ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ"

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΘΕΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ Πτυχιακή εργασία ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΜΑΚΡΟ-ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΤΟ ΠΥΘΜΕΝΑ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΥΡΤΑΡΙ ΣΤΟΝ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟ ΚΟΛΠΟ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ ΟΥΡΑΝΙΑ, ΚΥΡΙΑΖΙΔΟΥ ΕΛΕΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ Πάτρα, Απρίλιος 2014

2 Περιεχόμενα Περιεχόμενα εικόνων... 2 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή Λιμνοθάλασσες Οι Λιμνοθάλασσες της Ελλάδος Αμβρακικός Κόλπος Λιμνοθάλασσα Μυρτάρι Γεωλογία της περιοχής Οργανισμοί που συναντάμε στις λιμνοθάλασσες Κεφάλαιο 2. Μεθοδολογία και Υλικά Επιλογή και θέση σταθμών δειγματοληψίας Μεθοδολογία εργαστηρίου Προσδιορισμός και Συστηματική Ταξινόμηση ειδών Δίθυρα Γαστερόποδα Θυσανόποδα Κεφάλαιο 3. Αποτελέσματα Πίνακες και ποσοστά Βιβλιογραφία Περιεχόμενα εικόνων ΕΙΚΟΝΑ 1 ΧΑΡΤΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΟΥΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ 7 ΕΙΚΟΝΑ 2 ΕΙΣΟΔΟΣ ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΕΙ ΤΟΝ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟ ΚΟΛΠΟ ΜΕ ΤΟ ΙΟΝΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ. ΕΙΝΑΙ ΕΜΦΑΝΕΣ ΟΤΙ Η ΣΤΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΙΟΔΟΥ ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΙ ΝΑ ΕΠΙΚΡΑΤΗΣΟΥΝ ΙΣΧΥΡΑ ΡΕΥΜΑΤΑ, ΙΚΑΝΑ ΝΑ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΟΥΝ ΜΕ ΔΙΑΛΕΛΥΜΕΝΟ ΟΞΥΓΟΝΟ ΤΑ ΒΑΘΥΤΕΡΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΣΤΡΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΟΛΠΟΥ. 11 ΕΙΚΟΝΑ 3 ΤΡΕΙΣ ΚΥΡΙΟΙ ΠΟΤΑΜΟΙ ΠΟΥ ΕΚΒΑΛΛΟΥΝ ΣΤΟΝ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟ ΚΟΛΠΟ 11 ΕΙΚΟΝΑ 4 ΤΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΑΜΒΡΑΚΙΚΟΥ ΚΟΛΠΟΥ. ΟΙ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΕΣ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΤΙΣ ΘΕΣΕΙΣ: 1. ΡΟΔΙΑ, 2. ΤΣΟΥΚΑΛΙΟ, 3. ΛΟΥΓΑΡΟΥ & 14. ΜΥΡΤΑΡΙ 14 ΕΙΚΟΝΑ 5 ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΜΥΡΤΑΡΙ (GOOGLE EARTH) 16 ΕΙΚΟΝΑ 6 ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ. ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΤΑΙ Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ ΜΥΡΤΑΡΙ.( MONOPOLIS-BRUMETON, 1981 ΑΠΟ ΤΖΙΑΒΟ, 1996). 17 ΕΙΚΟΝΑ 7 Ο ΓΕΩΛΟΓΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ. ΠΗΓΗ ΙΓΜΕ- ΦΥΛΛΟ ΒΟΝΙΤΣΑΣ(1:50.000). ΣΤΟ ΠΑΝΩ ΑΡΙΣΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΧΑΡΤΗ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕ ΤΗ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΜΥΡΤΑΡΙ ΟΠΟΥ ΕΔΩ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΤΑΙ ΩΣ ΛΙΜΕΝΙ. 19 2

3 ΕΙΚΟΝΑ 8 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΜΑΛΑΚΙΩΝ. 21 ΕΙΚΟΝΑ 9 ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΜΑΛΑΚΙΩΝ. 24 ΕΙΚΟΝΑ 10 ΣΤΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΤΟ ΣΑΡΚΟΦΑΓΟ NATICA, ΣΤΑ ΔΕΞΙΑ ΤΟ ΠΑΡΑΣΙΤΟ EULIMA. 26 ΕΙΚΟΝΑ 11 Ο ΤΡΟΠΟΣ ΖΩΗΣ ΤΩΝ ΜΑΛΑΚΙΩΝ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΣ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΟ ΕΙΔΟΣ. 26 ΕΙΚΟΝΑ 12 ΣΤΑΘΜΟΙ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ 27 ΕΙΚΟΝΑ 20 ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΘΥΣΑΝΟΠΟΔΩΝ 45 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή 1.1 Λιμνοθάλασσες Η υπόθεση της προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος απασχολεί, εδώ και πολλές δεκαετίες, τόσο την επιστημονική έρευνα όσο και εφαρμοσμένες πολιτικές σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης δραστηριότητας. Ένα από τα ζητήματαπροβλήματα αποτελεί η προστασία των υδάτινων οικοσυστημάτων ως προς τη διασφάλιση των ποσοτικών και ποιοτικών τους χαρακτηριστικών. Οι λιμνοθάλασσες αποτελούν δυναμικά οικοσυστήματα τόσο από οικολογική όσο και από τους αντίστοιχους θαλασσών και των δέλτα των ποταμών. Οι λιμνοθάλασσες είναι αβαθή υδάτινα σώματα της παράκτιας ζώνης στο όριο μεταξύ χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων. Βρίσκονται διάσπαρτες σε όλη τη γη και αντιστοιχούν στο 13% της παγκόσμιας ακτογραμμής. Ως λιμνοθάλασσες ορίζονται οι αβαθείς υδάτινες περιοχές με υφάλμυρα νερά που διαχωρίζονται εν μέρει από τη θάλασσα με αμμονησίδες και η επικοινωνία με το θαλάσσιο νερό γίνεται μέσω διαύλων που υπάρχουν μεταξύ των νησίδων αυτών. Αποτελούν τη μεταβατική ζώνη ανάμιξης γλυκών και θαλάσσιων υδάτων και για αυτό χαρακτηρίζονται ως μεταβατικά ύδατα. 3

4 Η δημιουργία των αμμονησίδων σε μια παράκτια περιοχή είναι αποτέλεσμα της συνδυασμένης δράσης και προϋποθέτει κυρίως την ύπαρξη αμμωδών ακτών χαμηλού ανάγλυφου, την εκβολή ποταμού ή χείμαρρου και την κατάλληλη δράση παράκτιων ρευμάτων και παλίρροιας. Τα μεταφερόμενα από τους ποταμούς υλικά λόγω παράκτιων ρευμάτων αποτίθενται στον πυθμένα της θάλασσας στην περιοχή των εκβολών του ποταμού και σχηματίζουν νησίδες παράλληλα στην ακτογραμμή. Ο κυματισμός και τα παράκτια ρεύματα τείνουν να εμποδίσουν την εξάπλωση των αποθέσεων και δημιουργούν ένα φράγμα που απομονώνει τη θάλασσα. Η απομόνωση βέβαια, δεν είναι πλήρης εξαιτίας της παλίρροιας και των ρευμάτων, αλλά υπάρχει επικοινωνία με τον ωκεανό και έτσι υπάρχει μόνιμα συνεχής ροή και ανταλλαγή νερού ανάλογα με τις κλιματικές και υδρολογικές συνθήκες. Οπότε ανάλογα με τον επικρατέστερο παράγοντα οι λιμνοθάλασσες καλύπτουν όλο το φάσμα των συνδυασμών και μπορούν να χαρακτηριστούν ως: Λιμνοθάλασσες εκβολής (estuarine-lagoons), όπου κυριαρχεί η δράση του ποταμού και των παράκτιων ρευμάτων Ανοιχτές λιμνοθάλασσες ( open lagoons), όπου κυριαρχεί η δράση των παράκτιων ρευμάτων, της παλίρροιας και των κυμάτων. Κλειστές λιμνοθάλασσες (closed lagoons), όπου έχει ολοκληρωθεί με έντονη δράση του κυματισμού η απομόνωση από την παρακείμενη θάλασσα. Η επικοινωνία με τη θάλασσα είναι τεχνητή ή εποχιακή Μερικώς κλειστές λιμνοθάλασσες (party closed lagoons), όπου έχει ολοκληρωθεί σχεδόν ο σχηματισμός νησίδας διαχωρισμού(κυρίαρχη δράση παράκτιων ρευμάτων και κυματισμού). Ο χαρακτήρας των λιμνοθαλάσσιων οικοσυστημάτων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, κυριότεροι από τους οποίους είναι οι υδραυλικές ανταλλαγές και τα επίπεδα φωτός. Εξαιτίας του μικρού βάθους τους, επηρεάζονται άμεσα από τους κλιματικούς παράγοντες (ένταση ανέμων, θερμοκρασία, βροχοπτώσεις, βαρυτομετρική πίεση κλπ.), με αποτέλεσμα να παρατηρούνται περιοδικά στο νερό έντονες μεταβολές που οδηγούν σε μαζικές μεταναστεύσεις των ψαριών προς την ανοιχτή θάλασσα. Η βιοποικιλότητα διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα λόγω της φυσικής τους αστάθειας και έτσι είναι περιορισμένες οι μόνιμες βιοκοινωνίες. Θεωρούνται εευτροφικά 4

5 οικοσυστήματα με μεγάλη παραγωγικότητα και γι αυτό αποτελούν αντικείμενο αλιευτικής εκμετάλλευσης. Οι λιμνοθάλασσες αποτελούν δυναμικά οικοσυστήματα, εφόσον παρατηρούνται υψηλοί ρυθμοί οργανικής ύλης (βενθικοί οργανισμοί και υδρόβια φυτά). Οι οργανισμοί αποσυντίθενται προσδίδοντας στο υδάτινο περιβάλλον μεγάλες ποσότητες θρεπτικών συστατικών(άλατα φωσφόρου και αζώτου). Η αυτολίπανση των λιμνοθαλασσών ευνοεί την αύξηση της πρωτογενούς παραγωγής, που αποτελεί τη βάση των πολύπλοκων τροφικών αλυσίδων του οικοσυστήματος. Εξαιτίας αυτής της ιδιαιτερότητας αποτελούν ιδανικά πεδία για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών γεγονός που αποδεικνύεται και από την παρουσία μεγάλου αριθμού υδρόβιων οργανισμών που εισέρχονται και μεγαλώνουν μέσα σε αυτές. Οι λιμνοθάλασσες αποτελούν αποδέκτες ρεόντων γλυκών υδάτων(ποτάμια, ρυάκια κλπ), γι αυτό και η αλατότητα τους, συνήθως, κυμαίνεται σε μέσα επίπεδα, μικρότερα από αυτά της θάλασσας. Παρόλα αυτά, τα ύδατα μιας λιμνοθάλασσας μπορεί να κυμαίνονται από υφάλμυρα μέχρι υπερύαλα. Η τιμή της αλατότητας εξαρτάται από τον τύπο της λιμνοθάλασσας και έχει έντονη εποχιακή διακύμανση. Η θερμοκρασία μιας λιμνοθάλασσας χαρακτηρίζεται, επίσης, από έντονες διακυμάνσεις που εξαρτώνται από τη θερμοκρασία του αέρα και τις υδραυλικές ανταλλαγές. Ο βασικότερος παράγοντας που συνδέεται με την αύξηση και την επιβίωση των οργανισμών σε μια λιμνοθάλασσα είναι το δεσμευμένο οξυγόνο. Ο εμπλουτισμός των υδάτων γίνεται με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης. Σήμερα, η οικολογική ισορροπία των λιμνοθαλάσσιων συστημάτων τίθεται σε κίνδυνο από ανθρωπογενείς παράγοντες. Οι σημαντικότερες απειλές είναι τα αστικά και βιομηχανικά απόβλητα, λιπάσματα και φυτοφάρμακα που διοχετεύονται στα ποτάμια ή απευθείας στις λιμνοθάλασσες καθώς επίσης και οι εγκαταστάσεις και οι εγκαταστάσεις ιχθυοκαλλιεργειών. Επιπρόσθετα, πολλές είναι οι λιμνοθάλασσες που καταλήγουν σε αποξήρανση από την ανθρώπινη επέμβαση με τη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων φερτών υλικών. Αποτέλεσμα των ανθρωπογενών πιέσεων είναι η τροποποίηση των χαρακτηριστικών των λιμνοθαλάσσιων οικοσυστημάτων και κατ επέκταση η διαταραχή της ισορροπίας του φυσικού περιβάλλοντος. Γι αυτούς τους λόγους, οι λιμνοθάλασσες χαρακτηρίζονται ως προστατευόμενες περιοχές και έχει θεσμοθετηθεί ειδικό καθεστώς διαχείρισης αυτών. 5

6 Στην Ελλάδα υπάρχουν 60 λιμνοθάλασσες που καλύπτουν μια έκταση περίπου στρεμμάτων στις οποίες δραστηριοποιούνται 72 αλιευτικές, κυρίως συνεταιριστικές, επιχειρήσεις εκμετάλλευσης. Η μέση παραγωγική απόδοση των ελληνικών λιμνοθαλασσών εκτιμάται σε 10 και 7 Kg/στρ, σε αντίθεση με την παραγωγικότητα άλλων μεσογειακών λιμνοθαλασσών που προσεγγίζει αποδόσεις έως και 40 Kg/στρ. Η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της Ελλάδας είναι του Μεσολογγίου(100Km2). (Κοκίδης, n.d.) Οι Λιμνοθάλασσες της Ελλάδος 6

7 Εικόνα 1 Χάρτης με τους προστατευόμενους υγροτόπους της Ελλάδας Τα πιο εκτενή λιμνοθαλάσσια οικοσυστήματα λαμβάνουν χώρα στη Δυτική και Βόρεια Ελλάδα. Τα περισσότερα χρησιμοποιούνται στην ιχθυοκαλλιέργεια. Παρακάτω δίνονται πίνακες με τις λιμνοθάλασσες σε κάθε γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδος. Ανατολική Μακεδονία Θράκη 7

8 Ονομασία Νομός Έκταση(στρ) Δράνα Έβρου Λάκι Έβρου Παλούκια Έβρου Αγιάσματος Καβάλας Βάσσοβας Καβάλας Ερατείνου Καβάλας Κεραμωτής Καβάλας Κοκάλας Καβάλας 100 Μοναστηρακίου Καβάλας 350 Χαϊδευτού Καβάλας 530 Λαγός Ξάνθης Λάφρη Ξάνθης Λαφρούδα Ξάνθης Πίνακας Κεντρική Μακεδονία Ονομασία Νομός Έκταση(στρ) Λ/θ Αλυκής Θεσ/νικης Αγγελοχωρίου Λ/θ Αλυκής Κίτρους Πιερίας Λ/θ Βουρβουρούς Χαλκιδικής 300 Λ/θ Επανομής Θεσ/νικης Λ/θ Κουφός Χαλκιδικής 100 Πίνακας Θεσσαλία Ονομασία Νομός Έκταση(στρ) Λ/θ Αγίου Γεωργίου Μαγνησίας 30 Λ/θ Βρωμόλιμνος Μαγνησίας 5 Λ/θ Κουκουναριών Μαγνησίας 350 Λ/θ Μπουρμπουλήθρα Μαγνησίας 300 Πίνακας Ανατολική Στερεά Ελλάδα Ονομασία Νομός Έκταση(στρ) 8

9 Λ/θ Αταλάντης Φθιώτιδας Λ/θ Βρωμόλιμνης Φθιώτιδας 45 Λ/θ Λιβαρίου Εύβοιας 1000 Λ/θ Σουβάλας Φθιώτιδας 70 Πίνακας Δυτική Ελλάδα Ονομασία Νομός Έκταση(στρ) Λ/θ Αγίου Αχαίας 250 Λ/θ Αιτωλικού Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Αράξου Αχαίας Λ/θ Κατάφουρκο Αχαίας 500 Λ/θ Κλείσοβας Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Κοτυχίου Αχαίας Λ/θ Μεσολογγίου Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Ροδιά Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Μυρτάρι Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Τσουκαλιό Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Λογαρού Αιτωλοκαρνανίας Λ/θ Γιάλοβα Μεσσηνίας Λ/θ Στενού Λευκάδας Πίνακας Κρήτη Ονομασία Νομός Έκταση(στρ) Λ/θ Αλυκής Ελούντας Λασιθίου Λ/θ Μπάλου Χανιών 260 Λ/θ Ξηροκάμπου Λασιθίου 130 Πίνακας Αμβρακικός Κόλπος Ο Αμβρακικός κόλπος βρίσκεται μεταξύ των νομών Αιτωλοακαρνανίας, Άρτας και Πρέβεζας(Πίνακας 1.1.3) και αναπτύσσεται σε μια έκταση 330 km 2. Σχηματίζει μια σχεδόν κλειστή και ρηχή λεκάνη η οποία επικοινωνεί με το Ιόνιο Πέλαγος μέσω ενός στενού διαύλου στην περιοχή Ακτίου- Πρέβεζας ελάχιστου πλάτους 9

10 600 m, μήκους 3km και ελάχιστου βάθους περίπου 8.5 m, συμπεριλαμβανομένου και ενός τεχνητού καναλιού πλοήγησης. Στον κόλπο διακρίνονται δύο μορφολογικά τμήματα, το δυτικό το οποίο συνίσταται από ένα αριθμό μικρών λεκανών με βάθος νερού λιγότερο από 40 m και το ανατολικό τμήμα χαρακτηρίζεται από μια λεκάνη με βάθος μέχρι 65 m.ο βυθός του κόλπου είναι καλυμμένος κυρίως με ομοιόμορφη ιλύ, με μόνη εξαίρεση τον κόλπο της Πρέβεζας όπου κυριαρχεί η αμμώδης ιλύς. Το υδροδυναμικό καθεστώς του Κόλπου αντιπροσωπεύει μικρή κυματική δράση και εύρος παλίρροιας μικρότερο από 30 cm. Η διαρκής τροφοδοσία του σε γλυκά νερά και ίζημα οδήγησαν στην ανάπτυξη ενός πολύπλοκου συστήματος δελταϊκών σχηματισμών και λιμνοθαλασσών. Στον Αμβρακικό Κόλπο εκβάλλουν οι ποταμοί Άραχθος(μήκους 110 km) και ο Λούρος (μήκους 75 km) με ετήσια απορροή στα 70 m 3 /s και 19 m 3 /s αντίστοιχα.(εικόνα 3) Ο σχεδόν κλειστός αυτός κόλπος εμπεριέχει ένα λιμνοθαλάσσιο σύστημα, το οποίο συνίσταται από εικοσιτέσσερις λιμνοθάλασσες, η συντριπτική πλειοψηφία των οποίων βρίσκεται στις βόρειες ακτές του κόλπου όπου αναπτύσσεται και το διπλό δέλτα των ποταμών Λούρου και Αράχθου. Οι λιμνοθάλασσες του Αμβρακικού δημιουργούν μια σύνθετη περιοχή υγροτόπων, από τις μεγαλύτερες της μεσογειακής Ευρώπης, συνολικής έκτασης στρεμμάτων. Οι εκβολές των ποταμών Λούρου, Αράχθου και Βώβου είναι αυτές που δημιούργησαν στο βόρειο τμήμα του Αμβρακικού τις λιμνοθάλασσες Ροδιά, Τσουκαλιό, Κόφτρα- Παλιομπούκα και Αγρίλιο, οι οποίες, μαζί με τις ελώδεις εκτάσεις που τις περιβάλλουν, καταλαμβάνουν έκταση 57.3 km 2. 10

11 Εικόνα 2 Είσοδος που συνδέει τον Αμβρακικό κόλπο με το Ιόνιο πέλαγος. Είναι εμφανές ότι η στενότητα της διόδου δεν επιτρέπει να επικρατήσουν ισχυρά ρεύματα, ικανά να εμπλουτίσουν με διαλελυμένο οξυγόνο τα βαθύτερα υδάτινα στρώματα του κόλπου. Εικόνα 3 τρεις κύριοι ποταμοί που εκβάλλουν στον Αμβρακικό κόλπο 11

12 Λιμνοθάλασσα Ροδιά Η Ροδιά ουσιαστικά συνιστά ένα εκτεταμένο υφάλμυρο έλος, το οποίο είναι από τα μεγαλύτερα έλη καλαμιών στη ΝΑ Ευρώπη. Η επιφάνεια του υδάτινου σώματος της καταλαμβάνει έκταση 1.587,1 εκταρίων.(εικόνα 4) Βρίσκεται δίπλα στο Ποταμό Λούρο, ανήκει στο υδατικό σύστημα του και παλαιότερα αποτελούσε τμήμα της πλημμυρικής πεδιάδας και των δελταϊκών παραποτάμων του. Πρόκειται για μια λιμνοθάλασσα η οποία ανήκει στην κατηγορία των «πολύ μεγάλων» λιμνοθαλασσών και χαρακτηρίζεται ως εσωτερική διότι μεταξύ αυτής και της θάλασσας παρεμβάλλεται η λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό. Ο διαχωρισμός των δύο λιμνοθαλασσών γίνεται με ένα φυσικό φράγμα. Δεν παρουσιάζει σύνδεση με τη θάλασσα, αλλά η εισροή γλυκού νερού προς αυτήν είναι αξιόλογη. Η Ροδιά είναι μια σχετικά βαθιά λιμνοθάλασσα, η οποία παρουσιάζει μέσο βάθος 2.5 m και μέγιστο 4 m. Στα ανατολικά το υδρογραφικό δίκτυο σχημάτισε τις λιμνοθάλασσες και τις ελώδεις εκτάσεις του Καταφούρκου και στα νότια τις λιμνοθάλασσες Μυρτάρι, Ρούγα Κοκάλα, οι οποίες μαζί με τις ελώδεις εκτάσεις που τις περιβάλλουν, έχουν συνολική έκταση 1.5 km. Στα δυτικά, οι εκβολές του ποταμού Λούρου και μικρορεμάτων έχουν σχηματίσει τις μικρές και μεμονωμένες λιμνοθάλασσες Τσοπέλι, Βάθυ, Πωγωνίτσα, Μάζωμα και άλλες. Όλες οι λιμνοθάλασσες χρησιμοποιούνται ως ιχθυοτροφεία. Συνθέτουν επομένως μία από τις βασικότερες οικονομικές δραστηριότητες της περιοχής, την αλιεία. Άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες είναι η γεωργία, το κυνήγι και ο τουρισμός. Χαρακτηρίζονται από μεγάλη βιολογική παραγωγικότητα, λειτουργούν ως φυσικά εκτροφεία ψαριών και καρκινοειδών που αποτελούν τροφή για πολλά είδη πτηνών και άλλων οργανισμών. Με την εγκατάσταση μονάδων εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας σε κεντρικές τοποθεσίες, καταστράφηκαν σημαντικά τμήματα πολύτιμων βιοτόπων για τα πουλιά.(κοκίδης, n.d.) 12

13 Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό Η Λιμνοθάλασσα Τσουκαλιό είναι μία από τις εννέα οι οποίες εμπεριέχονται στο δέλτα των ποταμών Λούρου και Αράχθου και βρίσκεται νότια της Ροδιάς.(Εικόνα 4) Χαρακτηρίζεται ως «πολύ μεγάλη» και είναι η δεύτερη μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της περιοχής με έκταση 2041,1 εκτάρια. Το σύνολο του υγροποτάμου εμφανίζει υψηλή πολυπλοκότητα με συνεχείς και πολλές νησίδες. Ανήκει στην ίδια λεκάνη απορροής με τη Ροδιά και τροφοδοτείται με γλυκό νερό του οποίου η εισροή χαρακτηρίζεται ως ενδιάμεση με τη θάλασσα και διαχωρίζεται από αυτήν με ένα σχετικό λεπτό, αλλά πλήρες φράγμα και χαρακτηρίζεται ως «κλειστού τύπου». Η Τσουκαλιό είναι μια αβαθής λιμνοθάλασσα με μέσο βάθος 1 m και μέγιστο βάθος 2.5m. Στο κέντρο της λιμνοθάλασσας δημιουργείται υφάλμυρη λίμνη 1250 στρεμμάτων σχετικά μεγάλου βάθους (2.5 m) και περιέχει καλαμώνες. Το μικρό βάθος της μπούκας που είναι από 0.5 m μέχρι 0.8 m και δημιουργεί ασθενή παλιρροϊκά ρεύματα με αποτέλεσμα την υψηλή ιζηματογένεση και την αύξηση των ανοξικών φαινομένων τα τελευταία χρόνια. Λιμνοθάλασσα Λογαρού Η Λογαρού εντοπίζεται ανατολικά της λιμνοθάλασσας Τσουκαλιό και συνορεύει με αυτήν. Είναι η μεγαλύτερη λιμνοθάλασσα της περιοχής του Αμβρακικού Κόλπου με επιφάνεια υδάτινου σώματος 2.796,1 εκταρίων.(εικόνα 4) Η υγροτοπική περιοχή γύρω της καταλαμβάνει έκταση 445 εκτάρια ή αλλιώς αποτελεί το 13.7% της συνολικής λιμνοθαλάσσιας έκτασης και εμφανίζει πολύπλοκη δομή με πολλές νησίδες. Η λεκάνη απορροής τροφοδοτεί τη λιμνοθάλασσα με γλυκό νερό του οποίου η εισροή χαρακτηρίζεται ως μέτρια. Πρόκειται για μια λιμνοθάλασσα η οποία θεωρείται ως «κλειστού τύπου». Το φράγμα το οποίο την διαχωρίζει από τη θάλασσα είναι σχετικά στενό κατά συνέπεια ο βαθμός σύνδεσης της λιμνοθάλασσας με τη θάλασσα θεωρείται ενδιάμεσος. Η λιμνοθάλασσα Λογαρού είναι μια ρηχή με μέσο βάθος 0.5 m και μέγιστο βάθος 1.5 m.(κοκίδης, n.d.) 13

14 Εικόνα 4 Τα σημαντικότερα υδρολογικά χαρακτηριστικά του Αμβρακικού κόλπου. Οι πιο σημαντικές λιμνοθάλασσες αναφέρονται στις θέσεις: 1. Ροδιά, 2. Τσουκαλιό, 3. Λουγαρού & 14. Μυρτάρι Λιμνοθάλασσα Μυρτάρι Η λιμνοθάλασσα Μυρτάρι (ή αλλιώς Λιμένι) βρίσκεται στο Νότιο Νοτιοδυτικό τμήμα του Αμβρακικού κόλπου,(εικόνα 5) μέσα στον όρμο της Βόνιτσας στο Νομό Αιτωλοκαρνανίας στα δυτικά παράλια της Ελλάδας. Σχηματίζεται ακριβώς κάτω από το Ενετικό κάστρο της Βόνιτσας και δυτικά του λιμένα της πόλης. Η λιμνοθάλασσα Μυρτάρι εντάσσεται στην κατηγορία των μεγάλων λιμνοθαλάσσιων συστημάτων και συμπεριλαμβάνεται στις λιμνοθάλασσες ανοιχτού τύπου εφόσον παρουσιάζει μεγάλη σύνδεση με τη θάλασσα χωρίς την παρουσία διαχωριστικών φραγμάτων. 14

15 Η περίμετρος της λιμνοθάλασσας Μυρτάρι έχει μήκος 4.1 Km, ενώ η ίδια έχει έκταση 1200 στρεμμάτων εκ των οποίων τα 400 στρέμματα στις Νότιες- Νοτιοανατολικές όχθες καταλαμβάνονται από εκτεταμένο καλαμιώνα που εκτείνεται προς το κέντρο της. Στον καλαμιώνα υπάρχουν οι σημαντικότερες πηγές γλυκών νερών καθώς η λεκάνη απορροής εξασφαλίζει αξιόλογη ροή γλυκού ύδατος. Επίσης, πηγή γλυκού νερού υπάρχει και στο δυτικό άκρο της λιμνοθάλασσας. Περιμετρικά του καλαμιώνα έχει κατασκευαστεί αυλάκι απορροής των γλυκών νερών τριών τουλάχιστον πηγών (Βλύχες) που εκβάλλουν στη λιμνοθάλασσα. Το πλάτος του κυμαίνεται από 1 έως 4 μέτρα και το μήκος του είναι περίπου 1000 μέτρα. Το αυλάκι εκβάλλει σε απόσταση 30 μέτρων από το στόμιο της λιμνοθάλασσας στον όρμο της Βόνιτσας. Το ελώδες περιθώριο της λιμνοθάλασσας αντιστοιχεί σε ποσοστό 29% της συνολικής περιοχής. Παράπλευρα του καλαμιώνα βρίσκεται ο βιολογικός καθαρισμός της πόλης. Είναι τρίτου βαθμού και η απορροή του γίνεται βάσει των εγκεκριμένων περιβαλλοντικών όρων. Ο βιολογικός καθαρισμός απορρέει στη λιμνοθάλασσα με ένα κανάλι εκβολής που είναι τοποθετημένο σε μικρή απόσταση από το σημείο επικοινωνίας με τη θάλασσα. Το μέσο βάθος της λιμνοθάλασσας είναι ένα μέτρο και το μέγιστο βάθος φτάνει εποχιακά τα δύο μέτρα. Το βάθος είναι μια παράμετρος η οποία καθορίζει την ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στις φωτοσυνθετικές επιφάνειες των μακροφύτων. Άρα κατ επέκταση η ανάπτυξη των κοινωνιών των μακροφύτων επηρεάζεται και από τον παράγοντα του βάθους. Τα μεγαλύτερα βάθη βρίσκονται Νοτιοδυτικά ενώ στο Βορειοανατολικό τμήμα της από όπου γίνεται και η επικοινωνία με τη θάλασσα, το βάθος της λιμνοθάλασσας είναι πολύ μικρό (0.5 μέτρα) και έτσι με βάση τα προαναφερθέντα η λιμνοθάλασσα χαρακτηρίζεται συνολικά ως σχετικά ρηχή.(κοκίδης, n.d.) 15

16 Εικόνα 5 Λιμνοθάλασσα Μυρτάρι (Google Earth) Γεωλογία της περιοχής. Οι λιμνοθάλασσες είναι σχετικά νέοι και εφήμεροι γεωλογικοί σχηματισμοί. Άρχισαν να δημιουργούνται κατά τη διάρκεια των τελευταίων χιλιετιών, όταν η στάθμη της θάλασσας με χαμηλότερους ρυθμούς ανύψωσης πλησίασε τα σημερινά επίπεδα. Η γεωλογική επισκόπηση της λιμνοθάλασσας Μυρτάρι σχετίζεται με τη γεωλογία του Αμβρακικού κόλπου και την ευρύτερη περιοχή στο κέντρο της δυτικής ηπειρωτικής Ελλάδας, μεταξύ των περιφερειών Ηπείρου και Στερεάς Ελλάδας. 16

17 Εικόνα 6 Χάρτης των γεωτεκτονικών ενοτήτων στη Δυτική Ελλαδα. Στο σημείο απεικονίζεται η θέση της λιμνοθάλασσας Μυρτάρι.( Monopolis-Brumeton, 1981 από Τζιαβό, 1996). Η γεωλογία και η τεκτονική της ευρύτερης περιοχής συνδέονται με τη γένεση και την εξέλιξη του βυθίσματος του Αμβρακικού κόλπου.(εικόνα 6) Οι μηχανικές ιδιότητες των πετρωμάτων και η συμπεριφορά τους σε συνθήκες καταπόνησης συμβάλλουν στη διαμόρφωση της δομής μίας περιοχής και των χαρακτηριστικών του αναγλύφου της. Η περιοχή του Αμβρακικού κόλπου αναπτύσσεται στο δυτικό τμήμα των Ελληνίδων οροσειρών και συνίσταται από ιζηματογενή πετρώματα. Το σύστημα της λιμνοθάλασσας βρίσκεται στην ισοπική ζώνη Ιονίου ή Αδριατικοϊόνια ζώνη. 17

18 Η ιζηματογένεση στο χώρο της προαναφερθήσεις ζώνης από το Τριαδικό μέχρι και την απόθεση του φλύσχη(ανώτερο Ηώκαινο- Κατώτερο Μειόκαινο) ήταν συνεχής με εξαίρεση ένα μικρό διάστημα κατά τη χέρσευσή της το Ανώτερο Ιουρασικό. Στην Ιόνια ζώνη κυριαρχεί η ανθρακική ιζηματογένεση, χωρίς να λείπουν οι εμφανίσεις πυριτικών πετρωμάτων.(εικόνα 7) Χαρακτηριστικό της ενότητας είναι η εμφάνιση κυρίως πελαγικού χαρακτήρα ιζηματογένεσης, ο οποίος διήρκησε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα από το Μέσο Ιουρασικό μέχρι την τελική τεκτογένεση της ζώνης στο Ολιγόκαινο-Μειόκαινο. (Κοκίδης, n.d.) 18

19 Εικόνα 7 Ο Γεωλογικός χάρτης της περιοχής. Πηγή ΙΓΜΕ- Φύλλο Βόνιτσας(1:50.000). Στο πάνω αριστερό μέρος του χάρτη παρατηρούμε τη λιμνοθάλασσα Μυρτάρι όπου εδώ καταγράφεται ως Λιμένι. 19

20 1.2 Οργανισμοί που συναντάμε στις λιμνοθάλασσες Τα Μαλάκια Τα Μαλάκια είναι ένα από τα αρχαιότερα και πιο σημαντικά φύλα του ζωικού βασιλείου. Περιλαμβάνουν πάνω από είδη με τα πιο γνωστά τα μύδια, τα στρείδια, τα σαλιγκάρια, τα χταπόδια, τις σουπιές, το ναυτίλο και τον αργοναύτη. Χαρακτηρίζονται από το μαλακό τους σώμα(μαλάκια), το οποίο προστατεύουν συνήθως με το όστρακο, την ωραία αυτή κατοικία που κατασκευάζουν τόσο έντεχνα για να εγκατασταθούν καθόλο το διάστημα της ζωής τους. Τα Μαλάκια έχουν πολύ παλιά γεωλογική ιστορία. Εμφανίστηκαν στον Παλαιοζωικό αιώνα πριν από 550 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Από τους πρώτους μάρτυρες της δημιουργίας των σημερινών ωκεανών, περισσότερο ακόμα από άλλα ζώα, πήραν μέρος στις πολύπλοκες γεωλογικές αλλαγές. Εξελίχθηκαν πολύ γρήγορα και ανέπτυξαν μεγάλη ποικιλία ειδών. Είχαν ευρεία εξάπλωση και προσαρμόστηκαν στις νέες συνθήκες ζωής. Μαλάκια ως απολιθώματα ή ως ζωντανοί οργανισμοί που ζουν στη θάλασσα, στα γλυκά νερά και στη ξηρά, αποτελούν τους καλύτερους καθοδηγητές για τη μελέτη της εξέλιξης του πλανήτη. Το φύλο Μαλάκια. Το φύλο Μαλάκια περιλαμβάνει τις ομοταξίες: Απλακοφόρα, Μονοπλακοφόρα, Πολυπλακοφόρα, Γαστερόποδα, Σκαφόποδα, Δίθυρα και Κεφαλόποδα. Είναι ζώα ασπόνδυλα, βασικά χωρίς μεταμέρεια. Τα περισσότερα έχουν εξωτερικό όστρακο, λιγότερα εσωτερικό και άλλα δεν έχουν καθόλου. Παρουσιάζουν αμφίπλευρη ασυμμετρία, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια ανάπτυξής τους. (Εικόνα 8) 20

21 Εικόνα 8 Τα είδη των Μαλακίων. Το σώμα τους αποτελείται από το κεφάλι, το πόδι, το μανδύα και το σπλαχνικό σάκο. Τα περισσότερα έχουν κεφάλι με στόμα, μάτια και κεραίες. Το πόδι, στην κοιλιακή πλευρά είναι μια μυώδης προεκβολή του σώματος. Η κατασκευή, η λειτουργία και η μορφή διαφέρουν από είδος σε είδος. Χρησιμεύει για τη μετακίνηση, ερπυσμό, κολύμβηση, στήριξη ή ακόμη για σκάψιμο στο βυθό. Είναι επίμηκες και πλατύ σαν πέλμα, τριγωνικό, κωνικό ή με προεκβολές όπως τα παραπόδια. Ο μανδύας, μια ή δύο δερματικές πτυχές, καλύπτει ολόκληρη τη σπλαχνική μάζα, εκτελεί διάφορες λειτουργίες και εκκρίνει το όστρακο. Ανάμεσα στο μανδύα και τη σπλαχνική μάζα δημιουργείται η μανδυακή κοιλότητα, που περιέχει βράγχια, την έδρα και τις απεκκριτικές οπές. Τα βράγχια ή τα κτενίδια, τα κύρια όργανα του αναπνευστικού συστήματος είναι ένα, δύο ή περισσότερα. Συνήθως είναι σαν φυλλάρια ή σαν νημάτια. Μαζί με τα διάφορα όργανα του κυκλοφοριακού ρυθμίζουν την οξυγόνωση του αίματος. Τα βράγχια σε ορισμένα είδη φιλτράρουν το νερό και κατακρατούν τεμαχίδια τροφής. Ορισμένα όμως θαλάσσια Μαλάκια, τα σαλιγκάρια της ξηράς και του γλυκού νερού, αναπνέουν με έναν τύπο πνεύμονα. Ο 21

22 σπλαχνικός σάκος περιέχει τα περισσότερα από τα εσωτερικά όργανα αναπαραγωγής, απέκκρισης, πέψης, την καρδιά και τα άλλα όργανα του κυκλοφοριακού. Το αίμα τους είναι άχρωμο έως κυανό με αιμοκυανίνη. Μερικά είδη(arcidae) έχουν κόκκινο αίμα με αιμογλοβίνη. Το πεπτικό σύστημα είναι καλά ανεπτυγμένο. Τα περισσότερα Μαλάκια, εκτός από τα Δίθυρα, είναι εφοδιασμένα στη στοματική κοιλότητα με ειδικό ξύστρο, τη ράδουλα «radula» που χρησιμεύει κυρίως στον τεμαχισμό της τροφής. Το νευρικό σύστημα στις κατώτερες ομάδες των Μαλακίων είναι απλό, ενώ στις ανώτερες είναι πιο εξελιγμένο. Βασικά περιλαμβάνει νευρικά σχοινία και ζευγάρια γάγγλια. Το γεννητικό σύστημα δεν είναι κοινό σε όλα τα Μαλάκια. Τα περισσότερα είναι ζώα γονοχωριστικά. Υπάρχουν θηλυκά, αρσενικά άτομα, αλλά και ερμαφρόδιτα. Η γονιμοποίηση γίνεται εσωτερικά ή εξωτερικά. Όλα σχεδόν τα Μαλάκια γεννούν αυγά από λίγες εκατοντάδες μέχρι μερικά εκατομμύρια. Υπάρχουν και λίγα ζωοτόκα και ωοζωοτόκα είδη. Ορισμένα είδη αποθέτουν τα αυγά τους κατ ευθείαν στο πλαγκτόν (Patella). Άλλα πάλι μέσα σε ζελατινώδες περίβλημα(tricolia Pullus). Σε πολλά είδη ενώνονται μεταξύ τους και σχηματίζουν κάψουλες που κολλούν στο υπόστρωμα (Murex, Fusinus, Columbella, κ.ά) ή παίρνουν μορφή κορδονιού (Aplysia, Gibbula, Bittium, Turritella) ή ακόμή μορφή κολάρου (Natica). Η ανάπτυξή του είναι άμεση, όταν τα έμβρυα είναι από την αρχή τέλεια άτομα ή έμμεση, όταν ο οργανισμός περνά από ένα προνυμφικό στάδιο. Οι προνύμφες ανάλογα με τη διατροφή τους διακρίνονται σε λεκιθοτρόφους, όταν τρέφονται από τη λέκιθο του αυγού, και σε πλαγκτοτρόφους, όταν τρέφονται από το πλαγκτόν. Οι πλαγκτοτρόφες προνύμφες μπορούν να μένουν στο πλαγκτόν από λίγες ώρες μέχρι βδομάδες ή μήνες. Η παραμονή τους στο πλαγκτόν έχει ιδιαίτερη σημασία για κάθε θαλάσσιο οργανισμό και συνδέεται άμεσα με τη διασπορά. Η προνύμφη στα περισσότερα είδη είναι του τύπου της τροχοφόρου. Σε ορισμένες ομάδες μετασχηματίζεται σε πεπλοφόρο. Στα Δίθυρα του γλυκού νερού η προνύμφη λέγεται γλωχίδιο. Τα περισσότερα Γαστερόποδα και Δίθυρα έχουν πλαγκτοτρόφους προνύμφες. Λεκιθοτρόφες προνύμφες έχουν τα Πολυπλακοφόρα, τα Σκαφόποδα, καθώς και ορισμένα είδη Διθύρων. Τα Κεφαλόποδα, όντας τα πιο εξελιγμένα, γεννούν αυγά που 22

23 αποθέτουν κατά ομάδες. Η ανάπτυξη τους είναι άμεση χωρίς προνυμφικά χωρις προνυμφικά στάδια. (M. Delamote & Ε.Βαρδάλα- Θεοδώρου, 2007) Πού ζουν Τα Μαλάκια έχουν ευρεία εξάπλωση. Ζουν κυρίως στην ξηρά, στα γλυκά και υφάλμυρα νερά, στη θάλασσα, από την ακτή μέχρι τα μεγάλα βάθη, από την υπεραιγιαλίτιδα μέχρι την άβυσσο. Εκτεθειμένα στους βράχους, μέσα σε λακκούβες ή σχισμές δέχονται μόνο τον ψεκασμό των κυμάτων (Littorina). Άλλα ζουν κολλημένα γερά με το πόδι τους στους βράχους και αντιστέκονται στο κτύπημα των κυμάτων (Pattela) ή και κάτω από αυτούς όπως οι χιτώνες, αποφεύγοντας το φως της ημέρας. Μερικά είδη κολλούν με τη βύσσο τους (Arca) πάνω σε πέτρες και άλλα σκληρά υποστρώματα και άλλα προτιμούν τις κοραλλιογενείς περιοχές (Coralliophila). Πολλά Δίθυρα ζουν στις απέραντες αμμώδεις ακτές κρυμμένα στην άμμο, στερεωμένα στο βυθό με το ισχυρό πόδι τους. Με τα σιφώνια τους και τις κεραίες τους, που πάλλονται διαρκώς, παίρνουν την τροφή τους από το νερό. Άλλα πάλι ζουν ακουμπισμένα ελαφρά με τις θολωτές θυρίδες τους (Pecten) πάνω στην άμμο του βυθού και άλλα μισοβυθισμένα. Πολλά είδη προτιμούν βυθό πλούσιο σε βιογενή και άλλα ιζήματα, με θρύμματα από κοχύλια, αποσαθρωμένα κοράλλια κ.λπ. και άλλα βυθό με ιλύ (Corbula). 23

24 Εικόνα 9 Οι τρόποι διαβίωσης των Μαλακίων. Μαλάκια ζουν και ανάμεσα στα θαλάσσια φυτά που συχνά δημιουργούν λιβάδια, όπως οι Ποσειδώνες (Posidonia), πάνω στα ριζώματα, στα φύλλα τους ή κάτω από αυτά. Ένας ατελείωτος μικρόκοσμος (Rissoidae) βρίσκει καταφύγιο ανάμεσα στα φύκια.(εικόνα 9) Πολλές φορές το σχήμα, το χρώμα, αλλά και η γενική κατασκευή του οστράκου αντικατοπτρίζουν το περιβάλλον όπου συνήθως ζει ένα είδος, π.χ κοχύλια που ζουν σε περιοχές που δέχονται την επίδραση των κυμάτων, έχουν ισχυρό όστρακο (Spondylus). Αντίθετα, μερικά πελαγικά είδη έχουν λεπτό και εύθραυστο όστρακο (Janthina). Τα Δίθυρα που ζουν σε βαθύτερα νερά έχουν μικρό και λεπτό όστρακο, συνήθως λευκού χρώματος (Nucula). Οι αντιπρόσωποι των τροπικών θαλασσών έχουν όστρακο παχύ με έντονους χρωματισμούς. 24

25 Πώς τρέφονται Τα Μαλάκια περιλαμβάνουν όλους τους τροφικούς τύπους. Υπάρχουν φυτοφάγα, ιζηματοφάγα, αιωρηματοφάγα, νεκροφάγα και παράσιτα.(εικόνα 11) Τα φυτικά επιχρίσματα των βράχων, μικρά φύκη ή ακόμη και μεγαλύτερα φυτά αποτελούν την κύρια τροφή των φυτοφάγων (Cerithium). Τα οργανικά υπολείμματα ή και οι μικροοργανισμοί που βρίσκονται ανάμεσα στους κόκκους του ιζήματος αποτελούν την τροφή των ιζηματοφάγων. Τα αιωρηματοφάγα, όπως τα περισσότερα Δίθυρα με πλαγκτονικούς και άλλους ζωντανούς οργανισμούς, καθώς και με οργανικά υπολείμματα που αιωρούνται στο νερό, όπως σκώληκες, εχινόδερμα, υδρόζωα, σπόγγους κ.α, διηθούν στα βράγχια τους το νερό που εισέρχεται με το σίφωνα εισόδου, κατακρατούν εκτός από το οξυγόνο, τα τεμαχίδια της τροφής, και το αποβάλλουν από το σίφωνα εξόδου. Τα τεμαχίδια της τροφής μεταφέρονται από τα βράγχια στο στόμα με τη βοήθεια στοματικών λοβών ή και άλλων εξαρτημάτων. Πολλά είδη διαθέτουν κεραίες και βλεφαρίδες για τη σύλληψη της τροφής. Τα σαρκοφάγα (Natica) τρέφονται με ζωντανούς οργανισμούς. Τρυπούν με ειδική διαδικασία το όστρακο άλλων μαλακίων και καταβροχθίζουν το ζώο.(εικόνα 10) Μερικά είδη διαθέτουν μακριά προβοσκίδα, στοματικούς λοβούς και άλλα εξαρτήματα. Τα παράσιτα, τέλος, χωρίς ράδουλα, απομυζούν με τη προβοσκίδα τους χυμούς των ζώων (Eulima). (M. Delamote & Ε.Βαρδάλα-Θεοδώρου, 2007) 25

26 Εικόνα 10 Στα αριστερά το σαρκοφάγο Natica, στα δεξιά το παράσιτο Eulima. Εικόνα 11 Ο τρόπος ζωής των Μαλακίων καθώς και οι δραστηριότητες τους ανάλογα με το είδος. 26

27 Κεφάλαιο 2. Μεθοδολογία και Υλικά 2.1 Επιλογή και θέση σταθμών δειγματοληψίας Στην περιοχή μελέτης για την πραγματοποίηση αυτής της εργασίας, επιλέχτηκαν συνολικά 33 αντιπροσωπευτικοί σταθμοί δειγματοληψίας. Οι δειγματοληπτικοί σταθμοί στην λιμνοθάλασσα Μυρτάρι επιλέχτηκαν έτσι ώστε να είναι ομοιόμορφα κατανεμημένοι σε όλη την έκταση της (εικόνα 12). Αφού ορίστηκαν οι σταθμοί δειγματοληψίας καταγράφηκε η ακριβής τους θέση με την χρήση του συστήματος παγκόσμιου προσδιορισμού θέσης(gps- Global Positioning System), με περιθώριο σφάλματος +- 2m. Εικόνα 122 Σταθμοί δειγματοληψίας 27

28 Στους σταθμούς αυτούς πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες ιζήματος πυθμένα και συγκεκριμένα στις 20/11/2010. Η πραγματοποίηση της δειγματοληψίας έγινε με την βοήθεια δειγματολήπτη επιφανειακού ιζήματος και συγκεκριμένα «αχειβαδοειδούς αρπάγης (VAN VEEN GRAP)», η αρχή λειτουργίας της οποίας φαίνετε στην εικόνα 13. Εικόνα 13 Αρχή λειτουργίας μιας "αχειβαδοειδούς αρπαγής" 2.2 Μεθοδολογία εργαστηρίου Τα δείγματα ιζήματος που συλλέχτηκαν από τους 33 σταθμούς αποθηκεύτηκαν σε πλαστικά αριθμημένα σακουλάκια και μεταφέρθηκαν στο εργαστήριο για ανάλυση. Εκεί ζυγίστηκαν το καθένα ξεχωριστά και τα αποτελέσματα της ζύγισης φαίνονται στον πίνακα 2.2.1, με εξαίρεση το βάρος του δείγματος 30 το οποίο μας είναι άγνωστο λόγω επιπλοκών. 28

29 ΔΕΙΓΜΑ ΒΑΡΟΣ (gr) ΔΕΙΓΜΑ ΒΑΡΟΣ (gr) Δείγμα Βιολ. 18,8 Δείγμα 17 76,24 Δείγμα 1 40 Δείγμα Δείγμα 2 53,43 Δείγμα Δείγμα 3 54,56 Δείγμα ,88 Δείγμα 4 40,08 Δείγμα ,86 Δείγμα 5 108,29 Δείγμα ,37 Δείγμα 6 57,48 Δείγμα ,9 Δείγμα 7 116,73 Δείγμα ,85 Δείγμα Δείγμα ,41 Δείγμα Δείγμα ,21 Δείγμα Δείγμα 27 94,92 Δείγμα11 69,66 Δείγμα 28 42,68 Δείγμα 12 62,1 Δείγμα ,23 Δείγμα 13 93,63 Δείγμα 30 Δείγμα 14 87,12 Δείγμα ,42 Δείγμα Δείγμα ,31 Δείγμα Πίνακας :Αποτελέσματα ζύγισης δειγμάτων Μετά την ζύγισή τους τα δείγματα τοποθετήθηκαν σε μεταλλικό σκεύος και καλύφθηκαν με νερό στο οποίο παρέμειναν για περίπου 24 ώρες. Στην συνέχεια κοσκινίστηκαν με την βοήθεια δύο διαφορετικής διαμέτρου κόσκινα και συγκεκριμένα με το κόσκινο 1φ και το κόσκινο 4φ. Στο πρώτο κόσκινο που είχε και την μεγαλύτερη διάμετρο (0,5mm) συγκρατήθηκαν τα απολιθώματα τα οποία μελετήθηκαν σε αυτήν την εργασία, ενώ στο δεύτερο κόσκινο με την μικρότερη διάμετρο συγκρατήθηκε πολύ λεπτόκοκκη άμμος και τα μικροαπολιθώματα που περιείχε. Το προϊόν που συλλέχθηκε από το κόσκινο 4φ ξεπλύθηκε με απιονισμένο νερό και τοποθετήθηκε στον φούρνο του εργαστηρίου στους 70 ο C για μία μέρα. Έτσι ολοκληρώθηκε το στάδιο της προεργασίας που είναι απαραίτητη ώστε το κάθε δείγμα να είναι έτοιμο για την ταξινόμηση και καταμέτρηση των απολιθωμάτων που περιείχε. Σε επόμενο στάδιο τα απολιθώματα διαχωρίστηκαν και ταξινομήθηκαν ανάλογα με την ταξινομική τους θέση, 29

30 καταμετρήθηκαν και τοποθετήθηκαν σε νέα πλαστικά σακουλάκια στα οποία αναγράφονταν η ονομασία του τάξου στο οποίο ανήκουν. Επιπλέον στα δίθυρα τα οποία βρέθηκαν καταμετρήθηκε και το πλήθος των αριστερών και δεξιών θυρίδων τους αλλά και αυτών που είχαν μείνει συνδεδεμένες, ενώ τα μικρότερα γαστερόποδα λόγω του μικρού τους μεγέθους και του πολύ μεγάλου αριθμού τους μετρήθηκαν προς διευκόλυνση της καταμέτρησης μετά από τεταρτομερισμό. Κατά την διαδικασία του τεταρτομερισμού το δείγμα το οποίο έμεινε μετά την συλλογή όλων των υπόλοιπων τάξων χωρίστηκε κατά προσέγγιση σε 4 ίσα τμήματα και το ένα από αυτά απομονώθηκε για μέτρηση. Η διαδικασία των μετρήσεων των απολιθωμάτων έγινε με την μέγιστη δυνατή ακρίβεια. Από τα απολιθώματα τα οποία ήταν σε μορφή θραυσμάτων τουλάχιστον για τα δίθυρα- συλλέχθηκαν και μετρήθηκαν μόνο τα υβώματά τους. Τα θραύσματα τα οποία περίσσεψαν και δεν χρησιμοποιήθηκαν στην καταμέτρηση συγκεντρώθηκαν σε ξεχωριστό σακουλάκι. 2.3 Προσδιορισμός και Συστηματική Ταξινόμηση ειδών Στην παρούσα πτυχιακή εργασία ο συστηματικός προσδιορισμός, η ταξινόμηση και η καταγραφή των μορφολογικών συστηματικών χαρακτηριστικών των συλλεχθέντων τάξων, έγινε τόσο βιβλιογραφικά όσο και με προσωπική παρατήρηση. Παρακάτω παρουσιάζονται αναλυτικά, τα βασικά ανατομικά χαρακτηριστικά του σώματος που είναι απαραίτητα για τη σωστή ανάγνωση των εσωτερικών μορφολογικών συστηματικών χαρακτηριστικών και όλα τα μορφολογικά συστηματικά χαρακτηριστικά του κελύφους των διάφορων τάξων που βρέθηκαν στα δείγματα. Μετά την παρατήρηση ταξινόμηση και καταμέτρηση των σκελετικών υπολειμμάτων προσδιορίστηκαν 4 διαφορετικές ομάδες μακροζωικών οργανοσμών: δίθυρα, γαστερόποδα, θυσανόποδα και σκώληκες. Παρακάτω παρατίθενται τα κύρια χαρακτηριστικά γνωρίσματα της κάθε ομάδας ξεχωριστά. 30

31 Δίθυρα Πρόκειται για ομοταξία των μαλάκιων. Ονομάστηκαν έτσι από τον Αριστοτέλη. Λέγονται επίσης και ακέφαλα ή πελεκύποδα (επειδή το πόδι τους έχει σχήμα τσεκουριού) ή ελασματοβράγχια (λόγω της παρουσίας δύο φυλλοειδών βραγχίων). Το βασικό σχέδιο του σώματος τους αποτελείται από το κεφάλι την σπλαχνική μάζα το πόδι και τον μανδύα. Το κύριο γνώρισμα των δίθυρων είναι η παρουσία δύο θυρίδων οι οποίες εσωκλείουν το πλευρικά συμπιεσμένο σώμα(εικόνα14). Τα μαλακά μέρη καλύπτονται από κέλυφος ανθρακικού ασβεστίου που εκκρίνεται από τον μανδύα. Χαρακτηρίζονται από αμφίπλευρη συμμετρία (συνήθως) το αξονικό επίπεδο μεταξύ των δύο θυρίδων. Εικόνα 14 Εξωτερική όψη δίθυρου του γένους Cerastoderma glacum 31

32 Μορφολογία (εξωτερική) Κέλυφος χρησιμεύει για την υποστήριξη των μαλακών μερών, την πρόσφυση μυών και την προστασία του οργανισμού. Οι θυρίδες χωρίζονται σε αριστερή και δεξιά και ενώνονται ραχιαία με ελαστικό σύνδεσμο. Η αντίθετη πλευρά είναι η κοιλιακή ενώ η εμπρόσθια πλευρά βρίσκετε εκεί που βρίσκεται το στόμα και η οπίσθια απέναντι, εκεί που βρίσκεται η έδρα. Το πρωτοσχηματιζόμενο τμήμα της θυρίδας είναι το ύβωμα (ή σπόνδυλος). Είναι μια προεξέχουσα κυρτή περιοχή στην ραχιαία πλευρά. Το κέλυφος των δίθυρων κοσμείται από ομόκεντρους αυξητικούς δακτύλιους που είναι αυξητικές γραμμές που συγκλίνουν προς το ύβωμα. Ο διάκοσμος χαρακτηρίζετε από ακτινωτά ή ομόκεντρα σημάδια. Τα ακτινωτά μπορεί να είναι πλευρά ή άκανθες ενώ τα ομόκεντρα αυξητικοί δακτύλιοι, άκανθες και φυμάτια ή κόνδυλοι Το κλείθρο είναι η επίπεδη, κατακόρυφη και παχιά περιοχή κάτω από το ύβωμα. Κάθε πλάκα του κλείθρου φέρει δόντια (προεξοχές) που προσαρμόζονται σε κόγχες (βαθουλώματα) στην απέναντι πλάκα. Τα δόντια που βρίσκονται ακριβώς κάτω από το ύβωμα ονομάζονται κύρια (ή δόντια κλείθρου), ενώ αυτά που βρίσκονται στο εμπρόσθιο ή οπίσθιο τμήμα του ονομάζονται πλευρικά. Εικόνα 15 Μορφολογία δίθυρου (εσωτερική όψη) 32

33 Μορφολογία (εσωτερική) Ο ελαστικός σύνδεσμος συγκρατεί τις δύο θυρίδες. Όταν αυτός ανοίγει οι προσαγωγοί μύες κλείνουν τις θυρίδες. Τα μυϊκά αποτυπώματα είναι δύο οβάλ περιοχές στο εμπρόσθιο και οπίσθιο μέρος του κελύφους όπου προσφύονται οι μύες (προσαγωγοί μύες) που κλείνουν τις θυρίδες. Το μανδυακό αποτύπωμα είναι μία ασθενής αύλακα ή γραμμή στο κοιλιακό περιθώριο του κελύφους, που συνδέει τα εμπρόσθια και οπίσθια μυϊκά αποτυπώματα.(εικόνα 15) Ανάλογα με το μέγεθος των μυϊκών αποτυπωμάτων τα δίθυρα χωρίζονται σε: Ισομυάρια: αποτυπώματα ίσου μεγέθους Ανισομυάρια: το εμπρόσθιο αποτύπωμα είναι μικρότερο Μονομυάρια: δεν έχουν καθόλου εμπρόσθιο αποτύπωμα Ο μανδυακός κόλπος είναι μια μικρή εγκόλπωση στο μανδυακό αποτύπωμα ο οποίος παρατηρείται σε διατρητικά είδη με αναδιπλωμένους σίφωνες για αναπνοή ενώ το χάσμα είναι ένα μόνιμο άνοιγμα στο κέλυφος σε κάποια από αυτά τα είδη στην έξοδο των σιφώνων στο οπίσθιο άκρο. Τα παραπάνω εσωτερικά μέρη του δίθυρου φαίνονται στην εικόνα 15. Μαλακά μέρη Αποτελούνται από υποτυπώδες κεφάλι με στόμα και ράντουλα (οδοντωτή γλώσσα) στο εμπρόσθιο τμήμα. Η σπλαχνική μάζα βρίσκεται στην ραχιαία περιοχή και περιέχει όργανα, καθώς και ανεπτυγμένο κυκλοφορικό, νευρικό και απεκκριτικό σύστημα. Το πόδι το οποίο βρίσκεται μεταξύ των μανδυακών λοβών στην κοιλιακή πλευρά είναι το μυϊκό όργανο που επιμηκύνεται και συστέλλεται, και χρησιμοποιείται για μετακίνηση. Τα βράγχια βρίσκονται στον μανδύα και χρησιμοποιούνται στην αναπνοή και συλλογή τροφής. Έχουν βλεφαρίδες και αδένες που παράγουν βλέννα. Η πρόσληψη της τροφής γίνεται μαζί με το νερό και η είσοδος έξοδός του γίνεται με δύο σωλήνες, τους σίφωνες. Ο σίφωνας εισόδου φέρει οσφρητικά όργανα. Η τροφή μαζί με το νερό μπαίνει στον οισοφάγο, περνά από το στομάχι και τα θρεπτικά 33

34 συστατικά απορροφόνται στο έντερο, το οποίο καταλήγει στην έδρα. Τα δίθυρα έχουν τρίχωρη καρδιά και νεύρα (τρία ζεύγη γαγγλίων). Αναπαραγωγή Τα περισσότερα είδη είναι γονοχωριστικά, δηλαδή υπάρχουν και αρσενικά και θηλυκά και ελάχιστα παρουσιάζουν ερμαφροδιτισμό. Στην περίπτωση αυτή, πρώτα ωριμάζουν τα σπερματοζωάρια και έπειτα τα ωάρια. Οικολογία Το σχήμα και η γενική μορφολογία του κελύφους αντανακλά τον τρόπο ζωής. Τα δίθυρα μπορεί να είναι μικρού ή μεγάλου βάθους, θαλάσσια ή γλυκού νερού. Τα περισσότερα είναι βενθονικά, επιβιώντες ή ενδοβιώντες με μέγεθος έως και μεγαλύτερο του ενός μέτρου. Τα πρώτα γένη εμφανίστηκαν στο Κάμβριο, αλλά γίνονται πιο ποικιλόμορφα στο Ορδοβίσιο. Ενδοβιόντες o Ρηχή διείσδυση o Βαθιά διείσδυση Επιβιόντες o Προσκολλημένοι με συγκολλητικό τσιμέντο o Προσκολλημένοι με βύσσο (Επιμηκυσμένο κέλυφος) Ελευθερόζωα : Κινούνται ελεύθερα πάνω στον πυθμένα. Νυκτονικά : Κολυμπούν με γρήγορο επαναλαμβανόμενο χτύπημα των θυρίδων Διατρητικά : Με άκανθες για σκάψιμο. Γενικά η ομοταξία των δίθυρων παρουσιάζει μεγάλη ομοιογένεια, κάτι που διευκολύνει την ταξινόμησή τους και απαντώνται σε όλο τον κόσμο σε πολυάριθμες κοινωνίες. Σε μερικά είδη σχηματίζονται μαργαριτάρια, εξ αιτίας της έκκρισης του μάργαρου, ουσίας που έχει σκοπό να απομονώσει ξένα σώματα που παρεισφρέουν ανάμεσα στο μανδύα. Τα φυσικά μαργαριτάρια δημιουργούνται λόγω ενός παράσιτου που εισέρχεται μεταξύ του όστρακου και του μανδύα. Τα είδη των Διθύρων σήμερα φθάνουν τα περίπου (Ηλιόπουλος, 2011) 34

35 Γαστερόποδα Τα Γαστερόποδα αποτελούν μία από τις έντεκα ομοταξίες της συνομοταξίας των Μαλακίων. Είναι η πιο ποικιλόμορφη και με την μεγαλύτερη αφθονία τάξη των μαλακίων και οι πρώτες μορφές εμφανίστηκαν στο Κατώτερο Κάμβριο. Σήμερα υπάρχουν περίπου είδη και τουλάχιστον τα βρίσκονται με μορφή απολιθωμάτων. Τα γαστερόποδα διακρίνονται σε τρεις υφομοταξίες τα προσωβράγχια, τα οπισθοβράγχια και τα πνευμονοφόρα, καθεμιά εκ των οποίων περιλαμβάνει επιμέρους τάξεις και οικογένειες, που όμως η ταξινόμηση τους παρουσιάζει συνεχείς μεταβολές. Η ονομασία τους είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λέξεις της αρχαίας ελληνικής «γαστήρ» + «πόδας» (κοιλιά + πόδια) από τη φαινομενική εικόνα που παρουσιάζουν να μετακινούνται με ένα μέρος του σώματός τους, της φαινομενικής κοιλιάς τους, που στη πραγματικότητα είναι σαρκώδες πόδι. Πρώτη επίσημη καταγραφή και περιγραφή των γαστεροπόδων με την ταξινομική ονομασία αυτή φέρεται το Εικόνα 16 Γαστερόποδα με διαφορετικές μορφές κελυφους 35

36 Μορφολογία Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η συστροφή της σπλαχνικής μάζας. Το σώμα είναι ασύμμετρο ενώ στο μπροστά τμήμα υπάρχει το κεφάλι και ένα μυώδες πόδι κοιλιακά. Στα περισσότερα το σώμα προστατεύεται από ένα μονόθυρο κέλυφος (υπάρχουν και μορφές χωρίς κέλυφος). Το τυπικό κέλυφος είναι ένας κωνικός σωλήνας, που περιστρέφεται με δεξιόστροφη περιέλιξη (εικόνα 16). Μαλακά μέρη Το κέλυφος είναι ένα καταφύγιο στο οποίο μπορεί να αποτραβηχτεί όλο το σώμα. Το σώμα αποτελείται από τα παρακάτω μέρη που φαίνονται και στην εικόνα 17: Το κεφάλι (πραγματικό κεφάλι), με πλοκάμια, μάτια και άλλα αισθητήρια όργανα. Το πόδι, μια επιμηκυσμένη δομή με επίπεδη επιφάνεια. Μυϊκές συσπάσεις του κινούν το ζώο πάνω σε στρώμα βλέννης. Την σπλαχνική μάζα, που περιέχει τα εσωτερικά όργανα Και την μανδυακή κοιλότητα που είναι συνήθως ελικοειδώς περιστραμένη και βρίσκεται μέσα στο κέλυφος. Το κεφάλι και το πόδι αποτελούν το συσταλτό τμήμα του σώματος καθώς μπορούν να τραβηχτούν μέσα στο κέλυφος με την βοήθεια συστολικών μυών. Κάτω από το κεφάλι, βρίσκεται το στόμα, που περιέχει μία συσκευή το ξύστρο στο κατώτερο τμήμα του για την επεξεργασία του φαγητού. Το ξύστρο είναι ελαστική κερατινώδης ταινία με σειρές μικρών οδόντων, που αποξέουν σε κερατινώδη πλάκα στο άνω τμήμα του στόματος. Τα εξελιγμένα γαστερόποδα έχουν σωληνοειδή προέκταση στο στόμα τους την προβοσκίδα Μορφολογία μαλακών μερών. Αντίθετα με τα άλλα μαλάκια η μανδυακή κοιλότητα βρίσκεται προς το κεφάλι. Στις υδρόβιες μορφές η κοιλότητα περιέχει βράγχια και στις χερσαίες όργανα που μοιάζουν με πνευμόνια. Τα γαστερόποδα επικοινωνούν με το περιβάλλον με ένα σιφόνι εισόδου ενώ αυτά που δεν έχουν σιφόνι ρουφούν νερό κατά μήκος της άκρης του κελύφους. Αξιοσημείωτη είναι η εμπρόσθια θέση της έδρας, που οφείλεται στην συστροφή. Το στόμα και η έδρα των γαστερόποδων βρίσκονται στην ίδια περιοχή, και έτσι τα προϊόντα απέκκρισης αποβάλλονται πάνω από το στόμα. 36

37 Εικόνα 17 Μορφολογία μαλακών μερών Κέλυφος Είναι συνήθως επιμηκυσμένο με μορφή κωνικού σωλήνα, περιστραμένος με διάφορους τρόπους. Το κλειστό μυτερό τμήμα ονομάζεται κορυφή και βρίσκεται στο οπίσθιο τμήμα του κελύφους ενώ το άνοιγμα στο πλατύ μέρος ονομάζεται στοματικό άνοιγμα και βρίσκετε στο εμπρόσθιο τμήμα του κελύφους (εικόνα 18). Η αρχιτεκτονική του κελύφους ελέγχεται από την περιέλιξη, τον ρυθμό αύξησης της διαμέτρου του κελύφους, την μορφή του στοματικού ανοίγματος και τον διάκοσμο. Υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι περιέλιξης: 37

38 Επιπεδοσπειροειδής: Περιέλιξη σε ένα επίπεδο Κωνικοσπειροειδής: Ελικοειδής περιέλιξη από την κορυφή προς το άνοιγμα (συναντάτε στα περισσότερα γαστερόποδα) Περιέλιξη είναι κάθε πλήρης έλιξη του κελύφους ενώ η σωματική περιέλιξη είναι η τελευταία περιέλιξη του κελύφους. Όλες οι υπόλοιπες περιελίξεις εκτός της τελευταίας ονομάζονται σπείρα. Η γραμμή ραφής είναι η σπειροειδής γραμμή κατά μήκος της οποίας συναντιούνται οι διαδοχικές περιελίξεις. Στα κωνικοσπειροειδή κελύφη που περιελίσσονται κλειστά γύρω από τον άξονα τους, μία κεντρική στήλη σχηματίζεται, ο στυλίσκος. Στα επιπεδοσπειροειδή με χαλαρή περιέλιξη οι τελευταίες περιελίξεις δεν συναντιούνται κεντρικά και σχηματίζουν τον ομφαλό. Η αργή αύξηση της διαμέτρου του κελύφους δημιουργεί μία τελευταία περιέλιξη λίγο μεγαλύτερη από την προηγούμενη περιέλιξη ενώ η γρήγορη αύξηση δημιουργεί περιέλιξη σώματος μεγαλύτερη ακόμα και από ολόκληρη την σπείρα (εικόνα 18). Εικόνα 18 Παράδειγμα απεικόνισης γαστερόποδου όπου αναγράφεται η όψη σχεδίασης, ο συμβατικός προσανατολισμός, το μορφολογικά χαρακτηριστικά και η κλίμακα 38

39 Το σχήμα του κελύφους ποικίλει από οβάλ μέχρι επιμηκυσμένο και στενό. Το προς την κορυφή όριο αποτελεί το οπίσθιο άκρο του ανοίγματος, στην αντίθετη πλευρά βρίσκεται το εμπρόσθιο άκρο. Το όριο που είναι σε επαφή με την προηγούμενη περιέλιξη είναι το εσωτερικό χείλος, ενώ το ελεύθερο άκρο είναι το εξωτερικό χείλος. Στην εικόνα 19 απεικονίζονται τα διάφορα σχήματα κελυφών των γαστερόποδων. a.ελικοειδές b.πεταλιδόμορφο c.τροχόμορφο d.κουκουλόμορφο e.πυργοειδές f.δισκοειδές g.τουρμπινοειδές h.δικωνικό i.ισοστροφικό j.ακανόνιστο k.δακτυλωτό Εικόνα 19 Σχήματα από κελύφη γαστερόποδων 39

40 Επιπωμάτιο Πολλά γαστερόποδα έχουν ένα κερατινώδες καπάκι, το οπέρκουλουμ (πώμα), που καλύπτει το άνοιγμα όταν αποτραβιέται το σώμα στο κέλυφος. Α Βρίσκεται στο οπίσθιο μέρος του ποδιού και σπάνια διατηρείται ως απολίθωμα. Σε μερικά γαστερόποδα το εμπρόσθιο όριο του ανοίγματος είναι χαραγμένο ή προεκτείνεται και περικλείει τον σίφωνα εισόδου και τότε ονομάζεται αύλακα του σίφωνα. Μερικά γαστερόποδα είναι επίσης εξοπλισμένα με μία στενή και μακριά σχισμή στο εξωτερικό χείλος που αποτελεί την έξοδο για τον σίφωνα εξόδου. Η ασβεστοποιημένη λουρίδα του ίχνους της σχισμής στο κέλυφος ονομάζεται σελενιζώνη. Όσα γαστερόποδα έχουν σιφωνικές δομές ονομάζονται σιφωνοστοματικά, αντίθετα αυτά με ανοίγματα χωρίς δομές ονομάζονται ολοστοματικά. Σε κάποια γαστερόποδα ένα επιπλέον στρώμα κελύφους, ο τύλος, ο οποίος αποτίθεται από τον μανδύα στο εσωτερικό χείλος και το γειτονικό τμήμα της περιέλιξης. Διάκοσμος Η εξωτερική επιφάνεια του γαστερόποδου μπορεί να είναι λεία, να έχει λεπτές ή χοντρές γραμμώσεις, είτε εγκάρσιες είτε σπειροειδείς, να έχει φύματα, κομβία ή ακανθωτές προεξοχές. Η εσωτερική επιφάνεια μπορεί να έχει ουλές από τις προσφύσεις των μυών στο κέλυφος ι οποίες είναι συνήθως ορατές στα κωνικά κελύφη, ενώ στα περιελιγμένα εμφανίζονται πάνω στον στυλίσκο. Οικολογία Γενικά τα γαστερόποδα χαρακτηρίζονται από εκτεταμένη προσαρμοστική διάσπαση. Τα περισσότερα είναι θαλάσσια, βενθονικά, ρηχών νερών, αν και υπάρχουν και κάποια νηκτονικά είδη (πτερόποδα), γλυκών καθώς και χερσαίες μορφές. Υπάρχουν φυτοφάγα, σαρκοφάγα, κοπροφάγα, διηθηματοφάγα και αιωρηματοφάγα. Τα σαρκοφάγα τρέφονται με δύο τρόπους: είτε ξύνουν το κέλυφος δίθυρων ή άλλων γαστερόποδων μέχρι να φτάσουν στην σάρκα, ή τρυπούν μια στρογγυλή τρύπα στο κέλυφος (μπορεί να τους πάρει ώρες) και ρίχνουν μυοχαλαρωτική 40

41 ουσία, το κέλυφος ανοίγει και μπορούν στην συνέχεια να απολαύσουν το γεύμα τους. Αυτά που έχουν πλήρες άνοιγμα είναι χορτοφάγα και ζουν σε σκληρά υποστρώματα ενώ αυτά με αύλακα σίφωνα βρίσκονται σε μαλακά υποστρώματα και είναι σαρκοφάγα. Τα γαστερόποδα του γλυκού νερού έχουν λεπτά κελύφη και παχύ περιόστρακο. Ταξινόμηση Βασίζεται κυρίως στη μορφολογία των μαλακών μερών. Πιο σημαντική είναι η μορφολογία των βραγχίων και των οσφραδίων καθώς και η δομή του νευρικού και αναπαραγωγικού συστήματος αλλά και της καρδιάς και των νεφρών. Γι αυτό το λόγο οι παλαιοντολογικοί προσδιορισμοί είναι δύσκολοι, καθώς η δομή και μορφολογία του κελύφους δεν αποτελούν κύρια κριτήρια. Ανάλογα της θέσης που φέρουν τα βράγχιά των γαστερόποδων ως προς τη καρδιά, διακρίνονται σε δύο ξεχωριστές υφομοταξίες: τα προσωβράγχια και τα οπισθοβράγχια. Αναπαραγωγή Τα περισσότερα γαστερόποδα είναι ερμαφρόδιτα αν και συνήθως ζευγαρώνουν ομαδικά. Tα προσωβράγχια είναι γονοχωριστικά, δηλαδή έχουν ξεχωριστά φύλα, ενώ τα οπισθοβράγχια είναι ερμαφρόδιτα (Ηλιόπουλος, 2011). 41

42 Θυσανόποδα Οικολογία Τα θυσανόποδα είναι θαλάσσιοι οργανισμοί, αρθρόποδα για την ακρίβεια, που ανήκουν στα καρκινοειδή. Συστηματικά έχουνε το καθεστώς της υπο-υφομοταξίας. Αφού ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους, οι ενήλικοι οργανισμοί προσκολλώνται σε αντικείμενα (όπως βράχια ή πλοία) και ζώα (όπως φάλαινες), είτε άμεσα είτε με μίσχο, ενώ το σώμα τους καλύπτεται από ασβεστιτικό όστρακο. Τα πιο κοινά θυσανόποδα είναι άμισχα και αναπτύσσουν το όστρακό τους πάνω στην επιφάνεια προσκόλλησης. Τα έμμισχα προσκολλώνται με την βοήθεια του μίσχου τους. Τα θυσανόποδα ζουν μέσα στο όστρακο τους, το οποίο αποτελείται από έξι ασβεστιτικές πλάκες, Τα τροποποιημένα πόδια τους βγαίνουν από το όστρακο και κινούνται ρυθμικά ψάχνοντας για τροφή, την οποία μεταφέρουν στο εσωτερικό του οστράκου με τις ανάλογες κινήσεις. Υπάρχουν και εξεραίσεις σε αυτόν τον τρόπο διαβίωσης καθώς μέλη του είδους Sacculina είναι παρασιτικά και καταλύουν μέσα σε κάβουρες. Τα περισσότερα είδη ζουν σε ρηχά νερά με την μεγάλη πλειοψηφία των ειδών, περίπου το 75%, να ζει σε βάθος που δεν ξεπερνά τα 100m ενώ το υπόλοιπο 25% βρίσκεται στη ζώνη της μέσης παλίρροιας. Λόγω του ότι τα θυσανόποδα ζουν κυρίως σε δυναμικά περιβάλλοντα που χαρακτηρίζονται από διακυμάνσεις στη στάθμη του νερού, διαθέτουν προσαρμογές, οι οποίες τα προστατεύουν από την απώλεια νερού και την ενδεχόμενη αφυδάτωση. Το ασβεστιτικό όστρακο τους είναι αδιαπέραστο, ενώ το στόμιο του σφραγίζεται από τις πλάκες που το συνθέτουν, όταν το ζώο δεν βρίσκεται σε διαδικασία συλλογής τροφής από το νερό. Με τον τρόπο αυτό το ζώο προστατεύεται εκτός από την απώλεια νερού και από τους επίδοξους θηρευτές (Μαννούρης, 2010). 42

43 Βιολογικός κύκλος Προτού αναπτυχθούν στην ενήλικη μορφή τους τα θυσανόποδα περνούν από δύο εμβρυϊκά στάδια, το ναύπλιο (nauplius) και την cyprid. Κατά το στάδιο του ναύπλιου από το γονιμοποιημένο ωάριο εκκολάπτεται ο ναύπλιος, ο οποίος ουσιαστικά είναι μία νύμφη που διαθέτει κεφάλι με ένα μάτι, ενώ απουσιάζει ο θώρακας και το υπογάστριο. Ο ναύπλιος υπόκειται σε έξι μεταμορφώσεις (moults), προτού μεταμορφωθεί στο στάδιο cyprid.οι ναύπλιοι αναπτύσσονται αρχικά στο γονέα και ακολούθως, μετά την πρώτη μεταμόρφωση, αφήνονται στο νερό ως κολυμβητικές νύμφες. Κατά το στάδιο, το οποίο διαρκεί από λίγες μέρες έως και εβδομάδες, το θυσανόποδο αναζητεί το μέρος της οριστικής τους εγκατάστασης. Εξερευνά υποψήφιους τόπους με την χρήση των τροποποιημένων του κεραιών. Όταν εντοπίσει την κατάλληλη επιφάνεια, προσαρτάται με το κεφάλι χρησιμοποιώντας τις κεραίες του και εκκρίνοντας ένα πρωτεϊνούχο υλικό. Εικάζεται ότι οι νύμφες αξιολογούν τις υποψήφιες επιφάνειες στη βάση μιας σειράς κριτηρίων που σχετίζονται, μεταξύ άλλων, με την υφή, την χημική σύσταση, την σχετική υγρασία και το χρώμα. Όταν ανεβρεθεί η κατάλληλη επιφάνεια και ολοκληρωθεί η προσκόλληση, το θυσανόποδο υπόκειται στην τελευταία μεταμόρφωσή του που τον φέρνει στο ενήλικο στάδιο. Κατά το ενήλικο στάδιο ένα τυπικό θυσανόποδο αναπτύσσει έξι σκληρές ασβεστούχες πλάκες, οι οποίες περικλείουν και προστατεύουν το σώμα του. Για το υπόλοιπο της ζωής του το ενήλικο θυσανόποδο θα παραμείνει προσκολλημένο στην επιφάνεια την οποία έχει επιλέξει στο προηγούμενο στάδιο της ζωής του και θα χρησιμοποιεί τα τροποποιημένα τριχωτά του πόδια, για να «ψαρεύει» πλαγκτόν και άλλες οργανικές ουσίες από το νερό. Αφού ολοκληρωθεί η μεταμόρφωση και το θυσανόποδο πάρει πλέον την ενήλικη μορφή του, θα συνεχίσει να μεγαλώνει, προσθέτοντας νέο υλικό στις ασβεστούχες πλάκες του οστράκου τους (Μαννούρης, 2010). 43

44 Αναπαραγωγή Τα περισσότερα θυσανόποδα είναι ερμαφρόδιτα. Ο Δαρβίνος μέσω των παρατηρήσεών του απέδειξε ότι σε κάποιες ομάδες υπάρχει ένα φάσμα σεξουαλικών μορφών, το οποίο ξεκινά από τον ερμαφροδιτισμό και καταλήγει στον πλήρη διαχωρισμό των φύλων με ενδιάμεσες διαβαθμίσεις, κάτι που αναγνωρίζεται και σήμερα. Η αυτογονιμοποίηση, παρότι θεωρητικά πιθανή σε ερμαφρόδιτα άτομα, σπάνια έχει καταδειχθεί πειραματικά στα θυσανόποδα. Εξαιτίας της ακινησίας τους στο ενήλικο στάδιο, η αναπαραγωγή καθίσταται ιδιαίτερα δύσκολη, αφού το ζώο δεν μπορεί να εγκαταλείψει το όστρακό του για να συνευρεθεί με ένα άλλο. Για το λόγο αυτό τα θυσανόποδα διαθέτουν εξαιρετικά μακρύ πέος, μέχρι και 15 εκατοστά, το μακρύτερο σε σχέση με το μέγεθος του σώματός στο ζωικό βασίλειο (Μαννούρης, 2010). Αρχείο απολιθωμάτων Η γεωλογική ιστορία των θυσανόποδων ανάγεται στο πρώιμο Παλαιοζωικό( εκατομμύρια χρόνια πριν), παρότι δεν απαντώνται συχνά μέχρι και το Νεογενές (τα τελευταία 20 εκατομμύρια χρόνια). Η ελλιπής τους παρουσία στο αρχείο των απολιθωμάτων μπορεί εν μέρει να αποδοθεί στο γεγονός ότι, λόγω του ότι ζουν σε δυναμικά περιβάλλοντα, η ένταση της διάβρωσης είναι ιδιαίτερα ενισχυμένη. Συνεπώς, είναι πιο σύνηθες τα όστρακά τους να καταστρέφονται από τη δράση των κυμάτων, παρά να διατηρούνται αυτούσια και ακολούθως να οδηγούνται σε μία περιοχή συσσώρευσης ιζημάτων για την διαδικασία της απολίθωσης. Είναι επίσης πιθανόν η ομάδα τους να ήταν σημαντικά μικρότερη σε παλαιότερες γεωλογικές περιόδους, κάτι που απλά αποτυπώνεται στο αρχείο των απολιθωμάτων (Μαννούρης, 2010). 44

45 Εικόνα 130 Χαρακτηριστικές μορφές θυσανόποδων 45

46 Κεφάλαιο 3. Αποτελέσματα 3.1 Πίνακες και ποσοστά Στη λιμνοθάλασσα Μυρτάρι όπου συλλέξαμε και μελετήσαμε τα δείγματα καταλήξαμε στα εξής αποτελέσματα σύμφωνα με τους συγκεντρωτικούς πίνακες που δίνονται στην συνέχεια αλλά και τις πίτες με τα ποσοστά των ειδών(εικόνα21) σε κάθε μία από τις συνολικά 33 θέσεις. Σύμφωνα με τον «μεγάλο πίνακα» και τον πίνακα 3.1.1, παρατηρούμε ότι κάθε θέση περιέχει και διαφορετικό αριθμό ειδών αλλά και διαφορετικό πληθυσμό ανά είδος. Όπως για παράδειγμα τα δείγματα με τα περισσότερα τάξα είναι από το δείγμα του Βιολογικού μέχρι το τελευταίο όπου τα είδη κυμαίνονται από 8 μέχρι 15, με εξαίρεση τα δείγματα στις θέσεις Μ8 και Μ28 όπου εκεί έχουμε μόνο 5 με 6 είδη αντίστοιχα. Αυτό όμως έρχεται σε αντίθεση σε κάποια δείγματα με τους πληθυσμούς των ειδών διότι μπορεί κάποιες θέσεις να έχουν λιγότερα είδη αλλά μπορεί να έχουν περισσότερα άτομα ανά είδος.(μεγάλος πίνακας) Ως παράδειγμα αναφέρω το δείγμα Μ8 που όπως είπαμε έχει 6 τάξα, από τα οποία το Mytilus galloprovincialis παρουσιάζει το μέγιστο προσωπικό του πληθυσμό σε σχέση με τα υπόλοιπα δείγματα που ανέρχεται σε 476 άτομα. 46

47 Υπόμνημα Abra segmentum Cerastoderma edule Loripes glaucum Mytilus galloprovincialis Paphia aurea Rissoa membranacea Bittium reticulatum Haminoea orbignyana Cyclope neritea Nassarius gibbosulus Theodoxus fluviatilis Gibbula magus Vermetus triquetrus Rerusa mammilata thericium vuglatum Amphibalanus amphititre 26% 5% 2 3% 37% 6% Δείγμα Βιολ. 7% 4% 4% 13% 3% 1 57% Δείγμα 1 3% 4% 7% 16% 13% 56% Δείγμα 2 3% 13% 2 13% 6% 44% Δείγμα 4 6% 19% 2% 3% 8% 3% 57% Δείγμα 3 1 3% 4% 2% 3% 13% 66% 26% 48% Δείγμα % 12% Δείγμα 6

48 2% 2% 7% 7% 2% 8% 1 13% 67% 79% Δείγμα 7 Δείγμα 8 2% 4% 4% 2% 33% 13% 2% 2% 34% 12% 8% 16% 9% 56% 3% 9% 1 7% 2% 65% Δείγμα 9 12% 14% 5% Δείγμα 10 65% Δείγμα11 Δείγμα 12 2% 3% 8% 15% 7 Δείγμα 13 2% 2% 4% 12% 1 6% 4% 58% Δείγμα 14 48

49 3% 2% 6% 2 35% 2% 26% 6% 5 23% 9% 1 Δείγμα 15 4% Δείγμα 16 46% 23% 7% 4% 2% 2% 2% 9% 5% 6% 36% 14% 28% 9% 2% Δείγμα 17 Δείγμα 18 3% 5% 3% 34% 2% 23% 1 16% 19% 7% % 3% 2% 7% 24% Δείγμα 19 3% 3% 3% 2% 2% Δείγμα 20 3% 5% 34% 43% 4 15% 1 5% Δείγμα Δείγμα 22

50 4% 7% 42% 6% 2% 3% 2% 15% 3% 38% 32% 37% 3% 3% 3% 3% 3% 4% 6% 37% 9% 5% 29% 3% 4% 3% 3% 26% Δείγμα 23 Δείγμα 25 7% 36% 16% Δείγμα 24 3% 5% 2 38% 2 9% 3% Δείγμα 26 15% 8% 54% 23% 2% 2% Δείγμα 27 32% 5% 3% 8% Δείγμα 28 13% 3% 3% 58% 2% 62% Δειγμα 29 Δείγμα 30 50

51 29% 64% Δείγμα 31 2% 4% 4% 16% 27% 8% 6% 1 24% Δείγμα 32 Εικόνα 21 Αναγωγή των τάξων κάθε δειγματοληπτικής θέσης σε ποσοστά. 51

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο

2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο 2ο φύλο του ζωικού βασιλείου ( ~100.000 είδη) Μεγαλύτερο ασπόνδυλο Απολιθώματα πολλά και σε όλο το γεωλογικό χρόνο Οικοσυστήματα Μέγεθος Διάρκεια ζωής Θηρευτές χρήσεις από τον άνθρωπο κόσμηματα τέχνη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΝΗΜΑΤΩΔΕΙΣ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Σώμα νηματοειδούς μορφής, καλύπτεται εξωτερικά από παχύ, υαλώδες και ελαστικό στρώμα (εφυμενίδα): είναι διαπερατή στο νερό αλλά αδιαπέραστη σε πολλές ουσίες προστατεύει

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΣΟΥΠΙΑΣ Sepia officinalis Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Βασίλειο: Animalia Υπερσυνομοταξία/Υπερφύλο: Λοφοτροχόζωα Συνομοταξία/Φύλο: Μαλάκια

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ. Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΖΩΩΝ I ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΜΑΛΑΚΙΑ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ Διδάσκων: Σ. Νταϊλιάνης Γενικά χαρακτηριστικά - Πλευρικά πεπιεσμένοι οργανισμοί. - Φέρουν 2 θυρίδες (μήκος 1-2 mm μέχρι 1 m, π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ. Ζωολογία Ι. -Ανατοµ ή σε χερσαίο γαστερόποδο-

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ. Ζωολογία Ι. -Ανατοµ ή σε χερσαίο γαστερόποδο- ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ Ζωολογία Ι -Ανατοµ ή σε χερσαίο γαστερόποδο- Υπεύθυνος µαθήµατος: Καθ. Μυλωνάς Μωυσής Επιµέλεια σηµειώσεων: Παρµακέλης Άρης ΗΡΑΚΛΕΙΟ ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 2000

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ

ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ Υδατικά οικοσυστήματα Στη βιόσφαιρα υπάρχουν δύο είδη οικοσυστημάτων: τα υδάτινα και τα χερσαία. Tα υδάτινα οικοσυστήματα διαχωρίζονται ανάλογα με την αλατότητα του νερού

Διαβάστε περισσότερα

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Μεταβατικά ύδατα ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Μεταβατικά ύδατα (transitional waters) σύµφωνα µε την Οδηγία Πλαίσιο για τα

Διαβάστε περισσότερα

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Ποτάμι είναι το ρεύμα γλυκού νερού που κινείται από τα ψηλότερα (πηγές) προς τα χαμηλότερα μέρη της επιφάνειας της Γης (πεδινά) και

Διαβάστε περισσότερα

4-7 έτη. ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

4-7 έτη. ΑΝΑΤΟΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ Το HELIX ASPERSA ανήκει στη συνομοταξία Μαλάκια, στην ομοταξία Γαστερόποδα, και στην υφομοταξία Πνευμονοφόρα, στο γένος Helix και στο είδος Aspersa. Η λατινική ονομασία Helix,προέρχεται απο το ελικοείδες

Διαβάστε περισσότερα

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική

Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική Μύες Το μυϊκό σύστημα αποτελείται από τους μύες. Ο αριθμός των μυών του μυϊκού συστήματος ανέρχεται στους 637. Οι μύες είναι όργανα για τη σωματική κινητικότητα, την σπλαχνική κινητικότητα και τη κυκλοφορία

Διαβάστε περισσότερα

Β) ΜΕΡΟΠΛΑΓΚΤΟ. 1) ΠΡΟΝΥΜΦΕΣ ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΩΝ : περιλαμβάνει δύο κύριες κατηγορίες :

Β) ΜΕΡΟΠΛΑΓΚΤΟ. 1) ΠΡΟΝΥΜΦΕΣ ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΩΝ : περιλαμβάνει δύο κύριες κατηγορίες : 50 Β) ΜΕΡΟΠΛΑΓΚΤΟ 1) ΠΡΟΝΥΜΦΕΣ ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΩΝ : περιλαμβάνει δύο κύριες κατηγορίες : α) Δεκάποδα (αστακοί, γαρίδες, καβούρια) β) Θυσσανόποδα (καρκινοειδή που ζούνε προσκολλημένα σε σκληρές επιφάνειες του

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

Εξέλιξη του Έμβιου κόσμου- Παλαιοντολογία Ενότητα 8: Δίθυρα-Γαστερόποδα-Κεφαλόποδα Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Εξέλιξη του Έμβιου κόσμου- Παλαιοντολογία Ενότητα 8: Δίθυρα-Γαστερόποδα-Κεφαλόποδα Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Εξέλιξη του Έμβιου κόσμου- Παλαιοντολογία Ενότητα 8: Δίθυρα-Γαστερόποδα-Κεφαλόποδα Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας αυτής είναι η εξοικείωση

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΜΥ ΟΚΑΛΛΙΕΡΓΙΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΠΙΕΡΙΑΣ

ΟΙ ΜΥ ΟΚΑΛΛΙΕΡΓΙΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΠΙΕΡΙΑΣ ΑΛΕΞΑΝ ΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΖΩΪΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΟΙ ΜΥ ΟΚΑΛΛΙΕΡΓΙΕΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΠΙΕΡΙΑΣ ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ ΑΓΓΕΛΙ ΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ-ΜΑΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΚΥΡΙΤΣΗ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς

Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης. Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς Τμήμα Βιολογίας Πανεπιστήμιο Κρήτης Μορφολογία και Ανατομία Δεκάποδου Καρκινοειδούς Iάσμη Στάθη Δέσποινα Δοκιανάκη Ηράκλειο, Σπονδυλωτά Ασπόνδυλα Καρκινοειδή ΦΥΛΟ: Αρθρόποδα Χαρακτηριστικά Μεταμέρεια

Διαβάστε περισσότερα

Ανατομία και μορφολογία πτηνού

Ανατομία και μορφολογία πτηνού Ανατομία και μορφολογία πτηνού Τα πτηνά είναι ομοιόθερμα σπονδυλωτά που φυλογενετικά σχετίζονται με τους Δεινοσαύρους Τα αρτίγονα πουλιά (Νεόρνιθες) διαιρούνται σε δύο ομάδες: (1) Παλαιόγναθα (κίβι, έμου,

Διαβάστε περισσότερα

Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές φυσικής κληρονομιάς

Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές φυσικής κληρονομιάς Προστατευόμενες θαλάσσιες περιοχές φυσικής κληρονομιάς Habitat: κυρίαρχη μορφή, γύρω από την οποία αναπτύσσεται ένας οικότοπος Χλωρίδα (π.χ. φυτό-φύκος) Πανίδα (π.χ. ύφαλος διθύρων) Γεωλογική μορφή (π.χ.

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΝΕΑ (9) ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΑΠΟΤΕΛΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΕΝΝΕΑ (9) ΣΕΛΙΔΕΣ ΣΧΟΛΕΙΟ: ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2011-2012 ΔΕΙΓΜΑΤΙΚΟ ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΟ ΔΟΚΙΜΙΟ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΔΙΑΡΚΕΙΑ: 1:30 ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:...

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 1 ΑΝΑΠΝΕΥΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το ανθρώπινο σώμα προμηθεύεται οξυγόνο και αποβάλει διοξείδιο του άνθρακα με την αναπνοή. Η αναπνοή έχει δύο φάσεις: την εισπνοή κατά την οποία ο αέρας εισέρχεται στους πνεύμονες

Διαβάστε περισσότερα

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2

6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12 O 6 + 6 O2 78 ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΤΗΤΑ ΥΔΑΤΙΝΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΦΥΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ (μακροφύκη φυτοπλαγκτόν) ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΙΣ ΠAΡΑΓΩΓΟΙ ( μετατρέπουν ανόργανα συστατικά σε οργανικές ενώσεις ) φωτοσύνθεση 6 CO 2 + 6H 2 O C 6 Η 12

Διαβάστε περισσότερα

iv. Παράκτια Γεωμορφολογία

iv. Παράκτια Γεωμορφολογία iv. Παράκτια Γεωμορφολογία Η παράκτια ζώνη περιλαμβάνει, τόσο το υποθαλάσσιο τμήμα της ακτής, μέχρι το βάθος όπου τα ιζήματα υπόκεινται σε περιορισμένη μεταφορά εξαιτίας της δράσης των κυμάτων, όσο και

Διαβάστε περισσότερα

Σε αντίθεση με τις θάλασσες, το νερό των ποταμών δεν περιέχει σχεδόν καθόλου αλάτι - γι' αυτό το λέμε γλυκό νερό.

Σε αντίθεση με τις θάλασσες, το νερό των ποταμών δεν περιέχει σχεδόν καθόλου αλάτι - γι' αυτό το λέμε γλυκό νερό. Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Καστρίου 2013 Tι είναι τα ποτάμια; Τα ποτάμια είναι φυσικά ρεύματα νερού. Δημιουργούνται από το νερό των βροχών και των λιωμένων πάγων, που κατεβαίνει από πιο ψηλές περιοχές

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΘΕΜΑ 1ο 1. Κυτταρική διαφοροποίηση ονομάζουμε: α. Την δομική κυρίως εξειδίκευση των συστημάτων β. Την δομική και λειτουργική εξειδίκευση των κυττάρων γ. Την λειτουργική εξειδίκευση

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ ΙΟΥΝΙΟΣ 2013 Το εκπαιδευτικό υλικό αυτό στην αρχική του μορφή δημιουργήθηκε και

Διαβάστε περισσότερα

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους

μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ μελετά τις σχέσεις μεταξύ των οργανισμών και με το περιβάλλον τους Οι οργανισμοί αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους σε πολλά επίπεδα στα πλαίσια ενός οικοσυστήματος Οι φυσικές

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017

Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017 Ιωάννης Μ. Τσόδουλος Δρ. Γεωλόγος Τμήμα Γεωγραφίας, Ζ Εξάμηνο σπουδών Αθήνα, 2017 Αλλουβιακά ριπίδια (alluvial fans) Είναι γεωμορφές αποθέσεις, σχήματος βεντάλιας ή κώνου που σχηματίζονται, συνήθως, όταν

Διαβάστε περισσότερα

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας

ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας ΔΑΣΙΚΑ & ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 13/06/2013 Δήμος Βισαλτίας Τί είναι ένα Οικοσύστημα; Ένα οικοσύστημα είναι μια αυτο-συντηρούμενη και αυτορυθμιζόμενη κοινότητα ζώντων

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι ΜΑΛΑΚΙΑ Νταϊλιάνης Στέφανος. Γιγαντιαία αχιβάδα Tridacna maxima (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition)

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΖΩΩΝ Ι ΜΑΛΑΚΙΑ Νταϊλιάνης Στέφανος. Γιγαντιαία αχιβάδα Tridacna maxima (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) Γιγαντιαία αχιβάδα Tridacna maxima (πηγή: Hickman et al., 14 th Edition) 1. ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΜΑΛΑΚΙΑ Η ανάπτυξη του κοιλώματος αποτελεί ένα μεγάλο βήμα στην ανάπτυξη πολυπλοκότερων μορφών Το

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Λειτουργίες και αξίες των υγροτόπω. Εαρινό ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η και αξίες των υγροτόπω 03/12/10 Εαρινό 2010 2011 Εμπλουτισμός των υπόγειων υδροφόρων στρωμάτων Ρόλο παίζουν οι φυσικές ιδιότητες του εδάφους και του γεωλογικού

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ

Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ. Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΡΑΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ Εργασία στο μάθημα: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ Θέμα: ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΣ 1 Ονομ/μο φοιτήτριας: Κουκουλιάντα Στυλιανή Αριθμός μητρώου: 7533 Υπεύθυνος καθηγητής:

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. της. Οδηγίας της Επιτροπής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. της. Οδηγίας της Επιτροπής ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 17.5.2017 C(2017) 2842 final ANNEX 1 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ της Οδηγίας της Επιτροπής για την τροποποίηση της οδηγίας 2008/56/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ

ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΣΥΝΟΜΟΤΑΞΙΑ: ΑΡΘΡΟΠΟΔΑ ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΑ Τα Αρθρόποδα αποτελούν τους πολυπληθέστερους οργανισμούς πάνω στη Γη (περίπου το 55-60% όλων των ειδών φυτών και ζώων) Είναι γνωστά περίπου 1.000.000 είδη Το σώμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΥΒΙΑΔΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ

ΕΥΡΥΒΙΑΔΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ ΕΥΡΥΒΙΑΔΕΙΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΑΡΝΑΚΑΣ 2010-11 Κεφάλαιο 1: Η Οργάνωση της ζωής 1. Από ποια μέρη αποτελείται το μικροσκόπιο; 2. Στην εικόνα φαίνεται ένα μικροσκόπιο. Να γράψετε τα μέρη του όπως υποδεικνύονται από

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΥΔΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANAXIMANDER. Από Δρ. Κωνσταντίνο Περισοράτη

ΟΙ ΥΔΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANAXIMANDER. Από Δρ. Κωνσταντίνο Περισοράτη ΟΙ ΥΔΡΙΤΕΣ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΩΣ ΚΑΥΣΙΜΗ ΥΛΗ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ. ΤΟ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ANAXIMANDER Από Δρ. Κωνσταντίνο Περισοράτη Οι υδρίτες (εικ. 1) είναι χημικές ενώσεις που ανήκουν στους κλειθρίτες, δηλαδή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τι ονομάζουμε ροή ενέργειας σε ένα οικοσύστημα; Όσο αναγκαία είναι η τροφοδότηση ενός οικοσυστήματος με ενέργεια, άλλο τόσο αναγκαία είναι η διανομή της στους άλλους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ. ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - Σχολική χρονιά

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ. ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - Σχολική χρονιά ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ - Σχολική χρονιά 2014-15 ΚΕΝΤΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗΣ ΜΠΟΥΜΠΟΥΛΙΝΑΣ 3, 16451 ΑΡΓΥΡΟΥΠΟΛΗ,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ροή του νερού μεταξύ των άλλων καθορίζει τη ζωή και τις λειτουργίες των έμβιων οργανισμών στο ποτάμι. Διαμορφώνει το σχήμα του σώματός τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016

ΓΥΜΝΑΣΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΓΥΜΝΑΣΙΟ.. ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2015/2016 ΒΑΘ.:... / 40 ΟΛΟΓΡ.:... ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2016 ΥΠΟΓΡ.:... ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: dd/mm/yyyy ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΑ (ΒΙΟΛΟΓΙΑ) ΧΡΟΝΟΣ: 1 h 30 min

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ

ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ INTERREG IIIA / PHARE CBC ΕΛΛΑΔΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ: ΠΙΛΟΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ΝΕΣΤΟΥ Καθηγητής Βασίλειος A. Τσιχριντζής Διευθυντής, Εργαστήριο Οικολογικής Μηχανικής και Τεχνολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ: Η χλωρίδα και η πανίδα στην χώρα μας είναι ένα πολύ σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα

Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3. Κυκλοφορικό Σύστημα. Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Βιολογία Α Λυκείου Κεφ. 3 Κυκλοφορικό Σύστημα Καρδιά Αιμοφόρα αγγεία Η κυκλοφορία του αίματος Αίμα Η μεταφορά των θρεπτικών ουσιών στα κύτταρα και των ιστών και η απομάκρυνση από αυτά των άχρηστων γίνεται

Διαβάστε περισσότερα

Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου!

Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου! Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου! Ψάξαμε και βρήκαμε. Ομαδικές εργασίες στα πλαίσια της ενότητας «Οι ακροβάτες της θάλασσας». Οι μαθητές έφτιαξαν δελτία ταυτότητας για κάθε προστατευόμενο ζώο. Έψαξαν και

Διαβάστε περισσότερα

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι).

τον Τόμαρο και εκβάλλει στον Αμβρακικό και ο Άραχθος πηγάζει από τον Τόμαρο και εκβάλλει επίσης στον Αμβρακικό (Ήπειρος, Ζαγόρι). Γεωγραφικά στοιχεία και κλίμα. Τα κυριότερα μορφολογικά χαρακτηριστικά του νομού Ιωαννίνων είναι οι ψηλές επιμήκεις οροσειρές και οι στενές κοιλάδες. Το συγκεκριμένο μορφολογικό ανάγλυφο οφείλεται αφενός

Διαβάστε περισσότερα

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Τυπολογία ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών

ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Τυπολογία ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών ιαχείριση Υδατικών Οικοσυστηµάτων: Τυπολογία ρ. Παναγιώτης ΠΑΝΑΓΙΩΤΙ ΗΣ /ντης Ερευνών Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών Μήπως η Γη αποτελεί ενιαίο υδατικό οικοσύστηµα ; Η απάντηση εξαρτάται από το πώς

Διαβάστε περισσότερα

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά

Ε ΑΦΟΣ. Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά Ε ΑΦΟΣ Έδαφος: ανόργανα οργανικά συστατικά ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 Έδαφος Το έδαφος σχηµατίζεται από τα προϊόντα της αποσάθρωσης των πετρωµάτων του υποβάθρου (µητρικό πέτρωµα) ή των πετρωµάτων τω γειτονικών

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2

Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας. Κεφάλαιο 2.2 Οργάνωση και λειτουργίες του οικοσυστήματος Ο ρόλος της ενέργειας Κεφάλαιο 2.2 Ο ρόλος της ενέργειας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2.2 Τροφικές σχέσεις και ροή ενέργειας Τροφικές Σχέσεις και Ροή Ενέργειας Κάθε οργανωμένο σύστημα,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΓΑΡΙΔΑΣ

ΑΣΚΗΣΗ: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΓΑΡΙΔΑΣ ΑΣΚΗΣΗ: ΚΑΡΚΙΝΟΕΙΔΗ Ομοταξία: Βραγχιόποδα Κλαδοκεραιωτά (Daphnia μικροσκοπικό παρασκεύασμα) Ανόστρακα (Artemia, ενήλικα αυγά και ναύπλιοι σε διάφορα στάδια ανάπτυξης σε μικροσκοπικό παρασκεύασμα και ζωντανό

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Εισαγωγή Eαρινό 2013-2014 Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑ. Αποτελεί υποσύνολο της επιστήμης της Θαλάσσιας Βιολογίας και της Ωκεανογραφίας.

ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑ. Αποτελεί υποσύνολο της επιστήμης της Θαλάσσιας Βιολογίας και της Ωκεανογραφίας. ΛΙΜΝΟΛΟΓΙΑ Η Λιμνολογία είναι μία σχετικά νέα επιστήμη: πρώτη αναφορά το 1895 από τον Ελβετό F. A. Forel στο βιβλίο του με τίτλο: Le Leman: Monographie limnologique. Αποτελεί υποσύνολο της επιστήμης της

Διαβάστε περισσότερα

Υ Α Δ Τ Α ΙΝΑ ΟΙΚ ΙΝΑ ΟΙΚ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ Α Κ Ποϊραζ Ποϊραζ δης Χειμερινό

Υ Α Δ Τ Α ΙΝΑ ΟΙΚ ΙΝΑ ΟΙΚ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ Α Κ Ποϊραζ Ποϊραζ δης Χειμερινό Κ. Ποϊραζίδης Χειμερινό 2010 2011 ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΑ ΒΙΒΛΙΑ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ Ενότητα 1: Εισαγωγή στους υγροτόπους 1.1. Λίμνες 1.2. Έλη 1.3. Υφάλμυρα νερά 1.4. Τρεχούμενα νερά Ενότητα 2: ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς?

Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς? ΘΕΙΟ (S) 26 Η σημασία του θείου για τους υδρόβιους οργανισμούς? σημαντικό στοιχείο στη δομή των πρωτεϊνών (*) συνήθως δεν δρα ως περιοριστικός παράγοντας στην ανάπτυξη και την κατανομή των οργανισμών στα

Διαβάστε περισσότερα

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ E ΕΞΑΜΗΝΟ

ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ E ΕΞΑΜΗΝΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑ E ΕΞΑΜΗΝΟ Θαλάσσια ρεύματα και Ωκεάνια κυκλοφορία Οι θαλάσσιες μάζες δεν είναι σταθερές ΑΙΤΙΑ: Υπάρχει (αλληλ)επίδραση με την ατμόσφαιρα (π.χ., ο άνεμος ασκεί τριβή στην επιφάνεια της θάλασσας,

Διαβάστε περισσότερα

Στρωματογραφία-Ιστορική γεωλογία Προτεροζωικός Αιώνας. Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας

Στρωματογραφία-Ιστορική γεωλογία Προτεροζωικός Αιώνας. Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Στρωματογραφία-Ιστορική γεωλογία Προτεροζωικός Αιώνας Δρ. Ηλιόπουλος Γεώργιος Σχολή Θετικών Επιστημών Τμήμα Γεωλογίας Σκοποί ενότητας Σκοπός της ενότητας είναι η γνωριμία με τα σημαντικότερα γεγονότα που

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 05/02/1017 ΘΕΜΑ 1 ο Επιλέξτε τη σωστή απάντηση: 1. Σε ένα οικοσύστημα θα τοποθετήσουμε τις ύαινες και τα λιοντάρια στο ίδιο τροφικό επίπεδο

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ

Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ Ο ΣΚΕΛΕΤΟΣ ΤΗΣ ΣΠΟΝΔΥΛΙΚΗΣ ΣΤΗΛΗΣ Αυχενικοί σπόνδυλοι 7 Θωρακικοί σπόνδυλοι 12 Οσφυϊκοί σπόνδυλοι 5 Ιερό οστό 5 συνοστεομένοι σπόνδυλοι Κόκκυγας Φυσιολογικά Κυρτώματα Σ.Σ. Η σπονδυλική στήλη δεν είναι

Διαβάστε περισσότερα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα Περιγραφή Η εκβολή του όρμου Λεύκα βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού Αρνάς (ή Άρνη) στην Άνδρο. Πρόκειται για εκβολή ρύακα σχεδόν μόνιμης ροής, που τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

Ασκήσεις για το σπίτι και για σένα! 0.5 5. μελετούμε τους ζωντανούς οργανισμούς; Τρόποι μελέτης των ζωντανών οργανισμών Επιστημονική μέθοδος

Ασκήσεις για το σπίτι και για σένα! 0.5 5. μελετούμε τους ζωντανούς οργανισμούς; Τρόποι μελέτης των ζωντανών οργανισμών Επιστημονική μέθοδος Προγραμματισμός Διδακτέας Ύλης Βιολογίας Α Γυμνασίου 2012-2013 Α ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ Ενότητα Δραστηριότητες Βασικές Έννοιες Δ/κές Π/δοι Γνωριμία Εισαγωγικές σελίδες Γνωριμία με το βιβλίο μου 1 1 Ενότητα 1: Η Βιολογία

Διαβάστε περισσότερα

Υ Α Δ Τ Α ΙΝΑ ΟΙΚ ΙΝΑ ΟΙΚ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ Α Κ Ποϊραζ Ποϊραζ δης Εαρινό

Υ Α Δ Τ Α ΙΝΑ ΟΙΚ ΙΝΑ ΟΙΚ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΣΤΗΜΑ Α Κ Ποϊραζ Ποϊραζ δης Εαρινό Κ. Ποϊραζίδης Εαρινό 2010 2011 ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΥΛΗΣ Ενότητα 1: Εισαγωγή στους υγροτόπους 1.1. Λίμνες 1.2. Έλη 1.3. Υφάλμυρα νερά 1.4. Τρεχούμενα νερά Ενότητα 2: ΤΟ ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ Ενότητα

Διαβάστε περισσότερα

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής)

Στέφανος Πατεράκης (Φυσικ/τής) ΜΥΣ Οι μύες είναι όργανα του ανθρωπίνου σώματος. Σχηματίζονται από μυϊκό ιστό. Μαζί με τους τένοντες συμβάλουν στην κίνηση των οστών. Είδη των μυών Ο μυς της καρδιάς, Οι λείοι, και Οι γραμμωτοί. Ο μυς

Διαβάστε περισσότερα

AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες)

AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες) AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες) Περιγραφή Η εκβολή του ποταμού Πλούσκα βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Βιτάλι και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Άνδρου. Πρόκειται για εκβολή ποταμού

Διαβάστε περισσότερα

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΩΝ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΩΝ Λιμνοθάλασσες οι λιμνοθάλασσες είναι παράκτιες υδάτινες περιοχές με μικρό βάθος και συνήθως χωρίζονται από τη γειτονική θαλάσσια περιοχή με φυσικό φράκτη την αμμολουρίδα η οποία διαχωρίζει και ουσιαστικά

Διαβάστε περισσότερα

Από τους Σπόγγους στα σχιζοκοιλωματικά Πρωτοστόμια

Από τους Σπόγγους στα σχιζοκοιλωματικά Πρωτοστόμια Από τους Σπόγγους στα σχιζοκοιλωματικά Πρωτοστόμια Προέλευση Μεταζώων Την εμφάνιση του ευκαρυωτικού κυττάρου ακολούθησε μια διαφοροποίηση σε πολλές διακριτές γενεαλογικές γραμμές μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος

ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ. Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί. Καρβουντζή Ηλιάνα Βιολόγος ΦΩΤΟΣΥΝΘΕΣΗ Αυτότροφοι και ετερότροφοι οργανισμοί Η ζωή στον πλανήτη μας στηρίζεται στην ενέργεια του ήλιου. Η ενέργεια αυτή εκπέμπεται με τη μορφή ακτινοβολίας. Ένα πολύ μικρό μέρος αυτής της ακτινοβολίας

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ. Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης. Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ. Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης. Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΤΟΥ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΥ ΣΤΟΝ ΜΑΛΙΑΚΟ ΚΟΛΠΟ Αν. Καθηγητης Μ.Δασενακης Δρ Θ.Καστριτης Ε.Ρουσελάκη Φ.Σάλτα Κύκλος αζώτου Κύκλος φωσφόρου Kύκλος πυριτίου

Διαβάστε περισσότερα

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II)

Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Περιβαλλοντικά Συστήματα Ενότητα 8: Οικοσυστήματα (II) Χαραλαμπίδης Γεώργιος Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος και Μηχανικών Αντιρρύπανσης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος. ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Τμήμα Τεχνολόγων Περιβάλλοντος Κατεύθυνση Τεχνολογιών Φυσικού Περιβάλλοντος ΜΑΘΗΜΑ: Γενική Οικολογία 6 η Ενότητα Βασικές διαδικασίες πρωτογενούς παραγωγικότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ (Από το βιβλίο της Α Γυμνασίου) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΙ ΚΙΝΗΣΗ Στήριξη και κίνηση 5.1 Η στήριξη και

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝ II, KOYΠΟΝΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Κωδικός Αριθμός Κουπονιού:

ΕΠΑΝ II, KOYΠΟΝΙΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑΣ ΓΙΑ ΜΙΚΡΟΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Κωδικός Αριθμός Κουπονιού: ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΥΛΛΟΓΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΩΝ, ΩΚΕΑΝΟΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΛΙΕΥΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΥ ΑΡΓΟΛΙΚΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΟΙΚΙΑΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΘΕΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΜΟΥ ΤΟΥ ΜΑΘΗΤΗ: ΑΣΚΟΡΔΑΛΑΚΗ ΜΑΝΟΥ ΕΤΟΣ 2013-2014 ΤΑΞΗ:B ΤΜΗΜΑ: Β1 ΡΥΠΑΝΣΗ- ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Η καθαριότητα και η λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Οι λίμνες στις τέσσερις εποχές

Οι λίμνες στις τέσσερις εποχές Οι λίμνες στις τέσσερις εποχές Λίμνη Κερκίνη Το πρόβλημα της λίμνης Κερκίνης εντοπίζεται στο νερό, στη διαχείριση του νερού. Η μεγάλη διακύμανση της στάθμης του νερού επηρεάζει διάφορα σπάνια είδη που

Διαβάστε περισσότερα

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών

Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών Ανακύκλωση & διατήρηση Θρεπτικών 30-12-2014 EVA PAPASTERGIADOU Ανακύκλωση των Θρεπτικών είναι η χρησιμοποίηση, ο μετασχηματισμός, η διακίνηση & η επαναχρησιμοποίηση των θρεπτικών στοιχείων στα οικοσυστήματα

Διαβάστε περισσότερα

AND019 - Έλος Κρεμμύδες

AND019 - Έλος Κρεμμύδες AND019 - Έλος Κρεμμύδες Περιγραφή Το έλος Κρεμμύδες βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Κόρθι στην Άνδρο. Τροφοδοτείται από δύο ρύακες περιοδικής ροής και λόγω της απομόνωσής του

Διαβάστε περισσότερα

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΚΟ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1ο 1. Ποιος είναι ο ρόλος των ερυθρών κυττάρων του αίματος; α. μεταφέρουν οξυγόνο σε όλο το σώμα β. μεταφέρουν θρεπτικά συστατικά, άλατα, ορμόνες και πρωτεΐνες γ. μεταφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΞΕΛΙΞΗ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 103 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΓΟΝΙΔΙΑΚΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΕΣ 128

Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΕΞΕΛΙΞΗ: ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΑΠΟΔΕΙΚΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 103 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΓΟΝΙΔΙΑΚΕΣ ΣΥΧΝΟΤΗΤΕΣ 128 Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΖΩΟΛΟΓΙΑ: Η ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ 25 Περίγραμμα του Κεφαλαίου 25 Ζωολογία: Η Εξελικτική Προσέγγιση 26 Ζωολογία: Η Οικολογική Προσέγγιση 30 Προειδοποίηση για την Άγρια

Διαβάστε περισσότερα

Κατά τη µεταφορά της ωοµάζας στο εργαστήριο, η πλειοψηφία των προσφάτων γονιµοποιηµένων αυγών δεν είχε ξεπεράσει το στάδιο 12. Τα πρώτα εκκολαφθέντα

Κατά τη µεταφορά της ωοµάζας στο εργαστήριο, η πλειοψηφία των προσφάτων γονιµοποιηµένων αυγών δεν είχε ξεπεράσει το στάδιο 12. Τα πρώτα εκκολαφθέντα ΕΜΒΡΥΪΚH ΑΝAΠΤΥΞΗ Κατά τη µεταφορά της ωοµάζας στο εργαστήριο, η πλειοψηφία των προσφάτων γονιµοποιηµένων αυγών δεν είχε ξεπεράσει το στάδιο 12. Τα πρώτα εκκολαφθέντα έµβρυα παρατηρήθηκαν την όγδοη µέρα,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΤΜΗΜΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ - ΤΟΜΕΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΦΥΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ-ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ & ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Διατριβή Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης

Διαβάστε περισσότερα

Από τους Σπόγγους στα σχιζοκοιλωματικά Πρωτοστόμια

Από τους Σπόγγους στα σχιζοκοιλωματικά Πρωτοστόμια Από τους Σπόγγους στα σχιζοκοιλωματικά Πρωτοστόμια Προέλευση Μεταζώων Την εμφάνιση του ευκαρυωτικού κυττάρου ακολούθησε μια διαφοροποίηση σε πολλές διακριτές γενεαλογικές γραμμές μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται:

Διαβάστε περισσότερα

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡΙΘΜΟΣ:... ΒΑΘΜΟΣ:...

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡΙΘΜΟΣ:... ΒΑΘΜΟΣ:... ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΘΟΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ 2013-2014 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2014 ΜΑΘΗΜΑ :ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 06/6/2014 ΤΑΞΗ: Α ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:... ΤΜΗΜΑ:... ΑΡΙΘΜΟΣ:... ΒΑΘΜΟΣ:...

Διαβάστε περισσότερα

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013

ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΡΑΔΙΠΠΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 ΓΡΑΠΤΕΣ ΠΡΟΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΙΟΥΝΙΟΥ 2013 ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΟΓΝΩΣΤΙΚΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 10/6/2013 ΒΑΘΜΟΣ:... ΤΑΞΗ: Α ΧΡΟΝΟΣ: 1.30 ώρες ΥΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗ:... ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ:...

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ

ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ ΕΘΝΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΘΡΑΚΗΣ «Οι Πυρκαγιές στην προστατευόμενη περιοχή του Δέλτα Νέστου» Υπεύθυνος Προγράμματος Επόπτευσης Φύλαξης ΕΠΑΜΑΘ Αλέξανδρος Χαντζάρας M.Sc. Περιβαλλοντολόγος Δέλτα

Διαβάστε περισσότερα

Θαλάσσια ιζήματα_2. (συνέχεια...)

Θαλάσσια ιζήματα_2. (συνέχεια...) Θαλάσσια ιζήματα_2 (συνέχεια...) Τα υδρογενή ή αυθιγενή ιζήματα σχηματίζονται από την καθίζηση χημικών στοιχείων ή ενώσεων, τα οποία εξέρχονται της διαλελυμένης φάσης τους στην υδάτινη στήλη. κόνδυλοι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ. 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ. 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές Οι οργανισμοί διαφέρουν στην εμφάνιση, στον τρόπο με τον οποίο ζουν, στον τόπο όπου κατοικούν Ποιο είναι το μυστικό της τεράστιας ποικιλομορφίας;

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ

ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΕΠΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ Το πεπτικό σύστημα στον άνθρωπο αποτελείται από: Τον Πεπτικό ή γαστρεντερικό σωλήνα στον οποίο υπάρχουν : Η στοματική κοιλότητα Ο φάρυγγας Ο οισοφάγος Το στομάχι Το λεπτό έντερο

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας

Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας ΘΕΜΑ 1 ο Η έννοια του οικοσυστήματος Ροή ενέργειας Α. Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα του το γράμμα που αντιστοιχεί στη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΘΡΟ ΠΡΩΤΟ [Άρθρο 4 Κατηγορίες υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα Αναγκαίες υποδομές για τη λειτουργία των μονάδων υδατοκαλλιέργειας]

ΑΡΘΡΟ ΠΡΩΤΟ [Άρθρο 4 Κατηγορίες υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα Αναγκαίες υποδομές για τη λειτουργία των μονάδων υδατοκαλλιέργειας] ΑΡΘΡΟ ΠΡΩΤΟ [Άρθρο 4 Κατηγορίες υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα Αναγκαίες υποδομές για τη λειτουργία των μονάδων υδατοκαλλιέργειας] 1. Κατηγορίες Υδατοκαλλιεργειών Για τις ανάγκες του παρόντος και σύμφωνα

Διαβάστε περισσότερα

ΙΖΗΜΑΤΑ -ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΤΗΣΙΑ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΑΝΕΜΟΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ

ΙΖΗΜΑΤΑ -ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΕΤΗΣΙΑ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΑΝΕΜΟΣ ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΙΖΗΜΑΤΑ - ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΙΖΗΜΑΤΩΝ ΚΥΚΛΟΣ ΝΕΡΟΥ Αρχικός µηχανισµός: ιάβρωση των Πετρωµάτων ανάντη των φραγµάτων. Ορισµός ιάβρωσης ιάβρωση = Η αποκόλληση και µετακίνηση σωµατιδίων πετρώµατος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ. Το πρώτο σύστημα κατάταξης των ζώων κατά τον Αριστοτέλη

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ. Το πρώτο σύστημα κατάταξης των ζώων κατά τον Αριστοτέλη ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΖΩΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ Το πρώτο σύστημα κατάταξης των ζώων κατά τον Αριστοτέλη Επόμενα συστήματα κατάταξης John Ray (1627-1705): Νέο σύστημα κατάταξης και εισαγωγή έννοιας του είδους Charles Linnaeus

Διαβάστε περισσότερα

Εξάτμιση και Διαπνοή

Εξάτμιση και Διαπνοή Εξάτμιση και Διαπνοή Εξάτμιση, Διαπνοή Πραγματική και δυνητική εξατμισοδιαπνοή Μέθοδοι εκτίμησης της εξάτμισης από υδάτινες επιφάνειες Μέθοδοι εκτίμησης της δυνητικής και πραγματικής εξατμισοδιαπνοής (ΕΤ)

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ Α 1 ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2018 2019 ΤΟ ΣΧΟΛΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ - ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ 1.1 Τα χαρακτηριστικά των οργανισμών... 3,4 1.2 Κύτταρο: Η μονάδα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ. Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Το σύνολο των μετασχηματισμών βιολογικής ή χημικής φύσης που λαμβάνουν χώρα κατά την ανακύκλωση ορισμένων στοιχείων Επιβίωση οργανισμών Ύλη o Η ύλη που υπάρχει διαθέσιμη στη βιόσφαιρα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ

Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Η ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ Η μέλισσα έχει τρίχωμα διαφορετικού χρώματος στο σώμα της που κάνουν τις ρίγες των μελισσών να φαίνονται καφέ και κίτρινες. Στο κεφάλι της έχει δεξιά και αριστερά δύο μεγάλα μάτια,

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ Κ Kάνιγγος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΟΛΛΙΝΤΖΑ 10, (5ος όροφ. Τηλ: 210-3300296-7. www.kollintzas.gr OΙΚΟΛΟΓΙΑ 1. Όσο το ποσό της ενέργειας: α) μειώνεται προς τα ανώτερα

Διαβάστε περισσότερα

AND018 - Εκβολή ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα)

AND018 - Εκβολή ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα) AND018 - Εκβολή ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα) Περιγραφή Η εκβολή του ρύακα Άμπουλου (όρμος Μεγάλη Πέζα) βρίσκεται περίπου 4,5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού Μακρομάνταλο στην Άνδρο. Πρόκειται για

Διαβάστε περισσότερα

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες

ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες ρ. Ε. Λυκούδη Αθήνα 2005 ΩΚΕΑΝΟΙ Ωκεανοί Ωκεάνιες λεκάνες Ωκεανοί Το νερό καλύπτει τα δύο τρίτα της γης και το 97% όλου του κόσµου υ και είναι κατοικία εκατοµµυρίων γοητευτικών πλασµάτων. Οι ωκεανοί δηµιουργήθηκαν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8

ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ 1-7-8 Α. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 1. Στον ανθρώπινο οργανισµό a) όλα τα κύτταρα έχουν το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία b) υπάρχουν κύτταρα µε το ίδιο σχήµα και την ίδια λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΦΥΣΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ Ν. ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ( Ε.Κ.Φ.Ε ) ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ Θέμα: ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ ΣΤΟΜΑΤΩΝ ΦΥΛΛΩΝ, ΚΑΤΑΦΡΑΚΤΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΚΑΙ ΧΛΩΡΟΠΛΑΣΤΩΝ (άσκηση 4 του εργαστηριακού οδηγού) Μέσος χρόνος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ. Ζαρφτζιάν Μαριλένα Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Μακεδονίας

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ. Ζαρφτζιάν Μαριλένα Πρότυπο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Μακεδονίας ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΕΜΒΡΥΟΥ ΑΥΛΑΚΩΣΗ Αυλάκωση ονομάζεται η διαίρεση του ζυγωτού Η πρώτη μιτωτική διαίρεση σε 2 κύτταρα γίνεται 30 ώρες μετά τη γονιμοποίηση Ακολουθούν πολλές μιτωτικές διαιρέσεις και 5 7 μέρες

Διαβάστε περισσότερα

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΛΙΕΙΑΣ-ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Ι

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΛΙΕΙΑΣ-ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Ι 1 Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΑΛΙΕΙΑΣ-ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ: ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ Ι ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΩΝ Δρ. Γεώργιος Χώτος Καθηγητής «Η Ιχθυοπανίδα των λιμνοθαλασσών» Στις λιμνοθάλασσες

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος

ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ΒΙΟΓΕΩΧΗΜΙΚΟΙ ΚΥΚΛΟΙ Βιογεωχημικός κύκλος ενός στοιχείου είναι, η επαναλαμβανόμενη κυκλική πορεία του στοιχείου στο οικοσύστημα. Οι βιογεωχημικοί κύκλοι, πραγματοποιούνται με την βοήθεια, βιολογικών, γεωλογικών

Διαβάστε περισσότερα

lysianassa, για να συγκριθεί η πυκνότητα του πληθυσμού αυτού με εκείνη του πληθυσμού στη Βουρβουρού. Κατά τη χρονική περίοδο Μάρτιος 2003 Μάρτιος

lysianassa, για να συγκριθεί η πυκνότητα του πληθυσμού αυτού με εκείνη του πληθυσμού στη Βουρβουρού. Κατά τη χρονική περίοδο Μάρτιος 2003 Μάρτιος ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κεντρικός στόχος της έρευνας αυτής ήταν η κάλυψη του κενού πληροφόρησης για τη βιολογία και την οικολογία του καβουριού Portumnus latipes (Pennant, 1777), κάτοικου των αμμωδών υποπαραλιακών υποστρωμάτων

Διαβάστε περισσότερα