ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΙΟΝΤΩΝ ΖΕΟΛΙΘΙΚΩΝ ΤΟΦΩΝ (ΑΒ ΕΛΛΑ EΒΡΟΥ) ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ

Transcript

1 ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΙΟΝΤΩΝ ΖΕΟΛΙΘΙΚΩΝ ΤΟΦΩΝ (ΑΒ ΕΛΛΑ EΒΡΟΥ) ΚΑΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ Ε. Τζάµος 1, Ν. Αποστολίδης 1, Ι. Παραγιός 1, Ν. Καντηράνης 1, Γ. Παπαστέργιος 1, Α. Φιλιππίδης 1, Κ. Σικαλίδης 2, Α. Τσιραµπίδης 1 1 Τµ. Γεωλογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο, Θεσσαλονίκη, tzamos@geo.auth.gr 2 Τµ. Χηµικών Μηχανικών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο, Θεσσαλονίκη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι ζεολιθικοί τόφοι του Γουρουνορέµατος (Αβδέλλα-Μεταξάδες Έβρου) περιέχουν κατά µέσο όρο 52% κ.β. ζεόλιθο τύπου-heu, 7% κ.β. αργιλικά ορυκτά, 4% κ.β. µαρµαρυγία, 15% κ.β. αστρίους, 14% κ.β. χριστοβαλίτη και 8% κ.β. χαλαζία. Η χηµική σύσταση των ζεολιθοφόρων τόφων είναι: 72,4% κ.β. SiΟ 2, 11,7% κ.β. Al 2 O 3, 1,1% κ.β. Fe 2 O 3, 1,1% κ.β. MgO, 2,8% κ.β. CaO, 1,1% κ.β. Na 2 O και 1,8% κ.β. K 2 O. Οι ζεολιθοφόροι τόφοι παρουσιάζουν µέση ικανότητα ανταλλαγής ιόντων (δεσµευτική ικανότητα) 141 meq/100g, η οποία αποδίδεται κυρίως στο ζεόλιθο τύπου-heu. Η ικανότητα ανταλλαγής ιόντων συσχετίζεται θετικά µε την περιεκτικότητά τους σε ζεόλιθο τύπου-heu, την περιεκτικότητά τους συνολικά σε µικροπορώδη ορυκτά (ζεόλιθος+µαρµαρυγίας+αργιλικά ορυκτά), την περικτικότητά τους σε CaO και µε την απώλεια πύρωσης. Το συγκεκριµένο υλικό θα µπορούσε να χρησιµοποιηθεί σε µία µεγάλη ποικιλία περιβαλλοντικών εφαρµογών. ION EXCHANGE CAPACITY OF THE GOUROUNOREMA ZEOLITIC TUFFS (AVDELLA, EVROS) AND POTENTIAL ENVIRONMENTAL APPLICATIONS E. Tzamos 1, N. Apostolidis 1, I. Paragios 1, N. Kantiranis 1, G. Papastergios 1, A. Filippidis 1, C. Sikalidis 2, A Tsirambidis 1 1 Dept. of Geology, Aristotle University, Thessaloniki, tzamos@geo.auth.gr 2 Dept. of Chemical Engineering, Aristotle University, Thessaloniki ABSTRACT The zeolitic tuffs from Gourounorema location (Avdella-Metaxades, Evros) contain on average 52 wt.% HEU-type zeolite, 7 wt.% clay minerals, 4 wt.% mica, 15 wt.% feldspars, 14 wt.% cristobalite and 8 wt.% quartz. The chemical composition of the zeolitic tuffs is on average: 72.4 wt.% SiO 2, 11.7 wt.% Al 2 O 3, 1.1 wt.% Fe 2 O 3, 1.1 wt.% MgO, 2.8 wt.% CaO, 1.1 wt.% Na 2 O and 1.8 wt.% K 2 O. The zeolitic tuffs show an average ion exchange capacity (uptake ability) of 141 meq/100g, which is mainly attributed to the HEU-type zeolite. The ion exchange capacity showed positive correlations with the HEU-type zeolite content, the total microporous minerals (zeolite+mica+clay minerals) content, the CaO content and the loss of ignition content. Such material could be used in a large variety of environmental applications. 1

2 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σε υδατικά περιβάλλοντα, συγκεκριµένα µικροπορώδη ορυκτά, όπως αυτά µε αργιλοπυριτική σύσταση ή και φυλλόµορφη δοµή (π.χ. ζεόλιθοι, ορισµένα ορυκτά της αργίλου), καθώς και διάφορα φυσικά οξείδια (π.χ. ορισµένα οξείδια ή και υδροξείδια του Fe και Mn) εµφανίζουν φαινόµενα δέσµευσης ελεύθερων ιόντων, καθώς και οργανικών και ανόργανων ενώσεων (όπως µορίων νερού και υδροξυλίων, βαρέων και τοξικών µετάλλων). Οι διάφορες διεργασίες δέσµευσης ιόντων µε τη χρήση ορυκτών ή πετρωµάτων µπορούν να αποδοθούν σε διεργασίες απορρόφησης (absorption), προσρόφησης (adsorption) και επιφανειακή επικάθισης (surface precipitation). Στα µικροπορώδη ορυκτά (π.χ. ζεόλιθοι και αργιλικά ορυκτά) η απορρόφηση γίνεται κυρίως µε ιοντοανταλλαγή. Ο ζεόλιθος τύπου-heu, περιέχει µικρο-πόρους σε πλέγµα 10-µελών και 8-µελών δακτυλίων διαστάσεων έως 7,5 Α [1-2]. Η παρούσα εργασία εξετάζει την συσχέτιση µεταξύ της ορυκτολογικής σύστασης, της χηµικής σύστασης και της Ικανότητας Ανταλλαγής Ιόντων (ΙΑΙ) του ζεολιθικού τόφου του Γουρουνορέµατος από την περιοχή της Αβδέλλας-Μεταξάδων του Νοµού Έβρου. 2. ΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ Τα δείγµατα της παρούσας εργασίας πάρθηκαν από την περιοχή του Γουρουνορέµατος (ΣΧ. 1), όπου, για περισσότερο από 100 χρόνια γινόταν εξόρυξη των ζεολιθοφόρων τόφφων για χρήση στις κτιριακές κατασκευές της ευρύτερης περιοχής. Οι µέθοδοι έρευνας που χρησιµοποιήθηκαν ήταν: 2.1 Πολωτικό Μικροσκόπιο Για τον προσδιορισµό της ορυκτολογικής σύστασης και των πετρογραφικών χαρακτηριστικών των δειγµάτων του Γουρουνορέµατος παρασκευάστηκαν λεπτές τοµές οι οποίες µελετήθηκαν σε πολωτικό µικροσκόπιο. 2.2 Περιθλασιµετρία ακτίνων-χ (XRPD) Για την εφαρµογή της µεθόδου XRPD (X-Ray Powder Diffraction) τα δείγµατα ξηράθηκαν σε θερµοκρασία δωµατίου, θραύτηκαν και κονιοποιήθηκαν σε αχάτινο γουδί, σε µέγεθος κόκκων ~ 50 µm. Ακολούθησε η τοποθέτηση των κονιοποιηµένων δειγµάτων σε ειδικές αντικειµενοφόρες πλάκες και η δηµιουργία παρασκευάσµατος κόνεως, τυχαίου προσανατολισµού. Αξίζει να σηµειωθεί πως ο τρόπος προετοιµασίας των παρασκευασµάτων και οι συνθήκες σάρωσης των δειγµάτων ήταν ακριβώς οι ίδιες, σε όλα τα δείγµατα. Χρησιµοποιήθηκε ακτινοβολία Cu µε φίλτρο Ni για την παραγωγή ακτινοβολίας Cu Kα σε περιθλασίµετρο τύπου Philips PW1710/00, µε συνθήκες λειτουργίας 35 kv και 25 ma, ταχύτητα γωνιοµέτρου 1,2 ο /min και περιοχή σάρωσης 3-63 ο 2θ. Ο ηµιποσοτικός προσδιορισµός των ορυκτών έγινε µε βάση τις απαριθµήσεις (counts) συγκεκριµένων ανακλάσεων, που δεν επηρεάζονται από άλλη ανάκλαση, λαµβάνοντας υπόψη την πυκνότητα και τον συντελεστή απορρόφησης µάζας για ακτινοβολία Cu Kα των ορυκτών που προσδιορίστηκαν [3-4]. 2.3 εσµευτική ικανότητα Η ΙΑΙ (δεσµευτική ικανότητα) των ζεολιθοφόρων δειγµάτων κοκκοµετρίας <125 µm, προσδιορίστηκε µε την µέθοδο AMAS: Ammonium Acetate Saturation [3-4]. 2

3 2.4 Φασµατοµετρία Ατοµικής Απορρόφησης (AAS) Για τον προσδιορισµό της χηµικής σύστασης των δειγµάτων χρησιµοποιήθηκε η µέθοδος φασµατοµέτρου ατοµικής απορρόφησης (AAS: Atomic Absorption Spectroscopy), τύπου Perkin Elmer 503 του Tοµέα Χηµείας του Τµήµατος Χηµικών Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΧΗΜΑ 1. Γεωλογία της περιοχής µελέτης [5] και θέσεις δειγµατοληψίας. Η εξέταση των λεπτών τοµών µε πολωτικό µικροσκόπιο, έδειξε την παρουσία ζεόλιθου, µαρµαρυγία, αργιλικών ορυκτών, αστρίων και χαλαζία. Χαρακτηριστικά είναι τα «shards» που παρατηρούνται σε όλες τις λεπτές τοµές. Τα shards στο εσωτερικό τους περιέχουν πινακοειδείς κρυστάλλους ζεόλιθου που περιβάλλονται από πολύ λεπτή ζώνη αργιλικών ορυκτών (ΕΙΚ. 1 και 2). 3

4 ΕΙΚΟΝΑ 1. Φωτογραφία πολωτικού µικροσκοπίου (µε πολωτή και αναλυτή). Q=Χαλαζίας, Μ=Μαρµαρυγίας, F=Άστριοι. ΕΙΚΟΝΑ 2. Φωτογραφία πολωτικού µικροσκοπίου (µε πολωτή). Z=Ζεόλιθος, Cl=Αργιλικά ορυκτά. Shard (ασυνεχής γραµµή): Kρύσταλλοι ζεόλιθου περιβάλλονται από πολύ λεπτή ζώνη αργιλικών ορυκτών. Τα αποτελέσµατα της ηµιποσοτικής ορυκτολογικής σύστασης των δειγµάτων του Γουρουνορέµατος παραθέτονται στον ΠΙΝ. 1. Η περιεκτικότητα του ζεόλιθου κυµαίνεται από 31 έως 67 % κ.β. (Μ.Ο. 52% κ.β.). Η περιεκτικότητα του χριστοβαλίτη κυµαίνεται µεταξύ 8 και 24% κ.β. (Μ.Ο. 14% κ.β.). Άλλα ορυκτά που συµµετέχουν είναι οι άστριοι µε ποσοστό 6 έως 33% κ.β. (Μ.Ο. 15% κ.β.), ο χαλαζίας µε ποσοστό 3 έως 19% κ.β. (Μ.Ο. 8% κ.β.), τα αργιλικά ορυκτά µε ποσοστό 3 έως 16% κ.β. (Μ.Ο. 7% κ.β) και ο µαρµαρυγίας µε ποσοστό 3 έως 5% κ.β. (Μ.Ο. 4% κ.β.). Συνολικά, το ποσοστό των µικροπορώδων ορυκτών (ζεόλιθος+µαρµαρυγίες+αργιλικά ορυκτά) κυµαίνεται µεταξύ 50 και 76% κ.β. (Μ.Ο. 63%). Η ΙΑΙ των δειγµάτων του Γουρουνορέµατος κυµαίνεται µεταξύ 95 και 177 meq/100g, ενώ ο µέσος όρος των µετρήσεων είναι 141 meq/100g (ΠΙΝ. 1). Στον ΠΙΝ. 2 παραθέτονται τα αποτελέσµατα των χηµικών αναλύσεων των δειγµάτων του Γουρουνορέµατος. Τα δείγµατα περιέχουν κυρίως SiO 2 σε ποσοστά που κυµαίνονται από 70,17 έως 74,05% κ.β. (Μ.Ο. 72,36% κ.β.). Επίσης είναι πλούσια σε Al 2 O 3 µε ποσοστά 10,67 έως 13,21% κ.β. (Μ.Ο. 11,68% κ.β.), ενώ η απώλεια πύρωσης κυµαίνεται µεταξύ 6,07 και 9,60% κ.β. (Μ.Ο. 8,03% κ.β.). Το συνολικό ποσοστό των οξειδίων των ιοντοανταλλάξιµων κατιόντων (MgO+CaO+Na 2 O+K 2 O) κυµαίνεται µεταξύ 5,95 και 8,32% κ.β. (Μ.Ο. 6,73% κ.β.). ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Ηµιποσοτική ορυκτολογική σύσταση (% κ.β.) και Ικανότητα Ανταλλαγής Ιόντων των ζεολίθων του Γουρουνορέµατος. είγµα Μέσος G1 G2 G3 G4 G5 G6 G7 G8 G9 G10 Όρος Ζεόλιθος τύπου-heu Μαρµαρυγίας Αργιλικά ορυκτά Άστριοι Χαλαζίας Χριστοβαλίτης Σύνολο Σύνολο µικροπορώδων ορυκτών Ικανότητα Ανταλλαγής Ιόντων Μικροπορώδη ορυκτά: Ζεόλιθος τύπου-heu + Μαρµαρυγίας + Αργιλικά ορυκτά 4

5 ΠΙΝΑΚΑΣ 2. Χηµικές αναλύσεις (% κ.β.) των ζεολίθων του Γουρουνορέµατος. είγµα G2 G3 G4 G6 G8 G9 Mέσος Όρος SiO 2 73,42 71,18 70,17 74,05 72,77 72,59 72,36 TiO 2 0,07 0,09 0,07 0,08 0,10 0,09 0,08 Al 2 O 3 10,89 13,21 12,31 11,55 10,67 11,46 11,68 Fe 2 O 3 tot 0,94 1,34 0,94 1,24 1,21 1,17 1,14 MnO 0,09 0,08 0,11 0,06 0,11 0,09 0,09 MgO 0,97 1,03 0,95 1,19 1,08 1,11 1,06 CaO 2,90 2,44 3,35 2,15 3,14 2,62 2,77 Na 2 O 0,73 1,96 0,90 1,35 0,55 0,92 1,07 K 2 O 1,35 2,89 1,69 1,60 1,46 2,03 1,84 ΑΠ 1 8,70 6,07 9,60 6,87 8,94 8,01 8,03 Σύνολο 100,06 100,29 100,09 100,14 100,03 100,09 100,12 MgO+CaO+Na 2 O+K 2 O 5,95 8,32 6,89 6,29 6,23 6,68 6,74 1 ΑΠ: Απώλεια πύρωσης 4. ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συγκρίνοντας τα ποσοστά συµµετοχής των ορυκτών µε την ικανότητα ανταλλαγής ιόντων προκύπτει πως υπάρχει θετική συσχέτιση µεταξύ της ικανότητας ανταλλαγής ιόντων και της περιεκτικότητας σε ζεόλιθο και σε µικροπορώδη ορυκτά. Ο συντελεστής συσχέτισης βρέθηκε 0,9916 και 0,9688 αντίστοιχα (ΣΧ. 2 και 3). Η σύγκριση µεταξύ της ικανότητας ανταλλαγής ιόντων και της χηµικής σύστασης των δειγµάτων δείχνει τάση αύξησης της ικανότητας ανταλλαγής ιόντων µε αυξανόµενες τιµές της απώλειας πύρωσης και της % κ.β. περιεκτικότητας σε CaO. Οι συντελεστές γραµµικής συσχέτισης βρέθηκαν αντίστοιχα 0,8976 και 0,9634 (ΣΧ. 4 και 5). Τα ορυκτολογικά και φυσικοχηµικά χαρακτηριστικά, καθιστούν το ζεολιθοφόρο πέτρωµα του Γουρουνορέµατος, κατάλληλο για πιθανές περιβαλλοντικές εφαρµογές όπως: βελτίωση της ποιότητας του πόσιµου νερού, επεξεργασία αστικών, βιοµηχανικών και γεωργικών υγρών αποβλήτων, επεξεργασία της λυµατολάσπης και παραγωγή συνεκτικής λυµατολάσπης σε µορφή άοσµου ιζήµατος κατάλληλου για ασφαλή απόθεση, καθαρισµό ραδιενεργών υγρών αποβλήτων, βελτίωση της ποιότητας των υδάτινων οικοσυστηµάτων, ιχθυοκαλλιέργειες, βελτιωτικό όξινων και αλκαλικών εδαφών, γεωργικών καλλιεργειών και υποστρωµάτων θερµοκηπίων για παραγωγή υγιεινών προϊόντων φυτικής προέλευσης, υλικό δαπέδου κτηνοτροφικών µονάδων για έλεγχο της δυσοσµίας, καθαρισµό και ξήρανση αερίων και εµπλουτισµός οξυγόνου και κλιµατισµό κτιρίων [6-31]. ΣXHMA 2. Συσχέτιση ποσοστού συµµετοχής του ζεολίθου τύπου-heu µε την ικανότητα ανταλλαγής ιόντων στα δείγµατα του Γουρουνορέµατος. 5

6 ΣXHMA 3. Συσχέτιση ποσοστού συµµετοχής του συνόλου των µικροπορωδών ορυκτών µε την ικανότητα ανταλλαγής ιόντων στα δείγµατα του Γουρουνορέµατος. ΣΧΗΜΑ 4. Συσχέτιση ποσοστού της απώλειας πύρωσης (% κ.β.) µε την ικανότητα ανταλλαγής ιόντων στα δείγµατα του Γουρουνορέµατος. ΣΧΗΜΑ 5. Συσχέτιση ποσοστού του CaO (% κ.β.) µε την ικανότητα ανταλλαγής ιόντων στα δείγµατα του Γουρουνορέµατος. 6

7 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Gottardi G. and Galli E. (1985) Natural Zeolites, (ed.springer-verlag), Berlin, 1985, 409 p. 2. Baerlocher, Ch., Meier, W.M. and Olson, D.H., (2001) Atlas of Zeolite Framework Types, (ed. Elsevier), Amsterdam, Kantiranis N., Stamatakis M., Filippidis A. and Squires C. (2004), The uptake ability of the clinoptilolitic tuffs of Samos Island, Greece, Bull. Geol. Soc. Greece, 2004, 36(1), pp Filippidis A., Kantiranis N., Stamatakis M., Drakoulis A. and Tzamos E. (2007) The cation exchange capacity of the Greek zeolitic rocks, Bull. Geol. Soc. Greece, 2007, 40(2), pp Koutles Th., Kassoli-Fournaraki A., Filippidis A. and Tsirambides A. (1995), Geology and geochemistry of the Eocene zeolitic-bearing volcaniclastic sediments of Metaxades, Thrace, Greece, Estudios Geologicos, 51: Mumpton F.A. (1977) Mineralogy and Geology of Natural Zeolites, (ed. Mineralogical Society of America), Washington DC, 1977, Short Course Notes, vol. 4, 233 p. 7. Sand L.B. and Mumpton F.A. (1978) Natural Zeolites: Occurrence, Properties, Use, (ed. Pergamon Press), Oxford, Pond W.G. and Mumpton F.A. (1984) Zeo-Agriculture: Use of Natural Zeolites in Agriculture and Aquaculture, International Committee on Natural Zeolites, Brockport, New York, Tsitsishvili G.V., Andronikashvili T.G., Kirov G.N. and Filizova L.D. (1992) Natural Zeolites, (ed. Ellis Horwood Ltd), Chichester, West Sussex, U.K., Holmes D.A. (1994) Zeolites, In: Industrial Minerals and Rocks, (ed. D.D. Carr), Braun-Brumfield, Michigan, 1994, pp Misaelides P., Godelitsas A., Charistos V., Ioannou D. and Charistos D. (1994) Heavy metal uptake by zeoliferous rocks from Metaxades, Thrace, Greece: An exploratory study, Journal of Radioanalytical and Nuclear Chemistry, Articles, 183(1): Misaelides P., Godelitsas A. and Filippidis A. (1995) The use of zeoliferous rocks from Metaxades-Thrace, Greece, for the removal of caesium from aqueous solutions, Fresenius Environmental Bulletin, 4: Misaelides P., Godelitsas A., Filippidis A., Charistos D. and Anousis I. (1995) Thorium and uranium uptake by natural zeolitic materials, The Science of the Total Environment, 173/174: Haidouti C. (1997) Inactivation of mercury in contaminated soils using natural zeolites, The Science of the Total Enviroment, 208: Colella C. and Mumpton F.A. (2000) Natural Zeolites for the Third Millennium, (ed. De Frede Editore), Napoli, Filippidis A. and Kassoli-Fournaraki A. (2000) Environmental uses of natural zeolites from Evros district, Thrace, Greece, Fifth Intern. Conf. Environmental Pollution, Thessaloniki, Proceedings, pp Stamatakis M., Koukouzas N., Vassilatos Ch., Kamenou E. and Samantouros K. (2001) The zeolites from Evros region, Northern Greece: A potential use as cultivation substrate in hydroponics, Acta Horticulturae, 548: Bish D.L. and Ming D.W. (2001) Natural Zeolites: Occurrence, Properties, Applications, (ed. Mineralogical Society of America), Washington DC, 2001, Reviews in Mineralogy and Geochemistry, vol Harben P.W. (2002) The Industrial Minerals HandyBook, (ed. P.W. Harben), Pensord, Blackwood, UK,

8 20. Warchol J., Misaelides P., Petrus R. and Zamboulis D. (2006) Preparation and application of organo-modified zeolitic material in the removal of chromates and iodides, Journal of Hazardous Materials, B137: pp Filippidis A. and Kantiranis N. (2007) Experimental neutralization of lake and stream waters from N. Greece using domestic HEU-type rich natural zeolitic material, Desalination, 213: pp Filippidis A., Apostolidis N., Filippidis S. and Paragios I. (2008) Purification of industrial and urban wastewaters, production of odorless and cohesive zeo-sewage sludge using Hellenic Natural Zeolite, Second Intern. Conf. Small and Decentralized Water and Wastewater Treatment Plants, Skiathos, 2008, Proceedings, pp Filippidis A., Apostolidis N., Paragios I. and Filippidis S. (2008) Purification of dyework and urban wastewaters, production of odorless and cohesive zeo-sewage sludge, using Hellenic Natural Zeolite, 1 st Intern. Conf. Hazardous Waste Management, Chania, 2008, CD-Proceedings, p Filippidis A., Apostolidis N., Paragios I. and Filippidis S. (2008) Safe management of sewage sludge, produced by treatment of municipal sewage with Hellenic Natural Zeolite, AQUA 2008, 3 rd Intern. Conf. Water Science and Technology, Athens, 2008, CD-Proceedings, p Filippidis A., Apostolidis N., Paragios I. and Filippidis S. (2008) Zeolites clean up, Industrial Minerals, April: Filippidis A. (2008). Treatment and recycling of municipal and industrial waste waters using Hellenic Natural Zeolite. AQUA 2008, 3 rd Intern. Conf. Water Science and Technology, Athens, 2008, CD-Proceedings, p Filippidis A., Papastergios G., Apostolidis N., Paragios I., Filippidis S. and Sikalidis C. (2009) Oderless and cohesive zeo-sewage sludge produced by Hellenic Natural Zeolite treatment, 3 rd AMIREG Intern. Conf. Assessing the footprint of Resource Utilization and Hazardous Waste Management, Athens, 2009, Proceedings, pp Filippidis A., Moustaka-Gouni M., Kantiranis N., Katsiapi M., Papastergios G., Karamitsou V., Vogiatzis D. and Filippidis S. (2010) Chroococcus (cyanobacteria) removal by hellenic natural zeolite, 8th Intern. Conf. Occurrence, Properties and Utilization of Natural Zeolites, Sofia, 2010, Abs, pp Filippidis A., Moustaka-Gouni M., Papastergios G., Katsiapi M., Kantiranis N., Karamitsou V., Vogiatzis D. and Filippidis S. (2010) Cyanobacteria removal by Hellenic Natural Zeolite, Third Intern. Conf. Small Decentralized Water & Wastewater Treatment Plants, Skiathos, 2010, Proc., pp Filippidis A., Papastergios G., Apostolidis N., Filippidis S., Paragios I. and Sikalidis C. (2010) Purification of urban wastewaters by Hellenic Natural Zeolite, Bull. Geol. Soc. Greece, 2010, 43(5), pp Tzamos E., Filippidis A., Kantiranis N., Sikalidis C., Tsirambidis A., Papastergios G. and Vogiatzis D. (2010) Uptake ability of zeolitic rock from South Xerovouni, Avdella, Evros, Hellas, Bull. Geol. Soc. Greece, 2010, 43(5), pp