ΕΡΓΑΣΙΑ: «ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΏΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Ή ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Transcript

1 ΕΡΓΑΣΙΑ: «ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΏΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Ή ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ Το άρθρο 19 παρ.1 εδ.α του Συντάγµατος ορίζει ότι: «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απολύτως απαραβίαστο. Αντικείµενο της προστασίας είναι η επικοινωνία και δη ένας ειδικότερος τρόπος επικοινωνίας, το απόρρητο ή άλλως η µυστικότητα της επικοινωνίας. Μυστικότητα σηµαίνει ότι τα µέρη επιθυµούν την εµπιστευτική ανταλλαγή των µηνυµάτων και το απόρρητο ισχύει ανεξαρτήτως επικοινωνιακού µέσου, υπό την προϋπόθεση ότι εξασφαλίζει την «οικειότητα» της επικοινωνίας. Αξιοσηµείωτο δε, ότι διχογνωµία επικρατεί όσον αφορά την ύπαρξη ή µη ύπαρξη του απορρήτου στα τηλεγραφήµατα ή στις ασφράγιστες επιστολές, καθώς και αν η προστασία περιλαµβάνει και τα εξωτερικά στοιχεία του µηνύµατος. Η νοµολογία επί του θέµατος αυτού είναι ενδιαφέρουσα. Φορείς του εν λόγω δικαιώµατος είναι τόσο τα φυσικά πρόσωπα, Έλληνες και αλλοδαποί, όσο και τα νοµικά πρόσωπα. Η απόλυτη ενέργεια του άρθρου 19 παρ.1 εδ.α του Συντάγµατος σηµαίνει ότι αποδέκτες της ισχύος είναι τόσο τα κρατικά όργανα όσο και οι ιδιώτες. Αναφορικά του πεδίου εφαρµογής της ελεύθερης επικοινωνίας και ειδικότερα του απορρήτου της ελεύθερης επικοινωνίας, αυτό είναι ευρύτατο. Ενδεικτικά αναφέρεται ως πεδίο εφαρµογής ο χώρος της οικογένειας, της εργασίας και των φυλακών. Η νοµολογία παρουσιάζει και στο σηµείο αυτό ιδιαίτερο επιστηµονικό ενδιαφέρον και είναι αρκετά πλούσια. Περαιτέρω, µείζονος σηµασίας θέµα αποτελούν οι περιορισµοί του παρόντος δικαιώµατος, οι οποίοι εντοπίζονται στο άρθρο 19 παρ.1 εδ.β του Συντάγµατος, το οποίο προβλέπει ότι: «Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για τη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων». Η σχετική νοµοθεσία και νοµολογία επιβεβαιώνουν τα ανωτέρω. Τέλος, σηµαντική είναι η απαγόρευση χρήσης αποδεικτικών µέσων που έχουν αποκτηθεί κατά παράβαση των εν λόγω άρθρων. Η νοµολογία επ αυτού είναι εξίσου σηµαντική. 1

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΑ ΑΓΓΛΙΚΑ The article 19 par.1 of ed.a' of Constitution provides that: "The secrecy of letters and free correspondence or communication in every possible way is absolutely inviolable. Object of protection is the communication and particularly a more special way of communication, the secrecy or otherwise the privacy of communication. Secrecy means that the parts desire the confidential exchange of messages and the secrecy applies irrespective of communication mean, under the condition that the latest ensures the "familiarity " of communication. It is also remarkable that difference of opinion prevails with regard to the existence or not existence of secrecy in the telegrams or in the open letters, as well as if the protection includes also the exterior elements of message. The case law on this subject is interesting. Individuals, namely Greeks and foreigners, exercise the right in question as well as the legal persons. The absolute character of article 19 par.1 ed.a' of Constitution means that recipients of the right are the government s organs as well as the private individuals. Relatively the field of application of free communication and more specifically the secrecy of free communication, this is very wide. Indicatively it is reported as field of application the space of family, work and prisons. The case law also presents in this point particular scientific interest and is rich. Furthermore, major importance presents the restrictions of present right, which are located in the article 19 par.1 ed.b' of Constitution, which provides that: "Law provides the guarantees under which the juridical authority is not committed by the secrecy for reasons of national safety or for the verification of particularly serious crimes". The relative legislation and case law confirm above. Finally, the prohibition of use of probative means that has been acquired at infringement of articles in question is of high importance. The case law thereupon is equally important. 2

3 Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Τµήµα Νοµικής, Τοµέας ηµοσίου ικαίου Μεταπτυχιακό ίπλωµα ηµοσίου ικαίου Μάθηµα «Συνταγµατικό ίκαιο», Υπεύθυνος ιδάσκων Καθηγητής: Ανδρέας ηµητρόπουλος ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Ή ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ». Κωνσταντίνα Τροµπούκη Αθήνα 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1) ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ Ι) ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ...12 II) ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΑ α) ιεθνής συνταγµατική προϊστορία...12 β) Εθνική συνταγµατική προϊστορία ) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ. 1 Ε. Α ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ :«ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Ή ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΟΠΟΙΟΝ ΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ» Ι) ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ II)ΈΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΜΕΣΩΝ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ...14 α) Έννοια του απορρήτου β) Απόρρητο και επικοινωνιακά µέσα...15 γ) Απόρρητο και χαρακτήρας επικοινωνίας...16 γα) Το απόρρητο και το άρθρο 561 του Εµπορικού Νόµου δ) Απόρρητο και εξωτερικά στοιχεία του µηνύµατος δα) Σχετική νοµολογία...17 ΙΙΙ) ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΙV) ΑΠΟ ΕΚΤΕΣ ΤΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ V) ΠΕ ΙΟ ΙΣΧΥΟΣ ΕΙ ΙΚΕΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣΤΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ...18 Α) Η ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΟΝ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ αα) Γενικά αβ) Σχετική νοµολογία...19 β) Το απόρρητο της επικοινωνίας µεταξύ των συζύγων βα) Γενικά...19 ββ) Σχετική νοµολογία...20 γ) Το απόρρητο της επικοινωνίας στον εργασιακό χώρο γα) Γενικά

5 δ) Το απόρρητο της επικοινωνίας στον χώρο των φυλακών δα) Γενικά...21 δγ) ικαιώµατα στο χώρο της φυλακής βάσει του Σωφρονιστικού Κώδικα δδ) Σχετική νοµολογία ) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ.1 Ε. Β ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: «ΝΟΜΟΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ Η ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝ ΕΣΜΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ή ΓΙΑ ΙΑΚΡΙΒΩΣΗ Ι ΙΑΙΤΕΡΑ ΣΟΒΑΡΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ» Ι) Ο ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 19 ΠΑΡ. 1 Ε. Β ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ α) Γενικά β) Οι εγγυήσεις...24 βα) Σχετική νοµοθεσία βγ) Σχετικές αποφάσεις γ) Εθνική ασφάλεια και διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων...26 δ) Σχετική νοµολογία ) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ. 2 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: «ΝΟΜΟΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΠΟΥ ΙΑΣΦΑΛΙΖΕΙ ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 1» Ι) ΑΡΧΗ ΙΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΩΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ. 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΑΠΟ ΕΙΚΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΚΤΗΘΕΙ ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 9 ΚΑΙ 9 Α» Ι) ΚΑΤΗΓΟΡΗΜΑΤΙΚΗ ΕΣΜΕΥΣΗ ΤΗΣ ΙΚΑΣΤΙΚΗΣ ΑΡΧΗΣ ΙΙ) Η ΑΠΟΚΛΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 ΤΟΥ ΣΥΝΤ...29 α) Η αρχή του απεριορίστου των αποδεικτικών µέσων στην ποινική δίκη...29 αα) Σχετικές αποφάσεις...29 β) Η στάθµιση συγκρουόµενων έννοµων αγαθών βα) Σχετικές αποφάσεις...30 γ) Ευθύς απόδειξη µέσω του απαγορευµένου αποδεικτικού µέσου...31 γα) Σχετικές αποφάσεις

6 ΙII) Η ΣΥΓΚΛΙΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 19 ΤΟΥ ΣΥΝΤ...31 α) Η αποδεικτική νοµιµότητα β) Η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας...32 γ) Σχετικές αποφάσεις...33 ΙV) ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ...33 α) Οι αποφάσεις Kruslin και Huvig της β) Η απόφαση Schenk της γ) Η απόφαση Klass της δ) Η απόφαση Malone κατά Ηνωµένου Βασιλείου της ) ΠΟΙΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΠΟΡΡΗΤΟΥ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ I) ΓΕΝΙΚΑ α) Άρθρο 248 του ΠΚ β) Άρθρο 249 του ΠΚ γ) Άρθρο 250 του ΠΚ δ) Άρθρο 370 του ΠΚ ε) Άρθρο 370 Α του ΠΚ ) ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Ι) ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

7 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α..Α.Ε. ΑΚ ΑΠ άρθρ. Αρµ. Αρχ.Νοµ. Βλ. Γνωµ. Εισ. Πρωτ. Μυτ. δηλ. /νη εδ. Ε ΚΑ ΕΕΝ ΕΠΙΣΚΕΜΠ ΕΣ Α Εφ ΕφΑθ ΕφΘες ΕφΠειρ Ελλ. /νη ΕΝ Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών Αστικός Κώδικας Άρειος Πάγος Άρθρο Αρµενόπουλος (περιοδικό) Αρχείο Νοµολογίας (περιοδικό) Βλέπε Γνωµοδότηση Εισαγγελέα Πρωτοδικών Μυτιλήνης ίκη (περιοδικό) ηλαδή ικαιοσύνη (περιοδικό) Εδάφιο Επιθεώρηση ικαίου Κοινωνικής Ασφάλισης (περιοδικό) Επιθεώρηση Ελλήνων Νοµικών (περιοδικό) Επισκόπηση Εµπορικού ικαίου (περιοδικό) Ευρωπαϊκή Σύµβαση ικαιωµάτων του Ανθρώπου και Θεµελιωδών Ελευθεριών Εφετείο Εφετείο Αθηνών Εφετείο Θεσσαλονίκης Εφετείο Πειραιώς Ελληνική ικαιοσύνη (περιοδικό) Εµπορικός Νόµος 7

8 επ. ΗΠΑ ΚΠοιν ΚΠολ λ.χ. ΜΠρ Ν.ή ν. ν.δ. ή Ν.. ΝοΒ ΟΗΕ ΟλΑΠ παρ. ΠΚ ΠοινΧρ π.χ. σχετ. σελ. Σ. ή Σύντ. Τµ. επόµενα Ηνωµένες Πολιτείες Αµερικής Κώδικας Ποινικής ικονοµίας Κώδικας Πολιτικής ικονοµίας λόγου χάρη Μονοµελές Πρωτοδικείο Νόµος Νοµοθετικό ιάταγµα Νοµικό Βήµα (περιοδικό) Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών Ολοµέλεια Αρείου Πάγου Παράγραφος Ποινικός Κώδικας Ποινικά Χρονικά (περιοδικό) παραδείγµατος χάρη σχετικά σελίδα Σύνταγµα Τµήµα NJW Neue Juristische Wochenschrift (περιοδικό) 8

9 ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Αλεξιάδης Στέργιος Πανούσης Γιάννης, Σωφρονιστικοί Κανόνες, Ελληνική Σωφρονιστική Νοµοθεσία και ιεθνή Σωφρονιστικά Κείµενα, Σωφρονιστικός Κώδικας (2776/1999), εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, ειδική έκδοση Γεωργόπουλος Κωνσταντίνος Λ., Επίτοµο Συνταγµατικό ίκαιο, 12 η Έκδοση, Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 2001 αγτόγλου Π.., Συνταγµατικό ίκαιο - Ατοµικά ικαιώµατα, Τόµος Α, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, ηµητρόπουλος Ανδρέας Γ., Παραδόσεις Συνταγµατικού ικαίου III, Θ Έκδοση, Αθήνα, Ηλιοπούλου Στράγγα Τζούλια, Η «τριτενέργεια» των ατοµικών και κοινωνικών δικαιωµάτων του Συντάγµατος του 1975, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, Καρράς Αργύριος, Ποινικό ικονοµικό ίκαιο, 2 η Έκδοση, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, 1998 Μάνεσης, Συνταγµατικό ίκαιο, Συνταγµατικά ικαιώµατα Α, Ατοµικές Ελευθερίες, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας,1982. Παραράς, Σύνταγµα 1975, Corpus, 1 ος τόµος, ερµηνεία άρθρων 1-50, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Σαρίπολος Ν. Νικόλαος, Συνταγµατικό ίκαιο, τόµος Γ, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας,

10 Χρυσόγονος Χ. Κώστας, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδ. Αντ.Ν.Σάκκουλας, Αθήνα-Κοµοτηνή, ΕΠΙΛΟΓΗ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑΣ Αρµενόπουλος, 1988, σελ. 79 επ., «Συνταγµατικό Χρονικό, Συνταγµατικές Ελευθερίες, η νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου ικαιωµάτων του Ανθρώπου». Αρµενόπουλος, 1981, σελ επ., Μαργαρίτης Λάµπρος,.Ν. ικηγόρος, παρατηρήσεις επί του υπ αριθµόν 189/1981 βουλεύµατος του Συµβουλίου Εφετών Θεσσαλονίκης. Εφηµερίδα Ελλήνων Νοµικών, 1955, σελ επ., «Περί του δικαιώµατος του συνδίκου της πτωχεύσεως προς αποσφράγιση των προς τον πτωχεύσαντα απευθυνόµενων επιστολών εξ απόψεως συνταγµατικού δικαίου», ηµήτριος Τσάτσος. Νοµικό Βήµα, 1995, σελ. 505 επ., «Το απόρρητο της τηλεφωνικής επικοινωνίας: Η συνταγµατική προστασία και η εφαρµογή της από τον ποινικό νοµοθέτη και τα δικαστήρια», Γεώργιος Β. Καµίνης, Λέκτορας στο Νοµικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Νοµικό Βήµα, 1993, σελ. 995 επ., «Το απόρρητο της επικοινωνίας, απόλυτα απαραβίαστο ή ευχή της έννοµης τάξης?», Σταύρος, Τσακυράκης, Λέκτορας Συνταγµατικού ικαίου Πανεπιστηµίου Αθηνών. 10

11 Νοµικό Βήµα, 1987, σελ επ., «Τεχνολογική Εξέλιξη και συνταγµατικά δικαιώµατα, οι σύγχρονες περιπέτειες του απορρήτου των ανταποκρίσεων, Προκόπης Παυλόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστηµίου Αθηνών. Ποινικά Χρονικά, 1983, σελ. 785 επ., «Η παραβίαση του απορρήτου των τηλεφωνηµάτων και της προφορικής συνοµιλίας», Μιχ. Παπαδογιάννης, Αντεισαγγελέας Εφετών Αθηνών. Ποινικά Χρονικά, 1964, σελ. 10 επ., «Περί του απορρήτου της ποινικής προστασίας του απορρήτου των τηλεφωνηµάτων», Γεώργιος-Αλέξανδρος Μαγκάκης. Υπεράσπιση, 2000, σελ. 423 επ., «Το απόρρητο της επικοινωνία των κρατουµένων. Η νοµοθετική πρόβλεψη και η πρακτική της εφαρµογή», Κώστας Κοσµάτος,.Ν. ικηγόρος. Υπεράσπιση, 1993, σελ επ., «Οι παρακολουθήσεις των τηλεφωνικών συνδιαλέξεων και η νοµολογία του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου ικαιωµάτων του Ανθρώπου», Βασίλης Αλεξανδρής,.Ν. ικηγόρος. ΧΡΗΣΗ ΙΑ ΙΚΤΥΟΥ (Βάση εδοµένων-νομοσ) 11

12 1) ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ. *************** Ι) Γενική εισαγωγή. Μεγίστης σπουδαιότητας προϋπόθεση για την απρόσκοπτη και ελεύθερη πνευµατική διακίνηση του ατόµου µέσα στην έννοµη τάξη συνιστά η αρχή του απορρήτου των επιστολών (privacy of letters, secret dela correspondance, Brief-Postgeheimnis) και της ελεύθερης ανταπόκρισης και επικοινωνίας. Η έµφυτη τάση και ανάγκη του ανθρώπου για εξωτερίκευση σκέψεων, έκφραση στοχασµών, ιδεών, συναισθηµάτων και εν γένει για επικοινωνία σε «οικειότητα» προστατεύεται σήµερα από το Σύνταγµα, το οποίο ορίζει στο άρθρ. 19 παρ.1 ότι: «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι απόλυτα απαραβίαστο. Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων.» Το ατοµικό αυτό δικαίωµα δεν συσχετίζεται άµεσα µόνο µε την πνευµατική ελευθερία του ατόµου, αλλά επιπρόσθετα συνδέεται στενά µε το άσυλο της κατοικίας δεδοµένου ότι προστατεύεται η ιδιωτική ζωή και µε το δικαίωµα της ιδιοκτησίας και ειδικότερα της πνευµατικής, εφόσον η επιστολή µπορεί να αποτελέσει µέρος της περιουσίας του αποστολέα ή του παραλήπτη 1. II) Συνταγµατική προϊστορία 2. α) ιεθνής συνταγµατική προϊστορία. Το απόρρητο των επιστολών διακήρυξε πρώτη µε ψήφισµα η Γαλλική Συντακτική Συνέλευση του εν περιλήφθηκε όµως στη ιακήρυξη των ικαιωµάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, ούτε στα αµέσως µεταγενέστερα γαλλικά Συντάγµατα των ετών 1791, 1793 και εν είχε περιληφθεί επίσης και στη ιακήρυξη των ικαιωµάτων που έγινε το έτος της κήρυξης της ανεξαρτησίας των Ηνωµένων Πολιτειών, το 1776, στη Βιρτζίνια της Β. Αµερικής (Virginia Bill of Rights). Το απόρρητο των επικοινωνιών θεωρήθηκε, πολύ αργότερα, ότι κατοχυρώνεται µε την Προσθήκη (Amendment) 4 του Συντάγµατος των ΗΠΑ, που τέθηκε σε ισχύ το 1791 και προστατεύει την ασφάλεια του προσώπου, της κατοικίας και των ιδιωτικών εγγράφων και πραγµάτων. Η κατοχύρωση του απορρήτου των επιστολών στην ηπειρωτική 12

13 Ευρώπη άρχισε µε το βελγικό Σύνταγµα του 1831 και επεκτάθηκε σιγά σε όλα τα Συντάγµατα. Σήµερα η Ευρωπαϊκή Σύµβαση των ικαιωµάτων του Ανθρώπου ορίζει στο άρθρο 8 παρ. 1, ότι κάθε πρόσωπο δικαιούται τον σεβασµό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και της αλληλογραφίας του. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης το άρθρο 12 της Οικουµενικής ιακήρυξης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου, η οποία έγινε δεκτή από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, κατά το οποίο «ουδείς θα είναι αντικείµενο αυθαιρέτων επεµβάσεων εν τη ιδιωτική του ζωή...ή αλληλογραφία του...» και το άρθρο 17 του ιεθνούς Συµφώνου περί Ατοµικών και Πολιτικών ικαιωµάτων, όπου ορίζεται ότι «ουδείς δύναται να υποστεί αυθαίρετες αναµίξεις...εν τη ιδιωτική ζωή...την αλληλογραφία του...». β) Εθνική συνταγµατική προϊστορία. Στην Ελλάδα, τα Συντάγµατα της περιόδου του Αγώνα ( ) δεν περιείχαν ρητή εγγύηση. Έµµεσα µόνο µπορούσε να συναχθεί η προστασία του απορρήτου από το Σύντ. του 1827 (άρθρο 13) και το Ηγεµονικό Σύντ. του 1832 (άρθρο 38). Η πρώτη ρητή κατοχύρωση περιέχεται στο Σύντ. του 1844 και ειδικότερα στο άρθρο 14, το οποίο όριζε ότι το απόρρητο των επιστολών είναι απαραβίαστο. Η προσθήκη του επιρρήµατος «απολύτως» έγινε στο άρθρο 20 στο Σύντ. του Με την τεχνική εξέλιξη και ανάπτυξη των επικοινωνιών, η συνταγµατική κατοχύρωση του απορρήτου της αλληλογραφίας επεκτάθηκε και στα νέα µέσα επικοινωνίας, όπως τηλεγραφήµατα και τηλεφωνήµατα. Το άρθρο 12 του Συντ. του 1927 περιέλαβε σύµφωνα µε τα ανωτέρω στα προστατευόµενα µέσα τα τηλεφωνήµατα και τα τηλεγραφήµατα. Στη συνέχεια το άρθρο 29 του Συντ. του 1952 αναφέρεται για πρώτη φορά ο περιεκτικός όρος «ανταπόκριση», µε αποτέλεσµα να καλύπτεται κάθε µέσο ανταπόκρισης. Τέλος το Σύντ. του 1975 προσθέτει το επίθετο «ελεύθερη» στη λέξη ανταπόκριση ή επικοινωνία. Μέχρι και σήµερα το άρθρο 19 του Συντ. του 1975 παραµένει αµετάβλητο και εκφράζει για ακόµη µία φορά την βούληση του συντακτικού νοµοθέτη να καλύψει κάθε ενδεχόµενο, το οποίο είναι δυνατό να προκύψει από τη µελλοντική και απρόβλεπτη εξέλιξη του επιπέδου της τεχνολογίας. 13

14 2) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ. 1 Ε. Α ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ :«ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΩΝ ΕΠΙΣΤΟΛΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗΣ Ή ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΜΕ ΟΠΟΙΟΝ ΗΠΟΤΕ ΑΛΛΟ ΤΡΟΠΟ ΕΙΝΑΙ ΑΠΟΛΥΤΑ ΑΠΑΡΑΒΙΑΣΤΟ». *************** Ι) Το αντικείµενο της προστασίας. Αντικείµενο προστασίας του άρθρου 19 του ισχύοντος Συντ. είναι η επικοινωνία και µάλιστα ένας ειδικότερος τρόπος επικοινωνίας, το απόρρητο. Απαραίτητη προϋπόθεση για την ενεργοποίηση του δικαιώµατος του απορρήτου είναι η εξασφάλιση της ελεύθερης επικοινωνίας. Υπό τον όρο «ελεύθερη επικοινωνία» νοείται η απρόσκοπτη, η χωρίς περιορισµούς διεξαγωγή της, προκειµένου όλοι οι πολίτες να είναι σε θέση να επικοινωνούν σε διαπροσωπικό επίπεδο. Το κράτος κοντολογίς δεν πρέπει να παρακωλύει την επικοινωνία µεταξύ των πολιτών και κατ επέκταση είναι υποχρεωµένο εκ του νόµου να συνάπτει σύµβαση µε τον ιδιώτη, προκειµένου να πραγµατοποιηθεί η επικοινωνία. Η υποχρέωση για παράδειγµα καταβολής υπερβολικών ταχυδροµικών ή τηλεπικοινωνιακών τελών καθιστά την επικοινωνία µη προσιτή σε όλους, µε αποτέλεσµα να καταστρατηγείται το ατοµικό δικαίωµα της ελεύθερης επικοινωνίας ή ανταπόκρισης. II)Έννοια και περιεχόµενο του απόρρητου των µέσων ανταπόκρισης και επικοινωνίας. α) Έννοια του απορρήτου. Το άρθρο 19 παρ.1 του Συντ. δεν προστατεύει το µήνυµα (αυτό προστατεύεται από το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντ.), αλλά τον απόρρητο χαρακτήρα του µηνύµατος, ανεξάρτητα από το επικοινωνιακό µέσο που χρησιµοποιείται. «Απόρρητο» σηµαίνει µυστικότητα, σηµαίνει ότι τα µέρη της επικοινωνίας επιθυµούν την εµπιστευτική ανταλλαγή µηνυµάτων και για αυτό το λόγο λαµβάνουν ειδικά µέτρα για τον σκοπό αυτό. Το άρθρο 19 του Συντ. αναγνωρίζει το δικαίωµα του ατόµου να µην αποκαλύπτει σε όσους δεν επιθυµεί ορισµένες πτυχές της ιδιωτικής του ζωής. Το απόρρητο της επικοινωνίας αποσκοπεί στην προστασία της ιδιωτικής σφαίρας του ατόµου. Λαµβανοµένου υπόψη τούτου, δικαιολογείται η στενή σχέση του άρθρου 19 µε 14

15 το άρθρο 9 του Συντ. Το απόρρητο παραβιάζεται τόσο µε τη γνώση από τρίτους όσο και µε την µετάδοση ή διάδοση. Πρέπει επίσης να υποµνηστεί, ότι ζήτηµα µεγίστης σηµασίας που αναφύεται εν προκειµένω έγκειται στο κατά πόσον το απόρρητο εξαρτάται από τη βούληση αµφοτέρων των επικοινωνούντων ή από τη βούληση του αποστέλλοντος το µήνυµα 3. Η απάντηση δίνεται από την ίδια τη φύση της επικοινωνίας. εδοµένου, ότι η ίδια προϋποθέτει την ύπαρξη αποστολέα και αποδέκτη, το απόρρητο εξαρτάται από τη βούληση και των δύο και παραβίασή του υφίσταται µόνο από τρίτο πρόσωπο. Η αποκάλυψη µηνύµατος από τον παραλήπτη, το οποίο του εµπιστεύτηκε ο αποστολέας, δεν στοιχειοθετεί παραβίαση του άρθρου 19 του Συντ., αλλά ενδεχοµένως παραβίαση των άρθρων 9 και 5 του Συντ., που αφορούν το δικαίωµα στον ιδιωτικό βίο και στην προσωπικότητα 4. β) Απόρρητο και επικοινωνιακά µέσα. Το Σύνταγµα προστατεύει το απόρρητο της επικοινωνίας ανεξάρτητα από το µέσο που χρησιµοποιείται. Το απόρρητο αφορά κάθε µέσο, υπαρκτό ή µελλοντικό, µε την προϋπόθεση ότι το µέσο δύναται να εξασφαλίσει την «οικειότητα» της επικοινωνίας. Επί παραδείγµατι, το απόρρητο δεν εξασφαλίζεται σε περίπτωση που τα µέρη επιλέγουν την επικοινωνία µέσω Internet, διότι είναι εξορισµού αδύνατη η ανταλλαγή µηνυµάτων σε «οικειότητα» 5. Επιπροσθέτως, µία ανοικτή επιστολή δηµοσιευµένη στον τύπο δεν αποτελεί εµπιστευτική επικοινωνία και ως εκ τούτου δεν εµπίπτει στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 19 του Συντ. Στο σηµείο αυτό, αξίζει να σηµειωθεί το ερώτηµα που ανακύπτει γα το αν καλύπτεται από το απόρρητο µία αποσφραγισµένη επιστολή. ιχογνωµία επικρατεί επί του παρόντος θέµατος. Υποστηρίζεται δηλαδή η άποψη, ότι η αποσφραγισµένη επιστολή δεν εντάσσεται στο προστατευτικό πεδίο του άρθρου 19 του Συντ., κατατάσσεται στην κατηγορία των ιδιωτικών εγγράφων και συνακόλουθα µπορεί να κατασχεθεί από τα κρατικά όργανα 6. Η αιτιολόγηση αυτής της άποψης εντοπίζεται στον χρόνο έναρξης και λήξης του απορρήτου, ότι δηλαδή η προστασία αρχίζει µε την ταχυδρόµηση της επιστολής, καλύπτει και την µεταφορά από το ταχυδροµείο και λήγει µε την λήψη γνώσης του περιεχοµένου της από τον παραλήπτη. Η αντίθετη άποψη υπολαµβάνει, 15

16 ότι η προστασία του περιεχοµένου της επικοινωνίας αρχίζει από τη στιγµή που εξωτερικεύεται το µήνυµα και ισχύει για όσο χρονικό διάστηµα το επιθυµούν οι ενδιαφερόµενοι. Το απόρρητο για παράδειγµα του περιεχοµένου µιας επιστολής αρχίζει από τη συγγραφή της και δεν αίρεται µε την αποσφράγισή της ή µε την ανάγνωσή της από τον αποδέκτη, αλλά µόνο µε τη βούληση τω επικοινωνούντων 7. Έτσι ακόµα και το περιεχόµενο µιας αποσφραγισθείσης επιστολής που βρέθηκε στο δρόµο καλύπτεται από το απόρρητο. Τέλος, διχογνωµία επικρατεί αναφορικά της ύπαρξης ή µη ύπαρξης απορρήτου στα τηλεγραφήµατα ή στις ασφράγιστες επιστολές (δελτάριο, κάρτα). Η άποψη που υποστηρίζει την αντικειµενική αδυναµία απορρήτου θεµελιώνεται στην πραγµατικότητα ότι ο αρµόδιος υπάλληλος αναγκαστικά λαµβάνει γνώση του περιεχοµένου του µηνύµατος, προκειµένου να αποσταλεί. Κατά συνέπεια, δεν µπορεί να γίνεται λόγος για απόρρητο. Η αντίθετη άποψη θεωρεί ότι το άρθρο 19 του Συντ. παραβιάζεται σε περίπτωση που ο αρµόδιος υπάλληλος αντιγράφει το περιεχόµενο του µηνύµατος, το δηµοσιοποιεί ή το χρησιµοποιεί για άλλους σκοπούς 8. γ) Απόρρητο και χαρακτήρας επικοινωνίας. Το απόρρητο της επικοινωνίας, που κατοχυρώνεται συνταγµατικά στο άρθρο 19, προστατεύει κάθε ιδιωτική επικοινωνία, ανεξαρτήτως του επαγγελµατικού ή προσωπικού χαρακτήρα της. Επίσης, ανεξάρτητα από το αν το θέµα αφορά τους ίδιους τους επικοινωνούντες ή τρίτους. γα) Το απόρρητο και το άρθρο 561 του Εµπορικού Νόµου. Ως εκ τούτου, η διάκριση σε επιστολές προς τον πτωχεύσαντα (άρθρο 561 του Εµπορικού Νόµου), οι οποίες αναφέρονται στην εµπορική του δραστηριότητα και σε αυτές που δεν σχετίζονται µε αυτήν δεν επιφέρει καµία έννοµη συνέπεια ως προς το προστατευτικό πεδίο του απορρήτου. Πιο συγκεκριµένα, γεννιέται προβληµατισµός και αµφιβολίες ως προς την αρµονία του άρθρου 561 του ΕΝ προς το περιεχόµενο του άρθρου 19 του Συντ. Αρκετοί είναι οι θεωρητικοί που υποστηρίζουν, ότι η διάταξη αυτή είναι αντισυνταγµατική 9, διότι το Σύντ. δεν επιτρέπει καµία άλλη εξαίρεση για την άρση του απορρήτου, εκτός της εθνικής ασφάλειας και της διακρίβωσης ιδιαίτερα σοβαρών 16

17 εγκληµάτων. Επιπρόσθετη αιτιολογία της αντισυνταγµατικότητας της ανωτέρω διάταξης είναι ο νοµικός χαρακτήρας του συνδίκου. Το έργο που ασκεί ανήκει στο δηµόσιο δίκαιο, το λειτούργηµά του χαρακτηρίζεται δηµόσιο και ενόψει των σχετικών διατάξεων του ΠΚ η αποσφράγιση των επιστολών του πτωχεύσαντα από τον σύνδικο αντιβαίνει στο άρθρο 19 του Συντ. δ) Απόρρητο και εξωτερικά στοιχεία του µηνύµατος. Αυτό που µπορεί να ειπωθεί µε ασφάλεια είναι, ότι το απόρρητο καλύπτει και προστατεύει το περιεχόµενου µηνύµατος. ιφορούµενες είναι οι απόψεις ως προς το εάν και κατά πόσον η προστασία περιλαµβάνει και τα εξωτερικά στοιχεία της ανταπόκρισης, π.χ. η ταυτότητα των επικοινωνούντων ή ο χρόνος επικοινωνίας 10. δα) Σχετική νοµολογία. Η νοµολογία δέχεται σήµερα, ότι στο απόρρητο των τηλεπικοινωνιών δεν υπάγονται τα δευτερογενή, εξωτερικά στοιχεία της τηλεφωνικής επικοινωνίας, όπως είναι η ταυτότητα του καλούντος και του καλουµένου, ο τόπος, ο χρόνος, η διάρκεια και οι µονάδες-τέλη της επικοινωνίας. Τα στοιχεία αυτά, εφόσον δεν εµπίπτουν στην έννοια του απορρήτου, δεν συντρέχει για αυτό περίπτωση άρσης του απορρήτου. Ενδεικτικά, αναφέρονται η υπ αριθµόν απόφαση 3533/ του Συµβουλίου Πληµµελειοδικών των Αθηνών και η υπ αριθµόν γνωµοδότηση 174/ του Ανακριτή της Λάρισας. Υπάρχει ωστόσο και η άποψη που έρχεται σε αντίθεση µε την νοµολογία, σύµφωνα µε την οποία, εφόσον το Σύνταγµα δεν κάνει ουδεµία διάκριση προστατεύονται και τα εξωτερικά στοιχεία της τηλεφωνικής επικοινωνίας. ΙΙΙ) Φορείς του δικαιώµατος. Υποκείµενα του ανωτέρω ατοµικού δικαιώµατος είναι όλα τα φυσικά πρόσωπα, τόσο οι Έλληνες πολίτες, όσο και οι αλλοδαποί και οι ανιθαγενείς, εφόσον το Σύνταγµα δεν κάνει καµία διάκριση. Το ίδιο ισχύει και για τα νοµικά πρόσωπα, τόσο ιδιωτικού όσο και δηµοσίου δικαίου, αν και για τα τελευταία παρατηρείται διάσταση απόψεων. Ειδικότερα, υποστηρίζεται ότι τα νοµικά πρόσωπα δηµοσίου δικαίου δεν δύνανται να απολαµβάνουν τα ατοµικά δικαιώµατα, γιατί αποτελούν τους φορείς της δηµόσιας εξουσίας 13. Απόρρητο υφίσταται εφόσον είναι αναγκαίο για την άσκηση της αυτοδιοικήσεώς τους. Φορείς του δικαιώµατος είναι επίσης και ενώσεις χωρίς νοµική 17

18 προσωπικότητα, όπως λ.χ. πολιτικά κόµµατα 14. Το άρθρο 19 του Συντ. δεν κατοχυρώνει µόνο ατοµικό δικαίωµα, αλλά και γενική συνταγµατική αρχή, που ρυθµίζει το σύνολο της ελληνικής έννοµης τάξης. Κατά συνέπεια, όλοι είναι φορείς του εν λόγω ατοµικού δικαιώµατος. ΙV) Αποδέκτες της ισχύος του δικαιώµατος. Το Σύνταγµα ορίζει ότι: «Το απόρρητο των επιστολών και της ελεύθερης επικοινωνίας ή ανταπόκρισης είναι απολύτως απαραβίαστο.» Ο όρος «απολύτως» σηµαίνει, ότι το ατοµικό αυτό δικαίωµα στρέφεται τόσο κατά των κρατικών οργάνων όσο και κατά των ιδιωτών 15. Η απόλυτη ενέργεια συνιστά αναπόφευκτο αποτέλεσµα των σηµερινών συνθηκών, δεδοµένου ότι µεγάλος αριθµός ιδιωτικών εταιρειών (courier, κινητή τηλεφωνία) έχει αναλάβει τη διεξαγωγή του ταχυδροµικού ή τηλεφωνικού έργου. εν θα µπορούσαν να µείνουν απροστάτευτες οι νέες αυτές µορφές επικοινωνίας. Όσον αφορά την κρατική εξουσία, αξίζει να σηµειωθεί, ότι το άρθρο 19 δεσµεύει το σύνολο των κρατικών νοµικών προσώπων ανεξαρτήτως ειδικότερης νοµικής µορφής. Σηµειωτέον δε, ότι µετά την πρόσφατη αναθεώρηση του Συντάγµατος, η διαπροσωπική ενέργεια (τριτενέργεια) των ατοµικών δικαιωµάτων προβλέπεται ρητά στο άρθρο 25 παρ. 1 εδ. γ, όπου ορίζεται ότι: «Τα δικαιώµατα του ανθρώπου ισχύουν και στις σχέσεις µεταξύ των ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν.» Γίνεται λοιπόν ευχερώς αντιληπτό, ότι το άτοµο προστατεύεται απέναντι στην κρατική και ιδιωτική εξουσία. Η φύση άλλωστε του Συντάγµατος έχει ως αποτέλεσµα την δέσµευση και των ιδιωτών. Η ιεραρχική υπεροχή του Συντάγµατος, ο κανονιστικός του χαρακτήρας και το αναµφισβήτητο γεγονός ότι οι κανόνες του διέπουν όχι µόνο το δηµόσιο, αλλά και το ιδιωτικό δίκαιο οδηγούν ανεπιφύλακτα στο συµπέρασµα ότι τα θεµελιώδη δικαιώµατα προστατεύονται «απόλυτα», ανεξάρτητα µε το ποιος επιχειρεί να τα προσβάλει 16. V) Πεδίο ισχύος Ειδικές εξουσιαστικές σχέσεις. α) Η ελεύθερη επικοινωνία στον χώρο της οικογένειας. αα) Γενικά. Το απόρρητο της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας δεν πρέπει να παραβιάζεται στον οικογενειακό χώρο. Η ανάγκη επικοινωνίας µεταξύ των µελών της οικογένειας 18

19 βασίζεται στον δεσµό του αίµατος που τα συνδέει. Πιο συγκεκριµένα, σύµφωνα µε το άρθρ εδ. α του ΑΚ: «Ο γονέας µε τον οποίο δεν διαµένει το τέκνο διατηρεί το δικαίωµα της προσωπικής επικοινωνίας µε αυτό» 17. αβ) Σχετική νοµολογία. Αναφορικά αυτού, αξίζει να υποµνηστεί η απόφαση του ΑΠ Τµ. Γ 534/ , σύµφωνα µε την οποία το δικαίωµα της επικοινωνίας είναι άκρως προσωπικό, απορρέει από το βιολογικό και συναισθηµατικό δεσµό του τέκνου και του γονέα και η άσκησή του αποβλέπει κυρίως στο συµφέρον του τέκνου. Η τυχόν υπαιτιότητα του γονέα για τη διακοπή της έγγαµης συµβίωσης και τη λύση του γάµου δεν επηρεάζει το δικαίωµα, το οποίο δεν µπορεί να αποκλειστεί. Εάν από την άσκησή του υπάρχει κίνδυνος για την ανατροφή του τέκνου πρέπει να ρυθµιστεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εξουδετερωθεί ο κίνδυνος. Πλήρης αποκλεισµός δεν νοείται, γιατί κρίνεται αντισυνταγµατικός. Το δικαίωµα της προσωπικής επικοινωνίας του γονέα µετά του ανηλίκου τέκνου λειτουργεί µέσα στη φύση του οικογενειακού δικαιώµατος. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι επιπροσθέτως δεν πρέπει να εµποδίζεται η επικοινωνία του τέκνου µε τους απώτερους ανιόντες. Την θέση αυτή ενισχύει η νοµολογία, καθώς η απόφαση του ΑΠ Τµ. Γ 1465/1988 καταλήγει στο σκεπτικό ότι ο πατέρας δεν έχει δικαίωµα χωρίς σπουδαίο λόγο να εµποδίσει τη επικοινωνία της γιαγιάς µε τον εγγονό µετά το θάνατο της θυγατέρας της και µητέρας του ανηλίκου. β) Το απόρρητο της επικοινωνίας µεταξύ των συζύγων. βα) Γενικά. Το απόρρητο της επικοινωνίας επεκτείνεται και στις σχέσεις µεταξύ των συζύγων. Ωστόσο πρέπει να σηµειωθεί ο προβληµατισµός ως προς το αν υφίσταται απόρρητο για ζητήµατα που συσχετίζονται µε τα αντικειµενικά στοιχεία του γάµου, δηλ. µε τη συµβίωση, τη κοινωνία του συζυγικού βίου και τη τήρηση της συζυγικής πίστης 19. Ειδικότερα, το µεγίστης σηµασίας ζήτηµα που ανακύπτει εν προκειµένω είναι η νοµιµότητα ή µη νοµιµότητα χρήσεως ως αποδεικτικού µέσου µαγνητοταινίας, στην οποία καταγράφεται ερωτική συνοµιλία του ενός εκ των συζύγων µε τρίτο πρόσωπο. 19

20 ββ) Σχετική νοµολογία. Η νοµολογία παρουσιάζει κρίσιµες αποφάσεις που διαφοροποιούνται σηµαντικά. Ενδεικτικά αναφέρεται η υπ αριθµόν 381/ απόφαση του ΑΠ Τµ. Γ, σύµφωνα µε την οποία θεωρείται νόµιµη η προσκόµιση ως αποδεικτικού µέσου µαγνητοταινίας, που καταγράφει ερωτικές συνοµιλίες της άπιστης συζύγου και λαµβάνεται υπόψη από το δικαστήριο. Η εν λόγω απόφαση αιτιολογεί την ανωτέρω θέση, επικαλούµενη τις διατάξεις των άρθρων 1386 και επ. του ΑΚ, όπως ίσχυαν πριν από την τροποποίησή τους από τον Ν. 1329/1983, σύµφωνα µε τις οποίες ο γάµος συνεπάγεται την αµοιβαία υποχρέωση των συζύγων για κοινωνία βίου, στην οποία περιλαµβάνεται και το καθήκον προς τήρηση συζυγικής πίστης. Υπό την ισχύ των διατάξεων αυτών ο καθένας από τους συζύγους έχει εξουσία στην προσωπικότητα του άλλου και συνεπώς και στην ιδιωτική του ζωή, εφόσον τούτο απαιτείται για την εκπλήρωση από τον άλλον της υποχρεώσεώς του αυτής και ως εκ τούτου δεν αποτελεί παράνοµη προσβολή της προσωπικότητας του ενός από τους συζύγους, η παραβίαση της ιδιωτικής του ζωής από τον άλλο, όταν τούτο αναφέρεται στην τήρηση από εκείνον της ανωτέρω υποχρέωσης και υπάρχουν δικαιολογηµένοι λόγοι και εύλογες αφορµές. Έτσι, µέσα στα προαναφερόµενα πλαίσια, ο καθένας από τους συζύγους δικαιούται να παρακολουθεί τις τηλεφωνικές συνδιαλέξεις του άλλου µε τον εραστή του προς διαπίστωση της παραβάσεως της συζυγικής πίστεως και να προβαίνει στην καταγραφή του περιεχοµένου τους σε µαγνητοταινία. Κατά συνέπεια, δεν είναι παράνοµο αποδεικτικό µέσο η ανωτέρω µαγνητοταινία. Αντιθέτως, η υπ αριθµόν 1709/ απόφαση του Αρείου Πάγου αποκλίνει από την προαναφερθείσα απόφαση, εφόσον δέχεται ότι στοιχειοθετείται το αδίκηµα της παραβίασης του τηλεφωνικού απορρήτου, όταν η σύζυγος πείθει ιδιωτικό ντετέκτιβ να παγιδεύσει αθέµιτα την τηλεφωνική συσκευή του συζύγου της και να µαγνητοφωνήσει τις συνοµιλίες του µε τρίτο πρόσωπο, ώστε να την χρησιµοποιήσει σε δίκη εναντίον του. Τέλος, η υπ αριθµόν 920/ απόφαση του Εφετείου Πειραιώς απέρριψε ως αποδεικτικό µέσο µαγνητοταινία στην οποία είχαν αποτυπωθεί τηλεφωνικές συνοµιλίες του ενός συζύγου και προσήχθησαν από τον άλλο για απόδειξη λόγου διαζυγίου προκρίνοντας ότι η διαφύλαξη της αξιοπρέπειας και η ελεύθερη διάθεση του 20

21 προφορικού λόγου υπερισχύουν του δικαιώµατος του συζύγου προς απόδειξη ότι η διάσπαση της έγγαµης συµβιώσεως οφείλεται στον άλλο σύζυγο. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ο δικαστής δεν είναι αρµόδιος να προβαίνει σε ιεράρχηση των συνταγµατικών διατάξεων βάσει των προσωπικών του πεποιθήσεων και αντιλήψεων. Το Σύνταγµα έχει προβεί ήδη σε αυτήν την ιεράρχηση και έχει καταλήξει ότι µόνο άρση του απορρήτου της επικοινωνίας επιτρέπεται µόνο για λόγους εθνικής ασφάλειας και για την διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. Μόνο αυτές οι αξίες πρέπει να διασφαλισθούν εις βάρος της προστασίας του απορρήτου. γ) Το απόρρητο της επικοινωνίας στον εργασιακό χώρο. γα) Γενικά. Το απόλυτα απαραβίαστο του απορρήτου των επιστολών διατηρεί την ισχύ του και στον εργασιακό χώρο, όπου ο εργοδότης οφείλει να σέβεται και να προστατεύει το ανωτέρω συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα. εν επιτρέπεται στον εργοδότη να ελέγχει, να επιτηρεί και να καταγράφει την προσωπική επικοινωνία του εργαζοµένου, όπως για παράδειγµα να ανοίγει τις επιστολές και να έχει πρόσβαση χωρίς τη συναίνεση του τελευταίου στις τηλεφωνικές του συνοµιλίες. εν υπάρχει κοινό αντικειµενικό στοιχείο µεταξύ του συγκεκριµένου δικαιώµατος και της εργασιακής σχέσης, κατ επέκταση δεν υφίσταται αιτιώδης συνάφεια και κατ ακολουθία δεν επιτρέπεται να περιορίζεται και να προσαρµόζεται θεσµικά απορρήτου της ελεύθερης επικοινωνίας 23. το δικαίωνα του δ) Το απόρρητο της επικοινωνίας στον χώρο των φυλακών. δα) Γενικά. Ιδιάζουσα αξία έχει η αρχή της ελεύθερης επικοινωνίας στους χώρους της φυλακής. Γίνεται δεκτό, ότι η ελευθερία των ανταποκρίσεων ισχύει και για πρόσωπα που βρίσκονται κάτω από το καθεστώς ειδικών σχέσεων εξουσίασης. Ο περιορισµός της φυσικής ελευθερίας τους δεν σηµαίνει, ότι δεν εξακολουθούν να είναι αρχικά φορείς όλων των συνταγµατικών δικαιωµάτων. Ο κρατούµενος που έχει στερηθεί την προσωπική του ελευθερία δεν σηµαίνει ότι παύει να είναι υποκείµενο δικαίου και φορέας δικαιωµάτων. Υπό το πρίσµα των ανωτέρω, προκύπτει, ότι και εν προκειµένω οι περιορισµοί των θεµελιωδών δικαιωµάτων για πρόσωπα που βρίσκονται σε ειδικό 21

22 λειτουργικό καθεστώς, όπως οι κρατούµενοι και οι καταδικασθέντες σε φυλάκιση, είναι επιτρεπτοί µόνο υπό αυστηρές προϋποθέσεις, όπως άλλωστε επιτάσσει και το Σύνταγµα. δβ) Το δικαίωµα του απορρήτου της ελεύθερης επικοινωνίας µε τον συνήγορο υπεράσπισης. Σε πρώτη ανάλυση, ένα από τα δικαιώµατα του κατηγορουµένου είναι σύµφωνα µε το άρθρ.366 παρ.3 εδ.α του ΚΠοιν το δικαίωµα παράστασης µε συνήγορο υπεράσπισης, το οποίο δεν νοείται χωρίς την ελεύθερη και απρόσκοπτη επικοινωνία µε τον παριστάµενο συνήγορο, ώστε να προετοιµαστεί επιτυχώς και αποτελεσµατικά η γραµµή υπεράσπισης του κατηγορουµένου. Η επικοινωνία δύναται να είναι γραπτή ή προφορική και πρέπει να ασκείται ελλείψει περιορισµών, όπως π.χ εγκατάσταση κάµερας µε σκοπό την παρακολούθηση κινήσεων και καταγραφή συνοµιλιών. Σηµειωτέον δε, ότι ο περιορισµός του άρθρ. 19 εδ.β Συντ. δεν ισχύει εν προκειµένω. Η αποδέσµευση από το απόρρητο δεν αφορά την επικοινωνία του κατηγορουµένου µε τον συνήγορο και ενόψει αυτής της απόκλισης δεν επιτρέπεται να χρησιµοποιηθεί ως αποδεικτικό µέσο εις βάρος του αυτό που προέρχεται από παράνοµη παρακολούθησή του 24. δγ) ικαιώµατα στο χώρο της φυλακής βάσει του Σωφρονιστικού Κώδικα. Το έβδοµο κεφάλαιο του Σωφρονιστικού Κώδικα (Ν. 2776/1999) αναφέρεται στην επικοινωνία των κρατουµένων µε το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον 25. Πιο συγκεκριµένα, το άρθρο 51 ορίζει ότι: «Η τακτική και απρόσκοπτη επικοινωνία του κρατουµένου µε το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον αποσκοπεί στην οµαλή διαβίωσή του στο κατάστηµα και την ταχύτερη προσαρµογή του στην κοινωνική ζωή µετά την απόλυσή του. Η εν λόγω επικοινωνία πραγµατοποιείται ιδίως µε: α) την υποδοχή επισκεπτών, β) την ανταλλαγή επιστολών, γ) την τηλεφωνική επικοινωνία, δ) τις άδειες εξόδου από το κατάστηµα και ε) τους θεσµούς ηµιελεύθερης διαβίωσης των κρατουµένων. Επιπροσθέτως, το άρθρο 51 παρ. 1 προβλέπει ενδελεχώς την ελεύθερη υποδοχή επισκέψεων, ενώ το άρθρο 53 που κατοχυρώνει την επικοινωνία µέσω τηλεφωνηµάτων, τηλεγραφηµάτων και επιστολών, ορίζει ότι: «Το περιεχόµενο των επιστολών και της τηλεφωνικής και κάθε άλλης µορφής ανταπόκρισης ή επικοινωνίας κατά το άρθρ. 19 του Συντ. δεν ελέγχεται. Σε περίπτωση που το επιβάλλουν λόγοι εθνικής ασφάλειας ή προς διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων, το περιεχόµενο 22

23 αυτό µπορεί να ελεγχθεί υπό τις εγγυήσεις που ορίζει ο νόµος.» Ενόψει των ανωτέρω εκτεθέντων, γίνεται ευχερώς αντιληπτό, ότι οι κρατούµενοι απολαύουν της επαφής και επικοινωνίας µε τον εξωτερικό κόσµο και διατηρούν ακέραιο υπό την επιφύλαξη του νόµου το ατοµικό συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα, έτσι ώστε να αποκλείεται η απόλυτη αποµόνωση από τον οικογενειακό, συγγενικό και φιλικό τους περιβάλλον. Περαιτέρω, οι περιορισµοί στην επικοινωνία των κρατουµένων είναι δυνατοί µόνο αν προβλέπονται από νόµο και επιβάλλονται από ανεξάρτητη δικαστική αρχή, σύµφωνα µε τις αρχές του Συντάγµατος. Το Συµβούλιο των Φυλακών δεν είναι δυνατόν να οδηγήσει ερµηνευτικά στο συµπέρασµα, ότι µπορεί να θέτει περιορισµούς, διότι δεν αποτελεί δικαστικά αρχή. Συνιστά αποκλειστικά διοικητικό όργανο, το οποίο διαθέτει διαδικαστικές αρµοδιότητες για την καλή λειτουργία του καταστήµατος και της υπηρεσίας. δδ) Σχετική νοµολογία. Σύµφωνα µε την υπ αριθµόν 6/ Γνωµοδότηση του Εισαγγελέα Πρωτοδικών Μυτιλήνης, δράστες που συλλαµβάνονται και κρατούνται στα κρατητήρια της Αστυνοµίας στα πλαίσια της αυτόφωρης διαδικασίας είναι υποχρεωµένοι να παραδίδουν τα κινητά τηλέφωνά τους στους αστυνοµικούς, οι οποίοι και τα απενεργοποιούν. Ως προς την επικοινωνία των εν λόγω κρατουµένων ισχύουν αναλογικά οι διατάξεις του Σωφρονιστικού Κώδικα που ισχύουν και για τους άλλους κρατουµένους. Το άρθρο 51 παρ. 1 εδ. β του Σωφρονιστικού Κώδικα, που προβλέπει την απαγόρευση χρήσης και κατοχής κινητών τηλεφώνων εφαρµόζεται δηλαδή και σε αυτήν την περίπτωση. Αξίζει επίσης να αναφερθεί η απόφαση του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου ικαιωµάτων του Ανθρώπου, που αφορά την υπόθεση «Domenichini κατά Ιταλίας 27» της Ο ιταλός υπήκοος Domenichini προσέφυγε ενώπιον του Ευρωπαϊκού ικαστηρίου, ισχυριζόµενος ότι µε τις αποφάσεις για τη λογοκρισία της αλληλογραφίας του παραβιάστηκαν τα άρθρα 8 και 13 της Ευρωπαϊκής Σύµβασης των ικαιωµάτων του Ανθρώπου. Σχετικά µε το ιστορικό της υποθέσεως, ο Domenichini είχε προφυλακιστεί ως ύποπτος για την συµµετοχή του στην τροµοκρατική οργάνωση «Prima Linea». Ο δικαστής εκτέλεσης ποινών αποφάσισε να λογοκρίνεται η αλληλογραφία του για περίοδο έξι µηνών. Η απόφαση αυτή ανανεώθηκε στη συνέχεια για πέντε ακόµα 23

24 εξάµηνα. Οι λόγοι που οδήγησαν στην επιβολή του µέτρου κατά τον δικαστή ήταν πρόληψη νέων τροµοκρατικών πράξεων, ο κίνδυνος διάπραξης µέσω της αλληλογραφίας νέων εγκληµάτων ή η υπονόµευση της δηµόσιας τάξης και της ασφάλειας. Το Ευρωπαϊκό ικαστήριο έκανε δεκτή την προσφυγή του ιταλού υπηκόου, µε την αιτιολογία ότι ο ιταλικός νόµος παρέχει µεγάλη ευχέρεια στια αρχές για να επιβάλλουν τη λογοκρισία καθώς προσδιορίζει µόνο τα πρόσωπα για τα οποία είναι δυνατό να επιβληθεί και το δικαστήριο που την επιβάλλει και όχι τη διάρκεια του µέτρου και τους λόγους επιβολής. Επίσης δεν υποδεικνύει µε σαφήνεια το σκοπό και τον τρόπο επιβολής του µέτρου, έτσι ώστε ο σκοπός να µπορεί να απολαµβάνει το minimum προστασίας. 3) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ.1 Ε. Β ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: «ΝΟΜΟΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΥΠΟ ΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ Η ΙΚΑΣΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΕΝ ΕΣΜΕΥΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ Ή ΓΙΑ ΙΑΚΡΙΒΩΣΗ Ι ΙΑΙΤΕΡΑ ΣΟΒΑΡΩΝ ΕΓΚΛΗΜΑΤΩΝ». *************** Ι) Ο περιορισµός του άρθρου 19 παρ. 1 εδ. β του Συντάγµατος. α) Γενικά. Το άρθρ. 19 εδ.β ορίζει ότι: «Νόµος ορίζει τις εγγυήσεις υπό τις οποίες η δικαστική αρχή δεν δεσµεύεται από το απόρρητο για λόγους εθνικής ασφάλειας ή για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων.» Η διάταξη αυτή θεσπίζει περιοριστικά, αυτό έχει ιδιαίτερη σηµασία, τις περιπτώσεις και τις προϋποθέσεις υπό τις οποίες µπορεί αν αρθεί το απόρρητο της επικοινωνίας. Τα όρια που τίθενται από το Συντ. κρίνονται αναγκαία για την προστασία του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου και της συνολικής έννοµης τάξης. β) Οι εγγυήσεις. Κατά πρώτοις, αξιοσηµείωτο είναι, ότι η θέσπιση των εγγυήσεων ανατίθεται από τον συντακτικό νοµοθέτη στον κοινό, ο οποίος ωστόσο πρέπει να κινηθεί µέσα στα όρια και 24

25 πλαίσια της δεσµευτικής εξουσιοδότησης νόµου. Οι εγγυήσεις της ελληνικής νοµοθεσίας, όπως αυτές ακολουθούν, κρίνονται επαρκείς, ικανοποιητικές, συγκεκριµένες και εξασφαλίζουν την ασφάλεια δικαίου. Η «ποιότητα» νόµου που απαιτεί η κοινοτική νοµολογία και που είναι αναγκαία σε µία δηµοκρατική κοινωνία εντοπίζεται στην ελληνική έννοµη τάξη. βα) Σχετική νοµοθεσία. Ο νόµος 2225/1994 ορίζει µε σαφήνεια τα διαδικαστικά βήµατα και τις προϋποθέσεις που πρέπει να τηρούνται για να είναι νόµιµη και σύµφωνη µε το Σύντ. η άρση του απορρήτου. Σύµφωνα µε το άρθρο 3, αίτηση για την άρση του απορρήτου µπορεί να υποβάλλει µόνο δικαστική αρχή ή άλλη πολιτική, στρατιωτική ή αστυνοµική δηµόσια αρχή στην αρµοδιότητα της οποίας υπάγεται το θέµα της εθνικής ασφάλειας που επιβάλλει την άρση. Η αίτηση υποβάλλεται προς τον Εισαγγελέα Εφετών του τόπου της αιτούσας αρχής ή του τόπου, όπου πρόκειται να επιβληθεί η άρση. Ο Εισαγγελέας Εφετών αποφασίζει µέσα σε είκοσι τέσσερις ώρες για την άρση ή όχι του απορρήτου µε διάταξή του στην οποία περιέχονται τα αναφερόµενα στην παρ. 1 του άρθρου 5 στοιχεία. Στη συνέχεια το άρθρο 4 στις παραγράφους 2 και 3 ορίζει τα κάτωθι: «Η άρση στις περιπτώσεις για τη διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων είναι επιτρεπτή µόνο αν αιτιολογηµένα το δικαστικό συµβούλιο διαπιστώσει ότι η διερεύνηση της υπόθεσης ή η εξακρίβωση του διαµονής του κατηγορουµένου είναι αδύνατη ή ουσιωδώς δυσχερής χωρίς αυτήν. Η άρση στρέφεται µόνο κατά συγκεκριµένου προσώπου ή προσώπων που έχουν σχέση µε την υπόθεση που ερευνάται ή για τα οποία, βάσει συγκεκριµένων περιστατικών, προκύπτει ότι λαµβάνουν ή µεταφέρουν συγκεκριµένα µηνύµατα που αφορούν ή προέρχονται από τον κατηγορούµενο ή χρησιµοποιούνται ως σύνδεσµοί του. Σχετικά µε την χρονική διάρκεια της άρσης του απορρήτου, η παρ. 6 του άρθρου 5 είναι ιδιαίτερα διαφωτιστική. Προβλέπεται ότι η χρονική διάρκεια της άρσης του απορρήτου δεν µπορεί να υπερβαίνει τους δύο µήνες. Παρατάσεις της διάρκειας αυτής, οι οποίες δεν υπερβαίνουν κάθε φορά τους δύο µήνες, µπορούν να διαταχθούν µε τη διαδικασία, που προβλέπεται κατά περίσταση, για την επιβολή του µέτρου και υπό τον όρο ότι 25

26 εξακολουθούν να υφίστανται οι λόγοι της άρσης. Σε κάθε περίπτωση οι παρατάσεις δεν µπορούν να υπερβαίνουν συνολικά τη διάρκεια των δέκα µηνών. Το ανώτατο αυτό χρονικό όριο δεν ισχύει στις περιπτώσεις κατά τις οποίες η άρση διατάσσεται για λόγους εθνικής ασφάλειας. Τέλος, συγκεκριµενοποιούνται τα εγκλήµατα, για τα οποία επιτρέπεται η άρση του απορρήτου, σύµφωνα µε το άρθρο 4 του εν λόγω νόµου. βγ) Σχετικές αποφάσεις. Σε συµφωνία µε τα ανωτέρω, αναφέρεται η απόφαση 1697/2000 της Αρχής Προστασίας εδοµένων κατά την οποία ορίζεται, ότι τα µόνα αρµόδια όργανα για την άρση του απορρήτου των τηλεπικοινωνιακών συνδιαλέξεων και κατ αναλογία της επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο είναι το ικαστικό Συµβούλιο ή ο εισαγγελέας και για την διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων ρητά κατονοµαζοµένων από το νόµο ή για λόγους εθνικής ασφάλειας και εποµένως δεν τίθεται ζήτηµα άδειας της Αρχής Προστασίας εδοµένων για την άρση του απορρήτου. γ) Εθνική ασφάλεια και διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. ύο είναι οι περιπτώσεις άρσης του απορρήτου κατά το άρθρ. 19 εδ.β του Συντ., η εθνική ασφάλεια και η διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. Σε εκτέλεση της παραπάνω διάταξης,στο άρθρ. 4 παρ.1α,β,γ,δ, και ε του Ν.2225/1994 ορίζεται ρητά σε ποιες περιπτώσεις σοβαροτάτων εγκληµάτων επιτρέπεται η άρση του εν λόγω απορρήτου. Ειδικότερα, η άρση του απορρήτου είναι επιτρεπτή για τη διακρίβωση των εγκληµάτων που προβλέπονται από: Α) τα άρθρα 134, 135 παρ.1,2, 135Α, 137Β, 138, 139, 140,143, 144,146,148 παρ.2, 150,151, 157 παρ.1, 168 παρ.1, 187 παρ.1,2, 207, 208 παρ.1, 264 περ.β,γ, 270, 272, 275 περ.β,291 παρ.1 εδ.β,γ, 299, 322, 324 παρ.2,3, 374, 380, 385 του ΠΚ, Β) τα άρθρα 26, 27, 28, 29, 31, 32, 33, 34, 35, 39, 40, 41, 63, 64, 76, 93 και 97 του Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα, Γ) το άρθρο 15 παρ.1 του ν.2168/1993 ) τα άρθρα 5, 6, 7 και 8 του ν.1729/1987, Ε) τα άρθρα 89, 90 και 93 του ν.1165/68. 26

27 Επίσης επιτρέπεται η άρση του απορρήτου για τη διακρίβωση των προπαρασκευαστικών πράξεων για το έγκληµα της παραχάραξης νοµίσµατος κατά το άρθρ. 211 του ΠΚ. Υπό το πρίσµα των παραπάνω στοιχείων συνάγεται, ότι εξαίρεση από τον συνταγµατικής ισχύος κανόνα του απολύτως απαραβίαστου της ελεύθερης επικοινωνίας ισχύει µόνο χάριν της προστασίας συνταγµατικά υπέρτερων έννοµων αγαθών, όπως είναι λ.χ. η ανθρώπινη ζωή. Ως προς αυτό το ζήτηµα ωστόσο επικρατεί θεωρητική διχογνωµία και νοµολογιακή διαφοροποίηση. Λεπτοµερής αναφορά παρατίθεται κάτωθι. δ) Σχετική νοµολογία. εν συντρέχει η προαναφερθείσα περίπτωση άρσης του απορρήτου όταν παρατηρούνται τηλεφωνικές κλήσεις σε συνδροµήτρια κινητής τηλεφωνίας από άγνωστα πρόσωπα, τα οποία στην απάντηση του κατόχου του κινητού παραµένουν βωβά, σύµφωνα µε την απόφαση του Μονοµελούς Πρωτοδικείου Αθηνών 29175/1999. εν προκύπτει εν προκειµένω η τέλεση κάποιου ιδιαίτερα σοβαρού εγκλήµατος ούτε κίνδυνος για την εθνική ασφάλεια, ώστε να αρθεί το απόρρητο της επικοινωνίας. Αντίθετα, κατά την απόφαση 990/ του ΑΠ Τµ. Ε, η αποσφράγιση των επιστολών δεν παραβιάζει το απόρρητο των επιστολών κατά το άρθρ. 19 του Συντ., ενόψει του ότι η αποστολή συναλλάγµατος στο εξωτερικό χωρίς άδεια συνιστά απόπειρα παράνοµης εξαγωγής του 29. 4) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ. 2 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: «ΝΟΜΟΣ ΟΡΙΖΕΙ ΤΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΡΜΟ ΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΠΟΥ ΙΑΣΦΑΛΙΖΕΙ ΤΟ ΑΠΟΡΡΗΤΟ ΤΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ 1». *************** Ι) Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών. Η παρ.2 του άρθρου 19 του Συντ. προβλέπει τα κάτωθι: «Νόµος ορίζει τα σχετικά µε τη συγκρότηση, τη λειτουργία και τις αρµοδιότητες ανεξάρτητης αρχής που διασφαλίζει το απόρρητο της παραγράφου 1.» 27

28 Συνιστάται, λαµβάνοντας υπόψη τα ανωτέρω, Αρχή ιασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (Α..Α.Ε.) 30, µε σκοπό την προστασία του απορρήτου των επιστολών και της ελεύθερης ανταπόκρισης ή επικοινωνίας µε οποιονδήποτε άλλο τρόπο. Στην έννοια της προστασίας του απορρήτου των επικοινωνιών περιλαµβάνεται και ο έλεγχος της τήρησης των όρων και της διαδικασίας άρσης του απορρήτου. Η Α..Α.Ε. είναι ανεξάρτητη αρχή, που απολαµβάνει διοικητικής αυτοτέλειας. Έδρα της Α..Α.Ε. είναι η Αθήνα, µπορεί όµως, µε απόφασή της να εγκαθιστά και να λειτουργεί γραφεία και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας. Οι αποφάσεις της Α..Α.Ε. κοινοποιούνται µε µέριµνά της στον Υπουργό ικαιοσύνης, ενώ στο τέλος κάθε έτους υποβάλλεται έκθεση των πεπραγµένων της στον Πρόεδρο της Βουλής, στον Υπουργό ικαιοσύνης και στους αρχηγούς των κοµµάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή και στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Η Α..Α.Ε. υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο κατά τον τρόπο και τη διαδικασία που κάθε φορά προβλέπεται από τον Κανονισµό της Βουλής. 5) ΆΡΘΡΟ 19 ΠΑΡ. 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ: «ΑΠΑΓΟΡΕΥΕΤΑΙ Η ΧΡΗΣΗ ΑΠΟ ΕΙΚΤΙΚΩΝ ΜΕΣΩΝ ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΑΠΟΚΤΗΘΕΙ ΚΑΤΑ ΠΑΡΑΒΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 9 ΚΑΙ 9 Α». *************** Ι) Κατηγορηµατική δέσµευση της δικαστικής αρχής. Η έννοµη συνέπεια της προστασίας του απορρήτου που έχει την µεγαλύτερη σηµασία είναι η δέσµευση της δικαστικής ή άλλης αρχής από την µυστικότητα της επικοινωνίας, το περιεχόµενο της οποίας δεν µπορεί να χρησιµοποιηθεί εναντίον του φορέα του ατοµικού δικαιώµατος. ύο είναι οι περιπτώσεις άρσης του απορρήτου, όπως προαναφέρθηκε, η εθνική ασφάλεια και η διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκληµάτων. Σε όλες τις υπόλοιπες περιπτώσεις, αποδεικτικά µέσα που αποκτήθηκαν κατά παράβαση της συνταγµατικής προστασίας του απορρήτου, είναι παράνοµα και δεν µπορούν να προσκοµιστούν στο δικαστήριο, δεν δύναται να λαµβάνονται υπόψη. Η διατύπωση του άρθρου 19 του Συντ. είναι κατηγορηµατική, οπότε δεν τίθεται καν θέµα αξιοποίησης παρανόµως συλλεγέντων αποδεικτικών στοιχείων. 28

29 ΙΙ) Η απόκλιση της ελληνικής νοµολογίας από το άρθρο 19 του Συντ. Η νοµολογία και ιδιαίτερα του Αρείου Πάγου έχει αποδεχτεί και αξιοποιήσει αποδεικτικά µέσα που είχαν αποκτηθεί κατά παράβαση του απορρήτου της επικοινωνίας, µε την επίκληση δύο αιτιολογιών, οι οποίες εντούτοις δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερη πειστικότητα. α) Η αρχή του απεριορίστου των αποδεικτικών µέσων στην ποινική δίκη. Ειδικότερα, φαίνεται να παρουσιάζεται συχνή η αιτιολογία, ότι από τις διατάξεις των άρθρων 177, 178 και 179 του ΚΠοιν προκύπτει ότι στην ποινική δίκη επιτρέπεται η αξιοποίηση κάθε είδους αποδεικτικού µέσου εφόσον αυτό δεν απαγορεύεται από κάποια συγκεκριµένη δικονοµική διάταξη 31. Ο κατηγορούµενος µε άλλα λόγια δικαιούται να χρησιµοποιεί µε σκοπό την αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας κάθε πρόσφορο αποδεικτικό µέσο, που επιτρέπεται από το άρθρο 179 του ΚΠοιν. Η αρχή του απεριορίστου των αποδεικτικών µέσων ισχύει εν προκειµένω. Κατ επέκταση, το δικαστήριο δύναται να λαµβάνει υπόψη και αποδεικτικό µέσο, το οποίο έχει αποκτηθεί κατά παράβαση του νόµου, εφόσον δεν απαγορεύεται η χρήση του από κάποια δικονοµική διάταξη. αα) Σχετικές αποφάσεις. Σηµαντική είναι η υπ αριθµόν 717/ απόφαση του Αρείου Πάγου, που ενισχύει και επιβεβαιώνει την ανωτέρω θέση. Πιο συγκεκριµένα, η εν λόγω απόφαση δέχτηκε ότι ο κατηγορούµενος δικαιούται να χρησιµοποιήσει κάθε πρόσφορο αποδεικτικό µέσο επιτρεπόµενο κατά το άρθρο 179 του ΚΠοιν και εποµένως και την ταινία µαγνητοφώνου, η οποία περιέχει τηλεφωνική συνδιάλεξη µε τρίτο πρόσωπο, κατά το οποίο στρέφεται η µαγνητοταινία και το οποίο δεν έδωσε την συγκατάθεσή του προκειµένου να γίνει χρήση αυτής. Απόφαση µε την ίδια αιτιολογία είναι η υπ αριθµόν 1150/ απόφαση του Ε Τµ. του Αρείου Πάγου, σύµφωνα µε την οποία αποδεικτικό µέσο που έχει αποκτηθεί κατά τρόπο αντικείµενο σε διάταξη νόµου µπορεί να ληφθεί υπόψη από το ποινικό δικαστήριο, εφόσον δεν απαγορεύεται η χρήση του από κάποια δικονοµική διάταξη. Ιδιαίτερη σηµασία επίσης παρουσιάζει το υπ αριθµόν 187/ βούλευµα του Συµβουλίου Εφετών, σύµφωνα µε το οποίο η αποτύπωση σε µαγνητοταινία συνοµιλίας 29

30 και η χρήση της µαγνητοταινίας αυτής για τον έλεγχο της αξιοπιστίας του µάρτυρα, ακόµα και αν η αποτύπωση της συνοµιλίας έχει γίνει από τον συνοµιλητή του µάρτυρα, χωρίς ο µάρτυρας να γνωρίζει ότι καταγράφονται σε µαγνητοταινία όσα λέει, δεν συνιστά αξιόποινη πράξη, ούτε η χρήση της µαγνητοταινίας προσαγωγή απαράδεκτου αποδεικτικού µέσου. β) Η στάθµιση συγκρουόµενων έννοµων αγαθών. Υποστηρίζεται µεταξύ των άλλων και η άποψη, ότι ο δικαστής οφείλει να σταθµίζει σε κάθε περίπτωση τα δεδοµένα και να αποφασίζει ποιο έννοµο αγαθό είναι προτιµότερο να διασφαλισθεί. Συνιστά µία νοµική πραγµατικότητα η σύγκρουση δύο διαφορετικών ατοµικών δικαιωµάτων. Επί παραδείγµατι, ο Α κατηγορείται για φόνο και έχει το δικαίωµα να υπερασπίσει τον εαυτό του. Το ερώτηµα που αναφύεται σε αυτή τη περίπτωση είναι εάν µπορεί να προσκοµίσει στο δικαστήριο επιστολή, την οποία υπέκλεψε και αποδεικνύει εντούτοις την αθωότητά του. Ο ΑΠ σε πολλές αποφάσεις του στήριξε την αποδοχή παρανόµως κτηθέντων αποδεικτικών µέσων στην ανάγκη προστασίας του κατηγορουµένου 35. βα) Σχετικές αποφάσεις. Αξίζει να σηµειωθεί, ότι το Γερµανικό Συνταγµατικό ικαστήριο (Bundesverfassungsgericht) µε την από απόφασή του δέχτηκε ότι η αποτύπωση συνοµιλίας εν αγνοία του οµιλούντος και η χρήση αυτής εναντίον του µε σκοπό την αποκάλυψη φοροδιαφυγής, απάτης και πλαστογραφίας είναι παράνοµη, ωστόσο µέσω της στάθµισης των διακυβευόµενων εννόµων αγαθών, καταλήγει στο συµπέρασµα ότι η ως άνω παράνοµη πράξη δεν αντίκειται στη άρθρο 2 παρ.1 του Γερµανικού Συντάγµατος. Περαιτέρω, η γερµανική νοµολογία δέχεται ότι η παραβίαση του απορρήτου δεν αντίκειται στις συνταγµατικές διατάξεις, όταν πρόκειται για τον εντοπισµό σε περιπτώσεις βαριάς εγκληµατικότητας (in Fallen schwere Kriminalitat) 37, όπως είναι οι πράξεις στρεφόµενες κατά της ζωής και της σωµατικής ακεραιότητας, κατά του δηµοκρατικού πολιτεύµατος ή άλλων ισαξίων έννοµων αγαθών ή όταν πρόκειται να αποδειχθεί η αθωότητα ενός κατηγορουµένου. 30