Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ

Transcript

1 Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ Γιώργος Γρούϊος Καθηγητής Κινητικής Συμπεριφοράς Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΣΤΡΕΣ; Μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας στις ξαφνικές και απρόβλεπτες αλλαγές του περιβάλλοντος.

3 Γενικά, θα έλεγε κανείς ότι υποφέρει σήμερα από στρες όταν δεν μπορεί να ελέγξει τα καθημερινά του προβλήματα (οικογενειακά, προσωπικά, εργασιακά, οικονομικά, κοινωνικά κλπ.).

4 Το στρες επηρεάζει τη συμπεριφορά του ανθρώπου με αισθήματα αγωνίας, ανησυχίας, φόβου και νευρικότητας. Επηρεάζει, επίσης, και τη σωματική του υγεία, αφού μπορεί να οδηγήσει σε όλα τα είδη των ασθενειών. Ιδιαίτερα, ευάλωτοι είναι εκείνοι που δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένοι να το δεχτούν και δεν γνωρίζουν πως να το αντιμετωπίσουν.

5 ΕΙΝΑΙ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟ ΣΤΡΕΣ; Το στρες δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Είναι τόσο παλιό όσο και ο άνθρωπος. Πραγματικά, η ζωή του ανθρώπου από τα πολύ παλιά τα χρόνια ήταν δύσκολη και γεμάτη κινδύνους. Οι μακρινοί μας πρόγονοι και οι οικογένειες τους αντιμετώπιζαν, συχνά, επικίνδυνες καταστάσεις.

6 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η "ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΠΑΛΗΣ" Ή "ΦΥΓΗΣ"; Εκείνα τα παλιά τα χρόνια το στρες ήταν ένας μεγάλος σύμμαχος του ανθρώπου, γιατί του επέτρεπε να παλεύει αποτελεσματικά με τους κινδύνους ή να τρέχει γρήγορα για να γλιτώσει από αυτούς.

7 Το κατόρθωνε δε αυτό παράγοντας κάποιες χημικές ουσίες που έδιναν εντολή στο σώμα του να δουλέψει πιο αποτελεσματικά. Οι επιστήμονες ονόμασαν τη συμπεριφορά αυτή του ανθρώπου "αντίδραση πάλης" ή φυγής".

8 Το στρες, δηλαδή, είναι ένα ισχυρό όπλο προστασίας του ανθρώπου από τους ξαφνικούς και απρόβλεπτους κινδύνους. Ένας αποτελεσματικός μηχανισμός επιβίωσης.

9 Δεν είναι ένα καινούργιο φαινόμενο ή μια σύγχρονη ανακάλυψη. Το στρες είναι απαραίτητο στη ζωή μας, όπως ακριβώς ήταν και στη ζωή των προγόνων μας.

10 ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΚΑΝΕΙ ΚΑΚΟ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΜΟΥ; Σήμερα, φυσικά, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν αντιμετωπίζει τα ίδια προβλήματα που αντιμετώπιζε ο μακρινός του πρόγονος. Αντιμετωπίζει όμως άλλα προβλήματα, πιο σύγχρονα, που δεν λύνονται με την "αντίδραση πάλης ή φυγής".

11 Το σώμα μας, ωστόσο, δεν έχει καταλάβει και, επομένως, δεν έχει προσαρμοστεί σε αυτή την αλλαγή. Έτσι, αντιδρά στις δύσκολες και επικίνδυνες καταστάσεις με το γνωστό πρωτόγονο τρόπο παράγοντας χημικές ουσίες που το αναγκάζουν να δουλεύει υπέρμετρα.

12 Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν πως όταν αυτές οι χημικές ουσίες παράγονται πολύ συχνά, χωρίς να ξοδεύονται κατάλληλα (δηλαδή, με την κίνηση), μπορεί να βλάψουν ανεπανόρθωτα την υγεία μας.

13 ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΑΙΤΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ; Τα σύγχρονα αίτια του στρες περικλείονται στις λέξεις "ΑΛΛΑΓΗ" και "ΕΛΕΓΧΟΣ". Ειδικότερα, προκύπτουν από την προσπάθεια του ανθρώπου να ελέγξει ή να ρυθμίσει τις ξαφνικές και ισχυρές αλλαγές στη ζωή του.

14 ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΠΟΛΛΑ ΕΙΔΗ ΣΤΡΕΣ; Οι επιστήμονες ισχυρίζονται ότι υπάρχουν δύο είδη στρες, το θετικό και το αρνητικό. Αυτό που μας κινητοποιεί και μας βοηθά να προσαρμοζόμαστε στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής μας και εκείνο που μας "μπλοκάρει" και δυσκολεύει την ψυχική και σωματική μας λειτουργία.

15 ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Υπολογίζεται ότι τα τρία τέταρτα, περίπου, του χρόνου που χάνεται από την εργασία ενός ανθρώπου, οφείλεται σε ασθένειες ή ατυχήματα που προέρχονται από το στρες. Το στρες, χωρίς καμία αμφιβολία, είναι η κύρια αιτία που οδηγεί τους περισσότερους ασθενείς στα γραφεία των γιατρών και στα νοσοκομεία.

16 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΑΓΧΟΣ; Πολλοί άνθρωποι μπερδεύουν το στρες με το άγχος. Και δεν έχουν και πολύ άδικο αφού μοιάζουν αρκετά μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, όμως, το άγχος είναι ένα από τα πολλά συμπτώματα του στρες.

17 Συγκεκριμένα, είναι ένας γενικός και ακαθόριστος φόβος για κάτι δυσάρεστο ή κακό που μπορεί να μας συμβεί. Δηλαδή, μια αόριστη απειλή, ένας απροσδιόριστος κίνδυνος. Προκύπτει δε, συνήθως, από μια πάλη στο μυαλό μας ανάμεσα σε αυτό που θέλουμε να κάνουμε και σε αυτό που μπορούμε να καταφέρουμε.

18 Οι αβέβαιες αυτές σκέψεις που κάνουμε για το αποτέλεσμα της προσπάθειας μας, επηρεάζουν το σώμα μας και το κάνουν να λειτουργεί παράξενα, σαν να βρίσκεται πραγματικά σε μεγάλο κίνδυνο.

19 ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟ ΤΟ ΑΓΧΟΣ; Μια μικρή ποσότητα άγχους δεν είναι επικίνδυνη. Μάλιστα, κρατάει τον άνθρωπο σε εγρήγορση και του επιτρέπει να γίνεται δημιουργικός και αποτελεσματικός.

20 Αντίθετα, μεγάλες ποσότητες άγχους που διατηρούνται για πολύ καιρό, βλάπτουν σοβαρά την υγεία μας και προκαλούν πολλές αρρώστιες.

21 ΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑ ΙΣΧΥΡΟ ΘΩΡΗΚΤΟ Το σώμα μας είναι καλά προετοιμασμένο για την αντιμετώπιση του έκδηλου πρωτόγονου στρες. Δεν είναι όμως, καθόλου καλά εξοπλισμένο να αντιμετωπίσει το ύπουλο πολιτισμένο στρες.

22 Έτσι, πολλά από τα πλεονεκτήματα της άμυνας του οργανισμού μας στο πρωτόγονου στρες, έγιναν σήμερα μεγάλα μειονεκτήματα.

23 Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΜΑΣ ΣΤΟ ΣΤΡΕΣ

24 Άμεση αντιαλλεργική προστασία με την απελευθέρωση ορισμένων χημικών ουσιών (π.χ., κορτιζόνης) στο αίμα μας. Σκοπός να αποτραπούν αλλεργικές αντιδράσεις όπως το κλείσιμο των ματιών, ο επίμονος βήχας, η έντονη δύσπνοια κ.λ.π., που προκαλείται από τη σκόνη που σηκώνει η μάχη με τον εχθρό.

25 Η παρατεταμένη αντιαλλεργική αντίδραση του οργανισμού στο στρες εξασθενεί το ανοσοποιητικό μας σύστημα. Η αντίσταση του οργανισμού μας στις ασθένειες μειώνεται.

26 Επιπλέον, η χρόνια αύξηση της κορτιζόνης επηρεάζει το στομάχι μας, τα έντερά μας, την ανθεκτικότητα των οστών μας, την πίεση του αίματός μας και την ομαλή λειτουργία της καρδιάς μας.

27 Επιτάχυνση του μεταβολισμού με την έκκριση θυροειδικής ορμόνης στο αίμα. Με τον τρόπο αυτόν το σώμα καίει πιο γρήγορα τα καύσιμά του, για να παράγει μεγαλύτερη ποσότητα ενέργειας.

28 Η παρατεταμένη αύξηση των επιπέδων της θυροειδικής ορμόνης προκαλεί δυσανεξία στη ζέστη, τεντωμένα νεύρα που φτάνουν σε έντονο εκνευρισμό, απώλεια βάρους, αϋπνία και τελικά εξάντληση και ολοκληρωτική εξουθένωση του οργανισμού.

29 Απελευθέρωση ορισμένων ορμονών από τον υποθάλαμο, μια δομή στο βάθος του εγκεφάλου μας, που βελτιώνουν τη διάθεσή μας. Μια τέτοια ορμόνη είναι η ενδορφίνη ή οποία μοιάζει πολύ με τη μορφίνη και είναι ένα αποτελεσματικό παυσίπονο.

30 Το χρόνιο και αδιάκοπο στρες εξαντλεί τα επίπεδα των ενδορφινών με αποτέλεσμα να μειώνεται η προστασία του σώματός μας από ερεθίσματα πόνου. Έτσι, νιώθουμε πιο έντονα τις κεφαλαλγίες, τις ημικρανίες, τους πόνους στην πλάτη, στις αρθρώσεις και σε άλλα μέρη του σώματός μας.

31 Μειώνεται η ικανότητα αναπαραγωγής μας. Αυτό επιτυγχάνεται με τη μείωση των σεξουαλικών ορμονών: της τεστοστερόνης στους άνδρες και της προγεστερόνης στις γυναίκες.

32 Στα πολύ παλιά τα χρόνια αυτό ήταν υπερβολικά χρήσιμο. Σε περιπτώσεις έλλειψης νερού, πείνας, λοιμών, πολέμων και φυσικών καταστροφών μειώνονταν οι απαιτήσεις για θρέψη πολλών ατόμων σε μια οικογένεια.

33 Το σημερινό μειονέκτημα στην αντίδραση αυτή του σώματός μας στο στρες (δηλαδή, της μειωμένης πιθανότητας γονιμοποίησης) είναι η εμφάνιση έντονων συναισθημάτων αποτυχίας, άγχους και εκνευρισμού στα ζευγάρια που προσπαθούν να κάνουν παιδιά.

34 Έντονες δυσλειτουργίες ή διαταραχές της πέψης. Το αρχικό πλεονέκτημα αυτής της αντίδρασης του σώματός μας αφορά στη διακοπή της ροής του αίματος προς το στομάχι για να παραλάβει τα προϊόντα της πέψης. Έτσι, πλέον, το αίμα μας κατευθύνεται ανεμπόδιστα στους μυς και στο "μηχανοστάσιο" της καρδιάς και των πνευμόνων.

35 Επιπλέον, το στόμα μας ξεραίνεται και το στομάχι σταματά να παράγει υγρά, διότι αυτά είναι απαραίτητα αλλού. Τέλος, τα έντερά μας και η ουροδόχος κύστη αδειάζουν για να απαλλαγούν από κάθε περιττό βάρος πριν από τη "μάχη".

36 Τα σημερινά προβλήματα από αυτή τη συμπεριφορά του σώματός μας είναι κακή πέψη, φούσκωμα και πόνος στο στομάχι, ναυτία, ενοχλήσεις και διάρροια.

37 Aπελευθέρωση της γλυκόζης στο αίμα και την ίδια χρονική στιγμή αύξηση των επιπέδων της ινσουλίνης για το μεταβολισμό της. Σκοπός των παραπάνω λειτουργιών είναι η προμήθεια ενέργειας στο σώμα για απαιτήσεις μικρής χρονικής διάρκειας.

38 Το χρόνιο στρες μπορεί να δημιουργήσει σακχαρώδη διαβήτη ή να τον επιδεινώσει αν ήδη υπάρχει. Η αιτία βρίσκεται στις υπερβολικά μεγάλες απαιτήσεις του παγκρέατος για ινσουλίνη.

39 Οι αυξημένες, λοιπόν, απαιτήσεις του σώματος για κατανάλωση τροφών με πολύ ζάχαρη είναι καταστροφικές. Τα ήδη αυξημένα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, που είναι αποτέλεσμα της σωματικής αντίδρασης στο στρες, επιβαρύνονται περισσότερο. Αυτό δημιουργεί προβλήματα στο πάγκρεας και τα δόντια μας.

40 Aύξηση της χοληστερόλης στο αίμα, κυρίως από το συκώτι. Το γεγονός αυτό εξυπηρετεί την προμήθεια ενέργειας στο σώμα για απαιτήσεις μεγάλης χρονικής διάρκειας. Ιδιαίτερα τώρα, που όπως αναφέραμε, διακόπτεται λόγω στρες η λειτουργία της πέψης. Η δράση της χοληστερόλης στους μυς αρχίζει από εκεί που σταματάει η δράση της γλυκόζης.

41 Σε χρόνιες καταστάσεις στρες ένα ποσοστό της αυξημένης χοληστερόλης στο αίμα εναποτίθεται στα αιμοφόρα αγγεία και προκαλεί διάφορα καρδιαγγειακά νοσήματα με τραγικές, πολλές φορές, συνέπειες για τη ζωή μας.

42 Οι κτύποι της καρδιάς αυξάνονται υπερβολικά. Η αύξηση αυτή βοηθάει στην παροχή μεγαλύτερου όγκου αίματος στους μυς και τους πνεύμονες. Με άλλα λόγια, στην μεγαλύτερη μεταφορά οξυγόνου και ενέργειας από και προς το πεδίο της "μάχης".

43 Η υπερβολική αύξηση των κτύπων της καρδιάς οδηγεί σε αύξηση της πίεσης του αίματος. Η ανεξέλεγκτη πίεση σε συνδυασμό με τις μεγάλες εναποθέσεις χοληστερόλης στα αγγεία, προκαλεί σοβαρότατα εγκεφαλικά και καρδιακά νοσήματα. Η παθολογική αυτή κατάσταση εξαιτίας του στρες σήμερα, είναι ανησυχητικά συνηθισμένη.

44 H αναπνοή γίνεται γρηγορότερη και βαθύτερη. Επιπλέον, τα ρουθούνια, ο λάρυγγας και όλα τα περάσματα του αέρα προς τους πνεύμονες διαστέλλονται. Αυτό βοηθά στην προμήθεια περίσσειας ποσότητας οξυγόνου, προκειμένου να ικανοποιήσει τις αυξημένες απαιτήσεις του αίματος που καταφτάνει στους πνεύμονες.

45 Η αντίδραση αυτή του σώματος στο στρες είναι ιδιαίτερα καταστροφική για τους ενεργητικούς, αλλά και παθητικούς, καπνιστές, Η διείσδυση και καταστροφή που προκαλεί κάθε εισπνοή δηλητηριασμένου από τον καπνό του τσιγάρου αέρα, πολλαπλασιάζεται υπερβολικά κάτω από την επήρεια του στρες.

46 Tο αίμα μας πυκνώνει. Η αύξηση της πυκνότητας του αίματος προκαλείται από την αύξηση της παραγωγής ερυθρών και λευκών κυττάρων από τον μυελό των οστών. Οφείλεται, επίσης, στη σύσπαση της σπλήνας και στην εκτόξευση στα αγγεία ερυθρών κυττάρων και ουσιών που συμβάλλουν στην πήξη του αίματος.

47 Έτσι, επιτυγχάνεται αυξημένη δυνατότητα μεταφοράς οξυγόνου, καταπολέμηση των μολύνσεων και διακοπή της αιμορραγίας από κάποιο τραύμα.

48 Η μεγάλη αύξηση της πήξης του αίματος λόγω στρες μεταμορφώνει το αίμα σε μια παχύρρευστη μάζα που συμβάλλει στην εμφάνιση εγκεφαλικών και καρδιακών νοσημάτων.

49 Tο δέρμα "ανατριχιάζει", χλομιάζει και ιδρώνει. Αυτή η συμπεριφορά προέρχεται από τους μακρινούς και τριχωτούς προγόνους μας. Χρησίμευε για να φαίνεται μεγαλύτερος ο όγκος του σώματός τους. Επίσης, οι ανορθωμένες τρίχες ενίσχυαν την αίσθηση της αφής.

50 Η χλομάδα του δέρματος είναι αποτέλεσμα της μεταφοράς του αίματος στην "πολεμική μηχανή" (μυς, καρδιά και πνεύμονες). Έτσι, περιορίζεται η απώλεια αίματος σε περίπτωση τραυματισμού. Τέλος, ο ιδρώτας του δέρματος στοχεύει στη ψύξη των υπερθερμενόμενων μυών που βρίσκονται από κάτω και παίρνουν μέρος στη "μάχη".

51 Η αντίδραση αυτή του δέρματος στο στρες δημιουργεί, στις προσωπικές μας σχέσεις διάφορα κοινωνικά και ψυχολογικά προβλήματα.

52 Oι πέντε αισθήσεις μας (όραση, ακοή, γεύση, όσφρηση και αφή) οξύνονται. Η όξυνση αυτή επιτρέπει στο σώμα να λειτουργεί πιο αποτελεσματικά. Δηλαδή, να συλλαμβάνει, να αξιολογεί και να ερμηνεύει πιο αποτελεσματικά τις πληροφορίες από το εξωτερικό περιβάλλον.

53 Επιπλέον, βελτιώνονται οι νοητικές ικανότητες (π.χ., αυξάνεται σημαντικά η ένταση και η διάρκεια της προσοχής).

54 Το παρατεταμένο στρες φθείρει τα αισθητήρια όργανα και καθιστά λιγότερο αποδοτικό το έργο τους στη ανάλυση των περιβαλλοντικών πληροφοριών. Έτσι, δεν είναι παράξενο το υψηλό ποσοστό εσφαλμένων αντιληπτικών εκτιμήσεων σε έντονο και διαρκές στρες.

55 ΣΤΡΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ Παρά το γεγονός ότι οι αντιδράσεις του στρες ισχύουν για όλους μας, υπάρχουν μεγάλες διαφορές στον καθένα ανάλογα με την προσωπικότητα και το πολιτιστικό του υπόβαθρο.

56 Έτσι, άλλο το μέγεθος της αντίδρασης στο στρες ενός τελειομανούς και άλλο ενός αδιάφορου ατόμου. Άλλο ενός Ευρωπαίου και άλλο ενός Ασιάτη.

57 Θα έλεγε κανείς ότι, το μέγεθος της αντίδρασης ενός ατόμου στο στρες επηρεάζεται από κληρονομικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.

58 Η γνώση αυτή είναι πολύ χρήσιμη για τους επιστήμονες που στοχεύουν σε έναν προσεκτικό σχεδιασμό μιας αποτελεσματικής στρατηγικής αντιμετώπισης του στρες.

59 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΟΥ ΣΤΡΕΣ Ανακάλυψε τις καταστάσεις στη ζωή σου που σε αναστατώνουν και προσπάθησε να τις αντιμετωπίσεις δημιουργικά.

60 Δώσε περισσότερο χρόνο στον εαυτό σου για να τελειώσεις τις υποχρεώσεις σου.

61 Μάθε να λες "ΟΧΙ" σε ό,τι δεν σου αρέσει ή δεν προλαβαίνεις να το κάνεις.

62 Κάνε πολλά μικρά διαλείμματα στη διάρκεια της μέρας για να μπορείς να σκέφτεσαι όλα αυτά που έχεις να κάνεις και να ηρεμείς.

63 Βρες μια μορφή άσκησης που σου αρέσει και αφιέρωσε λίγο χρόνο για τακτική δραστηριότητα χωρίς να κουράζεσαι.

64 Προσπάθησε τα βράδια να κοιμάσαι και να ξεχνάς τα προβλήματα και τις στεναχώριες της μέρας που πέρασε.

65 ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ