Η Ανάλυση εδοµένων στην ψυχολογική έρευνα

Transcript

1 Η Ανάλυση εδοµένων στην ψυχολογική έρευνα Γρηγόρης Κιοσέογλου Τµήµα Ψυχολογίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης Η επιστήµη της Ψυχολογίας αποτελεί εδώ και αρκετές δεκαετίες έναν από τους σηµαντικότερους χώρους εφαρµογής ενός ευρέως φάσµατος στατιστικών µεθόδων από τις πιο απλές ως τις πλέον σύνθετες. Η αρχή έγινε από την Ψυχοµετρία έναν από τους κυριότερους παραδοσιακά κλάδους της Ψυχολογίας που ασχολείται µε την κατασκευή ψυχοµετρικών τεστ σε µια προσπάθεια µέτρησης της νοηµοσύνης και της προσωπικότητας των ατόµων. Η προσπάθεια «ποσοτικοποίησης» των ανθρωπίνων ικανοτήτων και της ανθρώπινης συµπεριφοράς µε τη δηµιουργία διαφόρων κλιµάκων µέτρησης τους, απαιτεί την εφαρµογή ποσοτικών στατιστικών µεθόδων σε αντίθεση µε την Παραγοντική Ανάλυση Αντιστοιχιών µια από τις σηµαντικότερες µεθόδους της Ανάλυσης εδοµένων που απευθύνεται σε ποιοτικού τύπου δεδοµένα. Η εργασία αυτή στοχεύει στο να καταδείξει ότι η χρήση των στατιστικών µεθόδων της Ανάλυσης εδοµένων στην ψυχολογική έρευνα παραµένει αποτελεσµατική. Για το σκοπό αυτό παρουσιάζονται ορισµένες έρευνες από το χώρο των επιστηµών συµπεριφοράς που έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον επειδή δείχνουν ότι η χρήση µεθόδων όπως η Παραγοντική Ανάλυση Αντιστοιχιών και η Ιεραρχική Ανάλυση Συστάδων σε ποιοτικής υφής δεδοµένα µπορούν να δώσουν λύσεις µε τρόπο εξίσου ικανοποιητικό και ορισµένες φορές αποτελεσµατικότερο απέναντι σε µια λογική «ακραίας ποσοτικοποίησης» που χαρακτηρίζει σε σηµαντικό βαθµό την ψυχολογική έρευνα. Η γεωγραφία των εκλογικών µετακινήσεων Θεόδωρος Χατζηπαντελής Καθηγητής Εφαρµοσµένης Στατιστικής, Α.Π.Θ. Ελένη Τσακιρίδου Λέκτορας Εφαρµοσµένης Στατιστικής και Εκπαιδευτικής Έρευνας, Α.Π.Θ. Η περιγραφή και η εκτίµηση της συµπεριφοράς πληθυσµιακών συστηµάτων παρουσιάζουν ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον. Για την εκτίµηση της συµπεριφοράς των συστηµάτων αυτών χρησιµοποιούνται συνήθως ατοµικά δεδοµένα ερευνών. Ωστόσο, σε αρκετές περιπτώσεις τα διαθέσιµα δεδοµένα είναι συγκεντρωτικά και είναι δύσκολο να εκτιµηθεί η επιµέρους συµπεριφορά των υποκειµένων του συστήµατος (ατοµική συµπεριφορά). Τέτοια δεδοµένα προκύπτουν συνήθως από απογραφικές διαδικασίες. Για την αντιµετώπιση των περιπτώσεων αυτών αναπτύχθηκαν τεχνικές µε τη γενική ονοµασία «οικολογική ανάλυση», οι οποίες κάτω από συγκεκριµένες προϋποθέσεις ανασυνθέτουν την ατοµική συµπεριφορά. Στα πλαίσια της εργασίας αυτής γίνεται µια προσπάθεια α) διερεύνησης των πιθανών µεταβολών στην εκλογική συµπεριφορά των ψηφοφόρων, που συµµετείχαν στις βουλευτικές εκλογές του 1996 και του 2000, και β) οµαδοποίησης των περιφερειών ανάλογα µε την εκλογική συµπεριφορά τους. Για το σκοπό αυτό χρησιµοποιούνται τα

2 αντίστοιχα δεδοµένα των δυο εκλογικών αναµετρήσεων (ΥΠΕΣ), καθώς και στοιχεία δηµοσκοπήσεων. Η τεχνική που χρησιµοποιείται είναι η µέθοδος «οικολογικής ανάλυσης» του King (1999). Παρόλο που τα δεδοµένα αυτά δεν είναι συγκεντρωτικά, χρησιµοποιούνται στη συγκεντρωτική τους µορφή, για σκοπούς σύγκρισης των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την εφαρµογή του υποδείγµατος, µε τα πραγµατικά ατοµικά δεδοµένα. «Scripta manent»: Προεκλογικά κείµενα και ιδεολογίες στην µεταπολιτευτική Ελλάδα Γιάννης Κωνσταντινίδης, University of Essex, UK Οι θεωρητικές αναλύσεις του κοµµατικού ανταγωνισµού βασίζονται συχνά στην αναπαράσταση των πολιτικών θέσεων των κοµµάτων στο χώρο, στο επίπεδο ή σε µία ευθεία, επιλογή που σχετίζεται µε το βαθµό πολυπλοκότητας της ανάλυσης. Σε κάθε περίπτωση, η αναλογία στηρίζεται στην απεικόνιση των κοµµατικών αντιθέσεων µε ένα (ευθεία) ή περισσότερα (επίπεδο, χώρος) δίπολα, στις άκρες των οποίων τοποθετούνται κόµµατα αντίρροπων ιδεολογικών αποκλίσεων. Παρότι η εύρεση των ισχυρότερων διπόλων και η εκτίµηση των θέσεων των κοµµάτων επί αυτών είναι δυνατόν να πραγµατοποιηθούν µε διάφορες µεθόδους, η εργασία επιχειρηµατολογεί υπέρ της µεθόδου που βασίζεται στην ανάλυση περιεχοµένου των προεκλογικών προγραµµάτων των κοµµάτων, και περιγράφει την αρτιότερη έως σήµερα προσπάθεια προσέγγισης του ζητήµατος βάσει αυτής της µεθόδου από την Οµάδα Ανάλυσης Προεκλογικών Προγραµµάτων. Η ανάλυση των κειµένων στηρίζεται στη θεωρία σπουδαιότητας, σύµφωνα µε την οποία τα κόµµατα δεν ανταγωνίζονται βάσει αντίθετων απόψεων σε κάποια συγκεκριµένα ζητήµατα, αλλά αποδίδοντας διαφορετικές προτεραιότητες σε αυτά, κάτι που εκφράζεται στο προεκλογικό πρόγραµµα µε την έµφαση ή την αποσιώπηση των σχετικών θεµάτων. Χρησιµοποιώντας τα δεδοµένα που προέκυψαν από την κωδικοποίηση των προγραµµάτων των ελληνικών κοµµάτων, στην παρούσα εργασία επιχειρείται µία πρώτη διερεύνηση της ιδεολογικής αντιπαράθεσης των ελληνικών κοµµάτων µεταπολιτευτικά µε τη βοήθεια µεθόδων της ανάλυσης δεδοµένων. Αποδεικνύεται ότι οι τρεις κύριοι πόλοι του συστήµατος (ΠΑΣΟΚ, Ν, Αριστερά) είναι αισθητά διαφοροποιηµένοι ως προς τις πολιτικές προτεραιότητές τους, καθώς και ότι ο βασικός άξονας ανταγωνισµού αντιπαραθέτει την έννοια της αναµόρφωσης µε αυτήν της διατήρησης και δεν αποτελεί πιστή απεικόνιση του διπόλου αριστερά-δεξιά. ηµόσιες δαπάνες για την απασχόληση και σχετική θέση των 15 χωρών-µελών της Ε.Ε. µε τις µεθόδους AFC και CAH Ελευθερία Μασούρα, Γιάννης Παπαδηµητρίου Με την παρούσα εργασία επιχειρείται η µελέτη της σχετικής θέσης και κατάταξης των δεκαπέντε χωρών- µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης καθώς και η παρακολούθηση της διαχρονικής εξέλιξης της θέσης κάθε χώρας, όσον αφορά το σύνολο των δηµοσίων δαπανών για την απασχόληση ως ποσοστό του ΑΕΠ.

3 Επιπλέον, αντικείµενο της εργασίας αποτελεί και η ξεχωριστή µελέτη των δαπανών για ενεργητικές και εκείνων για παθητικές πολιτικές αντίστοιχα, ώστε να διερευνηθεί αν υπάρχει ο ποιοτικός διαχωρισµός της θέσης των δεκαπέντε χωρών αλλά και της κάθε χώρας χωριστά. Για τη συνολική ερµηνεία του φαινοµένου και εποµένως για την επίτευξη του στόχου της εργασίας, χρησιµοποιήθηκαν µέθοδοι Ανάλυσης εδοµένων και ειδικότερα οι µέθοδοι της Παραγοντικής Ανάλυσης Αντιστοιχιών (AFC) και της Ταξινόµησης κατ Αύξουσα Ιεραρχία (CAH). Σφάλµατα και παρανοήσεις στους στατιστικούς ελέγχους υποθέσεων. Υπέρβαση µέσω της Ανάλυσης εδοµένων Γεώργιος Μενεξές, Ανδρέας Οικονόµου ΠΑΤΕΣ/ΣΕΛΕΤΕ Θεσσαλονίκης Κατά παράδοση, ο έλεγχος υποθέσεων στην επιστηµονική έρευνα έχει να επιδείξει µια σαφή προτίµηση στη χρησιµοποίηση της στατιστικής σηµαντικότητας ως κριτηρίου ή προσέγγισης σχετικά µε την απόρριψη ή όχι της µηδενικής υπόθεσης. Στο πλαίσιο αυτό η απόφαση του ερευνητή µπορεί να είναι σωστή ή λανθασµένη. Λανθασµένες αποφάσεις µπορούν να ληφθούν κάτω από την επίδραση στοχαστικών και λογικών σφαλµάτων καθώς και λόγω εσφαλµένων αντιλήψεων. Σχετικά µε τη διαδικασία του ελέγχου της σηµαντικότητας της µηδενικής υπόθεσης έχει ασκηθεί κριτική ήδη από τη δεκαετία του 60 η οποία επαναλαµβάνεται περιοδικά από διάφορους επικριτές. Η διαδικασία αυτή µπορεί αλλά και δίνει λανθασµένες απαντήσεις. Στην εργασία παρουσιάζουµε µερικά ζητήµατα που αφορούν στην αξιολόγηση των αποτελεσµάτων των στατιστικών ελέγχων υποθέσεων µε σκοπό την αποφυγή του στατιστικού υπερκαταναλωτισµού (βλέπε p-value). Τα ζητήµατα αυτά θέτουν τις βάσεις για µια επιστηµολογική αναθεώρηση της πληροφορίας, µε την έννοια της γνώσης, που παράγεται από τους στατιστικούς ελέγχους υποθέσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή µπορεί να συµβάλει η Ανάλυση εδοµένων µε τις µεθόδους της. Πρόταση νέων δεικτών και νέας µετρικής για την ανάλυση κλιµάκων αξιολόγησης µέσω των µεθόδων της Πολυδιάστατης Ανάλυσης εδοµένων Οδυσσέας Μοσχίδης, Γιάννης Παπαδηµητρίου Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Η οµοιότητα-γειτνίαση των απόψεων των ατόµων ως προς ένα πλήθος κατηγορικών µεταβλητών και κλιµάκων αξιολόγησης είναι κεντρικό ζητούµενο στις αναλύσεις των πινάκων του τύπου άτοµα x ερωτήσεις. Η έρευνα της εγγύτητας αυτής επιχειρείται ως γνωστόν στις µεθόδους της ανάλυσης δεδοµένων, µέσω των µετρικών κυρίως της Ευκλείδειας, της Χ 2 και του δείκτη Jaccard. Τα αρχικά δεδοµένα µετασχηµατίζονται στον λογικό πίνακα 0-1, ο οποίος a

4 priori δηµιουργεί απώλεια πληροφορίας όσον αφορά την περιγραφή των δεδοµένων των κλιµάκων αξιολόγησης, όπως θα φανεί στη συνέχεια. Με την εργασία αυτή προτείνεται µία νέα αντίληψη οµοιότητας ατόµων στον πίνακα 0-1, όταν αυτός περιγράφει δεδοµένα κλιµάκων αξιολόγησης. Μέσω νέων µετρικών, ανακτάται χαµένη πληροφορία και αποδίδεται η πραγµατική οµοιότητα, η οποία δεν µπορεί να αποδοθεί από τις γνωστές µετρικές. Τοποχρονική µελέτη της αφθονίας άγριου γόνου κεφαλοειδών µε τη βοήθεια µεθόδων της Πολυδιάστατης Ανάλυσης Χαράλαµπος Γναρδέλλης, Κοσµάς Βιδάλης ΤΕΙ Μεσολογγίου, Τµήµα Ιχθυοκοµίας-Αλιείας Η µελέτη της χωροχρονικής κατανοµής της αφθονίας άγριου γόνου (µικρά ιχθύδια έως 0,1 γραµ.) τεσσάρων εµπορικών ειδών κεφαλοειδών (M. cephalus, L. ramada, L. aurata, Chelon labrosus), πραγµατοποιήθηκε για δύο συνεχείς χρονιές στις ακτές της Αιτωλοακαρνανίας. Τα δεδοµένα του πρώτου χρόνου χρησιµοποιήθηκαν για ανεύρεση πιθανών σφαλµάτων και διερεύνηση των διαφόρων περιοχών αλιείας. Τα δεδοµένα του δεύτερου χρόνου (Οκτώβριος 1996-Ιούνιος 1997), ως πιο συνεκτικά, αναλύθηκαν µε τη βοήθεια της Ανάλυσης Αντιστοιχιών και της Ιεραρχικής Ανάλυσης Συστάδων. Από τα αποτελέσµατα των δυο µεθόδων προέκυψε ότι η αφθονία του γόνου, ακολουθεί ένα συγκεκριµένο χωροχρονικό πρότυπο, το οποίο εξαρτάται κυρίως από την διαφορετική εποχή εµφάνισης των τεσσάρων ειδών κεφαλοειδών. Αντίθετα, δεν φάνηκαν να διαµορφώνονται ιδιαίτερα χαρακτηριστικά µεταξύ των τεσσάρων ειδών, αναφορικά µε τις περιοχές προσέγγισης του γόνου στις ακτές. Το Πρόγραµµα ηµοσίων Επενδύσεων στη δασοπονία Γαρύφαλλος Αραµπατζής, Τµήµα ασολογίας και ιαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, ηµοκρίτειο Πανεπιστήµιο Θράκης, Ορεστιάδα, 68200, τηλ.: Στην εργασία αυτή εξετάζεται η διάρθρωση των δαπανών του προγράµµατος δηµοσίων επενδύσεων στη δασοπονία. Γίνεται µια αναδροµή για το ρόλο των δηµοσίων επενδύσεων και του προγράµµατος δηµοσίων επενδύσεων στην ανάπτυξη της χώρας, ιδιαίτερα µετά την ένταξη της στην ΕΟΚ και παρουσιάζονται οι ιδιαιτερότητες της ελληνικής δασοπονίας. Επίσης µε την βοήθεια της Ανάλυσης σε Συστάδες (Cluster Analysis) γίνεται η ταξινόµηση των νοµών της χώρας για τα έτη 1990 και 1999 µε βάση τις χρηµατοδοτήσεις του Π Ε στη δασοπονία.

5 Η γεωγραφική κατανοµή της κοινωνικής προέλευσης των φοιτητών Ηλίας Αθανασιάδης, Πανεπιστήµιο Αιγαίου Η κοινωνική προέλευση των φοιτητών µελετάται συνήθως ως προς το χώρο φοίτησής τους. Πρόθεση µας είναι να διερευνήσουµε την κοινωνική προέλευση των φοιτητών σε σχέση µε τη γεωγραφική τους καταγωγή. Εφόσον τεκµηριώνεται συσχέτιση της κοινωνικής και την γεωγραφικής προέλευσης επιθυµούµε να µελετήσουµε την διατήρηση, τη µεταβολή ή την ανατροπή αυτής της σχέσης κατά τρεις χρονικές στιγµές της τελευταίας εικοσαετίας. Προσέγγιση του προβλήµατος της επαγγελµατικής αποκατάστασης των αποφοίτων ΤΕΙ µε µεθόδους της Ανάλυσης εδοµένων Βασίλης Χουβαρδάς, ΤΕΙ Αθήνας, Τµήµα Μάρκετινγκ Το πρόβληµα της επαγγελµατικής αποκατάστασης των αποφοίτων ΤΕΙ δεν έχει εξεταστεί από τους ερευνητές παρά µόνο αποσπασµατικά. Πρόθεσή µας ήταν να χρησιµοποιήσουµε µεθόδους της Ανάλυσης εδοµένων για µία, κατά το δυνατόν, περισσότερο ολοκληρωµένη προσέγγιση του προβλήµατος αυτού. Προκειµένου να επιτευχθεί η προσέγγιση αυτή κρίθηκε αναγκαία η διεξαγωγή έρευνας σε δείγµα 1270 αποφοίτων του ΤΕΙ-Αθήνας. Ειδικότερα ερευνήθηκε η επίδραση που έχουν στην επαγγελµατική αποκατάσταση των αποφοίτων ΤΕΙ παράγοντες οι οποίοι εντάσσονται, κατά βάση, στο κοινωνικό και εκπαιδευτικό κεφάλαιο αλλά και στα ατοµικά χαρακτηριστικά Ακολούθησε η στατιστική επεξεργασία µε τη συνδυασµένη χρήση της Ανάλυσης Πολλαπλών Αντιστοιχιών και της Αυτόµατης Ταξινόµησης. Στόχος της πολυδιάστατης ανάλυσης ήταν να διαχωρίσουµε το δείγµα, αποφοίτων σε οµοιογενείς οµάδες και να ανιχνεύσουµε τους παράγοντες εκείνους που χαρακτηρίζουν κάθε οµάδα. Με τη συγκέντρωση όλων των απαντήσεων που προσιδιάζουν σε κάθε οµάδα δηµιουργήθηκε το προφίλ του απόφοιτου που την εκπροσωπεί. Από τα αποτελέσµατα διαπιστώθηκε ότι η καλύτερη δυνατή επαγγελµατική αποκατάσταση των αποφοίτων ΤΕΙ συνδέεται µε την κατοχή, από πλευράς αποφοίτου, υψηλού κοινωνικού και εκπαιδευτικού κεφαλαίου και ταυτόχρονα µε τη διάθεση των κατάλληλων ατοµικών χαρακτηριστικών. Τέλος, τονίζεται η συµπληρωµατικότητα των δύο µεθόδων στατιστικής ανάλυσης που επελέγησαν.

6 Οικογένεια και δυσκολίες στη µάθηση (Ανάλυση εδοµένων της εµπειρικής έρευνας) Βασίλης Σακκάς, Πάντειο Πανεπιστήµιο Στην εργασία αυτή διερευνήθηκαν πτυχές του φαινοµένου «µαθησιακές δυσκολίες» σε σχέση µε κοινωνικοοικονοµικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά της οικογένειας καθώς και αποδόσεις, στάσεις, απόψεις και συµπεριφορές µαθητών και γονιών σε σχέση πάλι µε τις «µαθησιακές δυσκολίες». Η έρευνα περιελάµβανε συνεντεύξεις, ανοιχτό ερωτηµατολόγιο και κλειστό ερωτηµατολόγιο. Εφαρµόστηκε ανάλυση περιεχοµένου και στατιστική επεξεργασία µε χ 2 κατανοµή, µονοπαραγοντική ανάλυση διακύµανσης και παραγοντική ανάλυση. Σηµαντικό εύρηµα της έρευνας υπήρξε ηλικία της µητέρας, η οποία βρέθηκε ότι συνδέεται µε τη σχολική επίδοση των µαθητών και καλύτερους µαθητές έχουν οι µεγαλύτερες µητέρες (άνω των 35 ετών). Η σχολική αποτυχία και οι µαθησιακές δυσκολίες των παιδιών βρέθηκε ότι αποδίδονται περισσότερο σε εξωτερικούς παράγοντες (δάσκαλοι, µαθήµατα και γονείς των παιδιών). Ιδιαίτερα σηµαντική για την εργασία µας υπήρξε η παραγοντική ανάλυση επειδή µας έδωσε τη δυνατότητα να διερευνήσουµε τη δοµή των ερωτηµατολογίων και να προσδιορίσουµε τους παράγοντες που εκφράζουν τη σχολική αποτυχία. Οι Ευρωπαϊκές χώρες όπως φαίνονται µέσα από τη διαχρονική τους εξέλιξη στους δείκτες της πραγµατικής οικονοµίας ( ) Β. Μπαγιάτης, Ι. Παπαδηµητρίου, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Τµήµα Εφαρµοσµένης Πληροφορικής Τον Φεβρουάριο του 1992 υπεγράφη η συνθήκη του Μάαστριχ και σύµφωνα µε αυτή τα κράτη-µέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, δεσµεύτηκαν να προχωρήσουν στη δηµιουργία µιας οικονοµικής και νοµισµατικής ένωσης (Ο.Ν.Ε.), της οποίας οι στόχοι υπολογίζονταν να περατωθούν στα τέλη του 20 ου αιώνα. Για να µπορέσουν λοιπόν τα κράτη-µέλη της Ε.Ε. να ενταχθούν στην Ο.Ν.Ε., έπρεπε να πληρούν τα κριτήρια που ορίσθηκαν σύµφωνα µε τη συνθήκη του Μάαστριχ. Τα κριτήρια αυτά αποτελούνται από 5 νοµισµατικά µεγέθη (Πληθωρισµό, Επιτόκια, Συναλλαγµατική ισοτιµία, ηµόσιο χρέος και ηµόσιο Έλλειµµα). Στην παρούσα µελέτη δεν ασχοληθήκαµε µε την εξέλιξη των 5 αυτών µεταβλητών, αλλά λαµβάνοντας υπ όψιν την προσπάθεια που κατέβαλαν οι χώρες της Ε.Ε. για να επιτύχουν τη σύγκλιση, εξετάσαµε τη διαχρονική εξέλιξη των 5 δεικτών της πραγµατικής οικονοµίας των 15 χωρών της Ε.Ε. κατά την περίοδο Στόχος µας ουσιαστικά είναι η ανάδειξη της θέσης των Ευρωπαϊκών χωρών µέσα από τη διαχρονική τους εξέλιξη σε κάθε ένα από τους δείκτες της πραγµατικής οικονοµίας και στο σύνολο τους.

7 Το λογισµικό MAD ηµήτριος Καραπιστόλης, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυµα Θεσσαλονίκης Με την παρούσα εργασία, παρουσιάζεται το λογισµικό Méthodes d Analyse des Données (MAD), το οποίο είναι γραµµένο σε γλώσσα Visual Basic 6.0 και λειτουργεί σε περιβάλλον Windows 98, 2000 και NT. To MAD αποτελείται από δυο αλληλένδετα µέρη. Το πρώτο παρέχει στον αναλυτή την δυνατότητα να επεξεργαστεί µεθόδους της περιγραφικής στατιστικής (κωδικοποίηση-οµαδοποίηση-ανάλυση χρονολογικών σειρών-απλή και πολλαπλή παλινδρόµηση κ.λπ.). Το δεύτερο µέρος περιλαµβάνει τις εξής µεθόδους πολυπαραγοντικής µη παραµετρικής ανάλυσης: Την ανάλυση αντιστοιχιών µε δυνατότητα ταξινόµησης των «αντικειµένων» µε τη µέθοδο FACOR, την ανάλυση σε κύριες συνιστώσες, την ανάλυση των τάξεων, την ταξινόµηση µε τη µέθοδο VACOR και την διακριτική ανάλυση.