ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ. Δρ. Β. Μπαμπαλός ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ & ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ λό Δρ. Β. Μπαμπαλός ΤΜΗΜΑ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ & ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

2 Χρησιμότητα Χρηματοπιστωτικού συστήματος Διευκολύνει την λήψη και την παροχή δανείων. Φέρνει σε επαφή δανειστές και δανειολήπτες. Τελικοί χρήστες χρηματοπιστωτικού συστήματος: Δανειστές Δανειολήπτες

3 Ελλειμματικές & Πλεονασματικές μονάδες Σύμφωνα με τους οικονομολόγους John Gurley και Edward Shaw (1960) για οποιαδήποτε οικονομική μονάδα (επιχείρηση, νοικοκυριό, κυβέρνηση) πρέπει να ισχύει η παρακάτω εξίσωση: R E = ΔFA ΔD όπου R= Τρέχον εισόδημα E=Δαπάνες που αναλογούν στο τρέχον εισόδημα ΔFA=μεταβολή στην αξία των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων ΔD=μεταβολή στα ξένα και ίδια κεφάλαια

4 Ελλειμματικές & Πλεονασματικές μονάδες Έτσι, σε μια δεδομένη χρονική στιγμή οποιαδήποτε οικονομική μονάδα θα ανήκει σε μια από τις παρακάτω κατηγορίες : Ελλειμματική μονάδα : E > R, ΔD > ΔFA Πλεονασματική μονάδα: R > E, ΔFA > ΔD Ισοσκελισμένη μονάδα: R=E, ΔD=ΔFA

5 Η διαδικασία μεταφοράς κεφαλαίων ανειστές Άμεσες απαιτήσεις Έμμεσες απαιτήσεις Εξωχρηματιστηριακές συναλλαγές Αγορές χρήματος & κεφαλαίου Χρηματ/κοι διαμεσολαβητές ανειζόμενοι Πηγή:Booth & Cleary,2010

6 Χρηματοπιστωτικό σύστημα και χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Η διαδικασία δ δανεισμού ή έδ έκδοσης μετοχών οδηγεί ταυτόχρονα στην δημιουργία χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων ισοδύναμης αξίας. Για παράδειγμα ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο αξίας ευρώ που βρίσκεται στην κατοχή ενός νοικοκυριού που έχει δανείσει χρήματα αντιστοιχεί σε μια υποχρέωση ίσης αξίας ευρώ μιας επιχείρησης που έχει δανειστεί. Αξία χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων στην κατοχή των δανειστών=αξία των υποχρεώσεων που έχουν εκδοθεί από τους δανειζόμενους

7 Πραγματικά vs. Χρηματοοικονομικών Περιουσιακών στοιχείων Τα πραγματικά περιουσιακά στοιχεία είναι υλικά πράγματα που ανήκουν σε πρόσωπα και επιχειρήσεις όπως: Αποθήκες, οικόπεδα κλπ. Αυτοκίνητα Κτίρια, εργοστάσια, ορυχεία κλπ Πάσης φύσεως μηχανολογικός εξοπλισμός Τα χρηματοοκονομικά περιουσιακά στοιχεία είναι άυλα και δημιουργούνται από την διαδικασία διοχέτευσης κεφαλαίων από τις πλεονασματικές στις ελλειμματικές μονάδες, π.χ.: Καταναλωτική πίστη Δάνεια Στεγαστικά δάνεια

8 Χρηματοπιστωτικό σύστημα και χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Για τον ισολογισμό οποιασδήποτε οικονομικής μονάδας ισχύει: Συνολικά περιουσιακά στοιχεία= Συνολικές υποχρεώσεις + Καθαρή αξία όπου Συνολικά περιουσιακά στοιχεία=πραγματικά περιουσιακά στοιχεία +χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Για την οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα ως σύνολο ισχύει: Συνολική αξία χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων = Συνολική αξία υποχρεώσεων Επομένως για την οικονομία ως σύνολο προκύπτει: Σύνολο πραγματικών περιουσιακών στοιχείων= Συνολική καθαρή αξία

9 Χρηματοπιστωτικό σύστημα και χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία Σχολιάστε την παρακάτω φράση: Μια χρηματοοικονομική απαίτηση αποτελεί στοιχείο ενεργητικού για κάποιον και στοιχείο παθητικού για κάποιον άλλον. Ένα χρηματοοικονομικό περιουσιακό στοιχείο (financial asset) εμφανίζεται και στις δυο πλευρές του ισολογισμού μιας οικονομικής μονάδας. Αντίθετα, ένα πραγματικό περιουσιακό ό( (real asset) στοιχείο εμφανίζεται σε μια πλευρά του ισολογισμού.

10 Ορισμός χρηματοπιστωτικού συστήματος Το χρηματοπιστωτικό σύστημα μπορεί να οριστεί ως το σύμπλεγμα των αγορών για χρηματοοικονομικά προϊόντα καθώς και τα άτομα και οι οργανισμοί που δραστηριοποιούνται σε αυτές τις αγορές (Howells & Bain, 1998). Τα χρηματοοικονομικά προϊόντα μπορούν να διακριθούν σε 2 μεγάλες κατηγορίες: προϊόντα σταθερού εισοδήματος και μετοχές. Επίσης μια ακόμα χρήσιμη διάκριση είναι ανάμεσα στα εμπορεύσιμα χρηματοοικονομικά (marketable) προϊόντα και στα μη εμπορεύσιμα (non marketable).

11 Χρηματοοικονομικά Προϊόντα 1. Προϊόντα σταθερού εισοδήματος 2. Μετοχές Εμπορικά ομόλογα (Commercial Paper) Επιταγές Αποδοχής Τραπέζης (Banker s Acceptances) Κρατικά ομόλογα και Έντοκα Γραμμάτια Δημοσίου (Treasury bills) Εταιρικά ομόλογα Κοινές Προνομιούχες

12 Πηγή: Κουρέτας Γ., Τσούμας Χ., Αγορές Χρήματος και Αξιογράφων Σταθερού Εισοδήματος,ΑΣΟΕΕ

13 Τρόποι Χρηματοδότησης Άμεση χρηματοδότηση (direct finance):ο δανειζόμενος και δανειστής έρχονται σε επαφή απευθείας και ανταλλάσσουν άμεσα κεφάλαια χωρίς τη βοήθεια ενός τρίτου (διαμεσολαβητή) για να τους φέρει σε επαφή. ά δ ό δ ί ά Ο άμεσος δανεισμός οδηγεί σε άμεσες απαιτήσεις (direct claims) των δανειστών έναντι των δανειοληπτών.

14 Άμεση χρηματοδότηση Ροή κεφαλαίων ανειζόμενοι (ελλειματικές μ ς μονάδες) ανειστές (πλεονασματικές μονάδες) ) Πρωτογενή χρεόγραφα Πρωτογενή χρεόγραφα (μετοχές, ομόλογα, γραμμάτια δημοσίου, κλπ., τα οποία αποδεικνύουν τις άμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζόμενων)

15 Τρόποι Χρηματοδότησης Έμμεση χρηματοδότηση (indirect finance):οι Ο χρηματοοικονομικοί διαμεσολαβητές (εμπορικές τράπεζες,ασφαλιστικές εταιρείες, αμοιβαία κεφάλαια, συνταξιοδοτικά ταμεία κλπ.) πωλούν στους δανειστές δευτερογενή ήχρεόγραφα τα οποία αποτελούν έμμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζομένων, με τη μορφή καταθέσεων, ασφαλιστήριων συμβολαίων, αποταμιευτικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών. Ταυτόχρονα οι διαμεσολαβητές εκδίδουν πρωτογενή χρεόγραφα στους δανειζόμενους τα οποία αποτελούν άμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζόμενων με τη μορφή δανειακών συμβάσεων, μετοχών,ομολόγων ομολόγων κλπ.

16 Έμμεση χρηματοδότηση Πρωτογενή χρεόγραφα (άμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζόμενων με την μορφή δανειακών συμβάσεων, μετοχών, ανειζόμενοι ομολόγων κλπ.) ) Χρηματ/κοι διαμεσολαβητές (τράπεζες,ασφαλιστικές εταιρείες, αμοιβαία κεφάλαια, συνταξιοδοτικά ταμεία, εταιρείες χρηματοδοτήσεων) ευτερογενή χρεόγραφα (έμμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζόμενων οι οποίες εκδίδονται από τους χρηματ/κους δα διαμεσολαβητές με την μορφή καταθέσεων, ασφαλιστικών συμβολαίων, αποταμιευτικών συνταξιοδοτικών λογαριασμών κλπ.) ) ανειστές Ροή κεφαλαίων Ροή κεφαλαίων

17 Ημιάμεση χρηματοδότηση (semidirect finance) Απευθείας δανεισμός με τη βοήθεια των ειδικών διαπραγματευτών που βοηθούν στην πώληση των άμεσων απαιτήσεων έναντι των δανειζόμενων. Οι ειδικοί διαπραγματευτές εισπράττουν ανάλογη αμοιβή/προμήθεια ήθ για την παροχή των υπηρεσιών τους.

18 Ημιάμεση χρηματοδότηση (semidirect finance) Πρωτογενή χρεόγραφα (άμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζόμενων) Πρωτογενή χρεόγραφα (άμεσες απαιτήσεις έναντι των δανειζόμενων) ανειζόμενοι ιαπραγματευτές, χρηματιστές, επενδυτικές τράπεζες ανειστές Έσοδα από την πώληση των χρεογράφων (μείον αμοιβές/προμήθειες) Ροή κεφαλαίων

19 Διάκριση χρηματοπιστωτικών συστημάτων Τα χρηματοπιστωτικά συστήματα μπορούν να ταξινομηθούν σε συστήματα τραπεζικού προσανατολισμού (bank based based systems) και συστήματα αγοραίου προσανατολισμού (marketbased systems). Συνήθως στην πρώτη κατηγορία ανήκουν τα λιγότερα ανεπτυγμένα συστήματα με τις τράπεζες και άλλα παρόμοια χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να κυριαρχούν στην παροχή πιστώσεων και στην προσέλκυση αποταμιεύσεων.

20 Διάκριση χρηματοπιστωτικών συστημάτων Στην δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνονται περισσότερο ρ ώριμα συστήματα στα οποία οι παραδοσιακοί διαμεσολαβητές διαδραματίζουν μικρότερο ρόλο και αυξάνεται ο αριθμός των δανειοληπτών οι οποίοι πωλούν τίτλους απευθείας στο κοινό προκειμένου να αποκτήσουν τα κεφάλαια που χρειάζονται.

21 Η έννοια του κινδύνου Οι δανειστές επιθυμούν να λάβουν την μέγιστη απόδοση (ορισμός απόδοσης) με τον ελάχιστο κίνδυνο ίδ ενώ προτιμούν και την ρευστότητα. Ο κίνδυνος με την χρηματοοικονομική έννοια χρησιμοποιείται συνήθως για την πιθανότητα τα αποτελέσματα να είναι διαφορετικά από τα αναμενόμενα. Πιστωτικός κίνδυνος αθέτησης:ο δανειολήπτης αδυνατεί να εξοφλήσει το χρέος του στην προβλεπόμενη προθεσμία.

22 Η έννοια του κινδύνου Κίνδυνος κεφαλαίου: η ονομαστική αξία του περιουσιακού στοιχείου να διαφέρει από την αναμενόμενη Κίνδυνος πληθωρισμού: κίνδυνος να μεταβληθεί αναπάντεχα το επίπεδο των τιμών προκαλώντας μεταβολή στην πραγματική αξία των περιουσιακών στοιχείων Εισοδηματικός κίνδυνος: το περιουσιακό στοιχείο δεν επιτυγχάνει την αναμενόμενη απόδοση.

23 Δανειολήπτες Τα συμφέροντα των δανειοληπτών έχουν συνήθως διπλή όψη. Πρώτον,, οι δανειολήπτες επιθυμούν να ελαχιστοποιήσουν το κόστος. Το κόστος του δανειολήπτη είναι η απόδοση του δανειστή. Οι δανειολήπτες επιθυμούν να μεγιστοποιήσουν την περίοδο για την οποία δανείζονται το οποίο ισοδυναμεί με 2 οφέλη: Μειώνει τον κίνδυνο που αναλαμβάνει ο δανειστής με τον καθορισμό της ημερομηνίας εξόφλησης σε μια χρονική στιγμή που μπορεί να μην είναι βολική ήγια τον δανειολήπτη Μειώνει την έκθεση του δανειολήπτη στον κίνδυνο ότι το δάνειο μπορεί να πρέπει να ανανεωθεί σε χρονική στιγμή που τα επιτόκια έχουν αυξηθεί.

24 Συμφέροντα δανειστών & δανειοληπτών Δανειστές Δανειολήπτες Απόδοση (+) Κόστος ( ) Κίνδυνος ( ) Διάρκεια δανείου (+) Ρευστότητα (+)

25 Χρηματοπιστωτικά ιδρύματα Προσφέρουν μεγάλη ποικιλία υπηρεσιών όπως: Παροχή μηχανισμού πληρωμών Παροχή εργαλείων λήψης και παροχής δανείων Παροχή άλλων υπηρεσιών όπως συνάλλαγμα, επιταγές και άλλες Η πιο σημαντική λειτουργία είναι ότι λειτουργούν ως διαμεσολαβητές μεταξύ ελλειμματικών και πλεονασματικών μονάδων.

26 Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ως διαμεσολαβητές Διαμεσολάβηση σημαίνει ότι κάποιος ενεργεί ως μεσάζων μεταξύ δυο πλευρών. Οι δυο αυτές πλευρές είναι οι δανειστές και οι δανειολήπτες. Η διαμεσολάβηση η εκφράζει κάτι παραπάνω από το να φέρει κανείς δυο πλευρές κοντά. Αυτό που κάνει ένας διαμεσολαβητής είναι να δημιουργεί απαιτήσεις για τους δανειστές και υποχρεώσεις για τους δανειολήπτες οι οποίες είναι περισσότερο ρ ελκυστικές για κάθε ομάδα από ότι θα ήταν εάν οι δυο πλευρές έπρεπε να διαπραγματευτούν απευθείας.

27 Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ως διαμεσολαβητές Οι διαμεσολαβητές μετασχηματίζουν κεφάλαια που είναι διαθέσιμα σε αυτούς για μικρές περιόδους σε δάνεια που χορηγούνται σε δανειολήπτες για μακρύτερες περιόδους. Οι διαμεσολαβητές δανείζονται βραχυπρόθεσμα και δανείζουν μακροπρόθεσμα (μετασχηματισμός λήξεων). Μέσω της παραπάνω διαδικασίας δημιουργείται η ρευστότητα στην οικονομία. (π.χ. αντιπαραβολή άμεσου δανεισμού vs. δανεισμού μέσω διαμεσολαβητή)

28 Η διαδικασία διαμεσολάβησης (1) Μετασχηματισμός λήξεων:οι τράπεζες δανείζονται βραχυπρόθεσμα ρ και δανείζουν μακροπρόθεσμα ( borrow short lend long ). Μετασχηματισμός ρευστότητας αναφέρεται στην χρήση εύκολα ρευστοποιήσιμων περιουσιακών στοιχείων π.χ. καταθέσεις, για την χρηματοδότηση λιγότερο ρευστών περιουσιακών στοιχείων π.χ. δάνεια.

29 Η διαδικασία διαμεσόλαβησης (1) Μετασχηματισμός πιστωτικού κινδύνου: Οι τράπεζες προσφέρουν στους καταθέτες υποχρεώσεις σταθερής αξίας οι οποίες στην πραγματικότητα είναι περιουσιακά στοιχεία μηδενικού κινδύνου και χρησιμοποιούν τα κεφάλαια αυτά για να χορηγούν δάνεια με κίνδυνο δηλαδή δάνεια τα οποία μπορεί να μην αποπληρωθούν από τους κατόχους τους. Η διαδικασία περιορισμού του παραπάνω κινδύνου ονομάζεται μετασχηματισμός μ πιστωτικού κινδύνου.

30 Η διαδικασία διαμεσολάβησης (2) Χρηματοπιστωτικοί διαμεσολαβητές δημιουργούν Απαιτήσεις & υποχρεώσεις Ρευστότητα μέσω: Μετασχηματισμός των λήξεων Μείωση κινδύνου Μείωση κόστους έρευνας και συναλλαγών Εποπτεία

31 Συνέπειες χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης Η πρώτη συνέπεια αυτής είναι ότι με την παρουσία των χρηματοπιστωτικών διαμεσολαβητών θα υπάρχουν περισσότερες χρηματοοικονομικές απαιτήσεις και υποχρεώσεις από ότι αν δεν υπάρχει διαμεσολάβηση. η Έχει σημασία για την οικονομία η αύξηση των απαιτήσεων και υποχρεώσεων; Η απάντηση εξαρτάται από το κατά πόσο εξαρτάται η καταναλωτική συμπεριφορά των ατόμων από την συνολική ποσότητα απαιτήσεων και υποχρεώσεων.

32 Άμεσος δανεισμός Δανειστής Δανειολήπτης Ενεργητικό Παθητικό Ενεργητικό Παθητικό Σύνολο Μέσω διαμεσολάβησης Δανειστής (ές) Διαμεσολαβητής Δανειολήπτης Ενεργητικό Παθητικό Ενεργητικό Παθητικό Ενεργητικό Παθητικό Σύνολο (Α) (Β) (Γ) (Δ) Σύνολο ενεργητικού=α+β= Σύνολο παθητικού=γ+ =260000

33 Συνέπειες χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης Σκεφτείτε την θέση των δανειστών στην περίπτωση της διαμεσολάβησης. Διαθέτουν έντοκες απαιτήσεις τις οποίες μπορούν να ανακτήσουν εντός μικρού χρονικού διαστήματος. Αρκετοί οικονομολόγοι πιστεύουν ότι τα άτομα καταναλώνουν περισσότερο (ως % του εισοδήματος τους) όταν γνωρίζουν ότι έχουν ρευστά περιουσιακά στοιχεία, άμεσα διαθέσιμα σε περίπτωση ανάγκης.

34 Συνέπειες χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης Οι διαμεσολαβητές δημιουργούν ρευστότητα. Ένα ρευστό περιουσιακό στοιχείο μπορεί να μετατραπεί σε χρήμα γρήγορα, φτηνά και σε μια γνωστή νομισματική αξία. Το επίτευγμα ενός χρηματοπιστωτικού διαμεσολαβητή είναι ότι παρέχει στον δανειστή την δυνατότητα να ανακαλέσει το δάνειό του είτε πιο γρήγορα είτε έχοντας μεγαλύτερη βεβαιότητα για την κεφαλαιακή του αξία από ότι σε διαφορετική περίπτωση είτε και τα 2 ταυτόχρονα.

35 Συνέπειες χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης Οι δανειολήπτες έχουν πρόσβαση σε δάνεια περισσότερο ελκυστικά από τον άμεσο δανεισμό δηλαδή ήμεγαλύτερα και πιο μακροπρόθεσμα. ρ μ Από τα παραπάνω προκύπτει πως τα συμφέροντα των δανειστών και δανειοληπτών είναι συγκρουόμενα. Πως μπορεί να γίνει συμβιβασμός; Ο συμβιβασμός περιλαμβάνει 4 διαδικασίες: Μετασχηματισμός λήξεων Μείωση κινδύνου Μείωση κόστους έρευνας και συναλλαγών Εποπτεία

36 Οι 3 διαστάσεις της ρευστότητας Χρόνος: η ταχύτητα με την οποία ένα περιουσιακό στοιχείο μπορεί να ανταλλαχτεί με χρήμα Κίνδυνος: ηπιθανότητα ότι το περιουσιακό στοιχείο μπορεί να ρευστοποιηθεί σε αξία διαφορετική από την αναμενόμενη. μ Κόστος: η χρηματική και άλλες επιβαρύνσεις που απαιτούνται για την πραγματοποίηση της συναλλαγής

37 Συμβιβασμός συγκρουόμενων συμφερόντων Μετασχηματισμός των λήξεων:οι διαμεσολαβητές δέχονται κεφάλαια δεδομένης χρονικής διάρκειας και τα μετασχηματίζουν σε δάνεια μακρύτερης διάρκειας. ί δύ έ Μείωση του κινδύνου μέσω της διαφοροποίησης και της εξειδίκευσης των στελεχών τους.

38 Συμβιβασμός συγκρουόμενων συμφερόντων Κόστη συναλλαγών και έρευνας: Τα διάφορα κόστη, χρηματικά και μη του άμεσου δανεισμού όπου ένας μεμονωμένος δανειστής θα πρέπει να ψάξει, να έρθει σε επαφή και διαπραγμάτευση για την σύναψη μιας σύμβασης. Εποπτεία: Οι χρηματοοικονομικές αποφάσεις μεταξύ 2 πλευρών συχνά χαρακτηρίζονται από ασύμμετρη πληροφόρηση.

39 Συμβιβασμός συγκρουόμενων συμφερόντων Συγκεκριμένα, οι δανειολήπτες είναι πιθανόν να είναι καλύτερα πληροφορημένοι για τις χρήσεις στις οποίες πρόκειται να τοποθετήσουν τα κεφάλαια από τους δανειστές. Ο δανειστής μπορεί να κάνει πολύ λίγα για να ελέγξει την ακρίβεια της πληροφορίας. Η ασυμμετρία αυτή μπορεί να ελαχιστοποιηθεί από τις ςχρηματοπιστωτικές αγορές. Η πρόσβαση στις αγορές ομολόγων κα μετοχών συχνά απαιτεί οι δανειολήπτες να ανακοινώνουν δημόσια την συγκεκριμένη πληροφορία.

40 Χρηματοοικονομική Αποδιαμεσολάβηση Πρωτογενή χρεόγραφα/αξιόγραφα Τελικοί δανειζόμενοι Χρηματ/κοι ιαμεσολαβητές Τελικοί δανειστές Κεφάλαια

41 Χρηματοοικονομική αποδιαμεσολάβηση Η έννοια της αποδιαμεσολάβησης αναφέρεται στην απόσυρση των κεφαλαίων των δανειστών από έναν χρηματοπιστωτικό διαμεσολαβητή και το δανεισμό των εν λόγω κεφαλαίων απευθείας στους τελικούς δανειολήπτες. Η αποδιαμεσολάβηση περιλαμβάνει λοιπόν τη μετατόπιση των πλεοναζόντων κεφαλαίων από τους έμμεσους τρόπους χρηματοδότησης σε άμεσους και ημιάμεσους τρόπους.

42 Πηγές Ξένη Booth, L., Cleary, W.S., (2010), Introduction to Corporate Finance, Wiley Howells, P., Bain, K., (2009), ΧΡΗΜΑ ΠΙΣΤΗ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, Τόμος Α, Εκδόσεις Κριτική Howells, P., Bain, K., (2009), ΧΡΗΜΑ ΠΙΣΤΗ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, Τόμος Β, Εκδόσεις Κριτική Mishkin, F., (2004), The Economics of Money, Banking & Financial Markets, 7th Edition, The Addison Wesley series in economics Ελληνική Κιόχος, Π., Παπανικολάου, Γ., (2011), ΧΡΗΜΑ ΠΙΣΤΗ ΤΡΑΠΕΖΕΣ, Εκδόσεις Ελένη Κιόχου Κουρέτας, Γ., Τσούμας, Χ.,(2008), Διαλέξεις στο Μάθημα Αγορές Χρήματος και Αξιόγραφα Σταθερού Εισοδήματος, Τµήµα Οργάνωσης και ιοίκησης Επιχειρήσεων, Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών Σπύρου, Σ., (2003), Αγορές Χρήματος & Κεφαλαίου,Εκδόσεις Γ. Μπένου Διαδίκτυο