ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑTOΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

Transcript

1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑTOΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Περιεχόμενα 1.1 Εισαγωγή 1.2 Σπουδαιότητα και Λειτουργίες του Χρηματοπιστωτικού Συστήματος 1.3 Χρηματοπιστωτικές Αγορές Δομή των Χρηματοπιστωτικών Αγορών Χρηματαγορά Κεφαλαιαγορά Πρωτογενείς και Δευτερογενείς Αγορές 1.4 Χρηματοπιστωτικά Προϊόντα Προϊόντα Χρηματαγοράς Προϊόντα Κεφαλαιαγοράς 1.5 Χρηματοπιστωτικοί Ιδρύματα Πιστωτικά Ιδρύματα Μη Πιστωτικά Ιδρύματα 1.6 Σύνοψη 1.7 Ερωτήσεις 1

2 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΧΡΗΜΑTOΠΙΣΤΩΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός αυτού του κεφαλαίου είναι να παρουσιάσει τη σπουδαιότητα, τις λειτουργίες και τη δομή του χρηματοπιστωτικού συστήματος. ΠΡΟΣΔΟΚΩΜΕΝΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Με το πέρας της μελέτης αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να είστε σε θέση να: περιγράψετε τη σπουδαιότητα και τις λειτουργίες του χρηματοπιστωτικού συστήματος, εξηγήσετε τη δομή των χρηματοπιστωτικών αγορών, γνωρίζετε τα χαρακτηριστικά των διαφόρων χρηματοπιστωτικών προϊόντων, περιγράψετε τη δομή και τα χαρακτηριστικά του ελληνικού χρηματοπιστωτικού συστήματος ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Χρηματαγορά Κεφαλαιαγορά Πρωτογενής Αγορά Δευτερογενής αγορά Πιστωτικά Ιδρύματα Μη Πιστωτικά Ιδρύματα Αμοιβαία Κεφάλαια Εταιρείες Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών 2

3 1 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το χρηματοπιστωτικό σύστημα το οποίο αποτελείται από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, αποτελεί τη ραχοκοκαλιά ενός οικονομικού συστήματος. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι όλες οι ανεπτυγμένες οικονομίες του κόσμου χαρακτηρίζονται από άριστα ανεπτυγμένα χρηματοπιστωτικά συστήματα ενώ τα συστήματα αυτά υστερούν σε υποανάπτυκτες οικονομίες. Η ανάπτυξη μιας οικονομίας προϋποθέτει ένα καλό και αποτελεσματικό χρηματοπιστωτικό σύστημα. Εάν σε μια οικονομία το σύστημα αυτό υστερεί ή δεν υπάρχει τότε είναι δύσκολο να αναληφθούν επενδυτικά έργα, καθ ότι η άντληση κεφαλαίων είναι δύσκολη, αν όχι αδύνατη. Αποταμιευτές μπορεί να υπάρχουν αλλά θα διστάζουν να δανείσουν τα χρήματά τους σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουν και κατά συνέπεια δεν εμπιστεύονται. Οι αποταμιεύσεις μπορεί να μείνουν για μεγάλο χρονικό διάστημα ή για πάντα αχρησιμοποίητες λόγω του υφισταμένου κινδύνου. Το επίπεδο των επενδύσεων, σε ένα σύστημα στο οποίο ο χρηματοπιστωτικός τομέας δεν υπάρχει ή δεν λειτουργεί καλά, θα είναι χαμηλό με συνέπεια η οικονομία να αναπτύσσεται με πολύ χαμηλούς ρυθμούς και μαζί της θα υστερεί η οικονομική ευημερία. 1.2 ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Το χρηματοπιστωτικό σύστημα μιας χώρας είναι σημαντικό γιατί επιτελεί ένα αριθμό λειτουργιών οι οποίες επιτρέπουν την ανάπτυξη της οικονομίας με έναν ορθολογικό τρόπο. Οι σημαντικότερες λειτουργίες ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος είναι οι ακόλουθες. Επιτυγχάνει ορθολογικότερη κατανομή των διαθεσίμων κεφαλαίων Το χρηματοπιστωτικό σύστημα διαθέτει τους κατάλληλους μηχανισμούς που του επιτρέπουν να αξιολογεί τους υποψήφιους δανειολήπτες και να διαθέτει τα κεφάλαια που του εμπιστεύονται οι πλεονασματικές οικονομικές μονάδες προς τις διάφορες παραγωγικές μονάδες βοηθώντας έτσι στην ανάπτυξη της οικονομίας. Όσο ορθολογικότερη είναι η διάθεση κεφαλαίων τόσο καλύτερα αναπτύσσεται μια οικονομία. Προάγει νέα χρηματοπιστωτικά προϊόντα Σε ένα καλά οργανωμένο και αποτελεσματικό χρηματοπιστωτικό σύστημα δημιουργούνται συνεχώς νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα τα οποία ικανοποιούν καταναλωτικές και επενδυτικές ανάγκες. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών σημαίνει ότι περισσότερα κεφάλαια προσφέρονται στην αγορά και περισσότερες επενδύσεις πραγματοποιούνται συμβάλλοντας έτσι στην ανάπτυξη της οικονομίας. 3

4 Συμβάλλει στη μείωση του κινδύνου Η μείωση του κινδύνου επιτυγχάνεται με διάφορους τρόπους. Πρώτον, στην περίπτωση των τραπεζικών καταθέσεων οι καταθέτες δεν έχουν τον κίνδυνο της απώλειας των χρημάτων τους. Δεύτερον, το χρηματοπιστωτικό σύστημα παρέχει πληροφορίες αλλά και μια γκάμα προϊόντων που επιτρέπει στους επενδυτές να δημιουργήσουν αποτελεσματικά χαρτοφυλάκια μέσω των οποίων επιτυγχάνουν την ελαχιστοποίηση του κινδύνου. Γενικά, η μείωση του κινδύνου απώλειας των κεφαλαίων συμβάλλει στην περαιτέρω ενίσχυση της αποταμίευσης και στη μείωση των επιτοκίων, γεγονότα που έχουν θετική επίδραση στην οικονομική πρόοδο. Μειώνει το κόστος των συναλλαγών και το κόστος της πληροφόρησης Η πραγματοποίηση μιας συναλλαγής απαιτεί κάποιο κόστος και απαιτεί καλή πληροφόρηση. Η ύπαρξη ενός καλά οργανωμένου και αποτελεσματικού χρηματοοικονομικού συστήματος μειώνει το κόστος των συναλλαγών όπως και το κόστος της πληροφόρησης (βλέπε Κεφάλαιο Έβδομο). Ο χρόνος, για παράδειγμα, της κατάθεσης σε μια τράπεζα είναι πολύ μικρότερος αυτού που απαιτείται για την εύρεση ενός αξιόπιστου προσώπου προς δανεισμό των χρημάτων. Η μείωση του κόστους των συναλλαγών και του κόστους της πληροφόρησης συμβάλλει στην περαιτέρω ανάπτυξη μιας οικονομίας. 1.3 ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΑΓΟΡΕΣ Σε μια χρηματοπιστωτική αγορά οι οικονομικές μονάδες (νοικοκυριά, επιχειρήσεις και δημόσιο) αγοράζουν και πωλούν χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Οι οικονομικές αυτές μονάδες είναι είτε πλεονασματικές (ξοδεύουν λιγότερα από όσα εισπράττουν) είτε ελλειμματικές (εισπράττουν λιγότερα απ όσα δαπανούν). Η πιο σημαντική λειτουργία των χρηματοπιστωτικών αγορών είναι η ικανότητά τους να φέρουν σε επαφή τις πλεονασματικές με τις ελλειμματικές μονάδες με αποτελεσματικό τρόπο. Η χρηματοδότηση των ελλειμματικών μονάδων από τις πλεονασματικές μονάδες μπορεί να είναι είτε άμεση είτε έμμεση. Άμεση μορφή χρηματοδότησης Άμεση μορφή χρηματοδότησης σημαίνει ότι οι ελλειμματικές μονάδες αντλούν τα κεφάλαια απ ευθείας από τις πλεονασματικές μονάδες. Το χαρακτηριστικό της μορφής αυτής είναι ότι οι πλεονασματικές μονάδες αγοράζουν χρηματοπιστωτικά προϊόντα (π.χ. ομόλογα, μετοχές) τα οποία εκδίδονται κατ ευθείαν από τις ελλειμματικές μονάδες οι οποίες εισπράττουν τα κεφάλαια. Η διάθεση των χρηματοδοτικών προϊόντων στην αγορά μπορεί να γίνει είτε απ ευθείας από τις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες είτε με τη βοήθεια μεσαζόντων όπως τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Έμμεση μορφή χρηματοδότησης Έμμεση μορφή χρηματοδότησης σημαίνει ότι τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εκδίδουν τα δικά τους χρηματοπιστωτικά προϊόντα τα οποία αγοράζουν άλλες οικονομικές μονάδες. Έχουμε έμμεση μορφή χρηματοδότησης για παράδειγμα όταν ένα άτομο καταθέτει τα χρήματα του στην τράπεζα τα οποία στη συνέχεια 4

5 μετατρέπονται σε δάνειο για μια επιχείρηση. Το σχεδιάγραμμα παρακάτω δίνει μια απεικόνιση των μορφών χρηματοδότησης. χρηματικά χρηματικά ποσά ποσά Μονάδες Χρηματοπιστ Πλεονασματικές Μονάδες ωτικά Ελλειμματικές Μονάδες Ιδρύματα δευτερογενή αξιόγραφα πρωτογενή αξιόγραφα χρηματικά ποσά πρωτογενή αξιόγραφα Χρηματοπιστωτικέ ς Αγορές = χρηματικά ποσά πρωτογενή αξιόγραφα Δομή των Χρηματοπιστωτικών Αγορών Οι χρηματοπιστωτικές αγορές, ανάλογα με τη διάρκεια (οικονομική ζωή) των χρηματοπιστωτικών προϊόντων που διαπραγματεύονται σε αυτές διακρίνονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τη χρηματαγορά και την κεφαλαιαγορά. Χρηματαγορά Η χρηματαγορά είναι η αγορά όπου διαπραγματεύονται χρηματοπιστωτικά προϊόντα η χρονική διάρκεια των οποίων δεν ξεπερνά το ένα έτος. Τα προϊόντα της χρηματαγοράς διακρίνονται για τα μεγάλα τους ποσά, το μικρό κίνδυνο αθέτησης, και την υψηλή ρευστότητα. Παραδείγματα τέτοιων προϊόντων αποτελούν τα πιστοποιητικά καταθέσεων, οι συμφωνίες επαναγοράς (ρέπος), τα έντοκα γραμμάτια του δημοσίου, τα ευρωδολάρια. Κεφαλαιαγορά Η κεφαλαιαγορά είναι η αγορά όπου διαπραγματεύονται χρηματοδοτικά προϊόντα η χρονική διάρκεια των οποίων είναι μεγαλύτερη του ενός έτους. Ο κίνδυνος των προϊόντων της κεφαλαιαγοράς είναι μεγαλύτερος και η ρευστότητα τους είναι μικρότερη από αυτήν των προϊόντων της χρηματαγοράς. Οι αγορές κεφαλαίου συνήθως διακρίνονται στις αγορές μετοχικών τίτλων ( equity market ), στις αγορές δανειακών κεφαλαίων (bond market), και στις αγορές κτηματικών δανείων ( mortgage market ). 5

6 Πρωτογενείς και Δευτερογενείς Αγορές Η πρωτογενής αγορά κεφαλαίου αναφέρεται στην έκδοση νέων μετοχών και ομολογιών ή νέων κρατικών ομολόγων. Τα έσοδα των νέων αυτών εκδόσεων πηγαίνουν στις εταιρίες ή το δημόσιο που εκδίδουν τα χρηματοδοτικά προϊόντα. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα παίζουν σημαντικό ρόλο στην πρωτογενή αγορά. Βρίσκονται μεταξύ των επιχειρήσεων που εκδίδουν τα χρεόγραφα και των υποψηφίων επενδυτών παρέχοντας στις επιχειρήσεις έναν σημαντικό αριθμό υπηρεσιών. Τα ιδρύματα αυτά γνωρίζουν την κατάσταση που επικρατεί στην αγορά και πληροφορούν τις επιχειρήσεις, μεταξύ των άλλων, τι ποσά μπορούν να αντλήσουν και τι είδους χρεόγραφα πρέπει να εκδοθούν έτσι ώστε η άντληση κεφαλαίων να γίνει με τον αποτελεσματικότερο τρόπο. Η δευτερογενής αγορά κεφαλαίου είναι η αγορά όπου γίνεται η αγοραπωλησία των υπαρχόντων αξιογράφων. Η σπουδαιότητα της δευτερογενούς αγοράς έγκειται στο ότι προσφέρει ρευστότητα η οποία με τη σειρά της κάνει την πρωτογενή αγορά περισσότερο ελκυστική αφού οι επενδυτές ανά πάσα στιγμή μπορούν να πωλήσουν τα χρεόγραφα στη δευτερογενή αγορά. Οι δευτερογενείς αγορές μπορεί να είναι είτε οργανωμένες είτε μη οργανωμένες. Οργανωμένη αγορά (organized exchange). Οργανωμένη αγορά είναι η αγορά χρηματοοικονομικών μέσων η οποία λειτουργεί κανονικά και διέπεται από κανόνες (α) ως προς τη διαφάνεια των συναλλαγών που λαμβάνουν χώρα σε αυτή, (β) ως προς τις προϋποθέσεις λειτουργίας και συμμετοχής σε αυτήν, καθώς και (γ) ως προς προϋποθέσεις εισαγωγής και διαπραγμάτευσης χρηματοοικονομικών μέσων σε αυτήν. Για παράδειγμα το Χρηματιστήριο Αθηνών (Χ.Α) και το χρηματιστήριο της Νέα Υόρκης (NYSE ) στη Wall Street αποτελούν οργανωμένες αγορές. Μη οργανωμένη αγορά ( over the counter market, OTC ). Η αγορά αυτή δεν απαιτεί συγκεκριμένη τοποθεσία, αλλά μπορεί να πάρει μέρος οπουδήποτε δεδομένου ότι υπάρχουν ηλεκτρονικοί υπολογιστές και ένα δίκτυο χρηματιστών οι οποίοι παίρνουν θέση σε διάφορες μετοχές και στη συνέχεια αγοράζουν και πωλούν από το συγκεκριμένο χαρτοφυλάκιο των μετοχών. 1.4 ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Προϊόντα Χρηματαγοράς Όπως αναφέραμε παραπάνω τα προϊόντα της χρηματαγοράς χαρακτηρίζονται από τη βραχυχρόνια λήξη τους (όχι μεγαλύτερη του ενός έτους), τον υψηλό βαθμό ρευστότητας, και το μικρό κίνδυνο αθέτησης. Τα προϊόντα που διαπραγματεύονται στην Ελληνική αγορά χρήματος είναι τα ακόλουθα. Έντοκα Γραμμάτια του Δημοσίου (ΕΓΔ) Τα κυριότερα χαρακτηριστικά των ΕΓΔ είναι τα εξής : Τα ΕΓΔ εκδίδονται με χρονική διάρκεια των τριών, έξη, και δώδεκα μηνών. 6

7 Τα ΕΓΔ εκδίδονται μια ή δυο φορές το μήνα, την δέκατη πέμπτη και την τελευταία ημέρα κάθε μήνα και πωλούνται από τις τράπεζες και το χρηματιστήριο αξιών. Τα ΕΓΔ πωλούνται πάντοτε σε τιμή που είναι μικρότερη της ονομαστικής. Στη λήξη τους ο κάτοχος λαμβάνει την ονομαστική αξία. Έτσι για παράδειγμα ένα ΕΓΔ διαρκείας ενός χρόνου και ονομαστικής αξίας που πωλείται στην τιμή των 900 έχει απόδοση 11,11% [( =1000/900)-1]. Τα ΕΓΔ εξοφλούνται την ημέρα όπου λήγουν. Αν λήγουν σε μη εργάσιμη ημέρα, η εξόφλησή τους γίνεται την αμέσως επόμενη εργάσιμη ημέρα χωρίς να πληρωθεί πρόσθετος φόρος. Αν πρόκειται για φυσικούς τίτλους και προσκομισθούν για εξόφληση μετά τη λήξη τους, δεν αποφέρουν τόκο για τον χρόνο από τη λήξη τους ως την προσκόμισή τους για εξόφληση. Τα ΕΓΔ σε φυσική μορφή που έληξαν και προσκομίζονται για ανανέωση αντικαθίστανται με νέα ίσης χρονικής διάρκειας και αποφέρουν τόκο για όλο τον χρόνο της ανανέωσής τους. Τα ΕΓΔ που δεν έχουν εξοφληθεί ή δεν έχουν ανανεωθεί μέσα σε χρονικό διάστημα 30 ημερών από τη λήξη τους θεωρούνται ότι ανανεώθηκαν σιωπηρά για περίοδο ίση με την αρχική τους διάρκεια. Η σιωπηρή ανανέωση γίνεται μόνο μία φορά. Το κεφάλαιο και οι τόκοι παραγράφονται αν περάσουν πέντε χρόνια μετά τη λήξη της σιωπηρής ανανέωσης των τίτλων. Τα ΕΓΔ φορολογούνται με συντελεστή 10 % και ο φόρος προεισπράττεται. Αυτό σημαίνει ότι η τιμή που πληρώνει ο επενδυτής περιλαμβάνει και τον φόρο που αντιστοιχεί στον τόκο. Πιστοποιητικά καταθέσεων Τα πιστοποιητικά καταθέσεων αποτελούν καταθέσεις έναντι των οποίων οι τράπεζες εκδίδουν πιστοποιητικά τα οποία είναι διαπραγματεύσιμα στη δευτερογενή αγορά. (Σημείωση: Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμη δευτερογενή αγορά γι αυτά τα προϊόντα τα οποία μπορούν να προεξοφληθούν στις τράπεζες). Τα πιστοποιητικά καταθέσεων έχουν ένα συγκεκριμένο επιτόκιο και πωλούνται στην ονομαστική τους αξία. Αποτελούν ένα χρηματοοικονομικό προϊόν μέσω του οποίου οι τράπεζες αντλούν κεφάλαια για να λύσουν κυρίως προβλήματα ρευστότητας. Συμφωνίες επαναγοράς (Repos) Η συμφωνία επαναγοράς (Repurchase Agreement ή Repos) είναι μια συμφωνία πώλησης και επαναγοράς χρεογράφων. Συγκεκριμένα, ο πωλητής χρεογράφων συμφωνεί να επαναγοράσει τα χρεόγραφα σε μια καθορισμένη τιμή που είναι ανώτερη της τιμής πωλήσεως μετά από ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Κατά συνέπεια η απόδοσή τους είναι δεδομένη. Τα χρεόγραφα που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα ως Repos είναι μόνο τα ΕΓΔ, ενώ σε άλλες χώρες μπορεί να είναι οποιοδήποτε χρεόγραφο. Τα Repos σήμερα φορολογούνται. Εμπορικά ομόλογα Τα εμπορικά ομόλογα (commercial paper) είναι βραχυπρόθεσμα χωρίς καμία εγγύηση ή ασφάλεια χρεόγραφα που εκδίδονται από μεγάλες και οικονομικά ισχυρές επιχειρήσεις και τράπεζες. Η διάρκεια των εμπορικών ομολόγων κυμαίνεται μεταξύ μιας βδομάδας και τριών μηνών. Πωλούνται σε προεξοφλητική βάση είτε κατευθείαν 7

8 στους επενδυτές ή με τη βοήθεια μεσαζόντων. Τα εμπορικά ομόλογα επιτρέπουν στις επιχειρήσεις ν αντλήσουν κεφάλαια με κόστος μικρότερο αυτού των τραπεζικών δανείων. Επιταγές αποδοχής τράπεζας Οι επιταγές αποδοχής Τράπεζας (banker s Acceptances) είναι χρεόγραφα που χρησιμοποιούνται στις διεθνείς συναλλαγές. Επειδή οι εξαγωγείς και οι εισαγωγείς δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, οι συναλλαγές επί πιστώσει πρέπει να κανονισθούν πολύ προσεκτικά. Προς αυτό το σκοπό υπάρχει η παρεμβολή των τραπεζών. Ο εισαγωγέας παίρνει από την τράπεζά του μια εγγυητική επιστολή της αξίας των προϊόντων που πρόκειται να εισαχθούν και την αποστέλλει στον εξαγωγέα. Ο εξαγωγέας μπορεί είτε να κρατήσει την εγγυητική επιστολή μέχρι να λήξει και να καταστεί πληρωτέα είτε να την παρουσιάσει στη τράπεζά του και να την προεξοφλήσει. Η τράπεζα του εξαγωγέα με τη σειρά της θα στείλει την εγγυητική επιστολή στην τράπεζα του εισαγωγέα η οποία θα τη σφραγίσει με τη λέξη αποδεκτή (accepted). Απ αυτή τη στιγμή η εγγυητική επιστολή αποτελεί ένα χρεόγραφο το οποίο μπορεί να μεταπωληθεί στη δευτερογενή αγορά. Έτσι η τράπεζα του εξαγωγέα μπορεί είτε να την κρατήσει είτε να την μεταπωλήσει. Διατραπεζική αγορά διαθεσίμων Η διατραπεζική αγορά διαθεσίμων είναι η αγορά όπου οι τράπεζες δανείζονται μεταξύ τους βραχυπρόθεσμα. Η αγορά αυτή είναι σημαντική διότι: α) Μετρά την απόδοση των πλέον ρευστών στοιχείων (διαθεσίμων) των τραπεζών. Η απόδοση αυτή εξαρτάται από τις συνθήκες προσφοράς και ζήτησης των διαθεσίμων οι οποίες με τη σειρά τους εξαρτώνται από το επίπεδο συναλλαγών στην οικονομία. Έτσι η διατραπεζική αγορά διαθεσίμων αποτελεί ένα βαρόμετρο της οικονομίας. β) Σχετίζεται με την εφαρμογή της νομισματικής πολιτικής. Οι κεντρικές τράπεζες των χωρών παρεμβαίνουν για να επηρεάσουν το ύψος των ρευστών διαθέσιμων στο τραπεζικό σύστημα και κατά συνέπεια την απόδοσή τους. γ) Μετρά το ύψος των ρευστών διαθέσιμων πάνω των υποχρεωτικών το οποίο επηρεάζει τις αποφάσεις των τραπεζών σχετικά με το ύψος δανείων και επενδύσεων. Το επιτόκιο που διαμορφώνεται σήμερα διατραπεζική αγορά διαθέσιμων στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι γνωστό ως EURIBOR (European Interbank Offered Rate). Ευρωδολάρια Τα ευρωδολάρια είναι καταθέσεις δολαρίων σε τράπεζες εκτός των Η.Π.Α. Η πιο σημαντική αγορά ευρωδολαρίων είναι αυτή του Λονδίνου. Το επιτόκιο που διαμορφώνεται στην αγορά αυτή ονομάζεται LIBOR (London Interbank Offered Rate) και είναι πολύ σημαντικό γιατί αποτελεί τη βάση προσδιορισμού άλλων επιτοκίων Προϊόντα Κεφαλαιαγοράς Ομόλογα του Δημοσίου (Treasury bonds) 8

9 Τα ομόλογα είναι χρεόγραφα που εκδίδονται από το δημόσιο με ληκτότητα μεταξύ ενός και 30 χρόνων και αποβλέπουν στην κάλυψη εξόδων ή επενδυτικών έργων. Υπάρχουν σήμερα αρκετές κατηγορίες ομολόγων του δημοσίου όπως περιγράφονται στη συνέχεια. Ομόλογα με κυμαινόμενο επιτόκιο Τα ομόλογα αυτά είναι μεσομακροπρόθεσμοι τίτλοι των 3, 5 και 7 ετών και διατίθενται μέσω δημοπρασιών. Έχουν μεταβλητό επιτόκιο που κάθε φορά προσαρμόζεται στο εκάστοτε ισχύον επιτόκιο των ετησίων εντόκων γραμματίων συν ένα περιθώριο. Το περιθώριο από τις 9/6/97 είναι 0,20%, 0,40%, και 0,80 για τα τριετή, τα πενταετή και τα επταετή ομόλογα, αντίστοιχα. Αν για παράδειγμα το επιτόκιο για το ετήσιο έντοκο γραμμάτιο είναι 5%, τότε το επιτόκιο για τα τριετή, τα πενταετή και τα επταετή ομόλογα θα είναι 5,20%, 5,40% και 5,80%, αντίστοιχα. Οι τίτλοι αυτοί πωλούνται στην ονομαστική τους αξία και φέρουν τοκομερίδια ή κουπόνια. Ο τόκος εισπράττεται στο τέλος κάθε τοκοφόρου περιόδου. Στη λήξη τους, ο επενδυτής εισπράττει το κεφάλαιό του, δηλαδή την ονομαστική αξία. Για όσα ομόλογα εκδόθηκαν μετά την ισχύει φορολογία του 7,5%, ενώ από το 1998 ο συντελεστής φορολογίας είναι 10%. Αριθμητικό παράδειγμα Έστω ότι το Δημόσιο εκδίδει ένα τριετές ομόλογο ονομαστικής αξίας 1.000, με επιτόκιο 5%. Δεδομένου ότι ο συντελεστής φορολογίας είναι 10%, στο τέλος της κάθε τοκοφόρου περιόδου ο επενδυτής θα εισπράττει χ 0,05 χ 0,90 = 45. Ομόλογα με σταθερό επιτόκιο Το Δημόσιο εκδίδει ομόλογα με σταθερό επιτόκιο διάρκειας 3, 5, 7, 10, 15 και 20 χρόνων. Τα τριετή εκδόθηκαν το Νοέμβριο του 1996, τα πενταετή και επταετή το Μάρτιο του 97, τα δεκαετή τον Ιούνιο του 1997, και στις 18 Μαΐου 1998 για πρώτη φορά το δημόσιο εξέδωσε ομόλογα διάρκειας 15 ετών με επιτόκιο 7,5%. Τα εικοσαετή εκδόθηκαν για πρώτη φορά τον Ιανουάριο του 2000 με επιτόκιο 6,5%. Τα ομόλογα αυτά πωλούνται στην ονομαστική τους αξία και φέρουν τοκομερίδια και διατίθενται μέσω δημοπρασιών. Οι τόκοι των ομολόγων υπόκεινται σε φορολόγηση βάσει συντελεστού φορολόγησης 10%. Η παρακράτηση του φόρου γίνεται κατά την είσπραξη των τοκομεριδίων. Στη λήξη του τίτλου ο επενδυτής εισπράττει την ονομαστική αξία. Τιμαριθμοποιημένα ομόλογα Είναι πενταετή και δεκαετή ομόλογα των οποίων η απόδοση συνδέεται άμεσα με την εξέλιξη του πληθωρισμού. Ο βασικός παράγοντας που επηρεάζει την απόδοσή τους είναι η ποσοστιαία μεταβολή του δείκτη τιμών καταναλωτή μεταξύ της περιόδου αγοράς και λήξης του τίτλου. Έτσι τα χρήματα των επενδυτών αυξάνονται με τον ίδιο ρυθμό που τρέχει ο πληθωρισμός συν ένα περιθώριο που είναι η πραγματική ζητούμενη απόδοση από τον επενδυτή. Τα ομόλογα αυτά αγοράζονται στην ονομαστική τους αξία αν φέρουν τοκομερίδια και σε τιμή μικρότερη της ονομαστικής αν δεν φέρουν τοκομερίδια. Ο τόκος υπολογίζεται όχι στην ονομαστική αξία του ομολόγου αλλά στην αναπροσαρμοζόμενη κάθε χρόνο αξία του σύμφωνα με την 9

10 εξέλιξη του πληθωρισμού. Στη λήξη τους εξοφλούνται στην αξία που προκύπτει από την εξέλιξη του πληθωρισμού. Αυτό σημαίνει ότι ο κάτοχος του ομολόγου πρέπει να περιμένει μέχρι τη λήξη του για να εισπράξει το κεφάλαιό του, συν την όποια απόδοση. Σε περίπτωση αρνητικού πληθωρισμού, ο επενδυτής εισπράττει την ονομαστική αξία. Η έκδοση των ομολόγων αυτών έγινε για πρώτη φορά στις 19 Μαΐου 1997 με πενταετή και δεκαετή διάρκεια και με απόδοση 4% πάνω από τον πληθωρισμό. Ομόλογα χωρίς τοκομερίδιο Είναι διετή ομόλογα χωρίς τοκομερίδιο τα οποία εκδόθηκαν για πρώτη φορά στις 20 Ιουνίου Αγοράζονται με έκπτωση και εξοφλούνται στη λήξη τους στην ονομαστική τους αξία όπως και τα έντοκα γραμμάτια. Στα ομόλογα αυτά ο φόρος παρακρατείται στη λήξη τους ενώ στα έντοκα στην αρχή. Ομόλογα με ρήτρα ξένου νομίσματος Είναι ομόλογα εκφρασμένα σε ξένα νομίσματα που εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1987 σε μια προσπάθεια συγκρατήσεως των κερδοσκοπικών πιέσεων έναντι της δραχμής. Οι υφιστάμενοι συναλλαγματικοί περιορισμοί την περίοδο εκείνη δεν επέτρεπαν στους εγχώριους επενδυτές να κάνουν επενδύσεις σε ξένες αγορές Ομολογίες Ομολογίες εκδίδονται από το δημόσιο και ιδιωτικές επιχειρήσεις με ληκτότητα 10 χρόνια και πάνω. Υπάρχουν δύο είδη ομολογιών. Ομολογίες με τοκομερίδια ή κουπόνια (coupon bonds). Οι ομολογίες αυτές πληρώνουν ένα σταθερό επιτόκιο κάθε χρόνο μέχρι τη λήξη τους. Τα κουπόνια είναι ανώνυμα που σημαίνει ότι ο κομιστής του κουπονιού εισπράττει τον τόκο. Οι ομολογίες αυτές έχουν μία συγκεκριμένη ονομαστική αξία την οποία ο κάτοχος παίρνει με τη λήξη της. Η ομολογία μπορεί να αγοραστεί σε τιμή ίση, μεγαλύτερη ή μικρότερη της ονομαστικής της αξίας. Ομολογίες με μηδενικό επιτόκιο (zero-coupon bonds). Οι ομολογίες αυτές αγοράζονται πάντα σε τιμή μικρότερη της ονομαστικής και στη λήξη τους ο επενδυτής εισπράττει την ονομαστική αξία Μετοχές Κοινές μετοχές Ο κάτοχος της κοινής μετοχής συμμετέχει στα κέρδη και στις ζημίες της επιχείρησης. Οι κοινές μετοχές δεν έχουν συγκεκριμένη ημερομηνία λήξης και δεν εγγυώνται καμιά συγκεκριμένη απόδοση. Εάν υπάρχουν κέρδη θα διανεμηθούν στους κοινούς μετόχους ενώ σε περίπτωση πτώχευσης οι μέτοχοι χάνουν τα κεφάλαια που επένδυσαν. Οι κάτοχοι κοινών μετοχών έχουν δικαίωμα ψήφου στις συνελεύσεις των εταιριών. 10

11 Προνομιούχες μετοχές Οι προνομιούχες μετοχές έχουν δικαίωμα στο μέρισμα πριν από τις κοινές μετοχές. Οι κάτοχοι των προνομιούχων μετοχών δεν έχουν δικαίωμα ψήφου στις συνελεύσεις. 1.5 ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΑ ΙΔΡΥΜΑΤΑ Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) Τα Πιστωτικά Ιδρύματα β) Τα μη Πιστωτικά Ιδρύματα Πιστωτικά Ιδρύματα Τα πιστωτικά ιδρύματα δίνουν έμφαση στην αποδοχή καταθέσεων και στην παροχή πιστώσεων (δανείων). Στα πιστωτικά ιδρύματα περιλαμβάνονται η Τράπεζα της Ελλάδας, οι Εμπορικές Τράπεζες, οι Τράπεζες Επενδύσεων, οι Κτηματικές Τράπεζες, οι Συνεταιριστικές Τράπεζες και οι Ειδικοί Πιστωτικοί Οργανισμοί. Εμπορικές Τράπεζες Οι εμπορικές τράπεζες αποτελούν το κυριότερο τμήμα του τραπεζικού συστήματος παρέχοντας ένα πλήθος εργασιών. Οι τράπεζες αυτές συγκεντρώνουν τον μεγαλύτερο όγκο των καταθέσεων και παρέχουν χρηματοδότηση, βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη σ όλους τους τομείς της ελληνικής οικονομίας. Εκτός των δύο αυτών κλασσικών τραπεζικών εργασιών, οι εμπορικές τράπεζες. συμμετέχουν στο μετοχικό κεφάλαιο πολλών επιχειρήσεων παρέχουν χρηματιστηριακές υπηρεσίες (είναι ανάδοχοι εκδόσεως πρωτογενών αξιογράφων, έχουν ιδρύσει εταιρείες διαχείρισης αμοιβαίων κεφαλαίων και εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου) παρέχουν ασφαλιστικές υπηρεσίες δια μέσου των θυγατρικών τους έχουν ιδρύσει θυγατρικές παρέχοντας χρηματοδοτική μίσθωση (leasing) και factoring. Τράπεζες Επενδύσεων Κύριος σκοπός των τραπεζών αυτών είναι η μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση ορισμένων τομέων της ελληνικής οικονομίας όπως βιομηχανικών, τουριστικών, εξαγωγικών κ.ά. Σήμερα λειτουργούν στην Ελλάδα τρεις τράπεζες επενδύσεων η Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως (ΕΤΒΑ), η Εθνική Τράπεζα Επενδύσεων Βιομηχανικής Αναπτύξεως (ΕΤΕΒΑ) και η Τράπεζα Επενδύσεων. Η ΕΤΒΑ ιδρύθηκε το 1964 διαδεχόμενη τους οργανισμούς Τουριστικής Πίστεως, Χρηματοδότησης Οικονομικής Αναπτύξεως και Βιομηχανικής. Το 1943 από δημόσια επιχείρηση μετατράπηκε σε ανώνυμη εταιρεία με μόνο μέτοχο το κράτος. Οι σκοποί της ΕΤΒΑ είναι : η υποστήριξη και προώθηση της βιομηχανικής ανάπτυξης της χώρας δια μέσου μακροπρόθεσμων δανείων και συμμετέχοντας στο εταιρικό κεφάλαιο επιχειρήσεων η ίδρυση και οργάνωση βιομηχανικών ζωνών 11

12 η ανάπτυξη της κεφαλαιαγοράς Η ΕΤΕΒΑ ιδρύθηκε το 1963 κυρίως από την Εθνική Τράπεζα και τη συμμετοχή 14 ξένων τραπεζών με σκοπούς: τη χορήγηση μακροπρόθεσμων δανείων τη συμμετοχή στο κεφάλαιο επιχειρήσεων την ανάληψη εκδόσεως μετοχών ανωνύμων εταιρειών και ομολογιακών δανείων με διεθνείς οργανισμούς Η Τράπεζα Επενδύσεων ιδρύθηκε το 1962 με πρωτοβουλία της Εμπορικής Τράπεζας και της Ιονικής ενώ συμμετείχαν και 10 ξένες Τράπεζες. Οι σκοποί είναι οι ίδιοι με αυτούς της ΕΤΕΒΑ. Σήμερα οι παραπάνω τρεις τράπεζες δεν υπάρχουν διότι έχουν απορροφηθεί από άλλα τραπεζικά ιδρύματα. Κτηματικές Τράπεζες Ο κύριος σκοπός των τραπεζών αυτών είναι η χορήγηση μεσοπρόθεσμων και μακροπροθέσμων δανείων για κτιριακές εγκαταστάσεις πάσης σχεδόν μορφής. Έτσι τα δάνεια μπορεί να δοθούν για την ανέγερση, επισκευή ή επέκταση κατοικιών, ξενοδοχείων, σχολείων, νοσοκομείων κ.ά. Στο παρελθόν λειτουργούσαν στην Ελλάδα τρεις κτηματικές τράπεζες: η Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδας ( ΕΚΤΕ ) που ιδρύθηκε το 1927, η Εθνική Στεγαστική Τράπεζα που ιδρύθηκε το 1930 και η Aspis Bank που ιδρύθηκε το H Εθνική Κτηματική Τράπεζα της Ελλάδας συγχωνεύθηκε το 1997 με την Εθνική Στεγαστική Τράπεζα σε μια τράπεζα η οποία με την σειρά της συγχωνεύτηκε με την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος το Η Aspis Bank είναι σήμερα μια εμπορική τράπεζα που για την ώρα ειδικεύεται στα στεγαστικά δάνεια. Συνεταιριστικές Τράπεζες Οι συνεταιριστικές τράπεζες άρχισαν να αναπτύσσονται κατά την τελευταία πενταετία και έχουν ως κύριο σκοπό να ενισχύσουν την ανάπτυξη των τοπικών οικονομιών. Έχουν το δικαίωμα να δέχονται καταθέσεις και να χορηγούν δάνεια καθώς και να ασκούν τις λοιπές δραστηριότητες των εμπορικών τραπεζών πολλές από τις οποίες όμως τουλάχιστον για την ώρα αποφεύγουν λόγω έλλειψης του κατάλληλου προσωπικού. Σήμερα υπάρχουν στην Ελλάδα δεκαέξι (16) συνεταιριστικές τράπεζες πολλές από τις οποίες ιδρύθηκαν την τελευταία τριετία. Ειδικοί Πιστωτικοί Οργανισμοί (ΕΠΟ). Στην κατηγορία των ειδικών πιστωτικών οργανισμών περιλαμβάνονται το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο και το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων. Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο ιδρύθηκε το 1900 στην αυτόνομη Κρητική Πολιτεία ενώ το 1909 με το Ν. 3446/1909 ιδρύεται το Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο υπό την εγγύηση του Ελληνικού Κράτους, υπαγόμενο στη δικαιοδοσία της γενικής Διεύθυνσης των Ταχυδρομείων και Τηλεγράφων. Το Κρητικό Ταχυδρομικό 12

13 Ταμιευτήριο συγχωνεύτηκε με το ιδρυόμενο από το Ελληνικό Κράτος Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο με το Ν. 495/1914. Ο κύριος σκοπός ήταν η αποδοχή καταθέσεων ταμιευτηρίου επί των οποίων να πληρώνει μεγαλύτερο επιτόκιο από ότι οι εμπορικές τράπεζες. Οι καταθέσεις του κατευθύνονται κυρίως για τη χρηματοδότηση αναπτυξιακών και κοινωνικών προγραμμάτων όπως αυτά αποφασίζονται από την εκάστοτε κυβέρνηση. Σήμερα, υπάγεται στο Υπουργείο Μεταφορών και ο Γενικός Γραμματέας αυτού είναι (τουλάχιστον για την ώρα) και αυτόματα ο Διευθυντής του Ταχυδρομικού Ταμιευτηρίου. Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων Το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων ιδρύθηκε το 1919 και λειτουργεί υπό την εποπτεία του Υπουργείου Οικονομικών. Μεταξύ των σκοπών του περιλαμβάνονται η ενίσχυση της περιφερειακής ανάπτυξης, η χορήγηση στεγαστικών δανείων για απόκτηση ή αποπεράτωση πρώτης κατοικίας στους Δημόσιους Υπαλλήλους και στους Υπαλλήλους των Ν.Π.Δ.Δ και η φύλαξη και διαχείριση κάθε είδους Παρακαταθηκών Υπηρεσίες Πιστωτικών Ιδρυμάτων Τα πιστωτικά ιδρύματα είναι σημαντικά για την ανάπτυξη μιας οικονομίας γιατί παρέχουν μια σειρά υπηρεσιών όπως : α. Χρηματοδοτική διαμεσολάβηση. Οι τράπεζες συγκεντρώνουν τα χρήματα των αποταμιευτών και παρέχουν σ αυτούς μια σειρά χρηματοδοτικών προϊόντων όπως καταθέσεις όψεως, ανοικτούς λογαριασμούς, και προθεσμίας, και τις διοχετεύουν στις ελλειμματικές οικονομικές μονάδες. Η λειτουργία αυτή υπάρχει γιατί οι τράπεζες μπορούν να παρέχουν με λιγότερο κόστος απ ότι τα άτομα μόνα τους. Δια μέσου της λειτουργίας αυτής οι τράπεζες παρέχουν στους πελάτες τους μια σειρά από άλλες υπηρεσίες όπως : Ρευστότητα. Οι τραπεζικές καταθέσεις παρέχουν 100% ρευστότητα εφ όσον καταθέτες έχουν το δικαίωμα να κάνουν ανάληψη των χρημάτων τους ανά πάσα στιγμή χωρίς απώλειες. Βέβαια υπάρχουν τραπεζικοί λογαριασμοί, όπως π.χ. αυτοί των προθεσμιακών καταθέσεων, στους οποίους τα χρήματα είναι κλεισμένα για ένα καθορισμένο χρονικό διάστημα. Σε περίπτωση που η ανάληψη γίνει νωρίτερα της προκαθορισμένης ημερομηνίας, υπάρχει κάποιο χρηματικό πρόστιμο. Ευελιξία ληκτότητας. Οι καταθέτες μπορούν να καταθέσουν τα χρήματά τους στην τράπεζα για οποιοδήποτε χρονικό διάστημα. Ευελιξία ποσού. Οποιοδήποτε ποσό χρήματος μπορεί να κατατεθεί στην τράπεζα κάτι το οποίο δεν είναι δυνατόν να γίνει στην αγορά χρήματος. Η διαμεσολάβηση των τραπεζών στη χρηματοδότηση κάνει το οικονομικό σύστημα περισσότερο αποτελεσματικό διότι αυξάνει τις αποταμιεύσεις και τις διοχετεύει στις παραγωγικές μονάδες. β. Επηρεάζουν την νομισματική πολιτική 13

14 Οι τράπεζες με την συμπεριφορά τους μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση ή την μείωση της ποσότητας χρήματος στη οικονομία, η οποία ποσότητα χρήματος με τη σειρά της επηρεάζει άλλες οικονομικές μεταβλητές. γ. Παίζουν σημαντικό ρόλο στο σύστημα πληρωμών Οι τράπεζες είναι σημαντικές για το σύστημα πληρωμών. Στις χώρες ειδικά που οι περισσότερες συναλλαγές πραγματοποιούνται δια μέσου των επιταγών, ο ρόλος των τραπεζών είναι ακόμη σημαντικότερος. Η εκκαθάριση όλων των επιταγών πραγματοποιείται από τις τράπεζες Μη Πιστωτικά Ιδρύματα Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει όλα τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εκτός αυτά των τραπεζών Αμοιβαία Κεφάλαια (Α/Κ) Τα αμοιβαίο κεφάλαιο είναι μια περιουσία που αποτελείται από κινητές αξίες και μετρητά, της οποίας τα επιμέρους στοιχεία ανήκουν εξ αδιαιρέτου σε περισσότερους από ένα μεριδιούχους. Η περιουσία αυτή δημιουργείται από τα χρήματα που προσφέρουν οι επενδυτές σε μια εταιρεία, τα οποία στη συνέχεια επενδύονται σε διάφορα χρηματοοικονομικά προϊόντα (κινητές αξίες). Πλεονεκτήματα αμοιβαίων κεφαλαίων Η ανάπτυξη και επιτυχία των αμοιβαίων κεφαλαίων οφείλεται σε μια σειρά από πλεονεκτήματα όπως: Επαγγελματική διαχείριση από εξειδικευμένη εταιρία H διαχείριση των κεφαλαίων γίνεται από έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό της Α.Ε.Δ.Α.Κ. Μείωση του κινδύνου Επειδή τα ΑΚ επενδύουν σε ένα ευρύ φάσμα χρηματοοικονομικών προϊόντων επιτυγχάνουν καλύτερη διαφοροποίηση του χαρτοφυλακίου η οποία επιτρέπει την μείωση του κινδύνου. Έτσι η απώλεια από ένα χρηματοοικονομικό προϊόν μπορεί να εξισορροπηθεί από το κέρδος κάποιου άλλου προϊόντος. Άμεση ρευστότητα Ρευστότητα σημαίνει ταχύτητα με την οποία μπορούμε να μετατρέψουμε ένα προϊόν σε ρευστό (χρήμα) χωρίς την απώλεια μέρους της αξίας του. Οι επενδυτές των ΑΚ κεφαλαίων μπορούν να ρευστοποιήσουν τα μερίδιά τους ανά πάσα στιγμή και να πάρουν το αντίτιμο αυτών εντός πέντε ημερών. Η ρευστότητα των αμοιβαίων 14

15 κεφαλαίων είναι μεγαλύτερη αυτής των μεμονωμένων μετοχών ιδιαίτερα σε περιόδους που η χρηματιστηριακή αγορά χαρακτηρίζεται από νευρικότητα και αβεβαιότητα. Σε τέτοιες περιόδους οι τιμές των μετοχών μειώνονται και αυτοί που είναι αναγκασμένοι να πουλήσουν, επειδή χρειάζονται τα χρήματα, πωλούν σε τιμές χαμηλότερες από ότι θα προτιμούσαν. Τα αμοιβαία κεφάλαια επειδή πάντοτε έχουν ένα ποσοστό του ενεργητικού τους σε βραχυπρόθεσμα χρηματοοικονομικά προϊόντα, έχουν τη δυνατότητα να κάνουν άμεση ρευστοποίηση χωρίς απώλειες και δεδομένου βέβαια ότι οι επενδυτές των αμοιβαίων κεφαλαίων δεν πανικοβάλλονται αρχίζοντας να κάνουν μαζικές ρευστοποιήσεις. Ευελιξία ποσού Το ποσό χρημάτων που δύναται να επενδύει κάποιος σε ένα ΑΚ μπορεί να ποικίλει. Το ελάχιστο ποσό που συνήθως απαιτείται για μια αρχική επένδυση σε αμοιβαία κεφάλαια κυμαίνεται γύρω στα Δυνατότητα συμμετοχής στο χρηματιστήριο από μικρούς επενδυτές. Επειδή τα ΑΚ (α) δεν απαιτούν μεγάλα ποσά για την αγορά μεριδίων και (β) περιορίζουν τον κίνδυνο λόγω διαφοροποιήσεως, παρέχουν την δυνατότητα στους μικρούς επενδυτές να επενδύσουν στο χρηματιστήριο και να πραγματοποιήσουν μεσομακροπρόθεσμα μεγαλύτερες αποδόσεις από ότι στους τραπεζικούς λογαριασμούς. Διαφάνεια και δημοσιότητα Η διαφάνεια αφορά την ακριβή λειτουργία των ΑΚ, τον τρόπο που παίρνονται οι επενδυτικές αποφάσεις, την πλήρης ενημέρωση των επενδυτών αναφορικά με τις προμήθειες, τις οικονομικές καταστάσεις της εταιρείας. Καθημερινά τα ΑΚ δημοσιεύουν το ενεργητικό και τις τιμές τους μέσω των οποίων δίνεται η δυνατότητα στον επενδυτή να παρακολουθεί και να συγκρίνει την πορεία των διαφόρων ΑΚ. Φορολογική απαλλαγή Η πραγματοποίηση κερδών που προέρχονται από τη διανομή μερισμάτων και από την πώληση μεριδίων σε τιμή μεγαλύτερη της τιμής αγοράς δεν υπόκεινται σε φορολογία. Από την πρώτη Ιουλίου του 1994 το ΑΚ φορολογείται με συντελεστή 15% μόνο επί των κερδών που προέρχονται από επενδύσεις που δεν φορολογούνται στην πηγή, όπως τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου. Επίσης, ένα σημαντικό φορολογικό κίνητρο για τους μεριδιούχους των μετοχικών και μεικτών αμοιβαίων κεφαλαίων εσωτερικού ψηφίστηκε το έτος Το νέο φορολογικό κίνητρο συνίσταται στο δικαίωμα του μεριδιούχου να εκπέσει από το συνολικό φορολογητέο εισόδημα, και μετά τρία έτη από την αγορά των μεριδίων, ποσοστό 20% της καταβληθείσης δαπάνης για την αγορά των μεριδίων και υπό την προϋπόθεση ότι δεν ρευστοποίησε τα μερίδια που αγόρασε. Το ποσό που εκπίπτεται δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο από συνολικά για τον φορολογούμενο. Το κίνητρο ισχύει για νέα κεφάλαια, που δεν προέρχονται από ρευστοποιήσεις ήδη υπαρχόντων μεριδίων αμοιβαίων κεφαλαίων μετοχικών και μεικτών εσωτερικού. Τα νέα κεφάλαια πρέπει να επενδυθούν από την 1 η Ιανουαρίου 2005 μέχρι και την 31 η Δεκεμβρίου 2009 και να μην ρευστοποιηθούν για μια τριετία. 15

16 Κατηγορίες αμοιβαίων κεφαλαίων στην Ελλάδα Με το ν.3283/2004 και σύμφωνα με απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς τα αμοιβαία κεφάλαια στην Ελλάδα διακρίνονται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με την γεωγραφική κατανομή του ενεργητικού τους: Αμοιβαία Κεφάλαια Εσωτερικού, εφόσον επενδύουν τουλάχιστον 65% του καθαρού ενεργητικού τους σε διάφορα χρηματοοικονομικά προϊόντα που εκδίδονται από εκδότη που έχει την καταστατική του έδρα στην Ελλάδα. Αμοιβαία Κεφάλαια Εξωτερικού, εφόσον επενδύουν τουλάχιστον 65% του καθαρού ενεργητικού τους σε διάφορα χρηματοοικονομικά προϊόντα που εκδίδονται από εκδότη που έχει την καταστατική του έδρα εκτός Ελλάδος. Με το ν.3283/2004 και σύμφωνα με απόφαση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς τα αμοιβαία κεφάλαια στην Ελλάδα διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με το είδος των χρηματοπιστωτικών μέσων στα οποία επενδύουν το ενεργητικό τους. Η κατηγοριοποίηση αυτή αποβλέπει στη σωστή πληροφόρηση του επενδυτικού κοινού αναφορικά με τους στόχους του κάθε αμοιβαίου κεφαλαίου. Οι κατηγορίες των ΑΚ είναι οι εξής: Διαχείρισης Διαθεσίμων Τα ΑΚ διαχείρισης διαθεσίμων επενδύουν κυρίως σε καταθέσεις και προϊόντα της χρηματαγοράς (π.χ. έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου, repos). Δεν επιτρέπεται να επενδύουν σε μετοχές. Τα ΑΚ διαχείρισης διαθεσίμων μπορεί να είναι είτε εσωτερικού είτε εξωτερικού. Τα ΑΚ του είδους αυτού προσφέρονται για εκείνους τους επενδυτές των οποίων ο επενδυτικός ορίζοντας είναι βραχυπρόθεσμος. Ομολογιακά Τα ομολογιακά ΑΚ επενδύουν τουλάχιστον 65% του ενεργητικού τους σε τίτλους σταθερού εισοδήματος - έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου, ομόλογα του δημοσίου και άλλων εταιρειών. Το ποσοστό των μετοχών δεν μπορεί να ξεπερνά το 10%. Απευθύνονται και αυτά σε συντηρητικούς επενδυτές που ενδιαφέρονται περισσότερο για ένα σταθερό εισόδημα χωρίς μεγάλο κίνδυνο. Διακρίνονται και αυτά σε εσωτερικού και εξωτερικού. Μεικτά Τα μεικτά ΑΚ επενδύουν κατ ελάχιστο ποσοστό 10% του καθαρού τους ενεργητικού σε μετοχές και κατ ελάχιστο ποσοστό 10% του καθαρού τους ενεργητικού σε ομολογίες. Το μέγιστο ποσοστό επένδυσης σε μετοχές ή σε ομολογίες ή σε καταθέσεις και σε μέσα της χρηματαγοράς δεν επιτρέπεται να υπερβαίνει το 65% του καθαρού ενεργητικού τους. Μετοχικά Τα μετοχικά ΑΚ επενδύουν τουλάχιστον 65% του ενεργητικού τους σε μετοχές. Τα μετοχικά αμοιβαία κεφάλαια έχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο από όλες τις κατηγορίες, αλλά και την μεγαλύτερη αναμενόμενη απόδοση. Απευθύνονται στους πλέον ριψοκίνδυνους επενδυτές. 16

17 Επιχειρήσεις Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών (Ε.Π.Ε.Υ) Σύμφωνα με το Ν. 2396/96 που ενσωμάτωσε την Κοινοτική Οδηγία 93/22, ως Επιχείρηση Παροχής Επενδυτικών Υπηρεσιών (ΕΠΕΥ) ορίζεται «οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο που παρέχει κατ επάγγελμα προς τρίτους μία ή περισσότερες κύριες επενδυτικές υπηρεσίες». Οι κύριες επενδυτικές υπηρεσίες είναι: Λήψη και διαβίβαση για λογαριασμό τρίτων εντολής για κατάρτιση συναλλαγών Εκτέλεση των εντολών αυτών Διαπραγμάτευση και αγοραπωλησία για ίδιο λογαριασμό Διαχείριση επενδυτικών χαρτοφυλακίων πελατών Αναδοχή έκδοσης ή και διάθεσης χρηματοοικονομικών μέσων Οι χρηματοπιστωτικοί τίτλοι περιλαμβάνουν: Κινητές αξίες και μερίδια Οργανισμών Συλλογικών Επενδύσεων σε Κινητές Αξίες (ΟΣΕΚΑ) Τίτλοι της Χρηματαγοράς Προθεσμιακά συμβόλαια Προθεσμιακές συμβάσεις επιτοκίου Χρηματοοικονομικές ανταλλαγές Χρηματοοικονομικά δικαιώματα Οι ΕΠΕΥ διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: Ανώνυμες Χρηματιστηριακές Εταιρίες (Α.Χ.Ε.Π.Ε.Υ) Εταιρίες Παροχής Υπηρεσιών Διαχείρισης Χαρτοφυλακίου και Διαμεσολάβησης στην Αγοραπωλησία Αξιών (Ε.Π.Υ.Δ.Χ.Δ) Ανώνυμες Χρηματιστηριακές Εταιρείες (Α.Χ.Ε) Οι ΑΧΕ είναι μέλη του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών και έχουν το δικαίωμα να παρέχουν όλες τις κύριες και παρεπόμενες επενδυτικές υπηρεσίες. Το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο που απαιτείται για να είναι σε θέση να παρέχουν όλες τις κύριες επενδυτικές υπηρεσίες είναι Εταιρίες Παροχής Υπηρεσιών Διαχείρισης Χαρτοφυλακίου και Διαμεσολάβησης Οι Εταιρίες Παροχής Υπηρεσιών Διαχείρισης Χαρτοφυλακίου και Διαμεσολάβησης στην αγοραπωλησία αξιών διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες, ανάλογα με το εύρος των υπηρεσιών που επιτρέπεται να παρέχουν. α. ΕΠΕΥ με ελάχιστο κεφάλαιο Οι εταιρίες αυτές είναι γνωστές ως Ανώνυμες Εταιρίες Επενδυτικής Διαμεσολάβησης (Α.Ε.Ε.Δ) [οι μέχρι πρόσφατα γνωστές ως Ανώνυμες Εταιρίες Λήψης και Διαβίβασης Εντολών (ΑΕΛΔΕ)], σύμφωνα με το νόμο 3371/2005. Οι Α.Ε.Ε.Δ επιτρέπεται να παρέχουν επενδυτικές υπηρεσίες που συνίστανται αποκλειστικά στη λήψη και η διαβίβαση εντολών επί κινητών αξιών και μεριδίων που εκδίδονται από οργανισμούς συλλογικών επενδύσεων. Οι Α.Ε.Ε.Δ δεν δικαιούνται να κατέχουν κεφάλαια ή χρηματοπιστωτικά μέσα που ανήκουν σε πελάτες τους. 17

18 Συνεπώς, οι επενδυτές που συνεργάζονται με Α.Ε.Ε.Δ θα πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν επιτρέπεται να παραδίδουν χρήματα και τίτλους σε αυτές τις εταιρίες. Το μετοχικό κεφάλαιο των Α.Ε.Ε.Δ δεν επιτρέπεται να είναι κατώτερο των εκατό χιλιάδων ευρώ. β. ΑΕΠΕΥ με ελάχιστο κεφάλαιο Οι εταιρίες αυτές μπορούν να προσφέρουν όλες τις επενδυτικές υπηρεσίες εκτός: από εκτέλεση εντολών από αγοραπωλησία για ίδιο λογαριασμό και από αναδοχή έκδοσης τίτλων Ουσιαστικά λοιπόν οι εταιρίες αυτές μπορούν να λαμβάνουν και να μεταβιβάζουν εντολές και να διαχειρίζονται χαρτοφυλάκια πελατών. γ. ΑΧΕΠΕΥ με ελάχιστο κεφάλαιο Οι εταιρίες αυτές μπορούν να προσφέρουν όλες τις υπηρεσίες εκτός από: εκτέλεση εντολών και αγοραπωλησία για ίδιο λογαριασμό Ανώνυμες Εταιρίες Επενδύσεων Χαρτοφυλακίου (Α.Ε.Ε.Χ). Οι Α.Ε.Ε.Χ είναι ανώνυμες εταιρίες με αποκλειστικό σκοπό τη διαχείριση χαρτοφυλακίου που αποτελείται από προϊόντα της χρηματαγοράς και της κεφαλαιαγοράς. Το ελάχιστο μετοχικό κεφάλαιο ανέρχεται σε δέκα εκατομμύρια ευρώ. Τα πλεονεκτήματα που προσφέρουν οι Α.Ε.Ε.Χ στους επενδυτές τους είναι: Επαγγελματική διαχείριση των επενδύσεων. Οι εταιρίες αυτές διαθέτουν έμπειρο και εξειδικευμένο προσωπικό το οποίο είναι σε θέση να αναλύει την αγορά, να παρακολουθεί την αγορά, να επιλέγει αποτελεσματικά τα οικονομικά προϊόντα και εν γένει να διαχειρίζεται τις επενδύσεις με αποτελεσματικότερο τρόπο από ότι ο μέσος επενδυτής. Μείωση του κινδύνου. Λόγω των μεγάλων κεφαλαίων που διαθέτουν η ΕΕΧ, έχουν τη δυνατότητα να επενδύουν σε ένα ευρύ φάσμα επενδυτικών προϊόντων που τις επιτρέπει να μειώνουν τον κίνδυνο. 1.6 ΣΥΝΟΨΗ Στο κεφάλαιο αυτό είδαμε ότι οι λειτουργίες ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος συνίστανται στην επίτευξη ορθολογικότερης κατανομής των υπαρχόντων κεφαλαίων, στην παροχή καινοτομικών χρηματοοικονομικών προϊόντων, στη μείωση του κινδύνου και στη μείωση του κόστους συναλλαγών, λειτουργίες οι οποίες συντελούν στην ανάπτυξη και ευημερία μιας χώρας. Οι χρηματοπιστωτικές αγορές διακρίνονται σε χρηματαγορές και κεφαλαιαγορές σύμφωνα με τη χρονική διάρκεια των διαπραγματευόμενων χρηματοπιστωτικών προϊόντων. Η χρηματαγορά και τα προϊόντα της χρηματαγοράς ικανοποιούν τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες του κοινού, των επιχειρήσεων και του κράτους, ενώ η κεφαλαιαγορά και τα προϊόντα της κεφαλαιαγοράς ικανοποιούν μεσομακροπρόθεσμες ανάγκες. Το κυριότερο προϊόν της ελληνικής χρηματαγοράς είναι τα έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου, ενώ τα ομόλογα του δημοσίου 18

19 και οι μετοχές των επιχειρήσεων αποτελούν τα κύρια προϊόντα της ελληνικής κεφαλαιαγοράς. Τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα διακρίνονται σε πιστωτικά και μη πιστωτικά ιδρύματα. Το κύριο χαρακτηριστικό των πιστωτικών ιδρυμάτων είναι το δικαίωμα να δέχονται καταθέσεις και να παρέχουν δάνεια. Οι εμπορικές τράπεζες αποτελούν τον κύριο κορμό του ελληνικού πιστωτικού συστήματος. Στην κατηγορία των μη πιστωτικών ιδρυμάτων ανήκουν, μεταξύ των άλλων, τα αμοιβαία κεφάλαια, οι χρηματιστηριακές εταιρείες, οι εταιρείες επενδύσεων χαρτοφυλακίου. 1.7 ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ 1. Να παρουσιασθούν και να αναλυθούν οι λειτουργίες ενός ανεπτυγμένου χρηματοπιστωτικού συστήματος. 2. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της χρηματαγοράς και της κεφαλαιαγοράς; 3. Θα μπορούσε να υπάρξει πρωτογενής χωρίς δευτερογενή αγορά; 4. Γιατί τα εμπορικά ομόλογα στην ελληνική αγορά δεν είναι τόσο διαδεδομένα όσο τα έντοκα γραμμάτια του ελληνικού δημοσίου; 5. Νομίζετε ότι στο μέλλον θα αυξηθεί ή θα μειωθεί η χρήση των εμπορικών ομολόγων στην ελληνική αγορά; 6. Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά των εντόκων γραμματίων του ελληνικού δημοσίου. 7. Να περιγράψετε τη σπουδαιότητα της διατραπεζικής αγοράς διαθεσίμων. 8. Να περιγράψετε τις κύριες διαφορές μεταξύ των ομολόγων και των μετοχών. 9. Να περιγράψετε τα χαρακτηριστικά των τιμαριθμοποιημένων ομολόγων. Κάτω από ποιες συνθήκες θα υπάρχει αυξημένη ζήτηση αυτών των ομολόγων; 10. Να περιγράψετε τη λειτουργία της χρηματοδοτικής διαμεσολάβησης των τραπεζών. 11. Δώστε μια σύντομη περιγραφή των ελληνικών πιστωτικών ιδρυμάτων. 12. Περιγράψτε τα πλεονεκτήματα των αμοιβαίων κεφαλαίων. 13. Ποιες είναι οι κατηγορίες αμοιβαίων κεφαλαίων και με βάση πιο κριτήριο διακρίνονται; 19