ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΧΥΡΙΣΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ.

Transcript

1 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Εφαρμοσμένη Διαιτολογία - Διατροφή Κατεύθυνση: Διατροφή & Δημόσια Υγεία Διπλωματική Εργασία: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΧΥΡΙΣΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ. ΜΑΡΙΑ ΡΕΝΤΖΙΟΥ (ΑΜ ) Αθήνα, 2018

2 ΧΑΡΟΚΟΠΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ & ΑΓΩΓΗΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΔΙΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών: Εφαρμοσμένη Διαιτολογία - Διατροφή Κατεύθυνση: Διατροφή & Δημόσια Υγεία Διπλωματική Εργασία: ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗ ΙΣΧΥΡΙΣΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΤΡΟΦΕΣ. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΗ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ. ΜΑΡΙΑ ΡΕΝΤΖΙΟΥ (ΑΜ ) Τριμελής Εξεταστική Επιτροπή Μπόσκου Γεώργιος, Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας - Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο (επιβλέπων) Μανιός Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής Επιστήμης Διαιτολογίας - Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Καλιώρα Ανδριάνα, Επίκουρη Καθηγήτρια, Επίκουρη Καθηγήτρια Επιστήμης Διαιτολογίας - Διατροφής, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο

3 Η ΜΑΡΙΑ ΡΕΝΤΖΙΟΥ δηλώνω υπεύθυνα ότι: 1) Είμαι η κάτοχος των πνευματικών δικαιωμάτων της πρωτότυπης αυτής εργασίας και από όσο γνωρίζω η εργασία μου δεν συκοφαντεί πρόσωπα, ούτε προσβάλλει τα πνευματικά δικαιώματα τρίτων. 2) Αποδέχομαι ότι η ΒΚΠ μπορεί, χωρίς να αλλάξει το περιεχόμενο της εργασίας μου, να τη διαθέσει σε ηλεκτρονική μορφή μέσα από τη ψηφιακή Βιβλιοθήκη της, να την αντιγράψει σε οποιοδήποτε μέσο ή/και σε οποιοδήποτε μορφότυπο καθώς και να κρατά περισσότερα από ένα αντίγραφα για λόγους συντήρησης και ασφάλειας. Τίτλος Εργασίας : Καταγραφή και ανάλυση ισχυρισμών υγείας για τις παιδικές τροφές. Νομικό πλαίσιο και νομική συμμόρφωση ΜΑΡΙΑ ΡΕΝΤΖΙΟΥ

4 Περίληψη Ως διατροφική επισήμανση ορίζεται η παροχή πληροφοριών αναφορικά με την περιεκτικότητα ενός τροφίμου σε θρεπτικά συστατικά, η οποία μπορεί να είναι είτε υποχρεωτική είτε προαιρετική. Θεωρείται ότι μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εργαλείο για την πρόληψης της παχυσαρκίας από τους φορείς δημόσιας υγείας αφού δίνει τη δυνατότητα στους καταναλωτές να κάνουν ενήμερες επιλογές αλλά και ωθεί τις εταιρείες τροφίμων να αλλάξουν ή τροποποιήσουν τη σύσταση των τροφίμων. Εξετάζεται η νομοθεσία για την επισήμανση στα τρόφιμα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, στις ΗΠΑ, τον Καναδά, στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία καθώς και τα είδη ισχυρισμών διατροφής και υγείας που επιτρέπονται στις χώρες αυτές. Επιπλέον, εξετάζονται διάφορα συστήματα διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας (FOP Labelling) που χρησιμοποιούνται ανά τον κόσμο και τα οποία δεν είναι συνήθως υποχρεωτικά. Στην παρούσα έρευνα έγινε συγκριτική αξιολόγηση και συγκριτική διατροφική ανάλυση σε δεκαπέντε ομάδες τροφίμων που απευθύνονται σε παιδιά. Από κάθε ομάδα αξιολογήθηκαν έξι προϊόντα, που κατανάλωναν πιο συχνά οι μαθητές της τάξης μου, οι οποίοι μου παρείχαν και τις συσκευασίες για να πραγματοποιηθεί η έρευνα. Για την καταγραφή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ένα ερωτηματολόγιο, που δημιουργήθηκε για το σκοπό της έρευνας. Η επεξεργασία των δεδομένων έγινε με Microsoft Office Excel 7 και με το στατιστικό πακέτο Statistica 8 (StatSoft Inc, 2007). Από τα αποτελέσματα φάνηκε ότι οι ισχυρισμοί διατροφής χρησιμοποιήθηκαν στο 37% τον συσκευασιών του δείγματος, οι ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 13 στο 11% και οι ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 14 στο 7% του δείγματος. Τέλος, η διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας (FOP labelling) με το σύστημα GDA ανά μερίδα χρησιμοποιείται συχνά αλλά υπάρχει μεγάλη ανομοιογένεια στις τιμές της μερίδας. Λέξεις-κλειδιά: διατροφική επισήμανση, ισχυρισμοί υγείας, ισχυρισμοί διατροφής, διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας

5 Abstract Nutrition labelling is defined as the provision of information concerning the nutrient content of prepackaged foods which can be either voluntary or mandatory. It is considered as an important tool in the prevention of obesity by various authorities of public health since it enables consumers to make informed food choices and it urges food companies to change or reformulate the nutrient content of prepackaged foods. The laws and regulations concerning the mandatory nutrition labelling in the European Union and in countries such as the USA, Canada, Australia and New Zealand are discussed as well as the nutrition and health claims allowed in the aforementioned countries and the EU. Additionally various Front-Of-Pack (FOP) labelling schemes used around the globe are also discussed. The current survey comparatively assesses and analyses the nutrition content of 15 child-oriented food groups. Six prepackaged products from each group, most commonly consumed are assessed. A questionnaire was created for the purpose of this survey. Data processing was conducted by means of Microsoft Office Excel 7 and Statistica 8 (StatSoft Inc, 2007). The results showed that 37% of prepackaged foods used nutrient content claims, 11% used health claims (Art.,13) and 7% used health claims (Art.,14). Finally FOP labelling using %GDA scheme was commonly used. Keywords: nutrition labelling, nutrient claims, health claims, FOP Labelling

6 Περιεχόμενα Περίληψη... 4 Abstract... 5 Εισαγωγή... 8 ΜΕΡΟΣ Α : Θεωρητικό πλαίσιο Α1. Εισαγωγή Α.2. Παγκόσμιες τάσεις αναφορικά με τη διατροφική επισήμανση -Ισχύοντες κανονισμοί διατροφής και υγείας στα τρόφιμα CODEX ALIMENTARIUS Η νομοθεσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής στα τρόφιμα (1924/2006/ΕΚ) Κανονισμός 1169/2011 σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές Ισχυρισμοί διατροφής και υγείας σε χώρες εκτός ΕΕ Η νομοθεσία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Η νομοθεσία σε Αυστραλία/Νέα Ζηλανδία Διατροφική επισήμανση Η νομοθεσία στον Καναδά Εισαγωγή-Διατροφική επισήμανση Α3. Διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας (FOP NUTRITION LABELLING) Εισαγωγή Περιγράμματα θρεπτικών συστατικών Συστήματα διατροφικής επισήμανσης στη μπροστινή πλευρά της συσκευασίας Σύστημα Ενδεικτικής Ημερήσιας Πρόσληψης (Guideline Daily Amounts ~ 6 ~

7 GDAs)/Προσλαμβανόμενη Ποσότητα Αναφοράς (Recommended Intake-RI) Σύστημα ταξινόμησης Αστέρι Υγείας Το σύστημα του φωτεινού σηματοδότη (Traffic Light Scheme) Σύστημα Nutri-score ή Five Colour Nutrition label ή 5-CNL Σύστημα Επιλογές (Choices logo) Σύστημα διατροφικής επισήμανσης Κλειδαρότρυπα (Keyhole Symbol) Προειδοποιητικές ετικέτες διατροφικής επισήμανσης Α.4 Γενικές διαπιστώσεις για την επισήμανση στο μπροστινό μέρος (FOP labelling) Καταναλωτές και κατανόηση διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας Χρήση της διατροφικής επισήμανσης από τους καταναλωτές Κατανόηση των ισχυρισμών διατροφής και υγείας από τους καταναλωτές..62 ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητικό μέρος Β.1 Σκοπός έρευνας Β.2 Μεθοδολογία Β.3 Στατιστική ανάλυση ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Τρόφιμα που απευθύνονται σε παιδιά Συγκριτική διατροφική ανάλυση Συσταδική ανάλυση Ανάλυση κυρίων συνιστωσών ΜΕΡΟΣ Δ: Συμπεράσματα Βιβλιογραφικές Παραπομπές Παράρτημα ~ 7 ~

8 Εισαγωγή Εισαγωγή Η διατροφική επισήμανση επιτρέπει στους καταναλωτές να έχουν πρόσβαση στις πληροφορίες που αφορούν τη θρεπτική αξία των τροφίμων και έτσι να οδηγούνται σε πιο υγιεινές επιλογές όταν πραγματοποιούν τις αγορές τους. Σύμφωνα με τον κανονισμό 1169/2011 είναι υποχρεωτική για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τις 13 Δεκεμβρίου του 2016 και μετά είτε τα τρόφιμα φέρουν ισχυρισμούς υγείας και διατροφής είτε όχι. Στην έρευνα FLABEL (Food Labeling to Advance Better Education for Life) που χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ και πραγματοποιήθηκε το 2009, πριν δηλαδή η διατροφική επισήμανση γίνει υποχρεωτική, βρέθηκε ότι το 85% περίπου των προσυσκευασμένων τροφίμων παρείχαν στους καταναλωτές διατροφικές πληροφορίες στο πίσω μέρος της συσκευασίας ενώ ένα 48% παρείχε αντίστοιχες πληροφορίες και στο μπροστινό μέρος. Τα προσυσκευασμένα τρόφιμα μπορούν επίσης να φέρουν ισχυρισμούς διατροφής και υγείας οι οποίοι ρυθμίζονται από την ενωσιακή νομοθεσία (ΕΚ 1924/2006). Ισχυρισμός είναι κάθε μήνυμα ή απεικόνιση η οποία δεν είναι υποχρεωτική από την ενωσιακή ή εθνική νομοθεσία και η οποία δηλώνει, υπονοεί ή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένα τρόφιμο έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Οι ισχυρισμοί διατροφής επικοινωνούν τις ιδιαίτερες θρεπτικές ιδιότητες που έχει ένα τρόφιμο λόγω της ενέργειας ή /και της θρεπτικής ή άλλης ουσίας. Οι ισχυρισμοί υγείας διακρίνονται σε γενικούς λειτουργικούς ισχυρισμούς για την υγεία όπως αυτοί ορίζονται από το άρθρα 13 του κανονισμού και σε ισχυρισμούς για τη μείωση του κινδύνου εκδήλωσης μιας ασθένειας (άρθρο 14(1)α) και ισχυρισμούς που αναφέρονται στην ανάπτυξη των παιδιών (άρθρο 14(1)β). Εκτός αυτού ενδέχεται να υπάρχει και η διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας (FoP labelling) η οποία δεν είναι υποχρεωτική αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά στον διατροφικό πίνακα. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται το σύστημα GDA σε πολλά προ-συσκευασμένα τρόφιμα. Από τις διατροφικές πληροφορίες μπορούν να επαναλαμβάνονται είτε μόνο η ενεργειακή αξία είτε η ενεργειακή αξία μαζί με τις ποσότητες σε λιπαρά, κορεσμένα λιπαρά, σάκχαρα και αλάτι. Οι προσλαμβανόμενες ποσότητες αναφοράς (GDAs) για την ενέργεια και επιλεγμένες θρεπτικές ουσίες αφορούν ενήλικες (κανονισμός 1169/2011) ενώ δεν υπάρχουν πλέον προσλαμβανόμενες ποσότητες αναφοράς που να αναφέρονται σε παιδιά. Όταν αναφερόμαστε σε προ-συσκευασμένα τρόφιμα που απευθύνονται σε παιδιά μιλάμε για τις ηλικίες 4 ως 13 ετών δηλαδή μέχρι και παιδιά που βρίσκονται στην προεφηβική

9 Εισαγωγή ηλικία. Στους διατροφικούς οδηγούς για παιδιά και εφήβους οι διατροφικές συστάσεις διατυπώθηκαν ανά ηλικιακή ομάδα ακολουθώντας τον ακόλουθο διαχωρισμό: Παιδική και εφηβική ηλικία: 2-3 ετών, 4-8 ετών, 9-13 ετών και ετών. Οι ενεργειακές και θρεπτικές ανάγκες είναι διαφορετικές για κάθε ηλικιακή ομάδα καθώς αντανακλούν την ανάπτυξη και ωρίμανση των διαφόρων συστημάτων του οργανισμού. Ο σκοπός της ερευνητικής αυτής εργασίας ήταν να πραγματοποιηθεί συγκριτική αξιολόγηση και συγκριτική διατροφική ανάλυση προϊόντων που απευθύνονται σε παιδιά. Επιπλέον να αξιολογηθεί η συχνότητα χρήσης ισχυρισμών διατροφής και υγείας καθώς και FoP επισήμανσης σε αυτά τα τρόφιμα. Οι ομάδες τροφίμων στις οποίες έγινε συγκριτική αξιολόγηση και συγκριτική διατροφική ανάλυση ήταν οι ακόλουθες δεκαπέντε: κρουασάν, χυμοί, μπισκότα, κράκερ (αλμυρά), παιδικά γιαουρτάκια, καραμέλες, τσίχλες, σοκολάτες, γκοφρέτες, δημητριακά πρωινού, αλλαντικά, τυράκια, μπάρες δημητριακών, πατατάκια, γαριδάκια. Από κάθε ομάδα αξιολογήθηκαν έξι προϊόντα που κατανάλωναν πιο συχνά οι μαθητές της τάξης μου οι οποίοι μου παρείχαν και τις συσκευασίες για να πραγματοποιηθεί η έρευνα. Οι συσκευασίες συγκεντρώθηκαν από τον Μάρτιο ως τον Μάιο του Η εργασία χωρίζεται σε τέσσερα μέρη ήτοι στο θεωρητικό πλαίσιο,στο ερευνητικό μέρος, στα αποτελέσματα και τέλος στα συμπεράσματα. Στο πρώτο μέρος γίνεται ανασκόπηση των παγκόσμιων τάσεων αναφορικά με τη διατροφική επισήμανση. Εξετάζεται η νομοθεσία τόσο σε ενωσιακό επίπεδο όσο και εκτός ευρωπαϊκής ένωσης. Στο δεύτερο μέρος περιγράφεται η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε ενώ στο τρίτο μέρος γίνεται η στατιστική ανάλυση των δεδομένων και περιγράφονται τα αποτελέσματα της στατιστικής ανάλυσης. Η παρούσα εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα. Η διπλωματική εργασία έγινε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος: Εφαρμοσμένη Διαιτολογία Διατροφή του τμήματος Επιστήμης Διαιτολογίας Διατροφής του Χαροκόπειου Πανεπιστημίου Αθηνών. ~ 9 ~

10 ΜΕΡΟΣ Α : Θεωρητικό πλαίσιο Α1. Εισαγωγή Στην εποχή μας, οι μη μεταδοτικές ασθένειες, όπως η παχυσαρκία, ο Διαβήτης τύπου 2 και τα καρδιαγγειακά νοσήματα έχουν πάρει διαστάσεις επιδημίας (Swinburn et al., 2011 Prentice, 2006). Από το 1975 ως το 2016 ο επιπολασμός της παχυσαρκίας σχεδόν τριπλασιάστηκε. Το 2016 πάνω από 1,9 δισεκατομμύρια ενήλικες ήταν υπέρβαροι εκ των οποίων 650 εκατομμύρια ήταν παχύσαρκοι. Την ίδια χρονιά, περίπου, 41 εκατομμύρια παιδιά κάτω των 5 ετών ήταν υπέρβαρα ή παχύσαρκα και το ίδιο παρατηρήθηκε και για πάνω από 340 εκατομμύρια παιδιά και εφήβους ηλικίας 5 ως 19 ετών (WHO, 2018). Σύμφωνα με μια νέα επιδημιολογική μελέτη που διεξήχθη από το Imperial College London και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο αριθμός των παχύσαρκων παιδιών και εφήβων δεκαπλασιάστηκε τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Η παχυσαρκία και το υπέρβαρο θεωρούνταν πρόβλημα των αναπτυγμένων χωρών ωστόσο τα τελευταία χρόνια έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις στις αναπτυσσόμενες χώρες, ιδίως σε αυτές με αστικό περιβάλλον. Τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν σταθεροποιηθεί στις αναπτυγμένες χώρες ωστόσο παραμένουν ανησυχητικά υψηλά (N.C.D.Risk Factor Collaboration, 2017). Στις αναπτυγμένες χώρες τα επεξεργασμένα ή προμαγειρεμένα τρόφιμα, τα οποία είναι συνήθως μεγάλης ενεργειακής πυκνότητας και χαμηλής θρεπτικής αξίας, αποτελούν ένα μεγάλο μέρος της διατροφής του πληθυσμού (Perez-Escamillae.t al., 2012), ενώ στις αναπτυσσόμενες τα επεξεργασμένα τρόφιμα αποτελούν μόλις το ¼ της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης (Lehmannal., 2017). Αλλαγές στον τρόπο ζωής μεταξύ των οποίων μείωση της σωματικής δραστηριότητας και στροφή σε ενεργειακά πυκνές τροφές είναι από τους παράγοντες που ευθύνονται για την ανάπτυξη μη μεταδοτικών παθήσεων (Ebbeling et 2002 Apovian, 2010). Στην Ελλάδα τα παιδιά και οι έφηβοι απομακρύνονται από την παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή. Η παιδική και η εφηβική παχυσαρκία είναι αποτέλεσμα τόσο γενετικών όσο και περιβαλλοντικών παραγόντων. Είναι πολυπαραγοντική και δε σχετίζεται μόνο με τη διατροφή αλλά και με την έλλειψη άσκησης και την καθιστική ζωή καθώς και με την ενδομήτριο ανάπτυξη του παιδιού (Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής). Καθώς τα υπέρβαρα παιδιά είναι πιο πιθανό να γίνουν υπέρβαροι ενήλικες, η πρόληψη του υπέρβαρου και της παιδικής παχυσαρκίας αποτελεί προτεραιότητα για την δημόσια υγεία (Savio et al., 2013). al.,

11 Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) στο πλάνο δράσης για την πρόληψη και τον έλεγχο των μη μεταδιδόμενων παθήσεων για τα έτη τονίζει τη σημασία ενός περιβάλλοντος που προάγει την υγιεινή διατροφή μέσω της μείωσης των σακχάρων, του αλατιού, των κορεσμένων και τρανς λιπαρών οξέων (WHO,2014). Η διαφάνεια και η υποχρεωτική διατροφική δήλωση των θρεπτικών συστατικών των προσυσκευασμένων τροφίμων χρησιμοποιούνται από τις κυβερνήσεις ως μέσο μείωσης των ανισοτήτων που υπάρχουν στην πληροφόρηση μεταξύ καταναλωτών και εταιρειών τροφίμων (Van Kleef et 2008). Η διατροφική δήλωση, η διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος των συσκευασιών (FOP), ο περιορισμός των διαφημίσεων ανθυγιεινών τροφίμων σε παιδιά καθώς και οι ισχυρισμοί διατροφής και υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο στη χάραξη και την υλοποίηση των κατάλληλων πολιτικών και των παρεμβάσεων δημόσιας υγείας με απώτερο στόχο τη μείωση της επιβάρυνσης των σχετιζόμενων με τη διατροφή παθήσεων (WHO, 2004). Η παροχή διατροφικών πληροφοριών στους καταναλωτές μέσω της διατροφικής επισήμανσης πιστεύεται ότι προωθεί υγιεινότερες διατροφικές επιλογές. Οι καταναλωτές ενημερώνονται μέσω της ετικέτας πριν κάνουν τις επιλογές τους και αποφασίζουν αν θα συμπεριλάβουν ή όχι ένα προϊόν στη διατροφή κάνοντας έτσι συνειδητές επιλογές ανάλογα με τις ατομικές τους ανάγκες (Vyth et al., 2010 Roberto & Khadpur, 2014 EUFIC, 2017). Επιπλέον η διατροφική δήλωση των θρεπτικών συστατικών πιστεύεται ότι ενθαρρύνει τις εταιρείες τροφίμων να βελτιώσουν ή και να τροποποιήσουν τη σύσταση των τροφίμων που παράγουν ώστε να είναι πιο αποδεκτά στους καταναλωτές (Roodenburg, Popkin & Seidell, 2011). Σε ορισμένες χώρες υπάρχει ήδη το θεσμικό πλαίσιο για τη διατροφική επισήμανση στα τρόφιμα ενώ άλλες ακολούθησαν πρόσφατα. Ήδη υπάρχει πληθώρα εθελοντικών πρωτοβουλιών αναφορικά με τις πληροφορίες που αναγράφονται στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας (EUFIC, 2009). al., Α.2. Παγκόσμιες τάσεις αναφορικά με τη διατροφική επισήμανση - Ισχύοντες κανονισμοί διατροφής και υγείας στα τρόφιμα Με τον όρο διατροφική επισήμανση ή διατροφική ετικέτα εννοούμε την παροχή πληροφοριών είτε στο πίσω μέρος μιας συσκευασίας είτε στο πλαϊνό αναφορικά με την περιεκτικότητα του τροφίμου σε θρεπτικά συστατικά (Koen, Blauauw, Wentzel-Viljoen, 2016). ~ 11 ~

12 Σύμφωνα με τον Codex Alimentarius η διατροφική επισήμανση είναι αποτελεσματική όταν παρέχει πληροφορίες στον καταναλωτή ώστε αυτός να είναι σε θέση να κάνει υγιεινές επιλογές (FAO, 1997). Στα τέλη της δεκαετίας του 70 η Food and Drug Administration (FDA) εφάρμοσε την εθελοντική διατροφική επισήμανση στα τρόφιμα κυρίως εξαιτίας διατροφικών ανεπαρκειών στον γενικό πληθυσμό. Η επισήμανση γινόταν υποχρεωτική όταν γινόταν προσθήκη κάποιου συγκεκριμένου θρεπτικού συστατικού ή υπήρχε ισχυρισμός υγείας (Taylor & Wilkening, 2008). Η διατροφική επισήμανση στο πίσω μέρος (Back-Of-Pack) των συσκευασιών των τροφίμων μπορεί να διακριθεί σε υποχρεωτική και εθελοντική ανάλογα με το θεσμικό πλαίσιο που υπάρχει σε κάθε χώρα. Στις χώρες όπου η διατροφική επισήμανση είναι υποχρεωτική πρέπει να αναγράφονται με σαφήνεια τα θρεπτικά συστατικά ανά 100g/mL ή ανά μερίδα ακόμη και όταν δεν υπάρχουν ισχυρισμοί υγείας και διατροφής. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα, σε εθελοντική βάση, να παρέχονται επιπρόσθετες διατροφικές πληροφορίες. Όταν η διατροφική επισήμανση είναι εθελοντική, παρέχονται από το κράτος οι κατευθυντήριες γραμμές για το τι και πώς πρέπει να αναγράφεται αλλά η επισήμανση είναι υποχρεωτική μόνο όταν υπάρχουν ισχυρισμοί υγείας και διατροφής ή όταν το προϊόν προορίζεται για ειδική διαιτητική χρήση. Στον πίνακα 1 βλέπουμε αναλυτικά τις χώρες όπου η επισήμανση είναι υποχρεωτική ή εθελοντική (EUFIC, 2018). Υποχρεωτική Επισήμανση ΗΠΑ Καναδάς Μεξικό Αργεντινή Βραζιλία Χιλή Κολομβία Ισημερινός Παραγουάη Ουρουγουάη Εθελοντική Επισήμανση Βενεζουέλα Τουρκία Ελβετία Μαρόκο Λίβανος Ιορδανία Σιγκαπούρη Μπρουνέι Μιανμάρ Βιετνάμ ~ 12 ~

13 Υποχρεωτική Επισήμανση Ευρωπαϊκή Ένωση Ρωσία Ισραήλ ΜΕΡΟΣ Α : Θεωρητικό πλαίσιο Εθελοντική Επισήμανση Κένυα Μαυρίκιος Νότια Αφρική Χώρες μέλη του Συμβουλίου του Κόλπου Νιγηρία Ινδία Χόνγκ Κόνγκ Κίνα Ιαπωνία Νότια Κορέα Μαλαισία Ταϊβάν Ταϋλάνδη Φιλιππίνες Ινδονησία Βιετνάμ Αυστραλία Νέα Ζηλανδία Πίνακας 1 (EUFIC, 2018) Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες χώρες τάσσονται υπέρ της υποχρεωτικής αναγραφής των διατροφικών συστατικών στις ετικέτες των τροφίμων ανεξάρτητα από την ύπαρξη ή όχι διατροφικών ή ισχυρισμών υγείας. Το 2012 τροποποιήθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές του Codex Alimentarius, ώστε η διατροφική επισήμανση να είναι υποχρεωτική ακόμη και όταν δεν υπάρχουν ισχυρισμοί υγείας (EUFIC, 2018). Πριν από αυτή την τροποποίηση η Ευρωπαϊκή Ένωση χρηματοδότησε το πρόγραμμα FLABEL (Food Labelling to Advance Better Education for Life), στο οποίο συμμετείχαν τα τότε 27 κράτη μέλη και η Τουρκία, για να μελετήσει τη διείσδυση των διατροφικών ετικετών στην ΕΕ. Η μελέτη διεξήχθη στο Ηνωμένο ~ 13 ~

14 Βασίλειο, στην Πολωνία, στην Τουρκία και στη Γαλλία και συμμετείχαν σε αυτή 15 άτομα από την κάθε χώρα, τα οποία ήταν υπεύθυνα για τα ψώνια του νοικοκυριού τους. Καταγράφηκαν οι πληροφορίες που υπήρχαν στις ετικέτες προϊόντων από πέντε κατηγορίες τροφίμων (δημητριακά πρωινού, ανθρακούχα αναψυκτικά, μπισκότα, γιαούρτια και προπαρασκευασμένα φρέσκα έτοιμα γεύματα) σε 84 καταστήματα των 28 χωρών (τρία από κάθε χώρα). Φάνηκε ότι παρόλο που τα κράτη διέφεραν αναφορικά με τη συχνότητα και τον τύπο ετικέτας που χρησιμοποιούσαν το 85% των προϊόντων, που ελέγχθηκαν, περιείχαν πληροφορίες στο πίσω μέρος της συσκευασίας (BOP) (με την Ιρλανδία να αγγίζει το 97%) και 48% περιείχαν πληροφορίες στο εμπρός μέρος της ετικέτας (η Τουρκία είχε το χαμηλότερο ποσοστό, 24%). Στο εμπρός μέρος της συσκευασίας των τροφίμων χρησιμοποιούνταν περισσότερο η επισήμανση για την Ενδεικτική Ημερήσια Πρόσληψη (GDAs) και οι διατροφικοί ισχυρισμοί (Storcksdieck et al., 2010). 2.1 CODEX ALIMENTARIUS Η Επιτροπή Codex Alimentarius συγκροτήθηκε το 1963 από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO) και τον Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (Food Agriculture Organisation). Ο Κώδικας αποτελεί συλλογή διεθνώς υιοθετημένων προτύπων για τα τρόφιμα τα οποία έχουν σαν κύριο στόχο την προστασία της υγείας των καταναλωτών και τη διασφάλιση δίκαιων εμπορικών πρακτικών αναφορικά με το εμπόριο τροφίμων. Ο Κώδικας καλύπτει όλα τα τρόφιμα, επεξεργασμένα και μη, και παρέχει κατευθυντήριες γραμμές για θέματα όπως η επισήμανση των τροφίμων, η υγιεινή, τα πρόσθετα και τα κατάλοιπα φυτοφαρμάκων και οι διαδικασίες για την αξιολόγηση της ασφάλειας τροφίμων. Η Επιτροπή υιοθέτησε κατευθυντήριες γραμμές για διατροφικούς ισχυρισμούς το 1997, τους οποίους τροποποίησε το 2001 ενώ το 2004 εισήγαγε και ισχυρισμούς υγείας. Μεταξύ άλλων, προτείνει την ύπαρξη αρμόδιας αρχής σε κάθε χώρα που να εμποδίζει την ύπαρξη ισχυρισμών υγείας σε τρόφιμα που μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης ασθένειας. Κάθε ισχυρισμός πρέπει να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένος. Επιπλέον η ύπαρξη τέτοιων ισχυρισμών δε θα πρέπει να ενθαρρύνει την υπερβολική κατανάλωση ενός προϊόντος και θα πρέπει να τονίζεται η σημασία της ισορροπημένης διατροφής. Η τήρηση και εφαρμογή αυτών των κατευθυντήριων γραμμών επαφίεται στις αρμόδιες αρχές της κάθε χώρας αφού πρέπει να συνάδουν με τις εθνικές πολιτικές υγείας και ~ 14 ~

15 διατροφής (FAO, 1997). Οι ισχυρισμοί υγείας και διατροφής μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε δύο ομάδες σύμφωνα με τις κατευθυντήριες γραμμές για τη χρήση ισχυρισμών υγείας και διατροφής που δίνονται από τον Κώδικα (Codex Alimentarius Commission/Guidelines - CAC/GL ) και ισχύουν οι κάτωθι ορισμοί: 1. Ισχυρισμοί γενικού περιεχομένου (Nutrient function and other function claims) α. Nutrient function ισχυρισμός ένας διατροφικός ισχυρισμός που περιγράφει το ρόλο ενός θρεπτικού συστατικού στη διάπλαση, την ανάπτυξη και τις φυσιολογικές λειτουργίες του σώματος. β. Άλλοι ισχυρισμοί αυτοί οι ισχυρισμοί αφορούν συγκεκριμένα οφέλη που επιφέρει η κατανάλωση τροφίμων ή των συστατικών τους στο πλαίσιο της συνολικής διατροφής στις φυσιολογικές λειτουργίες ή τις βιολογικές δραστηριότητες του οργανισμού. Τέτοιοι ισχυρισμοί σχετίζονται με θετική συνεισφορά στην υγεία ή τη βελτίωση μιας λειτουργίας ή την τροποποίηση ή τη διατήρηση της υγείας. 2. Ισχυρισμοί για τη μείωση κινδύνου εκδήλωσης μιας νόσου ισχυρισμοί που σχετίζονται με την κατανάλωση ενός τροφίμου ή συστατικού του τροφίμου, στο πλαίσιο της συνολικής διατροφής, με το μειωμένο κίνδυνο ανάπτυξης ασθένειας ή σχετιζόμενης με την υγεία πάθησης (CAC-GL ). Η ορολογία που χρησιμοποιείται από την κάθε χώρα διαφοροποιείται ελαφρώς όταν αναφέρονται στους προαναφερθέντες ισχυρισμούς. Οι κατευθυντήριες γραμμές του Codex Alimentarius για τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής αποτέλεσαν τη βάση για να αναπτυχθεί ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 1924/2006/ΕΚ για τα Τρόφιμα ο οποίος όμως παρέχει το νομικό πλαίσιο ελέγχου και δεν αποτελεί απλώς κατευθυντήριες γραμμές που μπορεί και να μην εφαρμοστούν. (EuroFIR, & British Nutrition Foundation, 2007). 2.2 Η νομοθεσία στην Ευρωπαϊκή Ένωση Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός για τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής στα τρόφιμα (1924/2006/ΕΚ) Κατευθυντήριες γραμμές για τη διατροφική επισήμανση στην ΕΕ διαμορφώθηκαν για ~ 15 ~

16 πρώτη φορά το 1979 με την κοινοτική οδηγία 79/112/EC, οι οποίες αναπροσαρμόσθηκαν αρκετές φορές πριν συγκεντρωθούν σε ένα ενιαίο κείμενο το 2000 με την κοινοτική οδηγία 2000/13/ EC. Σύμφωνα με την οδηγία αυτή, καθορίζονται οι γενικές αρχές της επισήμανσης των τροφίμων (Άρθρο 11) και δεν επιτρέπεται η χρήση ιατροφαρμακευτικών ισχυρισμών στα τρόφιμα. Για παράδειγμα, ο ισχυρισμός ότι το Χ τρόφιμο προλαμβάνει ή θεραπεύει κάποια ασθένεια δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Και πάλι όμως είχε τη μορφή οδηγίας και όχι κανονισμού για τους ισχυρισμούς υγείας. Η πρόσβαση σε ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα είναι αναφαίρετο δικαίωμα των ευρωπαίων πολιτών και για το λόγο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέπτυξε μια πλήρη νομοθετική προσέγγιση. Ακρογωνιαίος λίθος αυτής της πολιτικής είναι ο Κανονισμός 178/2002 σύμφωνα με τον οποίο προστατεύεται η υγεία και τα συμφέροντα των πολιτών αναφορικά με τα τρόφιμα χωρίς να παρεμποδίζεται η αποτελεσματική λειτουργία της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ (ΕΦΕΤ, 2007). Το κενό που υπήρχε στη ευρωπαϊκή νομοθεσία αναφορικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας καλύφθηκε νομοθετικά με τον κανονισμό 1924/2006 ο οποίος υιοθετήθηκε το 2006 και τέθηκε σε εφαρμογή την 1 η Ιουλίου του Κύριος στόχος του νέου κανονισμού ήταν να διασφαλιστεί η προστασία των καταναλωτών αλλά και η εύρυθμη λειτουργία της ενωσιακής αγοράς με την παροχή μιας πλήρους λίστας με τους επιτρεπόμενους ισχυρισμούς. Περιλαμβάνει όχι μόνο τις εμπορικές ανακοινώσεις αλλά και τις διαφημιστικές εκστρατείες των τροφίμων όσο και τα εμπορικά σήματα. Για πρώτη φορά οι ισχυρισμοί διαχωρίζονται σε δύο ξεχωριστές ομάδες με συγκεκριμένους όρους για την καθεμιά: ισχυρισμοί επί θεμάτων διατροφής και ισχυρισμοί υγείας (Κανονισμός 1924/2006 ΕΦΕΤ, 2007). Ισχυρισμός επί θεμάτων διατροφής: Κάθε ισχυρισμός που δηλώνει, υπονοεί ή οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένα τρόφιμο διαθέτει ιδιαίτερες ευεργετικές θρεπτικές ιδιότητες λόγω α) της ενέργειας (θερμιδικής αξίας ) που Παρέχει Παρέχει σε μειωμένο ή αυξημένο ποσοστό ή Δεν παρέχει β) των θρεπτικών και άλλων ουσιών που ~ 16 ~

17 περιέχει Περιέχει σε μειωμένο ή αυξημένο ποσοστό ή Δεν περιέχει Οι ισχυρισμοί διατροφής επιτρέπονται μόνο αν είναι καταγεγραμμένοι στο παράρτημα του Κανονισμού 1924/2006 ΕΚ, οι οποίοι αναθεωρήθηκαν με τον Κανονισμό 1047/2012 ΕΕ. Εγκεκριμένοι ισχυρισμοί - Προϋποθέσεις χρήσης τους. ΧΑΜΗΛΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΞΙΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει χαμηλή ενεργειακή αξία καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερες από 40 Kcal (170 KJ)/100 g για στερεές τροφές ή περισσότερες από 20 Kcal (80 KJ)/100 ml για υγρές τροφές. Για τα επιτραπέζια γλυκαντικά, ισχύει το όριο των 4 Kcal (17 KJ)/μερίδα, με ισοδύναμες γλυκαντικές ιδιότητες 6 g καλαμοσακχάρου (περίπου 1 κουταλάκι του γλυκού καλαμοσακχάρου). ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΞΙΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει μειωμένη ενεργειακή αξία καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν η ενεργειακή αξία έχει μειωθεί κατά 30% τουλάχιστον, με ένδειξη του ή των χαρακτηριστικών που μειώνουν τη συνολική ενεργειακή αξία του τροφίμου. ΧΩΡΙΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΞΙΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο δεν έχει ενεργειακή αξία καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερες από 4 Kcal (17 KJ)/100 ml. Για τα επιτραπέζια γλυκαντικά, ισχύει το όριο των 0,4 Kcal (1,7 KJ)/μερίδα, με ισοδύναμες γλυκαντικές ιδιότητες 6 g καλαμοσακχάρου (περίπου 1 κουταλάκι του γλυκού καλαμοσακχάρου). ΧΑΜΗΛΑ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 3 g λιπαρών ανά 100 g για στερεές τροφές ή 1,5 ~ 17 ~

18 g λιπαρών ανά 100 ml για υγρές τροφές (1,8 g λιπαρών ανά 100 ml για το ημιαποβουτυρωμένο γάλα). ΧΩΡΙΣ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο δεν περιέχει λιπαρά καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,5 g λιπαρών ανά 100 g ή 100 ml. Ωστόσο, απαγορεύονται οι ισχυρισμοί που εκφράζονται ως «X % χωρίς λιπαρά». ΧΑΜΗΛΑ ΚΟΡΕΣΜΕΝΑ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε κορεσμένα λιπαρά καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον εάν το άθροισμα των κορεσμένων λιπαρών οξέων και των trans λιπαρών οξέων στο προϊόν δεν υπερβαίνει τα 1,5 g ανά 100 g για στερεές τροφές ή 0,75 g ανά 100 ml για υγρές τροφές και, σε κάθε περίπτωση, το άθροισμα των κορεσμένων λιπαρών οξέων και των trans λιπαρών οξέων δεν πρέπει να υπερβαίνει το 10 % της ενεργειακής αξίας. ΧΩΡΙΣ ΚΟΡΕΣΜΕΝΑ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο δεν περιέχει κορεσμένα λιπαρά καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το άθροισμα των κορεσμένων λιπαρών και των trans λιπαρών οξέων δεν υπερβαίνει τα 0,1 g κορεσμένων λιπαρών ανά 100 g ή 100 ml. ΧΑΜΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΣΑΚΧΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε σάκχαρα, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 5 g σακχάρων ανά 100 g για στερεές τροφές ή 2,5 g σακχάρων ανά 100 ml για υγρές τροφές. ΧΩΡΙΣ ΣΑΚΧΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο δεν περιέχει σάκχαρα, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,5 g σακχάρων ανά 100 g ή 100 ml. ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΣΑΚΧΑΡΑ ~ 18 ~

19 Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο δεν περιέχει πρόσθετα σάκχαρα, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει πρόσθετους μονοσακχαρίτες ή δισακχαρίτες ή άλλο τρόφιμο που χρησιμοποιείται για τις γλυκαντικές του ιδιότητες. Εάν υπάρχουν φυσικά σάκχαρα στο τρόφιμο, η επισήμανση θα πρέπει να φέρει και την ακόλουθη ένδειξη: «ΠΕΡΙΕΧΕΙ ΦΥΣΙΚΑ ΣΑΚΧΑΡΑ». ΧΑΜΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΝΑΤΡΙΟ/ΑΛΑΤΙ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο/αλάτι καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,12 g νατρίου, ή ισοδύναμη ποσότητα αλατιού, ανά 100 g ή ανά 100 ml. Για τα νερά, πλην των φυσικών μεταλλικών νερών που υπάγονται στο πεδίο εφαρμογής της οδηγίας 80/777/ΕΟΚ, η τιμή αυτή δεν πρέπει να υπερβαίνει τα 2 mg νατρίου ανά 100 ml. ΠΟΛΥ ΧΑΜΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΝΑΤΡΙΟ/ΑΛΑΤΙ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει πολύ χαμηλή περιεκτικότητα σε νάτριο/αλάτι καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,04 g νάτριου, ή ισοδύναμη ποσότητα αλατιού, ανά 100 g ή ανά 100 ml. Ο ισχυρισμός αυτός δεν χρησιμοποιείται για τα φυσικά μεταλλικά νερά και τα άλλα νερά. ΧΩΡΙΣ ΝΑΤΡΙΟ Ή ΑΛΑΤΙ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο δεν περιέχει νάτριο ή αλάτι, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει περισσότερα από 0,005 g νάτριου, ή ισοδύναμη ποσότητα αλατιού, ανά 100 g. ΧΩΡΙΣ ΠΡΟΣΘΕΤΟ ΝΑΤΡΙΟ/ΑΛΑΤΙ Ο ισχυρισμός ότι δεν έχει προστεθεί νάτριο/αλάτι σε τρόφιμο και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν δεν περιέχει πρόσθετο νάτριο/αλάτι ή οποιοδήποτε άλλο συστατικό που περιέχει νάτριο/αλάτι, και το προϊόν δεν περιέχει περισσότερο από 0,12 g νάτριο, ή ισοδύναμη ποσότητα σε αλάτι, ανά 100 g ή 100 ml. ~ 19 ~

20 ΠΗΓΗ ΕΔΩΔΙΜΩΝ ΙΝΩΝ ΜΕΡΟΣ Α : Θεωρητικό πλαίσιο Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο αποτελεί πηγή εδώδιμων ινών, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν περιέχει τουλάχιστον 3 g εδώδιμων ινών ανά 100 g ή τουλάχιστον 1,5 g εδώδιμων ινών ανά 100 Kcal. ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΕΔΩΔΙΜΕΣ ΙΝΕΣ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε εδώδιμες ίνες, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν περιέχει τουλάχιστον 6 g εδώδιμων ινών ανά 100 g ή τουλάχιστον 3 g εδώδιμων ινών ανά 100 Kcal. ΠΗΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο αποτελεί πηγή πρωτεϊνών, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν τουλάχιστον το 12 % της ενεργειακής αξίας του τροφίμου παρέχεται από πρωτεΐνες. ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν τουλάχιστον το 20% της ενεργειακής αξίας του τροφίμου παρέχεται από πρωτεΐνες. ΠΗΓΗ [ΟΝΟΜΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ/ΩΝ] Ή/ΚΑΙ [ΟΝΟΜΑ ΑΝΟΡΓΑΝΟΥ ΑΛΑΤΟΣ/ΩΝ] Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο αποτελεί πηγή βιταμινών ή/και ανοργάνων αλάτων, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν περιέχει τουλάχιστον σημαντική ποσότητα, κατά το Παράρτημα της οδηγίας 90/496/ΕΟΚ, ή ποσότητα βάσει παρεκκλίσεων που παρέχονται κατά το άρθρο 6 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 1925/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 20ής Δεκεμβρίου 2006 για την προσθήκη βιταμινών και ανόργανων στοιχείων και ορισμένων άλλων ουσιών στα τρόφιμα ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ [ΟΝΟΜΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ/ΩΝ] Ή/ΚΑΙ [ΟΝΟΜΑ ΑΝΟΡΓΑΝΟΥ ΑΛΑΤΟΣ/ΩΝ] ~ 20 ~

21 Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε βιταμίνες ή/και ανόργανα άλατα, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν περιέχει τουλάχιστον τη διπλάσια ποσότητα από την «πηγή [ΟΝΟΜΑ ΒΙΤΑΜΙΝΗΣ/ΩΝ] ή/και [ΟΝΟΜΑ ΑΝΟΡΓΑΝΟΥ ΑΛΑΤΟΣ/ΩΝ]». ΠΕΡΙΕΧΕΙ [ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ Ή ΑΛΛΗΣ ΟΥΣΙΑΣ] Ο ισχυρισμός ότι τρόφιμο περιέχει θρεπτική ή άλλη ουσία, για την οποία ο παρών κανονισμός δεν θέτει ειδικούς όρους, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν είναι σύμφωνο με όλες τις εφαρμοστέες διατάξεις του παρόντος κανονισμού και ιδίως το άρθρο 5. Για τις βιταμίνες και τα ανόργανα άλατα, ισχύουν οι όροι για τη χρήση του ισχυρισμού «πηγή». ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΟΥΣΙΑΣ) Ο ισχυρισμός ότι έχει αυξηθεί η περιεκτικότητα μιας ή περισσοτέρων θρεπτικών ουσιών, πλην βιταμινών και ανόργανων αλάτων, και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν πληροί τις προϋποθέσεις για τον ισχυρισμό «πηγή» και η περιεκτικότητα έχει αυξηθεί τουλάχιστον κατά 30% σε σύγκριση με παρόμοιο προϊόν. ΜΕΙΩΜΕΝΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ (ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΘΡΕΠΤΙΚΗΣ ΟΥΣΙΑΣ) Ο ισχυρισμός ότι έχει μειωθεί η περιεκτικότητα μιας ή περισσοτέρων θρεπτικών ουσιών, και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν η περιεκτικότητα έχει μειωθεί τουλάχιστον κατά 30% σε σύγκριση με παρόμοιο προϊόν, εκτός από την περίπτωση ιχνοστοιχείων όπου επιτρέπεται διαφορά της τάξης του 10 % ως προς τις τιμές αναφοράς που ορίζονται με την οδηγία 90/496/ΕΟΚ, και του νατρίου, ή της ισοδύναμης τιμής νατρίου, όπου επιτρέπεται διαφορά της τάξης του 25%. Ο ισχυρισμός «μειωμένα κορεσμένα λιπαρά» και κάθε ισχυρισμός που ενδεχομένως έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν: α) το άθροισμα των κορεσμένων λιπαρών οξέων και των trans λιπαρών οξέων στο προϊόν που φέρει τον ισχυρισμό είναι τουλάχιστον 30% μικρότερο από το άθροισμα των κορεσμένων λιπαρών οξέων και των trans λιπαρών οξέων σε παρόμοιο προϊόν και β) η περιεκτικότητα σε trans λιπαρά οξέα στο προϊόν που φέρει τον ισχυρισμό είναι ίση ή ~ 21 ~

22 μικρότερη από εκείνη σε παρόμοιο προϊόν. Ο ισχυρισμός «μειωμένη περιεκτικότητα σε σάκχαρα» και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον αν η ενεργειακή αξία του προϊόντος που φέρει τον ισχυρισμό είναι ίση ή μικρότερη από την ενεργειακή αξία παρόμοιου προϊόντος. LIGHT/LITE Ο ισχυρισμός ότι προϊόν είναι «light» ή «lite», και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, πρέπει να πληροί τις ίδιες προϋποθέσεις με αυτές που καθορίζονται για τον όρο «μειωμένο» ο ισχυρισμός πρέπει επίσης να συνοδεύεται από ένδειξη του ή των χαρακτηριστικών που καθιστούν το προϊόν «light» ή «lite». ΕΚ ΦΥΣΕΩΣ/ΦΥΣΙΚΟ Στην περίπτωση τροφίμων, τα οποία εκ φύσεως πληρούν την ή τις προϋποθέσεις που ορίζονται με το παρόν παράρτημα, ο όρος «εκ φύσεως/φυσικό» μπορεί να χρησιμοποιηθεί προτασσόμενος του ισχυρισμού. ΠΗΓΗ Ω-3 ΛΙΠΑΡΩΝ ΟΞΕΩΝ Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο είναι πηγή ω-3 λιπαρών οξέων, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν περιέχει τουλάχιστον 0,3 g α-λινολενικού οξέος ανά 100 g και ανά 100 Kcal ή τουλάχιστον 40 mg άθροισμα εικοσιπενταενοϊκού οξέος και εικοσιδυαεξαενοϊκού οξέος ανά 100 g και ανά 100 Kcal. ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ Ω-3 ΛΙΠΑΡΑ ΟΞΕΑ Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ω-3 λιπαρά οξέα, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν το προϊόν περιέχει τουλάχιστον 0,6 g α-λινολενικού οξέος ανά 100 g και ανά 100 Kcal ή τουλάχιστον 80 mg άθροισμα εικοσιπενταενοϊκού οξέος και εικοσιδυαεξαενοϊκού οξέος ανά 100 g και ανά 100 Kcal. ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΜΟΝΟΑΚΟΡΕΣΤΑ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε μονοακόρεστα λιπαρά, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να ~ 22 ~

23 χρησιμοποιείται μόνον όταν τουλάχιστον το 45 % των λιπαρών οξέων που είναι παρόντα στο προϊόν προέρχονται από μονοακόρεστα λιπαρά, υπό τον όρο ότι τα μονοακόρεστα λιπαρά παρέχουν περισσότερο από το 20 % της ενέργειας του προϊόντος. ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΠΟΛΥΑΚΟΡΕΣΤΑ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε πολυακόρεστα λιπαρά, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν τουλάχιστον το 45 % των λιπαρών οξέων που είναι παρόντα στο προϊόν προέρχονται από πολυακόρεστα λιπαρά, υπό τον όρο ότι τα πολυακόρεστα λιπαρά παρέχουν περισσότερο από το 20 % της ενέργειας του προϊόντος. ΥΨΗΛΗ ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΕ ΑΚΟΡΕΣΤΑ ΛΙΠΑΡΑ Ο ισχυρισμός ότι ένα τρόφιμο έχει υψηλή περιεκτικότητα σε ακόρεστα λιπαρά, καθώς και κάθε ισχυρισμός που ενδέχεται να έχει το ίδιο νόημα για τον καταναλωτή, μπορεί να χρησιμοποιείται μόνον όταν τουλάχιστον το 70% των λιπαρών οξέων που είναι παρόντα στο προϊόν προέρχονται από ακόρεστα λιπαρά, υπό τον όρο ότι τα ακόρεστα λιπαρά παρέχουν περισσότερο από το 20% της ενέργειας του προϊόντος. Ισχυρισμοί επί θεμάτων υγείας του άρθρου 13 (σχέση τροφίμου και υγείας) αναφέρονται σε: Άρθρο 13.1: είναι ισχυρισμοί υγείας οι οποίοι περιγράφουν ή αναφέρονται: α) στο ρόλο μια θρεπτικής ή άλλης ουσίας στην ανάπτυξη, εξέλιξη και τις λειτουργίες του οργανισμού, ή β) σε ψυχολογικές λειτουργίες και λειτουργίες συμπεριφοράς ή γ) με την επιφύλαξη της οδηγίας 96/8/ΕΚ σε αδυνάτισμα ή σε έλεγχο του βάρους ή στη μείωση του αισθήματος πείνας ή σε αύξηση του αισθήματος κορεσμού ή σε μείωση της διαθέσιμης ενέργειας από τη δίαιτα. Άρθρο 13.5: είναι ισχυρισμοί υγείας που αναφέρονται σε νέα επιστημονικά στοιχεία και /ή για τα οποία ζητείται η προστασία δεδομένων βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 14 αναφέρονται σε: Άρθρο 14 α: Ισχυρισμός περί μείωσης του κινδύνου εκδήλωσης ασθένειας. Ισχυρισμός περί μείωσης ασθένειας είναι κάθε ισχυρισμός υγείας, ο οποίος δηλώνει, υπονοεί ή ~ 23 ~

24 οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η κατανάλωση μιας κατηγορίας τροφίμου, ή τροφίμου ή ενός από τα συστατικά του μειώνει σημαντικά τον παράγοντα κινδύνου για την εκδήλωση μιας ασθένειας. Άρθρο 14β: Ισχυρισμός σχετικά με την ανάπτυξη και την υγεία των παιδιών (Laser Reuterswärd, 2007). Το μητρώο της ΕΕ (EU Register) για τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας αποτελεί ένα εργαλείο αναζήτησης όπου εμφανίζονται όλοι οι ισχυρισμοί υγείας εγκεκριμένοι και μη από την EFSA. Υπάρχουν 2327 καταγραφές (τελευταία πρόσβαση Αύγουστος, 2018). Σε αυτές δεν περιλαμβάνονται οι ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 13.5 που αναφέρονται σε νέα επιστημονικά στοιχεία και /ή για τα οποία ζητείται η προστασία δεδομένων βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Αυτοί βρίσκονται σε ξεχωριστή λίστα και είναι μόλις 6. Οι ισχυρισμοί υγείας αναφέρονται στην κατανάλωση προϊόντων με φλαβονοειδή κακάου, με ινουλίνη κιχώριου (chicory), με υδροδιαλυτή συμπυκνωμένη ντομάτα τύπου Ι,ΙΙ, με υψηλή περιεκτικότητα σε βραδέως εύπεπτο άμυλο, και στην αντικατάσταση όξινων αναψυκτικών που περιέχουν ζάχαρη με αναψυκτικά που έχουν υποστεί ανασύσταση (European Commission). Οι εγκεκριμένοι ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 13.1 είναι 229 ενώ οι μη εγκεκριμένοι είναι Όσο για τους ισχυρισμούς υγείας για τη μείωση ασθένειας ( άρθρο 14.α) είναι 14 και οι ισχυρισμοί του άρθρου 14β σχετικά με την ανάπτυξη και την υγεία των παιδιών είναι 12 (European Commission 2006a). Στις προϋποθέσεις για τη χρήση ισχυρισμών διατροφής και υγείας (Άρθρο 4) προβλεπόταν και ο καθορισμός περιγραμμάτων θρεπτικών χαρακτηριστικών (nutrient profiles), τα οποία θα καθόριζαν ποια τρόφιμα θα νομιμοποιούνται ή όχι, να φέρουν ισχυρισμούς με βάση την διατροφική τους σύσταση κάτι που μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει. Στο άρθρο 7 προβλέπεται για τους ισχυρισμούς διατροφής η εφαρμογή των διατάξεων της οδηγίας 90/496/ΕΟΚ σχετικά με τη διατροφική επισήμανση των τροφίμων. Η διατροφική επισήμανση είναι απαραίτητη όπου υπάρχει ισχυρισμός διατροφής και αναγράφεται ανά 100γρ ή 100mL. Μπορεί να αναγράφεται η ενεργειακή αξία, οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και το λίπος ή η ενεργειακή αξία, οι πρωτεΐνες, οι υδατάνθρακες και τα σάκχαρα, τα λιπαρά οξέα και τα κορεσμένα λιπαρά, οι εδώδιμες ίνες και το νάτριο. Για τους ισχυρισμούς υγείας θα ~ 24 ~

25 πρέπει να παρέχονται οι πληροφορίες της Ομάδας 2 του άρθρου 4, παράγραφος 1, της οδηγίας 90/496/ΕΟΚ (Γενικό Χημείο του Κράτους, 2010). Γενικές αρχές για όλους τους ισχυρισμούς (άρθρο 3) Γενικές αρχές ισχύουν για όλους τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής υπό τον Κανονισμό 1924/2006. Ένας ισχυρισμός δεν μπορεί να είναι ψευδής, διφορούμενος ή παραπλανητικός και δεν πρέπει να δημιουργεί αμφιβολίες σχετικά με την ασφάλεια ή /και τη θρεπτική επάρκεια των άλλων τροφίμων, ή να ενθαρρύνει ή να συνηγορεί υπέρ της υπερβολικής κατανάλωσης ενός τροφίμου. Επιπλέον, η χρήση των ισχυρισμών διατροφής και υγείας επιτρέπεται μόνον αν βασίζονται σε επιστημονικά στοιχεία και ο μέσος καταναλωτής κατανοεί τα ευεργετικά αποτελέσματα, όπως αυτά διατυπώνονται στον ισχυρισμό (Laser Reuterswär, 2007) Κανονισμός 1169/2011 σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα στους καταναλωτές Οι καταναλωτές στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν στη διάθεσή τους όλο και περισσότερα τρόφιμα κυρίως επεξεργασμένα ή προσυσκευασμένα με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να κάνουν υγιεινές επιλογές βασισμένες στην ορθή πληροφόρηση. Η διατροφική επισήμανση αποτελεί έναν γρήγορο οδηγό ενημέρωσης για το θρεπτικό περιεχόμενο και είναι υποχρεωτική για όλα τα επεξεργασμένα τρόφιμα βάσει του νέου ευρωπαϊκού κανονισμού 1169/2011. Ο κανονισμός 1169/2011 ΕΕ σχετικά με την παροχή πληροφοριών για τα τρόφιμα τέθηκε σε εφαρμογή τον Δεκέμβριο του Συνδυάζει δύο σημαντικές κοινοτικές οδηγίες την 2000/13/ EC (επισήμανση, παρουσίαση και διαφήμιση των τροφίμων) και την 90/496 EEC (διατροφική επισήμανση των τροφίμων) και είναι δεσμευτικός για τα κράτη μέλη αν και μπορούν να υιοθετήσουν εθνική νομοθεσία όπου η ενωσιακή δεν τα καλύπτει (European Commision 2011). Η υποχρεωτική διατροφική επισήμανση στα επεξεργασμένα τρόφιμα εμποδίζει την παρουσίαση και διαφήμιση των προϊόντων να παραπλανήσουν τους καταναλωτές αναφορικά με τα χαρακτηριστικά των τροφίμων (Bureau & Valceschini, 2003). Σύμφωνα με το νέο κανονισμό (Κανονισμός ΕΕ αριθ. 1169/2011), κάθε συσκευασμένο τρόφιμο πρέπει στην ετικέτα του να αναφέρει τα εξής: ~ 25 ~

26 Την κοινή ονομασία / ταυτότητα του προϊόντος Το όνομα και τη διεύθυνση του κατασκευαστή, συσκευαστή ή διανομέα Το καθαρό βάρος Τα θρεπτικά συστατικά του προϊόντος (λίστα συστατικών) σε φθίνουσα σειρά βάση την περιεκτικότητάς τους Την ημερομηνία ελάχιστης διατήρησης Τις ιδιαίτερες συνθήκες συντήρησης Τον τόπο παραγωγής και προέλευσης του προϊόντος Τις οδηγίες χρήσης (Την περιεκτικότητα σε αιθυλική αλκοόλη για τα ποτά με μεγαλύτερη από 1,2% αιθυλική αλκοόλη κατ όγκο). ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ-ΠΡΟΣΘΕΤΑ-ΑΛΛΕΡΓΙΟΓΟΝΑ-Γ Τ Ο Τα τρόφιμα πρέπει υποχρεωτικά να έχουν στην ετικέτα μια λίστα με τα συστατικά που περιέχουν. Τα συστατικά θα πρέπει να αναγράφονται κατά φθίνουσα σειρά: το συστατικό που περιέχεται στη μεγαλύτερη ποσότητα αναγράφεται πρώτο, ενώ το συστατικό που περιέχεται στη μικρότερη ποσότητα αναγράφεται τελευταίο. Είναι υποχρεωτική η αναγραφή όλων των θρεπτικών συστατικών συμπεριλαμβανομένων και των πρόσθετων τροφίμων (Ε). Το νερό δεν αναγράφεται πάντα εκτός και αν ξεπερνά το 5% του βάρους του προϊόντος ή αν υπόκειται σε προβλέψεις συγκεκριμένης νομοθεσίας. Υποχρεωτική είναι και η αναφορά συστατικών που μπορεί να προκαλέσουν αλλεργικές αντιδράσεις ακόμη και όταν πρόκειται για ίχνη. Σε περίπτωση που κάποια τρόφιμα περιέχουν ή παρασκευάζονται από Γενετικά Τροποποιημένους Οργανισμούς τότε υποχρεώνονται να το αναγράφουν (Κανονισμός 1169/20011, άρθρο 13,2). Ένας συνηθισμένος τρόπος παρουσίασης τον συστατικών είναι ο κάτωθι: ~ 26 ~

27 Οι υποχρεωτικές πληροφορίες πρέπει να είναι ορατές, ευανάγνωστες και ανεξίτηλες (όπου αυτό είναι δυνατό) (Κανονισμός 1169/2011, Άρθρα 13). Υπάρχουν περιπτώσεις συσκευασιών που εξαιρούνται της υποχρεωτικής επισήμανσης και μπορούν να φέρουν λιγότερες πληροφορίες όπως είναι τα γυάλινα μπουκάλια που προορίζονται για επαναχρησιμοποίηση, συσκευασίες που η επιφάνειά τους δεν ξεπερνά τα 10 τε, αλκοολούχα ποτά με πάνω από 1,2% αλκοόλη και πολλά τρόφιμα που εξαιρούνται από την υποχρεωτική διατροφική επισήμανση (Κανονισμός 1169/2011, Παράρτημα V, Άρθρα 13,16). Ο νέος κανονισμός καθοδηγεί τους κατασκευαστές να παρέχουν υποχρεωτικά πίνακα διατροφικής δήλωσης στη συσκευασία των επεξεργασμένων τροφίμων σχετικά με την ενέργεια και 6 θρεπτικά συστατικά: λίπη, κορεσμένα λίπη, υδατάνθρακες, σάκχαρα, πρωτεΐνες και αλάτι. Οι πληροφορίες αυτές πρέπει να αναγράφονται με τη σειρά που προαναφέρθηκε και να εκφράζονται ανά 100γρ ή 100mL προϊόντος. Θα πρέπει να εμφανίζονται με μορφή πίνακα με τους αριθμούς σε αντιστοίχιση εκτός και αν η επιφάνεια της συσκευασίας του τροφίμου είναι μικρή οπότε μπορεί να εμφανίζεται σε γραμμική μορφή. Εθελοντικά μπορούν να συμπεριληφθούν και επιπλέον θρεπτικά συστατικά όπως μονοακόρεστα λίπη, πολυακόρεστα λίπη, πολυόλες, άμυλο, διαιτητικές ίνες, βιταμίνες και ιχνοστοιχεία. Θα πρέπει να εμφανίζονται σε έναν διατροφικό πίνακα στο ίδιο οπτικό πεδίο, συνήθως στο πίσω μέρος της συσκευασίας, ενώ παράλληλα μπορούν να εκφράζονται και ανά μερίδα προϊόντος. Αν δεν επαρκεί ο χώρος της συσκευασίας τότε μπορεί να παρουσιάζονται γραμμικά. Η ενέργεια καθώς και όλα τα υποχρεωτικά συστατικά μπορούν να εκφράζονται και ως %GDA στον πίνακα διατροφικής δήλωσης μαζί ή αντί της έκφρασης ανά 100γρ ή 100mL ενώ οι βιταμίνες και τα μέταλλα πρέπει να εκφράζονται ως τιμές αναφοράς (Nutrient Reference Values) ανά 100γρ ή 100mL. ~ 27 ~

28 Υποχρεωτική (ροζ) και εθελοντική (γαλάζια) επισήμανση των διατροφικών πληροφοριών στον πίνακα διατροφικής δήλωσης. Επιτρέπεται η αναγραφή συγκεκριμένων βιταμινών και /ή μετάλλων και μόνο εφόσον υπάρχουν σε σημαντική ποσότητα όπως αυτή ορίζεται στο παράρτημα XIII του κανονισμού 1169/2011. Στον πίνακα φαίνονται οι βιταμίνες και τα μέταλλα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον πίνακα διατροφικής δήλωσης. Άρθρο για το περιεχόμενο των τροφίμων (Fooddrink Europe, 2013) ~ 28 ~

29 Η ευρωπαϊκή αρχή που καθορίζει ποιοι ισχυρισμοί επιτρέπεται να αναγράφονται στη συσκευασία ενός τροφίμου είναι η European Food Safety Authority (EFSA) μια ανεξάρτητη αρχή χρηματοδοτούμενη από την ΕΕ, η οποία παρέχει επιστημονικές γνωμοδοτήσεις για τους κινδύνους που σχετίζονται με τα τρόφιμα είτε με δική της πρωτοβουλία είτε όταν ζητηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ή το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και η οποία επηρεάζει τη χάραξη πολιτικών, την υιοθέτηση ή αναθεώρηση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας. Τα ερευνητικά δεδομένα αξιολογούνται διαρκώς και εκδίδεται ένας κατάλογος με τους επιστημονικά τεκμηριωμένους ισχυρισμούς, οι οποίοι είναι και οι μόνοι που μπορούν να αναγράφονται νόμιμα στις συσκευασίες των τροφίμων. Αξίζει να αναφερθεί ότι τα επιστημονικά δεδομένα αλλάζουν επομένως και κάποιοι ισχυρισμοί μπορεί να αναθεωρηθούν ή να προκύψουν νέοι (European Union, 2002) 2.3 Ισχυρισμοί διατροφής και υγείας σε χώρες εκτός ΕΕ Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Στις ΗΠΑ η διατροφική επισήμανση στα περισσότερα τυποποιημένα τρόφιμα έγινε υποχρεωτική το 1990 με τη νομοθετική πράξη για τη διατροφική επισήμανση και την Εκπαίδευση (The Nutrition Labeling and Education Act -NLEA). Για πρώτη φορά διάφοροι όροι όπως διατροφική σύσταση, μερίδα, «χαμηλό σε λιπαρά», «Ελαφρύ», ισχυρισμός υγείας τυποποιήθηκαν. Σύμφωνα με τη NLEA ισχυρισμός υγείας είναι η δήλωση που υποστηρίζεται από επιστημονικά στοιχεία ότι ένα τρόφιμο ή τα συστατικά ενός τροφίμου μειώνουν τον κίνδυνο εμφάνισης μιας ασθένειας. Ένας τέτοιος ισχυρισμός υγείας είναι ότι το φολικό οξύ στα δημητριακά μειώνει τον κίνδυνο βλάβης του νευρικού σωλήνα ή ότι οι φυτικές ίνες στα φρούτα και τα λαχανικά μειώνουν τον κίνδυνο στεφανιαίας καρδιακής νόσου. Η FDA ενέκρινε εφτά ισχυρισμούς υγείας το 1993 και ακολούθησαν πολλοί άλλοι από εκεί και πέρα. Την ίδια χρονιά και κάτω από την ίδια νομοθετική πράξη (NLEA) έγινε υποχρεωτικός και ο πίνακας με τα διατροφικά στοιχεία (Nutrition Facts Panel) o οποίος περιείχε βασικές διατροφικές πληροφορίες ανά μερίδα. Η προαναφερθείσα νομοθετική πράξη ήταν ιδιαίτερα σημαντική γιατί υποχρέωνε τους κατασκευαστές τροφίμων να παρέχουν ξεκάθαρες και αξιόπιστες πληροφορίες για τις θερμίδες, τα λιπαρά, το αλάτι, τις πρωτεΐνες και τις βιταμίνες σε μια μορφή που ήταν κατανοητή και ίδια για όλα τα τρόφιμα (Food Drug Administration, 2006). ~ 29 ~

30 Τον Μάιο του 2016 ο πίνακας διατροφικών στοιχείων για τα τυποποιημένα τρόφιμα αναβαθμίστηκε ώστε να αντανακλά τα νέα επιστημονικά δεδομένα συμπεριλαμβανομένου και της σχέσης μεταξύ διατροφής και μη μεταδοτικών ασθενειών όπως η παχυσαρκία και τα καρδιαγγειακά νοσήματα. Οι αλλαγές βασίστηκαν σε πιο πρόσφατες διατροφικές συστάσεις από ομάδες ειδικών, σε συμμετοχή των πολιτών αλλά και νέες έρευνες που αφορούν τη δημόσια υγεία και τη διατροφή. Χάρη στο νέο πίνακα διατροφικών στοιχείων οι καταναλωτές θα μπορούν να κάνουν πιο ενήμερες επιλογές για μια υγιεινή διατροφή. Ο προηγούμενος πίνακας διατροφικών στοιχείων χρησιμοποιούνταν για είκοσι χρόνια οπότε δεν άλλαξε η εμβληματική μορφή του αλλά άλλαξαν κάποια στοιχεία του. Χρησιμοποιήθηκαν γραμματοσειρές με έντονα και/ή μεγαλύτερα γράμματα για κάποιες πληροφορίες που θεωρούνται πολύ σημαντικές για τους καταναλωτές όπως είναι το μέγεθος της μερίδας, οι θερμίδες ανά μερίδα και τα θρεπτικά συστατικά. Επιπλέον, επικαιροποιήθηκαν τα μεγέθη των μερίδων ώστε να αντανακλούν αυτό που πραγματικά καταναλώνουν οι άνθρωποι σήμερα. Αφαιρέθηκαν όροι όπως «θερμίδες από λίπη» ή προστέθηκαν άλλοι όπως «προστιθέμενα σάκχαρα» ανάλογα με τα νέα επιστημονικά δεδομένα. Επίσης, επικαιροποιήθηκε η λίστα με τα θρεπτικά συστατικά που απαιτούνται ή επιτρέπονται. Τώρα, πλέον, απαιτείται η επισήμανση για το κάλιο και τη βιταμίνη D γιατί οι Αμερικανοί δε λαμβάνουν πάντα τη συνιστώμενη ημερήσια δόση ενώ δεν απαιτείται η επισήμανση για τις βιταμίνες C, A μιας και η ανεπάρκειά τους είναι πλέον σπάνια. Οι εταιρείες τροφίμων έχουν περιθώριο να συμμορφωθούν με το νέο πίνακα διατροφικών στοιχείων μέχρι την 1 η Ιανουαρίου 2020, εκτός και αν ο τζίρος από τις πωλήσεις τροφίμων είναι λιγότερος από 10 εκατομμύρια δολάρια οπότε έχουν παράταση άλλο ένα έτος δηλαδή μέχρι την 1 η Ιανουαρίου Στην εικόνα παρακάτω φαίνεται ο παλιός και ο νέος πίνακας διατροφικών στοιχείων καθώς και οι αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν. ~ 30 ~

31 (FDA, The New and Improved Nutrition Facts Label-Key Changes) Ισχυρισμοί Διατροφής και υγείας Στις ΗΠΑ η ασφάλεια τροφίμων ρυθμίζεται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, η οποία έχει τη συνταγματική εξουσία να ρυθμίζει το εμπόριο μεταξύ των πολιτειών και επομένως να επιβάλλει κανόνες σχετικά με τη διατροφική επισήμανση. Η νομοθεσία για τα τρόφιμα μπορεί να ρυθμίζεται και σε τοπικό επίπεδο από την κάθε πολιτεία χωριστά αλλά πρέπει να εναρμονίζεται με την ομοσπονδιακή. Δύο φορείς είναι υπεύθυνοι για τη διατροφική επισήμανση στα τρόφιμα καθώς και για τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής. Από τη μια βρίσκεται η Food and Drug Administration (FDA) (Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων), η οποία είναι υπεύθυνη για όλα τα τρόφιμα που παράγονται στις ΗΠΑ ή εισάγονται. Τα τρόφιμα αυτά πρέπει να είναι ασφαλή, υγιεινά και με σωστή επισήμανση. Οι ομοσπονδιακοί νόμοι που διέπουν τα τρόφιμα στη δικαιοδοσία της FDA είναι οι The Federal Food, Drug, and Cosmetic Act (FD&C Act) και Τhe Fair Packaging and Labeling Act (FDA, 2006). Η δεύτερη αρχή είναι η Επιτροπή Ομοσπονδιακού Εμπορίου (Federal Trade ~ 31 ~

32 Commission) η οποία ελέγχει τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής. Ιδρύθηκε το 1914 με αποστολή την προστασία των καταναλωτών και την προώθηση του ανταγωνισμού (Federal Trade Commision,n.d.) Η FDA ρυθμίζει τη διατροφική επισήμανση ενώ η FTC έχει δικαιοδοσία σε οτιδήποτε αφορά τη διαφήμιση. Όπως φάνηκε υπήρχε αλληλοεπικάλυψη αρμοδιοτήτων αναφορικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας και έτσι το 1954 επιτεύχθηκε συμφωνία μεταξύ των δύο αρχών όπου γίνεται ξεκάθαρο ότι η FTC θα έχει την κύρια ευθύνη, αναφορικά με την ορθότητα ή όχι όλων των διαφημίσεων που αφορούν τα τρόφιμα, τα καλλυντικά, τις συσκευές και τα φάρμακα (όχι τα συνταγογραφούμενα). Εξαιρείται η επισήμανση (labeling) για την οποία θα είναι αρμόδια η FDA (FDA, 1971). Διακρίνονται τρεις κατηγορίες ισχυρισμών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα τρόφιμα και τα διατροφικά συμπληρώματα και οι οποίοι ορίζονται από τη νομοθεσία και/ή τους κανονισμούς της FDA: ισχυρισμοί υγείας, ισχυρισμοί για το διατροφικό περιεχόμενο (nutrient content ) και δομικοί/λειτουργικοί ισχυρισμοί. Ισχυρισμοί υγείας Ισχυρισμός υγείας είναι «οποιοσδήποτε ισχυρισμός στην ετικέτα ή την επισήμανση ενός τροφίμου ή διατροφικού συμπληρώματος, που ρητά ή έμμεσα χαρακτηρίζει τη σχέση οποιασδήποτε ουσίας με μια ασθένεια ή σχετιζόμενη με την υγεία πάθηση. Ένας ισχυρισμός μπορεί επίσης να υπονοείται ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιείται(cfr-code of Federal Regulations Title 21: Food and Drugs Part 101-Food Labeling). Το ποιοι ισχυρισμοί υγείας μπορούν να χρησιμοποιηθούν στις ετικέτες των τροφίμων καθορίζεται από την FDA με τρεις τρόπους: 1) μέσω του Νόμου του 1990 για την Εκπαίδευση και τη Διατροφική Επισήμανση (Nutrition Labeling and Education Act-NLEA) που αξιολογεί τα επιστημονικά δεδομένα, είτε ύστερα από αίτημα είτε με δική της πρωτοβουλία και εκδίδει κανονισμούς που εγκρίνουν τη χρήση ισχυρισμών υγείας. Οι NLEA εγκεκριμένοι ισχυρισμοί υγείας αφορούν ισχυρισμούς που χαρακτηρίζουν τη σχέση μεταξύ ενός τροφίμου ή συστατικού τροφίμου και τη μείωση κινδύνου εμφάνισης ασθένειας με την προϋπόθεση αυτός να πληροί συγκεκριμένες προϋποθέσεις και να είναι εγκεκριμένος από έναν κανονισμό της FDA (πχ. Η πρόσληψη επαρκούς ασβεστίου καθ όλη τη διάρκεια της ζωής μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης). ~ 32 ~

33 2) μέσω της νομοθετικής πράξης του 1997 Food and Drug Administration Modernization (FDAMA), η οποία επιτρέπει τη χρήση ισχυρισμών υγείας για τους οποίους υπάρχει γνωμοδότηση της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών ή άλλου επιστημονικού σώματος της Αμερικάνικης κυβέρνησης υπεύθυνου για την προστασία της δημόσιας υγείας ή της έρευνας για τη διατροφή. Ένας τέτοιος ισχυρισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί 120 μέρες μετά τη γνωστοποίησή του στην FDA και εφόσον δεν υπάρχει αρνητική εισήγηση από αυτή για ελλιπείς πληροφορίες. Η FDAMA δεν περιέχει ισχυρισμούς υγείας που να αφορούν διαιτητικά συμπληρώματα. 3) Αν η ποιότητα και η ισχύς των επιστημονικών στοιχείων για έναν ισχυρισμό υγείας δεν πληρούν τις προδιαγραφές που τίθενται από την FDA είναι όμως αξιόπιστα και δεν παραπλανούν τον καταναλωτή τότε αποστέλλεται επιστολή που καθορίζει τη διατύπωση που πρέπει να συνοδεύει τον ισχυρισμό και περιγράφει τις συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά παρέκκλιση ο εν λόγω ισχυρισμός. Παρόλο που η επιστολή αναφέρεται σε συγκεκριμένο ισχυρισμό υγείας και αποστέλλεται στον αιτούντα, μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη συνέχεια από οποιοδήποτε τρόφιμο ή διαιτητικό συμπλήρωμα πληροί τις προδιαγραφές, όπως αυτές ορίζονται στην επιστολή από την FDA. Εξ ορισμού, ένας ισχυρισμός υγείας εμπεριέχει από τη μία μια ουσία και από την άλλη μια ασθένεια/πάθηση. Αν λείπει ένα από τα δύο αυτά δομικά στοιχεία τότε δεν πρόκειται για ισχυρισμό υγείας Εγκεκριμένοι ισχυρισμοί υγείας Οι εγκεκριμένοι από την FDA ισχυρισμοί υγείας που συνδέουν ένα θρεπτικό στοιχείο με μια ασθένεια είναι μόλις δώδεκα (12) και εγκρίνονται με τη χρήση του Significant Scientific Agreement Standard (Κριτήριο σημαντικής επιστημονικής συμφωνίας). Πρέπει να υπάρχουν ισχυρές επιστημονικές αποδείξεις για την ορθότητά τους και στον Οδηγό για τη Διατροφική Επισήμανση (Οδηγίες για τη βιομηχανία τροφίμων) αναφέρονται λεπτομερώς οι προϋποθέσεις προκειμένου να χρησιμοποιηθούν στη διατροφική επισήμανση. Ο Κώδικας Ομοσπονδιακών Κανονισμών (Code of Federal Regulations) παρέχει ένα ή περισσότερα μοντέλα δήλωσης για τον καθένα. Για παράδειγμα, «Διατροφή χαμηλή σε αλάτι μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο αρτηριακής πίεσης μία ασθένεια που σχετίζεται με πολλούς ~ 33 ~

34 παράγοντες» (21 CFR ) ή «Υγιεινή διατροφή με επαρκή φυλικό οξύ μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο ένα παιδί να γεννηθεί με ελάττωμα στον εγκέφαλο ή τη σπονδυλική στήλη (21 CFR ). Σε κάθε περίπτωση αναφέρονται οι εγκεκριμένοι ισχυρισμοί που περιέχουν το τρόφιμο και την πάθηση, οι προϋποθέσεις για το τρόφιμο και οι απαιτούμενοι όροι για τον ισχυρισμό και τέλος το μοντέλο δήλωσης του ισχυρισμού. Qualified (Πιστοποιημένοι) Ισχυρισμοί υγείας Εκτός από τους Εγκεκριμένους ισχυρισμούς υγείας μπορούν να χρησιμοποιηθούν και οι Πιστοποιημένοι Ισχυρισμοί Υγείας, οι οποίοι διαφέρουν από τους πρώτους στο ότι δεν υπάρχουν τόσο ισχυρά επιστημονικά στοιχεία για αυτούς. Η χρήση τους είναι στη διακριτή ευχέρεια της FDA η οποία επιτρέπει την εφαρμογή τους εφόσον ο ισχυρισμός πληροί τις γενικές απαιτήσεις σύμφωνα με τον 21 CFR Ισχυρισμοί για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά /ισχυρισμοί διατροφικού περιεχομένου (Nutrient Content Claims) Επιτρέπεται η χρήση ισχυρισμών για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά από την The Nutrition Labeling and Education Act of 1990 (NLEA) αρκεί να έχουν γίνει σύμφωνα με τους κανονισμούς της FDA. Οι ισχυρισμοί αυτοί περιγράφουν τα επίπεδα ενός θρεπτικού συστατικού σε ένα τροφίμου με τη χρήση όρων όπως χωρίς, χαμηλό σε, υψηλή περιεκτικότητα σε ή συγκρίνουν το επίπεδο ενός θρεπτικού συστατικού σε ένα τρόφιμο με αυτό ενός άλλου τροφίμου χρησιμοποιώντας όρους όπως περισσότερο, μειωμένο και ελαφρύ (21 CFR ).Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια ακριβής ποσοτική δήλωση (π.χ. 200χιλιοστόγραμμα) νατρίου αλλά όχι δηλώσεις όπως μόνο 200 χιλιοστόγραμμα νατρίου γιατί χαρακτηρίζει τα επίπεδα του νατρίου υπονοώντας ότι είναι χαμηλά. Σε αυτή την περίπτωση, το τρόφιμο θα έπρεπε να συμμορφώνεται με τα κριτήρια για χαμηλή περιεκτικότητα σε ή να φέρει μια δήλωση κοινοποίησης ότι δεν πληροί τις προδιαγραφές για αυτόν τον ισχυρισμό. Η δήλωση κοινοποίησης απαιτείται όταν ένα τρόφιμο περιέχει ένα ή περισσότερα από τα συστατικά που αναφέρονται πιο κάτω και υπερβαίνει τα επίπεδα είτε ανά μερίδα, είτε ανά 50γρ αν η μερίδα είναι μικρή είτε ανά Ποσότητα Αναφοράς που Συνήθως Καταναλώνεται (Reference Amount Customarily Consumed -RACC), Συνολικό Λίπος: 13,0γραμ Κορεσμένα λιπαρά: 4,0γραμ ~ 34 ~

35 Χοληστερόλη: 60 χιλιοστόγραμμα Νάτριο: 480 χιλιοστόγραμμα 21 CFR (h)(1) Οι περισσότεροι ισχυρισμοί για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά εφαρμόζονται σε αυτά που έχουν καθιερωμένη Ημερήσια Αξία (Daily Value). Οι προϋποθέσεις για τη χρήση αυτού του είδους ισχυρισμών διασφαλίζουν ότι περιγραφικοί όροι όπως υψηλή/χαμηλή περιεκτικότητα σε χρησιμοποιούνται σταθερά για όλους τους τύπους τροφίμων παρέχοντας έτσι σημαντικές πληροφορίες στους καταναλωτές. Οι ισχυρισμοί για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά χαρακτηριστικά που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ετικέτα ενός τροφίμου καθορίζονται από την FDA και περιέχουν τους όρους: χωρίς (θερμίδες, λιπαρά, κορεσμένα λίπη, χοληστερόλη, νάτριο, σάκχαρα) χαμηλό σε (θερμίδες, λιπαρά, κορεσμένα λίπη, χοληστερόλη, νάτριο, σάκχαρα) μειωμένο/λιγότερο από (θερμίδες, λιπαρά, κορεσμένα λίπη, χοληστερόλη, νάτριο, σάκχαρα) αλλά και τα συνώνυμα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν αντί για αυτούς τους όρους. Για παράδειγμα συνώνυμα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για το χωρίς είναι «μηδέν», «καθόλου/όχι», «ασήμαντη πηγή» ή «διατροφικά ασήμαντη πηγή» Τα άρθρα του Κώδικα Ομοσπονδιακού Κανονισμού (Code of Federal Regulation ) που αναφέρονται στον καθένα από τους ισχυρισμούς αυτούς και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν είναι τα εξής: 21CFR101.60(b): Ισχυρισμοί για τις θερμίδες και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν 21CFR101.62(b): Ισχυρισμοί για τα λίπη και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν 21CFR101.62(c): Ισχυρισμοί για τα κορεσμένα λίπη και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν 21CFR101.62(d): Ισχυρισμοί για τη χοληστερόλη και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν 21CFR101.61: Ισχυρισμοί για το νάτριο και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν 21CFR101.60(c): Ισχυρισμοί για τα λίπη και πότε μπορούν να χρησιμοποιηθούν Δεν μπορούν να υπάρχουν ισχυρισμοί για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά σε τρόφιμα που απευθύνονται σε βρέφη και παιδιά κάτω των 2 ετών εκτός από ισχυρισμούς που αφορούν το ποσοστό % ημερήσιας πρόσληψης (RDI) σε βιταμίνες και μέταλλα 21CFR101.13(b)(3). ~ 35 ~

36 Δομικοί/Λειτουργικοί ισχυρισμοί ( Structure/Function claims) Ορισμός Οι ισχυρισμοί της ομάδας αυτής περιγράφουν την επίδραση που έχει μια ουσία στη δομή ή τη λειτουργία του σώματος και δεν αναφέρονται σε μία ασθένεια. Ένας τέτοιος ισχυρισμός είναι πχ «Το ασβέστιο χτίζει γερά οστά». Μπορούν επίσης να περιγράφουν τον τρόπο που λειτουργεί ένα θρεπτικό ή διατροφικό συστατικό για να διατηρήσει μια τέτοια δομή ή λειτουργία πχ «τα αντιοξειδωτικά διατηρούν την ακεραιότητα των κυττάρων» ή «οι ίνες ρυθμίζουν τη λειτουργία του εντέρου». Οι ισχυρισμοί αυτοί υπάρχουν στις ετικέτες τροφίμων, διατροφικών συμπληρωμάτων όσο και φαρμάκων. Τόσο οι ισχυρισμοί υγείας, όσο και οι δομικοί/λειτουργικοί ισχυρισμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ετικέτα ή τη διατροφική επισήμανση ενός τροφίμου ή ενός διαιτητικού συμπληρώματος. Στα συμπληρώματα διατροφής η The Dietary Supplement Health and Education Act of 1994 (DSHEA) καθιέρωσε δύο ειδών ισχυρισμούς. Από τη μια ισχυρισμούς που αφορούν τη γενική ευεξία και από την άλλη ισχυρισμούς που αφορούν ασθένεια που οφείλεται σε ανεπάρκεια ενός θρεπτικού συστατικού. Οι Δομικοί/Λειτουργικοί ισχυρισμοί δεν προεγκρίνονται από την FDA αλλά η εταιρία πρέπει να έχει στοιχεία ότι ο ισχυρισμός είναι αληθής, δεν είναι παραπλανητικός για τους καταναλωτές και πρέπει να κοινοποιήσει το κείμενο με τον ισχυρισμό στην FDA σε λιγότερο από 30 μέρες μετά την κυκλοφορία του προϊόντος. Αν η ετικέτα ενός διατροφικού συμπληρώματος περιέχει έναν τέτοιο ισχυρισμό τότε θα πρέπει να δηλώνεται ότι η FDA δεν έχει αξιολογήσει τον ισχυρισμό και ότι το εν λόγω προϊόν δεν προορίζεται για τη «διάγνωση, πρόληψη ή τη θεραπεία κάποιας ασθένειας» επειδή μόνο ένα φάρμακο μπορεί να φέρει νόμιμα έναν τέτοιο ισχυρισμό (21 U.S.C. 343(r)(6) and 21 CFR ). 2.4 Η νομοθεσία σε Αυστραλία/Νέα Ζηλανδία Διατροφική επισήμανση Στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία ο κοινός κανονισμός για τα τρόφιμα αποτελείται από νόμους, πολιτικές, κριτήρια και διαδικασίες ώστε τα τρόφιμα να είναι ασφαλή για κατανάλωση. Η νομοθεσία για τα τρόφιμα καλύπτει τομείς όπως η ασφάλεια, η επισήμανση, η σύνθεση και ο χειρισμός των τροφίμων. Οι νόμοι για τα τρόφιμα δε φτιάχνονται από τα ~ 36 ~

37 κοινοβούλια των δύο χωρών αλλά διαμορφώνονται και εφαρμόζονται από ένα κοινό συνεργατικό σύστημα. Οι δύο χώρες μοιράζονται τα πρότυπα για τη διατροφική επισήμανση και το τελικό προϊόν αλλά η Νέα Ζηλανδία διατηρεί τη δική της νομοθεσία αναφορικά με την παραγωγή και την επεξεργασία των τροφίμων. Η Food Standards Australia New Zealand (FSANZ) που ιδρύθηκε το 2002, είναι ένα κοινό θεσμικό όργανο των κυβερνήσεων της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας που καθορίζει τα κριτήρια για τη διατροφική επισήμανση των τροφίμων στον Food Standards Code.Μεταξύ άλλων καθορίζει ποιες πληροφορίες θα υπάρχουν στις ετικέτες τροφίμων καθώς και τις προϋποθέσεις για τη χρήση τους (Κεφάλαιο 1 του κώδικα) αλλά και τις απαιτήσεις για διαφορετικές καταστάσεις όπως είναι η λιανική πώληση ή τα τρόφιμα για εστίαση. Στο 2 ο Κεφάλαιο του Κώδικα υπάρχουν οι όροι και προϋποθέσεις για την επισήμανση μόνο για συγκεκριμένα τρόφιμα. Υπεύθυνοι για την εφαρμογή του Κώδικα είναι φορείς και τοπικά συμβούλια στις πολιτείες και τις περιοχές της Αυστραλίας, ενώ στη Νέα Ζηλανδία το Υπουργείο Βιομηχανίας (Ministry for Primary Industries) (FSANZ, 2017 FSANZ, 2018a). Στο Τμήμα 1.2 του Κώδικα FSANZ (2018b) αναφέρονται οι πληροφορίες που πρέπει να αναγράφονται υποχρεωτικά στην ετικέτα ενός τροφίμου και είναι οι παρακάτω Όνομα και/ή περιγραφή του τροφίμου Αριθμός παρτίδας τροφίμου Όνομα και διεύθυνση του προμηθευτή του τροφίμου Λίστα συστατικών Ημερομηνία λήξης Πίνακας Διατροφικών Πληροφοριών (Nutrition information panel NIP) Χώρα προέλευσης του τροφίμου Συμβουλές και προειδοποιήσεις Η νομοθεσία στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία προστατεύει τους καταναλωτές από παραπλανητικές και ψευδείς παρουσιάσεις τόσο μέσω του Κώδικα για τα Τρόφιμα όσο και μέσω νομοθεσιών για το Δίκαιο Εμπόριο και νόμους για τα τρόφιμα. Το όνομα ή η περιγραφή του τροφίμου, το βάρος αλλά και η αναγνωσιμότητα της ετικέτας καθορίζονται με σαφήνεια πχ όταν αναγράφεται στην ετικέτα ενός τροφίμου γιαούρτι με φράουλες πρέπει να περιέχει φράουλες διαφορετικά πρέπει να επισημαίνεται ότι πρόκειται για γιαούρτι αρωματισμένο με φράουλα (Food Standards Australia New Zealand, January 2017). ~ 37 ~

38 Στην ιστοσελίδα του FSANZ υπάρχει μια διαδραστική ετικέτα όπου οι καταναλωτές μπορούν πατώντας πάνω στο αντίστοιχο νούμερο να δουν τι ακριβώς σημαίνει το καθετί που αναγράφεται πάνω στην ετικέτα του τροφίμου. Το νούμερο 1 αντιστοιχεί στον Πίνακα διατροφικών πληροφοριών ο οποίος δείχνει την ενέργεια του τροφίμου, τα λιπαρά, τα κορεσμένα λιπαρά, τα σάκχαρα και το αλάτι ανά 100γρ ή 100mL τροφίμου. Αν υπάρχει ισχυρισμός υγείας ή διατροφής για κάποιο άλλο συστατικό τότε αυτό θα πρέπει να αναγράφεται στον πίνακα. Το νούμερο 2 αναφέρεται στην ποσοστιαία επισήμανση του κύριου συστατικού του τροφίμου που το διαχωρίζει από άλλα παρόμοια και βοηθάει στη σύγκριση (πχ περιέχει 7% φράουλες). Το νούμερο 3 αναφέρεται στην ταυτότητα του τροφίμου δηλαδή το όνομα, την εταιρεία παραγωγής, τον αριθμό παρτίδας και την πραγματική φύση του τροφίμου. Το νούμερο 4 δίνει πληροφορίες για τα αλλεργιογόνα ή τις δυσανεξίες. Το νούμερο 5 αναφέρεται στην ημερομηνία λήξης ή κατανάλωσης ως. Το νούμερο 6 αναφέρεται στη λίστα με τα συστατικά τα οποία αναγράφονται κατά φθίνουσα σειρά. Το νούμερο 7 αντιστοιχεί στο βάρος και τις μονάδες μέτρησης. Το Εθνικό Ινστιτούτο Μετρήσεων στην Αυστραλία και το Υπουργείο για τα Ζητήματα των Καταναλωτών στη Νέα Ζηλανδία είναι υπεύθυνα για την ορθή χρήση των μονάδων μέτρησης. Το νούμερο 8 αντιστοιχεί στα πρόσθετα στα τρόφιμα τα οποία πρέπει συνήθως να αναγράφονται με την ονομασία της κατηγορίας τους (πχ χρώμα) ακολουθούμενα από το όνομα και τον αριθμό των πρόσθετου. Το νούμερο 9 αναφέρεται στις οδηγίες χρήσης και αποθήκευσης. Το νούμερο 10 αναφέρεται στην αναγνωσιμότητα της ετικέτας. Οι πληροφορίες πρέπει να είναι ευανάγνωστες και να ξεχωρίζουν από το φόντο της ετικέτας. Το νούμερο 11 αναφέρεται στη χώρα προέλευσης. Η Αυστραλία και η Νέα Ζηλανδία έχουν διαφορετικές απαιτήσεις για αυτή την επισήμανση. Στην πρώτη η χώρα προέλευσης των συσκευασμένων και μερικών μη συσκευασμένων είναι υποχρεωτική ενώ στη δεύτερη είναι υποχρεωτική η αναγραφή της χώρας προέλευσης μόνο για τα κρασιά. Το νούμερο 12 αναφέρεται στους ισχυρισμούς για το περιεχόμενο σε θρεπτικά ~ 38 ~

39 συστατικά όπως πχ περιέχει ασβέστιο και τους ισχυρισμούς υγείας (Food Standards Australia New Zealand, March 2017 ). Στην εικόνα που ακολουθεί φαίνεται η νέα ετικέτα στα τρόφιμα και τι σημαίνουν οι πληροφορίες που αναγράφονται πάνω σε αυτή. (Interactive Labelling poster FSANZ) Οι εταιρείες τροφίμων πρέπει να συμμορφώνονται με τον Εθνικό Νόμο Food Standards Code αναφορικά με τις ετικέτες στα τρόφιμα ενώ η διατροφική επισήμανση στα μενού μεγαλύτερων καταστημάτων γρήγορης εστίασης διαμορφώνεται από τον Κανονισμό για τα Τρόφιμα του 2015 και από τη Νομοθετική Πράξη για τα Τρόφιμα του Ο πίνακας με τα διατροφικά στοιχεία είναι υποχρεωτικό να υπάρχει σε όλα τα συσκευασμένα τρόφιμα (Food Standards Australia New Zealand, 2018b ). εκτός από κάποιες εξαιρέσεις και στην περίπτωση που δε φέρουν ισχυρισμό διατροφής και υγείας (Food Standards Australia New Zealand, December 2014 ). Το Παράρτημα για την Υγεία και το Γήρας του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας και Ιατρικής Έρευνας εξηγεί στους καταναλωτές πώς να διαβάζουν τον πίνακα διατροφικού περιεχομένου ώστε να τον κατανοούν καλύτερα και να μην βασίζονται μόνο στους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας. Η κατανόηση του πίνακα τους βοηθά να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές. Οι πληροφορίες αναγράφονται τόσο ανά μερίδα όσο και ανά 100γρ ή 100mL (Australian Government, National Health and Medical Research Council, & Department of Health and ~ 39 ~

40 Ageing, 2013). ΜΕΡΟΣ Α : Θεωρητικό πλαίσιο Πίνακας διατροφικής ανάλυσης ( Ισχυρισμοί για τη διατροφική αξία και την υγεία στον Food Standards Code Οι ισχυρισμοί υγείας και διατροφής γίνονται σε εθελοντική βάση από τις εταιρίες τροφίμων τόσο στις ετικέτες τροφίμων όσο και στις διαφημίσεις που αφορούν τα τρόφιμα. Οι επιχειρήσεις που επιλέγουν να φέρουν τα τρόφιμά τους τούς προαναφερθέντες ισχυρισμούς οφείλουν να συμμορφώνονται με το πρότυπο του Food Standards Code. Οι ισχυρισμοί για τη διατροφική αξία αφορούν το περιεχόμενο ενός τροφίμου σε συγκεκριμένα θρεπτικά ή ουσίες όπως για παράδειγμα καλή πηγή ασβεστίου ή χαμηλό σε λιπαρά. Προϋπόθεση για τη χρήση τους η συμμόρφωση με τα κριτήρια που ορίζονται από τον Κώδικα. Για παράδειγμα ένα τρόφιμο μπορεί να χρησιμοποιήσει τον ισχυρισμό χαμηλό σε λιπαρά αν το περιεχόμενό του σε λίπος είναι λιγότερο από ~ 40 ~

41 α) 1.5 g/100 ml για τα υγρά τρόφιμα ή β) 3 g/100 g για τα στερεά τρόφιμα Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνεται από τον κώδικα (Section ) «ισχυρισμός για τη διατροφική αξία είναι ο ισχυρισμός που α) αφορά ι) την παρουσία ή απουσία οποιουδήποτε από τα ακόλουθα: μία βιολογικά ενεργή ουσία, διαιτητικές ίνες, ενέργεια, μέταλλα, κάλλιο, πρωτεΐνη, υδατάνθρακες λίπη, τα συστατικά είτε της πρωτεΐνης, είτε των υδατανθράκων είτε του λίπους, αλάτι, νάτριο, βιταμίνες ή ιι) το γλυκαιμικό δείκτη ή το γλυκαιμικό φορτίο β) δεν αναφέρεται στην παρουσία ή απουσία αλκοόλ και γ) δεν είναι ισχυρισμός υγείας. Οι ισχυρισμοί υγείας αναφέρονται στη σχέση μεταξύ ενός τροφίμου και τα οφέλη που έχει αυτό για την υγεία και επιτρέπεται η χρήση τους στην ετικέτα ενός τροφίμου μόνο αν αυτό πληροί τις προϋποθέσεις για το κριτήριο του θρεπτικού προφίλ (NPSC nutrient profiling scoring system). Το θρεπτικό προφίλ είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται διεθνώς και βασίζεται στο θρεπτικό περιεχόμενο ενός τροφίμου. Η βαθμολογία του τροφίμου υπολογίζεται με βάση το περιεχόμενο του τροφίμου σε ενέργεια, κορεσμένα λιπαρά, συνολικά σάκχαρα και αλάτι μαζί την ποσότητα φρούτων, λαχανικών, ξηρών καρπών, οσπρίων, καρύδας, μπαχαρικών, βοτάνων, μυκήτων, φυκιών και σπόρων και σε μερικές περιπτώσεις διαιτητικών ινών και πρωτεϊνών που περιέχει. Η τελική βαθμολογία του τροφίμου καθορίζει αν αυτό μπορεί να φέρει έναν ισχυρισμό υγείας. Οι ισχυρισμοί υγείας διακρίνονται σε Γενικού επιπέδου ισχυρισμούς υγείας και Υψηλού επιπέδου ισχυρισμοί υγείας. Οι μεν πρώτοι αναφέρονται σε ένα θρεπτικό συστατικό ενός τροφίμου και τις επιπτώσεις που έχει αυτό στη λειτουργία του οργανισμού όπως για παράδειγμα «Οι φυτικές ίνες βοηθούν στη σωστή λειτουργία του εντέρου». Οι ισχυρισμοί Γενικού επιπέδου απαγορεύεται να αναφέρονται σε σοβαρές ασθένειες ή βιοδείκτες σοβαρών ασθενειών. Οι ισχυρισμοί λοιπόν που χρησιμοποιούνται από τις εταιρίες πρέπει να βασίζονται σε μια από τις 200+ προεγκεκριμένες σχέσεις τροφίμων υγείας που υπάρχουν στον Food Standards Code ή να αυτοαποδεικνύουν μια σχέση τροφίμου υγείας ακολουθώντας τη διαδικασία που περιγράφεται στον κατάλογο 6 του Κώδικα. Από τον Ιανουάριο του 2016 οι εταιρίες τροφίμων πρέπει να συμμορφώνονται με τα κριτήρια που ορίζονται στο Πρότυπο (Federal Register of Legislation,& Australian Government ) τόσο για τις ετικέτες όσο και για τις διαφημίσεις. ~ 41 ~

42 Οι ισχυρισμοί Υψηλού επιπέδου αναφέρονται σε μια θρεπτική ουσία που υπάρχει σε ένα τρόφιμο και τη σχέση της με μια σοβαρή ασθένεια ή βιοδείκτη σοβαρής ασθένειας όπως για παράδειγμα «Διατροφή με υψηλή περιεκτικότητα σε ασβέστιο μπορεί να μειώνει τον κίνδυνο οστεοπόρωσης σε άτομα ηλικίας 65 ετών και πάνω» ενώ ένα παράδειγμα ισχυρισμού υγείας για βιοδείκτη είναι «Οι φυτοστερόλες μπορεί να μειώνουν τη χοληστερόλη στο αίμα». Οι εταιρίες που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν έναν ισχυρισμό υψηλού επιπέδου στις ετικέτες των τροφίμων θα πρέπει να βασίζονται σε μία από τις 13 προεγκεκριμένες από την FSANZ σχέσεις τροφίμου-υγείας που αναφέρονται στον Food Standards Code. Οποιοσδήποτε ισχυρισμός υγείας χρησιμοποιείται στα τρόφιμα πρέπει να τεκμηριώνεται επιστημονικά. Το Πρότυπο δε ρυθμίζει ισχυρισμούς όπως αυτοί που αφορούν το μη θρεπτικό περιεχόμενο ενός τροφίμου όπως «αγνό», «φρέσκο» ή «φυσικό» ή ισχυρισμούς που αφορούν ισχυρισμούς επεξεργασίας όπως για παράδειγμα «παστεριωμένο» ή «χαλάλ» (Food Standards Australia New Zealand, 2016). 2.5 Η νομοθεσία στον Καναδά Εισαγωγή-Διατροφική επισήμανση Στον Καναδά 1 στα 3 παιδιά (Rao et al., 2016) και 2 στους 3 ενήλικες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι (Statistics Canada, 2014) ενώ 1 στους 5 ενήλικες ζουν με χρόνιες μη μεταδιδόμενες ασθένειες κάποιες από τις οποίες ήδη εμφανίζονται από την παιδική ηλικία (Public Health Agency of Canada, 2016). Η διατροφή θεωρείται ο βασικότερος παράγοντας κινδύνου για αυτού του είδους τις παθήσεις. Η υπερβολική κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων πλούσιων σε αλάτι, σάκχαρα ή κορεσμένα λιπαρά αυξάνουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακών παθήσεων και παχυσαρκίας (Centre for Chronic Disease Prevention & Public Health Agency of Canada, 2016). Το 1/3 των θερμίδων που καταναλώνουν οι Καναδοί προέρχονται από τρόφιμα τέτοιου είδους ενώ ξοδεύουν το 30% του προϋπολογισμού τους για το φαγητό σε μέρη που πωλούν έτοιμο φαγητό. Η υπερβολική κατανάλωση ποτών που περιέχουν ζάχαρη ενέχει μεγαλύτερο κίνδυνο για παχυσαρκία, διαβήτη τύπου ΙΙ και οδοντικά προβλήματα. Το 1/3 των σακχάρων που καταναλώνονται από τους εφήβους προέρχονται από ποτά με ζάχαρη. Η υπερβολική κατανάλωση αλατιού οδηγεί σε υψηλή αρτηριακή πίεση, καρδιοπάθεια και εγκεφαλικό. Η πλειονότητα των Καναδών, κυρίως άνδρες, παιδιά και έφηβοι καταναλώνουν παραπάνω από το διπλάσιο αλάτι που χρειάζονται (Statistics Canada, ~ 42 ~

43 2015). Το 2016 η κυβέρνηση του Καναδά υιοθετεί μια νέα στρατηγική (Healthy Eating Strategy ) με σκοπό τη βελτίωση του περιβάλλοντος των τροφίμων ώστε να διευκολύνει τους Καναδούς να κάνουν υγιεινότερες επιλογές. Περιλαμβάνει την αναθεώρηση του Διατροφικού Οδηγού του Καναδά εισάγοντας περιορισμούς στο μάρκετινγκ ανθυγιεινών προϊόντων στα παιδιά τα οποία θεωρούνται ευάλωτη ομάδα, εξάλειψη των βιομηχανικά παραγόμενων τρανς λιπαρών, μείωση του αλατιού στα τρόφιμα, επικαιροποίηση του διατροφικού πίνακα και των συστατικών και βελτίωση της επισήμανσης στη μπροστινό μέρος της συσκευασίας (front-ofpackage nutrition information) (Canada Gazette & Government of Canada, 2016). Η ενημέρωση και η εκπαίδευση ώστε να κατανοούν τις ετικέτες δίνει τη δυνατότητα στους καταναλωτές να κάνουν υγιεινές και συνειδητές επιλογές. Στα τέλη του 2016 τροποποιήθηκαν οι κανονισμοί που αφορούσαν τον πίνακα διατροφικής δήλωσης, τη λίστα με τα συστατικά των τροφίμων, την ποσότητα μερίδας και πληροφορίες για τα σάκχαρα ώστε να είναι πιο εύκολη η ανάγνωσή τους από τους καταναλωτές αλλά και η σύγκριση παρόμοιων τροφίμων. Οι νέες ετικέτες για τα τρόφιμα έκαναν την εμφάνισή τους στις αρχές του Δίνεται μια πενταετής περίοδος προσαρμογής κατά την οποία τα προσυσκευασμένα τρόφιμα θα μπορούν να φέρουν την παλιά ή τη νέα επισήμανση και από τις 14 Δεκεμβρίου 2021 όλα τα προσυσκευασμένα τρόφιμα που παρασκευάζονται ή εισάγονται στον Καναδά θα πρέπει να συμμορφώνονται με το νέο κανονισμό. ( Σύμφωνα με το νόμο η ετικέτα ενός προσυσκευασμένου τροφίμου θα πρέπει να περιέχει Έναν πίνακα διατροφικής δήλωσης ο οποίος περιλαμβάνει πληροφορίες για τη μερίδα, τις θερμίδες, 13 βασικά θρεπτικά συστατικά και το ποσοστό της ημερήσιας πρόσληψης. Μία λίστα με τα συστατικά τα οποία αναγράφονται κατά φθίνουσα σειρά. Δήλωση για αλλεργιογόνα Ημερομηνία ανάλωσης/λήξης ~ 43 ~

44 Πίνακας διατροφικών στοιχείων, παλιά και νέα έκδοση Ο νέος πίνακας διατροφικών στοιχείων περιέχει τη μερίδα σερβιρίσματος που είναι σταθερή ώστε να κάνει πιο εύκολη τη σύγκριση ανάμεσα σε παρόμοια τρόφιμα και πιο ρεαλιστική ώστε να αντανακλά την ποσότητα που καταναλώνουν συνήθως οι Καναδοί. Επιπλέον, γίνονται πιο εμφανείς η μερίδα σερβιρίσματος και οι θερμίδες. Αφαιρούνται από τον νέο πίνακα οι βιταμίνες A και C αφού θεωρείται ότι η πρόσληψή τους είναι επαρκής και προστίθενται το κάλλιο διότι είναι σημαντικό για τη διατήρηση καλής αρτηριακής πίεσης και επειδή η πρόσληψή του δεν είναι επαρκής. Τέλος, στο κάτω μέρος του πίνακα μπαίνει μια υποσημείωση για το ποσοστό της ημερήσιας αξίας (Daily Value) το οποίο πιστεύεται ότι θα βοηθήσει τους καταναλωτές να κατανοήσουν τι ποσοστό ενός θρεπτικού συστατικού υπάρχει στα τρόφιμα. Επισημαίνεται ότι 5% σημαίνει λίγο ενώ 15% είναι περισσότερο ή πολύ. Μερικά προ-συσκευασμένα τρόφιμα μπορεί να φέρουν ισχυρισμούς διατροφής και υγείας. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει υποχρεωτικά να υπάρχει ο πίνακας διατροφικής δήλωσης και για τη χρήση τους θα πρέπει να ακολουθούνται συγκεκριμένοι κανόνες που καθορίζονται από το Health Canada έναν ομοσπονδιακό θεσμό που είναι μέρος του χαρτοφυλακίου για την υγεία ώστε οι ισχυρισμοί να συνάδουν με τη νομοθεσία και να μην είναι παραπλανητικοί. Οι Nutrient Function Claims /οι ισχυρισμοί για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά περιγράφουν το ρόλο της ενέργειας ή των θρεπτικών συστατικών (υδατάνθρακες, πρωτεΐνες, λίπη, λιπαρά οξέα, σάκχαρα βιταμίνες και μέταλλα) στη διατήρηση της καλής υγείας ή στη ~ 44 ~

45 φυσιολογική ανάπτυξη πχ η ενέργεια είναι ένας παράγοντας για τη διατήρησης της καλής υγείας. Ο καταναλωτής πρέπει να είναι ενήμερος για την ποσότητα της ενέργειας ή της θρεπτικής ουσίας που υπάρχει σε μια μερίδα του τροφίμου κάθε φορά που υπάρχει ένας τέτοιος ισχυρισμός στην ετικέτα του τροφίμου. Αυτό γίνεται ή μέσω της δήλωσης στον πίνακα με τα θρεπτικά συστατικά ή με ποσοτική δήλωση έξω από τον πίνακα. Ο πίνακας με τη διατροφική δήλωση πρέπει να υπάρχει υποχρεωτικά όταν υπάρχουν ισχυρισμοί αυτού του είδους τόσο στην ετικέτα όσο και στη διαφήμιση. Επιπλέον, οι ισχυρισμός αυτού του είδους δεν μπορούν να γίνουν για μια τροφή αυτή καθαυτή αλλά γίνονται αναφορικά με την ενέργεια ή τα θρεπτικά χαρακτηριστικά μιας τροφής. Για παράδειγμα δεν μπορεί να υπάρξει ισχυρισμός «το γάλα βοηθάει στο χτίσιμο γερών οστών και δοντιών» διότι ένας ισχυρισμός για τη λειτουργία των θρεπτικών ουσιών αναφέρεται στην ενέργεια ή τη θρεπτική ουσία πχ το ασβέστιο σε ένα τρόφιμο και όχι σε ένα συγκεκριμένο τρόφιμο πχ το γάλα. Η σωστή διατύπωση θα ήταν «το γάλα είναι άριστη πηγή ασβεστίου που βοηθά στο χτίσιμο υγειών οστών και δοντιών». Οι ισχυρισμοί που μπορούν να φέρουν τα τρόφιμα για την περιεκτικότητα σε θρεπτικά συστατικά, οι προϋποθέσεις χρήσης τους και η διατύπωσή τους περιγράφονται αναλυτικά στον Κανονισμό για τα Τρόφιμα και τα Φάρμακα (Food and Drug Regulations). Αναφέρονται στην ενέργεια/θερμίδες (χωρίς, χαμηλό σε, μειωμένη, λιγότερη, πηγή ενέργειας, περισσότερη ενέργεια), στις πρωτεΐνες (χαμηλό σε, πηγή πρωτεΐνης, εξαιρετική πηγή πρωτεΐνης, περισσότερη πρωτεΐνη), στα λιπαρά (χωρίς, χαμηλό σε, μειωμένο σε, χαμηλότερο σε, 100% χωρίς λίπος, % χωρίς λίπος, χωρίς πρόσθετα λίπη, χωρίς κορεσμένα λιπαρά οξέα, χαμηλό σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, μειωμένο σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, χαμηλότερο σε κορεσμένα λιπαρά οξέα, χωρίς τρανς λιπαρά οξέα, μειωμένο σε τρανς λιπαρά οξέα, χαμηλότερο σε τρανς λιπαρά οξέα, πηγή ω-3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, πηγή ω-6 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων, χοληστερόλη (χωρίς, χαμηλό σε, μειωμένο, χαμηλότερο ), αλάτι ή νάτριο (χωρίς, χαμηλό, μειωμένο, λιγότερο από, χωρίς πρόσθετο αλάτι ή νάτριο, ελαφρώς αλατισμένο), σάκχαρα (χωρίς, μειωμένο σε, χαμηλότερο,χωρίς πρόσθετα σάκχαρα), φυτικές ίνες (πηγή, υψηλή πηγή, πολύ υψηλή πηγή, περισσότερες ίνες), ελαφρύ σε ενέργεια ή λιπαρά, άπαχο, extra άπαχο. Για παράδειγμα για να χρησιμοποιηθεί ο ισχυρισμός «Χωρίς λίπος» θα πρέπει το τρόφιμο να έχει λιγότερα από 0,5γρ λίπους ανά μερίδα ~ 45 ~

46 ( Ισχυρισμοί υγείας Οι ισχυρισμοί υγείας αναφέρονται στα ενδεχόμενα οφέλη που μπορεί να έχει για την υγεία ένα τρόφιμο εφόσον καταναλώνεται στα πλαίσια μιας υγιεινής διατροφής. Οι προαναφερθέντες ισχυρισμοί εγκρίνονται από το Health Canada το οποίο εκδίδει μια λίστα με τους εγκεκριμένους ισχυρισμούς καθώς και τα κριτήρια που πρέπει να πληροί το προϊόν ώστε να μπορεί να χρησιμοποιήσει τον ισχυρισμό. Αν μια εταιρεία επιλέξει να χρησιμοποιήσει έναν ισχυρισμό που δεν υπάρχει στη λίστα με τους εγκεκριμένους ισχυρισμούς πρέπει να διαθέτει τα επιστημονικά στοιχεία που να αποδεικνύουν τον ισχυρισμό τα οποία δίνονται στην Καναδική Υπηρεσία Επιθεώρησης Τροφίμων ( Canadian Food Inspection Agency CFIA) καθώς και στο Health Canada. Κάποιοι ισχυρισμοί μπορεί να χρειαστούν έλεγχο από την Health Canada πριν χρησιμοποιηθούν στην ετικέτα ενός τροφίμου. Η Καναδική Υπηρεσία Επιθεώρησης Τροφίμων( Canadian Food Inspection Agency CFIA) ελέγχει αν εφαρμόζεται ο νόμος τόσο για την επισήμανση όσο και για τους ισχυρισμούς υγείας και διατροφής. Α3. Διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας (FOP NUTRITION LABELLING) 3.1 Εισαγωγή Η διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας θεωρείται μια πολύ σημαντική στρατηγική αντιμετώπισης των μη μεταδοτικών ασθενειών τόσο από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας όσο και από τον Οργανισμό για την Οικονομική Συνεργασία και Ανάπτυξη γιατί βοηθά τους καταναλωτές να προβαίνουν σε ενήμερες επιλογές. Εκτός αυτού παρέχει στις εταιρίες τροφίμων ένα ισχυρό κίνητρο να αναδιαμορφώσουν τη σύσταση αλλά και την ποιότητα των τροφίμων (OECD & EU, 2016 OECD, 2017). Κυβερνητικά σώματα, εταιρίες τροφίμων, οργανισμοί υγείας, σουπερμάρκετ και παραγωγοί έχουν υιοθετήσει σχήματα διατροφικής επισήμανσης τα οποία συμπληρώνουν τον πίνακα διατροφικής δήλωσης που βρίσκεται στο πίσω μέρος της συσκευασίας. Τα σχήματα αυτά συνήθως βρίσκονται στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας, απαντώνται σε διάφορα χρώματα και σχήματα και παρέχουν πληροφορίες για τη θρεπτική αξία του προϊόντος σε ~ 46 ~

47 συνοπτική ή απλοποιημένη μορφή (Drewnowski et al., 2010). Επιπλέον επικοινωνούν στους καταναλωτές τη σχετική υγιεινότητα των τροφίμων. Οι πληροφορίες αυτές μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές όταν ψωνίζουν. Αυτό που αξίζει να επισημανθεί είναι ότι τα συστήματα αυτά συχνά στηρίζονται σε διαφορετικές προσεγγίσεις αναφορικά με το ειδικά περιγράμματα των θρεπτικών συστατικών κάτι που δεν φτάνει στον καταναλωτή (Grunert et al., 2010 WHO, 2014). Σε μια ανασκόπηση που πραγματοποιήθηκε το 2010 για το Ινστιτούτο Ιατρικής (Institute of Medicine IOM) επιλέχθηκαν 20 αντιπροσωπευτικά συστήματα διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας τα οποία χρησιμοποιούνται είτε στις ΗΠΑ είτε σε άλλες χώρες. Για να είναι πιο εύκολη η σύγκριση τους κατηγοριοποιήθηκαν σε 3 ομάδες. Συστήματα συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών (Nutrient specific Systems) περιορίζονται στην παρουσίαση συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών από τον πίνακα διατροφικής δήλωσης ανά μερίδα ή χρησιμοποιούν σύμβολα που βασίζονται στα κριτήρια για τους ισχυρισμούς. Οι πληροφορίες δίνονται ως ποσοστό επί της εκατό της συνιστώμενης ημερήσιας πρόσληψης και μπορεί να χρησιμοποιούν τα χρώματα του φωτεινού σηματοδότη ή λέξεις για δείξουν ότι ένα προϊόν περιέχει υψηλά, μέτρια ή χαμηλά ποσοστά ενός θρεπτικού συστατικού. Μπορεί επίσης να υπάρχει ένδειξη με τις θερμίδες που περιέχει το τρόφιμο ανά μερίδα ενώ στην περίπτωση που χρησιμοποιεί σύμβολα που σχετίζονται με ισχυρισμούς μπορεί να είναι πολλαπλά όπως «πηγή φυτικών ινών», «πλούσιο σε ασβέστιο». Παραδείγματα τέτοιων συστημάτων είναι το «Σύστημα Φωτεινού Σηματοδότη» που χρησιμοποιείται κυρίως στο Ηνωμένο Βασίλειο και το «Σύστημα Ενδεικτικής Ημερήσιας Πρόσληψης (GDA)» που χρησιμοποιείται ευρύτατα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Συνοπτικά συστήματα δεικτών(summary indicator systems) Δίνεται μια συνολική βαθμολογία στο τρόφιμο με τη χρήση ενός σύμβολου ή εικονιδίου χωρίς να δίνονται συγκεκριμένες πληροφορίες για το θρεπτικό περιεχόμενο. Μπορούν να είναι δυαδικά όπως το λογότυπο του συστήματος των επιλογών το οποίο χρησιμοποιεί το σύμβολο επιλογής ( ) αν ένα προϊόν πληροί συγκεκριμένα κριτήρια θρεπτικών συστατικών ή το σύμβολο της κλειδαρότρυπας η οποία χρησιμοποιείται στα πιο υγιεινά προϊόντα μιας κατηγορίας ή να κάνουν ταξινομήσεις όπως στο σύστημα Ταξινόμησης Αστέρι Υγείας όπου ένα προϊόν βαθμολογείται με από ½ έως 5 αστέρια. Πληροφορικά συστήματα ομάδας τροφίμων(food group information systems) ~ 47 ~

48 χρησιμοποιούν σύμβολα που δίνονται σε ένα προϊόν ανάλογα με την παρουσία μιας συγκεκριμένης ομάδας τροφίμων ή ενός συστατικού. Πχ Σύμβολο που να λέει ότι ένα τρόφιμο είναι 100% ολικής άλεσης (Institute of Medicine Food and Nutrition Board & Committee on Examination of Front-of-Package Nutrition Rating Systems and Symbols, 2010) Οι Hodgkins et al. (2012) ανέπτυξαν ένα σύστημα ταξινόμησης των διατροφικών επισημάνσεων στο μπροστινό μέρος της ετικέτας διακρίνοντάς τες σε καθοδηγητικές, ημικαθοδηγητικές και μη καθοδηγητικές ανάλογα με το βαθμό καθοδήγησης που παρέχουν αναφορικά με ολική «υγιεινότητα» ενός τροφίμου. Έτσι οι μη καθοδηγητικές επισημάνσεις παρέχουν στον καταναλωτή μια λίστα με θρεπτικά συστατικά και αφήνουν σε εκείνον την ερμηνεία αυτών. Παραδείγματα μη καθοδηγητικών επισημάνσεων είναι το %GDAs, καθώς και ο πίνακας διατροφικών στοιχείων (Nutrition Facts Panel NFP).Οι επισημάνσεις αυτές γίνονται ημι-καθοδηγητικές όταν καλύπτονται με κάποιο σύμβολο ή άλλη ποιοτική αξιολόγηση όπως κάποιον χρωματικό κώδικα. Μαζί με τη λίστα των διατροφικών στοιχείων δίνεται και μια ερμηνεία της «υγιεινότητας» του καθενός από αυτά μέσω του χρωματικού κώδικα. Καθοδηγητικές επισημάνσεις είναι το Nordic Keyhole και το εικονίδιο Choices τα οποία άμεσα τονίζουν την «υγιεινότητα» ενός τροφίμου (Hodgkins et al., 2012). Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία κάποια από τα συστήματα διατροφικής επισήμανσης στη μπροστινή πλευρά θα μπορούσαν να χαρακτηρισθούν ως διατροφικές πληροφορίες (πχ %ΕΗΠ: παρέχει μόνο διατροφικές πληροφορίες) ή ισχυρισμοί διατροφής και υγείας (Λογότυπα υγείας: επικοινωνούν στους καταναλωτές ότι το τρόφιμο έχει αξιολογηθεί ως υγιεινό) (European Commission, 2011 European Commission, 2006a) Περιγράμματα θρεπτικών συστατικών Τα περιγράμματα θρεπτικών συστατικών ορίζονται ως «η επιστήμη ταξινόμησης ή κατάταξης των τροφίμων σύμφωνα με τη διατροφική τους σύσταση για λόγους που σχετίζονται με την πρόληψη της ασθένειας και την προώθηση της υγείας (Rayner,Scarborough & Kaur, 2012). Μέσω του περιγράμματος καθορίζεται αντικειμενικά η συνολική διατροφική ποιότητα ενός τροφίμου σε σχέση με άλλα τρόφιμα. Πολλά και διαφορετικά περιγράμματα θρεπτικών συστατικών έχουν αναπτυχθεί τόσο από εταιρίες τροφίμων όσο και από αλυσίδες σουπερμάρκετ και οργανισμούς που σχετίζονται με τη δημόσια υγεία. ~ 48 ~

49 Αν και τα περιγράμματα συχνά καθορίζονται από συγκεκριμένους στόχους συνήθως η μεθοδολογία που χρησιμοποιείται βασίζεται είτε 1) σε τιμές κατώφλια των θρεπτικών ουσιών των οποίων η κατανάλωση δε συνιστάται (Σύστημα Φωτεινού Σηματοδότη, %ΕΗΠ) ή 2) σε θετικά και αρνητικά κριτήρια όπου υπάρχει ένα ανώτατο κατώφλι για τα αρνητικά κριτήρια και ένα ελάχιστο για τα θετικά (λογότυπα υγείας) (Drewnowski & Fulgoni, 2008) Τα περιγράμματα θρεπτικών συστατικών μπορούν να έχουν διάφορες εφαρμογές μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται η διαφήμιση τροφίμων σε παιδιά, οι διαμόρφωση ισχυρισμών διατροφής και υγείας, η επισήμανση τροφίμων με λογότυπα ή σύμβολα (WHO,2014). Στην ΕΕ τα τρόφιμα που φέρουν ισχυρισμούς διατροφής και υγείας πρέπει να ικανοποιούν τις προϋποθέσεις που τίθενται από τα διατροφικά περιγράμματα ώστε να μπορούν πριν γίνει ο ισχυρισμός. Είναι αναγκαία λοιπόν η πρόσβαση σε αξιόπιστα δεδομένα αναφορικά με τη σύσταση των τροφίμων τόσο από τους νομοθέτες όσο και από εκείνους που ελέγχουν την εφαρμογή των μέτρων καθώς και η ανάγκη ανάπτυξης ενός κοινού εργαλείου για τον καθορισμό των διατροφικών περιγραμμάτων (Verhagen and Van den Berg, 2008). 3.2 Συστήματα διατροφικής επισήμανσης στη μπροστινή πλευρά της συσκευασίας Σύστημα Ενδεικτικής Ημερήσιας Πρόσληψης (Guideline Daily Amounts GDAs)/Προσλαμβανόμενη Ποσότητα Αναφοράς (Recommended Intake-RI) Τα τελευταία χρόνια έχουν υιοθετηθεί κάποια σχήματα διατροφικής επισήμανσης από τη βιομηχανία τροφίμων τα οποία δίνουν τη δυνατότητα στους καταναλωτές να πάρουν γρήγορα πληροφορίες για τη θρεπτική αξία των τροφίμων. Το σύστημα διατροφικής επισήμανσης που κυριαρχεί στην ΕΕ είναι το «Σύστημα Ενδεικτικής Ημερήσιας Πρόσληψης (GDA)» το οποίο στην Ελλάδα χρησιμοποιείται από το Ο Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων (ΣΕΒΤ) ως μέλος της Food Drink Europe ενθαρρύνει τη βιομηχανία τροφίμων να το χρησιμοποιεί στα συσκευασμένα τρόφιμα. Λόγω των νέων ευρωπαϊκών κανονισμών για τις ετικέτες τροφίμων αλλάζει ονομασία και εισάγεται ο όρος «Προσλαμβανόμενη Ποσότητα Αναφοράς (RI)» αντί του όρου «GDA». Οι πληροφορίες ~ 49 ~

50 αναγράφονται στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας και υποδεικνύουν την ποσότητα της ενέργειας και συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών (σάκχαρα, λιπαρά, κορεσμένα λιπαρά, αλάτι) που περιέχεται σε μία μερίδα προϊόντος, καθώς και τι αντιπροσωπεύει αυτή ως ποσοστό της μέγιστης ποσότητας από το κάθε θρεπτικό συστατικό που θα πρέπει ένας υγιής ενήλικας να καταναλώνει καθημερινά (Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων ΣΕΒΤ). Οι τιμές αναφοράς, δηλαδή το ποσοστό συστατικών που πρέπει να καταναλώνει ένας ενήλικας, προέρχονται από διάφορες διατροφικές συστάσεις και εάν δεν αναφέρεται διαφορετικά, υπολογίζονται με βάση τις ανάγκες ενός ενήλικα μέτριου αναστήματος με ένα μέσο επίπεδο σωματικής δραστηριότητας και υπολογίζονται στις 2000Kcal. Ωστόσο, επειδή οι ανάγκες κάθε οργανισμού διαφοροποιούνται ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, τη σωματική διάπλαση και τη σωματική δραστηριότητα, οι Προσλαμβανόμενες Ποσότητες Αναφοράς (RI) πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ως ένα ενδεικτικό σημείο αναφοράς. Σύμφωνα με τη νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία δεν υπάρχουν προσλαμβανόμενες ποσότητες αναφοράς (RI) για παιδιά παρόλο που υπήρχαν παιδικά GDA (Food and Drink Federation, 2013). Το σύστημα αυτό, εφόσον επιλεγεί να μπει στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας ενός τροφίμου, χρησιμοποιείται σε όλα τα τρόφιμα είτε θεωρούνται υγιεινά είτε όχι. ΣΕΒΤ ( Σύστημα ταξινόμησης Αστέρι Υγείας Η αυστραλιανή κοινοπολιτεία, ύστερα από διαβουλεύσεις με τη βιομηχανία τροφίμων και με τις τοπικές κυβερνήσεις, με ομάδες καταναλωτών και ομάδες δημόσιας υγείας, που ~ 50 ~

51 συνηγορούσαν υπέρ μιας επεξηγηματικής FOP labelling ανέπτυξε το Αστέρι Υγείας. Πρόκειται για ένα σύστημα αξιολόγησης ανά 100g ή 100mL του συνολικού διατροφικού προφίλ ενός συσκευασμένου τροφίμου το οποίο βαθμολογεί, βάση ενός αλγόριθμου, το τρόφιμο με από ½ έως 5 αστέρια. Όσα περισσότερα αστέρια διαθέτει το τρόφιμο τόσο πιο υγιεινό είναι. Αφορά έξι διαφορετικές κατηγορίες συσκευασμένων ή επεξεργασμένων τροφίμων και επιτρέπει τη γρήγορη σύγκριση παρόμοιων προϊόντων, για παράδειγμα μία μάρκα δημητριακών με μια άλλη ή συσκευασμένο ψωμί ολικής άλεσης με συσκευασμένο λευκό ψωμί. Δεν είναι σχεδιασμένο για να επιτρέψει τη σύγκριση μεταξύ προϊόντων από διαφορετικές κατηγορίες για παράδειγμα ένα γιαούρτι με μια μπάρα δημητριακών. Όπως προαναφέρθηκε αναπτύχθηκε από την FSANZ σε συνεργασία με τη βιομηχανία τροφίμων καθώς και ομάδες δημόσιας υγείας και καταναλωτών και τέθηκε σε εθελοντική εφαρμογή τον Ιούνιο του Υπεύθυνοι για τη σωστή χρήση του συστήματος είναι τόσο οι εταιρίες τροφίμων όσο και οι πωλητές λιανικής οι οποίοι πρέπει να διασφαλίζουν ότι εκφράζουν σωστά τις διατροφικές πληροφορίες, ότι υπάρχει συνέπεια μεταξύ του συστήματος και του πίνακα διατροφικής δήλωσης και συμμόρφωση με τους αντίστοιχους κανονισμούς και τη νομοθεσία. 1. Το Αστέρι υγείας βοηθά τους καταναλωτές στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία να συγκρίνουν παρόμοια προϊόντα τα οποία μπορούν να φέρουν το σύστημα αυτό σε δυο μορφές. Η μία μορφή μπορεί να είναι η γενική αξιολόγηση του προϊόντος, ενώ η δεύτερη μπορεί να δείχνει το αστέρι καθώς και συγκεκριμένα θρεπτικά στοιχεία του προϊόντος. Στα είδη ζαχαροπλαστικής και στα αναψυκτικά μπορεί να δείχνει μόνο τα ποσοστά ενέργειας. Η αξιολόγηση του τροφίμου βασίζεται στη συνολική ενέργεια του τροφίμου εκφρασμένη σε kilojoules, στο περιεχόμενο του τροφίμου σε κορεσμένα λιπαρά, αλάτι και σάκχαρα η υπερβολική κατανάλωση των οποίων συνδέεται με την ανάπτυξη με μεταδοτικών ασθενειών και στο περιεχόμενο του τροφίμου σε φυτικές ίνες, πρωτεΐνες, φρούτα, λαχανικά, ξηρούς καρπούς, και όσπρια (Public Health Association Australia, 2017). ~ 51 ~

52 FOP labeling-health star Rating (Federal Department of Health) Το σύστημα του φωτεινού σηματοδότη (Traffic Light Scheme) Το σύστημα του φωτεινού σηματοδότη εισήχθη το 2006 από τον Οργανισμό Προτύπων για τα Τρόφιμα του Ηνωμένου Βασιλείου (The UK Food Standards Agency) σε εθελοντική βάση και χρησιμοποιείται ευρύτατα στο Ηνωμένο Βασίλειο. Χρησιμοποιεί αριθμητικές τιμές για τις θερμίδες και τα θρεπτικά συστατικά που ενέχουν κίνδυνο (τα σάκχαρα, τα λιπαρά, τα κορεσμένα λιπαρά και το αλάτι) εκφρασμένα ανά 100g για τα στερεά ή 100mL για τα υγρά ή ανά μερίδα. Επιπλέον, ανάλογα με την περιεκτικότητα σε αυτά το συστατικά χρησιμοποιεί έναν επεξηγηματικό χρωματικό κώδικα τριών χρωμάτων ήτοι το κόκκινο («υψηλό»), το κίτρινο («μεσαίο») και το πράσινο («χαμηλό») (Food Standards Agency, 2007). Τα κατώφλια/κριτήρια για το χρωματικό κώδικα ορίζονται από τον Οργανισμό Προτύπων για τα Τρόφιμα του Ηνωμένου Βασιλείου και φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. ~ 52 ~

53 Κριτήρια για 100γρ τροφίμου (Food standards Agency, 2013). Το σύστημα του Φωτεινού σηματοδότη ως εθελοντική διατροφική επισήμανση δε χρησιμοποιείται μόνο του αλλά λειτουργεί συμπληρωματικά στον πίνακα διατροφικής δήλωσης που βρίσκεται στο πίσω μέρος της συσκευασίας των τροφίμων. Ο καταναλωτής βλέπει με μια ματιά αν το προϊόν που σκέφτεται να αγοράσει έχει υψηλά, μεσαία ή χαμηλά ποσοστά σε λιπαρά, κορεσμένα λιπαρά, σάκχαρα και αλάτι. Το κόκκινο δε σημαίνει ότι δεν πρέπει ή δεν μπορείς να καταναλώσεις το τρόφιμο αλλά ότι πρέπει να ελέγχεις τη συχνότητα ή την ποσότητα του εν λόγω τροφίμου. Συνιστάται διατροφή με λιγότερα κόκκινα. Το κίτρινο σημαίνει ότι το τρόφιμο βρίσκεται σε μια ενδιάμεση θέση αναφορικά με τα ποσοστά των συστατικών που περιέχει και ότι βοηθάει να έχεις μια ισορροπία στη διατροφή σου. Συνιστάται η κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν πράσινους κώδικες. Το πράσινο σημαίνει ότι το τρόφιμο περιέχει τα συγκεκριμένα θρεπτικά συστατικά σε χαμηλές ποσότητες. Αν ένα τρόφιμο έχει και τα τρία χρώματα τότε επιλέγουμε αυτό που έχει περισσότερα κίτρινα ή πράσινα και λιγότερα κόκκινα. Το σύστημα του φωτεινού σηματοδότη αναφέρει επίσης το ποσοστό των λιπαρών, κορεσμένων λιπαρών,σακχάρων και αλατιού σε μια μερίδα. Αν κάποιος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο προϊόντα που έχουν παρόμοια χρώματα τότε συγκρίνει τα ποσοστά και επιλέγει αυτό που είναι χαμηλότερο (Food Standards Agency, 2013). Το σύστημα που προτείνεται από την Food Standards Agency βασίζεται σε μια σειρά κριτηρίων για τα 4 βασικά θρεπτικά συστατικά που θεωρούνται παράγοντες κινδύνου για τις μη μεταδοτικές ασθένειες. Ορίζει τιμές κατώφλια και τα ποσοστά του κάθε θρεπτικού ~ 53 ~

54 συστατικού προκαλούν την αλλαγή του χρώματος στο λογότυπο στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας. Οι τιμές σχετίζονται με αυτές των GDAs αλλά η ουσιαστική διαφορά μεταξύ των GDAs και του συστήματος του φωτεινού σηματοδότη είναι ότι τα χρώματα του φωτεινού σηματοδότη ερμηνεύουν τι σημαίνουν τα ποσοστά των θρεπτικών συστατικών για τους καταναλωτές (Lobstein & Davies, 2007). Το σύστημα αυτό, εφόσον επιλεγεί να μπει στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας ενός τροφίμου, χρησιμοποιείται σε όλα τα τρόφιμα είτε θεωρούνται υγιεινά είτε όχι όπως συμβαίνει και με το σύστημα %ΕΗΠ (GDA ) Σύστημα Nutri-score ή Five Colour Nutrition label ή 5-CNL Η Γαλλία είναι η δεύτερη χώρα στην Ευρώπη που χρησιμοποιεί ένα εθελοντικό σύστημα πολυχρωματικού κώδικα στη μπροστινή συσκευασία (WHO, 2017). Πρόκειται για ένα συνοπτικό σύστημα που ταξινομεί τα τρόφιμα και τα ποτά σε πέντε κατηγορίες που κινούνται από το Σκούρο πράσινο (βαθμίδα Α - το τρόφιμο έχει την καλύτερη θρεπτική ποιότητα) ως το κόκκινο (βαθμίδα Ε - το τρόφιμο έχει τη λιγότερο καλή θρεπτική ποιότητα) βασιζόμενη στα διατροφικά περιγράμματα του Οργανισμό Προτύπων για τα Τρόφιμα του Ηνωμένου Βασιλείου. Πιστεύεται ότι αυτή η επισήμανση θα δώσει τη δυνατότητα στους καταναλωτές να συγκρίνουν τρόφιμα από παρόμοιες ομάδες και να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές (Julia et al., 2016). Η επιλογή αυτή βασίζεται σε επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία καθώς και μια μελέτη σε πραγματικές συνθήκες που σύγκρινε την αξιοπιστία 4 συστημάτων σε πραγματικές συνθήκες σε 60 καταστήματα τροφίμων (Chantal & Serge,2016). Το συγκεκριμένο σύστημα κρίθηκε ως το πιο φιλικό στους χρήστες (OECD, 2017 Juliaet al., 2017). ~ 54 ~

55 3.2.5 Σύστημα Επιλογές (Choices logo) Το σύστημα αυτό αποτελεί μια παγκόσμια εθελοντική πρωτοβουλία διατροφικής επισήμανσης που αναπτύχθηκε στην Ολλανδία το 2006 με σκοπό να βοηθήσει τους καταναλωτές να κάνουν πιο υγιεινές επιλογές και να ενθαρρύνει τις εταιρίες τροφίμων να επαναπροσδιορίσουν τη σύσταση των προϊόντων τους ώστε να είναι πιο υγιεινά. Εφαρμόζεται σε πάνω από 20 χώρες διεθνώς μεταξύ των οποίων η Ολλανδία, η Γαλλία, η Τσέχικη Δημοκρατία η Πολωνία και οι ΗΠΑ (Choices Programme, 2016). Το σύστημα βασίζεται σε ένα πρότυπο διατροφικών χαρακτηριστικών με συγκεκριμένα κριτήρια για κάθε ομάδα τροφίμων που καθορίζονται από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Λαμβάνονται υπόψη τα επίπεδα των κορεσμένων και τρανς λιπαρών οξέων, της προστιθέμενης ζάχαρης, του αλατιού και των φυτικών ινών ανά 100g/mL και % ημερήσιας πρόσληψης (Choices Programme, 2016 Dötsch-Klerk & Jansen, 2008). Σε αντίθεση με το Σύστημα του Φωτεινού Σηματοδότη και το %ΕΗΠ το λογότυπο αυτό μπαίνει μόνο σε προϊόντα που θεωρούνται πιο υγιεινά. Δεν περιέχονται αριθμητικές τιμές για τα θρεπτικά συστατικά που ενέχουν κίνδυνο διότι εφόσον το τρόφιμο φέρει αυτό το λογότυπο υποδηλώνεται ότι πληροί τις διατροφικές προϋποθέσεις που έχουν τεθεί από τον οργανισμό που επιβλέπει το σύστημα. Στο σύστημα αυτό γίνεται διάκριση μεταξύ βασικών τροφίμων και συμπληρωματικών. Ως βασικά ορίζονται τα τρόφιμα που αποτελούν τη βάση μιας υγιεινής διατροφής και συμβάλλουν στην ημερήσια πρόσληψη των απαραίτητων συστατικών ενώ ως συμπληρωματικά ορίζονται τα τρόφιμα που συνήθως συνεισφέρουν με λιγότερο απαραίτητα συστατικά (Roodenburg, Popkin, & Seidell, 2011). Choices logo ~ 55 ~

56 Το πράσινο λογότυπο χρησιμοποιείται στα βασικά υγιεινά τρόφιμα ενώ το μπλε στα τρόφιμα που αποτελούν την πιο υγιεινή επιλογή από τα τρόφιμα που βρίσκονται στην κορυφή της διατροφικής πυραμίδας όπως για παράδειγμα τα σνακ με χαμηλές θερμίδες. Το 2016 η Ολλανδική κυβέρνηση, κατόπιν πιέσεων από οργανώσεις καταναλωτών οι οποίοι έβρισκαν ότι το λογότυπο τους μπέρδευε, ζήτησε από τις εταιρίες τροφίμων να εξαλείψουν το λογότυπο. Το Υπουργείο Υγείας, Ευημερίας και Αθλητισμού ανέθεσε στο Voedingscentrum Nutrition Centre να αναπτύξει μια εφαρμογή για κινητά με την οποία οι καταναλωτές θα σκανάρουν το barcode του ενός προϊόντος και θα συγκρίνουν τα συστατικά, τη θρεπτική αξία και τα αλλεργιογόνα (Niamh, 2016) Σύστημα διατροφικής επισήμανσης Κλειδαρότρυπα (Keyhole Symbol) Πρόκειται για ένα εθελοντικό σύστημα διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας των τροφίμων το οποίο αναπτύχθηκε το 1989 από την Εθνική Υπηρεσία Τροφίμων στη Σουηδία. Το σύστημα υιοθετήθηκε το 2009 από τη Νορβηγία και τη Δανία και το 2013 από την Ισλανδία. Οι όροι χρήσεις του συμβόλου καθορίζονται από τις αρχές της κάθε χώρας χωριστά. Για να μπορεί ένα τρόφιμο να χρησιμοποιήσει αυτό το σύμβολο λαμβάνεται υπόψη το περιεχόμενο του τροφίμου σε συνολικά λιπαρά, συνολική ζάχαρη, αλάτι και φυτικές ίνες. Για κάθε μια από τις 33 ομάδες τροφίμων ορίζονται τα κριτήρια που πρέπει να πληροί ένα τρόφιμο ώστε να μπορεί να φέρει στη συσκευασία του το σύμβολο της κλειδαρότρυπας. Δηλαδή σε μια κατηγορία τροφίμων ορίζεται η μέγιστη τιμή για τα λίπη, τα σάκχαρα και το αλάτι και η ελάχιστη για φυτικές ίνες (Nordic Keyhole, 2012). Η τιμή αναφοράς είναι ανά 100γρ και 100θερμίδες τροφίμου. Οι τιμές αυτές καθορίζονται από τις Σκανδιναβικές Διατροφικές συστάσεις και βασίζονται σε επιστημονικά δεδομένα. Ειδικά τρόφιμα που προορίζονται για παιδιά κάτω των 3 ετών δεν μπορούν να επισημανθούν με αυτό το λογότυπο (Nordic Council of Ministers & Nordic Council of Ministers Secretariat, 2014) Προειδοποιητικές ετικέτες διατροφικής επισήμανσης Ένας άλλος τύπος διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας τροφίμων είναι οι ετικέτες που περιέχουν κάποιο προειδοποιητικό μήνυμα. Η πρώτη χώρα που εισήγαγε ένα τέτοιο είδος ετικέτας ήταν η Φινλανδία στις αρχές της δεκαετίας του ~ 56 ~

57 Χρησιμοποίησε ένα προειδοποιητικό σύμβολο για τα τρόφιμα με υπερβολικά υψηλά ποσοστά αλατιού. Η επισήμανση αυτή βοήθησε τους καταναλωτές να κάνουν υγιεινότερες επιλογές αλλά και ώθησε τη βιομηχανία να επαναπροσδιορίσει τη σύσταση προϊόντων με πολύ αλάτι όπως για παράδειγμα το ψωμί ή να παράγει νέα προϊόντα με χαμηλά ποσοστά αλατιού (Pietinen et al., 2008). Σύμφωνα με τον Κανονισμό ΕΚ 1924/2006 για τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας στα τρόφιμα, το σύμβολο αυτό είναι το μόνο σύμβολο στη Φινλανδική αγορά που μπορεί να θεωρηθεί ισχυρισμός υγείας. Το 2016 η Χιλή γίνεται η πρώτη χώρα που απαιτεί να μπει σύμβολο «Υψηλό σε» για τρόφιμα που υπερβαίνουν τα όρια σε 3 κρίσιμα θρεπτικά συστατικά (κορεσμένα λίπη, συνολικά σάκχαρα, αλάτι) αλλά και για τις θερμίδες. Πρόκειται για ένα μαύρο οκτάγωνο σύμβολο και η επισήμανση με αυτό είναι υποχρεωτική για τα τρόφιμα που υπερβαίνουν τα όρια τα οποία καθορίστηκαν από το Υπουργείο Υγείας της Χιλής και βασίστηκαν σε επιστημονικά τεκμηριωμένα στοιχεία για τις επιπτώσεις που έχει η υπερβολική κατανάλωση κορεσμένων λιπαρών, αλατιού, ζάχαρης και θερμίδων για την υγεία. Ο ίδιος νόμος για τη διατροφική επισήμανση και τη διαφήμιση περιέχει και απαγόρευση διαφήμισης αυτών των τροφίμων σε παιδιά κάτω των 14 ετών καθώς επίσης και την πώλησή τους στους χώρους νηπιαγωγείων και δημοτικών σχολείων (Corvalán et al., 2013). Υποχρεωτική σήμανση-σύμβολο «Υψηλό σε»,χιλή Το παράδειγμα της Χιλής φαίνεται να ακολουθεί και το Περού με υποχρεωτική επισήμανση στο μπροστινό μέρος όλων των ιδιαίτερα επεξεργασμένων τροφίμων. Και πάλι θα επισημαίνονται τα υψηλά ποσοστά σε αλάτι, σάκχαρα, κορεσμένα λιπαρά και θερμίδες (Boza et al., 2017). Ο Καναδάς ετοιμάζεται να ακολουθήσει με ένα παρόμοιο σύστημα υποχρεωτικής επισήμανσης με τη διαφορά ότι η σήμανση θα αφορά τη μερίδα και όχι τα 100γρ (OECD, ~ 57 ~

58 2017). Τα σύμβολα που θα τοποθετηθούν στη μπροστινή πλευρά της συσκευασίας των τροφίμων αφορούν τη σήμανση για τα κορεσμένα λιπαρά, τα σάκχαρα και το αλάτι. Έχουν τεθεί σε διαβούλευση και τα αποτελέσματά της θα ανακοινωθούν μέσα στο Οι ενδιαφερόμενες ομάδες (καταναλωτές, βιομηχανία τροφίμων, ακαδημαϊκοί, ερευνητές, επαγγελματίες υγείας, μη κυβερνητικές ομάδες, σωματεία καταναλωτών) έχουν να επιλέξουν μία από τις προτάσεις που φαίνονται στην εικόνα που ακολουθεί (Health Canada & Government of Canada, 2018). Προτεινόμενη υποχρεωτική σήμανση (Health Canada & Government of Canada, 2018) Παρόμοιες πρωτοβουλίες υποχρεωτικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας με σύμβολα που προειδοποιούν τους καταναλωτές για υψηλό ποσοστό σε αλάτι, σάκχαρα και κορεσμένα λιπαρά ακολουθεί και το Ισραήλ (βλέπε εικόνα που ακολουθεί) (Kanteret., 2018). ~ 58 ~

59 Α.4 Γενικές διαπιστώσεις για την επισήμανση στο μπροστινό μέρος (FOP labelling) Οι ετικέτες στις συσκευασίες τροφίμων είναι μια σημαντική πηγή, διατροφικών και όχι μόνο, πληροφοριών που συχνά υποχρησιμοποιούνται. Η συζήτηση για το καλύτερο σύστημα διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος μιας συσκευασίας (FOP Labeling) είναι διαρκής. Τα μέχρι τώρα στοιχεία δείχνουν ότι η πληθώρα συστημάτων και η διαφορετική παρουσίαση του καθενός μπορεί να προκαλεί σύγχυση στους καταναλωτές (Food Standards Agency, May 2009) Οι καταναλωτές φαίνεται να προτιμούν συστήματα επισήμανσης(fop Labeling) που είναι εύκολο να τα ερμηνεύσουν και για τα οποία δε χρειάζεται να έχουν ειδικές γνώσεις (Möseret al., 2010). Αντιθέτως, όσο περισσότερες γνώσεις έχουν οι καταναλωτές για τη διατροφή τόσο πιο πιθανό είναι να συμβουλευτούν και να κατανοήσουν τις διατροφικές πληροφορίες που υπάρχουν στις ετικέτες (Miller & Cassady, 2015). Σε μια έρευνα, που έγινε στην Πολωνία το 2010 σε μητέρες που ήταν υπεύθυνες για τα ψώνια του νοικοκυριού, φάνηκε ότι τα συστήματα διατροφικής επισήμανσης είναι σημαντικά όταν αξιολογείται η χρησιμότητα και ελκυστικότητα των ετικετών. Όταν όμως αξιολογείται η υγιεινότητα ενός προϊόντος τότε οι πληροφορίες για τα θρεπτικά συστατικά (αλάτι, λίπη) εκφρασμένα σε γραμμάρια θεωρούνται πιο σημαντικές και όχι το σύστημα διατροφικής επισήμανσης (Wasowicz-Kirylo & Stysko-Kunkowska, 2011). Έρευνες έδειξαν ότι τα συστήματα που χρησιμοποιούν λογότυπα, σύμβολα και γραφικά είναι πιο αποτελεσματικά συγκρινόμενα με πιο παραδοσιακά που χρησιμοποιούν ποσοτικές πληροφορίες. Οι καταναλωτές προτιμούν τα πρώτα γιατί υποστηρίζουν ότι οι διατροφικές πληροφορίες είναι πιο απλοποιημένες (Wills et al., 2009). Επιπλέον οι καταναλωτές ξοδεύουν λιγότερο χρόνο διαβάζοντας απλά συστήματα διατροφικής επισήμανσης σε σύγκριση με πιο περίπλοκα γεγονός που τους βοηθάει να κάνουν γρήγορα τις επιλογές τους όταν ψωνίζουν (Gerda et al., 2008) ενώ η επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας τραβάει πιο γρήγορα την προσοχή από τον πίνακα διατροφικής δήλωσης ακόμη και αν οι συμμετέχοντες πρέπει να αναζητήσουν πληροφορίες σχετικές με τα θρεπτικά συστατικά (Becker et al., 2016). Παλιότερες έρευνες έδειξαν ότι οι καταναλωτές δυσκολεύονταν να ερμηνεύσουν την ~ 59 ~

60 ποσοστιαία αναλογία %GDA (Lobstein, Landon & Linkoln, 2007) κάτι που φαίνεται ότι έχει αλλάξει σύμφωνα με νεότερες έρευνες. Οι καταναλωτές φαίνεται ότι μπορούν να εντοπίσουν πιο υγιεινά προϊόντα χρησιμοποιώντας τo σύστημα αυτό (Grunert, Wills & Fernadez-Celemin, 2010). Δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για να συμπεράνουμε αν η χρήση του συστήματος αυτού στην καθημερινή διατροφή είναι αποτελεσματική (Magnusson, 2010). Οι επικριτές το συστήματος τονίζουν το περιθώριο που υπάρχει για παρερμηνεία. Τα %GDA βασίζονται στις διατροφικές απαιτήσεις ενός μέσου ενήλικα με φυσιολογικό βάρος και μέτρια άσκηση γεγονός που μπορεί να παρερμηνευθεί από μερίδα καταναλωτών όπως οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά. Το ίδιο μπορεί να συμβεί αναφορικά με το μέγεθος της μερίδας. Για παράδειγμα ενεργειακά πυκνά τρόφιμα όπως τα σνακ συχνά παρουσιάζονται σε συγκριτικά μικρές μερίδες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Οι καταναλωτές δυσκολεύονται να συγκρίνουν προϊόντα μεταξύ τους όταν οι διατροφικές πληροφορίες παρουσιάζονται σε διαφορετικές μερίδες (Lobstein & Davies, 2007). Σύμφωνα με έρευνες που διεξήχθησαν τα τελευταία χρόνια, το σύστημα του φωτεινού σηματοδότη διευκολύνει περισσότερο τις πιο υγιεινές επιλογές σε σύγκριση με το %GDA (Balkombe, Fraser & Di Falco, 2010 ). Ωστόσο το κόκκινο χρώμα μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στους καταναλωτές διότι μπορεί να το ερμηνεύουν ως απαγορευτικό και όχι ότι πρέπει να περιορίσουν την πρόσληψη (Grunert & Wills, 2007). Το σύστημα αυτό μπορεί να οδηγεί σε αποφυγή σημαντικών για την ισορροπημένη διατροφή ομάδων τροφίμων όπως είναι τα γαλακτοκομικά που φέρουν πολλούς κόκκινους και πορτοκαλί χρωματικούς κώδικες. Τα λογότυπα υγείας φαίνεται να είναι πιο βοηθητικά σε πραγματικές συνθήκες αγοράς διότι οι καταναλωτές βλέπουν με μια ματιά ποιο είναι το πιο υγιεινό προϊόν από μια ομάδα παρόμοιων προϊόντων (Hawley et al.,2013). Οι καταναλωτές όμως φαίνεται να προτιμούν περισσότερο το σύστημα του φωτεινού σηματοδότη καθώς το θεωρούν πιο κατανοητό και αξιόπιστο (Gerda et al., 2008). Η επισήμανση με λογότυπα υγείας, ιδίως στον τομέα των δημητριακών, μπορεί να προκαλέσει ανησυχία και αυτό γιατί το τρόφιμο μπορεί να ικανοποιεί τα κριτήρια για να φέρει το λογότυπο αλλά να μην είναι χαμηλές οι τιμές για όλα τα αρνητικά θρεπτικά συστατικά (πχ κρύβει σχετικά υψηλά ποσοστά θρεπτικών ουσιών που θεωρούνται αρνητικά για την υγεία όπως η ζάχαρη). Οι κατασκευαστές έχουν τη δυνατότητα να εμπλουτίσουν τα τροφίμων με συστατικά που θεωρούνται θετικά (πχ φυτικές ίνες ) προκειμένου να φέρουν την επισήμανση (Centre for science in the Public interest, 2009). Επιπροσθέτως, σύμφωνα με μια έρευνα που διεξήγαγαν οι Andrews, Burton, και Keys το 2011 ~ 60 ~

61 φάνηκε ότι τα λογότυπα υγείας συγκρινόμενα με ένα υβριδικό σύστημα Φωτεινού Σηματοδότη - %GDA και με την απουσία Διατροφικής Επισήμανσης στην μπροστινή ετικέτα μπορεί να λειτουργούν και ως έμμεσοι ισχυρισμοί υγείας και να οδηγούν τους καταναλωτές σε ακόμη πιο υποκειμενικές αξιολογήσεις της υγιεινότητας ενός προϊόντος (Andrews, Burton, & Keys, 2011). Η υποχρεωτική διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας με προειδοποιητικές ετικέτες που επεβλήθη στη Χιλή φαίνεται πως έχουν επιφέρει αλλαγές στο πως ψωνίζουν τρόφιμα οι καταναλωτές. Το σύμβολο προειδοποίησης για υψηλά ποσοστά σακχάρων, αλατιού και λιπαρών φαίνεται ότι επηρέασε αρνητικά τις αγορές πολύ επεξεργασμένων τροφίμων ενώ ώθησε τις εταιρείες σε επανασύσταση αρκετών τροφίμων (OECD, 2017). Και αυτό το σύστημα όμως έχει δεχτεί κριτικές διότι μπορεί να παρουσιάζει ως υγιεινό ένα τρόφιμο το οποίο είναι κενό θερμίδων αλλά δεν προσφέρει κάτι διατροφικά ενώ από την άλλη να καταδικάζει ένα τρόφιμο ως ανθυγιεινό γιατί έχει λίγο περισσότερο αλάτι ή ζάχαρη ή λιπαρά. Για παράδειγμα ένα αναψυκτικό τύπου Διαιτητικής Κόλα που είναι κενό θερμίδων και δεν προσφέρει κάτι διατροφικά δεν επισημαίνεται με ένα τέτοιο σύστημα διότι δεν έχει υψηλά ποσοστά σε σάκχαρα, κορεσμένα λιπαρά ή αλάτι. Αντίθετα ένα σακουλάκι με αλατισμένους ξηρούς καρπούς φέρει αυτό το προειδοποιητικό σύμβολο διότι έχει παραπάνω αλάτι (Vogel, 2018). Ανεξάρτητα από το πιο σύστημα διατροφικής επισήμανσης (FOP Labelling) προτιμάται, οι έρευνες έχουν δείξει ότι για να είναι αποτελεσματικό και να μην προκαλεί σύγχυση στους καταναλωτές θα πρέπει να είναι αξιόπιστο και ενιαίο. Η υιοθέτηση ενός τέτοιου συστήματος και από τις εταιρίες τροφίμων και από τους χώρους μεταπώλησης θα βοηθούσε τους καταναλωτές να κάνουν υγιεινές επιλογές με μια ματιά (Lupton et al., 2010). 4.1 Καταναλωτές και κατανόηση διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας Οι καταναλωτές αναγνωρίζουν πιο εύκολα τα υγιεινά προϊόντα που χρησιμοποιούν συστήματα συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών σε σχέση με εκείνα που χρησιμοποιούν συνοπτικά συστήματα. Ειδικότερα τα συστήματα εκείνα που χρησιμοποιούν χρώματα για να δείξουν το επίπεδο των θρεπτικών συστατικών σε ένα τρόφιμο διευκολύνουν περισσότερο τους καταναλωτές στην επιλογή των πιο υγιεινών τροφίμων ενώ αντιθέτως δυσκολεύονται να ~ 61 ~

62 κατανοήσουν τη διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος όταν υπάρχουν μόνο αριθμητικές πληροφορίες όπως στην περίπτωση των GDAs (Hersey et al., 2013). Σε άλλη έρευνα φάνηκε ότι οι καταναλωτές κατανοούν τα συστήματα διατροφικής επισήμανσης αλλά αυτό δε σημαίνει ότι τα χρησιμοποιούν όταν επιλέγουν ποια τρόφιμα θα αγοράσουν (Watson et al., 2014). 4.2 Χρήση της διατροφικής επισήμανσης από τους καταναλωτές Σε συνάφεια με προηγούμενες έρευνες η Talati και συνεργάτες βρήκαν ότι οι καταναλωτές δε χρησιμοποιούν συχνά τον πίνακα διατροφικής δήλωσης και ότι προτιμούν συστήματα διατροφικής επισήμανσης που είναι συνοπτικά. Τα συστήματα που ο καταναλωτής αντιλαμβάνεται με μια ματιά ποιο είναι το πιο υγιεινό τρόφιμο από μια ομάδα παρόμοιων τροφίμων διευκολύνει και ενισχύει την αγορά πιο υγιεινών τροφίμων. Επιπλέον η σήμανση με το σύστημα Αστέρι Υγείας αύξανε την πιθανότητα να επιλέξουν ένα υγιεινό προϊόν και να ξοδέψουν περισσότερα για πιο υγιεινά προϊόντα. Η προαναφερθείσα έρευνα είναι καινοτόμα γιατί το δείγμα περιλάμβανε και παιδιά (Talati et al, 2017). Τα τρόφιμα που φέρουν σήμανση για το περιεχόμενο σε θερμίδες προτιμώνται από τις γυναίκες ενώ οι άνδρες δεν επηρεάζονται από τέτοια σήμανση (Gerend, 2009). Άλλες έρευνες έδειξαν ότι η χρήση της διατροφικής επισήμανσης εξαρτάται από κοινωνικό δημογραφικούς και οικονομικούς παράγοντες όπως ηλικία, φύλο, εισόδημα και μορφωτικό επίπεδο (Cavaliere et al., 2015), από τις γνώσεις για την υγεία και τη διατροφή (Barreiro-Hurlè et al., 2008), αλλά και από το προσωπικό ενδιαφέρον για την υγεία (Cavaliere et al., 2015). 4.3 Κατανόηση των ισχυρισμών διατροφής και υγείας από τους καταναλωτές Οι ισχυρισμοί υγείας και διατροφής συχνά χρησιμοποιούνται από τις εταιρείες τροφίμων ως εργαλεία διαφήμισης οι οποίοι δίνουν πληροφορίες για τα ωφέλιμα συστατικά ενός τροφίμου αντί για μια σύνοψη της θρεπτικής αξίας του τροφίμου. Συνήθως χρησιμοποιούνται λέξεις στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας για την έκφραση των ισχυρισμών υγείας αλλά δεν αποκλείεται και η παρουσίασή τους μέσω λογότυπων ή άλλων γραφιστικών απεικονίσεων. Οι καταναλωτές δεν επηρεάζονται μόνο από πιθανά παραπλανητικούς ισχυρισμούς υγείας που παραποιούνται από τις πρακτικές του μάρκετινγκ αλλά μπορεί να έχουν οι ίδιοι κάποιου είδους γνωστική προκατάληψη που να τους κάνει να ~ 62 ~

63 πιστεύουν ότι τα προϊόντα που φέρουν ισχυρισμούς υγείας είναι πιο υγιεινά από ότι πραγματικά είναι. Η τάση να γενικεύονται οι πληροφορίες που υπάρχουν σε έναν ισχυρισμό σε άλλα χαρακτηριστικά του τροφίμου ονομάζεται φαινόμενο του φωτοστέφανου (halo effect). Ένα τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση ότι ένα τρόφιμο χαμηλό σε χοληστερόλη είναι επίσης χαμηλό και σε λιπαρά (Peloza, Ye, & Montford, 2015). Παρεμφερής είναι και η θετική μεροληψία (positivity bias). Στην περίπτωση αυτή ο καταναλωτής οδηγείται στο συμπέρασμα ότι η ύπαρξη ενός ισχυρισμού υγείας σε ένα τρόφιμο το καθιστά υγιεινότερο από ένα παρόμοιο τρόφιμο που δε φέρει έναν τέτοιο ισχυρισμό (Talati et al., 2016). Ο συνδυασμός αυτών των δύο γνωστικών προκαταλήψεων με την ταυτόχρονη παρουσία ισχυρισμών υγείας μπορεί να οδηγήσει τους καταναλωτές στο να κάνουν λιγότερο καλές επιλογές. Σε συνάφεια με τα προαναφερθέντα για τη γνωστική προκατάληψη, σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ βρέθηκε ότι οι γονείς παρερμήνευαν τη σημασία των ισχυρισμών που χρησιμοποιούνταν στις συσκευασίες δημητριακών για παιδιά. Συμπέραιναν ότι τα δημητριακά που έφεραν ισχυρισμούς ήταν γενικά πιο υγιεινά από αυτά που δεν είχαν ισχυρισμούς και ότι ίσως να είχαν πιο πολλά οφέλη για την υγεία των παιδιών (Harris et al, 2011). Η αποδοχή προϊόντων που φέρουν ισχυρισμούς υγείας επηρεάζεται από πολλούς διαφορετικούς παράγοντες. Από τους πιο καθοριστικούς είναι η εξοικείωση με το προϊόν, το ποιος ισχυρισμός υγείας ή λειτουργικό συστατικό χρησιμοποιείται καθώς και η προσωπική συνάφεια. Το προϊόν που επιλέγεται να φέρει τον ισχυρισμό καθορίζει επίσης το αν οι καταναλωτές θα εμπιστευτούν τον ισχυρισμό ή θα δοκιμάσουν το αντίστοιχο προϊόν (Wills et 2012). Οι ηλικιωμένοι και οι γυναίκες ενδιαφέρονται περισσότερο για τους ισχυρισμούς διατροφής ίσως γιατί είναι λιγότερο περίπλοκοι μιας και τα μηνύματά τους είναι σύντομα και περιεκτικά και δεν απαιτούν ιδιαίτερες διατροφικές γνώσεις (Cavaliere et al., 2015). Σε μια έρευνα που πραγματοποιήθηκε στη Σλοβενία εξετάστηκε η έκθεση των καταναλωτών σε ισχυρισμούς υγείας και διατροφής καθώς και σε λογότυπα διατροφικής επισήμανσης στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας. Βρέθηκε ότι περίπου τα μισά προσυσκευασμένα τρόφιμα έφεραν είτε ισχυρισμούς διατροφής είτε υγείας. Μεγάλες διαφορές βρέθηκαν μεταξύ διαφορετικών κατηγοριών τροφίμων αλλά και μεταξύ διαφορετικών καταστημάτων πώλησης. Τα εκπτωτικά καταστήματα είχαν τους λιγότερους ισχυρισμούς. Διατροφικούς ισχυρισμούς έφεραν κυρίως προϊόντα όπως ο χυμοί, εμφιαλωμένα νερά με γεύσεις, δημητριακά πρωινού, γιαούρτια, γάλα και επιδόρπια γιαουρτιού. Οι περισσότεροι ισχυρισμοί ήταν για το περιεχόμενο σε βιταμίνες και μέταλλα. Επιπλέον ~ 63 ~ al.,

64 υπήρχαν ισχυρισμοί υγείας σε γιαούρτια, επιδόρπια γιαουρτιού και σε δημητριακά ενώ σπάνια ήταν χρήση ισχυρισμών για την ανάπτυξη των παιδιών και τη μείωση ασθένειας (Pravst & Kušar, 2015). Αν και πολλοί καταναλωτές εκφράζουν το σκεπτικισμό τους αναφορικά με τους ισχυρισμούς υγείας έρευνες δείχνουν ότι τους προσέχουν και ότι μπορεί ακόμη και να αλλάξουν τη διατροφική τους συμπεριφορά όταν υπάρχει ένας τέτοιος ισχυρισμός. Επομένως η δυνατότητα που έχουν οι ισχυρισμοί υγείας να επηρεάζουν τις πεποιθήσεις των καταναλωτών για προϊόντα και επιλογές προϊόντων, κάποιες φορές και με παραπλανητικό τρόπο, θα πρέπει να τυγχάνουν εξονυχιστικού ελέγχου από τους ερευνητές δημόσιας υγείας κυρίως λόγω του διάχυτου και της πειστικότητας που διαθέτουν. ~ 64 ~

65 ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητικό μέρος ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητικό μέρος Β.1 Σκοπός έρευνας Ο σκοπός της ερευνητικής αυτής εργασίας ήταν να πραγματοποιηθεί συγκριτική αξιολόγηση και συγκριτική διατροφική ανάλυση προϊόντων που απευθύνονται σε παιδιά. Επιπλέον να αξιολογηθεί η συχνότητα χρήσης ισχυρισμών διατροφής και υγείας καθώς και FOP επισήμανσης σε αυτά τα τρόφιμα. Β.2 Μεθοδολογία Για τους σκοπούς της έρευνας δημιουργήθηκε ένα ερωτηματολόγιο (βλ. παράρτημα) σχετικά με τις διατροφικές πληροφορίες στις ετικέτες των τροφίμων και ένα φύλλο εργασίας με ενενήντα μία (91) γραμμές και τριάντα οχτώ στήλες (38) ο οποίες ήταν με τη σειρά: Κωδικός τροφίμου Εμπορική ονομασία Barcode Βάρος μονάδας Βάρος Είδος συσκευασίας Υλικό συσκευασίας Κατηγορία τροφίμου Εταιρία Βάρος μερίδας Βάρος Αναλογία Αριθμός μερίδων Θερμίδες ανά μερίδα Θερμίδες ανά 100 γραμμάρια Λιπαρά ανά μερίδα Λιπαρά ανά 100γρ Κορεσμένα λιπαρά ανά μερίδα

66 ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητικό μέρος Κορεσμένα λιπαρά ανά 100γρ Υδατάνθρακες ανά μερίδα Υδατάνθρακες ανά 100γρ Σάκχαρα ανά μερίδα Σάκχαρα ανά 100γρ Φυτικές ίνες ανά μερίδα Φυτικές ίνες ανά 100γρ Πρωτεΐνες ανά μερίδα Πρωτεΐνες ανά 100γρ Αλάτι ανά μερίδα Αλάτι ανά 100γρ Βιταμίνες και μέταλλα ανά μερίδα Βιταμίνες και μέταλλα ανά 100γρ GDA Ισχυρισμός διατροφής Ισχυρισμός διατροφής Ν/Ο Ισχυρισμός υγείας άρθρου 13 Ισχυρισμός υγείας άρθρου 14 Ειδικά σχεδιασμένο design Παρατηρήσεις Οι ομάδες τροφίμων στις οποίες έγινε συγκριτική αξιολόγηση και συγκριτική διατροφική ανάλυση ήταν οι ακόλουθες δεκαπέντε: κρουασάν, χυμοί, μπισκότα, κράκερς (αλμυρά), παιδικά γιαουρτάκια, καραμέλες, τσίχλες, σοκολάτες, γκοφρέτες, δημητριακά πρωινού, αλλαντικά, τυράκια, μπάρες δημητριακών, πατατάκια, γαριδάκια. Από κάθε ομάδα αξιολογήθηκαν έξι προϊόντα που κατανάλωναν πιο συχνά οι μαθητές της τάξης μου οι οποίοι μου παρείχαν και τις συσκευασίες για να πραγματοποιηθεί η έρευνα. Οι συσκευασίες συγκεντρώθηκαν από τον Μάρτιο ως τον Μάιο του Αφού ολοκληρώθηκε η συλλογή και καταγραφή των δεδομένων στο ερωτηματολόγιο (Επισυνάπτεται στο παράρτημα της διπλωματικής ) που είχε δημιουργηθεί γι αυτό το σκοπό στη συνέχεια καταγράφηκαν σε ένα φύλλο Excel για να γίνει η στατιστική ανάλυση. ~ 66 ~

67 Β.3 Στατιστική ανάλυση ΜΕΡΟΣ Β : Ερευνητικό μέρος Η ανάλυση και η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με τη χρήση δύο πακέτων λογισμικού, του Microsoft Office Excel και STATISTICA 8.0 (StatSoft Inc, 2007). Η επεξεργασία των δεδομένων περιλαμβάνει περιγραφική στατιστική ανάλυση, ανάλυση συχνοτήτων, συσταδική ανάλυση και ανάλυση κυρίων συνιστωσών. ~ 67 ~

68 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Τρόφιμα που απευθύνονται σε παιδιά Στον πίνακα 1 παρουσιάζονται συνοπτικά οι κατηγορίες των τροφίμων που απευθύνονται σε παιδιά και οι οποίες θα αναλυθούν περαιτέρω με γραφήματα. Σχήμα 1. Ομάδες προϊόντων που εξετάστηκαν (6 από κάθε ομάδα) Στο σχήμα 1 φαίνονται οι ομάδες τροφίμων στα οποία έγινε συγκριτική αξιολόγηση και συγκριτική διατροφική ανάλυση πλαστικό πολυστρωματικό χαρτί και πλαστικό πλαστικό πλαστικό και αλουμίνιο χάρτινη πολυστρωματική χάρτινο κουτί και αλουμίνιο μεμβράνη αλλαντικών χαρτί και αλουμίνιο αλουμίνιο κέρινες θήκες και διχτάκι χαρτί, πλαστικό και κέρινη θήκη πλαστικό και μεμβράνη αλλαντικών Σχήμα 2. Συχνότητα στα υλικά συσκευασίας

69 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Στο παραπάνω σχήμα φαίνονται τα υλικά συσκευασίας που χρησιμοποιήθηκαν στα προσυσκευασμένα τρόφιμα που εξετάσθηκαν. Η πλειοψηφία αυτών είναι από πλαστικό πολυστρωματικό ή χαρτί και πλαστικό. Σχήμα 3. Αναφορά σε βιταμίνες και μέταλλα ανά μερίδα Όπως φαίνεται και στην πίτα που ακολουθεί από τις 90 συσκευασίες μόλις οι 16 περιείχαν πληροφορίες για τις βιταμίνες και τα μέταλλα που περιείχαν ανά μερίδα ενώ οι 74 δεν περιείχαν τέτοιες πληροφορίες. Παρόμοια είναι και τα αποτελέσματα για την αναγραφή των πληροφοριών για βιταμίνες και μέταλλα ανά μερίδα. Και σε αυτή την περίπτωση αναγράφονται οι πληροφορίες σε 16 συσκευασίες ενώ στις υπόλοιπες 74 δεν υπάρχουν. ~ 69 ~

70 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Σχήμα 4. Αναφορά σε βιταμίνες και μέταλλα ανά 100γρ Στο παραπάνω σχήμα βλέπουμε ότι 26 προϊόντα είχαν πληροφορίες για το περιεχόμενο σε βιταμίνες και μέταλλα ανά 100γρ ενώ τα 64 δε διέθεταν αυτές τις πληροφορίες. Σχήμα 5. Παρουσία Ισχυρισμών διατροφής Στο σχήμα 5 παρατηρούμε ότι 33 προ-συσκευασμένα τρόφιμα φέρουν ισχυρισμούς διατροφής ενώ τα 57 από αυτά δε φέρουν τέτοια επισήμανση. ~ 70 ~

71 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Σχήμα 6. Παρουσία Ισχυρισμών υγείας του άρθρου 13 Οι ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 13 αφορούν τη σχέση ενός τροφίμου ή συστατικού και της υγείας. Στις 90 συσκευασίες τροφίμων που αξιολογήθηκαν μόνο οι 10 έφεραν τέτοια επισήμανση. Σχήμα 7. Παρουσία Ισχυρισμών υγείας του άρθρου 14. Οι ισχυρισμοί υγείας του άρθρου 14 που αναφέρονται στη μείωση κινδύνου ή ασθένειας και ~ 71 ~

72 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα στην ανάπτυξη των παιδιών είναι ακόμη λιγότεροι. Στις 90 συσκευασίες υπήρχαν 6 που έφεραν αυτή την επισήμανση. Σχήμα 8. Εμφάνιση προϊόντος με Παιδικό design Από τις 90 συσκευασίες οι 24 είχαν παιδικό design. ~ 72 ~

73 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Σχήμα 9. Συχνότητα και είδος πληροφοριών GDA (FOP Labelling) Στο σχήμα 9 φαίνεται η διατροφική επισήμανση στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας. Στην Ελλάδα χρησιμοποιείται το σύστημα GDA ανά μερίδα, το οποίο δεν είναι υποχρεωτικό. Παρατηρούνται διαφορετικές τιμές γιατί η μερίδα για το κάθε προϊόν είναι διαφορετική. Ίδια μερίδα δηλαδή 30γρ είχαν μόνο 8 προϊόντα τροφίμων. Στο σχήμα 10 που ακολουθεί φαίνεται ότι υπάρχουν 51 από τις 90 περιπτώσεις με ακέραιες μερίδες. Δηλαδή το βάρος συσκευασίας είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του βάρους μερίδας που σημαίνει ότι η συσκευασία περιέχει ακέραιες μερίδες. ~ 73 ~

74 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Ακέραιο Πολλαπλάσιο ΝΑΙ 51 56,7% ΌΧΙ 39 43,3% Σχήμα 10. Συχνότητα περιπτώσεων όπου το Βάρος συσκευασίας είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του βάρους μερίδας Σύνολο περιπτώσεων ανά αριθμό μερίδων 19 μερίδες 15 μερίδες 12 μερίδες 8 μερίδες 6 μερίδες 5 μερίδες 4 μερίδες 3 μερίδες 2 μερίδες 1 μερίδα Σχήμα 11. Συχνότητα περιπτώσεων με τον αριθμό μερίδων ανά συσκευασία Έχουμε 17 περιπτώσεις/συσκευασίες όπου το βάρος μερίδας συμπίπτει με το βάρος ολόκληρης της συσκευασίας που σημαίνει ότι όλη η συσκευασία αντιστοιχεί σε μία μερίδα. Επίσης, υπάρχουν 6 συσκευασίες με 2 μερίδες, 8 συσκευασίες με 4 κοκ. Στο σχήμα που φαίνεται πιο πάνω έχουμε βάλει τις πιο αντιπροσωπευτικές και όχι όλες τις τιμές για καλύτερη απεικόνιση. ~ 74 ~

75 Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Kcal/portion ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Συγκριτική διατροφική ανάλυση Στα παρακάτω σχήματα βλέπουμε ότι τα τρόφιμα που αποδίδουν περισσότερες θερμίδες ανά μερίδα είναι κρουασάν και τα γιαουρτάκια. Βέβαια στην περίπτωση των κράκερ ή των μπισκότων η μερίδα ισοδυναμεί με ένα τεμάχιο, που στην πραγματικότητα είναι 4-5. Στην περίπτωση των λιπαρών βλέπουμε ότι πάλι τα κρουασάν είναι ψηλότερα ακολουθούμενα από γαριδάκια και τα πατατάκια. Όσον αφορά τα κορεσμένα λιπαρά τα κρουασάν πάλι είναι ψηλότερα και ακολουθούν οι σοκολάτες, οι γκοφρέτες και τα γιαουρτάκια. Τα τυράκια και τα σαλαμάκια παραμένουν σχετικά χαμηλά, εκτός εάν η μερίδα είναι παραπάνω από μία φέτα Box Plot of Kcal/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max product ~ 75 ~

76 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Box Plot of Fat/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max Fat/portion Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips SatFat/portion product Box Plot of SatFat/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max product ~ 76 ~

77 40 35 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Box Plot of Carb/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Carb/portion product ~ 77 ~

78 35 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Box Plot of Sugar/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Sugar/portion product Στο σύνολο των υδατανθράκων πιο πλούσιοι είναι οι χυμοί και ακολουθούν δημητριακά, τα γιαουρτάκια και τα κρουασάν. Για τη ζάχαρη όμως φαίνεται ότι στους χυμούς είναι ο κύριος υδατάνθρακας, όπως επίσης στα γιαουρτάκια, τις σοκολάτες και τις γκοφρέτες. Πιο πλούσια πηγή φυτικών ινών είναι τα δημητριακά και οι μπάρες αλλά γενικότερα τα επίπεδα είναι πολύ χαμηλά, υπολογίζοντας ότι θέλεις περίπου 13 μερίδες δημητριακών για να πάρεις περίπου 25γρ, που είναι το η προσλαμβανόμενη ποσότητα αναφοράς. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα κρουασάν δεν αναφέρουν καθόλου τις φυτικές ίνες. ~ 78 ~

79 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Box Plot of Fiber/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Fiber/portion product Όπως είναι αναμενόμενο τα γιαουρτάκια και τα τυράκια είναι πιο πλούσιες πηγές πρωτεϊνών, αλλά σε χαμηλά επίπεδα γενικότερα. ~ 79 ~

80 9 8 7 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Box Plot of Prot/portion grouped by product Mean Mean±SD Min-Max 6.9 Prot/portion Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Juice Cruassant Cookies Breakfast cereals Cereal bars Yogurt Chocolate Wafers Candies Chewing gum Crackers Cheese Salami Potato snacks Potato chips Salt/portion product 1.2 Box Plot of Salt/portion grouped by product 1.0 Mean Mean±SD Min-Max product ~ 80 ~

81 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Όσον αφορά το αλάτι τα τυράκια, τα σαλαμάκια, τα γαριδάκια και τα πατατάκια είναι πιο πλούσια. Είναι όμως αξιοσημείωτο ότι υπάρχει κρυφό αλάτι και σε γλυκά προϊόντα όπως τα κρουασάν και μπισκότα. Στoν παρακάτω πίνακα βλέπουμε τις πιο κοινές τιμές για καθαρό βάρος της εμπορικής συσκευασίας και το βάρος της δηλούμενης μερίδας. Τα πιο κοινά βάρη συσκευασιών και μερίδας Juice Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size Croissant Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight 6 Multiple portion size Cookies Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size 6 Multiple Breakfast cereals Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size Cereal bars Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size Yogurt Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight 6 Multiple portion size Chocolate Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight 6 Multiple portion size ~ 81 ~

82 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Wafers Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight 6 Multiple portion size 6 Multiple Candies Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size 5 Multiple Chewing gum Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size 5 Multiple Crackers Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size 6 Multiple Cheese Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size Salami Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight 6 Multiple portion size Potato snacks Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size 6 Multiple Potato chips Valid N Mode Frequency of Mode Minimum Maximum net weight portion size 6 Multiple ~ 82 ~

83 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Συμπερασματικά... Τα κρουασάν είναι αυτά που δίνουν πιο πολλές θερμίδες, κορεσμένα λιπαρά ενώ έχουν και κρυμμένο αλάτι. Πρέπει οι καταναλωτές να είναι πολύ προσεκτικοί στη σύγκριση του βάρους της μερίδας με το καθαρό βάρος της συσκευασίας. Συσταδική ανάλυση Στο παρακάτω σχήμα βλέπουμε τη συσταδική ανάλυση των προϊόντων ως προς τις διατροφικές μεταβλητές (ανά 100γρ). Παρατηρούμε ότι υπάρχουν πολλές συστάδες προϊόντων που έχουν το ίδιο διατροφικό προφίλ. Για παράδειγμα στην πρώτη συστάδα που έχουμε επισημάνει υπάρχουν 2 μπάρες δημητριακών που έχουν ολόιδιο διατροφικό προφίλ. Στην δεύτερη συστάδα υπάρχουν 2 ειδών πατατάκια που έχουν ολόιδιο διατροφικό προφίλ. Στην τρίτη συστάδα που έχουμε επισημάνει υπάρχουν 3 χυμοί που έχουν κατά 98% το ίδιο διατροφικό προφίλ. Στην τέταρτη συστάδα όμως υπάρχουν δυο διαφορετικά προϊόντα, μια σοκολάτα και μια γκοφρέτα που μοιάζουν κατά 92% στο διατροφικό προφίλ. Άρα λοιπόν είναι σημαντικό να διαβάζουν τα παιδιά τις διατροφικές πληροφορίες πριν επιλέξουν ένα προϊόν για να καταλάβουν τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ αυτών. (Σημείωση: για λόγους ακαδημαϊκής δεοντολογίας τα προϊόντα αναφέρονται μόνο με τον κωδικό αριθμό καταγραφής και όχι με το εμπορικό τους σήμα) ~ 83 ~

84 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα C_3 C_4 C_5 C_11 C_13 C_25 C_16 cluster 3 C_26 C_28 C_64 C_66 C_17 C_42 cluster 1 C_84 C_87 C_71 C_61 C_65 C_85 C_80 C_83 C_88 C_90 cluster 2 C_62 C_63 C_15 C_19 C_22 C_21 C_20 C_23 cluster 4 C_27 C_30 C_24 C_37 C_45 C_47 C_48 C_46 C_50 C_79 C_82 C_51 C_55 C_56 C_68 C_69 C_74 C_77 C_78 C_76 C_ Linkage Distance Amalgamation Schedule Single Linkage Euclidean distances distance omology ,0% C_26 C_28 Cluster 1, cereal bars 0 100,0% C_88 C_90 Cluster 2, potato chips 1,05 99,0% C_61 C_65 1,42 98,7% C_4 C_5 2,12 98,0% C_3 C_4 C_5 Cluster 3, juice 4,88 95,4% C_19 C_22 5,32 95,0% C_64 C_66 7,46 93,0% C_74 C_77 8,25 92,3% C_27 C_30 8,54 92,0% C_37 C_45 Cluster 4, chocolate and wafer 9,45 91,2% C_19 C_22 C_21 9,46 91,2% C_20 C_23 9,70 91,0% C_37 C_45 C_47 9,89 90,8% C_69 C_74 C_77 10,38 90,3% C_80 C_83 107,31 max all ~ 84 ~

85 ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Ανάλυση κυρίων συνιστωσών Στο παρακάτω διάγραμμα βλέπουμε την ανάλυση των διατροφικών μεταβλητών σε κύριες συνιστώσες. Στο διάγραμμα αυτό οι μεταβλητές που έχουν την ίδια κατεύθυνση είναι ευθέως ανάλογες και αυτές που έχουν αντίθετη κατεύθυνση είναι αντιστρόφως ανάλογες. Εάν οι μεταβλητές σχηματίζουν ορθή ή σχεδόν ορθή γωνία τότε είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους. Το μήκος του ανύσματος δηλώνει τη βαρύτητα, τη σημασία, της κάθε μεταβλητής. Έτσι προκύπτουν μερικές απλές παρατηρήσεις. Το αλάτι και οι πρωτεΐνες μεταβάλλονται ευθέως ανάλογα. Οι φυτικές ίνες και η ζάχαρη μεταβάλλονται ευθέως ανάλογα με τους υδατάνθρακες. Τα λιπαρά και τα κορεσμένα λιπαρά επίσης μεταβάλλονται ευθέως ανάλογα. Η ζάχαρη, όπως είναι αναμενόμενο, μεταβάλλεται αντιστρόφως ανάλογα από το αλάτι αλλά και τις πρωτεΐνες. Οι φυτικές ίνες έχουν πολύ μικρή βαρύτητα. Τα λιπαρά μεταβάλλονται ανεξάρτητα από τους υδατάνθρακες. Οι θερμίδες τείνουν προς την ίδια κατεύθυνση που είναι οι υδατάνθρακες και τα λιπαρά, αλλά είναι πιο κοντά στα λιπαρά. Οι θερμίδες μεταβάλλονται σχεδόν ανεξάρτητα από τη ζάχαρη, άρα από τους υπόλοιπους υδατάνθρακες. Στο επόμενο σχήμα γίνεται μια χαρτογράφηση των τροφίμων ως προς τις συνιστώσες των μεταβλητών. Αυτά που είναι κάτω αριστερά χαρακτηρίζονται κυρίως από το αλάτι και τις πρωτεΐνες, τα οποία είναι τυράκια και σαλαμάκια. Αυτά που είναι πάνω αριστερά είναι πιο πλούσια σε λιπαρά και θερμίδες, τα οποία είναι κυρίως γαριδάκια και πατατάκια, αλλά και σοκολάτες και γκοφρέτες. Τα κρουασάν και τα μπισκότα είναι προς τα πάνω δεξιά και χαρακτηρίζονται από τους υδατάνθρακες και τη ζάχαρη. Τα δημητριακά και οι μπάρες βρίσκονται κυρίως στο κέντρο προς τους υδατάνθρακες. Τα γιαουρτάκια είναι σκορπισμένα αλλά δεν εμφανίζονται προς την πλευρά των πρωτεϊνών. Οι καραμέλες είναι προς της πλευρά της ζάχαρης, αλλά οι τσίχλες δεν εμφανίζονται γιατί οι περισσότερες είναι χωρίς ζάχαρη. (Σημείωση: για λόγους ακαδημαϊκής δεοντολογίας τα προϊόντα αναφέρονται μόνο με τον κωδικό αριθμό καταγραφής και όχι με το εμπορικό τους σήμα) ~ 85 ~

86 Factor 2: 30.70% ΜΕΡΟΣ Γ : Αποτελέσματα Projection of the variables on the factor-plane ( 1 x 2) 1.0 Kcal/100g SatFat/100g Carb/100g Factor 2 : 30.70% Prot/100g Salt/100g Sugar/100g Fiber/100g Factor 1 : 37.77% cluster cluster cluster cluster ~ 86 ~ Factor 1: 37.77%

87 ΜΕΡΟΣ Δ: Συμπεράσματα ΜΕΡΟΣ Δ: Συμπεράσματα Οι καταναλωτές των χωρών μελών της ΕΕ εκτίθενται σε μια πληθώρα μηνυμάτων αναφορικά με τη σχέση διατροφής και υγείας και υπάρχει ενδιαφέρον για το διατροφικό περιεχόμενο των τροφίμων. Η παροχή πληροφοριών για τη διατροφική σύσταση στις ετικέτες των τροφίμων αποτελεί μια σημαντική πηγή ενημέρωσης των καταναλωτών για το διατροφικό περιεχόμενο των τροφίμων που αγοράζουν. Ο νέος κανονισμός έχει ως στόχο την παροχή πληροφοριών αναφορικά με τα τρόφιμα ώστε οι καταναλωτές να μπορούν να κατανοήσουν και ερμηνεύσουν τα μηνύματα που υπάρχουν πάνω στις συσκευασίες των τροφίμων. Σύμφωνα με τον κανονισμό 1169/2011 ΕΕ όλα τα προ-συσκευασμένα τρόφιμα πρέπει να φέρουν διατροφική επισήμανση από το 2016 και μετά. Το δείγμα μας περιλάμβανε 15 ομάδες τροφίμων που απευθύνονται σε παιδιά με έξι συσκευασίες από κάθε ομάδα, συνολικά δηλαδή εξετάσθηκαν 90 συσκευασίες τροφίμων. Παρατηρήθηκε ότι σε όλες τις συσκευασίες του δείγματός μας υπήρχε διατροφική επισήμανση η οποία γινόταν είτε με τη χρήση πίνακα διατροφικών στοιχείων ή αν δεν επαρκούσε ο χώρος με γραμμική μορφή εκτός και αν δεν το επέτρεπε το μέγεθος της συσκευασίας. Υπήρχε λοιπόν συμμόρφωση των εταιριών τροφίμων με τη νομοθεσία. Τα προ-συσκευασμένα τρόφιμα μπορούν επίσης να φέρουν ισχυρισμούς διατροφής και υγείας αρκεί να πληρούν τις προϋποθέσεις που τίθενται από τον νόμο 1924/2006 ΕΚ. Στο δείγμα μας εντοπίστηκαν κατά κόρον ισχυρισμοί για βιταμίνες, μέταλλα και φυτικές ίνες κυρίως σε προϊόντα όπως δημητριακά πρωινού, χυμοί, παιδικά γιαούρτια και τυράκια. Επιτρέπεται επιπλέον η χρήση ισχυρισμών υγείας οι οποίοι πρέπει να έχουν εγκριθεί από την EFSA και να περιέχονται στον κατάλογο με τους εγκεκριμένους από την ΕΕ ισχυρισμούς. Στην τρέχουσα έρευνα εξετάστηκε κατά πόσο τα τρόφιμα έφεραν τέτοιους ισχυρισμούς. Από το δείγμα μας φάνηκε ότι λίγα τρόφιμα έφεραν ισχυρισμούς υγείας του άρθρου 13 ή/και του άρθρου 14. Πιο συγκεκριμένα ισχυρισμούς του άρθρου 13 έφεραν 10 τρόφιμα ενώ ισχυρισμούς του άρθρου 14, που αφορά την ανάπτυξη των παιδιών και τη μείωση κινδύνου εκδήλωσης ασθένειας, έφεραν 6 τρόφιμα από σύνολο 90 που ήταν όλο το δείγμα μας. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι η νομοθεσία έχει εναρμονιστεί και έχουν γίνει αυστηρότερες οι προϋποθέσεις χρήσης των ισχυρισμών αυτών. Τα τρόφιμα του δείγματός μας απευθύνονταν κυρίως σε παιδιά σχολικής ηλικίας και

88 ΜΕΡΟΣ Δ: Συμπεράσματα αρκετά από αυτά είχαν παιδικό design. Πιο συγκεκριμένα τα 24 από τα 90 προϊόντα είχαν κάποιο σχέδιο που παρέπεμπε σε παιδιά. Εκτός από όλα τα προαναφερθέντα ένα προϊόν μπορεί να φέρει στο μπροστινό μέρος της συσκευασίας κάποιο σύστημα Front-of-Pack το οποίο δεν είναι υποχρεωτικό και λειτουργεί συμπληρωματικά στον διατροφικό πίνακα. Στην Ελλάδα όπως και σε πολλές χώρες της ΕΕ χρησιμοποιείται το σύστημα %GDA ανά μερίδα. Στο δείγμα μας 53 τρόφιμα έφεραν την προαναφερθείσα επισήμανση. Φάνηκε από έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε αρκετές χώρες ότι ένα τέτοιο σύστημα επισήμανσης δεν προτιμάται από τους καταναλωτές διότι το θεωρούν δύσκολο στην ερμηνεία (Lobstein, Landon & Linkoln, 2007) και μπορεί συχνά να προκαλέσει παρερμηνείες από μερίδες του πληθυσμού όπως είναι οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά αφού οι αναγραφόμενες τιμές αφορούν έναν μέσο ενήλικα άνδρα με ήπια σωματική δραστηριότητα (Lobstein & Davies, 2007). Φαίνεται λοιπόν ότι υπάρχει πληθώρα πληροφοριών πάνω στις συσκευασίες τροφίμων γεγονός που μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στους καταναλωτές αναφορικά με το ποιο είναι το καταλληλότερο και το πιο υγιεινό τρόφιμο (Food Standards Agency, May 2009) ή και να τους παραπλανήσει ανάλογα με τις δικές τους γνωστικές προκαταλήψεις. Η συλλογή και καταγραφή των διατροφικών πληροφοριών που αναγράφονται στις συσκευασίες των τροφίμων που απευθύνονται σε παιδιά έγινε στα πλαίσια του μεταπτυχιακού προγράμματος Εφαρμοσμένη Διαιτολογία Διατροφή. Μελλοντικά θα μπορούσε να δημιουργηθεί μια βάση δεδομένων αναφοράς για να προστεθούν και άλλα προϊόντα ώστε να μπορεί κάποιος με το barcode ή την εμπορική ονομασία να πάρει διατροφικές πληροφορίες για ένα τρόφιμο. Τέλος οι διατροφικές πληροφορίες θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν και για αντίστοιχες εφαρμογές για κινητά. ~ 88 ~

89 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Βιβλιογραφικές Παραπομπές Γενικό Χημείο του Κράτους. (2010). Εφαρμογή κανονισμού (ΕΚ)1924/2006 σχετικά με τους ισχυρισμούς διατροφής και υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα. Γενικό Χημείο του Κράτους. Ανακτήθηκε από Ενιαίος Φορέας Ελέγχου Τροφίμων (Ε.Φ.Ε.Τ.), & Υπουργείο Ανάπτυξης. (2007). Κείμενο κατευθυντήριων Γραμμών Νο 2. Πληροφορίες προς τις επιχειρήσεις τροφίμων όσον αφορά στον Κανονισμό 1924/2006 «σχετικά με τους Ισχυρισμούς επί θεμάτων Διατροφής & Υγείας που διατυπώνονται για τα τρόφιμα». Αθήνα: Ε.Φ.Ε.Τ. Ανακτήθηκε από Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής. (χ.χ.). Εθνικός Διατροφικός Οδηγός για Βρέφη, Παιδιά και Εφήβους. Επιστημονική τεκμηρίωση. Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής. Ανακτήθηκε από Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής. (χ.χ.). Εθνικός Διατροφικός Οδηγός για Βρέφη, Παιδιά και Εφήβους. Ινστιτούτο Προληπτικής, Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής. Ανακτήθηκε από content/uploads/2014/06/%ce%95%ce%98%ce%9d%ce%99%ce%9a%ce%9f%ce%a3- %ce%94%ce%99%ce%91%ce%a4%ce%a1%ce%9f%ce%a6%ce%99%ce%9a%ce%9f%ce%a3- %ce%9f%ce%94%ce%97%ce%93%ce%9f%ce%a3.pdf Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων. (χ.χ.). Προσλαμβανόμενες ποσότητες αναφοράς. Σύνδεσμος Ελληνικών Βιομηχανιών Τροφίμων. Ανακτήθηκε από Andrews, J. C., Burton, S., & Kees, J. (2011). Is Simpler Always Better? Consumer Evaluations of Front-of-Package Nutrition Symbols. Journal of Public Policy & Marketing, 30 (2), Apovian, C.M. (2010). The causes, prevalence, and treatment of obesity revisited in 2009: what have we learned so far?. The American Journal of Clinical Nutrition, 91 (1), Australian Government, National Health and Medical Research Council, & Department of Health and Ageing. (2013). Nutrition Basics. National Health and Medical Research Council. Ανακτήθηκε από Balcombe, K., & Fraser, I., & Di Falco, S. (2010). Traffic Lights and Food Choice: A Choice Experiment Examining the Relationship Between Nutritional Food Labels and Price. Food Policy, 35 (3), doi: /j.foodpol Barreiro-Hurlé, J., Colombo, S., & Cantos, E. (2008). Is there a market for functional wines? Consumer preferences and willingness-to-pay for resveratrol-enriched quality red-wine. Food Quality and Preference, 19 (4), Becker, M.W., Sundar, R.P., Bello, N., Alzahabi, R., Weatherspoon, L., & Bix, L. (2016). Assessing attentional prioritization of front-of-pack nutrition labels using change detection. Appl Ergon, 54,

90 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Boza, S., Guerrero, M., Barreda, R., & Espinoza, M. (2017). Recent changes in food labelling regulations in Latin America: the cases of Chile and Peru. World Trade Institute. Ανακτήθηκε 29 Αυγούστου 2018 από 20b5f /working_paper_no_04_2017_boza_et_al.pdf Bureau J.C., & Valceschini, E. (2003). European Food-Labeling Policy: Successes and Limitations. Journal of Food Distribution Research, 34, Canada Gazette, & Government of Canada. (2016). Regulations Amending the Food and Drug Regulations (Nutrition Labelling, Other Labelling Provisions and Food Colours). Canada Gazette, & Government of Canada. Ανακτήθηκε από Canadian Food Inspection Agency. (n.d.). Labelling, Health Claims. Canadian Food Inspection Agency. Ανακτήθηκε από Cavaliere, A., Ricci, E.C., & Banterle, A. (2015). Nutrition and health claims: Who is interested? An empirical analysis of consumer preferences in Italy. Food Quality and Preference, 41, Centre for Chronic Disease Prevention, & Public Health Agency of Canada. (2016). Chronic Disease and Injury Indicator Framework. Quick Stats, 2016 Edition. Centre for Chronic Disease Prevention & Public Health Agency of Canada. Ανακτήθηκε από Chantal, J., & Serge, H. (2016). Research and lobbying conflicting on the issue of a front-of-pack nutrition labelling in France. Archives of Public Health, 74, Code of Federal Regulations: 21 CFR Corvalán, C., Reyes, M., Garmendia, M. L., & Uauy, R. (2013). Structural Responses to the Obesity and Non-Communicable Diseases Epidemic: The Chilean Law of Food Labeling and Advertising. Obesity Reviews: an official journal of the International Association for the Study of Obesity, 14, doi: /obr Dotsch-Klerk, M., & Jansen, L. (2008). The Choices programme: A simple, front-of-pack stamp making healthy choices easy. Asia Pacific Journal Clinical Nutrition, 1, Drewnowski, Α., & Fulgoni, V. (2008) Nutrient profiling of foods: creating a nutrient-rich food index. Nutrition Reviews, 66 (1), Drewnowski, A., Moskowitz, H., Reisner, M., & Krieger, B. (2010). Testing consumer perception of nutrient content claims using conjoint analysis. Public Health Nutrition, 13 (5), doi: /s Eat for Health, & Australian Government. ( ). How to understand food labels. Eat for Health. Ανακτήθηκε από e_ pdf ~ 90 ~

91 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Ebbeling, C.B., PawlaK, D. B., & Ludwig, D.S. (2002). Childhood obesity public-health crisis common sense cure. The Lancet. Child and Adolescent Health, 360 (9331), EuroFIR, & British Nutrition Foundation. (2007). Nutrition and Health Claims: the facts on your food. Synthesis report no5. EuroFIR. Ανακτήθηκε από European Commission. (2006a). Regulation of the European Parliament and of the Council Regulation No 1924/2006 of 20 December 2006 on nutrition and health claims made on foods. Official Journal of the European Union, 404, European Commission. (2011). Commission Regulation No 1169/2011 on the provision of food information to consumers. Official Journal of the European Union, 304, European Commission. (2011). Food information to consumers legislation. New EU law on food information to consumers. The new Regulation 1169/2011. European Commission. Ανακτήθηκε από European Commission. (n.d.). EU Register on nutrition and Health claims. Health claims for which protection of proprietary data has been granted. European Commission. Ανακτήθηκε από PropClaims European Food Information Council EUFIC. (2009). Nutrition information on food labels: Is it read and understood?. European Food Information Council EUFIC. Ανακτήθηκε από European Food Information Council EUFIC. (2017). Nutrition Labelling Q&A. European Food Information Council EUFIC. Ανακτήθηκε από European Food Information Council EUFIC. (2018). Global update on nutrition labelling (The 2018 edition). European Food Information Council EUFIC. Ανακτήθηκε από V2.pdf European Union. (2002). European Food Safety Authority (EFSA). Overview. European Union. Ανακτήθηκε από Federal Register of Legislation, & Australian Government.(n.d.). Australia New Zealand Food Standards Code-Standard Nutrition, health and related claims. Federal Register of Legislation. Ανακτήθηκε από Federal Trade Commission. (n.d). About the FTC. Our history. Federal Trade Commission. Ανακτήθηκε από Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (1997). Codex Alimentarius. Guidelines for use of nutrition and health claims (CAC/GL , Rev ). Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Ανακτήθηκε από Food and Drink Federation. (November 2013). Food and Drink Labelling: A tool to encourage ~ 91 ~

92 Βιβλιογραφικές Παραπομπές healthier eating. Food and Drink Federation. Ανακτήθηκε από Food Drink Europe. (2013). Guidance on the Provision of Food Information to Consumers. Food Drink Europe. Ανακτήθηκε από df Food Drug Administration. (1971). Memorandum of Understanding Between The Federal Trade Commission and The Food and Drug Administration. Food Drug Administration. Ανακτήθηκε από ces/over-the-counterotcdrugs/statusofotcrulemakings/ucm pdf Food Drug Administration. (2006). A Century of Ensuring Safe Foods and Cosmetics. Food Drug Administration Consumer magazine. The Centennial Edition. Ανακτήθηκε από andoffices/ucm pdf Food Standards Agency. (2007). Food Standards Agency (UK): Front of Pack Traffic Light Technical Guidance (2). London: Food Standards Agency. Food Standards Agency. (2013). Food Standards Agency (UK): Guide to creating a front of pack (FoP) nutrition label for prepacked products sold through retail outlets (last updated 8 November 2016). London: Food Standards Agency. Food Standards Agency. (May 2009). Comprehension and use of UK nutrition signpost labelling schemes. Food Standards Agency. Ανακτήθηκε από Food Standards Australia New Zealand. (2018a). Home. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από Food Standards Australia New Zealand. (2018b). Food Standards Code. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από Food Standards Australia New Zealand. (April 2016). Nutrition content claims and Health Claims. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από Food Standards Australia New Zealand. (December 2014). Getting your Claims right. A guide to complying with the nutrition Health and Related Standards of the Australia New Zealand Food Standards Code. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από %20ISFR%20Health%20Claims.pdf Food Standards Australia New Zealand. (January 2017). Truth in labelling, weights and measures and legibility. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από Food Standards Australia New Zealand. (March 2017). Labelling poster how to read food labels. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από ~ 92 ~

93 Βιβλιογραφικές Παραπομπές poster.aspx Food Standards Australia New Zealand. (May 2017). Labelling. Food Standards Australia New Zealand. Ανακτήθηκε από Gerda I. J., Feunekes, I. A., Gortemaker, A.A., Willems, R. L., & Van den Kommer, M. (2008). Front-of-pack nutrition labelling: Testing effectiveness of different nutrition labelling formats front-of-pack in four European countries. Appetite, 50 (1), Gerend, M. (2009). Does calorie information promote lower calorie fast food choices among college students?. Journal of Adolescent Health, 44 (1), doi: /j.jadohealth Grunert, K. G., Wills, J. M., & Fernández-Celemin, L. (2010). Nutrition knowledge and use and understanding of nutrition information on food labels among consumers in the UK. Appetite, 55, Grunert, K.G., & Wills, J. M. (2007). A review of European research on consumer response to nutrition information on food labels. Journal of Public Health, 15 (5), Harris, J., Thompson, J., Schwartz, M., & Brownell, K. (2011). Nutrition-related claims on children's cereals: What do they mean to parents and do they influence willingness to buy?. Public Health Nutrition, 14 (12), doi: /s Hawley, K., Roberto, C., Bragg, M., Liu, P., Schwartz, M., & Brownell, K. (2013). The science on front-of-package food labels. Public Health Nutrition, 16 (3), doi: /s Health Canada, & Government of Canada. (2018). Consultation on proposed front of Package labeling. Canada: Government of Canada. Ανακτήθηκε 17 Αυγούστου 2018 από Hersey, J.C., Wohlgenant, K.C., Arsenault, J.E., Kosa, K.M., & Muth, M.K. (2013). Effects of frontof-package and shelf nutrition labeling systems on consumers. Nutrition Reviews, 71 (1), Hodgkins, C., Barnett, J., Wasowicz-Kirylo, G., Stysko-Kunkowska, M., Gulcan, Y., Kustepeli, Y., Akgungor, S., Chryssochoidis, G., Fernández-Celemin, L., Storcksdieck genannt Bonsmann, S., Gibbs, M., & Raats, M. (2012). Understanding how consumers categorise nutritional labels: A consumer derived typology for front-of-pack nutrition labelling. Appetite, 59 (3), Institute of Medicine, Food and Nutrition Board, & Committee on Examination of Front-of- Package Nutrition Rating Systems and Symbols. (2010). Examination of Front-of-Package Nutrition Rating Systems and Symbols: Phase I / Report. Washington, DC: The National Academies Press. Institute of Medicine, Food and Nutrition Board, & Committee on Examination of Front-of- Package Nutrition Rating Systems and Symbols. (2012). Front-of-Package Nutrition Rating Systems and Symbols: Promoting Healthier Choices. Washington, DC: The National Academies Press. ~ 93 ~

94 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Julia, C., Blanchet, O., Méjean, K., Péneau, S., Ducrot, P., Allès, B., Fezeu, L.K., Touvier, M., Kesse-Guyot, E., Singler, E., & Hercberg, S. (2016). Impact of the front-of-pack 5-colour nutrition label (5-CNL) on the nutritional quality of purchases: an experimental study. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 13, Julia, C., Pιneau, S., Buscail, C., Gonzalez, R., Touvier, M., Hercberg, S., & Kesse-Guyot, E. (2017). Perception of different formats of front-of pack nutrition labels according to sociodemographic, lifestyle and dietary factors in a French population: cross-sectional study among the NutriNet-Santé cohort participants. BioMedJournal Open, 7 (6): e doi: /bmjopen Kanter, R., Vanderlee, L., & Vandevijvere, S. (2018). Front-of-package nutrition labelling policy: Global progress and future directions. Public Health Nutrition, 21 (8), doi: /s Koen, N., Blaauw, R., & Wentzel-Viljoen, E. (2016). Food and nutrition labelling: the past, present and the way forward. South African Journal of Clinical Nutrition, 29 (1), doi: / Laser Reuterswärd, A. (2007). The new EC Regulation on nutrition and health claims on foods. Scandinavian Journal of Food & Nutrition, 51 (3), Lehmann, U., Charles, V., Vlassopoulos, A., Masset, G., & Spieldenner, J. (2017). Nutrient profiling for product reformulation: Public health impact and benefits for the consumer. Proceedings of the Nutrition Society, 76 (3), doi: /s Lewis Taylor, C., & Wilkening, V.L. (2008). How the Nutrition Food Label Was Developed, Part 1: The Nutrition Facts Panel. Journal of the Academy of the Nutrition and Dietetics, 108 (3), doi: Lobstein, T., & Davies, S. (2007). Defining and labelling healthy and unhealthy food. Public Health Nutrition, 12 (3), doi: /s Lobstein, T., Landon, J., & Lincoln, P. (2007). Misconceptions and Misinformation: The Problems with Guideline Daily Amounts (GDAs): A Review of GDAs and their Use for Signalling Nutritional Information on Food and Drink Labels. London: National Heart Forum. Lupton, J.R., Balentine, D.A., Black, R.M., Hildwine, R., Ivens, B.J., Kennedy, E.T., Packard, P.T., Sperber, B.R., Steffen, D., & Story, M. (2010). The Smart Choices front-of-package nutrition labelling program: rationale and development of the nutrition criteria. The American Journal of Clinical Nutrition, 91 (4), Magnusson, R. S. (2010). Obesity prevention and personal responsibility: The case of front-ofpack food labelling in Australia. BioMedCentral Public Health, 10, doi: / Möser, A., Hoefkens, C., Camp, J., & Verbeke, W. (2010). Simplified nutrient labelling: consumers perceptions in Germany and Belgium. Journal für Verbraucherschutz und ~ 94 ~

95 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Lebensmittelsicherheit, 5 (2), doi: /s N.C.D. Risk Factor Collaboration. (2017). Worldwide trends in body-mass index, underweight, overweight, and obesity from 1975 to 2016: a pooled analysis of 2416 population-based measurement studies in million children, adolescents, and adults. The Lancet, 390 (10113), doi: Niamh, M. (24 th October 2016_ Last updated 5 th May 2017). Dutch ditch healthy eating logo for an app. Food navigator.com. Ανακτήθηκε 25 Αυγούστου 2018 από Nordic Council of Ministers, & Nordic Council of Ministers Secretariat. (2014). How can the Nordic experience be used for nutrition in the future?: Emphasis on Nordic Regional Nutrition Co-operation (921). Copenhagen: Nordisk Ministerråd. Nordic Keyhole. ( ). What foods can be labelled with the Keyhole symbol?. Nordic Keyhole. Ανακτήθηκε από Organisation for Economic Co-operation and Development - O.E.C.D. (2017). Obesity Update O.E.C.D. Ανακτήθηκε από Update-2017.pdf Organisation for Economic Co-operation and Development - O.E.C.D., & European Union-E.U. (2016). Health at a Glance: Europe 2016 State of Health in the EU Cycle. Paris: OECD Publishing. Peloza, J., Ye, C., & Montford, W.J. (2015). When companies do good, are their products good for you? How corporate social responsibility creates a health halo. Journal of Public Policy & Marketing, 34 (1), Pérez-Escamilla, R., Obbagy, J.E., Altman, J.M., Essery, E.V., McGrane, M.M., Ping Wong, Y., Spahn, J.M., & Williams, C.L. (2012). Dietary Energy Density and Body Weight in Adults and Children: A Systematic Review. Journal of the Academy of the Nutrition and Dietetics, 112 (5), doi: /j.jand Pietinen, P., Valsta, L.M., Hirvonen, T., & Sinkko, H. (2008). Labelling the salt content in foods: A useful tool in reducing sodium intake in Finland. Public health nutrition, 11 (4), doi: /s Pravst, I., & Kušar, A. (2015). Consumers Exposure to Nutrition and Health Claims on Pre- Packed Foods: Use of Sales Weighting for Assessing the Food Supply in Slovenia. Nutrients, 7 (11), Prentice, A. (2006). The emerging epidemic of obesity in developing countries. International Journal of Epidemiology, 35 (1), Public Health Agency of Canada. (2016). How healthy are Canadians? A trend analysis of the health of Canadians from a healthy living and chronic disease perspective. Public Health Agency of Canada. Ανακτήθηκε από Public Health Association. (2017). Health Star Rating System, Background Paper. Australia: ~ 95 ~

96 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Public Health Association. Ανακτήθηκε 22 Αυγούστου 2018 από Rao, D., Kropac, E., Do, M., Roberts, K., & Jayaraman, G. (2016). Childhood overweight and obesity trends in Canada. Health Promotion and Chronic Disease Prevention in Canada: Research, Policy and Practice, 36 (9), Rayner, M., Scarborough, P., & Kaur, A. (2012). Nutrient profiling and the regulation of marketing to children: possibilities and pitfalls. Appetite, 62, Roberto, C. A., & Khandpur, N. (2014). Improving the design of nutrition labels to promote healthier food choices and reasonable portion sizes. International Journal of Obesity, 38 (1), Roodenburg, A. J. C., Popkin, B. M., & Seidell, J. C. (2011). Development of international criteria for a front of package food labelling system: the International Choices Programme. European Journal of Clinical Nutrition, 65 (11), Savio, S., Mehta, K., Udell, T., & Coveney, J. (2013). A survey of the reformulation of Australian child-oriented food products. BMC Public Health, 13, Statistics Canada. (2014). Body Composition of adults, 2012 to 2013, Health Fact Sheets. Statistics Canada. Ανακτήθηκε από x/ /article/14104-eng.htm Statistics Canada. (2015). Canadian Community Health Survey. Nutrition. Statistics Canada. Ανακτήθηκε από Storcksdieck genannt Bonsmann, S., Fernández Celledín, L., Larrañaga, A., Egger, S., Wills, J. M., Hodgkins, C., & Raats, M. M. (2010). Penetration of nutrition information on food labels across the EU-27 plus Turkey. European Journal of Clinical Nutrition, 64 (12), doi: / ejcn Swinburn, B.A., Sacks, G., Hall, K.D., McPherson, K., Finegood, D., Moodie, M.L., & Gortmaker, S.L. (2011). The global obesity pandemic: shaped by global drivers and local environments. Lancet, 378 (9793), doi: /S (11) Talati, Z., Norman, R., Pettigrew, P., Neal, B., Kelly, B., Dixon, H., Ball, K., Miller, C., & Shilton, T. (2017). The impact of interpretive and reductive front-of-pack labels on food choice and willingness to pay. International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 14, Talati, Z., Pettigrew, S., Dixon, H., Neal, B., Ball, K., & Hughes, C. (2016). Do Health Claims and Front-of-Pack Labels Lead to a Positivity Bias in Unhealthy Foods? Nutrients, 8 (12), E Van Kleef, E., Van Trijp, H., Paeps, F., & Fernández-Celemín, L. (2008). Consumer preferences for front-of-pack calories labelling. Public Health Nutrition, 11 (2), Verhagen, H., & Van den Berg, H. (2008). A simple visual model to compare existing nutrient profiling schemes. Food & Nutrition Research, 52, ~ 96 ~

97 Βιβλιογραφικές Παραπομπές Vogel, L. (2018). New ammunition in the fight to label unhealthy foods. Canadian Medical Association Journal, 190 (1): E25. Vyth, E. L., Steenhuis, I. H., Roodenburg, A. J., Brug, J., & Seidell, J. C. (2010). Front-of-pack nutrition label stimulates healthier product development: a quantitative analysis. The International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, 7: E65. Wasowicz-Kirylo, G., & Stysko-Kunkowska, M. (2011). Attributes of Nutritional Information Labelling that Determine Attractiveness of Labels and Correctness of Inferences Made About Food Healthfulness. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 30, Watson, W.L., Kelly, B., Hector, D., Hughes, C., King, L., Crawford, J., Sergeant, J., & Chapman, K. (2014). Can front-of-pack labelling schemes guide healthier food choices? Australian shoppers' responses to seven labelling formats. Appetite, 72, doi: /j.appet Wills, J., Storcksdieck Genannt Bonsmann, S., Kolka, M., & Grunert, K. (2012). European consumers and health claims: Attitudes, understanding and purchasing behaviour. Proceedings of the Nutrition Society, 71 (2), doi: /s Wills, J.M., Schmidt, D.B., Pillo-Blocka, F., & Cairns, G. (2009). Exploring global consumer attitudes toward nutrition information on food labels. Nutrition Reviews, 67 (1), doi: /j x World Health Organisation. (2004). Global strategy on diet, physical activity and health. World Health Organisation. Ανακτήθηκε από World Health Organisation. (2014). Meeting report, Nutrient Profiling: Report of a WHO / IASO Technical Meeting. World Health Organisation. Ανακτήθηκε από World Health Organisation. (2017). France becomes one of the first countries in Region to recommend colour-coded front-of-pack nutrition labelling system. World Health Organisation: Regional Office for Europe. Ανακτήθηκε 1 Αυγούστου 2018 από World Health Organisation. (2018). Obesity and overweight. Fact sheet. World Health Organisation. Ανακτήθηκε 15 Ιουλίου 2018 από World Health Organization (WHO), & Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2007). Codex Alimentarius. Food labeling. World Health Organization (WHO) & Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Ανακτήθηκε από World Health Organization (WHO), & Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). (2017). Codex Alimentarius. Nutrition and labelling. The role of Codex in Nutrition ~ 97 ~

98 Βιβλιογραφικές Παραπομπές and Labelling. World Health Organization (WHO) & Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO). Ανακτήθηκε από ~ 98 ~

99 Παράρτημα Παράρτημα