ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ. Ενότητα 9: ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ. ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

Transcript

1 ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ Ενότητα 9: ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ Τμήμα Ιερατικών Σπουδών

2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2

3 Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας και στην Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3

4 Σκοποί ενότητας Η εγωκεντρικότητα και η κοινωνικότητα αναγνωρίζονται ως δύο βασικά γνωρίσματα του ανθρώπου. Η κοινωνικότητα αναλύεται ως παράγοντας που δημιουργεί, διατηρεί και προάγει την κοινωνική ζωή. Οι κοινωνικές σχέσεις αξιολογούνται με κριτήριο τα κίνητρα. Διακρίνονται οι τρεις ιδεατοί τύποι ανθρώπων σε σχέση με τα αποτελέσματα της κοινωνικοποίησης και παρουσιάζονται τα στάδια της σχέσης μεταξύ ανθρώπου και κοινωνίας. 4

5 Περιεχόμενα ενότητας ΕΓΩΚΕΝΤΡΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ. 5

6 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (1/14) Τα δύο βασικά γνωρίσματα του ανθρώπου είναι η εγωκεντρικότητα και η κοινωνικότητα. Ποιο είναι όμως το κύριο γνώρισμά του; Όσοι θεωρούν την εγωκεντρικότητα υποστηρίζουν ότι αυτή αποτελεί το φυσικό και πρωτογενές γνώρισμά του, ενώ η κοινωνικότητα είναι επίκτητο φαινόμενο. Άποψη λανθασμένη για δύο λόγους: Φυσικό γνώρισμα δεν είναι ό,τι παρουσιάζεται εξαρχής στη ζωή του ανθρώπου, αλλά ό,τι άλλο παρουσιάζεται σ αυτήν γενικά. Επίσης η άποψη ότι η εγωκεντρικότητα προηγείται χρονικά δεν είναι σωστή, γιατί η γέννηση και οι απαρχές της ζωής έχουν κοινωνικό χαρακτήρα. 6

7 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (2/14) Τα πρώτα βήματα της ζωής του ανθρώπου έχουν κοινωνικό χαρακτήρα. Όταν γεννιέται ένα παιδί υπάρχει μόνο ως εμείς, καθώς αισθάνεται ενωμένο με τη μητέρα του. Η προσωπική συνείδηση διαμορφώνεται με την πάροδο του χρόνου. Το ίδιο ισχύει και στην ιστορία της ανθρωπότητας. Η συλλογική συνείδηση παρουσιάζεται αρχικά περισσότερο ενισχυμένη. Ο τρόπος οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας είναι κοινός. Τα ήθη, τα έθιμα, οι κανόνες συμπεριφοράς θέτουν περιορισμούς στις αυθαιρεσίες και στους εγωισμούς. Πραγματοποιούν τον αυτοπεριορισμό του ατόμου σε γενικότερες αρχές και απαιτήσεις της κοινωνίας. Χωρίς συνεργασία και αλληλεγγύη η κοινωνική ζωή είναι αδύνατη. Ο εγωισμός ούτε δημιουργεί ούτε διατηρεί την κοινωνία. 7

8 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (3/14) Με την κοινωνικοποίηση πραγματοποιείται η ένταξη στην κοινωνική ζωή. Κοινωνικοποίηση σημαίνει την εσωτερίκευση των αρχών, των γνώσεων και των κανόνων της κοινωνικής ζωής, αλλά και την ανάληψη κοινωνικών ρόλων για τη διατήρηση και έκφρασή τους. Ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι η «πόλις»- κοινωνία προηγείται σε σχέση με το άτομο. 8

9 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (4/14) Σήμερα άλλοι υποστηρίζουν ότι ο άνθρωπος είναι δημιούργημα της κοινωνίας και άλλοι ότι η κοινωνία είναι δημιούργημα του ανθρώπου. Ο Emile Durkheim είδε την κοινωνική πραγματικότητα από την πλευρά της συλλογικότητας. Ο Max Weber αντιμετώπισε την κοινωνική πραγματικότητα από την πλευρά του ενεργούντος προσώπου. Η σύνθεση των δύο απόψεων συντελεί σε μια πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση της κοινωνικής πραγματικότητας. 9

10 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (5/14) Μεταξύ ανθρώπου και κοινωνίας αναπτύσσεται μια αδιάκοπη διαλεκτική σχέση, στην οποία διακρίνονται τρεις φάσεις: 1. η εξωτερίκευση, 2. η αντικειμενοποίηση και 3. η εσωτερίκευση. Με την εξωτερίκευση ο άνθρωπος γίνεται δημιουργός της κοινωνικής πραγματικότητας. Με την αντικειμενοποίηση αποκτά κάποια θεσμοποιημένη μορφή, ένα είδος «νόμου». Με την εσωτερίκευση οικειοποιείται την αντικειμενική πραγματικότητα, η οποία επηρεάζει τη συνείδηση και τη ζωή του. 10

11 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (6/14) Η διάκριση ανθρώπου και κοινωνίας είναι περισσότερο μεθοδική. Ο άνθρωπος δεν υπάρχει ως μονάδα, αλλά ως πρόσωπο σε σχέση και κοινωνία με άλλα πρόσωπα και με ολόκληρο τον κόσμο. Η κοινωνία δεν υπάρχει ως απλό άθροισμα ατόμων, αλλά ως σύνολο προσώπων με αμοιβαίες αλληλεπιδράσεις και αλληλεξαρτήσεις. Ο άνθρωπος δεν στέκεται απέναντι στην κοινωνία ως κάτι διαφορετικό. Η κοινωνία είναι ο ίδιος ο άνθρωπος στις σχέσεις του με τους συνανθρώπους και με τον κόσμο. 11

12 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (7/14) Το κοινωνιολογικό θεώρημα του William Tomas: «Όταν τα μέλη κάποιας κοινωνίας προσδιορίσουν μια κατάσταση ως πραγματική, τότε η κατάσταση αυτή είναι πραγματική ως προς τις συνέπειές της». Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα από τα αντικειμενικά δεδομένα ο κακός προσδιορισμός μιας κατάστασης μπορεί να οδηγήσει αντίστοιχα σε κακά αποτελέσματα (ηθική ή οικονομική κρίση), όπως και ο καλός προσδιορισμός της ίδιας κατάστασης μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα (ηθική ή οικονομική ευφορία). Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην ηθική ζωή με την καλλιέργεια των καλών ή κακών «λογισμών», όπου ανεξάρτητα από τα αντικειμενικά δεδομένα μπορούν να επηρεάζονται οι καταστάσεις ανάλογα με τον προσδιορισμό τους. 12

13 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (8/14) Η κοινωνία προσφέρεται στον καθένα με τη μορφή κάποιου «νόμου». Ο «νόμος» αυτός είναι μια ευρύτερη έννοια και περιλαμβάνει τους θεσμούς, τα ήθη, τα έθιμα, τους κρατικούς νόμους και όλα όσα συνέχουν την κοινωνική ζωή. Η εσωτερίκευση του νόμου αυτού κοινωνικοποιεί τον άνθρωπο. Διαφορετικά έχουμε «ανομικές» καταστάσεις (αλλοτρίωση- αυτοκτονία). 13

14 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (9/14) Η κοινωνικοποίηση του ανθρώπου ανάγεται στην εμβρυική του ζωή. Πραγματοποιείται στα πλαίσια των πρωτογενών ομάδων και στα θεσμικά πλαίσια της κοινωνίας. Η κοινωνία με τις αρχές και τους νόμους της προσφέρεται αυτόματα για την κοινωνικοποίηση του ανθρώπου. Αυτή αρχίζει με τη συγκατάθεση και συνεργασία του, και στη συνέχεια βιώνεται με τριβές και αντιθέσεις (εφηβεία). Η ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι κοινωνικές αποκλίσεις οδηγεί στην ανάληψη κάποιας προσπάθειας ανακοινωνικοποίησης. (ιδιαίτερες δεξιότητες ή κοινωνικές προσαρμογές ) 14

15 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (10/14) Η κοινωνικοποίηση αποτελεί πολύπλοκη διαδικασία. Στις παλαιότερες κοινωνίες οι διάφοροι θεσμοί συνδέονταν στενά μεταξύ τους και εύρισκαν την ενότητά τους στην Εκκλησία. Το πρόσωπο διατηρούσε τη μοναδικότητά του, ενώ οι ρόλοι που αναλάμβανε συνδέονταν αρμονικά μεταξύ τους. Στη σημερινή κοινωνία υπάρχουν πολλές επιμέρους περιοχές ασυμβίβαστες μεταξύ τους. Τα μέλη της κοινωνίας αναλαμβάνουν ρόλους που είναι άσχετοι μεταξύ τους. Η Εκκλησία αντιμετωπίζεται ως εξειδικευμένος κοινωνικός θεσμός και απωθείται στο περιθώριο της κοινωνίας χάνοντας τον ενοποιητικό της ρόλο. Η κοινωνικοποίηση στη σύγχρονη κοινωνία οδηγεί σε κρίση ταυτότητας. 15

16 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (11/14) Τα αποτελέσματα της κοινωνικοποίησης δεν είναι πάντοτε τα ίδια. Διακρίνονται τρεις ιδεατοί τύποι ανθρώπων: 1. Ο συντηρητικός. Αποδέχεται εύκολα τα δεδομένα-αξίες της κοινωνικής ζωής που διαμορφώθηκαν στο παρελθόν και συμμορφώνεται μ αυτά. 2. Ο επαναστάτης. Αρνείται να συμμορφωθεί με όλα, θέλει να τα ανατρέψει και στη θέση τους να βάλει καινούργια. 3. Ο δημιουργικός. Δέχεται με σύνεση τα δεδομένα της κοινωνικής ζωής και φροντίζει για τη δημιουργική αξιοποίηση και βελτίωσή τους. 16

17 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (12/14) Οι τρεις αυτοί τύποι συνδέονται και με τις διαφοροποιήσεις των κοινωνιών: 1. Σε περιόδους σταθερής κοινωνικής οργάνωσης επικρατεί ο τύπος του συντηρητικού. 2. Σε περιόδους αναταραχών δεσπόζει ο τύπος του επαναστάτη. 3. Σε περιόδους ανακατατάξεων προβάλλει ο τύπος του δημιουργικού. 17

18 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (13/14) Η κοινωνικοποίηση αποτελεί προϋπόθεση για την ένταξη και διατήρηση του ανθρώπου στην κοινωνία. Μ αυτήν αναπτύσσει ο άνθρωπος την έμφυτη κοινωνικότητά του. Συνδέεται με τους ανθρώπους, γνωρίζει τις αξίες και τους θεσμούς της κοινωνίας, διαμορφώνει τον χαρακτήρα του, προκαλείται να προβεί σε υποχωρήσεις και να περιορίσει την εγωκεντρικότητά του. Κάθε καινούργιος ρόλος παρέχει δυνατότητες δράσης αλλά και επιβάλλει καινούργιους περιορισμούς. Η αύξηση των κοινωνικών σχέσεων είναι μοχλός περιορισμού του εγωκεντρισμού. Η ατομική πρόοδος και επιτυχία πραγματοποιούνται με παραχωρήσεις και προσφορές προς τους άλλους. 18

19 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΤΗΤΑ (14/14) Σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια των κοινωνικών σχέσεων αποτελούν τα κίνητρα. Ο εγωκεντρισμός και η κοινωνικότητα σχετίζονται άμεσα με την αυτεξούσια προτίμηση του προσώπου. Ο άνθρωπος μέσα από τις κοινωνικές σχέσεις αποκτά ευκαιρίες για συνεργασία και αλληλεγγύη. Όταν όμως χρησιμοποιεί τις κοινωνικές σχέσεις για ιδιοτελείς σκοπούς μετατρέπεται σε αντικοινωνικό παράγοντα. Με την απλότητα και την αγάπη παραμερίζεται ο εγωκεντρισμός, και ο άνθρωπος γίνεται πραγματικά κοινωνικός. Αυτό επιδιώκει ο ορθόδοξος μοναχισμός. 19

20 Τέλος Ενότητας

21 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Ανώτατη Εκκλησιαστική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, ΜΑΡΙΑ Κ. ΚΑΡΑΜΠΕΛΙΑ. «ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗ ΗΘΙΚΗ». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: URL. 21

22 Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά, Μη Εμπορική Χρήση Παρόμοια Διανομή 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων». [1] Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί. 22

23 Διατήρηση Σημειωμάτων Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει: το Σημείωμα Αναφοράς. το Σημείωμα Αδειοδότησης. τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων. το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον υπάρχει). μαζί με τους συνοδευόμενους υπερσυνδέσμους. 23