Συµφωνική σουίτα Σεχραζάντ, έργ. 35

Transcript

1 Συµφωνική σουίτα Σεχραζάντ (Scheherazade), εργ. 35, 2η κίνηση Νikolai Rimsky-Korsakov Συµφωνική σουίτα Σεχραζάντ, έργ. 35 O Νικολάι Ρίµσκι-Κόρσακοβ ( ) θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους συνθέτες και θεωρητικούς της ρωσικής εθνικής σχολής. Ήταν µέλος µιας οµάδας νεωτεριστών µουσικών, γνωστής ως η «Οµάδα των Πέντε» («Ισχυρή Στοίβα»), η οποία εκπροσωπούσε µια πιο εθνική µουσική άποψη από αυτή των δυτικότροπων συνθετών, όπως ο Τσαϊκόβσκι. Η συµφωνική σουίτα Σεχραζάντ είναι ένα από τα πιο γνωστά έργα του και η λαµπρή ενορχήστρωσή της φανερώνει την αξεπέραστη ικανότητα του συνθέτη στο χειρισµό των χρωµάτων της ορχήστρας. Στο έργο ο συνθέτης µουσικοποιεί εικόνες από την πασίγνωστη αραβική συλλογή παραµυθιών Χίλιες και µια νύχτες (ή παραµύθια της Χαλιµάς, όπως είναι γνωστή στον ελληνικό χώρο). Το ακόλουθο πρόγραµµα τοποθετήθηκε στην παρτιτούρα του έργου: «Ο σουλτάνος Σαχριάρ, πεπεισµένος για τη δολιότητα και την απιστία όλων των γυναικών, ορκίστηκε να εκτελεί κάθε µία από τις γυναίκες του µετά την πρώτη νύχτα. Η σουλτάνα Σεχραζάντ όµως κατάφερε να σώσει τη ζωή της, χρησιµοποιώντας το εξής τέχνασµα: άρχισε να διηγείται στο σουλτάνο µια σειρά παραµυθιών που κράτησαν χίλιες και µία νύχτες. Κυριευµένος από την περιέργεια, ο µονάρχης ανέβαλλε από µέρα σε µέρα την εκτέλεση της γυναίκας του, έως ότου ανακάλεσε οριστικά τον τροµερό όρκο του. Πολλά θαυµάσια του εξιστόρησε η Σεχραζάντ, φέρνοντας στίχους ποιητών και λόγια τραγουδιών, πλέκοντας παραµύθι µέσα στο παραµύθι και ιστορία µέσα στην ιστορία». Παρόλο που τα πιο πάνω, αλλά και οι περιγραφικοί τίτλοι των 4 κινήσεων υποδηλώνουν πως το έργο είναι προγραµµατικό, ο ίδιος ο συνθέτης στην αυτοβιογραφία του παρατήρησε:

2 «Μάταια αναζητά ο κόσµος στη Σουίτα µου θέµατα συνδεδεµένα ακέραια µε τις ίδιες ποιητικές ιδέες και αντιλήψεις των παραµυθιών. Αντίθετα, όλα αυτά τα λάιτ-µοτίφ δεν είναι τίποτε άλλο παρά γνήσιο µουσικό υλικό, ή συγκεκριµένα θέµατα κατάλληλα για συµφωνική ανάπτυξη, που συσπειρώνονται και σκορπίζονται σε όλα τα µέρη της Σουίτας, εναλλασσόµενα και συνυφασµένα το ένα µε το άλλο. Καθώς εµφανίζονται, κάθε φορά µε διαφορετικό τρόπο, απεικονίζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά, εκφράζουν διαφορετικές διαθέσεις και αντιστοιχούν κάθε φορά σε διαφορετικές εικόνες και πράξεις. Με τον τρόπο αυτό, αναπτύσσοντας το µουσικό υλικό αρκετά ελεύθερα, είχα στο µυαλό µου τη δηµιουργία µιας Ορχηστρικής Σουίτας σε τέσσερα µέρη, στενά δεµένης µε µουσικά θέµατα και µοτίβα που παρουσίαζαν, όπως ήταν, ένα καλειδοσκόπιο από εικόνες και σκίτσα παραµυθιών ανατολίτικου χαρακτήρα». Η Σεχραζάντ είναι έργο κυκλικής µορφής για συµφωνική ορχήστρα. Αποτελείται από 4 κινήσεις: I. Largo maestoso. Allegro non troppo «Η θάλασσα και το καράβι του Σίνµπαντ (Σεβάχ ο Θαλασσινός)» αρχίζει εκθέτοντας τα δύο κύρια θέµατα (leitmotif) της σουίτας. Πρώτα το χαµηλότονο απειλητικό θέµα του Σαχριάρ, που ζωγραφίζει τον τροµερό σουλτάνο και µετά από µερικές συνδετικές συγχορδίες στα ξύλινα πνευστά, το πλουµισµένο και τρυφερό θέµα της Σεχραζάντ, το οποίο αναλαµβάνει το σόλο βιολί. Ακολουθεί µια ηχοεικόνα της ήρεµης αρχικά θάλασσας που σταδιακά αγριεύει και η ορχήστρα, µε όλα τα µέσα που διαθέτει, µας περιγράφει, πιθανότατα, µια θαλασσοθύελλα. Στο τέλος της κίνησης η θάλασσα ηρεµεί ξανά. II. Lento. Andantino «Η διήγηση του πρίγκιπα Καλέντερ» αρχίζει µε σόλο βιολί (η Σεχραζάντ διηγείται) και ακολούθως το φαγκότο παίζει ένα πολύ όµορφο και εκφραστικό θέµα, το οποίο ακούµε ξανά από το όµποε, τα βιολιά και άλλα όργανα. Τη διάθεση διακόπτουν απότοµα το τροµπόνι και η τροµπέτα, που παίζουν ένα θέµα σαν «σάλπισµα», ακολουθούµενο από το θέµα του Σουλτάνου. Το σάλπισµα µετατρέπεται σε µια εικόνα µάχης. Σύντοµα η µουσική γαληνεύει ξανά, καθώς το όµορφο θέµα του εµφανίζεται πάλι. III. Andantino quasi allegretto «Πρίγκιπας και Πριγκίπισσα» Υπάρχουν δύο θέµατα: το πρώτο - µια µελισµατική µελωδία ανατολίτικου χαρακτήρα και το δεύτερο - µια χορευτική µελωδία. Το σόλο βιολί της Σεχραζάντ εµφανίζεται στο µέσο της κίνησης για να µας θυµίσει την αφηγήτρια Σεχραζάντ χωρίζοντας έτσι την κίνηση σε δύο µέρη.

3 IV. Allegro molto. Allegro molto e frenetico. Allegro non troppo e maestoso. Lento «Γιορτή στη Βαγδάτη. Θάλασσα. Το καράβι συγκρούεται στο βράχο µε το Χάλκινο Καβαλλάρη. Κλείσιµο» Το θέµα του σουλτάνου Σαχριάρ µας επαναφέρει απότοµα στην πραγµατικότητα, µετά την ονειροπόληση της προηγούµενης ιστορίας. Η εισαγωγή της τέταρτης κίνησης αποτελείται από τα δις επαναλαµβανόµενα θέµατα του Σουλτάνου και της Σεχραζάντ. Σύντοµα, η γρήγορη και ταραγµένη µουσική µας παραπέµπει στο συνωστισµό του Παζαριού της Βαγδάτης και στο Ναυάγιο, τις νέες ιστορίες της Σεχραζάντ. Κατά τη διάρκεια της κίνησης επανεµφανίζονται ανάµικτες µελωδίες από τις προηγούµενες κινήσεις. Στο τέλος ακούµε το θέµα του Σουλτάνου, αλλά κάπως πιο ήρεµο και γαλήνιο αυτή τη φορά. Τον τελευταίο, όµως, λόγο τον έχει η Σεχραζάντ. Τα δύο κύρια θέµατα της Σουίτας: ραστηριότητες: 1. Ντικτέ (ρυθµικό ή µελωδικό) το θέµα του πρίγκιπα Καλέντε

4 2. Ακρόαση µε τη χρήση του οδηγού ακρόασης. Οδηγός Ακρόασης. Συµφωνική σουίτα Σεχραζάντ, 2η κίνηση Τµήµα 1 Μέτρα 1-4 Τµήµα 2 Μέτρο 5 - Α Τµήµα 3 Α - Β Τµήµα 4 Β-C Τµήµα 5 C-D Τµήµα 6 D-Ε Τµήµα 7 Ε-F Τµήµα 8 F-G Τµήµα 9 G-H Τµήµα 10 H-I Τµήµα 11 I-K Τµήµα 12 K-L Τµήµα 13 L-M Το θέµα της Σεχραζάντ εκτελείται από το (όργανο) και συνοδεύει (όργανο). Θέµα: Ακούµε το θέµα του Πρίγκιπα Καλέντερ στο (όργανο). Η υφή του τµήµατος είναι µελωδία µε. Παραλλαγή 1: η µελωδία στο (όργανο) και συνοδεύουν και τα κόρνα. Η υφή του τµήµατος είναι µε συγχορδίες. Παραλλαγή 2: πιο ρυθµική και ελαφρώς γρηγορότερη. Η µελωδία περνά στα (όργανο). Συνοδεύουν µε αρπίσµατα τα έγχορδα. Παραλλαγή 3: ακόµα πιο ρυθµική, τονισµένες συγχορδίες στα έγχορδα. Η µελωδία στα (οµάδα οργάνων). Απότοµη αλλαγή διάθεσης. Ένα δραµατικό χρωµατικό µοτίβο ακολουθούµενο από ένα θέµα σαν σάλπισµα (θέµα της µάχης) στο τροµπόνι και στην τροµπέτα. Ακολούθως ακούγεται το θέµα αποφασιστικό στα µπάσσα. Μετά, ξανά το θέµα της µάχης στο τροµπόνι και στην τροµπέττα. Ανάπτυξη του θέµατος της µάχης. Χαρακτηριστική είναι η τεχνική που χρησιµοποιούν τα βιολιά ως συνοδεία. Ρετσιτατίβο. Το εισάγουν τα έγχορδα µε πιτσικκάτο. Το (όργανο) εκτελεί το ρετσιτατίβο σε ελεύθερο ρυθµό, σαν αυτοσχεδιασµό. Ανάπτυξη του θέµατος της µάχης. Περεταίρω ανάπτυξη του θέµατος της µάχης. Εµβατήριο. Περεταίρω ανάπτυξη του σαλπισµατοειδούς θέµατος. Γίνεται πιο ρυθµικό και παίρνει το χαρακτήρα. Το ίδιο Η ρυθµός του εµβατηρίου σταµατά. Ακούµε ξανά το του τµήµατος 8, αυτή τη φορά στο φαγκότο. Αυτή τη φορά, µαζί µε τα πιτσικκάτο των εγχόρδων παίζουν και τα ξύλινα πνευστά.

5 Τµήµα 14 M-N Τµήµα 15 N-Ο Τµήµα 16 Ο-Ρ Τµήµα 17 P-Q Τµήµα 18 Q-R Τµήµα 19 R-τέλος Στο φόντο συνοδείας µε τρέµολο από τα έγχορδα (που ανεβαίνει χρωµατικά) ακούµε ανάπτυξη του θέµατος της µάχης (που προετοιµάζει την επαναφορά του θέµατος του Καλέντερ). Η ανάπτυξη περνά διαδοχικά από διάφορα ξύλινα πνευστά. 1. όµποε κλαρινέτο βιολιά + κλαρινέτο Στα ξύλινα πνευστά επανέρχεται το θέµα Το θέµα του Καλέντερ. στα έγχορδα, πιο µαλακό και πιο λυρικό. Το θέµα του Καλέντερ, στα έγχορδα, πιο βίαιο µε συγχορδίακούς τονισµούς από όλη την ορχήστρα. Η µουσική ηρεµεί. Συγχορδίες στην άρπα. Τρέµολο στα βιολιά. Καλέντερ στο φλάουτο. Καλέντερ στο κόρνο, Καλέντερ στο σόλο βιολί (θυµίζοντας ότι η Σεχραζάντ είναι η αφηγήτρια). Κατάληξη µε επιτάχυνση και αύξηση της έντασης.

6 Οδηγός Ακρόασης µε τις απαντήσεις: Τµήµα 1 Μέτρα 1-4 Τµήµα 2 Μέτρο 5 - Α Τµήµα 3 Α - Β Τµήµα 4 Β-C Τµήµα 5 C-D Τµήµα 6 D-Ε Τµήµα 7 Ε-F Τµήµα 8 F-G Τµήµα 9 G-H Τµήµα 10 H-I Τµήµα 11 I-K Τµήµα 12 K-L Το θέµα της Σεχραζάντ εκτελείται από το (όργανο) και συνοδεύει (όργανο). Θέµα: Ακούµε το θέµα του Πρίγκιπα Καλέντερ στο (όργανο). Η υφή του τµήµατος είναι µελωδία µε. Παραλλαγή 1: η µελωδία στο (όργανο) και συνοδεύουν και τα κόρνα. Η υφή του τήµατος είναι µε συγχορδίες. Παραλλαγή 2: πιο ρυθµική και ελαφρώς γρηγορότερη. Η µελωδία περνά στα (όργανο). Συνοδεύουν µε αρπίσµατα τα έγχορδα. Παραλλαγή 3: ακόµα πιο ρυθµική, τονισµένες συγχορδίες στα έγχορδα. Η µελωδία στα (οµάδα οργάνων). Απότοµη αλλαγή διάθεσης. Ένα δραµατικό χρωµατικό µοτίβο ακολουθούµενο από ένα θέµα σαν σάλπισµα (θέµα της µάχης) στο τροµπόνι και την τροµπέττα. Ακολούθως ακούγεται το θέµα αποφασιστικό στα µπάσσα. Μετά ξανά το θέµα της µάχης στο τροµπόνι και την τροµπέττα. Ανάπτυξη του θέµατος της µάχης. Χαρακτηριστική είναι η τεχνική που χρησιµοποιούν τα βιολιά ως συνοδεία. Ρετσιτατίβο. Το εισάγουν τα έγχορδα µε πιτσικκάτο. Το (όργανο) εκτελεί το ρετσιτατίβο σε ελεύθερο ρυθµό σαν αυτοσχεδιασµό. Ανάπτυξη του θέµατος της µάχης. Περεταίρω ανάπτυξη του θέµατος της µάχης. Εµβατήριο. Περεταίρω ανάπτυξη του σαλπισµατοειδούς θέµατος. Γίνεται πιο ρυθµικό και παίρνει το χαρακτήρα. Το ίδιο (σόλο βιολί) (η άρπα) (φαγκότο) (ισοκράτηµα) (όµποε) (η άρπα) (µελωδία) (βιολιά) (ξύλινα πνευστά) (του Σουλτάνου Σαχριάρ) (τρέµολο) (κλαρινέττο) (εµβατηρίου)

7 Τµήµα 13 L-M Τµήµα 14 M-N Τµήµα 15 N-Ο Τµήµα 16 Ο-Ρ Τµήµα 17 P-Q Τµήµα 18 Q-R Τµήµα 19 R-τέλος Η ρυθµός του εµβατηρίου σταµατά. Ακούµε ξανά το του τµήµατος 8 αυτή τη φορά στο φαγκότο. Αυτή τη φορά µαζί µε τα πιτσικκάτο των εγχόρδων παίζουν και τα ξύλινα πνευστά. Στο φόντο συνοδείας µε τρέµολο από τα έγχορδα (που ανεβαίνει χρωµατικά) ακούµε ανάπτυξη του θέµατος της µάχης (που προετοιµάζει την επαναφορά του θέµατος του Καλέντερ) να περνά διαδοχικά από διάφορα ξύλινα πνευστά. 1. όµποε κλαρινέτο βιολιά + κλαρινέτο Στα ξύλινα πνευστά επανέρχεται το θέµα Το θέµα του Καλέντερ στα έγχορδα πιο µαλακό και πιο λυρικό Το θέµα του Καλέντερ στα έγχορδα πιο βίαιο µε συγχορδίακούς τονισµούς από όλη την ορχήστα. Η µουσική ηρεµεί. Συγχορδίες στην άρπα. Τρέµολο στα βιολιά. Καλέντερ στο φλάουτο. Καλέντερ στο κόρνο, Καλέντερ στο σόλο βιολί (θυµίζοντας ότι η Σεχραζάντ είναι η αφηγήτρια). Κατάληξη µε επιτάχυνση και αύξηση της έντασης. (ρετσιτατίβο) (φλάουτο) (φαγκότο) (του Καλέντερ)

8 3. Εκτέλεση του θέµατος του πρίγκιπα Καλέντερ: Άλλες δραστηριότητες: 4. Ενορχήστρωση του θέµατος του πρίγκιπα Καλέντερ. 5. Να προβληµατιστούν οι µαθητές στα εξής: α) Το θέµα του Καλέντερ είναι µια ανάπτυξη του θέµατος της Σεχραζάντ. Τι είδους ανάπτυξη; β) To θέµα της µάχης είναι µια ανάπτυξη του θέµατος της Σουλτάνου Σαχριάρ. Τι είδους ανάπτυξη; 6. Να εξηγήσουν τους υπογραµµισµένους όρους του κειµένου (πρόγραµµα, κυκλική µορφή, θέµα, leitmotif, σάλπισµα, ρετσιτατίβο, πιτσικάτο, εµβατήριο).