Μάθημα: Διεθνείς Οικονομικοί Οργανισμοί

Transcript

1 Τμήμα Διεθνών & Ευρωπαϊκών Σπουδών Μάθημα: Διεθνείς Οικονομικοί Οργανισμοί Ενότητα: Περιφερειακές ολοκληρώσεις/συνεργασίες Διδάσκων: Δημήτρης Γιακούλας

2 Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Για το φαινόμενο της περιφερειακής ολοκλήρωσης / συνεργασίας έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί, όπως: συνεργασία κρατών που συνδέονται μέσω γεωγραφικής γειτνίασης και υψηλού βαθμού αλληλεξάρτησης. ολοκλήρωση ανεξάρτητων οικονομικών περιοχών σε μεγαλύτερες οικονομικές οντότητες. διαδικασία με απώτερο στόχο την ενοποίηση, δηλαδή τη σταδιακή μείωση των διακρίσεων μεταξύ οικονομικών μονάδων, είτε το τελικό στάδιο της ενοποίησης (Balassa, 1962), δηλαδή την κατάσταση όπου απουσιάζει κάθε μορφής διάκριση. ένας περιορισμένος αριθμός κρατών που συνδέονται με γεωγραφική σχέση και με έναν βαθμό αμοιβαίας αλληλεξάρτησης σχηματισμός διακρατικών ενώσεων και ομαδοποιήσεων στη βάση μιας περιοχής. Με βάση τα παραπάνω, μπορεί να γίνει αντιληπτό ότι δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός της διεθνούς περιοχής - περιφέρειας, καθώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν διαφορετικά κριτήρια για τον προσδιορισμό της.

3 Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Για τον ορισμό μιας διεθνούς περιοχής, εξετάζονται τρία κυρίως κριτήρια: η γεωγραφική γειτνίαση, η αλληλεξάρτηση και η ύπαρξη δικτύων (όπως δίκτυα συναλλαγής και επικοινωνίας) που υποδεικνύουν την ύπαρξη υλικών συμφερόντων και συνθηκών, και στοιχεία ταυτότητας (όπως κοινές αξίες και ιδεολογία), που διαμορφώνουν μια κοινωνική δομή. Έτσι, μπορούμε να ορίσουμε την έννοια των διεθνών περιοχών περιφερειών με βάσει διάφορα επιμέρους κριτήρια όπως: κοινωνικές και πολιτιστικές ομοιότητες, τις πολιτικές συμπεριφορές (ή εξωτερικές σχέσεις, όπως η στάση χωρών στις ψηφοφορίες του ΟΗΕ), τους κοινούς πολιτικούς θεσμούς (υπερεθνικές δομές και γραφειοκρατίες), την οικονομική αλληλεξάρτηση τη γεωγραφική γειτνίαση.

4 Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Εντέλει, για τον προσδιορισμό μιας περιοχής δεν είναι σημαντικό το πώς τίθεται η ερώτηση (ποια κριτήρια χρησιμοποιούνται) αλλά το πότε τίθεται η ερώτηση ή το ποιος θέτει την ερώτηση (και κατά συνέπεια ορίζει την περιοχή). Έτσι, οι περιοχές στο πλαίσιο της διεθνούς πολιτικής οικονομίας δεν είναι παρά κοινωνικές κατασκευές, οι οποίες μεταβάλλονται μέσα στον χρόνο και συχνά συνδέονται με την υλοποίηση συγκεκριμένων πολιτικών. Περιοχές δημιουργούνται όχι μόνο εκ των έσω (ως αποτέλεσμα των ενδογενών πιέσεων ή αλληλεξαρτήσεων) αλλά και από εξωγενείς παράγοντες και τρίτους δρώντες, π.χ. η περιοχή των «Δυτικών Βαλκανίων» αποτελεί σύγχρονο παράδειγμα γένεσης μιας περιοχής ως αποτέλεσμα της περιφερειακής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μετά τη δρομολόγησή της, το 1999, η Διαδικασία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης αποτελεί το στρατηγικό πλαίσιο που στηρίζει τη βαθμιαία προσέγγιση των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων με την EE. Αυτή η πολιτική βασίζεται σε διμερείς συμβατικές σχέσεις, χρηματοδοτική βοήθεια, πολιτικό διάλογο, εμπορικές σχέσεις και περιφερειακή συνεργασία. Οι συμβατικές σχέσεις λαμβάνουν τη μορφή Συμφωνιών Σταθεροποίησης και Σύνδεσης. Οι συμφωνίες αυτές προβλέπουν πολιτική και οικονομική συνεργασία και τη δημιουργία ζωνών ελευθέρων συναλλαγών με τις ενδιαφερόμενες χώρες.

5 Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις Η διαδικασία της περιφερειακής ολοκλήρωσης/ συνεργασίας συναντάται στη βιβλιογραφία με διάφορες έννοιες: Περιφερειακή ολοκλήρωση νοείται η διαδικασία θέσπισης δοµών και κανόνων συνεργασίας ανάµεσα στα έθνη-κράτη µίας συγκεκριμένης γεωγραφικής περιφέρειας που συνεπάγεται τη µετατόπιση του κέντρου εξουσίας από τις εθνικές κυβερνήσεις προς νέους θεσµούς οµαδοποιηµένης ή συλλογικής κυριαρχίας, σύµφωνα µε την οποία τα κράτη-µέλη εκχωρούν µέρος της κυριαρχίας τους σε νέους θεσµούς. Περιφερειακή συνεργασία αφορά στο συντονισμό πολιτικών και δεν έχει ως στόχο την ενσωμάτωση ή ολοκλήρωση κρατών μιας περιοχής. Ο περιφερισμός αναφέρεται στην θεσμοποιημένη, περιφερειακή ολοκλήρωση, η οποία συνήθως προωθείται «εκ των άνω» (top down) και εκφράζει πολιτικό σχεδιασμό, Η «περιφερειοποίηση» αναφέρεται στην de facto περιφερειακή ολοκλήρωση, η οποία είναι αυθόρμητη και προωθείται «από κάτω προς τα πάνω» (bottom up)». Οι δύο αυτές διαδικασίες μπορούν να συνυπάρχουν και να λειτουργούν ενισχυτικά η μία της άλλης.

6 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης Παράλληλα με την παγκοσμιοποίηση, η περιφερειοποίηση αποτέλεσε μία από τις σημαντικότερες αλλαγές που σημειώθηκαν μεταπολεμικά, και ιδιαίτερα μετά τη δεκαετία του Σήμερα υπάρχουν περισσότερες από 230 περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες σε ισχύ. Η περιφερειακή ολοκλήρωση υπήρξε ιδιαίτερα έντονη μετά τις συστημικές αλλαγές που συνόδευσαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, ενώ οι περισσότερες εμπορικές συμφωνίες έχουν καταγραφεί μετά το Μεταξύ του 1948 και του 1994, στη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (ΓΣΔΕ), καταχωρήθηκαν 123 περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες, ενώ 206 σχηματίστηκαν μετά το 1995 και τη δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου. Σημαντικός αριθμός συμφωνιών ελευθέρου εμπορίου (ΖΕΣ) που καταγράφονται από τον ΠΟΕ ως περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες, στην πραγματικότητα είναι διαπεριφερειακές, όπως οι συμφωνίες της ΕΕ με το Μεξικό, τη Νότια Αφρική, τις χώρες της Μεσογείου κ.λπ.

7 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης Η ανάγκη των κρατών να συνεργάζονται κυρίως με τις γειτονικές τους χώρες δεν είναι ένα νέα φαινόμενο. Από την αρχαιότητα μέχρι το μεσαίωνα συναντάμε αρκετές περιπτώσεις συνεργασιών σε γεωγραφικό επίπεδο (π.χ ο Χανσεατικός σύνδεσμός τον 14 ο αιώνα). Από τον 19ο αιώνα και ειδικότερα μετά το Συνέδριο της Βιέννης (1815) εμφανίζονται αρκετές συμφωνίες διακρατικών, περιφερειακών συνεργασιών, όπως είναι η γερμανική τελωνειακή ένωση του 1833 και η εμπορική ένωση μεταξύ Αγγλίας και Ιρλανδίας το Μετά τον Β ΠΠ, ωστόσο, το φαινόμενο του περιφερισμού άρχισε να αναπτύσσεται πιο έντονα. Μεταπολεμικά θα μπορούσαμε να διακρίνουμε την εξέλιξη του φαινομένου του περιφερισμού σε δύο κυρίως περιόδους ή κύματα.

8 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης πρώτο κύμα Το πρώτο κύμα περιφερισμού («παλιός περιφερισμός») ξεκίνησε αμέσως μετά τη λήξη του Β ΠΠ με τη δημιουργία του Οργανισμού για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Συνεργασία το 1948 της COMECON το 1949 και των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων μεταγενέστερα στα τέλη της δεκαετίας του Το πρώτο κύμα έλαβε χώρα εντός του ψυχρού πολέμου σε ένα διπολικό πλαίσιο και ουσιαστικά δημιουργήθηκε «εκ των άνωθεν» (top-down) δηλαδή προϋπέθετε την πρωτοβουλία ή την υποστήριξη των δύο υπερδυνάμεων. Οι περιφερειακοί οργανισμοί του πρώτου κύματος είχαν συγκεκριμένη ατζέντα και περιορισμένους στόχους, είτε αυτοί αφορούσαν μόνο την ασφάλεια είτε την οικονομία. Το πρώτο κύμα περιφερισμού αν και ήταν επιτυχές στην Ευρώπη (ΟΕΟΣ και ΕΟΚ) παρουσίασε προβλήματα όπου αλλού επιχειρήθηκε. Πραγματοποιήθηκαν αρκετές προσπάθειες για τη δημιουργία περιφερειακών ενώσεων στον αναπτυσσόμενο κόσμο έχοντας ως στόχο την προώθηση της εκβιομηχάνισης και την υποκατάσταση των εισαγωγών ως μέσο ενίσχυσης της εγχώριας παραγωγής. Αυτές προσέκρουαν σε πολιτικές προστατευτισμού ορισμένων κρατών και υπήρχε άνιση κατανομή των οφελών στα μέλη τους δημιουργώντας εντάσεις.

9 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης πρώτο κύμα Πολλές από τις περιφερειακές οικονομικές συμφωνίες που σύναψαν οι αναπτυσσόμενες χώρες από τη δεκαετία του 1950 και μέχρι και τη δεκαετία του 1970 είχαν ως κίνητρο την επιθυμία να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική ισχύ τους απέναντι στις πολυεθνικές επιχειρήσεις καθώς και τους εμπορικούς εταίρους. Συχνά εμπνέονταν από το έργο της οικονομικής επιτροπής του ΟΗΕ για τη Λατινική Αμερική, και του κύριου θεωρητικού της Raul Prebisch οι οποίοι υποστήριζαν ότι η περιφερειακή ολοκλήρωση ήταν απαραίτητη προκειμένου να προκύψει μία μεγάλη αγορά, που θα καθιστούσε δυνατή την αποδοτική εγχώρια παραγωγή αγαθών, υποκαθιστώντας τις εισαγωγές. Επιπλέον, μία περιφερειακή σύμπραξη θα ενίσχυε τη διαπραγματευτική ισχύ έναντι εξωτερικών παραγόντων εφόσον οι εταίροι διαπραγματεύονταν με μία φωνή. Παράδειγμα ήταν το Σύμφωνο των Άνδεων (Andean Pact) που ιδρύθηκε το 1969 από τη Βολιβία, τη Χιλή (η οποία αποσύρθηκε το 1976), την Κολομβία, τον Ισημερινό και το Περού το οποίο υιοθέτησε ένα σύστημα έκδοσης αδειών άσκησης βιομηχανικής δραστηριότητας που να καλύπτει όλη την περιφέρεια. Σκοπός ήταν να μη μπορούν οι πολυεθνικές επιχειρήσεις να εξασφαλίζουν παραχωρήσεις στρέφοντας τη μία κυβέρνηση της περιφέρειας ενάντια στις άλλες.

10 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης πρώτο κύμα Οι περισσότερες από αυτές τις προσπάθειες περιφερειοποίησης των αναπτυσσομένων χωρών ναυάγησαν εξαιτίας της απροθυμίας των πιο ανεπτυγμένων οικονομιών της περιφέρειας να παραιτηθούν προς όφελος των λιγότερο ανταγωνιστικών γειτόνων τους από επενδύσεις τις οποίες ίσως να είχαν προσελκύσει σε άλλη περίπτωση. Επίσης οι ΗΠΑ δεν υποστήριξαν την ανάπτυξη περιφερειακών εμπορικών συμφωνιών (με εξαίρεση την ΕΟΚ λόγω ιδιαίτερων γεωπολιτικών συσχετισμών) αφού ηγούνταν των πολυμερών διαπραγματεύσεων όπως αυτών στο πλαίσιο της GATT. Σε γενικές γραμμές κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, ο περιφερισμός ήταν περιορισμένης εμβέλειας εξαιτίας της διπολικής φύσης του διεθνούς συστήματος που συνεπαγόταν την ανάδυση ενός (ημι-)παγκόσμιου συστήματος αλλά και εξαιτίας της έντονης τάσης των κρατών να παραμένουν προσκολλημένα στην κρατική κυριαρχία.

11 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης δεύτερο κύμα Το δεύτερο κύμα περιφερισμού («νέος περιφερισμός») εμφανίζεται στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και συνδέεται με την παγκοσμιοποίηση και την ανάδειξη ενός πολυπολικού κόσμου και εξαπλώθηκε τόσο μέσα στην Ευρώπη όσο και εκτός Ευρώπης με μεγαλύτερη επιτυχία από το πρώτο κύμα. Η Ιαπωνία ακολούθησε έστω και πιο καθυστερημένα το κύμα περιφερειοποίησης με την υπογραφή της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών το 2002 με τη Σιγκαπούρη. Η Ευρωπαϊκή Κοινότητα από τη δεκαετία του 1980 ακολούθησε τόσο τη διαδικασία της εμβάθυνσης όσο και τη διαδικασία της διεύρυνσης. Η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και κατ επέκταση της COMECON οδήγησε τα κράτη της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης στη σταδιακή διαμόρφωση δεσμών με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Υπήρξε επίσης μία στροφή των ΗΠΑ υπέρ της περιφερειοποίησης, με τη συμμετοχή τους στη Βορειοαμερικανική Συμφωνία Ελεύθερου Εμπορίου (NAFTA), καθώς η πρόοδος στις πολυμερείς διαδικασίες του εμπορίου άρχισε να φθίνει. Στις χώρες του Νότου πραγματοποιήθηκε αναβίωση αρκετών εμπορικών συμφωνιών με περίπου το 30%-40% που βρίσκονται σε ισχύ να είναι μεταξύ λιγότερο αναπτυγμένων χωρών.

12 Βασικές διαφορές του δεύτερου κύματος περιφερειοποίησης με το πρώτο Βασικές διαφορές με το πρώτο κύμα περιφερειοποίησης είναι ότι το δεύτερο κύμα χαρακτηρίζεται από: - συμφωνίες με πολυδιάστατο χαρακτήρα, που καλύπτουν πολλούς τομείς και επίπεδα πολιτικής, - οδηγούν στη δημιουργία παρά εκτροπή εμπορίου, και λειτουργούν ενισχυτικά της παγκοσμιοποίησης, - αποτελούν κυρίως πρωτοβουλίες «από τα κάτω προς τα πάνω» (bottom-up) τοπικών δρώντων.

13 Η ιστορική εξέλιξη της περιφερειακής ολοκλήρωσης δεύτερο κύμα H αύξηση αυτή της συνεργασίας αποτελεί την έκφραση σημαντικών αλλαγών που συντελέστηκαν από τη δεκαετία του 80 όπως: - η νέα οικονομική αντίληψη που προωθούσε το διεθνές εμπόριο και όχι την υποκατάσταση των εισαγωγών. - η σύγκλιση ανεπτυγμένων και αναπτυσσομένων χωρών στην ιδέα ότι η εθνικοποίηση των οικονομικών δραστηριοτήτων δεν είναι η καλύτερος δρόμος για την ανάπτυξη. - η ανάγκη για μείωση της πολυπλοκότητας της πολύπλευρης διαπραγμάτευσης στο παγκόσμιο εμπόριο. Οι διαπεριφερειακές διαπραγματεύσεις μειώνουν την εν λόγω πολυπλοκότητα, τόσο μέσω του περιορισμού των εμπλεκόμενων μερών όσο και μέσω μιας απλοποίησης της ατζέντας (πολλά ζητήματα λύνονται σε περιφερειακό επίπεδο). - η ανάγκη να προστατευθούν ή να συντηρηθούν οι περιφερειακές ιδιαιτερότητες (υπό πολιτιστικούς και κοινωνικούς όρους)

14 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης Υπό το πρίσμα της πολιτικής οικονομίας, ο όρος οικονομική ολοκλήρωση αναφέρεται στη διαδικασία σταδιακής εξάλειψης των εμποδίων και περιορισμών που υπάρχουν στο εμπόριο αγαθών και υπηρεσιών, ενώ περιλαμβάνει και τη μετακίνηση παραγωγικών συντελεστών μεταξύ των συνεργαζόμενων χωρών. Η περιφερειακή (οικονομική) ολοκλήρωση παίρνει είτε «αρνητική» είτε «θετική» μορφή, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο υλοποιείται: - Αρνητική ολοκλήρωση είναι αυτή που υλοποιείται μέσω της απομάκρυνσης εμποδίων για τη φιλελευθεροποίηση των συναλλαγών, ενώ - Θετική ολοκλήρωση είναι αυτή που στηρίζεται στην ανάληψη παρεμβατικών δράσεων και τη δημιουργία μηχανισμών και θεσμών κοινών πολιτικών.

15 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης Οι ρυθμίσεις περιφερειακής ολοκλήρωσης συνήθως κατατάσσονται με βάση μια ιεράρχηση που ξεκινά από μορφές συνεργασίας και συντονισμού πολιτικών και συνεχίζεται με μορφές ολοκλήρωσης όπως οι τελωνειακές ενώσεις και οι κοινές αγορές. Ο όρος ιεράρχηση χρησιμοποιείται επειδή κάθε επίπεδο ενσωματώνει όλες τις προϋποθέσεις του προηγούμενου επιπέδου. Η ιεράρχηση δε συνεπάγεται ότι συγκεκριμένες περιφερειακές ρυθμίσεις θα κινούνται απαραιτήτως από χαμηλότερο σε υψηλότερο επίπεδο ολοκλήρωσης ούτε ότι όλες οι περιφερειακές συνεργασίες ξεκινούν αναπόφευκτα από το χαμηλότερο επίπεδο. Τα στάδια της περιφερειακής συνεργασίας - ολοκλήρωσης ακολουθούν την παρακάτω εξελικτική πορεία.

16 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης Οι οργανισμοί και τα fora οικονομικής συνεργασίας με βασικό σκοπό την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ χωρών που ανήκουν σε μια ευρύτερη γεωγραφική ζώνη ή μοιράζονται κάποια κοινά συμφέροντα ή χαρακτηριστικά. Συνήθως η συνεργασία αυτά αφορά στα πεδία: - Μακροοικονομία - Εμπόριο - Επενδύσεις - Ενδυνάμωση ανταγωνισμού - Περιβάλλον Ενδεικτικοί τέτοιοι οργανισμοί είναι ο ΟΟΣΑ και η Οικονομική Συνεργασία Ασίας- Ειρηνικού (Asian Pacific Economic Cooperation - APEC). Επίσης συναντούμε μορφές άτυπης διακυβέρνησης όπως οι G7 και οι BRICS.

17 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης - Η Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών Η Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών (ΖΕΣ) ή Ζώνη Ελευθέρου Εμπορίου (ΖΕΕ) είναι το πρώτο στάδιο ολοκλήρωσης, εντός της οποίας τα κράτη-μέλη καταργούν τους δασμούς και τα άλλα τελωνειακά εμπόδια στην ελεύθερη κυκλοφορία των προϊόντων που παράγονται εντός της ΖΕΣ, δηλαδή από τις χώρες μέλη. Η ΖΕΣ αποτελεί το πιο χαμηλό επίπεδο ολοκλήρωσης. Οι κυβερνήσεις είναι ελεύθερες να επιλέγουν πως θα μεταχειρίζονται τα αγαθά και τις υπηρεσίες που εισάγονται από τρίτες χώρες. Επομένως η συμμετοχή σε μία ζώνη ελευθέρων συναλλαγών δεν εμποδίζει μία χώρα από το να μετέχει και σε άλλες. Ενδεικτικές Ζώνες Ελεύθερου Εμπορίου είναι Η Ευρωπαϊκή Ζώνη Ελευθέρων Συναλλαγών η οποία σήμερα περιλαμβάνει την Ελβετία, την Ισλανδία, το Λιχτενστάιν και τη Νορβηγία. η Συμφωνία Ελεύθερων Συναλλαγών Βόρειας Αμερικής (North American Free Trade Area -NAFTA) η οποία είναι μία Ζώνη Ελεύθερων Συναλλαγών ανάμεσα σε ΗΠΑ, Καναδά και Μεξικό η Ένωση Χωρών Νοτιο-Ανατολικής Ασίας (Association of Southeast Asian Nations - ASEAN) Η Συμφωνία Οικονομικής Σύμπραξης Ιαπωνίας- Σιγκαπούρης (Japan - Singapore Economic Partnership Agreement - JSEPA)

18 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης - Η τελωνειακή ένωση Ενδεικτικά παραδείγματα τελωνειακής ένωσης είναι: Η ΕΟΚ πριν την εγκαθίδρυση της Κοινής Αγοράς το Η Κοινότητα των Άνδεων (Andean Community) (Βολιβία, Κολομβία, Ισημερινός, Βενεζουέλα και Περού), Η Κοινή Αγορά Νότιου Κώνου Λατινικής Αμερικής (Southern Cone Common Market- MERCOSUR) (Τελωνειακή Ένωση μεταξύ Βραζιλίας, Αργεντινής, Παραγουάης και Ουρουγουάης) Η Αναπτυξιακή Κοινότητα Νοτίου Αφρικής (Southern African Development Community- SADC) Η τελωνειακή ένωση είναι το δεύτερο στάδιο της διαδικασίας της ολοκλήρωσης, όπου η ελεύθερη κυκλοφορία αφορά όλα τα προϊόντα οποιασδήποτε προέλευσης, που βρίσκονται στο έδαφος των χωρών μελών (είτε παράγονται στις χώρες-μέλη είτε όχι) και οι χώρες-μέλη εφαρμόζουν ως προς τρίτες χώρες ένα κοινό εξωτερικό τελωνειακό δασμολόγιο. Ουσιαστικό βήμα της τελωνειακής ένωσης είναι συνεπώς η διαμόρφωση μιας κοινής εμπορικής πολιτικής για την οποία χρειάζεται η απώλεια κάποιας αυτονομίας στην άσκηση εξωτερικής οικονομικής πολιτικής. Από αυτό το στάδιο ολοκλήρωσης, οι επιδράσεις στο διεθνές εμπόριο είναι έντονες, ενώ η απελευθέρωση του εμπορίου έχει αποτελέσματα διάχυσης σε άλλες πολιτικές, όπως τη φορολογική και του ανταγωνισμού.

19 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης- Η κοινή αγορά Η κοινή αγορά εξασφαλίζει όχι μόνο την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, αλλά και την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων, την ελεύθερη εγκατάσταση των επιχειρήσεων και των ανεξάρτητων επαγγελματιών, την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών και την ελεύθερη κυκλοφορία των κεφαλαίων, δηλαδή δημιουργεί μια εσωτερική αγορά (ελεύθερη κυκλοφορία παραγωγικών συντελεστών). Σε αυτό το στάδιο, εκχωρείται περισσότερη εθνική κυριαρχία για να μπορέσουν να υλοποιηθούν οι κοινές συνοδευτικές πολιτικές, και οι επιδράσεις της ολοκλήρωσης είναι πολλαπλασιαστικές. Η εσωτερική αγορά στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αποτελεί το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα κοινής αγοράς. Αξίζει να σημειωθεί ότι αναμένεται από αρκετούς οικονομικούς αναλυτές να εξελιχτεί σε κοινή αγορά η MERCOSUR. Επίσης στα πλαίσια της NAFTA πέρα από την ελεύθερη διακίνηση προϊόντων επιτρέπεται η ελεύθερη κίνηση κεφαλαίων αλλά όχι η διακίνηση του παραγωγικού συντελεστή εργασία γι αυτό δεν εντάσσεται στην κοινή αγορά.

20 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης - Οικονομική και Νομισματική Ένωση Στην οικονομική και νομισματική ένωση, τα κράτη-μέλη προχωρούν στην ολοκλήρωση και την εναρμόνιση όλων των τομέων οικονομικής πολιτικής, όπως είναι η βιομηχανική πολιτική, η νομισματική πολιτική, η πολιτική μεταφορών και επικοινωνιών, η δημοσιονομική πολιτική. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Οικονομική και Νομισματική Ένωση της ΕΕ. Στην περίπτωση της ΟΝΕ αρχικά καθορίστηκαν σταθερές ισοτιμίες ανάμεσα στα νομίσματα των κρατών μελών της και στη συνέχεια υιοθετήθηκε ένα κοινό νόμισμα (ευρώ). Παράλληλα, η νομισματική πολιτική ασκείται από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα που αποτελεί ανεξάρτητη αρχή. Υπάρχει μεγάλη αμφισβήτηση στο κατά πόσο είναι και οικονομική ένωση ή μόνο νομισματική ένωση. Υπάρχουν και άλλες περιοχές οι οποίες λειτουργούν στην πράξη ως ΟΝΕ όπως η Νομισματική Ένωση της Ανατολικής Καραϊβικής (Eastern Caribbean Currency Union - ECCU)

21 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης - Η πολιτική ένωση Η πολιτική ένωση είναι το τελευταίο στάδιο της ολοκλήρωσης, όπου τα κράτη-μέλη μιας διαδικασίας ολοκλήρωσης, αφού έχουν αναπτύξει κοινές πολιτικές σε όλους τους τομείς, προχωρούν προς το τελικό στάδιο της ολοκλήρωσης, εναρμονίζοντας τις πολιτικές εσωτερικών υποθέσεων και δικαιοσύνης για να προστατεύουν αποτελεσματικά τη δική τους ζώνη ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, και τις εξωτερικές πολιτικές τους. Συνήθως το στάδιο αυτό οδηγεί σε μορφές ομοσπονδιοποίησης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση με τους τρεις πυλώνες της: - Ευρωπαϊκές Κοινότητες (ΕΚ). - Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ). - Αστυνομική και Δικαστική Συνεργασία σε Ποινικές Υποθέσεις (ΑΔΣΠΥ).

22 Στάδια της περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης - Η πολιτική ένωση Η εξελικτική αυτή διαδικασία δεν είναι πάντα εύκολο να προσδιοριστεί επακριβώς, δηλαδή η μετάβαση μιας χώρας από το ένα στάδιο στο άλλο αποτιμάται εμπειρικά και σύμφωνα με τις διακρατικές συμφωνίες που κάθε φορά γίνονται. Η ζώνη ελεύθερων συναλλαγών αποτελεί την πιο συνηθισμένη μορφή περιφερειακής συνεργασίας λόγω της ευελιξίας που παρέχει στα μέλη της και του χαμηλού βαθμού ολοκλήρωσης που προβλέπει. Η τελωνειακή ένωση και κυρίως η κοινή αγορά είναι σπανιότερες, καθώς σταδιακά οδηγούν σε πολιτικές μορφές συνεργασίας.

23 Επιδράσεις της οικονομικής ολοκλήρωσης Στάδια οικονομικής ολοκλήρωσης Κατάργηση δασμολογικών και ποσοτικών περιορισμών εντός της ένωσης Κοινό εξωτερικό δασμολόγιο πελευθέρωση της διακίνησης παραγωγικών συντελεστών Κοινή οικονομική πολιτική ή/και κοινό νόμισμα Κοινές πολιτικές σε όλους τους τομείς (ομοσπονδιοποί ηση) Ζώνη Ελεύθερου Εμπορίου Τελωνειακή Ένωση Τελωνειακή Ένωση Οικονομική (ή και νομισματική) Ένωση Πολιτική Ένωση

24

25 Πηγή: ΠΟΕ, Καταγεγραμμένες Περιφερειακές Συνεργασίες Παγκοσμίως

26 Επιδράσεις της περιφερειακής ολοκλήρωσης Βασικό ζήτημα στη μελέτη των περιφερειακών συμφωνιών είναι η επίδρασή τους στην παγκόσμια ευημερία. Οι απόψεις σχετικά με τις επιδράσεις των περιφερειακών συμφωνιών διίστανται. Πιο επιφυλακτικοί έναντι των εμπορικών συμφωνιών είναι οι οικονομολόγοι, οι οποίοι θεωρούν ότι αυτές αποτελούν δεύτερη καλύτερη λύση σε σχέση με τον πολυμερισμό. Ο Jacob Viner παρουσίασε για πρώτη φορά μια ολοκληρωμένη ανάλυση των επιδράσεων των περιφερειακών εμπορικών συμφωνιών. Αναφέρθηκε στη δημιουργία και την εκτροπή του εμπορίου που προκαλούν οι περιφερειακές συμφωνίες. Η εκτροπή του εμπορίου αναφέρεται στη διαδικασία με την οποία οι προμηθευτές χαμηλού κόστους εκτός μιας περιφερειακής ομάδας αντικαθίστανται από προμηθευτές υψηλού κόστους εντός της περιφερειακής ομάδας, ενώ η δημιουργία εμπορίου αναφέρεται στην κατάσταση στην οποία, ως αποτέλεσμα της κατάργησης των φραγμών εντός της περιφέρειας, το εμπόριο προωθείται.

27 Περιφερειακές Ολοκληρώσεις και ΠΟΕ Οι ΠΕΣ αποτελούν τη σημαντικότερη εξαίρεση που ανέχεται ο ΠΟΕ σε ό,τι αφορά την αρχή ότι οι χώρες δεν θα πρέπει να κάνουν διακρίσεις στη μεταχείριση άλλων μελών. Τα συμβαλλόμενα μέρη σε περιφερειακές συμφωνίες είναι υποχρεωμένα να κοινοποιούν στον ΠΟΕ τις λεπτομέρειες των συμφωνιών τους. Η Επιτροπή Περιφερειακών Εμπορικών Συμφωνιών είναι αρμόδια για να διασφαλίζει ότι οι συμφωνίες συμμορφώνονται με τις διατάξεις του ΠΟΕ (για συμφωνίες που περιλαμβάνουν μόνο αναπτυσσόμενες οικονομίες, αρμόδια είναι η Επιτροπή για το Εμπόριο και την Ανάπτυξη). Η δημιουργία ΠΕΣ επιτρέπεται από τρία σύνολα κανόνων του ΠΟΕ: - Το άρθρο XXIV της GATT θέτει τους όρους για τη σύναψη και λειτουργία συμφωνιών ελεύθερου εμπορίου και τελωνειακών ενώσεων που καλύπτουν τη διακίνηση αγαθών. - Η Ρήτρα Εξουσιοδότησης (Enabling Clause), η οποία επισήμως ονομάζεται «Απόφαση του 1979 σχετικά με τη διαφοροποιημένη και πιο ευνοϊκή μεταχείριση, την αμοιβαιότητα και την πληρέστερη συμμετοχή των Αναπτυσσόμενων Χωρών», επιτρέπει τη σύναψη περιφερειακών συμφωνιών μεταξύ αναπτυσσόμενων χωρών για τη διακίνηση αγαθών. - Το Άρθρο V της GATT καθιερώνει τους όρους υπό τους οποίους επιτρέπεται η απελευθέρωση του εμπορίου υπηρεσιών μεταξύ περιφερειακών εταίρων. Στις αρχές του 2016, 244 από τις ΠΕΣ που βρίσκονταν σε ισχύ υπάγονταν στο Άρθρο XXIV, 139 υπάγονταν στο Άρθρο V της ΓΣΔΕ (η ταχύτερα διευρυνόμενη κατηγορία συμφωνιών) και 41 υπάγονταν στη Ρήτρα Εξουσιοδότησης.

28 Επιδράσεις της περιφερειακής ολοκλήρωσης Όσο προχωράμε στα στάδια της οικονομικής ολοκλήρωσης, τόσο πιο έντονες είναι οι επιδράσεις τους, οι οποίες χαρακτηρίζονται ως στατικές και ως δυναμικές. Οι στατικές επιδράσεις αναφέρονται ακριβώς στη δημιουργία και την εκτροπή του εμπορίου λόγω της κατάργησης των δασμών και των ποσοτικών περιορισμών στο εσωτερικό της ένωσης. Οι δυναμικές επιδράσεις δημιουργούνται από τις διαρθρωτικές αναπροσαρμογές των οικονομιών που συμμετέχουν σε μια ένωση. Στις δυναμικές επιδράσεις περιλαμβάνονται: η αύξηση του μεγέθους της αγοράς, που εντείνει τον ανταγωνισμό με ευνοϊκές επιπτώσεις στις τιμές και την τεχνολογική πρόοδο, η δημιουργία οικονομιών κλίμακας, που δημιουργεί αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας με θετικές επιδράσεις στη μείωση του κόστους παραγωγής, η βελτίωση της επιχειρηματικότητας με την αύξηση του μεγέθους των επιχειρήσεων και των επενδύσεων, η βελτίωση των υποδομών, η διάδοση της τεχνολογίας κ.λπ. Έτσι, η βελτίωση του επιπέδου ευημερίας μιας οικονομικής ένωσης δεν είναι μόνο αποτέλεσμα της οικονομικής μεγέθυνσης λόγω αποτελεσματικότερης κατανομής των παραγωγικών συντελεστών (και μετακίνησης των ορίων της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων προς τα δεξιά) αλλά συνοδεύεται από τον μετασχηματισμό της οικονομίας και την ενίσχυση της αναπτυξιακής διαδικασίας.

29 Επιδράσεις της περιφερειακής ολοκλήρωσης Το γεγονός ότι έχει αυξηθεί το ποσοστό των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών που διεξάγονται στο πλαίσιο των ΠΕΣ αντανακλά τόσο μία αύξηση του αριθμού τους όσο και μία αύξηση του ποσοστού των συνολικών συναλλαγών που διεξάγουν μεταξύ τους τα μέλη κάποιων από αυτές. Η συμμετοχή του ενδοπεριφερειακού εμπορίου στο σύνολο των εμπορικών συναλλαγών των μελών κάποιων περιφερειακών συμφωνιών σημείωσε εντυπωσιακή αύξηση. Οι πιο αξιοσημείωτες περιπτώσεις ήταν η Κοινότητα των Άνδεων, η CARICOM και η MERCOSUR. Η Κοινότητα Ανάπτυξης της Νοτίου Αφρικής (Southern African Development Community- SADC) κατάφερε επίσης να αυξήσει σημαντικά το ενδοπεριφερειακό της εμπόριο, αντανακλώντας τη μετά το απαρτχάιντ επανένταξη της Νότιας Αφρικής στην περιφερειακή οικονομία.

30 Επιδράσεις της περιφερειακής ολοκλήρωσης Υπάρχουν όμως και αντίθετες περιπτώσεις. Το 2014 τα κράτη της ASEAN είχαν ελάχιστα μόνο αυξήσει τη σημασία τους ως αμοιβαίοι εμπορικοί εταίροι σε σύγκριση με 40 χρόνια νωρίτερα, παρά το γεγονός ότι στο μεσοδιάστημα είχαν εφαρμόσει μία συμφωνία ελεύθερου εμπορίου. Στη δεκαετία του 1990 το ποσοστό του ενδοπεριφερειακού εμπορίου στο σύνολο των εμπορικών συναλλαγών παραμένει σταθερό σε πολλούς από τους σχηματισμούς. Ένας παράγοντας που έπαιξε ρόλο σε πολλούς σχηματισμούς ήταν η ενίσχυση της σημασίας της Κίνας ως εξωπεριφερειακού εμπορικού εταίρου. Πέρα από την ύπαρξη των ΠΕΣ υπάρχουν πλήθος άλλου παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των χωρών. Μεταξύ των σημαντικότερων είναι το μέγεθος των οικονομιών, η ευημερία τους, η γεωγραφική απόσταση, το κοινό νόμισμα, η κοινή γλώσσα κ.α.

31 Ερμηνεία του περιφερισμού - ρεαλισμός Η ανάπτυξη της δυτικοευρωπαϊκής ολοκλήρωσης κατά το πρώτο κύμα αποτέλεσε απάντηση στην αλλαγή των σχέσεων ασφαλείας και ισχύος. Η ανάδυση των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης μεταπολεμικά ώθησαν την Ευρώπη σε μια πιο στενή συνεργασία. Οι ρεαλιστές ερμηνεύουν επίσης, και το δεύτερο κύμα περιφερειοποίησης ως συνέπεια των αλλαγών σε ζητήματα στρατηγικής και οικονομικής ισχύος. Η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και η αποδυνάμωση των ΗΠΑ ως παγκόσμια οικονομική ηγέτιδα δύναμη στη δεκαετία του 1990 αποτέλεσαν καταλυτικό ρόλο για την άνοδο του περιφερισμού.

32 Ερμηνεία του περιφερισμού - φιλελευθερισμός Το πρώτο κύμα περιφερισμού για τους φιλελεύθερους ερμηνεύεται ως ανάγκη δημιουργίας παγκόσμιων θεσμών μεταπολεμικά, λόγω της ανάδυσης μιας φιλελεύθερης οικονομικής τάξης πραγμάτων. Στο δεύτερο κύμα φιλελευθεροποίησης παρατηρείται η ενίσχυση της αλληλεξάρτησης στο διεθνές οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον. Η αυξημένη αλληλεξάρτηση για τους φιλελεύθερους ήταν συνέπεια της παγκόσμιας ανάπτυξης. Η προώθηση των εξαγωγών και η προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων ώθησαν στη δημιουργία περιφερειακών ενώσεων. Οι περιφερειακές ενώσεις ώθησαν περαιτέρω την παγκόσμια ανάπτυξη καθώς οι πολυμερείς διαπραγματεύσεις ήταν χρονοβόρες και αρκετές φορές αναποτελεσματικές.

33 Ερμηνεία του περιφερισμού ιστορικός δομισμός Το διεθνικό κεφάλαιο και οι πολυεθνικές επιχειρήσεις αποτέλεσαν τους καταλύτες για την ανάδυση του περιφερισμού σύμφωνα με τους ιστορικούς δομιστές κατά το δεύτερο κύμα περιφερειοποίησης. Οι ιστορικοί δομιστές ερμηνεύουν αυτήν την εξέλιξη αρνητικά. Οι εμπορικές συμφωνίες έδωσαν τη δυνατότητα στις πολυεθνικές επιχειρήσεις να εγκατασταθούν σε κράτη με χαμηλότερο κόστος παραγωγής και χαμηλότερη φορολογία. Η άνοδος της περιφεριοποίησης ερμηνεύεται και ως την πρόθεση των ισχυρών κρατών να εδραιώσουν περιφερειακή ηγεμονία.

34 Περιφερισμός και ΠΟΕ:εφαλτήριο ή εμπόδιο Η τεράστια αύξηση των ΠΕΣ την τελευταία 20ετία έχει εγείρει προβληματισμούς σχετικά με την επίδραση της στην απελευθέρωση του παγκόσμιου εμπορίου. Τα επιχειρήματα που τάσσονται υπέρ του περιφερισμού ως μέσο προώθησης της απελευθέρωσης του παγκόσμιου εμπορίου συνοψίζονται ως εξής: Η επίτευξη συμφωνίας σε ζητήματα βαθύτερης ολοκλήρωσης είναι ευκολότερη εντός περιφερειακών σχηματισμών και στη συνέχεια οι συμφωνίες αυτές μπορούν να λειτουργήσουν ως υποδείγματα για παγκόσμιες συνθήκες. Οι περιφερειακές συμφωνίες μπορούν να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητα των εγχώριων βιομηχανιών ανοίγοντας τον δρόμο για την πλήρη απελευθέρωση. Οι περιφερειακές συμφωνίες βελτιώνουν την οικονομική θέση των εξαγωγικών συμφερόντων παρέχοντας τους έτσι τα μέσα και τα κίνητρα για να πιέσουν πολιτικά τις κυβερνήσεις απαιτώντας ευρύτερη απελευθέρωση, τα οποία θα μεταφράζονται σε στήριξη για διεξαγωγή εμπορικών συνομιλιών σε παγκόσμιο επίπεδο.

35 Περιφερισμός και ΠΟΕ:εφαλτήριο ή εμπόδιο Όταν οι περιφερειακές συμφωνίες παρέχουν στις εταιρίες κάποιων χωρών προτιμησιακή πρόσβαση σε μία ξένη αγορά, οι ανταγωνιστές τους από άλλες χώρες θα ασκήσουν πολιτικές πιέσεις στις κυβερνήσεις τους για να υπογράψουν συμφωνίες που θα τους παρέχουν αντίστοιχη πρόσβαση. Αυτή η απόπειρα εξίσωσης των κανόνων του παιχνιδιού θα προκαλέσει ένα φαινόμενο ντόμινο στον περιφερισμό διευρύνοντας ουσιαστικά το πεδίο εφαρμογής της απελευθέρωσης, Οι παγκόσμιες διαπραγματεύσεις που διεξάγονται μεταξύ περιφερειακών σχηματισμών μειώνουν τον αριθμό των εμπλεκόμενων μερών.

36 Περιφερισμός και ΠΟΕ:εφαλτήριο ή εμπόδιο Οι επικριτές που αντιμετωπίζουν τις περιφερειακές συμφωνίες ως εμπόδια στην πορεία για παγκόσμια απελευθέρωση ισχυρίζονται ότι: Μεγεθύνουν την επιρροή που ασκούν οι διαφορές ισχύος στις διεθνείς εμπορικές σχέσεις, δίνοντας στις μεγαλύτερες οικονομίες τη δυνατότητα να επιβάλλουν τη θέλησή τους στους μικρότερους εταίρους, καθώς τους εξασφαλίζουν πλεονεκτήματα, μέσω, λόγου χάρη, της επιβολής κανόνων καταγωγής, που δε θα ήταν εφικτά αν η απελευθέρωση προέκυπτε σε παγκόσμια βάση. Οδηγούν σε εκτροπή των ελάχιστων γραφειοκρατικών μέσων και της πολιτικής ηγεσίας από τις διαπραγματεύσεις για το παγκόσμιο εμπόριο προς τις διαπραγματεύσεις σε διμερές και περιφερειακό επίπεδο. Δημιουργούν το «φαινόμενο της μακαρονάδας» όπου πολυάριθμες ρυθμίσεις με πλήθος δασμολογίων και διαφορετικούς κανόνες καταγωγής διατέμνονται μεταξύ τους. Η πολυπλοκότητα αυτή δίνει σε ομάδες συμφερόντων της ευκαιρία να προβάλλουν ειδικές διεκδικήσεις και γενικά αυξάνει το κόστος συμμετοχής στο διεθνές εμπόριο.

37 Περιφερισμός και ΠΟΕ:εφαλτήριο ή εμπόδιο Παρέχουν στους εξαγωγείς πρόσβαση στις αγορές που επιθυμούν αφαιρώντας τους έτσι το κίνητρο να ασκήσουν στην κυβέρνηση πολιτικές πιέσεις είτε για περαιτέρω απελευθέρωση σε παγκόσμιο επίπεδο είτε για περαιτέρω άνοιγμα των εγχώριων αγορών τους. Δίνουν στις κυβερνήσεις τη δυνατότητα να εξαιρούν ευαίσθητους πολιτικά τομείς από την απελευθέρωση ενεργοποιώντας έτσι δυνάμεις ταγμένες υπέρ του προστατευτισμού και ενισχύοντας την πολιτική αντίσταση κατά της απελευθέρωσης σε παγκόσμιο επίπεδο.

38 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Παρά το γεγονός ότι για πολλούς αναλυτές ο περιφερισμός είναι λιγότερο αποδοτικός από τις πολυμερείς διαπραγματεύσεις ως προς την αποκόμιση οφελών από την απελευθέρωση του εμπορίου έχει κερδίσει σημαντικά έδαφος ειδικότερα τις δύο τελευταίες δεκαετίας. Οι κυβερνήσεις έχουν πολλαπλά κίνητρα όταν προσέρχονται σε μία συμφωνία τόσο περίπλοκη όσο μα περιφερειακή σύμπραξη. Οι παράγοντες/ κίνητρα που ωθούν τις κυβερνήσεις σε συμπράξεις αυτές είναι πολλαπλοί και εντοπίζονται τόσο στο πολιτικό όσο και στο καθαρά οικονομικό επίπεδο.

39 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Οικονομική συνεργασία και οικοδόμηση εμπιστοσύνης. Ο περιφερισμός συχνά συνεπάγεται την οικονομική συνεργασία με σκοπό τη βελτίωση των διακρατικών σχέσεων ή και τη ενίσχυση της ασφάλειας στο εσωτερικό μιας περιφέρειας όπου υπάρχει προϊστορία συγκρούσεων η απουσία συμπράξεων. Π.χ. η Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) που ιδρύθηκε από τη Γαλλία, τη Δυτική Γερμανία, την Ιταλία, το Βέλγιο, την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο με τη συνθήκη του Παρισιού το 1951 ομαδοποίησε τους πόρους άνθρακα και χάλυβα που θεωρούνται κρίσιμης σημασίας για την κατασκευή όπλων παρέχοντας μία ενοποιημένη αγορά για τα εμπορεύματα και την εργασία στο συγκεκριμένο τομέα. H EKAX αποτέλεσε ουσιαστικά τον πρόγονο της ΕΕ. Με παρόμοιο τρόπο ιδρύθηκε και ο ASEAΝ δύο από τα ιδρυτικά μέλη του οποίου η Ινδονησία και η Μαλαισία είχαν εμπλακεί σε ένοπλη σύγκρουση την περίοδο To 1999 στον ASEAN περιλήφθηκαν και οι δέκα χώρες της Ν.Α. Ασίας μεταξύ των οποίων το Βιετνάμ και την Καμπότζη που είχαν εμπλακεί σε πόλεμο παλιότερα. Ο περιφερισμός έχει χρησιμοποιηθεί και για την ενίσχυση της ασφάλειας από απειλές εκτός της περιφέρειας (π.χ. Η Συντονιστική Συνδιάσκεψη για την Ανάπτυξη της Μεσημβρινής Αφρικής (SADC) ιδρύθηκε το 1980 σε μια προσπάθεια να περιοριστεί η εξάρτηση των μελών της από τη Νότια Αφρική κατά την περίοδο του Απαρτχάιντ.

40 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Ο περιφερισμός ως ανταμοιβή για εταίρους σε θέματα ασφαλείας. Η διαπραγμάτευση μιας περιφερειακής εμπορικής συμφωνίας έχει χρησιμοποιηθεί από μεγάλες δυνάμεις, κυρίως τις ΗΠΑ ως ανταμοιβή για τους εταίρους τους σε θέματα ασφάλειας. Από το 1985 που οι ΗΠΑ διαπραγματεύτηκαν με το Ισραήλ την πρώτη τους ΠΕΣ η Ουάσιγκτον έχει αξιοποιήσει αυτές τις συμφωνίες για να ενισχύσει κάποιες από τις βασικές στρατηγικές της σχέσεις. Μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11 ης Σεπτεμβρίου 2001 η κυβέρνηση Μπους ξεκίνησε σειρά διαπραγματεύσεων ΠΕΣ με χώρες που θεωρούνταν βασικής στρατηγικής σημασίας για τις ΗΠΑ. Οι συμφωνίες αυτές χρησιμοποιούνταν ως ανταμοιβή ή ως υποστήριξη για συμμάχους (π.χ οι συμφωνίες με την Ιορδανία, το Μαρόκο, το Μπαχρέιν και το Ομάν) ή για την προώθηση υφισταμένων συμφωνιών για θέματα ασφαλείας (π.χ με Αυστραλία, Χιλή και Σιγκαπούρη).

41 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Η περιφερειακή οικονομική συνεργασία και το «νέο θεματολόγιο για την ασφάλεια». Εδώ και κάποια χρόνια οι προτάσεις βιομηχανικών χωρών για την παροχή περιφερειακής οικονομικής συνεργασίας σε λιγότερο ανεπτυγμένους γείτονές τους έχουν αρκετές φορές υποκινηθεί από φόβους για «μη παραδοσιακές» απειλές κατά της ασφάλειας όπως οι περιβαλλοντικές βλάβες, η παράνομη μετανάστευση, το οργανωμένο έγκλημα, το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και η διεθνής τρομοκρατία. Η περιφερειακή συνεργασία μπορεί να συμβάλλει στην αντιμετώπιση αυτών των ζητημάτων - είτε άμεσα π.χ. μέσω των διατάξεων της NAFTA για το περιβάλλον ή όπως ελπίζουν οι υπέρμαχοί της, - είτε έμμεσα μέσω της προαγωγής της οικονομικής ανάπτυξης και, συνακόλουθα, της καλυτέρευσης των συνθηκών που θεωρούνταν πως υπέθαλπαν τις απειλές για την ασφάλεια. Οι φόβοι σχετικά με τις νέες απειλές για την ασφάλεια έπαιξαν ρόλο στην ενίσχυση του ευρωπαϊκού ενθουσιασμού για τη σύναψη νέων συμφωνιών με μεσογειακά κράτη, και στο αμερικανικό ενδιαφέρον για επέκταση της NAFTA σε άλλες χώρες του Δυτικού ημισφαιρίου.

42 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Σε μελέτη της Παγκόσμιας Τράπεζας (2000) επισημαίνεται ότι όταν οι Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες λειτουργούν ομαδικά καταφέρνουν ενίοτε να βρίσκονται σε θέση μεγαλύτερης υπεροχής στις διεθνείς σχέσεις και να διαπραγματεύονται συμφωνίες που δε θα ήταν διαθέσιμες αν ενεργούσαν σε ατομική βάση, καθώς και να διασφαλίζουν την εκλογή των εκπροσώπων τους σε σημαντικές θέσεις σε διεθνείς οργανισμούς. Σύμφωνα με την Τράπεζα, το καλύτερο παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής αυτής της στρατηγικής είναι η Κοινότητα και Κοινή Αγορά της καραϊβικής (CARICOM). Ο περιφερισμός ως διαπραγματευτικό εργαλείο. Πολλές από τις περιφερειακές οικονομικές συμφωνίες που σύναψαν οι αναπτυσσόμενες χώρες από τη δεκαετία του 1950 και μέχρι και τη δεκαετία του 1970 είχαν ως κίνητρο την επιθυμία να ενισχύσουν τη διαπραγματευτική ισχύ τους απέναντι στις πολυεθνικές επιχειρήσεις καθώς και τους εμπορικούς εταίρους. Επίσης οι Λιγότερο Ανεπτυγμένες Χώρες έχουν χρησιμοποιήσει τις περιφερειακές συμπράξεις ως μέσο εξασφάλισης αυξημένης βοήθειας από δωρήτριες χώρες και οργανισμούς. Αρκετές κυβερνήσεις και διεθνείς οργανισμοί έχουν ενθαρρύνει την περιφερειακή οικονομική ολοκλήρωση μεταξύ αναπτυσσόμενων χωρών ως βάση για την υλοποίηση της αναπτυξιακής τους βοήθειας. Ειδικότερα η ΕΕ έχει αποδειχθεί υπέρμαχος του περιφερισμού.

43 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Ο περιφερισμός ως διαπραγματευτικό εργαλείο. Δεν είναι όμως μόνο οι αναπτυσσόμενες χώρες που εκλαμβάνουν τις περιφερειακές οικονομικές συμπράξεις ως μέσο ενίσχυσης της διαπραγματευτικής ισχύος. Η Ιαπωνία, λόγου χάρη, συνηγορώντας υπέρ της συμμετοχής σε περιφερειακές ρυθμίσεις που εισάγουν διακρίσεις, επεσήμανε ότι θα μπορούσε να αυξήσει τη επιρροή της στο εσωτερικό του ΠΟΕ αν διευκόλυνε τις συμπράξεις με άλλες χώρες που μοιράζονται τις ίδιες αντιλήψεις και συμφέροντα. Η ίδρυση της Οικονομικής Συνεργασίας Ασίας-Ειρηνικού (Asian-Pacific Economic Cooperation APEC) το 1989 είχε να κάνει με την πεποίθηση πως θα μπορούσε να βοηθήσει στην άσκηση πίεσης στην ΕΕ προκειμένου να προβεί σε εμπορικές παραχωρήσεις κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων της Ουρουγουάης της GATT. Επίσης κάποιοι συγγραφείς έχουν υποστηρίξει ότι η διαπραγμάτευση για τη Συνθήκη της Ρώμης με τη οποία ιδρύθηκε η ΕΟΚ το 1957 είχε εν μέρει, ως κίνητρο την επιθυμία των ευρωπαϊκών χωρών να αυξήσουν της επιρροή τους έναντι των ΗΠΑ στις επερχόμενες συνομιλίες για τη GATT.

44 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Επιπλέον οι επανειλημμένες επαφές με μικρό αριθμό εταίρων στο πλαίσιο περιφερειακών ρυθμίσεων ίσως έχουν ως αποτέλεσμα οι κυβερνήσεις να νοιάζονται περισσότερο για την καλή τους φήμη (την αξιοπιστία τους ως συνεργάτες) από ότι θα νοιάζονταν στο πλαίσιο πολυμερών forum που χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερο βαθμό διασποράς. Ο περιφερισμός ως μηχανισμός παγίωσης μεταρρυθμίσεων. Οι περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες μπορούν να ενισχύσουν την αξιοπιστία των εσωτερικών οικονομικών μεταρρυθμίσεων και έτσι να καταστήσουν τις οικονομίες πιο ελκυστικές για υποψήφιους ξένους επενδυτές. Οι δεσμεύσεις που αναλαμβάνει μία χώρα στο πλαίσιο ενός περιφερειακού forum μπορεί να είναι πιο ελκυστικές για τους υποψήφιους επενδυτές από εκείνες που γίνονται στο πλαίσιο παγκόσμιων θεσμών καθώς συνήθως στους περιφερειακούς οργανισμούς παρατηρείται μεγαλύτερη δέσμευση. Ο αριθμός των μελών προς παρακολούθηση σε μία ΠΕΣ είναι μικρότερος από τα 164 μέλη του ΠΟΕ και κάθε παράβαση δεσμεύσεων είναι πιο πιθανό να έχει άμεσο αντίκτυπο στους περιφερειακούς εταίρους και να οδηγήσει άμεσα σε αντίποινα. Επίσης κάποιες περιφερειακές ρυθμίσεις προβλέπουν την ύπαρξη θεσμών για την παρακολούθηση της εφαρμογής των συμφωνιών, καθώς και μηχανισμούς επίλυσης διαφορών.

45 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Ο περιφερισμός ως μέσο ικανοποίησης εγχώριας πολιτικής πελατείας. Συχνά, η επιλογή εμπορικής πολιτικής την οποία έχουν να κάνουν οι κυβερνήσεις δεν είναι μεταξύ απελευθέρωσης σε παγκόσμιο και απελευθέρωσης σε περιφερειακό επίπεδο αλλά μεταξύ συμμετοχής σε περιφερειακή συμφωνία και μονομερούς απελευθέρωσης. Σε αντίθεση με μία μονομερή μείωση δασμών η οποία συνήθως είναι πολιτικά δύσκολη για τις κυβερνήσεις επειδή κάποιες εγχώριες ομάδες συμφερόντων πιστεύουν πως η κυβέρνηση εκχωρεί κάτι (δασμολογική προστασία) χωρίς να παίρνει τίποτα ως αντάλλαγμα από άλλες χώρες μία περιφερειακή εμπορική ρύθμιση προσφέρει στην κυβέρνηση τα μέσα για να εξασφαλίσει παραχωρήσεις (αμοιβαιότητα) από τους εταίρους της, ως αντάλλαγμα για όσα έχει προσφέρει. Το πλεονέκτημα των περιφερειακών εμπορικών διαφωνιών για τις κυβερνήσεις είναι ότι μπορούν να τους δίνουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται σε πιέσεις υπέρ του προστατευτισμού, εξαιρώντας κάποιους ευαίσθητους μη ανταγωνιστικούς κλάδους της εγχώριας οικονομίας από τα μέτρα απελευθέρωσης του εμπορίου που διαπραγματεύονται στο πλαίσιο μιας οικονομικής συμφωνίας, ενώ η εξαίρεση αυτή θα ήταν δυσκολότερη σε παγκόσμιο επίπεδο.

46 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Ευκολία διαπραγμάτευσης και εφαρμογής συμφωνιών Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των κρατών, τόσο πιο πιθανό είναι να παρατηρείται μεγαλύτερη ποικιλομορφία συμφερόντων η οποία θα περιπλέξει τις διαπραγματεύσεις και τόσο δυσκολότερη θα είναι η παρακολούθηση της συμπεριφοράς και η επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση μη συμμόρφωσης. Η διαπραγμάτευση και εφαρμογή μίας περιφερειακής συμφωνίας με περιορισμένο αριθμό εταίρων είναι ίσως ευκολότερη από ότι σε παγκόσμιο επίπεδο. Η βιβλιογραφία δεν έχει αποφανθεί οριστικά για τη σχέση μεταξύ αριθμού μετεχόντων και επιτυχούς διαπραγμάτευσης και εφαρμογής συμφωνιών. Υπάρχουν πλήθος περιπτώσεων όπου πολλές κυβερνήσεις συνάπτουν με επιτυχία διεθνείς συμφωνίες (εντός του ΟΗΕ) π.χ. για ζητήματα που κυμαίνονται από τον έλεγχο των εξοπλισμών μέχρι το περιβάλλον και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η επιτυχής επίλυση του προβλήματος εξαρτάται από τον θεσμικό σχεδιασμό (πρόβλημα που ο ΠΟΕ δεν έχει αντιμετωπίσει αποτελεσματικά) και μεγαλύτεροι αριθμοί μετεχόντων μπορεί να συνεπάγονται δυνατότητα μεγαλύτερου οφέλους και περισσότερων ευκαιριών για αντισταθμίσεις μεταξύ των μερών.

47 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Προστασία κλάδων Ο περιφερισμός καθιστά δυνατή τη διαρκή προστασία τομέων που δε θα επιβίωναν από τον παγκόσμιο ανταγωνισμό. Παρόλου που σύμφωνα με την κοινώς αποδεκτή οικονομική θεωρία η αύξηση της ευημερίας θα μεγιστοποιείται όταν προκύπτει απελευθέρωση του εμπορίου χωρίς διακρίσεις, οι κυβερνήσεις ενδέχεται να προτιμούν μια περιφερειακή εμπορική συμφωνία (που εισάγει διακρίσεις). Αυτή η εναλλακτική είναι ελκυστική όταν οι κυβερνήσεις πιστεύουν ότι οι ντόπιοι παραγωγοί θα ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό με περιφερειακούς εταίρους και θα ωφεληθούν από τη μεγαλύτερη προστατευόμενη αγορά που δημιουργεί η περιφερειακή ρύθμιση, αλλά δε θα επιβίωναν από τον ανταγωνισμό με παραγωγούς εκτός περιφέρειας. Επίσης μία κυβέρνηση ίσως επιδιώξει να γίνει μέλος περιφερειακής συμφωνίας σε μία προσπάθεια να εκθέσει σταδιακά τους μη αποδοτικούς ντόπιους παραγωγούς στον διεθνή ανταγωνισμό, με την προσδοκία ότι ο ανταγωνισμός με τους περιφερειακούς εταίρους θα οδηγήσει σε μεταρρυθμίσεις οι οποίες τελικά θα δώσουν στον τομέα τη δυνατότητα να εκτεθεί πλήρως στο διεθνή ανταγωνισμό. Σε αυτό το σενάριο ο περιφερισμός αποτελεί εφαλτήριο για γενικότερη απελευθέρωση.

48 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Ο περιφερισμός προσφέρει ευκαιρίες για βαθύτερη ολοκλήρωση Για τις φιλικά διακείμενες προς την απελευθέρωση κυβερνήσεις ο περιφερισμός ενδέχεται να είναι πιο ελκυστικός από μία πολυμερή συνθήκη, επειδή καθιστά δυνατή τη συμφωνία πάνω σε κάποια ζητήματα, η οποία δε θα ήταν δυνατή στον ΠΟΕ που τα μέλη του χαρακτηρίζονται από μεγαλύτερη ποικιλομορφία. Μία περιφερειακή προσέγγιση είναι πιο πιθανό να διευκολύνει την επίτευξη συμφωνίας πάνω σε αυτά τα ευαίσθητα από πολιτικής άποψης ζητήματα, αν τα κράτη-εταίροι έχουν κάποια κοινά χαρακτηριστικά, π.χ. παρόμοια επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 αρκετές κυβερνήσεις, όπως των ΗΠΑ, της Σιγκαπούρης, της Χιλής και της Αυστραλίας, που επιδιώκουν την αύξηση του ρυθμού της απελευθέρωσης του εμπορίου έχουν στραφεί σε περιφερειακές συμφωνίες σε μία απόπειρα να προωθήσουν μία βαθύτερη ολοκλήρωση τύπου ΠΟΕ. Η έννοια της βαθύτερης ολοκλήρωσης αναφέρεται σε συνεργασία η οποία εκτείνεται πέρα από την κατάργηση των δασμολογικών φραγμών. Μπορεί πχ να περιλαμβάνει συμφωνίες για το περιβάλλον, για τη μεταχείριση των ΑΞΕ, για τις εγχώριες (αντιμονοπωλιακές) πολιτικές ανταγωνισμού, για τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας για τα ρυθμιστικά πρότυπα και τους εργασιακούς κανόνες κ.λπ.

49 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Η NAFTA ήταν μία από τις πρώτες συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου που ενσωμάτωναν διατάξεις για πολλά από αυτά τα ζητήματα. Το Σύμφωνο Συνεργασίας των Δύο Πλευρών του Ειρηνικού (Trans-Pacific Partnership - TPP) μία διαπραγμάτευση που ξεκίνησε το 2010 ανάμεσα σε 12 χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού έχει επίσης επικεντρωθεί σε αυτά τα ζητήματα. Το ίδιο ισχύει και με τις διαπραγματεύσεις για τη Διατλαντική Εταιρική Σχέση Εμπορίου και Επενδύσεων (Transatlantic Trade and Investment Partnership - TTIP) μεταξύ της ΕΕ και των ΗΠΑ. Οι περιφερειακές συμφωνίες ιδίως οι διμερείς ζώνες ελεύθερων συναλλαγών μπορεί επίσης να δώσουν σε πιο ισχυρά κράτη τη δυνατότητα να ασκήσουν πιο αποτελεσματικά την επιρροή τους πάνω στα ασθενέστερα μέρη, για τα οποία το τίμημα της εξασφάλισης ασφαλούς πρόσβασης σε μία μεγαλύτερη αγορά μπορεί να είναι η αποδοχή δεσμεύσεων πάνω σε ζητήματα «βαθύτερης ολοκλήρωσης» όπως η μεταχείρισης των ξένων επενδύσεων κ.λπ.

50 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Απουσία πολυμέρειας Οι κυβερνήσεις μπορεί να μην έχουν τη δυνατότητα να επιλέξουν ανάμεσα σε μία περιφερειακή συμφωνία και σε μία συμφωνία σε παγκόσμιο επίπεδο διότι η δεύτερη μπορεί απλώς να μην είναι διαθέσιμη εκείνη τη στιγμή. Η επιλογή την οποία έχουν να κάνουν στην περίπτωση αυτή οι κυβερνήσεις είναι να διατηρήσουν το status quo και να προχωρήσουν σε απελευθέρωση σε μονομερή βάση ή να επιδιώξουν μία περιφερειακή συμφωνία έναντι της μονομερούς δράσης, και τα οποία αναφέρθηκαν παραπάνω μπορεί να υφίστανται και οικονομικά πλεονεκτήματα.

51 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Μεγαλύτερες αγορές και αύξηση ξένων επενδύσεων Ο περιφερισμός, προσφέρει στις εγχώριες βιομηχανίες μία μεγαλύτερη εσωτερική αγορά που ενδεχομένως τους δίνει τη δυνατότητα να παράγουν με αποδοτικότερο τρόπο λόγω των οικονομιών κλίμακας. Ο περιφερισμός μπορεί να καταστήσει μία οικονομία πιο ελκυστική για τους υποψήφιους επενδυτές. Εταιρίες που προηγουμένως εφοδίαζαν τις επιμέρους εθνικές αγορές με εξαγωγές από χώρες εκτός περιφέρειας μπορεί τώρα να διαπιστώσουν ότι η ενοποιημένη περιφερειακή αγορά είναι αρκετά μεγάλη ώστε να καθιστά ελκυστική την εγχώρια παραγωγή (άρα και τις ξένες επενδύσεις στην περιφέρεια). Τα οφέλη από τις ΑΞΕ μπορεί να είναι σημαντικότατα όταν μία ΛΑΧ συνάπτει περιφερειακή συμφωνία με μία ή περισσότερες βιομηχανικές οικονομίες. Οι εταιρίες ίσως είναι σε θέση να επωφεληθούν από το σχετικά χαμηλό κόστος εργασίας στη ΛΑΧ, για να εφοδιάζουν ολόκληρη την περιφερειακή αγορά από εργοστάσια εγκατεστημένα εκεί.

52 Κίνητρα συμμετοχής σε περιφερειακές εμπορικές συμφωνίες. Ένα παράδειγμα που μνημονεύεται συχνά είναι η εντυπωσιακή αύξηση που σημείωσαν οι ΑΞΕ στο Μεξικό μετά την υπογραφή της NAFTA το Οι εισροές ΑΞΕ στο Μεξικό, οι οποίες την περίοδο ανέρχονται κατά μέσο όρο σε 8 δις $, αυξήθηκαν σε 14 δις $ το 1997 και σε 24 δις $ το Υπάρχουν επίσης κάποιες μαρτυρίες για παρόμοια αποτελέσματα αλλού π.χ οι εισροές ΆΞΕ στην ASEAN αυξήθηκαν μετά τη διαπραγμάτευση για τη ζώνη ελεύθερων συναλλαγών της.