Η Μικραςιατικι Εκςτρατεία και θ Καταςτροφι

Transcript

1 Η Μικραςιατικι Εκςτρατεία και θ Καταςτροφι Η μφρνθ καίγεται, οι χριςτιανοί κάτοικοι τθσ προςπακοφν απεγνωςμζνα να ςωκοφν, ενϊ οι ναφτεσ των ςυμμαχικϊν δυνάμεων παρακολουκοφν αμζτοχοι Μετά το τζλοσ του Α' Παγκοςμίου Πολζμου θ Ελλάδα, ωσ νικιτρια χϊρα, απζςτειλε ςτρατό ςτθ Μικρά Αςία. Σο όνειρο τθσ απελευκζρωςθσ των αλφτρωτων αδελφϊν τθσ περιοχισ φάνθκε προσ ςτιγμι να πραγματοποιείται. Όμωσ ςφντομα οι ελπίδεσ διαψεφςκθκαν. τα τζλθ Αυγοφςτου του 1922 τα τουρκικά ςτρατεφματα νίκθςαν οριςτικά τον ελλθνικό ςτρατό. Η ιττα του ελλθνικοφ εκςτρατευτικοφ ςϊματοσ είχε ωσ ςυνζπεια τθν καταςτροφι του μικραςιατικοφ ελλθνιςμοφ και τον ξεριηωμό του από τισ εςτίεσ του, τθν αποκαλοφμενθ Μικραςιατικι Καταςτροφι.

2 Ζλλθνεσ ςτρατιϊτεσ ειςζρχονται ςτθν πόλθ Ουςάκ τθσ Μικράσ Αςίασ Ποιεσ περιοχζσ τθσ Σουρκίασ διεκδικοφςαν οι νικιτριεσ Δυνάμεισ τθσ Αντάντ; Με τθ υνκικθ των εβρϊν (1920), που τερμάτιςε τον Α' Παγκόςμιο Πόλεμο, δθμιουργικθκε μία περιοριςμζνθ εδαφικά Τουρκία, κακϊσ οι νικιτριεσ δυνάμεισ τθσ Αντάντ διεκδικοφςαν περιοχζσ τθσ: θ Βρετανία τα ςτενά του Βοςπόρου και τθν Κωνςταντινοφπολθ, θ Ιταλία τθν Αττάλεια, θ Γαλλία τθν Κιλικία και θ Ελλάδα τθν περιοχι τθσ μφρνθσ, όπου κατοικοφςαν εκατοντάδεσ χιλιάδεσ Ζλλθνεσ. Από τισ 2 Μαΐου του 1919 είχαν αποβιβαςτεί ςτο λιμάνι τθσ μφρνθσ ελλθνικά ςτρατεφματα, αναλαμβάνοντασ τθ διοίκθςι τθσ για πζντε χρόνια. Αμζςωσ μετά, οι κάτοικοι τθσ κα αποφάςιηαν αν κα ενωνόταν με τθν Ελλάδα.

3 Ο ελλθνικόσ ςτρατόσ ιρκε αμζςωσ ςτθν Πζργαμο και ςτο Αϊδίνι ςε ςφγκρουςθ με Σοφρκουσ ςτρατιϊτεσ και αντάρτεσ. Οι επιτικζμενοι εξορμοφςαν από τθν ενδοχϊρα είτε από εδάφθ που κατείχαν οι Ιταλοί. Προκειμζνου να προςτατευκοφν οι ελλθνικοί πλθκυςμοί και να αντιμετωπιςτοφν οι τουρκικζσ επικζςεισ, θ γραμμι κατοχισ αποφαςίςτθκε να επεκτακεί. Προκρίκθκε, λοιπόν, από το ελλθνικό τρατθγείο θ κατάλθψθ των ςθμαντικϊν κζντρων Αφιόν Καραχιςάρ και Εςκί εχιρ, που απείχαν περιςςότερο από 300 χιλιόμετρα από τθ βάςθ τθσ μφρνθσ. Αυτό ςιμαινε τθ δθμιουργία ενόσ εκτεταμζνου μετϊπου επιχειριςεων με τεράςτιεσ δυςκολίεσ ςτον ανεφοδιαςμό, χωρίσ χάρτεσ ακριβείασ και με τουσ Σοφρκουσ να υπερτεροφν ςε ιππικό και πυροβολικό. Σι αποφάςιςε να κάνει θ γραμμι κατοχισ προκειμζνου να προςτατευκοφν οι ελλθνικοί πλθκυςμοί; Ποια κίνθςθ προκρίκθκε από το Ελλθνικό τρατθγείο; Ποια προβλιματα δθμιουργοφςε αυτι θ κίνθςθ;

4 Σο Νοζμβριο του 1920 ο Βενιηζλοσ ζχαςε τισ εκλογζσ. Σθν εξουςία ανζλαβαν οι πολιτικοί του αντίπαλοι, οι οποίοι επανζφεραν ςτο κρόνο το βαςιλιά Κωνςταντίνο, προκαλϊντασ με τθν ενζργειά τουσ αυτι τθ δυςαρζςκεια των Άγγλων και των Γάλλων. Επίςθσ ςυνζχιςαν τον πόλεμο, αντικακιςτϊντασ τθν θγεςία του ςτρατεφματοσ. Ο βαςιλιάσ Κωνςταντίνοσ και ο Ελευκζριοσ Βενιηζλοσ Πότε ζχαςε ο Βενιηζλοσ τισ εκλογζσ; Σι ζκαναν οι πολιτικοί του αντίπαλοι;

5 Μουςταφά Κεμάλ Ατατοφρκ: Τοφρκοσ ςτρατιωτικόσ και πολιτικόσ, ηγζτησ του κινήματοσ των Νεοτοφρκων και μετζπειτα Πρόεδροσ του τουρκικοφ κράτουσ. Ο Κεμάλ Ατατοφρκ θεωρείται ο δημιουργόσ τησ ςφγχρονησ Τουρκίασ. Οι όροι τθσ υνκικθσ των εβρϊν προκάλεςαν τθν αντίδραςθ των Σοφρκων. το εςωτερικό τθσ Οκωμανικισ Αυτοκρατορίασ ξζςπαςε εμφφλιοσ πόλεμοσ ανάμεςα ςτουσ οπαδοφσ του ουλτάνου κι εκείνουσ του αξιωματικοφ Μουςταφά Κεμάλ. Ο Κεμάλ, διατθρϊντασ επαφζσ με τουσ Ιταλοφσ και τουσ Γάλλουσ, από τα λιμάνια των οποίων προμθκευόταν όπλα και πυρομαχικά, οργάνωςε αντίςταςθ εναντίον του ελλθνικοφ ςτρατοφ. Η κατάςταςθ ςτθ Μικρά Αςία ςταδιακά άλλαηε, κακϊσ οι περιςςότεροι φμμαχοι άρχιςαν να εγκαταλείπουν τα εδάφθ που κατείχαν. Αλλά και οι οβιετικοί άρχιςαν να υποςτθρίηουν τον Κεμάλ. Μουςταφά Κεμάλ Ανάμεςα ςε ποιουσ ξζςπαςε εμφφλιοσ πόλεμοσ; Πϊσ ενιργθςε ο Κεμάλ; Γιατί άρχιηε να αλλάηει θ κατάςταςθ ςτθν Μ. Αςία;

6 Παρά τισ αντίξοεσ ςυνκικεσ, τα ελλθνικά ςτρατεφματα προχϊρθςαν νικθφόρα ςτο εςωτερικό τθσ Μικράσ Αςίασ και ςτθ διάρκεια του 1921 κατζλαβαν τουσ δφο ςτρατθγικοφσ ςτόχουσ που είχαν κζςει. Αλλά οι Σοφρκοι του Κεμάλ υποχϊρθςαν κι άλλο και οχυρϊκθκαν ςτθν περιοχι τθσ Άγκυρασ. Η ανάγκθ καταδίωξθσ και οριςτικισ εξολόκρευςισ τουσ ανάγκαςε τον ελλθνικό ςτρατό να περάςει τον ποταμό Σαγγάριο και τθν Αλμυρά ζρημο. Ο εφοδιαςμόσ ζγινε δφςκολοσ και ο ςτρατόσ ιταν ταλαιπωρθμζνοσ από τουσ ςυνεχείσ πολζμουσ. Ζτςι, τον Αφγουςτο του 1921 οπιςκοχϊρθςε και οχυρϊκθκε ςε μία αμυντικι γραμμι (Εςκί εχίρ - Κιουτάχεια - Αφιόν Καραχιςάρ). Πϊσ προχϊρθςαν τα ελλθνικά ςτρατεφματα παρά τισ αντίξοεσ ςυνκικεσ; Μζχρι που κατάφερε να φτάςει ο ελλθνικόσ ςτρατόσ; Μζχρι ποφ οπιςκοχϊρθςε ο ελλθνικόσ ςτρατόσ;

7 Η μφρνθ καίγεται Πότε μπικαν οι Σοφρκοι ςτθ μφρνθ; Σι ςυνζβθ τότε; Χρυςόςτομοσ Ζνα χρόνο μετά, τον Αφγουςτο του 1922, οι Σοφρκοι του Κεμάλ επιτζκθκαν ςτισ εξαςκενθμζνεσ ελλθνικζσ ςτρατιωτικζσ δυνάμεισ. Η αμυντικι γραμμι ζςπαςε και ο ελλθνικόσ ςτρατόσ αναγκάςτθκε να υποχωριςει. Σον ακολοφκθςαν χιλιάδεσ Ζλλθνεσ, φοβοφμενοι τα τουρκικά αντίποινα. τα τζλθ Αυγοφςτου οι Σοφρκοι μπικαν ςτθ μφρνθ, πυρπόλθςαν τθν ελλθνικι και τθν αρμενικι ςυνοικία τθσ πόλθσ, ενϊ ο Μθτροπολίτθσ Χρυςόςτομοσ παραδόκθκε ςτο μουςουλμανικό πλικοσ και κανατϊκθκε. κθνζσ ανείπωτου πόνου εκτυλίχκθκαν ςτο λιμάνι, με πρωταγωνιςτζσ πλικοσ πρόςφυγεσ που αγωνίηονταν να μπουν ςτα πλοία για να ςωκοφν. φαγζσ χριςτιανϊν και λεθλαςίεσ ολοκλιρωςαν τθν καταςτροφι. Ήταν το δραματικό τζλοσ τθσ μακραίωνθσ ελλθνικισ παρουςίασ ςτθν περιοχι.

8 Οι πηγζσ αφηγοφνται Διάγγελμα του Ελευκερίου Βενιηζλου προσ το λαό τθσ μφρνθσ με αφορμι τθν αποβίβαςθ του ελλθνικοφ ςτρατοφ, Μάιοσ 1919 «Η κατάλλθλθ ςτιγμι ζφταςε. Η Ελλάδα κλικθκε από το Συνζδριο τθσ Ειρινθσ να καταλάβει τθ Σμφρνθ για να εξαςφαλίςει τθν τάξθ. Οι ομογενείσ καταλαβαίνουν ότι θ απόφαςθ αυτι πάρκθκε γιατί ςτθ ςυνείδθςθ αυτϊν που διιυκυναν το Συνζδριο είναι αποφαςιςμζνθ θ ζνωςθ τθσ Σμφρνθσ με τθν Ελλάδα. Έχοντασ διατελζςει μζχρι τουσ Βαλκανικοφσ Πολζμουσ υπόδουλοσ κάτω από τον ίδιο ςκλθρότατο ηυγό, γνωρίηω ποια αιςκιματα χαράσ κα πλθμμυρίςουν ςιμερα τισ ψυχζσ των Ελλινων τθσ Μικραςίασ. Τθν ζκφραςθ των αιςκθμάτων αυτϊν δε ςκοπεφω, βεβαίωσ, να παρεμποδίςω. Αλλά είμαι βζβαιοσ ότι θ ζκφραςθ αυτι δε κα λάβει κανζνα χαρακτιρα οφτε εχκρικότθτασ, οφτε υπεροψίασ απζναντι ςτουσ ςφνοικουσ πλθκυςμοφσ». (απόδοςθ ςτα νζα ελλθνικά) Εφθμερίδα Εμπρόσ, 18 Αυγοφςτου Οι Σοφρκοι μπαίνουν ςτθ μφρνθ «Γφρω ςτισ 11 το πρωί τθσ 9 θσ Σεπτεμβρίου του 1922 άκουςα από το δρόμο ουρλιαχτά τρομοκρατθμζνων ανκρϊπων. Βγικα ςτθν εξϊπορτα του προξενείου και είδα ζνα πλικοσ πανικόβλθτων κατοίκων τθσ πόλθσ να τρζχουν αλαφιαςμζνοι προσ το προξενείο για να ηθτιςουν άςυλο. Τουσ ςταμάτθςαν οι ναφτεσ που φρουροφςαν το οίκθμα, αλλά ο κόςμοσ ςυνζχιηε να φωνάηει υςτερικά. Έριξα μια ματιά από τθν ταράτςα του κτιρίου που είχε κζα ςε όλθ τθν προκυμαία και διαπίςτωςα τθν αιτία που είχε προκαλζςει τον πανικό: ιταν το τουρκικό ιππικό». Σηορτη Χόρτον, Αναφορικά με την Τουρκία, Ακινα 1992, ς. 146.

9 Ματιά ςτο παρελθόν Γενοκτονίεσ των λαϊν Η είςοδοσ του 20 οφ αιϊνα ςυνοδεφτθκε από ζξαρςθ του εκνικιςμοφ ςε όλεσ τισ βαλκανικζσ χϊρεσ. Οι μειονότθτεσ κεωρικθκαν απειλι για τθν εκνικι ομοιογζνεια και επιδιϊχκθκε είτε να αφομοιωκοφν είτε εναλλακτικά να εκδιωχκοφν ι να εξαλειφκοφν. Με άξονα αυτι τθ γενικι αρχι κινικθκαν όλα ςχεδόν τα βαλκανικά κράτθ. Ιδιαίτερα όμωσ ςτθν Οκωμανικι Αυτοκρατορία οι διϊξεισ εναντίον των μειονοτικϊν ομάδων πιραν δραματικό χαρακτιρα. Προθγικθκε θ γενοκτονία των Αρμενίων. Ακολοφκθςαν ςφαγι και ο ςυςτθματικόσ διωγμόσ των Ελλινων του Πόντου και τθσ Δυτικισ Μικράσ Αςίασ τθν περίοδο , που προςζλαβαν τισ διαςτάςεισ γενοκτονίασ. τισ φωτογραφίεσ εικονίηονται Χριςτιανοί τθσ Μικράσ Αςίασ να παίρνουν το δρόμο για τα περίφθμα «Σάγματα Εργαςίασ» (αμελζτ ταμπουροφ). Οι περιςςότεροι πζκαναν εκεί κάτω από ιδιαίτερα ςκλθρζσ ςυνκικεσ.

10 Ο Αυςτριακόσ υπουργόσ των Εξωτερικϊν προσ το Βερολίνο «Η πολιτικι των Σοφρκων είναι μζςω μιασ γενικευμζνθσ καταδίωξθσ του ελλθνικοφ ςτοιχείου, να εξοντϊςει τουσ Ζλλθνεσ ωσ εχκροφσ του κράτουσ, όπωσ πριν τουσ Αρμενίουσ. Οι Σοφρκοι εφαρμόηουν τακτικι εκτόπιςθσ των πλθκυςμϊν, δίχωσ διάκριςθ και δυνατότθτα επιβίωςθσ, απ' τισ ακτζσ ςτο εςωτερικό τθσ χϊρασ, ϊςτε οι εκτοπιηόμενοι να είναι εκτεκειμζνοι ςτθν ακλιότθτα και τον κάνατο από πείνα. Σα εγκαταλειπόμενα ςπίτια των εξοριηομζνων λεθλατοφνται από τα τουρκικά τάγματα τιμωρίασ ι καίονται και καταςτρζφονται. Και όλα τα άλλα μζτρα, τα οποία εισ τουσ διωγμοφσ των Αρμενίων ευρίςκοντο εισ θμεριςιαν διάταξιν, επαναλαμβάνονται τϊρα εναντίον των Ελλινων». Πολφχρονθσ Κ. Ενεπεκίδθσ, Οι διωγμοί των Ελλήνων τον Πόντον ( ), Ακινα 1962, ς. 11. Μαρτυρία του Σοφρκου αξιωματικοφ Μεχμζτ Ρεοφφ Εφζντθ «Γεγονότα Μερηιφοφντοσ: Όταν οι Εκνικζσ Δυνάμεισ υποχωροφςαν κατά τισ μάχεσ του αγγαρίου, επειδι είχαν μεγάλθ ανάγκθ τθ δφναμθ του Οςμάν αγά, θ Επιτροπεία τθσ Εκνικισ Άμυνασ τον διζταξε να ςπεφςει να ςυμμετάςχει ςτισ μάχεσ του αγγαρίου. Ο Οςμάν αγάσ, λαμβάνοντασ τθ διαταγι αυτι, αναχϊρθςε για να μεταβεί ςτθν Άγκυρα μζςω αμψοφντοσ. Μόλισ ζφταςε ςτθ αμψοφντα, οι Ζλλθνεσ κάτοικοι τθσ πόλθσ υπζςτθςαν και δεφτερθ ςφαγι. Μετά από τρεισ θμζρεσ γφρω ςτισ 8.00 το απόγευμα (ευρωπαϊκι) ϊρα θ Μερηιφοφσ πολιορκείται τελείωσ. υλλαμβάνεται ο Καϊμακάμθσ και οι Διοικθτζσ τθσ Χωροφυλακισ για να μθν εναντιωκοφν ςτισ ενζργειεσ του Οςμάν αγά και ζτςι θ ηωι, θ τιμι και θ περιουςία των κατοίκων τθσ Μερηιφοφντοσ μζνει ςτα χζρια των ςυμμοριτϊν αυτϊν. Μζςα ςε τζςςερισ-πζντε θμζρεσ όλοι οι Ζλλθνεσ κάτοικοι, χωρίσ να εξαιροφνται οφτε αυτά τα μικρά παιδιά, ςφάηονται ολοκλθρωτικά και λεθλατοφνται κα δθμεφονται όλα τα αντικείμενα και τα ηϊα τουσ. Μζςα ςτθν ταραχι αυτι οι ςυμμορίτεσ βάηουν φωτιά και πυρπολοφν τελείωσ τισ Ελλθνικζσ ςυνοικίεσ». (απόδοςθ ςτα νζα ελλθνικά) Κωνςταντίνοσ Φωτιάδθσ, Η γενοκτονία των Ελλήνων τον Πόντου, Ακινα 2004, ς. 532.

11 ελ. 34 εργ. 8 ουδετερότθτα Γερμανοί φμμαχοι Φιλελεφκεροι Επιτροπι Εκνικισ Άμυνασ