ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΝ ΟΚΡΙΝΩΝ Α ΕΝΩΝ. Σπύρος Π.Nτουράκης Kαθηγητής Παθολογίας

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΟΛΟΓΙΑ ΤΩΝ ΕΝ ΟΚΡΙΝΩΝ Α ΕΝΩΝ Σπύρος Π.Nτουράκης Kαθηγητής Παθολογίας

2 ποιοι είναι οι ενδοκρινείς αδένες;

3 ΛΙΠΩ ΗΣ ΙΣΤΟΣ

4 ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΛΙΠΩ ΟΥΣ ΙΣΤΟΥ ΣΕ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ Φλεγµονή Apelin Αντίσταση ινσουλίνης Resistin Visfatin Omentin Vaspin Adipsin (Complement D) MIF RBP4 Leptin Σ -2 IL-1β, 4, 6, 8, 10, 18 Adiponectin TNFα Προθροµβωτική PAI-1 MCP-1 Υπέρταση Angiotensinogen LPL Αθυρωµάτωση FABP (ap2) ApoE FFA-ΜΑΛΝΗ υσλιπιδαιµία Deng & Scherer Ann N Y AcadSci 2010; 1212:E1-E19

5 Η ΜΑΛΝΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΞΩΗΠΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ Η ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΛΙΠΩ Η ΙΣΤΟ D Extra-hepatic malignancy (colorectal cancer) Pro-inflammatory mediators (TNFα) Angiogenesis Increased cancer cell growth + proliferation secondary to: o Adiponectin + Leptin o Hyperinsulinemia/insulin resistance IGF-1 VEGF, p53 dependent apoptosis A Inflammatory cytokines Insulin resistance Dysfunctional Adipose tissue Liver-Adipose tissue Cross-talking NEFA pool (lipotoxicity) Inflammatory cytokines Insulin resistance Armstrong MJ et al. Hepatology 2014; 59: B Atherosclerosis (CVD and CKD) Hepatic/peripheral insulin resistance ohyperglycemia o Hyperinsulinemia Dyslipidemia o LDL, triglycerides + VLDL o HDL Pro-inflammatory mediators + oxidative stress o CRP, IL-6, TNF-α o Reactive oxygen species o Adiponectin C Type 2 Diabetes Hepatic/peripheral insulin resistance ohyperglycemia o Hyperinsulinemia Pro-inflammatory mediators + oxidative stress o CRP, IL-6, TNF-α, OPN o Reactive oxygen species o Adiponectin Hepatokines that promote insulin resistance o FGF-21 o Fetuin-A, RBP-4

6 Η ΜΑΛΝΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΞΩΗΠΑΤΙΚΩΝ ΝΟΣΩΝ ADIPOSE TISSUE IR (VF, SCF) BLOOD VESSELS ATHEROSCLEROSIS LDLs Ox-LDLs HEART Lipolysis Inflammatory factors (TNFα, IL-1β, IL-6, MCP-1) RBP-4 Leptin Resistin Adiponectin FFA glycerol NAFLD Vanni E et al. Semin Liver Dis 2015;35: SKELETAL MUSCLE IR HGP DNL TG VLDL ROS Hypercoagulation factors (PAI(PAI-1, F VII) Inflammatory markers (CRP, MCPMCP-1, TNF TNF--α) HDL HDL--cholesterol PANCREAS TYPE 2 DIABETES Dysbiosis Endotoxemia Hyper insulinemia KIDNEY GUT Glucose disposal Insulin levels EARLY CARDIAC DYSFUNCTION COLORECTAL CANCER CHRONIC KIDNEY DISEASE

7 ΘΥΜΟΣ Πάνω από το περικάρδιο, πλάι στους άνω λοβούς των πνευµόνων Ατροφεί µετά την εφηβεία Θυµοσίνη (ενισχύει την παραγωγή και ωρίµανση των κυττάρων του ανοσοποιητικού)

8 ΟΡΜΟΝΕΣ Παράγονται σε ειδικά κύτταρα Ρυθµίζουν τις µεταβολικές διεργασίες Ρυθµίζουν τη δοµή και λειτουργία πολλών συστηµάτων του οργανισµού Καθορίζουν την αντίδραση του οργανισµού σε καταστάσεις πίεσης Επηρεάζουν: Ανάπτυξη Ωρίµανση Σεξουαλικότητα Συµπεριφορά

9

10 ιαταραχές ενδοκρινικού συστήµατος Κακή λειτουργίαπολλώνσυστηµάτων του οργανισµού Πιθανές επιπτώσεις καρδιάκαι αγγεία µεταβολισµός σακχάρου και λιπιδίων ανάπτυξη παιδιού αναπαραγωγική ικανότητα ανδρών-γυναικών διαταραχές εµµηνορρυσίας ακµή διαταραχές οστών κλπ.

11 ΕΝ ΟΚΡΙΝΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ 1. Σακχαρώδης ιαβήτης (παιδιών, εφήβων και ενηλίκων) 2. Υπερχοληστεριναιµίες 3. Παθήσεις του θυρεοειδούς 4. ιαταραχές του ασβεστίου 5. αταραχές της εµµηνορρυσίας 6. Εµµηνόπαυση και Ορµονική Θεραπεία Υποκατάστασης 7. Οστεοπόρωση 8. Ακµή Υπερτρίχωση (κοριτσιών, ενηλίκων γυναικών) 9. Στειρότητα (ανδρός, γυναίκας) 10. ιαταραχές εφηβείας (πρώιµη ή καθυστερηµένη) 11. ιαταραχές σωµατικής ανάπτυξης (κοντό ανάστηµα) 12. ιαταραχές φύλου 13. ιαταραχές παραθυρεοειδούς 14. ιαταραχές επινεφριδίων 15. ιαταραχές υπόφυσης

12 ΟΡΜΟΝΕΣ Η παραγωγή τους ελέγχεται από: 1.Υποθάλαµο(παρακολουθεί τη συγκέντρωση των ορµονών και στέλνει ανάλογα ερεθίσµατα στην υπόφυση) 2.Υπόφυση

13 Υποθάλαµος-υπόφυση Ο Ο µαέστρος του ενδοκρινικού συστήµατος µέσω πολύπλοκων νευροενδοκρινικών µηχανισµών Οπτικό Χίασµα Υπόφυση

14 Η ανατοµία του τουρκικού εφιππίου Third ventricle Hypothalamus Anterior comissure Pineal body Mammillary body Median eminence area Pituitary Optic chiasm

15 Ο υποθάλαµος Βρίσκεται στη βάση του εγκεφάλου Περιβάλλει την ΙΙΙ κοιλία και επικοινωνεί µε τον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης µε το πυλαίο αγγειακό σύστηµα του µίσχου της υπόφυσης Περιέχει: Κέντρα για ζωτικές λειτουργίες (όρεξη, δίψα, θερµοκρασία, ύπνος) Κέντρα παραγωγής ορµονών από νευροενδοκρινικούς νευρώνες Τα κέντρα δέχονται ορµονικές & νευρικές πληροφορίες µε σκοπό τη διατήρηση της ισορροπίας και οµοιοστασίας.

16 ΥΠΟΦΥΣΗ-ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΣ Οι ορµόνες που παράγονται στους ΝΕΥΡΩΝΕΣ του υποθαλάµου φτάνουν στην υπόφυση: Στον πρόσθιο λοβό µέσω ΑΙΜΟΦΟΡΩΝ αγγείων (πυλαία φλέβα) Στον οπίσθιο λοβό µέσω νευρικών ινών, των οποίων οι απολήξεις είναι συνδεδεµένες µε το σύστηµα των τριχοειδών του οπισθίου λοβού Οι ορµόνες της υπόφυσης φτάνουν στη συστηµατική κυκλοφορία µέσω ΦΛΕΒΩΝ

17 Η υπόφυση Bρίσκεται εντός του τουρκικού εφιππίου στη βάση του εγκεφάλου, κάτω από την περιοχή του υποθαλάµου. Μέγεθος κερασιού Αποτελείται από: τον πρόσθιο λοβό(αδενοϋπόφυση) ) που εµβρυολογικά προέρχεται από την κύστη του Rathke (ενδόδερµα) και εκκρίνουν περιέχει πληθυσµούς κυττάρων που εκκρίνουν ορµόνες και τον οπίσθιο λοβό(νευροϋπόφυση) που σχηµατίζεται από τους νευράξονες του παρακοιλιακού και υπεροπτικού πυρήνα του υποθαλάµου και εκκρίνουν την αντιδιουρητική ορµόνη-adh και την ωκυτοκίνη

18 ΥΠΟΦΥΣΗ Ο ΚΥΡΙΑΡΧΟΣ Α ΕΝΑΣ, που έχει ρόλο να ελέγχει τους υπόλοιπους

19 Ορµόνες πρόσθιας υπόφυσης (αδενοϋπόφυση) 1. Θυλακιοτροπίνη ή θυλακιοτρόπος ορµόνη (FSH) 2. Ωχρινοτροπίνη ή ωχρινοτρόπος ορµόνη (LH) Ωοθήκες Όρχεις 3. Σωµατοτροπίνη ή αυξητική ορµόνη (GH) Πολλά όργανα 4. Θυρεοειδοτροπίνη ή θυρεοειδοτρόπος ορµόνη (TSH) 5. Προλακτίνη (PRL) ή γαλακτοτρόπος (LTH) ορµόνη 6. Κορτικοτροπίνη ή φλοιοτρόπος ορµόνη (ACTH) Θυρεοειδής Μαστοί Επινεφρίδια

20 Ορµόνες πρόσθιας υπόφυσης 1) β-λιποτροπίνη (αδενοϋπόφυση) 2)β-ενδορφίνη (ενδογενές οπιούχο) Εµπλέκεται στο αίσθηµα ευφορίας που αισθάνεται ο αθλητής µε την άσκηση. Αρνητική συσχέτιση µε πρόσληψη υδατανθράκων. Eµπλοκή σε µεταβολισµό γλυκόζης.

21 ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΥΠΟΦΥΣΗΣ TSH ACTH MSH GH FSH LH PRL Functions of the Pituitary Gland with Symptoms of Deficiencies - Medical Illustration, Human Anatomy Drawing

22 Έκκριση ορµονών πρόσθιας υπόφυσης διαµέσου της επίδρασης εκλυτικών ορµονών υποθαλάµου

23

24 Ερέθισµα ΥΠΟΘΑΛΑΜΟΣ Εκκριτικός παράγοντας ΥΠΟΦΥΣΗ Τροφικές Ορµόνες ΟΡΓΑΝΟ - ΣΤΟΧΟΣ Ορµόνη Απάντηση

25 Τρισχιδής ορµονική αλληλουχία ελέγχου έκκρισης ορµονών

26 Άξονας υποθάλαµος υπόφυση θυρεοειδής. Αρνητική παλίνδροµη αλληλορύθµιση

27 Άξονας υποθάλαµος υπόφυση -ωοθήκες

28

29 Kυρκάδιος ρυθµός έκκρισης ορµονών ACTH GH LH Cortisol TSH Testosteron e

30 Ορµόνες οπίσθιας υπόφυσης (νευροϋπόφυση) Οπίσθια υπόφυση: νευρική προέκταση υποθαλάµου Ορµόνες οπίσθιας υπόφυσης: ορµόνες που συντίθενται στον υποθάλαµο (υπεροπτικό και παρακοιλιακό πυρήνα), εγκλωβίζονται σε κυστίδια, και διαµέσου των αξόνων των νεύρων και του χοανοειδή δακτυλίου καταλήγουν στην οπίσθια υπόφυση

31 Ορµόνες οπίσθιας υπόφυσης (νευροϋπόφυση) Αγγειοπιεσίνη (Αντιδιουρητική ορµόνη, ADH): συµµετέχει στον έλεγχο του απεκκρινόµενου νερού από τα άπω σωληνάρια του νεφρού, και στον έλεγχο της αρτηριακής πίεσης. Ωκυτοκίνη:δρα στα κύτταρα των λείων µυϊκών ινών των µαστών και της µήτρας προάγοντας τις συσπάσεις της κατά τη διάρκεια του τοκετού και την παραγωγή γάλακτος µετά τον τοκετό.

32

33 ΕΠΙΦΥΣΗ (ΚΩΝΑΡΙΟ) Φουντούκι κοντά παρεγκεφαλίδα Μελατονίνη Κικαρδικός (Κιρκαρδιανός) ρυθµός

34 Τι είναι ο θυρεοειδής? Είναι ένας µικρός αδένας, σχήµατος πεταλούδας, έµπροσθεν τραχείας. Οι ορµόνες που παράγει είναι η τριοδωθυρονίνη,, (T3) &θυροξίνη,, (T4) [ βασικός µεταβολισµός ], η καλσιτονίνη

35 ΘΥΡΕΟΕΙ ΗΣ Θυροξίνη, τριιωδοθυρονίνη Περιέχουν ιώδιο Αυξάνουν το βασικό µεταβολισµό Επηρεάζουν τη σύνθεση πρωτεϊνών Επηρεάζουν τη διαφοροποίηση όλων των κυττάρων Καλσιτονίνη (=> µείωση ασβεστίου στο αίµα)

36

37

38

39 Τι νοσήµατα επηρεάζουν τον θυρεοειδή? Υποθυρεοειδισµός. Υπερθυρεοειδισµός. Βροχοκήλη ( διάχυτη, οζώδης ). Ca θυρεοειδούς. Θυρεοειδίτιδα.

40

41 Παθήσεις θυρεοειδή αδένα Υπερθυρεοειδισµός Υπερέκκριση ορµονών (T3,T4) Αυτοάνοσος ή νόσος Graves Toξικό αδένωµα Θυρεοειδίτιδα (Αυτοάνοση-Ηashimoto, De Quervain) Eξωθυρεοειδικά αίτια Υποθυρεοειδισµός Μειωµένη έκκριση ορµονών (T3, T4) Πρωτοπαθής Καρκίνος ευτεροπαθής

42 Υποθυρεοειδισµός Συχνότερα σε γυναίκες Πρωτοπαθής > 95% των ασθενών ευτεροπαθής πρόσθιος λοβός υπόφυσης ή υποθάλαµος µειωµένη έκκριση TSH

43 Υπερθυρεοειδισµός Συνήθως γυναίκες ετών Αίτια: Κυρίως νόσος Graves (διάχυτη, τοξική βρογχοκήλη )-- αυτοάνοση ιέγερση θυρεοειδούς από IgG αντισώµατα έναντι του υποδοχέα ενεργοποιεί τον υποδοχέα της TSH αυτόνοµη έκκριση θυρεοειδικών ορµονών. Άλλα αίτια τοξική οζώδης βρογχοκήλη ή θυρεοειδίτιδα

44 Παραθυρεοειδείς (οπίσθια επιφάνεια θυρεοειδούς) Εκκρίνουν Παραθορµόνη Απελευθέρωση ασβεστίου από οστά

45

46

47

48 Μία άλλη ορµόνη, η parathyroid hormone-related protein, συνδέεται µε τον ίδιο υποδοχέα µε την παραθορµόνη.

49 ιαταραχές µεταβολισµού ασβεστίου Υπερπαραθυρεοειδισµός Υπερ-παραγωγή έκκριση παραθορµόνης Πρωτοπαθής ευτεροπαθής Τριτοπαθής Υποπαραθυρεοειδισµός Μειωµένη παραγωγή παραθορµόνης Μετεγχειρητικός Αυτοάνοσος Ιδιοπαθής Συγγενής Ψευδοϋποπαραθυρεοειδισµός Μειωµένη απάντηση οργάνων-στόχων σε παραθορµόνη Ψευδο-ψευδο-ϋποπαραθυρεοειδισµό (µόνο ο φαινότυπος)

50 Υπερπαραθυρεοδεισµός 1. καλόηθες αδένωµα b. Συνήθως οδηγεί σε a. Σχετικά συχνό υπερπαραθυρεοειδισµό 2. Ca είναι σπάνιο 3. χειρουργική αφαίρεση> 90% ίαση

51 Παθογένεση υπερπαραθ/δισµού

52

53 ΕΠΙΝΕΦΡΙ ΙΑ ΦΛΟΙΟΣ ΓΛΥΚΟΚΟΡΤΚΟΕΙ Η (Κορτιζόλη) Πρωτεινόλυση Λιπόλυση Υπεργλυκαιµία Αντιφλεγµονώδης Αντιαλλεργική Ανοσοκατασταλτική ΑΛΑΤΟΚΟΡΤΙΚΟΕΙ Η (Αλδοστερόνη) ΦΥΛΕΤΙΚΕΣ ΜΥΕΛΟΣ ΚΑΤΕΧΟΛΑΜΙΝΕΣ (Α ΡΕΝΑΛΙΝΗ, ΝΟΡΑ ΡΑΝΑΛΙΝΗ)

54

55

56

57

58

59 Παθήσεις επινεφριδίων Ανεπάρκεια φλοιού (διάφορα αίτια) Υπερλειτουργία φλοιού (σύνδροµο Cushing) (διάφορα αίτια) Yπερέκκριση αλδοστερόνης Πρωτοπαθής υπεραλδοστερονισµός ή σύνδροµο Conn ευτεροπαθής υπεραλδοστερονισµός Υπερλειτουργία µυελού (φαιοχρωµοκύττωµα) Νεοπλάσµατα (συνήθως διαταραχή λειτουργίας)

60 Ανεπάρκεια φλοιούεπινεφριδίων Έλλειψη γλυκο-αλατο-κορτικοειδών, Αύξηση ACTH, MSH Πρωτοπαθής Eπίκτητη (Αυτοάνοση = νόσος Addison, λοιµώξεις, αγγειακά αίτια, διήθηση, εκτοµή) Συγγενής ευτεροπαθής Καταστολή υποθαλάµου-υπόφυσης από γλυκοκορτικοειδή Νόσος υποθαλάµου-υπόφυσης Φάρµακα (ριφαµπικίνη, καρβαµαζεπίνη, κετοκοναζόλη, µικοναζόλη κλπ)

61 Σύνδροµο Cushing Μακροχρόνια αύξηση γλυκοκορτικοειδών Αιτια Μακρο-ή µικρο-αδένωµα της υπόφυσης (νόσος Cushing) : 68% Παρανεοπλασµατικό (βρογχογενές, µυελοειδές θυρεοειδούς κλπ): 12% Υπερπλασία φλοιού επινεφριδίων1% Αδένωµα 10% Νεόπλασµα φλοιού επινεφριδίων 8% Ιατρογενές

62 Πρωτοπαθής υπεραλδοστερονισµός Αυτόνοµη έκκριση αλδοστερόνης από αδένωµα (ν. Conn)ή ή αµφοτερόπλευρη υπερπλασία Κατακράτηση Να από το νεφρό, αύξηση όγκου αίµατος Ρενίνη χαµηλή αντιρροπιστικώς

63 ΠΑΓΚΡΕΑΣ Μπροστά από κάτω κοίλη και αορτή ΙΝΣΟΥΛΙΝΗ ΓΛΥΚΑΓΟΝΗ Σωµατοστατίνη (δ-κύτταρα) (αναστολή δράσης ινσουλίνης και γλυκαγόνης)

64 Πάγκρεας Πεπτικό Ορµόνες παγκρέατος -πεπτικού Γαστρίνη Ινσουλίνη Γλυκαγόνη Σωµατοστατίνη

65 Νευροενδοκρινικοί όγκοι πεπτικού Σπάνιοι ενδοκρινικοί όγκοι από κύτταρα του διάχυτου νευροενδοκρινικού συστήµατος (χρωµογρανίνες Α/Β/C +, συναπτοφυσίνη +, ενολάση +) APUDomas(Αmine Precursor Uptake and Decarboxylation) Καρκινοειδές Eνδοκρινικοί όγκοι παγκρέατος Μυελοειδής καρκίνος θυρεοειδούς Φαιοχρωµοκύττωµα Μελάνωµα

66 Ενδοκρινικοί όγκοι παγκρέατος Γαστρίνωµα Γαστρίνη Ινσουλίνωµα Ινσουλίνη Γλυκαγόνωµα Γλυκαγόνη Βίπωµα (VIPoma)VIP (Vasoactive Intestinal Polypeptide) ΣωµατοστατίνωµαΣωµατοστατίνη GRFoma GRF (Growth-hormone Releasing Factor) ACTHoma ACTH Καρκινοειδές Σεροτονίνη, PGs Μη λειτουργικοί όγκοι -ή PP ή Χρωµογρανίνη

67 Πολλαπλή ενδοκρινική νεοπλασία τύπου 1 (ΜΕΝ-1) Αυτοσωµατική επικρατούσα κληρονοµικότητα ΜΕΝ-1 γονίδιο σε chr 11q13 µενίνη (610 αµινοξέων πρωτεΐνη) Υπερπαραθυρεοειδισµός (95-100%) Ενδοκρινικοί όγκοι πεπτικού (80-100%) Μη λειτουργικοί όγκοι παγκρέατος (80-100%) Λειτουργικοί όγκοι πεπτικού (80%) Γαστρίνωµα (54%) Ινσουλίνωµα (21%) Γλυκαγόνωµα (3%) VIPoma (1%) Αδενώµατα υπόφυσης (54-80%) Καρκινοειδή στοµάχου (13-30%)

68 ΓΕΝΝΗΤΙΚΟΙ Α ΕΝΕΣ ΑΡΡΕΝΟΣ ορχεις Τεστοστερόνη ΘΗΛΕΟΣ ωοθήκες ΟΙΣΤΡΟΓΟΝΑ (ωρίµανση ωοθυλακίου) ΠΡΟΓΕΣΤΕΡΟΝΗ (προετοιµασία ενδοµητρίου) Ρελαξίνη Ανάπτυξη φυλετικών χαρακτηριστικών

69 Eνδοκρινείς αδένες -Συµπεράσµατα Ορµόνες στην κυκλοφορία -δρουν σε µακρινούς ιστούς µε κατάλληλους υποδοχείς Λειτουργία σε εξάρτηση από άλλους αδένες, Κ.Ν.Σ. (υποθάλαµο-υπόφυση) Νοσολογικά σύνδροµα κυρίως από περίσσεια ή ανεπάρκεια ορµονών Ποικιλία συµπτωµάτων από πολλά συστήµατα