Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Φιλοσοφική Σχολή. Τμήμα Ψυχολογίας

Transcript

1 1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Φιλοσοφική Σχολή Τμήμα Ψυχολογίας Π.Μ.Σ. Μάθηση και Συναίσθημα σε Νέους και Ηλικιωμένους Μεταπτυχιακή Διπλωματική Εργασία Ακαδημαϊκή Αναβλητικότητα σε φοιτητικό πληθυσμό: Ο ρόλος της συναισθηματικής ρύθμισης Σοφία Φαραζά Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Παναγιώτα Μεταλλίδου Θεσσαλονίκη, 2017

2 2 Περιεχόμενα Ευχαριστίες...3 Πρόλογος Αναβλητικότητα.8 Εννοιολογικός Προσδιορισμός..8 Επιπτώσεις..12 Προβλεπτικοί παράγοντες Συναισθηματική Ρύθμιση...26 Ορισμός συναισθήματος και συναισθηματικής ρύθμισης...26 Δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης.29 Στρατηγικές συναισθηματικής ρύθμισης Στόχοι, Λογική,Υποθέσεις..36 Στόχοι.36 Λογική και Υποθέσεις Μεθοδολογία..41 Δείγμα 41 Εργαλεία.41 5.Αποτελέσματα 54 6.Συζήτηση.66 Βιβλιογραφικές Αναφορές 75 Παράρτημα.84

3 3 Ευχαριστίες Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την επόπτρια μου, κυρία Παναγιώτα Μεταλλίδου για την καθοδήγηση και βοήθεια της κατά την εκπόνηση της εργασίας. Επίσης, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κύριο Γρηγόρη Κιοσέογλου για την καθοδήγηση του στη στατιστική ανάλυση. Ευχαριστώ πολύ όλους τους φοιτητές και φοιτήτριες που ανταποκρίθηκαν και με τη συμμετοχή τους κατέστησαν δυνατή την πραγματοποίηση αυτής της έρευνας. Τέλος, ευχαριστώ θερμά την οικογένεια μου, τους φίλους μου και τους συμφοιτητές μου για την ηθική υποστήριξη και συμπαράσταση τους κατά την εκπόνηση της εργασίας και καθ όλη τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου.

4 4 Πρόλογος Η αναβλητικότητα είναι μια συμπεριφορά, η οποία εμφανίζεται με μεγάλη συχνότητα στις σύγχρονες κοινωνίες και έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών ερευνών. Παρ όλο που υπάρχει πλήθος ερευνητικών δεδομένων, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός, κάτι που καθιστά την αναβλητικότητα ένα σύνθετο φαινόμενο. Έχουν δοθεί διάφοροι ορισμοί για την αναβλητικότητα (Lay, Schouwenburg, Steel, Tuckman & Sexton, 1989). Αυτό που αποτελεί κοινό σημείο σε όλους αυτούς τους ορισμούς είναι πως πρόκειται για προσωρινή αποφυγή από υποχρεώσεις και έργα που πρέπει να γίνουν, παρ όλο που το άτομο είναι ενήμερο για τις αρνητικές επιπτώσεις. Σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα, συμπεριφορές αναβλητικότητας παρατηρούνται στο 25% του γενικού πληθυσμού (βλ.περισσότερα στο Klingsieck, 2013) οι οποίες επηρεάζουν διάφορους τομείς, όπως την καθημερινότητα του ατόμου (π.χ. αναβολή πληρωμής λογαριασμών) ή την επαγγελματική καριέρα (π.χ. αναβολή σημαντικών εργασιών). Ιδιαίτερα στο φοιτητικό πληθυσμό, η αναβλητικότητα παρατηρείται σε μεγάλο ποσοστό που φτάνει το 70% (Ferrari, O Callaghan, & Newbegin, 2005). Πρόκειται συγκεκριμένα για την ακαδημαϊκή αναβλητικότητα, η οποία αναφέρεται στην αναβολή ακαδημαϊκών υποχρεώσεων (π.χ. διάβασμα για τις εξετάσεις). Η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στο φοιτητικό πληθυσμό και την ακαδημαϊκή αναβλητικότητα, διότι εμφανίζεται σε μεγάλα ποσοστά και θέλουμε να εξετάσουμε ποιοι παράγοντες σχετίζονται με την εμφάνιση της και αν υπάρχουν παράγοντες που λειτουργούν προστατευτικά ή αποτρεπτικά ως προς την εκδήλωση της. Σύμφωνα με τη διεθνή βιβλιογραφία (Choi & Moran, Chu & Choi, Kim, Fernandez, & Terrier, 2017), η αναβλητικότητα έχει και μια προσαρμοστική διάσταση. Ειδικότερα, τα άτομα με ενεργητική αναβλητικότητα επιλέγουν σκοπίμως την αναβολή των υποχρεώσεων τους, ως μια στρατηγική αποφυγής των αρνητικών συναισθημάτων, όπως το άγχος. Προτιμούν να δουλεύουν κάτω από πίεση, πιστεύουν ότι θα τα καταφέρουν και είναι

5 5 ικανοποιημένοι από το αποτέλεσμα τους. Αυτή η διάσταση της αναβλητικότητας έρχεται σε αντίθεση με αυτήν της παθητικής. Στην παθητική αναβλητικότητα, τα άτομα δεν πιστεύουν πώς θα τα καταφέρουν, νιώθουν δυσφορία και τελικά αποτυγχάνουν (Chu & Choi, 2005). Καθώς η αναβλητικότητα είναι μια συμπεριφορά με αρνητικές επιπτώσεις, εξετάζεται κατά κύριο λόγο από ερευνητές στην παθητική της διάσταση. Στην παρούσα έρευνα θα διερευνήσουμε και την ενεργητική της διάσταση, καθώς και τη σύνδεση της με στρατηγικές ρύθμισης των αρνητικών συναισθημάτων. Έχουν αναφερθεί διάφοροι λόγοι που συμβάλλουν στην εμφάνιση ακαδημαϊκής αναβλητικότητας, αλλά οι βασικότεροι λόγοι είναι η δυσκολία του έργου ή το συναίσθημα της βαρεμάρας που προκαλεί στα άτομα η ενασχόληση τους με ένα έργο (Wilson & Nguyen, 2012). Καθώς οι περισσότερες έρευνες εστιάζουν στις συνέπειες της αναβλητικής συμπεριφοράς, είτε σε ακαδημαϊκό είτε σε γενικό επίπεδο, δεν έχουν ξεκαθαριστεί επαρκώς οι λόγοι για τους οποίους κάποιος οδηγείται σε αναβλητική συμπεριφορά. Γι αυτόν τον λόγο, θα διερευνηθούν πιθανοί προβλεπτικοί παράγοντες ως προς την εκδήλωση αναβλητικής συμπεριφοράς σε φοιτητικό πληθυσμό. Ένας τέτοιος παράγοντας είναι η δεξιότητα για συναισθηματική ρύθμιση. Ειδικότερα, σύμφωνα με τα εμπειρικά δεδομένα, το αρνητικό συναίσθημα μπορεί να λειτουργήσει είτε ως «αιτία» είτε ως αποτέλεσμα της αναβλητικής συμπεριφοράς. Τα αρνητικά συναισθήματα που βιώνει κάποιος και η προσπάθεια αποφυγής τους, μπορεί να οδηγήσουν σε αναβλητική συμπεριφορά, η οποία έχει αρνητικές επιπτώσεις και προκαλεί με τη σειρά της αρνητικά συναισθήματα. Καθώς, λοιπόν, τα αρνητικά συναισθήματα παίζουν κυρίαρχο ρόλο στην αναβλητική συμπεριφορά, γίνεται αντιληπτή η αναγκαιότητα διαχείρισης και ρύθμισης τους. Για να μπορέσει να επιτευχθεί η συναισθηματική ρύθμιση, θα πρέπει να υπάρχουν οι κατάλληλες δεξιότητες και στρατηγικές. Στην παρούσα έρευνα γίνεται αναφορά σε απαραίτητες δεξιότητες, όπως η ανεκτικότητα ως προς την παρουσία αρνητικών συναισθημάτων χωρίς το άτομο να αποδιοργανώνεται (Berking, 2007), καθώς και σε

6 στρατηγικές δυσπροσαρμοστικές (π.χ. εκφραστική καταστολή συναισθημάτων) ή προσαρμοστικές (εξωτερίκευση συναισθημάτων). 1 6 Ο στόχος της παρούσας έρευνας, είναι να διερευνηθούν οι δεξιότητες ή η έλλειψη δεξιοτήτων και οι στρατηγικές συναισθηματικής ρύθμισης που χρησιμοποιούνται από το φοιτητικό πληθυσμό. Συγκεκριμένα εξετάζεται, με ποιον τρόπο συσχετίζεται η έλλειψη δεξιοτήτων συναισθηματικής ρύθμισης και η χρησιμοποίηση στρατηγικών με την εμφάνιση αναβλητικής συμπεριφορά. Καθώς επικρατούν διαφορετικές απόψεις σχετικά με την ενεργητική αναβλητικότητα και το αν είναι ένας τρόπος συναισθηματικής ρύθμισης, θα διερευνηθεί επιπλέον η σχέση τόσο της ενεργητικής όσο και της παθητικής ακαδημαϊκής αναβλητικότητας με τις υπό εξέταση δεξιότητες και στρατηγικές συναισθηματικής ρύθμισης. Ειδικότερα, ερευνάται αν η έλλειψη δεξιοτήτων και η χρησιμοποίηση προσαρμοστικών ή δυσπροσαρμοστικών στρατηγικών συναισθηματικής ρύθμισης αποτελούν προβλεπτικό παράγοντα εμφάνισης αναβλητικότητας. Όσον αφορά τη σχέση δεξιοτήτων και στρατηγικών, υπάρχει η παραδοχή ότι είναι διακριτές, αλλά αλληλένδετες διαδικασίες (Τull & Aldao, 2015), οι οποίες αποτελούν βασικά συστατικά στοιχεία της συναισθηματικής ρύθμισης. Οι ερευνητές (Tull & Aldao, 2015) υποστηρίζουν πως οι δεξιότητες αποτελούν μια διεργασία ανωτέρου επιπέδου, η οποία προηγείται και επηρεάζει την επιλογή στρατηγικών συναισθηματικής ρύθμισης. Στην παρούσα έρευνα θα διερευνηθεί αν οι δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης ή η έλλειψη αυτών οδηγεί στη χρησιμοποίηση προσαρμοστικών ή δυσπροσαρμοστικών στρατηγικών αντίστοιχα. Στα κεφάλαια που ακολουθούν, θα παρουσιαστεί η έννοια της ακαδημαϊκής αναβλητικότητας, οι πιθανοί προβλεπτικοί παράγοντες και οι επιπτώσεις με βάση τα ερευνητικά ευρήματα (Κεφάλαιο 1). Στη συνέχεια, θα οριστεί η έννοια του συναισθήματος και της συναισθηματικής ρύθμισης, οι δεξιότητες και στρατηγικές συναισθηματικής 1 Ο όρος δεξιότητες αποδίδει τον όρο emotion regulation skills και αφορά δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης και ο όρος στρατηγικές αποδίδει τον όρο emotion regulation strategies και αφορά στρατηγικές συναισθηματικής ρύθμισης.

7 7 ρύθμισης, καθώς και η σύνδεση τους με την αναβλητικότητα (Κεφάλαιο 2). Ακολουθεί η παρουσίαση των στόχων της έρευνας και των ερευνητικών υποθέσεων (Κεφάλαιο 3), η Μεθοδολογία της έρευνας (Κεφάλαιο 4) και η ανάλυση αποτελεσμάτων (Κεφάλαιο 5). Τέλος, στο κεφάλαιο της Συζήτησης γίνεται σχολιασμός των αποτελεσμάτων της έρευνας και γίνονται προτάσεις για περαιτέρω έρευνα (Κεφάλαιο 6). Τα ερωτηματολόγια που χρησιμοποιήθηκαν για τους σκοπούς της έρευνας δίνονται στο Παράρτημα.

8 8 Κεφάλαιο 1 Αναβλητικότητα Εννοιολογικός Προσδιορισμός Η αναβλητικότητα είναι μια μορφή συμπεριφοράς, η οποία εμφανίζεται ολοένα και πιο έντονα στις σύγχρονες κοινωνίες. Σύμφωνα με τον ακριβή ορισμό που δίνει το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Μ.Τριανταφυλλίδης, 2009), η αναβλητικότητα είναι «ιδιότητα αυτού που αναβάλλει και μεταθέτει στο μέλλον ό,τι θα έπρεπε να κάνει αμέσως». Όσον αφορά τη διεθνή βιβλιογραφία, δεν υπάρχει ένας κοινά αποδεκτός ορισμός και το φαινόμενο της αναβλητικότητας ερμηνεύεται διαφορετικά από τους θεωρητικούς και τους ερευνητές της συγκεκριμένης έννοιας. Πιο συγκεκριμένα, οι Tuckman και Sexton (1989) όρισαν την αναβλητικότητα ως «την τάση κάποιος να καθυστερεί ή να αποφεύγει τελείως τις ευθύνες, τη λήψη αποφάσεων και την επίλυση έργων». Για τον Lay (1986), η αναβλητικότητα ορίζεται ως «η παράλογη τάση του ατόμου να καθυστερεί εργασίες που γνωρίζει ότι πρέπει να ολοκληρωθούν» και υποστήριξε επίσης, ότι πρόκειται για ένα «κενό» ανάμεσα στην πρόθεση και τη συμπεριφορά, δηλαδή είναι η αποτυχία κάποιος να υλοποιήσει τις προθέσεις του. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη δημιουργία δικαιολογιών, τις τύψεις ή την εναντιωματική συμπεριφορά απέναντι σε άλλους (Ferrari, 2010). Ο Schouwenburg (2004) υποστήριξε, ότι η αναβλητικότητα δεν σχετίζεται με απραξία, αλλά με «την εκτέλεση δραστηριότητας παρόμοιας ή εναλλακτικής με αυτήν που πρέπει να γίνει». Δεν θεωρείται προγραμματισμένη και διαφέρει από τη σκόπιμη αναβολή ή από τη δικαιολογημένη καθυστέρηση που μπορεί να υπάρχει λόγω κάποιου προβλήματος (π.χ. αρρώστια). Ο πιο αντιπροσωπευτικός ορισμός που δόθηκε είναι αυτός του Steel (2007), ο οποίος υποστήριξε ότι «η αναβλητικότητα είναι η εκούσια καθυστέρηση ολοκλήρωσης εργασιών,

9 9 παρ όλο που το άτομο γνωρίζει ότι θα υπάρξουν αρνητικές συνέπειες και ανεπιθύμητα αποτελέσματα». Ο Ferrari (2010) διαχωρίζει αυτούς που καθυστερούν να κάνουν κάτι, επειδή θέλουν να συλλέξουν πρώτα πληροφορίες ή να κάνουν κάτι άλλο σημαντικό προτού προβούν στην τελική τους ενέργεια, από αυτούς που αναβάλλουν να κάνουν κάτι που γνωρίζουν ότι είναι σημαντικό. Στην πρώτη περίπτωση δεν θεωρείται αναβλητική η συμπεριφορά, σε αντίθεση με τη δεύτερη. Ο Ferrari υποστηρίζει λοιπόν, ότι «όλοι έχει τύχει να αναβάλλουν κάτι, αλλά δεν είναι όλοι αναβλητικοί». Όπως παρατηρούμε στους παραπάνω ορισμούς, η αναβλητικότητα χαρακτηρίζεται από καθυστέρηση στην έναρξη και ολοκλήρωση κάποιων υποχρεώσεων. Υπάρχει, όμως, ένας διαχωρισμός σύμφωνα με την Klingsieck (2013), ανάμεσα στην αναβλητικότητα και τη στρατηγική καθυστέρηση που μπορεί να χρησιμοποιεί κάποιος. Στη στρατηγική καθυστέρηση υπάρχει σκοπιμότητα καθώς το άτομο έχει επίγνωση των πιθανών αρνητικών συνεπειών που θα εμφανιστούν, πιστεύει όμως ότι μακροπρόθεσμα θα επικρατήσουν οι θετικές συνέπειες. Από την άλλη, στην αναβλητικότητα η καθυστέρηση θεωρείται παράλογη, χωρίς λόγο, επιβλαβής και επικρατούν κατά κύριο λόγο οι αρνητικές συνέπειες και το αρνητικό συναίσθημα. Η αναβλητικότητα επηρεάζει την καθημερινότητα του ατόμου σε έργα ρουτίνας, όπως η πληρωμή λογαριασμών, φόρων, η επίσκεψη σε γιατρό για προληπτικές εξετάσεις και παρατηρείται στο 25% του γενικού πληθυσμού (Ferrari, Dιaz-Morales, O Callaghan, Diaz, & Argumedo, 2007 στο Klingsieck, 2013). Εκτός από έργα της καθημερινότητας, αναβλητικότητα παρατηρείται επίσης στους φοιτητές και μάλιστα σε μεγάλο ποσοστό που φτάνει το 70% (Ferrari, O Callaghan, & Newbegin, 2005 στο Rosario, Costa, Nunez, Gonzalez-Pienda, Solano, & Valle, 2009). Αυτή η μορφή αναβλητικότητας ονομάζεται ακαδημαϊκή αναβλητικότητα και αφορά την καθυστέρηση στην εκπόνηση εργασιών, τη δυσκολία τήρησης προθεσμιών, την αναβολή άλλων ακαδημαϊκών υποχρεώσεων, όπως για παράδειγμα η επιστροφή βιβλίων στη βιβλιοθήκη ή η εγγραφή στα μαθήματα του εξαμήνου

10 (Scher & Ferrari, 2000). Στην παρούσα έρευνα θα εστιάσουμε στην ακαδημαϊκή αναβλητικότητα. 10 Η αναβλητικότητα μπορεί να αποτελέσει γνώρισμα της προσωπικότητας κάποιου (Gustavson, Miyake, Hewitt, & Friedman, 2014) και μπορεί να είναι προσωρινό ή σχετικά μόνιμο χαρακτηριστικό ή γνώρισμα (Dewitte & Lens, 2000). Η απουσία οργάνωσης και δέσμευσης σε ένα σχέδιο, σε μια προοπτική για το μέλλον, μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια αναβλητικότητα (Diaz-Morales & Ferrari, 2014). Σύμφωνα με ορισμένους ερευνητές, ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα των χρόνια αναβλητικών είναι ότι επιλέγουν δύσκολα έργα και πολύπλοκους τρόπους επίλυσης, δημιουργώντας εμπόδια και δυσκολίες, ώστε με αυτόν τον τρόπο να μπορούν να δικαιολογήσουν την πιθανή αποτυχία τους και να καλύψουν την έλλειψη ικανότητας (Ferrari, Johnson, & McCown, 1995 στο Ferrari, 2001). Τα άτομα που χαρακτηρίζονται από χρόνια αναβλητικότητα έχουν την τάση να βρίσκουν συνεχώς δικαιολογίες για τη συμπεριφορά τους, οι οποίες μπορεί να θεωρούνται λογικές από τους ίδιους, αλλά από τον κοινωνικό περίγυρο θεωρούνται παράλογες, χωρίς νόημα, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται αρνητική εικόνα για αυτά τα άτομα (Ferrari, 2010). Παρ όλο που η αναβλητικότητα προκαλεί σε κάποιους δυσφορία και άγχος, υπάρχουν και άτομα που δεν νιώθουν αρνητικά συναισθήματα όταν αναβάλλουν κάτι (Chu & Choi, 2005). Πρόκειται για την ενεργητική διάσταση της αναβλητικότητας, όπου το άτομο προκαλεί σκόπιμα την καθυστέρηση, ώστε να επωφεληθεί από αυτήν και να έχει παραπάνω χρόνο να προετοιμαστεί. Τα άτομα αυτά προτιμούν να νιώθουν την πίεση του χρόνου, έχουν την ικανότητα να προλαβαίνουν τις προθεσμίες και να επιτυγχάνουν ικανοποιητικά αποτελέσματα (Kim, Fernandez, & Terrier, 2017). Με αυτόν τον τρόπο μειώνονται τα επίπεδα του άγχους, καθώς το άτομο γνωρίζει ότι υπάρχει ακόμα χρόνος μέχρι την προθεσμία, έτσι προσαρμόζει ανάλογα τη συμπεριφορά του (Choi & Moran, 2009). Από την άλλη, στην παθητική διάσταση της αναβλητικότητας, τα άτομα δε νιώθουν ικανά να τα καταφέρουν στα χρονικά περιθώρια που τους απομένουν, απογοητεύονται και νιώθουν

11 11 ενοχές, με αποτέλεσμα να αποτυγχάνουν (Chu & Choi, 2005). Σε έρευνα που έγινε από τους Tice και Baumeister (1997) σε φοιτητές Πανεπιστημίου, βρέθηκε ότι οι ενεργητικοί αναβλητικοί σε σύγκριση με τους μη αναβλητικούς είχαν μειωμένα επίπεδα άγχους και καλύτερη σωματική υγεία, όταν δεν πλησίαζε κάποια προθεσμία. Αλλά, όταν πλέον βρίσκονταν πολύ κοντά στην προθεσμία, τότε βίωναν μεγαλύτερο άγχος συγκριτικά με τους μη αναβλητικούς. Οι Chu και Choi (2005) προσπάθησαν να διερευνήσουν σε φοιτητές, αν υπάρχουν διαφορές ανάμεσα σε άτομα με ενεργητική, παθητική και μηδενική αναβλητικότητα εξετάζοντας διάφορες μεταβλητές, όπως η διαχείριση χρόνου, οι τρόποι αντιμετώπισης προβλημάτων, οι πεποιθήσεις αυτο-αποτελεσματικότητας και οι ακαδημαϊκές επιδόσεις. Τα ευρήματα έδειξαν ότι τα άτομα με ενεργητική και με μηδενική αναβλητικότητα έχουν πολλά κοινά χαρακτηριστικά. Χρησιμοποιούν σκόπιμα και αποτελεσματικά το χρόνο που έχουν, σε αντίθεση με αυτούς που χαρακτηρίζονται από παθητική αναβλητικότητα. Επίσης, βρέθηκε ότι βιώνουν λιγότερο άγχος και θλίψη, νιώθουν ικανοποιημένοι από τη ζωή τους και έχουν καλές ακαδημαϊκές επιδόσεις. Η αναβλητικότητα όταν είναι ενεργητική αποτελεί μια μορφή ρύθμισης του συναισθήματος, η οποία βοηθάει το άτομο να νιώσει καλύτερα, έστω και προσωρινά. Αυτό οδήγησε τους ερευνητές στο συμπέρασμα, ότι η αναβλητικότητα δεν επηρεάζει απαραίτητα αρνητικά τις επιδόσεις και την ποιότητα της δουλειάς και μπορεί για κάποιους να είναι ένας τρόπος να αποδίδουν καλύτερα. Για κάποια άτομα, το να δουλεύουν υπό συνθήκες πίεσης, με στενά χρονικά περιθώρια τους προκαλεί μια «διέγερση» και τους κινητοποιεί περισσότερο, όπως τα ίδια δηλώνουν, γιατί θεωρούν ότι έτσι λειτουργούν καλύτερα και αυτό τους βοηθάει να είναι πιο αποτελεσματικά και δημιουργικά. Ο Ferrari (2001), ωστόσο, υποστήριξε ότι αυτά τα άτομα έχουν εσφαλμένη πεποίθηση για τις επιδόσεις τους. Στην έρευνα του σε φοιτητές Πανεπιστημίου συνέκρινε την ταχύτητα και την ακρίβεια των επιδόσεων μεταξύ χρόνια αναβλητικών και μη αναβλητικών. Η εκτίμηση της αναβλητικότητας έγινε μέσω μιας κλίμακας αξιολόγησης («Adult Inventory of

12 12 Procrastination» -Ferrari et al., 1995), η οποία εξέταζε την τάση του ατόμου να καθυστερεί την έναρξη και ολοκλήρωση έργων. Τα έργα που χορηγήθηκαν είχαν ορισμένο γνωστικό φόρτο και έπρεπε να ολοκληρωθούν πολύ σύντομα. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι χρόνια αναβλητικοί χρειάζονταν περισσότερο χρόνο για να ολοκληρώσουν ένα έργο, δεν υπολόγιζαν σωστά το διαθέσιμο χρόνο και είχαν χαμηλές επιδόσεις συγκριτικά με τους μη αναβλητικούς. Επομένως, φάνηκε ότι οι χρόνια αναβλητικοί, όταν πρέπει να δουλέψουν κάτω από πιεστικές καταστάσεις, όπως είναι ο περιορισμός χρόνου σε συνδυασμό με τη δυσκολία ενός έργου, δυσκολεύονται να τα ολοκληρώσουν με επιτυχία, κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τις δηλώσεις ότι «λειτουργούν καλύτερα κάτω από συνθήκες πίεσης». Όπως γίνεται αντιληπτό, η αναβλητικότητα αφορά μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και μπορεί να επηρεάσει τη ζωή κάποιου σε διάφορους τομείς. Στη συνέχεια θα αναφερθούν ερευνητικά δεδομένα για τις επιπτώσεις αυτής της συμπεριφοράς καθώς και οι πιθανοί προβλεπτικοί παράγοντες της αναβλητικής συμπεριφοράς. Επιπτώσεις της αναβλητικότητας Όπως γίνεται αντιληπτό, η αναβλητικότητα είναι μια συμπεριφορά που παρεμποδίζει και καθιστά δύσκολη τη δέσμευση του ατόμου σε μια υποχρέωση, σε ένα καθήκον και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των αρνητικών συναισθημάτων, την απώλεια ελέγχου στην προσωπική ζωή και την αύξηση των σωματικών και ψυχικών προβλημάτων (Rosario et al., 2009). Αυτός ο δυσπροσαρμοστικός τρόπος ζωής που εμφανίζουν τα αναβλητικά άτομα, προκαλεί αρνητικά συναισθήματα, όπως άγχος ή θλίψη και αυτό επηρεάζει τη σωματική και ψυχική υγεία, αλλά και την επαγγελματική και ακαδημαϊκή καριέρα (Klingsieck, 2013). Στον ακαδημαϊκό τομέα προκαλούνται προβλήματα λόγω χαμηλών επιδόσεων και της μη τήρησης των προθεσμιών στην παράδοση εργασιών, στον επαγγελματικό τομέα μπορεί να προκληθούν οικονομικές ζημίες, λόγω της καθυστερημένης εκτέλεσης των απαραίτητων εργασιών (Rosario et al., 2009). Οι επιπτώσεις στον τομέα της υγείας, είτε αφορά τη σωματική είτε την ψυχική, είναι πολύ σημαντικές. Σύμφωνα με το μοντέλο

13 13 «αναβλητικότητα- υγεία» των Sirois, Melia-Gordon, και Pychyl (2003), η αναβλητικότητα επηρεάζει αρνητικά την υγεία με άμεσο και έμμεσο τρόπο. Ο άμεσος τρόπος αφορά το άγχος που προκαλείται εξαιτίας της αναβολής των υποχρεώσεων, το οποίο επηρεάζει την υγεία και ο έμμεσος τρόπος αφορά την υιοθέτηση συμπεριφορών που δεν προάγουν την υγεία, όπως η αναβολή ιατρικών εξετάσεων ή της έναρξης μιας ισορροπημένης διατροφής ή της σωματικής άσκησης. Σε έρευνες που έγιναν σε φοιτητές (Sirois, Tice & Baumeister, 1997) διερευνήθηκε η σχέση μεταξύ υγείας και αναβλητικότητας. Βρέθηκε ότι η αναβλητικότητα συσχετίζεται με αυξημένο άγχος, ιδιαίτερα στην περίοδο των εξετάσεων, με καθυστέρηση της έναρξης θεραπειών για κάποιο πρόβλημα υγείας και αυτό έχει ως αποτέλεσμα την εκδήλωση ασθενειών. Η Sirois (2004) κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η αναβλητικότητα είναι μια συμπεριφορά που αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης προβλημάτων υγείας. Πιο συγκεκριμένα για τους φοιτητές, η ακαδημαϊκή αναβλητικότητα έχει συσχετιστεί με κατάθλιψη, ενοχές, άγχος, παράλογες πεποιθήσεις, χαμηλούς βαθμούς, αντιγραφή στις εξετάσεις και χαμηλή αυτοεκτίμηση (Ferrari, Kim & Seo, Solomon & Rothblum, 1984). Σε μια πρόσφατη έρευνα των Patrzek, Sattler, van Veen, Grunschel και Fries (2015) με φοιτητές Πανεπιστημίου, έγινε προσπάθεια να διερευνηθεί η σχέση μεταξύ ακαδημαϊκής αναβλητικότητας και των μορφών κακής ακαδημαϊκής διαγωγής (ψευδείς δικαιολογίες, λογοκλοπή σε εργασίες, αντιγραφή σε εξετάσεις, χρήση ακατάλληλου λεξιλογίου και παραποίηση δεδομένων σε εργασίες και εξετάσεις). Τα αποτελέσματα έδειξαν, ότι η ακαδημαϊκή αναβλητικότητα ενισχύει τη συχνότητα εμφάνισης κάποιων μορφών κακής ακαδημαϊκής διαγωγής, ιδιαίτερα σε φοιτητές μεγαλύτερων εξαμήνων. Πιο συγκεκριμένα, το 75% των φοιτητών δήλωσε ότι έχει χρησιμοποιήσει κάποιες από τις παραπάνω πρακτικές, με την αντιγραφή σε εξετάσεις να είναι η πιο συνηθισμένη (36%).

14 14 Σε πρόσφατη μετα-ανάλυση 33 ερευνών των Kim και Seo (2015) διερευνήθηκε αν οι ακαδημαϊκές επιδόσεις συσχετίζονται με την αναβλητικότητα. Πιο συγκεκριμένα, κάποιοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η αναβλητικότητα έχει αρνητικές επιπτώσεις στα ακαδημαϊκά επιτεύγματα, όπως χαμηλοί βαθμοί, απόσυρση από τα μαθήματα (Balkis, 2013 στο Kim & Seo, 2015). Επίσης, η χρονική πίεση που προκύπτει λόγω της αναβλητικότητας μπορεί να επηρεάσει την ακρίβεια και τη συνέπεια και, κατ επέκταση, επηρεάζει αρνητικά τις ακαδημαϊκές επιδόσεις (Van Eerde, 2003 στο Kim & Seo, 2015). Από την άλλη, υπάρχουν ερευνητές που δεν έχουν βρει συσχέτιση αναβλητικότητας και ακαδημαϊκών επιδόσεων (Solomon & Rothblum, 1984 στο Kim & Seo, 2015) και κάποιοι που υποστηρίζουν ότι η αναβλητικότητα έχει θετική επίδραση στις επιδόσεις (βλ.στο Kim & Seo, 2015). Αυτά τα διαφορετικά ευρήματα μπορεί να οφείλονται στα διαφορετικά εργαλεία μέτρησης της αναβλητικότητας, στη χρήση αυτo-αναφορών, οι οποίες μπορεί να μην αντανακλούν την πραγματικότητα και στα δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων/-ουσων στις έρευνες. Συνδυάζοντας όλα τα ευρήματα από προηγούμενες έρευνες, στη μετα-ανάλυση φάνηκε να υπάρχει αρνητική συσχέτιση αναβλητικότητας και ακαδημαϊκής επίδοσης. Επομένως, όπως συμπέραναν και οι ερευνητές, οι χαμηλές ακαδημαϊκές επιδόσεις είναι μια αναπόφευκτη συνέπεια της αναβλητικότητας. Ένας περιορισμός που υπάρχει στη συγκεκριμένη μετα-ανάλυση είναι πως συμπεριλήφθηκαν έρευνες οι οποίες εξέταζαν την ενεργητική διάσταση της αναβλητικότητας μέσω της κλίμακας των Choi και Moran (2009). Αυτή η κλίμακα αξιολογεί την ικανότητα να προλαβαίνει κάποιος προθεσμίες και να μην υπάρχουν πάντα χαμηλές επιδόσεις. Γι αυτόν τον λόγο, εγείρεται το ερώτημα από τους Kim και Seo (2015), για το αν θα έπρεπε αυτά τα άτομα που προλαβαίνουν τις προθεσμίες και είναι ευχαριστημένοι από τις επιδόσεις τους, να θεωρούνται αναβλητικοί. Οι ερευνητές προτείνουν, βασιζόμενοι στα ευρήματα της μεταανάλυσης, να γίνει διαχωρισμός της ενεργητικής αναβλητικότητας από άλλες μορφές αναβλητικότητας. Παρ όλα αυτά, η ενεργητική αναβλητικότητα, όπως έχουμε διαπιστώσει

15 σε βιβλιογραφική επισκόπηση, εξετάζεται ως μια διάσταση της αναβλητικότητας και δεν διαχωρίζεται. 15 Η αναβλητικότητα, λοιπόν, είναι ένα ανησυχητικό φαινόμενο το οποίο, σύμφωνα με τους Pychyl και Flett (2012), πρέπει να μελετηθεί εκτενώς για τους εξής λόγους: α) η χρόνια αναβλητικότητα αποτελεί χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητας και σχετίζεται με έλλειψη της ευσυνειδησίας, β) η αναβλητικότητα επιφέρει συνέπειες σε σημαντικούς τομείς της ζωής όπως η υγεία, λόγω αναβολής ιατρικών προληπτικών εξετάσεων ή υιοθέτησης ενός υγιεινού τρόπου ζωής, και η διαχείριση οικονομικών ζητημάτων, όπως η πληρωμή λογαριασμών ή η αποταμίευση χρημάτων, γ) είναι ένα φαινόμενο που, εκτός από τις αρνητικές συνέπειες που έχει σε ατομικό επίπεδο, επηρεάζει και τον κοινωνικό περίγυρο του ατόμου λόγω εμφάνισης ακατάλληλων συμπεριφορών, όπως, για παράδειγμα, ακύρωση συναντήσεων την τελευταία στιγμή, ασυνέπεια σε υποχρεώσεις, συνεχής εξεύρεση δικαιολογιών. Σύμφωνα με όσα προαναφέρθηκαν, καταλαβαίνουμε ότι η αναβλητικότητα είναι μια σύνθετη μορφή συμπεριφοράς, με σημαντικές επιπτώσεις σε διάφορους τομείς στη ζωή του ανθρώπου, η οποία ωστόσο δεν έχει εξηγηθεί επαρκώς. Στη συνέχεια θα αναφερθούν ερευνητικά δεδομένα για τους προβλεπτικούς παράγοντες της αναβλητικότητας. Προβλεπτικοί παράγοντες της αναβλητικότητας Οι Wilson και Nguyen (2012) προσπάθησαν να προσδιορίσουν τις «αιτίες» που οδηγούν κάποιον στην αναβλητικότητα, επισκοπώντας τη σχετική βιβλιογραφία. Μια κοινή πεποίθηση είναι ότι ο φόβος της αποτυχίας μπορεί να οδηγήσει σε αναβλητική συμπεριφορά. Σύμφωνα, ωστόσο, με έρευνα που έγινε σε φοιτητές από τον Haycock (1993 στο Wilson & Nguyen, 2012) βρέθηκε ότι μόνο στο 7% των ατόμων υπήρχε σημαντική συσχέτιση μεταξύ της τάσης για τελειομανία και φόβο για αποτυχία με την αναβλητικότητα. Η αναζήτηση της «διέγερσης», το να περιμένει κάποιος σκόπιμα μέχρι την τελευταία στιγμή γιατί λειτουργεί καλύτερα κάτω από πίεση, αποτελεί επίσης μια κοινή πεποίθηση, αλλά φαίνεται να συνιστά

16 16 απλά μια μορφή στρατηγικής για την αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων, την οποία εφαρμόζουν κάποια άτομα. Σύμφωνα με τον Steel (2007) μπορεί η αναζήτηση της διέγερσης, να οδηγεί εν μέρει στην αναβλητικότητα, αλλά δεν υπάρχει ισχυρή αιτιώδης σχέση ανάμεσα στην αναζήτηση διέγερσης και την αναβλητικότητα. Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι οι βασικότεροι λόγοι που οδηγούν κάποιους στην αναβλητική συμπεριφορά είναι διότι βρίσκουν το έργο που πρέπει να κάνουν βαρετό, χωρίς ενδιαφέρον, και δύσκολο και, γι αυτόν τον λόγο, θέλουν να το αποφύγουν (Wilson & Nguyen, 2012). Η αξιολόγηση ενός έργου βέβαια είναι υποκειμενική, ο καθένας αντιλαμβάνεται τις δυσκολίες ή το ενδιαφέρον διαφορετικά και γι αυτό κάποια άτομα είναι περισσότερο αναβλητικά από άλλα. Άλλοι παράγοντες που αναφέρονται στην ίδια επισκόπηση και μπορεί να οδηγήσουν στην αναβλητικότητα, είναι η χαμηλή αυτο-αποτελεσματικότητα, δηλαδή οι αμφιβολίες για τις ικανότητες που έχει κάποιος και για τις πιθανότητες επιτυχίας του, με αποτέλεσμα να μην καταβάλει μεγάλη προσπάθεια, η επίδραση προηγούμενων τυχόν αποτυχιών, η έλλειψη προοπτικής για το μέλλον, καθώς δίνεται μεγαλύτερη σημασία σε βραχυπρόθεσμα οφέλη και όχι σε μακροπρόθεσμες συνέπειες που μπορεί να υπάρξουν από την αναβολή, η κακή διαχείριση χρόνου και η απόσπαση προσοχής από εξωτερικούς παράγοντες. Παρ όλο, που πρόκειται για μια συμπεριφορά που εμφανίζεται σε μεγάλο ποσοστό και μελετάται εντατικά τα τελευταία χρόνια, δεν είναι ξεκάθαρο ποιοι παράγοντες συμβάλλουν στην εκδήλωση συμπεριφορών ενδεικτικών της ύπαρξης αναβλητικότητας (Wilson & Nguyen, 2012). Οι περισσότερες έρευνες εστιάζουν στις συνέπειες της αναβλητικότητας στην ακαδημαϊκή ζωή και στη σωματική και ψυχική υγεία. Επομένως, ενώ είναι ξεκάθαρο και προφανές ότι η αναβλητικότητα αποτελεί ένα πρόβλημα της σύγχρονης εποχής, η πλήρης κατανόηση του φαινομένου αποτελεί «ένα φιλοσοφικά δύσκολο έργο» (Andreou, 2007). Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι υπάρχουν διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις του φαινομένου. Σύμφωνα με την Klingsieck (2013), υπάρχουν τέσσερις προσεγγίσεις, οι οποίες προσπαθούν να διερευνήσουν από διαφορετική σκοπιά το φαινόμενο της αναβλητικότητας

17 17 και θα τις αναφέρουμε επιγραμματικά. Η μια προσέγγιση υποστηρίζει πως η αναβλητικότητα αποτελεί χαρακτηριστικό της προσωπικότητας (Ferrari, Steel, 2007). Όπως θα αναλύσουμε και παρακάτω, η αναβλητικότητα σχετίζεται με χαμηλή Ευσυνειδησία και υψηλό Νευρωτισμό. Η δεύτερη προσέγγιση υποστηρίζει, ότι η αναβλητικότητα είναι η αποτυχία να ενεργοποιήσει βουλητικές στρατηγικές, με βάση τα κίνητρά του και αυτό οδηγεί στο «κενό» που υπάρχει ανάμεσα στην πρόθεση και τη συμπεριφορά (Lay, Steel, 2007). Μια άλλη προσέγγιση είναι η κλινική, η οποία εξετάζει τη σχέση της αναβλητικότητας με παράγοντες, όπως η κατάθλιψη, το άγχος, και ποικίλοι στρεσογόνοι παράγοντες (Schouwenburg et al., 2004). Τέλος, η τέταρτη προσέγγιση δίνει έμφαση στo πλαίσιο και την περίσταση. Πιο συγκεκριμένα, υποστηρίζει η αναβλητικότητα προκαλείται από συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του έργου, όπως η δυσκολία ή η ελκυστικότητα (Ackerman & Gross, 2005 στο Klingsieck, 2013). Η αναβλητικότητα λοιπόν, είτε σε γενικό είτε σε ακαδημαϊκό επίπεδο, είναι μια σύνθετη συμπεριφορά, η οποία περιλαμβάνει γνωστικά, συμπεριφορικά και συναισθηματικά στοιχεία. Παρακάτω θα αναφερθούν κάποιοι παράγοντες, οι οποίοι προβλέπουν, σύμφωνα με ερευνητικά ευρήματα, την εκδήλωση αναβλητικής συμπεριφοράς τόσο σε ακαδημαϊκό όσο και σε γενικό επίπεδο. Οικογένεια Κάποιες έρευνες έδωσαν έμφαση στο ρόλο της οικογένειας, ο οποίος έστω και με έμμεσο τρόπο είναι σημαντικός. Οι υψηλές απαιτήσεις και προσδοκίες των γονέων, δημιουργούν πίεση στα παιδιά, η οποία σε συνδυασμό με την αυστηρή κριτική, οδηγεί σε μεγάλο βαθμό σε συμπεριφορές τελειομανίας και φόβο για αποτυχία, και μέσω αυτών στην αναβλητικότητα (Ferrari & Diaz-Morales, 2007 στο Rosario et al., 2009). Στην έρευνα τους οι Rosario et al. (2009) προσπάθησαν να διερευνήσουν το ρόλο που έχει η οικογένεια και το εκπαιδευτικό επίπεδο των γονέων στην ακαδημαϊκή αναβλητικότητα, σε μαθητές Γυμνασίου και Λυκείου. Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι, όσο δυσκολεύει το επίπεδο

18 18 των μαθημάτων και των εργασιών και χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια, τόσο περισσότερο αυξάνεται και το επίπεδο της αναβλητικότητας, καθώς για τους μαθητές είναι προτιμότερο να ασχολούνται με πιο ενδιαφέρονται για αυτούς πράγματα, τα οποία δεν τους προκαλούν άγχος. Όσον αφορά την επιρροή της οικογένειας, φάνηκε από τα ευρήματα, ότι όσο πιο υψηλό είναι το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, τόσο πιο χαμηλό είναι το επίπεδο της αναβλητικότητας. Οι γονείς που δίνουν έμφαση στη σπουδαιότητα της εκπαίδευσης και της ακαδημαϊκής και επαγγελματικής επιτυχίας συμβάλλουν στην εσωτερίκευση αυτών των αξιών στα παιδιά, το οποίο οδηγεί στην υιοθέτηση των ανάλογων συμπεριφορών (Scher & Ferrari, 2000). Όταν υπάρχει ενεργή εμπλοκή των γονέων στη σχολική ζωή, βοηθούν περισσότερο τα παιδιά στα μαθήματα και έχουν υψηλές προσδοκίες από αυτά, τότε αυξάνεται και το επίπεδο της δέσμευσης των μαθητών στα καθήκοντα τους και αυτό λειτουργεί προστατευτικά σε σχέση με την ανάπτυξη αναβλητικότητας. Επίσης, η κατάλληλη καθοδήγηση από τους γονείς και η έμφασή τους στην προαγωγή της αυτονομίας των παιδιών, οδηγούν σε καλύτερα επίπεδα αυτο-ρύθμισης (Rosario et al., 2009), η οποία όπως θα αναφέρουμε παρακάτω, αποτελεί προβλεπτικό παράγοντα της αναβλητικότητας. Πέρα από το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, διερευνήθηκε στην ίδια έρευνα, ο ρόλος της ύπαρξης αδερφών στην οικογένεια και το αν σχετίζεται με την αναβλητικότητα και, όπως φάνηκε από το συγκεκριμένο δείγμα, υπάρχει συσχέτιση. Όταν υπάρχουν αδέρφια στο σπίτι δημιουργούνται άλλα ερεθίσματα στο περιβάλλον πιο δελεαστικά, τα οποία δεν σχετίζονται με μαθήματα, υπάρχει περισσότερη φασαρία και αποσπάται η προσοχή από το διάβασμα και την ολοκλήρωση των σχολικών καθηκόντων, μειώνοντας έτσι τις επιδόσεις και το επίπεδο δέσμευσης στις υποχρεώσεις. Ο μεγάλος αριθμός παιδιών στην οικογένεια δυσκολεύει τους γονείς να υποστηρίξουν και να καθοδηγήσουν στον ίδιο βαθμό όλα τα παιδιά στην ολοκλήρωση των καθηκόντων και στην ενίσχυση των προσπαθειών τους για να επιτύχουν υψηλές επιδόσεις (Rosario et al., 2009).

19 19 Παράγοντες Προσωπικότητας H αναβλητικότητα μπορεί να μεταβληθεί σε ένα σχετικά σταθερό γνώρισμα προσωπικότητας. Γι αυτό έχουν γίνει προσπάθειες διερεύνησης της συσχέτισής της με άλλους παράγοντες προσωπικότητας. Ο Watson (2001) μελέτησε σε φοιτητές τη σχέση της ακαδημαϊκής αναβλητικότητας με τους παράγοντες προσωπικότητας του Μοντέλου των Πέντε Παραγόντων (Costa & McCrae, 1992). Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, υπάρχουν πέντε βασικοί παράγοντες προσωπικότητας: Προσήνεια (φιλικότητα και εμπιστοσύνη προς τους άλλους), Ευσυνειδησία (αξιοπιστία και θέληση για επιτυχία), Νευρωτισμός (αίσθημα ανασφάλειας και ανεπάρκειας), Εξωστρέφεια (κοινωνικότητα, δραστηριότητα), και Δεκτικότητα (δημιουργικότητα, ευρύ πνεύμα, αναζήτηση νέων εμπειριών). Βρέθηκε θετική συσχέτιση μεταξύ αναβλητικότητας, χαμηλής Ευσυνειδησίας και χαμηλής Εξωστρέφειας. Αυτό σημαίνει ότι τα άτομα με υψηλή αναβλητικότητα τείνουν να αμελούν τις υποχρεώσεις τους, δεν είναι πειθαρχημένα, αξιόπιστα και είναι πιο υποχωρητικά. Επίσης, βρέθηκε θετική συσχέτιση με τον υψηλό Νευρωτισμό, κάτι που οδηγεί στο συμπέρασμα, ότι αυτά τα άτομα δυσκολεύονται να προσαρμοστούν σε δύσκολες συναισθηματικά καταστάσεις. Σύμφωνα με τα στοιχεία από την μετα-ανάλυση του Poropat (2009) έχει βρεθεί ότι τα άτομα με υψηλό Νευρωτισμό βιώνουν έντονο άγχος, επηρεάζονται από το πώς νιώθουν και έτσι δεν μπορούν να επικεντρωθούν στα καθήκοντα τους και να αποδώσουν αποτελεσματικά. Όπως, επίσης, και τα άτομα με χαμηλή Ευσυνειδησία δεν μπορούν να δεσμευτούν σε μια υποχρέωση, να πειθαρχήσουν και να την φέρουν εις πέρας. Οι Kim, Fernandez και Terrier (2017) προσπάθησαν να διερευνήσουν, σε δείγμα φοιτητών, τη συσχέτιση των πέντε παραγόντων προσωπικότητας με τους δυο διαφορετικούς τύπους αναβλητικότητας, δηλαδή την ενεργητική και παθητική. Τα ευρήματα έδειξαν ότι υπάρχει αρνητική συσχέτιση της Ευσυνειδησίας, της Δεκτικότητας και της Εξωστρέφειας με την παθητική αναβλητικότητα. Η ερμηνεία που δίνεται από τους ερευνητές είναι πως όσοι

20 20 διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά προσωπικότητας δεν αναβάλλουν, αλλά όταν το κάνουν, τότε γίνεται με σκοπιμότητα για να είναι πιο αποτελεσματικοί. Επομένως, υπάρχει θετική συσχέτιση με την ενεργητική αναβλητικότητα. Επίσης, βρέθηκε αρνητική συσχέτιση του Νευρωτισμού με την ενεργητική αναβλητικότητα. Οι ερευνητές δίνουν την εξήγηση πως η αναβολή ενεργειών προκαλεί άγχος σε αυτά τα άτομα και γι αυτόν το λόγο δεν θα δεσμευόντουσαν σκοπίμως σε αναβλητική συμπεριφορά, διότι κάτι τέτοιο θα οδηγούσε σε περαιτέρω αύξηση των επιπέδων άγχους. Πέρα από αυτούς του παράγοντες, σε έρευνα τους οι Rebetez, Rochat και Van der Linden (2015), εξέτασαν και ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα της προσωπικότητας που σχετίζεται με την αναβλητικότητα, την παρορμητικότητα. Σύμφωνα με το μοντέλο των Whiteside και Lynam (2001), η παρορμητικότητα αποτελείται από 4 συστατικά στοιχεία: α)την επείγουσα ανάγκη, δηλαδή την τάση κάποιος να αντιδρά έντονα σε καταστάσεις που επικρατεί αρνητικό συναίσθημα, β) την προμελέτη, δηλαδή τη γνώση εκ των προτέρων για τις συνέπειες μιας ενέργειας, πριν γίνει πράξη, γ) την επιμονή, δηλαδή την ικανότητα να παραμένει κάποιος συγκεντρωμένος σε ένα βαρετό ή δύσκολο έργο, δ) την αναζήτηση εμπειριών, δηλαδή την τάση κάποιος να ικανοποιείται γρήγορα και να επιδιώκει καινούριες εμπειρίες. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο, τα ελλείμματα σε κάποιες από τις παραπάνω διαστάσεις της παρορμητικότητας συνδέονται με την αναβλητικότητα. Για παράδειγμα, η έλλειψη της προμελέτης δημιουργεί δυσκολίες στον εντοπισμό πιθανών μακροπρόθεσμων συνεπειών, η έλλειψη επιμονής προκαλεί δυσκολίες στη συγκέντρωση πάνω σε ένα δύσκολο έργο, ενώ η επείγουσα ανάγκη αντιπροσωπεύει την τάση κάποιου να εμπλέκεται σε διαφορετικές ενέργειες από αυτές που θα έπρεπε, για να αποφύγει μια έντονη συναισθηματική κατάσταση (Dewitte & Schouwenburg, 2002). Βασιζόμενοι στη θεωρία, πως η αναβλητικότητα είναι ένα σύνθετο φαινόμενο, το οποίο εμπλέκει γνωστικούς, συναισθηματικούς και κινητήριους παράγοντες (Pychyl & Flett, 2012), η Rebetez και οι συνεργάτες (2015) προσπάθησαν να διερευνήσουν σε φοιτητικό πληθυσμό τη σχέση της

21 21 αναβλητικότητας με παράγοντες, όπως η παρορμητικότητα, οι ακατάλληλες γνωστικέςσυναισθηματικές στρατηγικές, η αυτο-εκτίμηση, και τα κίνητρα (εσωτερικά ή εξωτερικά). Οι ακατάλληλες γνωστικές-συναισθηματικές στρατηγικές, όπως ο μηρυκασμός, δηλαδή η συνεχής ενασχόληση με αρνητικά γεγονότα του παρελθόντος, έχουν σχετιστεί με την αναβλητικότητα, καθώς δεν καταφέρνουν να μετριάσουν τα αρνητικά συναισθήματα και τις σκέψεις. Η αυτο-εκτίμηση έχει επίσης συσχετιστεί με την αναβλητικότητα, διότι όταν κάποιος αποφεύγει να ολοκληρώσει κάποιο έργο λόγω δυσκολίας, εξαιτίας αυτής της συμπεριφοράς που εκδηλώνει, καταφέρνει να μη δείξει την ανικανότητα του. Έτσι, προστατεύεται η αυτο-εκτίμηση του. Όσον αφορά τα κίνητρα (εσωτερικά ή εξωτερικά), η σχέση τους με την αναβλητικότητα δεν είναι ξεκάθαρη, καθώς υπάρχουν αντιφατικά ευρήματα. Σε κάποιες έρευνες έχει βρεθεί θετική συσχέτιση της αναβλητικότητας με την έλλειψη κινήτρων (Lee, 2005 στο Rebetez et al., 2015), ενώ σε άλλες δε φαίνεται να υπάρχει καμία συσχέτιση (Sirin, 2011 στο Rebetez et al., 2015). Συγκεκριμένα, τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ αναβλητικότητας, παρορμητικότητας, χαμηλής αυτο-εκτίμησης, χαμηλών κινήτρων (εσωτερικών ή εξωτερικών) και χρησιμοποίησης μη κατάλληλων γνωστικώνσυναισθηματικών στρατηγικών. Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως η αναβλητικότητα σχετίζεται με δυσκολίες διαχείρισης του συναισθήματος και επιλογής ακατάλληλων στρατηγικών για την αντιμετώπιση των αρνητικών συναισθημάτων. Στη συνέχεια θα αναφερθούν ευρήματα που αφορούν τον προβλεπτικό ρόλο της αυτορύθμισης στην εμφάνιση αναβλητικότητας ως παράγοντα, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στη διαχείριση των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς. Αποτυχία αυτo-ρύθμισης Η αυτο-ρύθμιση είναι μια θεμελιώδης δραστηριότητα της ανθρώπινης συμπεριφοράς και περιλαμβάνει ένα οργανωμένο σύνολο από σκέψεις, συναισθήματα και κίνητρα, τα οποία αφορούν τις εμπειρίες που βιώνει ο καθένας σχετικά με τον εαυτό του (Hoyle, Kernis, Leary,

22 22 & Baldwin, 1999). Πρόκειται για μια διαδικασία, σύμφωνα με την οποία κάποιος ξεκινάει, προσαρμόζει, διακόπτει, τερματίζει ή τροποποιεί με οποιοδήποτε τρόπο τις ενέργειες του, με σκοπό να επιτευχθούν οι στόχοι και τα σχέδια του (Baumeister, Heatherton, & Tice, 1993 στο Heatherton & Baumeister, 1996). Η αποτυχία της αυτο-ρύθμισης είναι ένας παράγοντας που μπορεί να επηρεάσει την ψυχική ευημερία και τις επιδόσεις σε φοιτητικό πληθυσμό (Balkis & Duru, 2015). Υπάρχουν διάφορες απόψεις σχετικά με το τι σημαίνει αποτυχία αυτo-ρύθμισης και ποιος είναι ο ρόλος που έχει στην αναβλητικότητα. Σύμφωνα με τους Heatherton και Baumeister (1996) η αποτυχία μπορεί να οφείλεται είτε στην έλλειψη ενεργειών και προσπαθειών για αυτoρύθμιση είτε στις αναποτελεσματικές προσπάθειες του ατόμου να αναστείλει ή να τροποποιήσει τη συμπεριφορά του με τον κατάλληλο τρόπο. Τα ερευνητικά ευρήματα παρουσιάζουν δυο διαφορετικές απόψεις σχετικά με το ρόλο της αποτυχίας αυτo-ρύθμισης στην αναβλητικότητα. Η μια άποψη είναι ότι τα άτομα που αποτυγχάνουν να αυτορυθμίσουν τη δράση τους παρουσιάζουν χαμηλά κίνητρα και αποδιοργάνωση σε γνωστικό επίπεδο και σε καθημερινές δραστηριότητες (Howell & Watson, 2007), με αποτέλεσμα να οδηγούνται στην αναβλητικότητα. Σε έρευνα που έγινε σε μεταπτυχιακούς φοιτητές που παρακολουθούσαν διαδικτυακά μαθήματα, διερευνήθηκε αν τα εσωτερικά κίνητρα και οι δεξιότητες αυτο-ρύθμισης αποτελούν προβλεπτικό παράγοντα της αναβλητικότητας. Στη συγκεκριμένη έρευνα, ως δεξιότητα αυτο-ρύθμισης, εξετάστηκε η δεξιότητα κάποιου να διατηρεί την προσοχή του στο έργο και να μην επηρεάζονται οι προσπάθειες που καταβάλλει από δελεαστικά ερεθίσματα που βρίσκονται στο περιβάλλον. Αυτό που βρέθηκε είναι, ότι οι φοιτητές που δεν έχουν ισχυρά εσωτερικά κίνητρα για μάθηση και δεν καταβάλλουν προσπάθεια για αυτο-ρύθμιση τείνουν να αναβάλλουν τις υποχρεώσεις τους (Rakes & Dunn, 2010). Επομένως, σύμφωνα με τα ευρήματα της συγκεκριμένης έρευνας, η έλλειψη δεξιοτήτων αυτο-ρύθμισης και εσωτερικών κινήτρων αποτελούν προβλεπτικό παράγοντα της αναβλητικότητας.

23 23 Η άλλη άποψη είναι ότι τα άτομα με αναβλητικότητα επιλέγουν να καθυστερήσουν εσκεμμένα την ολοκλήρωση κάποιου έργου που τους προκαλεί άγχος και με αυτόν τον τρόπο ρυθμίζουν το αρνητικό συναίσθημα (Heatherton & Baumeister, 1996). Προσπαθούν να ασχοληθούν με άλλες, εναλλακτικές και πιο ευχάριστες δραστηριότητες και να αναβάλλουν την ενασχόληση τους με το έργο που τους προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Αυτό, βέβαια, μπορεί να οδηγήσει σε ακόμα πιο αυξημένο άγχος καθώς πλησιάζει η προθεσμία και έτσι υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες το άτομο να οδηγηθεί στην αποτυχία ρύθμισης του συναισθήματος. Επομένως, η αποτυχία αυτο-ρύθμισης μπορεί να αποτελεί μια αποτυχημένη προσπάθεια ρύθμισης του συναισθήματος. Δεν είναι ξεκάθαρο όμως ποια από τις παραπάνω μορφές αποτυχίας αυτο-ρύθμισης παίζει το σημαντικότερο ρόλο στην αναβλητικότητα. Προκειμένου να ρίξουν φως σε αυτή τη σχέση, οι Balkis και Duru (2015) εξέτασαν 328 προπτυχιακούς φοιτητές. Τα αποτελέσματα είναι σύνθετα και έδειξαν ότι οι χαμηλές δεξιότητες αυτο-ρύθμισης αποτελούν σημαντικό προβλεπτικό παράγοντα της αναβλητικότητας και της έλλειψης ψυχικής ευημερίας. Επίσης, οι ερευνητές καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, όταν κάποιος βιώνει αρνητικά συναισθήματα, είναι πολύ πιθανό να αποφεύγει αυτά που πρέπει να κάνει, άρα η αναβλητικότητα είναι μια μορφή ρύθμισης του συναισθήματος, καθώς γίνεται προσπάθεια ρύθμισης των αρνητικών συναισθημάτων, αποφεύγοντας τα. Τέλος, υποστήριξαν ότι, όταν υπάρχουν δεξιότητες αυτορύθμισης, μειώνεται η εμφάνιση αναβλητικής συμπεριφοράς και έτσι μειώνονται τα αρνητικά συναισθήματα και αυξάνεται το επίπεδο ικανοποίησης από την ακαδημαϊκή ζωή. Έτσι λοιπόν, οι δεξιότητες αυτο-ρύθμισης συμβάλλουν σημαντικά στις ακαδημαϊκές επιδόσεις (Bembenutty & Zimmerman, 2003), ενώ η έλλειψη τους οδηγεί στην αποτυχία ρύθμισης των συναισθημάτων, σκέψεων, συμπεριφοράς και της αποτελεσματικής διαχείρισης του χρόνου (Duru, Duru, & Balkis, 2014), κάτι που ενδεχομένως να συμβάλλει στην αναβλητικότητα. Είναι χαρακτηριστικό πως τα άτομα που εμφανίζουν υψηλή αναβλητικότητα, ιδιαίτερα οι φοιτητές, δυσκολεύονται να οργανώσουν και να υπολογίσουν

24 24 πόσο χρόνο χρειάζονται για να ολοκληρώσουν κάποιο έργο και συνήθως αργούν να ξεκινήσουν τη μελέτη για τις εξετάσεις, καθώς δεν εκτιμούν σωστά το χρονικό περιθώριο που έχουν (Balkis, 2013). Ένα άλλο σύνηθες φαινόμενο είναι οι φοιτητές να αναβάλλουν τη μελέτη των μαθημάτων τους και να μην κινητοποιούνται να διαβάσουν, όταν υπάρχει κάποιος παράγοντας περισσότερο ελκυστικός στο περιβάλλον τους, όπως για παράδειγμα, να βγουν έξω με φίλους ή να ασχοληθούν με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Επομένως, θα πρέπει να οικοδομήσουν κατάλληλους τρόπους αυτο-ρύθμισης, ώστε να ενισχύσουν τα κίνητρα τους και να καταφέρουν να επιτύχουν το στόχο τους. Έτσι, η έλλειψη δεξιοτήτων αυτο-ρύθμισης οδηγεί στην αύξηση της αναβλητικότητας και αυτό έχει ως συνέπεια να αυξάνεται το αρνητικό συναίσθημα, να επικρατεί το άγχος, η θλίψη, οι ενοχές, το αίσθημα του ανικανοποίητου και όσον αφορά τους φοιτητές, να μειώνονται οι ακαδημαϊκές επιδόσεις τους. Κοινή διαπίστωση με βάση τα ερευνητικά δεδομένα, είναι ότι στην αναβλητικότητα αυτό που κυριαρχεί κατά κύριο λόγο είναι το αρνητικό συναίσθημα, είτε ως αιτία είτε ως συνέπεια. Κάποιες έρευνες έχουν δείξει, ότι όταν κάποιος είναι αναστατωμένος ή στεναχωρημένος, είναι πιο πιθανό να αναβάλλει κάτι που πρέπει να κάνει (Tice, Bratslavsky, Baumeister, 2001) και αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργούνται αρνητικά συναισθήματα, όπως είναι το άγχος, η θλίψη ή οι ενοχές για αυτό που αναβλήθηκε και δεν υπάρχουν πολλά περιθώρια αναπλήρωσης για να επιτευχθεί ο στόχος. Επομένως, καταλαβαίνουμε πόσο σημαντικό ρόλο παίζει το αρνητικό συναίσθημα στην αναβλητικότητα και πόσο απαραίτητη είναι η σωστή διαχείριση των συναισθημάτων. Ακόμα και όταν κάποιοι βασίζονται στην ενεργητική αναβλητικότητα για να ρυθμίσουν το συναίσθημά τους, τα θετικά αποτελέσματα είναι παροδικά, γιατί μακροπρόθεσμα θα επικρατήσει πάλι το αρνητικό συναίσθημα. Πολλοί ερευνητές δίνουν έμφαση στις δεξιότητες ρύθμισης του συναισθήματος και στη χρησιμοποίηση των κατάλληλων στρατηγικών, ώστε να περιοριστεί κατά κάποιον τρόπο η αναβλητικότητα ή να αντιμετωπιστεί, και να μην υπάρχουν επιπτώσεις σε διάφορους

25 25 τομείς της ζωής και στην επίτευξη στόχων. Μάλιστα, θεωρούν ότι οι δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης συνιστούν έναν σημαντικό προβλεπτικό παράγοντα της αναβλητικότητας. Στο επόμενο κεφάλαιο, θα εξηγήσουμε τι είναι η συναισθηματική ρύθμιση, ποιες είναι οι δεξιότητες που πρέπει να διαθέτει κάποιος για να διαχειριστεί τα συναισθήματά του και ποιες είναι οι προσαρμοστικές και δυσπροσαρμοστικές στρατηγικές για τη ρύθμιση του συναισθήματος.

26 26 Κεφάλαιο 2 Συναισθηματική ρύθμιση Ορισμός συναισθήματος και συναισθηματικής ρύθμισης Τα συναισθήματα, είτε θετικά είτε αρνητικά, παίζουν σημαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Μπορεί να είναι χρήσιμα αλλά μπορούν ακόμα και να δημιουργήσουν πρόβλημα, όταν δεν είναι τα κατάλληλα και στην κατάλληλη ένταση. Για να μπορέσουμε να εξηγήσουμε τη συναισθηματική ρύθμιση, θα πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε τι ακριβώς είναι τα συναισθήματα. Tα συναισθήματα είναι αποκρίσεις σε ερεθίσματα που λαμβάνουν χώρα στην καθημερινότητα κάποιου και μπορεί να έχουν μικρή έως μεγάλη ένταση, να είναι απλά ή πολύπλοκα, να είναι σύντομης διάρκειας ή να διαρκούν για μεγάλο διάστημα (Gross, 2008). Λόγω αυτής της ποικιλομορφίας, είναι δύσκολο να δοθεί ένας ξεκάθαρος και συγκεκριμένος ορισμός για το συναίσθημα. Γι αυτόν τον λόγο, οι θεωρητικοί που ασχολήθηκαν με το συναίσθημα, για να μπορέσει να γίνει κατανοητή η έννοια του συναισθήματος, αποφάσισαν να ορίσουν 3 βασικά χαρακτηριστικά για τα συναισθήματα. Ένα από τα χαρακτηριστικά είναι η αφορμή με την οποία εγείρονται τα συναισθήματα. Σύμφωνα με τον Lazarus (1991, στο Gross, 2008), συναισθήματα εγείρονται, όταν το άτομο βρίσκεται σε μια κατάσταση, η οποία σχετίζεται με την επίτευξη στόχων που έχει θέσει. Αυτοί οι στόχοι μπορεί να υπάρχουν για μεγάλο διάστημα και να είναι καίριας σημασίας στη ζωή κάποιου, μπορεί να είναι συνειδητοί και πολύπλοκοι ή ασυνείδητοι και απλοί, όπως επίσης, μπορεί να είναι αποδεκτοί στο πολιτισμικό πλαίσιο που βρίσκεται κάποιος ή μη-κοινωνικά αποδεκτοί. To άλλο χαρακτηριστικό αφορά τα συστατικά στοιχεία του συναισθήματος, τα οποία περιλαμβάνουν αλλαγές: (α) σε τομείς της υποκειμενικής εμπειρίας, δηλαδή της ευχάριστης ή δυσάρεστης ποιότητας των συναισθημάτων που βιώνονται ανάλογα με την κατάσταση, (β) στη

27 27 συμπεριφορά, δηλαδή την τάση για δράση ή αποφυγή μιας κατάστασης, και (γ) στη φυσιολογία, η οποία αφορά τη διέγερση του αυτόνομου νευρικού συστήματος ως απάντηση σε ερεθίσματα (Mauss, Levenson, McCarter, Wilhelm, & Gross, 2005 στο Gross, 2008). Το τρίτο χαρακτηριστικό έχει να κάνει με την ικανότητα των συναισθημάτων να επιβάλλονται στη συνείδηση μας, ανάλογα με την περίσταση και να προσπαθούν να μετριάσουν άλλες αντιδράσεις του ατόμου (Frijda, 1988 στο Gross, 2008). Σύμφωνα με τον Gross (2008), το τρίτο χαρακτηριστικό υποδηλώνει τη δυνατότητα για ρύθμιση. Ο Thompson (1994) όρισε τη ρύθμιση του συναισθήματος ως «εξωτερικές και εσωτερικές διαδικασίες που είναι υπεύθυνες για την παρακολούθηση, αξιολόγηση και ρύθμιση των συναισθηματικών αντιδράσεων και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους, ώστε να μπορέσει κάποιος να πραγματοποιήσει τους στόχους του». Σύμφωνα με τους Tice και Bratslavsky (2000), η ρύθμιση του συναισθήματος αποτελεί μια μορφή αυτο-ρύθμισης, η οποία αποτελείται από κάποια συστατικά στοιχεία, κοινά με άλλες μορφές αυτο-ρύθμισης. Αυτά τα κοινά στοιχεία είναι τα πρότυπα, η παρακολούθηση και η ισχύς. Πιο συγκεκριμένα, τα πρότυπα, αφορούν κάποιες αφηρημένες ιδέες και σκέψεις που έχει κάποιος για το πως θα ήθελε να είναι μια κατάσταση και πως θα ήθελε να αντιδράσει σε συγκεκριμένες περιστάσεις. Όταν τα πρότυπα δεν είναι ξεκάθαρα και σαφή, τότε δημιουργείται πρόβλημα στη ρύθμιση. Στην παρακολούθηση, το άτομο δίνει προσοχή στο πώς αισθάνεται και στις αντιδράσεις του, για να μπορέσει αργότερα να ρυθμίσει κατάλληλα τη συμπεριφορά του. Τέλος, το άτομο πρέπει να είναι σε θέση να προβάλει αντίσταση, για να μπορεί να ξεπερνάει τις τυχόν παρορμήσεις και να επικεντρώνεται στην επίτευξη μακροπρόθεσμων στόχων. Παρόλο που υπάρχουν κοινά σημεία με τις άλλες μορφές αυτο-ρύθμισης, η ρύθμιση συναισθήματος θεωρείται «ειδική περίπτωση» γιατί μπορεί να υπονομεύσει άλλες προσπάθειες που πρέπει να γίνουν για αυτο-ρύθμιση (Tice & Bratslavsky, 2000). Για παράδειγμα, αποφεύγοντας κάποιος ένα δυσάρεστο έργο, καταφέρνει να ρυθμίσει προσωρινά το συναίσθημά του και να έχει έτσι βραχυπρόθεσμα οφέλη. Δίνοντας, όμως, σημασία μόνο

28 28 στη ρύθμιση του συναισθήματος, υπονομεύονται άλλες διεργασίες που πρέπει να γίνουν για την επίτευξη του έργου, όπως η σωστή διαχείριση χρόνου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να ικανοποιούνται βραχυπρόθεσμα οφέλη, δηλαδή η αποφυγή αρνητικού συναισθήματος και να μην επιτυγχάνονται οι μακροπρόθεσμοι στόχοι, με αποτέλεσμα να επικρατούν ξανά τα αρνητικά συναισθήματα. Όπως καταλαβαίνουμε, η συναισθηματική ρύθμιση είναι μια προσπάθεια να επηρεαστεί η ένταση, η διάρκεια ή η ποιότητα των συναισθημάτων, είτε αυτά είναι θετικά είτε αρνητικά, ώστε να μπορέσει να επιτευχθεί ο στόχος που τέθηκε ή μια συμπεριφορά αρμόζουσα στο πλαίσιο που βρίσκεται κάποιος. Για να μπορέσει να επιτευχθεί η συναισθηματική ρύθμιση είναι απαραίτητο να υπάρχουν οι κατάλληλες δεξιότητες και στρατηγικές ρύθμισης. Σύμφωνα με τα θεωρητικά μοντέλα συναισθηματικής ρύθμισης, ως δεξιότητες ορίζονται οι τρόποι με τους οποίους κάποιος προσεγγίζει τα συναισθήματά του (π.χ. αποδοχή, προθυμία, ανεκτικότητα), τα κατανοεί και τα αξιολογεί, ενώ ως στρατηγικές ορίζονται τα μέσα που χρησιμοποιεί κάποιος για να επηρεάσει μια διεργασία δημιουργίας ή εκδήλωσης συναισθηματικής συμπεριφοράς (βλ.περισσότερα στο Tull & Aldao, 2015). Παρ όλο που δεν υπάρχουν πολλά εμπειρικά δεδομένα (Naragon-Gainey, McMahon, & Chacko, 2017), τα οποία να εξηγούν τη σχέση δεξιοτήτων και στρατηγικών, οι Tull και Aldao (2015) υποστήριξαν, ότι οι δεξιότητες και στρατηγικές είναι διακριτές διαδικασίες, αλλά παρ όλα αυτά οι σχέσεις τους είναι αμφίδρομες. Πιο συγκεκριμένα, υποστήριξαν, ότι οι δεξιότητες αποτελούν μια διεργασία που γίνεται σε ανώτερο επίπεδο, η οποία επηρεάζει το ποιες στρατηγικές θα εφαρμόσει κάποιος και την επιτυχία που θα έχουν. Το ίδιο ισχύει και για την έλλειψη δεξιοτήτων ρύθμισης. Για παράδειγμα, τα άτομα που δεν είναι ανεκτικά ως προς τα αρνητικά συναισθήματα τείνουν να επιλέγουν στρατηγικές αποφυγής για να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους. Από την άλλη, η συνεχής χρησιμοποίηση δυσπροσαρμοστικών στρατηγικών ρύθμισης συναισθήματος, όπως η αποφυγή αρνητικών συναισθημάτων, μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των δεξιοτήτων ρύθμισης, όπως η ανεκτικότητα ή η ενημερότητα για

29 29 τα συναισθήματα που βιώνονται. Επομένως, καταλαβαίνουμε, ότι οι δεξιότητες και οι στρατηγικές είναι αλληλένδετες έννοιες, οι οποίες αλληλοεπηρεάζονται. Στη συνέχεια, θα αναλύσουμε ποιες είναι αυτές οι δεξιότητες και οι στρατηγικές συναισθηματικής ρύθμισης και ποια είναι η σχέση τους με την αναβλητικότητα. Δεξιότητες συναισθηματικής ρύθμισης Ο Berking (2007) πρότεινε ένα μοντέλο, το οποίο υποστηρίζει, ότι η ρύθμιση του συναισθήματος σχετίζεται με την αλληλεπίδραση συγκεκριμένων δεξιοτήτων. Πιο συγκεκριμένα, αυτές οι δεξιότητες αφορούν το να αντιλαμβάνεται κανείς τα συναισθήματα τα δικά του και των άλλων και να μπορεί να τα προσδιορίσει, να μπορεί να υποστηρίξει τον εαυτό του σε δύσκολες συναισθηματικά καταστάσεις, να τροποποιεί τα αρνητικά συναισθήματα με τέτοιον τρόπο, έτσι ώστε να νιώθει καλύτερα, να μπορεί να είναι ανεκτικός ως προς την παρουσία αρνητικών συναισθημάτων και να μην αποδιοργανώνεται, ώστε να επιτύχει σημαντικούς στόχους. Σύμφωνα με τους Berking και Znoj (2008), η δεξιότητα να είναι κάποιος ανεκτικός ως προς την παρουσία αρνητικών συναισθημάτων, είναι από τις πιο βασικές δεξιότητες ρύθμισης συναισθημάτων και παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχική ευημερία. Σύμφωνα με στοιχεία από διαχρονικές έρευνες, έχει βρεθεί πως οι δεξιότητες ρύθμισης συμβάλλουν στην ψυχική υγεία του ατόμου μακροπρόθεσμα και μετριάζουν την ένταση των στρεσογόνων παραγόντων που μπορεί να οδηγήσουν στην ανάπτυξη ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων (βλ. επίσης, Sim & Zeman, 2005). Όπως γίνεται αντιληπτό, η έλλειψη δεξιοτήτων ρύθμισης του συναισθήματος σχετίζεται με την ανάπτυξη ψυχικών διαταραχών και τη διατήρηση του αρνητικού συναισθήματος. Σε μια προσπάθεια να αποσαφηνίσουν το ρόλο των δεξιοτήτων συναισθηματικής ρύθμισης στην ακαδημαϊκή και γενική αναβλητικότητα, οι Eckert, Ebert, Lehr, Sieland, & Berking (2016) έκαναν 3 ξεχωριστές έρευνες σε φοιτητικό και γενικό πληθυσμό σε 2 διαφορετικές χρονικές στιγμές. Στην πρώτη έρευνα εξετάστηκαν οι προσαρμοστικές δεξιότητες ρύθμισης, όπως η κατανόηση και αποδοχή των αρνητικών συναισθημάτων, η ενημερότητα, η