ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 3 ο

Transcript

1 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Κεφάλαιο 3 ο Διεύθυνση-Παρακίνηση 3.1. Ηγεσία-Βασικές έννοιες Η επιτυχία των επιχειρήσεων ή των οργανισμών δεν εξασφαλίζεται από στελέχη που είναι μόνο ικανοί μάνατζερ, χρειάζεται αυτά τα στελέχη να είναι ταυτόχρονα και ηγέτες. Ηγέτης: είναι το άτομο το οποίο κάνοντας συγκεκριμένες ενέργειες καταφέρνει να κάνει τα άλλα άτομα να τον ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα. Ηγέτης μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε άνθρωπος στην ομάδα του. Είναι εκείνος ο προϊστάμενος που ανεξάρτητα από την οργάνωση και το ιεραρχικό επίπεδο που βρίσκεται πετυχαίνει εξαιρετικά αποτελέσματα με την βοήθεια ικανοποιημένων συνεργατών. Ενέργειες του καλού ηγέτη στο χώρο του: καθοδηγεί

2 παίρνει πρωτοβουλίες ανοίγει ορίζοντες βελτιώνει συνεχώς τα πράγματα Ηγετική συμπεριφορά Οι μελετητές της ηγετικής συμπεριφοράς χωρίζονται σε δύο μεγάλα επιστημονικά ρεύματα που ονομάζονται πρώτο επιστημονικό ρεύμα και δεύτερο επιστημονικό ρεύμα. 1. Πρώτο επιστημονικό ρεύμα (Τι είναι) Οι μελετητές προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα ποια είναι τα ειδικά γνωρίσματα που αναδεικνύουν έναν άνθρωπο σε ηγέτη. Τελικά κατέληξαν στη μελέτη των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας που έχουν οι ηγέτες. Δηλαδή προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα: «Τι είναι ηγέτης;» 2. Δεύτερο επιστημονικό ρεύμα (Τι κάνει) Οι μελετητές αυτής της άποψης υποστηρίζουν ότι για να γίνει ένα άτομο ηγέτης δεν χρειάζεται να έχει κάποια χαρακτηριστικά προσωπικότητας, αλλά να κάνει τις κατάλληλες ενέργειες ώστε να αναδειχθεί ηγέτης στην ομάδα του. Δηλαδή προσπαθούν να απαντήσουν στο ερώτημα: «Τι κάνει ο ηγέτης;» Οπότε μπορούμε να ορίσουμε την ηγετική συμπεριφορά σαν το σύνολο των ενεργειών ενός ατόμου που επιδρούν στους άλλους ανθρώπους και τους κάνουν να τον ακολουθούν εθελοντικά και πρόθυμα και να του έχουν εμπιστοσύνη. Βασικά στοιχεία που συνθέτουν την ηγετική συμπεριφορά ενός ατόμου Σύλληψη ενός οράματος, διάδοση του στους συνεργάτες και σύνδεση του με τις καθημερινές εργασίες τους Ενδυνάμωση, ανάπτυξη, παρακίνηση και εμψύχωση των συνεργατών Επιβράβευση των ατόμων Δημιουργία ομάδας και δημιουργία καλού κλίματος σ αυτή Διαμόρφωση στόχων και σχεδίων για την υλοποίηση τους Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 2

3 Συνεχή βελτίωση των ατόμων, των μέσων, των διαδικασιών και συστημάτων και οι καινοτομίες Παρακολούθηση του περιβάλλοντος, η αντιμετώπιση των περιορισμών και των απειλών και η αξιοποίηση των ευκαιριών Ανάπτυξη παιδείας (νοοτροπίας-κουλτούρας) στο χώρο ευθύνης του 3.2. Πηγές δύναμης του Ηγέτη Η ηγεσία δεν σχετίζεται με τις έννοιες της δύναμης, της επιρροής και της εξουσίας. Η δύναμη, η επιρροή και η εξουσία είναι τα μέσα που χρησιμοποιεί ο ηγέτης για να επηρεάσει, να καθοδηγήσει και να παρακινήσει τα μέλη μιας ομάδας. Δύναμη (κατά Weber): Είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να επιβάλλει τις δικές του επιθυμίες μέσα από μια κοινωνική σχέση, παρά την αντίσταση (που ενδεχομένως να υπάρχει) Η δύναμη απαιτεί 2 άτομα ένα που την ασκεί και ένα που την υφίσταται Πιο απλά: δύναμη είναι η δυνατότητα ενός ατόμου να επιβάλλει την επιθυμία του στους άλλους, επηρεάζοντας τη συμπεριφορά τους Επιρροή: Είναι η αλλαγή της σκέψης, των ιδεών, των ενεργειών και της συμπεριφοράς ενός ανθρώπου που προκύπτει από την επίδραση της δύναμης που ασκείται σ αυτόν από κάποιον άλλο Εξουσία: Είναι το νόμιμο δικαίωμα που έχει κάποιος να εξασκεί τη δύναμη που διαθέτει Η εξουσία προκύπτει από τη θέση που κατέχει το άτομο στη διοικητική ιεραρχία Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 3

4 Ο αποτελεσματικός ηγέτης πρέπει να γνωρίζει τη δύναμη και την εξουσία που διαθέτει και τις πηγές απ όπου τις αντλεί. Βασικές πηγές δύναμης Η δύναμη της ανταμοιβής και της τιμωρίας: δίνεται η δυνατότητα στον ηγέτη να ικανοποιεί τις ανάγκες ενός ατόμου ή ομάδας ή να επιβάλλει ποινές Η δύναμη της αναφοράς (προτύπου): Τα άτομα έχουν ένα άλλο άτομο ως πρότυπο ή σημείο αναφοράς και θέλουν να ταυτιστούν μαζί του, γιατί έχει χαρίσματα που τους εντυπωσιάζουν. Επηρεάζονται από αυτό (εμφανίζεται η δύναμη της αναφοράς) και το αναγορεύουν σε αρχηγό. Η δύναμη των ειδικών: προέρχεται από τις ειδικές γνώσεις και την πείρα που έχει κάποιος ή ο ηγέτης σ ένα ειδικό θέμα Η δύναμη των πληροφοριών: αυτή η δύναμη προκύπτει από την κατοχή πληροφοριών ή τον έλεγχο των μηχανισμών μέσω των οποίων μεταβιβάζονται οι πληροφορίες. Οι ηγέτες χρησιμοποιούν περισσότερο τη δύναμη της αναφοράς, του ειδικού και της ανταμοιβής και λιγότερο της τιμωρίας Πρότυπα ηγετικής συμπεριφοράς Τα ζητήματα που αφορούν τη μορφή και τα χαρακτηριστικά της ηγετικής συμπεριφοράς είναι: Η περιγραφή των προτύπων ηγεσίας Η αποτελεσματικότητα και η καταλληλότητα των διαφόρων προτύπων ηγεσίας Με κριτήριο τον τρόπο λήψης των αποφάσεων από τον ηγέτη έχουμε (κατά Lewin) τρία βασικά πρότυπα ηγεσίας: Το αυταρχικό πρότυπο ηγεσίας Το δημοκρατικό πρότυπο ηγεσίας Το εξουσιοδοτικό πρότυπο ηγεσίας Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 4

5 Αυταρχικό πρότυπο ηγεσίας Βασικά στοιχεία: Ο ηγέτης αποφασίζει μόνος του Ο ηγέτης δίνει εντολές στους συνεργάτες του για την εκτέλεση των αποφάσεων του Ο τρόπος αυτός είναι ο καλύτερος: Όταν οι εργαζόμενοι πρέπει να μάθουν γρήγορα το έργο τους Όταν οι εργαζόμενοι δεν ανταποκρίνονται σε άλλους τρόπους ηγεσίας Μειονεκτήματα: Οι εργαζόμενοι δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη για το αποτέλεσμα Η παραγωγή είναι καλή μόνο όταν ο ηγέτης είναι παρών Δημοκρατικό πρότυπο ηγεσίας Βασικά στοιχεία: Ο ηγέτης λαμβάνει υπόψη στις αποφάσεις του τη γνώμη και τις ανάγκες των συνεργατών του Ο ηγέτης ζητά τη συμμετοχή τους στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων Ο τρόπος αυτός αφορά τη διοίκηση εργαζομένων: Με μόρφωση Με υψηλές δεξιότητες ή εμπειρία Με ανεπτυγμένο αίσθημα ευθύνης Που βοηθούν στην εκτέλεση έργου Που είναι δεκτικοί σε νέες ιδέες και αλλαγές Οι έρευνες δείχνουν ότι αυτός ο τρόπος διοίκησης οδηγεί σε μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και ικανοποίηση των μελών της ομάδας Εξουσιοδοτικό πρότυπο ηγεσίας Βασικά στοιχεία: Ο ηγέτης δίνει το δικαίωμα να αποφασίζουν οι συνεργάτες του σε πολλά θέματα Ο ρόλος του ηγέτη είναι περιορισμένος Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 5

6 Η ομάδα παίρνει αποφάσεις μόνη της, χωρίς τον επηρεασμό του ηγέτη Με κριτήριο τον συνολικό προσανατολισμό της συμπεριφοράς του ηγέτη έχουμε 2 διαστάσεις ηγετικής συμπεριφοράς: Προσανατολισμός προς τους ανθρώπους Προσανατολισμός προς τα καθήκοντα Προσανατολισμός προς τους ανθρώπους Σύμφωνα με αυτή την άποψη ο ηγέτης: Θεωρεί τον άνθρωπο σπουδαίο συντελεστή παραγωγής Αποδέχεται τις ιδιαιτερότητες του Αναπτύσσει σχέσεις φιλίας και εμπιστοσύνης πιστεύει ότι αν ικανοποιούνται τα μέλη της ομάδας, η παραγωγή θα είναι ικανοποιητική Αυτό το είδος ηγετικής συμπεριφοράς στρέφεται στην ανάπτυξη και ικανοποίηση των ανθρώπων και στην διατήρηση ανθρώπινων σχέσεων μεταξύ ηγέτη και συναδέλφων. Προσανατολισμός προς τα καθήκοντα Σύμφωνα με αυτή την άποψη: δίνεται μεγάλη προσοχή στον σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου ορίζονται με σαφήνεια οι ρόλοι και οι υποχρεώσεις των εργαζομένων υπάρχουν τυπικές σχέσεις ηγέτη και υφισταμένων οι δομές και οι διαδικασίες είναι καθορισμένες αν οι στόχοι του έργου επιτυγχάνονται, τότε ικανοποιείται η ομάδα η ηγετική συμπεριφορά επικεντρώνεται σε ενέργειες που αφορούν την υλοποίηση του έργου και την εκτέλεση των καθηκόντων Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 6

7 Οι ερευνητές απέδειξαν ότι όλα τα πρότυπα ηγεσία μπορούν να είναι αποτελεσματικά, όταν ασκούνται στην κατάλληλη περίπτωση. Αυτό σημαίνει ότι ο ηγέτης πρέπει να προσαρμόζει το πρότυπο ηγεσίας: 1. στο έργο που έχει να υλοποιήσει 2. στο περιβάλλον μέσα στο οποίο ασκεί την ηγεσία 3. στην ωριμότητα των ατόμων Η ωριμότητα των ατόμων είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να λάβει υπόψη ο ηγέτης όταν επιλέγει το κατάλληλο πρότυπο ηγεσίας. Ωριμότητα είναι: η ικανότητα των ατόμων να υλοποιούν (ξέρουν και μπορούν) έργο η ικανότητα των ατόμων να έχουν διάθεση (θέλουν) να υλοποιούν έργο Για τα άτομα με υψηλή ωριμότητα καταλληλότερες μορφές ηγεσίας είναι οι συμμετοχικές. Για τα άτομα με χαμηλή ωριμότητα καταλληλότερη μορφή ηγεσίας είναι η αυταρχική Παρακίνηση Βασικές έννοιες Η υλοποίηση έργου και η επίτευξη στόχων στις επιχειρήσεις εξαρτάται κυρίως από τους ανθρώπους. Η απόδοση των μελών ή των εργαζομένων εξαρτάται από: την ικανότητα τους να αποδίδουν από την διάθεση τους να καταβάλλουν προσπάθεια Η παρακίνηση των εργαζομένων είναι κύρια φροντίδα της επιχείρησης και έχει σαν στόχο οι εργαζόμενοι: να αναλάβουν ευθύνες να καταβάλλουν προσπάθειες να ανταποκρίνονται στα καθήκοντα τους να υλοποιούν έργο Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 7

8 να πετυχαίνουν στόχους να αποδίδουν γενικά Για να εξασφαλίσει διάθεση για απόδοση από τους εργαζομένους η επιχείρησης πρέπει να δημιουργεί τα κατάλληλα κίνητρα. Οι θεωρίες πάνω στην παρακίνηση προσπαθούν να απαντήσουν σε 2 ερωτήματα: Τι είναι αυτό που παρακινεί τους εργαζομένους για υψηλά απόδοση; Με ποιους τρόπους οι επιχειρήσεις και τα στελέχη μπορούν να παρακινήσουν τους εργαζόμενους για να έχουν υψηλότερη απόδοση; Βασικές θεωρίες Α. Η θεωρία των αναγκών του Abraham Maslow ( ) Βασική παραδοχή: Οι άνθρωποι έχουν σαν κίνητρο δράσης την επιθυμία ικανοποίησης των αναγκών τους Αποτέλεσμα: Όσο περισσότερο ικανοποιούνται οι ανάγκες των ανθρώπων τόσο λιγότερο δημιουργείται κίνητρο για δράση Άρα οι επιχειρήσεις και τα διοικητικά στελέχη, σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, για να παρακινήσουν τους εργαζόμενους πρέπει: Να γνωρίζουν καλά τις ανάγκες τους Να συνδέουν την υλοποίηση του έργου ή την απόδοση των εργαζομένων με την ικανοποίηση των αναγκών τους Ο Maslow ταξινόμησε τις ανάγκες των ανθρώπων, σε μια πυραμίδα, στη βάση της βρίσκονται οι πρώτες ανάγκες που το άτομο προσπαθεί να ικανοποιήσει και στην κορυφή της βρίσκονται αντίστοιχα οι τελευταίες ανάγκες που το άτομο θέλει να ικανοποιήσει. Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 8

9 1. Φυσιολογικές-Βιολογικές ανάγκες Είναι αυτές που συνδέονται με την ύπαρξη του ανθρώπου ως βιολογικού οργανισμού (π.χ. νερό, τροφή, ένδυση, κατοικία) Βρίσκονται στη βάση της πυραμίδας Είναι οι πρώτες ανάγκες που ικανοποιούνται Αν δεν ικανοποιηθούν αυτές οι ανάγκες, δεν γίνεται λόγος για άλλες ανάγκες 2. Ανάγκες για ασφάλεια Είναι αυτές που κάνουν τον άνθρωπο να αισθάνεται σιγουριά για την ύπαρξη του και την ικανοποίηση των φυσιολογικών του αναγκών στο μέλλον Ο άνθρωπος θέλει ασφάλεια απέναντι στους κινδύνους του περιβάλλοντος (ανεργία, ατυχήματα, κ.τ.λ.) Ικανοποιούνται μαζί ή αμέσως μετά την στοιχειώδη ικανοποίηση των φυσιολογικών αναγκών (ασφάλεια, μόνιμη απασχόληση, σύνταξη, κατοικία, κ.τ.λ.) 3. Κοινωνικές ανάγκες Είναι αυτές που σχετίζονται με την επιθυμία του ανθρώπου να είναι μέλος μία ή πολλών κοινωνικών ομάδων, να γίνεται αποδεκτός, να έχει φιλικές σχέσεις, να δίνει και να παίρνει αγάπη και στοργή Είναι κυρίαρχη κατηγορία παρακίνησης αφού ικανοποιηθούν οι φυσιολογικές και οι ανάγκες ασφάλειας 4. Ανάγκες εγωιστικές ή αναγνώρισης (αυτοεκτίμησης) Είναι οι ανάγκες για αναγνώριση από τους άλλους, για φήμη, κύρος, εκτίμηση, σεβασμό, επιτυχία, ικανότητα, ανεξαρτησία, αυτοσεβασμό, αυτοεκτίμηση Είναι κυρίαρχη κατηγορία παρακίνησης αφού ικανοποιηθούν και οι κοινωνικές ανάγκες Είναι δύσκολη η ικανοποίηση τους 5. Ανάγκες ολοκλήρωσης Είναι η ανώτερη κατηγορία αναγκών και η τελευταία από άποψη προτεραιότητας Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 9

10 Είναι οι ανάγκες που έχει ο άνθρωπος να γίνει αυτό που θέλει, να πραγματοποιήσει τα όνειρα, τα οράματα και τις προσδοκίες του Ο Maslow αναφέρει «να γίνει οτιδήποτε είναι ικανός να γίνει» Χρήσιμα στοιχεία της θεωρίας του Α. Maslow Ο άνθρωπος προσπαθεί συνεχώς, σε όλη του τη ζωή, να ικανοποιήσει καλύτερα τις ανάγκες του Η παρακινητική δύναμη των αναγκών είναι αντίστροφη του βαθμού ικανοποίησης τους. Όσο πιο πολύ ικανοποιείται μια ανάγκη τόσο λιγότερο παρακινεί. Όταν ικανοποιηθεί πλήρως εξαφανίζεται Πρακτικά: Καμία ανάγκη δεν εξαφανίζεται, όταν ικανοποιηθεί, απλά χάνει την παρακινητική της δύναμη για όσο διάστημα δεν ικανοποιείται Οι ανάγκες ιεραρχούνται ανάλογα με την προτεραιότητα για ικανοποίηση. Όταν μια κατηγορία ικανοποιείται η επόμενη παίρνει τη θέση της. Κάθε στιγμή υπάρχει μια κατηγορία αναγκών που παρακινεί. Δεν χρειάζεται να ικανοποιηθεί πλήρως μια κατηγορία αναγκών για να εμφανιστεί η επόμενη Β. Η θεωρία υγιεινής-παρακίνησης του Frederick Herzberg ( ) O Herzberg διακρίνει 2 κατηγορίες παραγόντων που προσδιορίζουν τη διάθεση των εργαζομένων για απόδοση: Παράγοντες υγιεινής ή διατήρησης Παράγοντες κίνητρα Χαρακτηριστικά των παραγόντων υγιεινής ή διατήρησης Όταν δεν υπάρχουν στο χώρο εργασίας δημιουργούν δυσαρέσκεια στους εργαζομένους Όταν υπάρχουν εξασφαλίζουν μη δυσαρέσκεια αλλά δεν δημιουργούν καμία ευχαρίστηση και παρακίνηση για υψηλή απόδοση Τέτοιοι παράγοντες είναι: Οι σταθερές αμοιβές-μισθός Οι συνθήκες εργασίας του Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 10

11 Οι διαπροσωπικές σχέσεις στο χώρο εργασίας του Η σιγουριά στη δουλειά του Ο τρόπος εποπτείας του Η πολιτική της επιχείρησης Χαρακτηριστικά των παραγόντων κίνητρα Δημιουργούν ευχαρίστηση και παρακίνηση στους εργαζομένους για όσο το δυνατόν υψηλότερη απόδοση Τέτοιοι παράγοντες είναι: Η αναγνώριση των προσπαθειών και της προσφοράς του Το αν θεωρεί σημαντικό το περιεχόμενο της εργασίας του Η ελευθερία πρωτοβουλιών, η συμμετοχή και η αίσθηση υπευθυνότητας για την εργασία του Η ανάπτυξη των γνώσεων, των ικανοτήτων και της προσωπικότητας μέσω της εργασίας Οι προοπτικές επαγγελματικής εξέλιξης Γ. Η θεωρία των προσδοκιών Αφορά τη διαδικασία της παρακίνησης Βασική λογική: Η απόδοση του εργαζομένου είναι συνάρτηση της προσπάθειας, της ικανότητας, και της υποστήριξης του από το περιβάλλον της οργάνωσης (προϊστάμενο, συνεργάτες, κ.τ.λ.) Ο εργαζόμενος πρέπει να πιστεύει ότι η προσπάθεια του θα ανταμειφθεί σε τέτοιο βαθμό που να ικανοποιεί τις ανικανοποίητες ανάγκες του Ο εργαζόμενος πρέπει να πιστεύει ότι οι ανταμοιβές του θα είναι δίκαιες σε σχέση με αυτά που προσφέρει και με αυτές που παίρνουν οι άλλοι εργαζόμενοι Προϋποθέσεις παρακίνησης του εργαζόμενου για απόδοση είναι: Η σύνδεση απόδοσης και ανταμοιβών Η ανάθεση σε αυτόν εργασιών που ξέρει και μπορεί να κάνει Η κατανόηση από τον εργαζόμενο του τι περιμένουν οι άλλοι να κάνει Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 11

12 Η δίκαιη μεταχείριση σχετικά με τις ανταμοιβές Η προσαρμογή των ανταμοιβών στις ανάγκες του εργαζόμενου ώστε να έχουν αξία για αυτόν Μέθοδοι και τεχνικές παρακίνησης Μέσω των θεωριών παρακίνησης εφαρμόζονται διάφορα είδη μεθόδων παρακίνησης. Οικονομικές μέθοδοι παρακίνησης: Πρόσθετες αμοιβές για παραγωγικότητα (πριμ παραγωγικότητας) Οικονομικά βραβεία επίτευξης στόχων (bonus) Μισθολογικές προαγωγές, ανάλογα με τις επιδόσεις Συμμετοχή στα κέρδη της επιχείρησης Μη οικονομικές μέθοδοι παρακίνησης: Μη οικονομικά βραβεία (έπαινοι, σύμβολα αναγνώρισης κ.τ.λ.) Σχεδιασμός των θέσεων εργασίας ώστε να μειώνεται η μονοτονία και η ρουτίνα Εναλλαγή των θέσεων εργασίας σε τακτά χρονικά διαστήματα ώστε να μειώνεται η ρουτίνα Συμμετοχή των εργαζόμενων στη λήψη αποφάσεων Ανάθεση δελεαστικών στόχων στους εργαζόμενους Κοινωνικές δραστηριότητες Όμως και ο καλός προϊστάμενος με την συμπεριφορά του και τις ενέργειες του (τεχνικές παρακίνησης) παίζει ρόλο στην παρακίνηση των εργαζομένων. Τέτοιες τεχνικές παρακίνησης είναι: Η καθημερινή αναγνώριση της καλής προσπάθειας και της απόδοσης των εργαζομένων Η δημιουργία καλού κλίματος στην ομάδα Η εκτίμηση και ο σεβασμός προς αυτούς Η ενδυνάμωση της αυτοεκτίμησης των συνεργατών με την επισήμανση των θετικών στοιχείων τους και της σημαντικότητας της εργασίας που κάνουν Η συνεχής εξέλιξη των συνεργατών Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 12

13 Η ελευθερία πρωτοβουλιών και η ενθάρρυνση για συμμετοχή με ιδέες και προτάσεις ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Αρχές Οργάνωσης και Διοίκησης Επιχειρήσεων και Υπηρεσιών 13