Καθηγητής Διδακτικής των Μαθηματικών στο Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας

Transcript

1 Λεμονίδης Χ., Χατζηλιαμή Μ. (2005). Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας και οι αριθμητικές γνώσεις των νηπίων. Πρακτικά 4 ης Διεθνούς Διημερίδας Διδακτικής Μαθηματικών. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Π.Τ.Δ.Ε. Ρεθύμνου, σελ Χαράλαμπος Λεμονίδης Καθηγητής Διδακτικής των Μαθηματικών στο Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Μυρσίνη Χατζηλιαμή Υποψήφια Διδάκτορας της Παιδαγωγικής στο Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας και οι αριθμητικές γνώσεις των νηπίων 1. Εισαγωγή Οι έρευνες στην Ελλάδα (Λεμονίδης Χ. 200, Λεμονίδης Χ., Χατζηλιαμή Μ. 2002) έχουν δείξει ότι τα νήπια διαθέτουν πολλές ικανότητες, γνώσεις και δεξιότητες σχετικές με τις αριθμητικές έννοιες. Αυτές οι αριθμητικές ικανότητες και γνώσεις φαίνεται να έχουν προέλευση κυρίως κοινωνική. Δηλαδή, είναι γνώσεις που αποκτά το παιδί είτε από την οικογένεια είτε γενικότερα από το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον (συνομήλικοι, Μ.Μ.Ε. κ.λπ.). Σε μια άλλη έρευνα (Λεμονίδης Χ., Χατζηλιαμή Μ., Κυρίδης Α. 2002) εξετάστηκε η σχέση των γνώσεων των νηπίων σε διάφορα θέματα μαθηματικών με το κοινωνικό περιβάλλον όπου μεγάλωσαν τα νήπια. Διερευνήθηκε δηλαδή η συσχέτιση του επίπεδο των αριθμητικών γνώσεων των νηπίων με συγκεκριμένα κοινωνικά χαρακτηριστικά των γονέων τους, όπως η μόρφωσή και το επάγγελμά τους. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής έδειξαν ότι οι επιδόσεις των νηπίων στις αριθμητικές έννοιες φάνηκε να εξαρτώνται από συγκεκριμένους κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι εντάσσονται στην ευρεία κατηγορία "κοινωνικοοικονομικό επίπεδο" της οικογένειας. Η έρευνα αυτή ενίσχυσε την κυρίαρχη άποψη ότι η κοινωνική γνώση διαφοροποιείται ανάλογα με το περιβάλλον όπου αναπτύσσονται τα νήπια και τις δυνατότητες της οικογένειας να τους προσφέρουν ένα πλούσιο σε εμπειρίες πλαίσιο ανάπτυξης των ατομικών τους ικανοτήτων. Φαίνεται επίσης ότι η μητέρα είναι αυτή που επηρεάζει τις δυνατότητες και τα όρια της εξέλιξης των νηπίων, σε κάθε επίπεδο, επειδή, τουλάχιστον, παραδοσιακά περνά περισσότερο χρόνο μαζί τους. Αρκετές μελέτες ασχολήθηκαν με μεταβλητές οι οποίες σχετίζονται με τη δομή της οικογένειας, όπως το μέγεθος, οι ιεραρχικές σχέσεις των μελών, καθώς και με μεταβλητές όπως η κοινωνική τάξη, το επάγγελμα και το μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Μετά τη δεκαετία του 1970 το ενδιαφέρον των ερευνητών επικεντρώθηκε στα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας. Μελετήθηκαν παράγοντες όπως ο τρόπος επικοινωνίας των μελών της οικογένειας, οι ρόλοι οι οποίοι αναλαμβάνονται μέσα σ αυτήν, ο βαθμός στον οποίο οι γονείς πιστεύουν στην εκπαίδευση ως αξία, η στάση των γονιών απέναντι στη μάθηση, η ενεργή γονική συμμετοχή στην εκπαίδευση των παιδιών τους, οι φιλοδοξίες και οι προσδοκίες που έχουν οι γονείς για τα παιδιά τους. Δηλαδή, η έρευνα στρέφει το ενδιαφέρον της προς το «πολιτιστικό κεφάλαιο» το οποίο κατέχει η οικογένεια και το οποίο συμβάλλει καθοριστικά στη σχολική επιτυχία των παιδιών. Μάλιστα, διαπιστώνεται ότι τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας έχουν καθοριστικότερο ρόλο στον προσδιορισμό της σχολικής επιτυχίας των παιδιών και από αυτή ακόμη την κοινωνική κατάσταση

2 της οικογένειας και το μορφωτικό επίπεδο των γονέων. Μπορούν να περιορίσουν τα μειονεκτήματα τα οποία προέρχονται από το χαμηλό κοινωνικοοικονομικό στρώμα της οικογένειας και να βοηθήσουν τα παιδιά να επιτύχουν στο σχολείο και στη ζωή 1. Γενικά, η έρευνα για τις μαθηματικές γνώσεις των νηπίων δεν έχει προσανατολιστεί συστηματικά προς την κατεύθυνση της συσχέτισης των επιδόσεων τους με το οικογενειακό τους περιβάλλον, δηλαδή προς τον τρόπο με τον οποίο τα λειτουργικά κυρίως χαρακτηριστικά της οικογένειας επιδρούν κατά τη διαδικασία σχηματοποίησης των πρώτων "μαθηματικών ικανοτήτων" των νηπίων. Όμως, θα πρέπει να τονιστεί ότι παρόλο που στο νηπιαγωγείο δεν έχει νόημα να συζητούμε για επιδόσεις, για ιδιαίτερες ικανότητες ή για ζητήματα ισότητας ευκαιριών είναι προφανές ότι η έρευνα για τέτοιου είδους ζητήματα μπορεί να προσφέρει ένα σύνολο πληροφοριών, το οποίο μπορεί να αξιοποιηθεί προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της παρεχόμενης προσχολικής εκπαίδευσης και ιδιαίτερα στο πεδίο της αντισταθμιστικής αποστολής της. Ωστόσο, υπήρξαν έρευνες σε νήπια σχετικά με τα μαθηματικά που χρησιμοποίησαν ως παράγοντες προσδιορισμού τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας. Ένα πολύ σημαντικό λειτουργικό χαρακτηριστικό της οικογένειας είναι τα ερεθίσματα που λαμβάνει το παιδί από το οικογενειακό του περιβάλλον. Ως τέτοια ερεθίσματα θεωρούνται η επίσκεψη σε μουσεία και βιβλιοθήκες, το παιχνίδι των γονέων με τα παιδιά στο σπίτι, το διάβασμα ιστοριών, η ενασχόληση με το κομπιούτερ κλπ. Αυτές οι ευκαιρίες για μη τυπική μάθηση που δίνουν οι γονείς στα παιδιά, αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη ικανοτήτων στο σχολείο 2. Μέσα από τέτοια ερεθίσματα αναπτύσσεται η ερευνητική διάθεση των παιδιών, οξύνεται η μαθηματική τους σκέψη, καλλιεργείται η γλωσσική τους έκφραση και γενικότερα διευρύνεται ο κόσμος των εμπειριών τους. Οι Hartog, Martin D.- Brosnan, Patricia A (1994) και ο Ruth Merttens (2000) ερεύνησαν τη σημασία ενός άλλου λειτουργικού χαρακτηριστικού της οικογένειας, της γονικής συμμετοχής στα σχολικά μαθηματικά, σε μαθητές προσχολικών και πρώτων σχολικών τάξεων, και τον αντίκτυπο που έχει αυτό στους μαθητές. Οι γονείς εκείνοι που ασχολούνται με τα παιδιά τους και τα εμπλέκουν σε καθημερινές αριθμητικές πράξεις έχουν πολλές πιθανότητες να δουν τα παιδιά τους να προοδεύουν. Αντίθετα, οι γονείς που δεν εμπλέκονται σε τέτοιες διαδικασίες και θεωρούν τη σχολική εργασία δύσκολη ή μη ελκυστική έχουν πολλές πιθανότητες να δουν τα παιδιά τους να αποτυγχάνουν σε μαθηματικές δεξιότητες και πράξεις. Κινούμενοι στο ίδιο πλαίσιο οι Hiatt- Michael & Diana (2001) στο Preparing teachers to work with parents υποστηρίζουν ότι οι προσπάθειες των δασκάλων να αναμείξουν τις οικογένειες στα σχολικά προγράμματα, προάγουν μεταξύ των άλλων και υψηλότερα σκορ στο διάβασμα και τα μαθηματικά test για τα παιδιά αυτών των οικογενειών που συμμετέχουν 4. Πολλοί ξένοι ερευνητές ασχολήθηκαν και με εκείνο το λειτουργικό χαρακτηριστικό της οικογένειας που αναφέρεται στη στάση των γονιών απέναντι στη μάθηση. Ο Ruth Merttens στο Family numeracy υποστηρίζει ότι η στάση των γονιών είναι πολύ σημαντική για τη μετέπειτα 1 Bronfenbrenner, U (1986). Ecology of the family as a context for human development. In: Development Psychology, 22, 6, p Fuligni, A. & Stevenson, H (1994). Home environment and school learning. In: T. Husen & T. Postlethwaite (Eds), The international encyclopedia of education (5),p.p Hartog, Martin D.- Brosnan, Patricia A. (1994). Doing Mathematics with your child. In: ERIC Clearinghouse for Science Mathematics and Environmental Education Columbus OH. & Ruth Merttens (2000).Family numeracy In Journal for Research in Mathematics Education. 4 Hiatt- Michael & Diana (2001). Preparing teachers to work with parents. In ERIC Digests.

3 στάση των παιδιών πάνω σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα όπως τα μαθηματικά. Αναφέρει πως οι γονείς μπορούν να βοηθήσουν μετρώντας και μιλώντας για αριθμούς με τα παιδιά τους, διαβάζοντας και γράφοντας αριθμούς. Αυτό μπορεί να γίνει και με ποιο απλό τρόπο: με το να μιλάνε για μαθηματικά τα οποία έγιναν στο σχολείο ή να μετράνε μαζί τους καθώς ανεβαίνουν τα σκαλιά. Όλα αυτά βοηθούν το παιδί να αισθανθεί πως ό,τι κάνει είναι και ενδιαφέρον και σημαντικό στον κόσμο των μεγάλων 5. Συμπληρωματικά και πέρα από αυτό οι Hartog, Martin D., Brosnon, Patricia A(1992) στο Doing Mathematics with your child θεωρούν ότι επεκτείνοντας τις μαθηματικές ιδέες από την τάξη στο σπίτι, καθιερώνεται η ιδέα ότι τα μαθηματικά δεν είναι απλώς ένα σχολικό μάθημα, αλλά ένα καθημερινό θέμα που κάνει τη ζωή πιο ενδιαφέρουσα και κατανοητή 6. Ο Meghan Eddy στο Children s Literature in Mathematics Instruction αναφέρει ότι υπάρχουν πολλές στιγμές της καθημερινής ζωής που ξεχειλίζουν από μαθηματικές έννοιες (ημερολογιακός χρόνος, γενέθλια κτλ.), αρκεί να τις εκμεταλλευτούν σωστά οι γονείς σε συνεργασία με τα παιδιά τους 7. Τέλος, ο Riley στο Helping your child learn Math υποστηρίζει ότι τα αισθήματα των γονιών για τα μαθηματικά έχουν επίδραση στο πώς τα παιδιά σκέφτονται για τα μαθηματικά και πώς θεωρούν τους εαυτούς τους σαν μαθηματικούς Στόχοι της έρευνας Πρώτος στόχος της έρευνας μας είναι η διερεύνηση των λειτουργικών χαρακτηριστικών της οικογένειας του νηπίου (ερεθίσματα που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά τους, στάση και συμμετοχή των γονέων απέναντι στα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά τους, στάση των γονέων απέναντι στη μάθηση). Δεύτερος στόχος είναι η συσχέτιση των λειτουργικών χαρακτηριστικών της οικογένειας του νηπίου με την επίδοσή του νηπίου σε διάφορες αριθμητικές έννοιες. Ειδικότερα, σε ένα πρώτο στάδιο θα εξετάσουμε συγκεκριμένα λειτουργικά χαρακτηριστικά των οικογενειών. Δηλαδή, μέσα από τις απαντήσεις των γονιών σε προσωπικές συνεντεύξεις, θα διερευνήσουμε τα είδη των ερεθισμάτων που παρέχουν στα παιδιά τους. Στη συνέχεια θα επικεντρωθούμε στη στάση και τη συμμετοχή τους απέναντι στα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα νήπια. Δηλαδή, θα εξετάσουμε εάν και με ποιους τρόπους οι γονείς ασχολούνται με τα παιδιά τους. Τέλος, θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε το προφίλ των γονιών, διερευνώντας τη στάση τους απέναντι στη μάθηση. Συγκεκριμένα, θα ασχοληθούμε με το αν αντιλαμβάνονται ότι τα νήπια μαθαίνουν μέσα από την καθημερινότητα, και αν πράγματι συμβαίνει αυτό εάν το μεθοδεύουν ή όχι Σε ένα δεύτερο στάδιο θα ερευνήσουμε αν συγκεκριμένες αριθμητικές ικανότητες των παιδιών (προφορική αρίθμηση, ανάγνωση αριθμών) σχετίζονται με τα λειτουργικά χαρακτηριστικά των οικογενειών τους, που αναφέρθηκαν παραπάνω.. Μεθοδολογία της έρευνας Η έρευνα μας πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις. Αρχικά ερευνήσαμε το επίπεδο των αριθμητικών γνώσεων των παιδιών, τον Οκτώβριο της σχολικής χρονιάς Τα νήπια εξετάστηκαν με προσωπική συνέντευξη. Όλες οι ερωτήσεις διατυπώθηκαν προφορικά και οι 5 Ruth Merttens.(2000). όπ 6 Hartog, Martin D.- Brosnan, Patricia A. (1994). όπ 7 Meghan Eddy. Children s Literature in Mathematics Instruction 8 Riley. Helping your child learn Math

4 απαντήσεις των νηπίων δίνονταν επίσης προφορικά και καταγράφονταν από τον ερευνητή σε ένα πρωτόκολλο. Ταυτόχρονα, γινόταν βιντεοσκόπηση των νηπίων κατά τη διάρκεια της εξέτασης. Οι αριθμητικές γνώσεις των παιδιών εξετάστηκαν με βάση τις θεματικές της προφορικής αρίθμησης και της ανάγνωσης των αριθμών Σε μία επόμενη φάση, το Μάιο της σχολικής χρονιάς , ερευνήθηκε το οικογενειακό περιβάλλον των νηπίων. Η ερευνήτρια απευθύνθηκε στους γονείς των παιδιών που εξετάστηκαν στην προηγούμενη φάση της έρευνας (Οκτώβριος 200). Ερεύνησε μέσα από προσωπικές συνεντεύξεις, χρήση ερωτηματολογίου και κασετοφώνου κάποια βασικά λειτουργικά χαρακτηριστικά των οικογενειών. Συγκεκριμένα εξέτασε μέσα από ανοιχτές ερωτήσεις τα ερεθίσματα που παρέχουν οι γονείς στα παιδιά τους, τη στάση και τη συμμετοχή των γονιών απέναντι στα ερεθίσματα που λαμβάνει το παιδί τους και τη στάση των γονιών απέναντι στη μάθηση. 4. Το δείγμα της έρευνας Στην πρώτη φάση της έρευνας το δείγμα αποτέλεσαν 42 παιδιά (Ν= 42). Από τα 42 παιδιά τα 21 ήταν του επιπέδου «μεγάλα νήπια», και τα υπόλοιπα 21 του επιπέδου «μικρά νήπια» (προνήπια). Έγινε τυχαία επιλογή 21 νηπίων από διαφορετικές τάξεις (7 από κάθε τάξη) και 21 προνηπίων από διαφορετικές τάξεις (7 από κάθε τάξη). Όλα τα παιδιά του δείγματος φοιτούσαν σε δημοτικά νηπιαγωγεία της νήσου Κω. Στη δεύτερη φάση της έρευνας το δείγμα αποτέλεσαν οι 42 γονείς (Ν= 42) των μαθητών που εξετάστηκαν στην πρώτη φάση της έρευνας. 5. Αποτελέσματα 5.1 Αποτελέσματα αναφορικά με τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας Στη συνέχεια θα παρουσιάσουμε τον τρόπο με τον οποίο ερευνήσαμε λειτουργικά χαρακτηριστικά των οικογενειών της έρευνας μας καθώς επίσης και τα αποτελέσματα που προκύπτουν από την έρευνα αυτή Ερεθίσματα που λαμβάνει το παιδί από το περιβάλλον Για να εξετάσουμε το συγκεκριμένο λειτουργικό χαρακτηριστικό της οικογένειας θέσαμε στους 42 γονείς τις εξής ερωτήσεις: 1) Υπάρχει υλικό για γραφή στο σπίτι; 2) Υπάρχουν βιβλία στο σπίτι; 2 α ) Τι είδους βιβλία; ) Υπάρχουν επιτραπέζια παιχνίδια στο σπίτι;

5 α ) Τι είδους επιτραπέζια; 4) Έχετε κομπιούτερ στο σπίτι σας; 4 α ) Τι είδους προγράμματα για παιδιά υπάρχουν στο κομπιούτερ; Η επεξεργασία των απαντήσεων έδειξε ότι η μεγάλη πλειοψηφία των γονιών παρέχει ερεθίσματα στα παιδιά της. Στις ερωτήσεις 1 και 2 όλοι οι γονείς απάντησαν θετικά. Στην ερώτηση, το 9% του δείγματος έδωσε θετική απάντηση ενώ, στην ερώτηση «Έχετε κομπιούτερ στο σπίτι σας;» το 60% απάντησε θετικά. Αναφορικά με το είδος των ερεθισμάτων που παρέχεται στα παιδιά σημειώνουμε τα παρακάτω: στην ερώτηση «Τι είδους βιβλία υπάρχουν στο σπίτι» η πλειοψηφία των γονιών (98%) απάντησε ότι υπάρχουν παραμύθια, ενώ ένα πολύ μεγάλο ποσοστό(74%) απάντησε ότι στο σπίτι υπάρχουν βιβλία με γράμματα και αριθμούς. Στην α ερώτηση δόθηκαν οι εξής απαντήσεις: παζλ (90%), παιχνίδια με γράμματα και αριθμούς (74%). Στην ερώτηση «Τι είδους προγράμματα για παιδιά υπάρχουν στο κομπιούτερ», το 76% των απαντήσεων αναφέρεται σε παιχνίδια γνώσης με γράμματα και αριθμούς (παιχνίδι «Perry & Katia»), ενώ ένα μικρότερο ποσοστό (52%) σε παιχνίδια ζωγραφικής και δράσης. Οι παραπάνω απαντήσεις οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η μεγάλη πλειοψηφία των γονιών παρέχει πληθώρα ερεθισμάτων στα παιδιά της. Πέρα από αυτό παρατηρούμε ότι οι γονείς σε μεγάλο βαθμό παρέχουν ερεθίσματα σχετικά με γράμματα και αριθμούς. Μέσω αυτών των ερεθισμάτων το οικογενειακό περιβάλλον δημιουργεί ένα εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη κινήτρων μάθησης στο παιδί. Αυτές οι ευκαιρίες για μη τυπική μάθηση που δίνουν οι γονείς στα παιδιά αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη ικανοτήτων στο σχολείο. Αρκετοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι υπάρχουν πολλές στιγμές της καθημερινής ζωής που ξεχειλίζουν από γλωσσικές και μαθηματικές έννοιες, αρκεί να τις εκμεταλλευτούν σωστά οι γονείς σε συνεργασία με τα παιδιά τους Στάση και συμμετοχή των γονέων απέναντι στα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά τους Για να εξετάσουμε το συγκεκριμένο λειτουργικό χαρακτηριστικό της οικογένειας θέσαμε στους γονείς της έρευνας μας την εξής ερώτηση: 1) Στο σπίτι ασχολείστε με το παιδί σας προσπαθώντας να του μάθετε καινούρια πράγματα; Από την ανάλυση των δεδομένων προκύπτει ότι οι γονείς ασχολούνται με τα παιδιά τους και συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινή τους ζωή. Συγκεκριμένα ένα 71% των γονιών έδωσε θετική απάντηση στην ερώτηση που θέσαμε.κατανοούμε από τα παραπάνω ότι οι Έλληνες γονείς της έρευνάς μας ασχολούνται ενεργά με τα παιδιά τους και προσφέρουν σ αυτά ένα πλούσιο περιβάλλον ερεθισμάτων. Είναι γεγονός ότι οι εμπειρίες αυτές και οι παρεπόμενες εκπαιδευτικές εμπειρίες και διεργασίες θα προσδιορίσουν σε σημαντικό βαθμό τη σχέση του παιδιού με την εκπαίδευση και φυσικά τις πιθανότητες επιτυχίας του. Σε συνδυασμό με τα παραπάνω παραθέτουμε την άποψη του Σ. Γεωργίου ο οποίος υποστηρίζει ότι η γονική συμπεριφορά των 9 Meghan Eddy. Children s Literature in Mathematics Instruction.

6 επιτυχημένων μαθητών χαρακτηρίζεται από ενεργητική συμμετοχή των γονιών τους στην καθημερινή ζωή των παιδιών και από συνεχή διάλογο με τα παιδιά 10. Τις ίδιες απόψεις συμμερίζεται και ο Γ. Φλουρής τονίζοντας ότι το ευνοϊκό κλίμα στο σπίτι, η γονική ενθάρρυνση και η ψυχολογική υποστήριξη συντελούν στη βελτίωση της επίδοσης του παιδιού Η στάση των γονιών απέναντι στη μάθηση των παιδιών τους Για να εξετάσουμε το λειτουργικό χαρακτηριστικό των γονέων που αναφέρεται στη στάση τους απέναντι στη μάθηση των παιδιών τους, θέσαμε τις παρακάτω ερωτήσεις: 1) Τι είδους βιβλία αγοράζετε στα παιδιά σας; 2) Τι είδους επιτραπέζια παιχνίδια επιλέγετε; ) Τι είδους προγράμματα/ παιχνίδια για το κομπιούτερ αγοράζετε για το παιδί σας; 4) Σκέφτεστε από μόνοι σας κάποιες ερωτήσεις ή παιχνίδια μέσα στο σπίτι με σκοπό να μάθετε κάτι στο παιδί σχετικά με τα μαθηματικά ή κάποιο άλλο μάθημα; 5) Όταν βρίσκεστε εκτός σπιτιού σχολιάζετε μαζί με το παιδί σας ό,τι σχετίζεται με αριθμούς (τιμές προϊόντων, αφίσες, πινακίδες, επιγραφές); 6) Όταν ασχολείστε με το παιδί σας προσπαθώντας να του μάθετε καινούρια πράγματα κάθε πότε το κάνετε; 7) Όταν ασχολείστε με την εκμάθηση καινούριων πραγμάτων τι κάνετε συνήθως; 8) Ασχολείστε με δραστηριότητες γραφής, ανάγνωσης, αρίθμησης; Αναφορικά με τη στάση και τη συμμετοχή των γονέων απέναντι στη μάθηση σημειώνουμε τα εξής: ένα ικανοποιητικό ποσοστό των γονέων επιλέγει βιβλία (51%), επιτραπέζια παιχνίδια (%) και παιχνίδια στο κομπιούτερ (76%) που σχετίζονται με γράμματα και αριθμούς. Οι γονείς μ αυτό τον τρόπο δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον για τη δημιουργία θετικής στάσης απέναντι στη μάθηση. Προφανώς, οι γονείς κατανοώντας τη σπουδαιότητα των πρώτων ερεθισμάτων στη ζωή των παιδιών τους φροντίζουν για την ποιότητα και το είδος τους. Είναι ξεκάθαρο ότι το ευνοϊκό οικογενειακό κλίμα στο σπίτι, η γονική ενθάρρυνση και η ψυχολογική υποστήριξη συντελούν στη βελτίωση της επίδοσης του παιδιού. Οι γονείς της έρευνας μας εμπλέκουν τα παιδιά σε δραστηριότητες στις οποίες τους επιτρέπεται να μιλούν, να εξερευνούν, να πειραματίζονται και να αναρωτιούνται κάνοντας τη μάθηση διασκεδαστική και σημαντική. Κινούμενοι στο ίδιο πλαίσιο και προσπαθώντας να διερευνήσουμε τη στάση των γονιών απέναντι στα καθημερινά ερεθίσματα που αφορούν τη μάθηση θέσαμε τις ερωτήσεις 4 και 5. Στην 10 Γεωργίου Σ(2000).Σχέση σχολείου- οικογένειας και ανάπτυξη του παιδιού. Αθήνα. Ελληνικά γράμματα 11 Φλουρής Γ(1989). Αυτοαντίληψη, σχολική επίδοση και επίδραση γονέων. Αθήνα. Γρηγόρης.

7 4 ερώτηση το 60% των γονιών χρησιμοποιεί την εκπαίδευση στην καθημερινή ζωή 12, εκμεταλλευόμενο το κάθε ερέθισμα. Σχετικά με την ερώτηση 5 («Όταν βρίσκεστε εκτός σπιτιού σχολιάζετε μαζί με το παιδί σας ό,τι σχετίζεται με αριθμούς») οι απαντήσεις στην πλειοψηφία τους ήταν αρνητικές. Μόνο το 19% των γονιών της έρευνάς μας έδωσε θετική απάντηση. Οι γονείς που εξετάστηκαν ήταν πιο επιφυλακτικοί σε θέματα που αφορούσαν τους αριθμούς, σε αντίθεση με δραστηριότητες που αφορούσαν τη γλώσσα όπου φάνηκαν πιο άνετοι και ενθουσιώδεις. Περνώντας στην επόμενη ομάδα ερωτήσεων και συγκεκριμένα στην ερώτηση 6, τονίζουμε ότι λιγότεροι από τους μισούς γονείς (40%) ασχολείται καθημερινά με το παιδί του αναζητώντας ερεθίσματα και φέρνοντας το σε επαφή με καινούρια πράγματα. Όσο αφορά το ερώτημα 7, «Τι κάνετε συνήθως με το παιδί σας όταν ασχολείστε με την εκμάθηση καινούριων πραγμάτων» αναφέρονται τα εξής: το 6% των γονιών που ασχολείται με το παιδί του απαντάει ότι επιλέγει τη γραφή γραμμάτων και αριθμών. Σ αυτό το σημείο παρατηρούμε μία πιο «διδακτική» προσέγγιση της μάθησης. Πέρα από τα ερεθίσματα μέσω των βιβλίων και των παιχνιδιών ένα μεγάλο ποσοστό των γονιών (6%) γράφει μαζί με τα παιδιά του, προετοιμάζοντας τα για το δημοτικό. Στο ίδιο πλαίσιο ανάπτυξης (πιο «διδακτικό» και μεθοδευμένο) εντάσσεται και η ερώτηση 8. «Ασχολούνται οι Έλληνες γονείς με δραστηριότητες γραφής, ανάγνωσης, αρίθμησης»; Οι μισοί περίπου γονείς (5%) απαντούν θετικά σ αυτή την ερώτηση. Οι υπόλοιποι που δεν ασχολούνται με τέτοιες δραστηριότητες υποστηρίζουν στην πλειοψηφία τους, ότι δεν το κάνουν για να μην πιέσουν τα παιδιά τους. Από όλα τα παραπάνω δεδομένα κατανοούμε ότι η πλειοψηφία των Ελλήνων γονιών που εξετάσαμε θεωρεί ότι τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από τις καθημερινές δραστηριότητες. Αρκετές έρευνες έχουν τονίσει τη σπουδαιότητα των καθημερινών δραστηριοτήτων στην επιτυχή μάθηση και στην πρόοδο στο σχολικό χώρο Υπάρχει μια ισχυρή συσχέτιση ανάμεσα στην ανάπτυξη που «δέχεται» το παιδί στην παιδική ηλικία και στο επίπεδο επιτυχίας που θα έχει το παιδί αργότερα στη ζωή του. Όταν εξασφαλίζεται στα νέα παιδιά ένα περιβάλλον πλούσιο σε γλωσσικές και αριθμητικές αλληλεπιδράσεις, και όταν το περιβάλλον είναι γεμάτο από ευκαιρίες για συνεχή χρήση των αριθμών και των λέξεων τότε τα παιδιά μπορούν να αρχίσουν να αποκτούν τα απαραίτητα οικοδομικά block για τη γλώσσα και τα μαθηματικά Αποτελέσματα αναφορικά με τις αριθμητικές γνώσεις των παιδιών και τη σύνδεση τους με τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας Για να εξετάσουμε τις αριθμητικές γνώσεις των παιδιών επιλέξαμε 2 θεματικές: την προφορική αρίθμηση και την ανάγνωση των αριθμών. Με σκοπό να συνδέσουμε τις παραπάνω αριθμητικές γνώσεις των παιδιών με τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας τους κάναμε τα εξής: αρχικά χωρίσαμε τους γονείς σε δύο ομάδες, σ αυτούς που ασχολούνται με το παιδί τους συμμετέχοντας στα ερεθίσματα που λαμβάνει, και σ αυτούς που δεν ασχολούνται με το παιδί τους. Ο διαχωρισμός αυτός έγινε μέσω της ερώτησης που αφορά τη στάση και τη συμμετοχή των γονιών στα ερεθίσματα του παιδιού τους (Στο σπίτι ασχολείστε με το παιδί σας προσπαθώντας να του μάθετε καινούρια πράγματα;). Από τους 42 γονείς του δείγματος, 0 (ποσοστό 71%) απάντησαν θετικά και αποτέλεσαν την ομάδα 1 12 Helping your child succeed in school. No Child Left Behind. 1 Helping your preschool child & 1 Helping your child with homework.. No Child Left Behind

8 και 12 γονείς (ποσοστό 29%) έδωσαν αρνητική απάντηση στην ερώτηση που θέσαμε. και αποτέλεσαν την ομάδα 2. Στη συνέχεια για να κάνουμε τη σύνδεση των λειτουργικών χαρακτηριστικών των γονιών με τις αριθμητικές γνώσεις των παιδιών τους κάναμε τα παρακάτω: αρχικά εξετάσαμε τις απαντήσεις των 42 παιδιών στην προφορική αρίθμηση και την ανάγνωση των αριθμών. Σ ένα επόμενο στάδιο συγκρίναμε τις απαντήσεις των 12 μαθητών που οι γονείς τους δεν ασχολούνται, με τις απαντήσεις των υπόλοιπων μαθητών του δείγματος που φάνηκε ότι οι γονείς τους ασχολούνται και συμμετέχουν ενεργά στα ερεθίσματα που λαμβάνουν τα παιδιά τους Προφορική αρίθμηση Σε μια πρώτη φάση της έρευνας εξετάστηκε αν, και σε ποιο βαθμό, τα νήπια κατέχουν την προφορική αριθμητική ακολουθία. Η μάθηση της προφορικής ακολουθίας των φυσικών αριθμών έχει σε μεγάλο βαθμό χαρακτήρα γλωσσικό και, όπως κάθε γλωσσικό υποσύστημα μιας δεδομένης γλώσσας, περιέχει έναν ορισμένο αριθμό από συνθετικούς κανόνες και εξαιρέσεις. Η εκμάθηση των κανόνων αυτών αποτελεί μια μακρόχρονη διαδικασία, που ξεκινά από πολύ νωρίς με τη μορφή κοινωνικής γνώσης και εξελίσσεται σε πιο λειτουργική με την οργανωμένη διδασκαλία στο σχολείο (Γαγάτσης, Α., Λεμονίδης, Χ., 1994) 14. Στην έρευνα μας για να διαγνώσουμε την ικανότητα των παιδιών στην απαγγελία της αριθμοσειράς, κάναμε το εξής: διηγηθήκαμε ένα παραμύθι με ινδιάνους. Στη συνέχεια παρακινήσαμε το παιδί να γίνει ινδιανάκι. Για να επιτευχθεί αυτό το παιδί θα έπρεπε να περάσει κάποιες δοκιμασίες. Η πρώτη δοκιμασία ήταν η εξής: «Μέτρα με κλειστά μάτια μέχρι εκεί που ξέρεις». Μέγεθος ν 9 ν=10 11 ν ν 29 0 ν 99 ν 100 Ομάδα 1 4 άτομα 11 άτομα 8 άτομα 6 άτομα - 1 άτομο 1% 7% 27% 20% % Ομάδα 2 5 άτομα άτομα 2 άτομα 2 άτομα % 25% 17% 17% Πίνακας 1: Επιτυχία στην προφορική αρίθμηση 14 Γαγάτσης, Λεμονίδης. Προφορική αρίθμηση: Μια βασική και χρήσιμη γνώση που η διδασκαλία την αγνοεί.

9 Το ν συμβολίζει τον αριθμό μέχρι τον οποίο μετράει το νήπιο Ομάδα1=παιδιά που οι γονείς τους ασχολούνται μαζί τους Ομάδα 2= παιδιά που οι γονείς τους δεν ασχολούνται μαζί τους Τα στοιχεία του παραπάνω πίνακα φανερώνουν μια σημαντική υπεροχή της ομάδας 1 στην προφορική αρίθμηση. Παρατηρούμε ότι μόνο το 1% της ομάδας αυτής μετράει μονοψήφιους αριθμούς, σε αντίθεση με την ομάδα 2 που ένα σημαντικό ποσοστό της (42%) δεν μπορεί να μετρήσει αριθμούς διψήφιους. Κατανοούμε από την ανάλυση των δεδομένων ότι η προφορική αριθμητική ακολουθία που έχει κοινωνικό χαρακτήρα, σχετίζεται θετικά με τη στάση και τη συμμετοχή των γονιών απέναντι στα ερεθίσματα που λαμβάνει το παιδί τους Ανάγνωση αριθμών Σε αυτή τη φάση της έρευνας γίνεται απόπειρα να διερευνηθεί η ικανότητα των νηπίων σχετικά με την αναγνώριση των γραπτών συμβόλων των αριθμών. Για να επιτευχθεί αυτό, παρουσιάζουμε στο παιδί μία κόλλα Α4 πάνω στην οποία είναι γραμμένοι: α) στην πρώτη σειρά οι αριθμοί: 1, 4, 2 και 5, β) στη δεύτερη σειρά οι αριθμοί:, 7, 6 και 10, γ) στην τρίτη σειρά οι αριθμοί 11, 9, 1 και 16 και δ) στην τέταρτη σειρά οι αριθμοί 12, 20, 8 και 19. Εξηγούμε στο παιδί ότι αυτός είναι ο χάρτης των ινδιάνων με τους αριθμούς των σκηνών τους. Το προτρέπουμε να τους διαβάσει, υπενθυμίζοντας του ότι αυτή είναι μία από τις διαδικασίες που πρέπει να περάσει για να γίνει ινδιάνος. Ανάγνωση Ομάδα1(άτομα) ποσοστά Ομάδα2(άτομα) ποσοστά Πίνακας 2: Επιτυχία στην ανάγνωση των αριθμών Από την εξέταση των δεδομένων του παραπάνω πίνακα προκύπτει μια σαφή υπεροχή της ομάδας 1 αναφορικά με τις γνώσεις πάνω στην ανάγνωση των αριθμών. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το γεγονός ότι ένας μόνο μαθητής από την ομάδα 2 αναγνωρίζει τους διψήφιους αριθμούς (εκτός από τον αριθμό 10) καθώς επίσης και τον αριθμό 9.

10 Το συμπέρασμα που βγαίνει από τα παραπάνω είναι ότι τα παιδιά της ομάδας 1 βρίσκονται σε υψηλότερο γνωστικό επίπεδο στην ανάγνωση των αριθμών, συγκριτικά με τα παιδιά αυτά που οι γονείς τους δεν συμμετέχουν ενεργά στα ερεθίσματα που λαμβάνουν από το περιβάλλον τους. 6. Συμπεράσματα Η επεξεργασία των δεδομένων της έρευνάς μας έδειξε ότι οι Έλληνες γονείς παρέχουν στα παιδιά τους πληθώρα ερεθισμάτων δημιουργώντας ένα εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη κινήτρων μάθησης. Αυτές οι ευκαιρίες για μη τυπική μάθηση που δίνουν οι γονείς στα παιδιά αποτελούν καθοριστικό παράγοντα για την ανάπτυξη ικανοτήτων στο σχολείο. Σημαντικό παράγοντα επιτυχίας στη μάθηση του παιδιού διαδραματίζει και η ενεργητική συμμετοχή των γονέων στα ερεθίσματα που λαμβάνει. Οι γονείς της έρευνας μας ασχολούνται με τα παιδιά τους δίνοντας τους τη δυνατότητα να βιώνουν εμπειρίες γνωστικού περιεχομένου σχετικά με τη γλώσσα και τα μαθηματικά. Όσο αφορά το τρίτο λειτουργικό χαρακτηριστικό της οικογένειας, (στάση απέναντι στη μάθηση) η πλειοψηφία των Ελλήνων γονιών που εξετάσαμε θεωρεί ότι τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από τις καθημερινές δραστηριότητες. Δηλαδή, κατανοούν τη συμβολή των καθημερινών δραστηριοτήτων στην επιτυχή μάθηση και στην πρόοδο στο σχολικό χώρο. Είναι γεγονός ότι όταν εξασφαλίζεται στα νέα παιδιά ένα περιβάλλον πλούσιο σε γλωσσικές και αριθμητικές αλληλεπιδράσεις, και όταν το περιβάλλον είναι γεμάτο από ευκαιρίες για συνεχή χρήση των αριθμών και των λέξεων τότε τα παιδιά μπορούν να αρχίσουν να αποκτούν τα απαραίτητα εφόδια για τη γλώσσα και τα μαθηματικά. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα συμπεράσματα μας αναφορικά με τις αριθμητικές γνώσεις των παιδιών και τη σύνδεση τους με τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας. Φάνηκε ότι υπάρχει θετική συσχέτιση ανάμεσα σ αυτούς τους δύο παράγοντες. Δηλαδή, τα παιδιά που γνωρίζουν αρκετά καλά την προφορική αριθμητική ακολουθία και μπορούν να αναγνωρίζουν πολλούς αριθμούς προέρχονται από οικογένειες που συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινή ζωή των παιδιών τους. Από όλα τα παραπάνω κατανοούμε ότι τα παιδιά είναι πολύ πιθανόν να επιτύχουν στη μάθηση όταν οι οικογένειες τους τα στηρίζουν ενεργά. Είναι γεγονός, ότι η στάση των γονιών είναι πολύ σημαντική για τη μετέπειτα στάση των παιδιών πάνω σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, όπως τα μαθηματικά. Αν οι γονείς δείχνουν ότι εκτιμούν και ταυτόχρονα χρησιμοποιούν την εκπαίδευση στην καθημερινή ζωή, εξοπλίζουν τα παιδιά τους με δυναμικά μοντέλα και συμβάλλουν σημαντικά στην επιτυχία τους στο σχολείο.

11 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ξενόγλωσση Bronfenbrenner, U (1986). Ecology of the family as a context for human development. In: Development Psychology, 22, 6-7. Fuligni, A. & Stevenson, H (1994). Home environment and school learning. In: T. Husen & T. Postlethwaite (Eds), The international encyclopedia of education (5). Hartog, Martin D.- Brosnan, Patricia A. (1994). Doing Mathematics with your child. ERIC Clearinghouse for Science Mathematics and Environmental Education Columbus OH. In: html Hiatt- Michael,Diana (2001). Preparing teachers to work with parents. Paper presented at American Educational Research Association Annual Meeting, Seattle, WA. Meghan Eddy(2002).Children s Literature in Mathematics Instruction. In: falcon.jmu.edu/- ramseyil/mathpict.htm Rod Paige, Laurie Rich, John Mc Grath(2002).Helping your child succeed in school.in: Rod Paige, Laurie Rich, John Mc Grath(2002).Helping your preschool child..in: Rod Paige, Laurie Rich, John Mc Grath(2002). Helping your child with homework..in: Richard Riley(1999). Helping your child learn Math. In: Ruth Merttens. (2000). Family numeracy. In Journal for Research in Mathematics Education,7, p Ελληνική Γαγάτσης, Α. Λεμονίδης, Χ., (1994). Προφορική αρίθμηση: Μια βασική και χρήσιμη γνώση που η διδασκαλία την αγνοεί. Περιοδικό Διάσταση Τεύχος 4, σσ Γεωργίου, Σ. (2000). Σχέση σχολείου- οικογένειας και ανάπτυξη του παιδιού. Αθήνα. Ελληνικά γράμματα. Λεμονίδης Χ. (200). Οι προϋπάρχουσες αριθμητικές ικανότητες των παιδιών όταν έρχονται στο Δημοτικό σχολείο. Στο Χ.Λεμονίδης (200). Μια νέα πρόταση διδασκαλίας των Μαθηματικών στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου. Αθήνα: Πατάκης, σελ. 7-56

12 Λεμονίδης Χ., Χατζηλιαμή Μ. (2002). Έρευνα στις γνώσεις των νηπίων σχετικά με τις αριθμητικές έννοιες. Στο Ε. Κούρτη. Η έρευνα στην προσχολική εκπαίδευση. Τόμος Β Αθήνα: Τυπωθήτω- Γιώργος Δάρδανος. Λεμονίδης Χ., Χατζηλιαμή Μ., Κυρίδης Α. (2002). Η επίδραση του οικογενειακού περιβάλλοντος στις αριθμητικές γνώσεις των νηπίων. Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τεύχος 4, σελ , Ατραπός. Φλουρής Γ(1989). Αυτοαντίληψη, σχολική επίδοση και επίδραση γονέων. Αθήνα. Γρηγόρης. Χαράλαμπος Λεμονίδης Καθηγητής Διδακτικής των Μαθηματικών του Α.Π.Θ. στο Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας Μυρσίνη Χατζηλιαμή Υποψήφια Διδάκτορας της Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. στο Π.Τ.Δ.Ε. Φλώρινας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας και οι αριθμητικές γνώσεις των νηπίων Στη συγκεκριμένη εργασία παρουσιάζονται τα αποτελέσματα από μία έρευνα πάνω στη συσχέτιση των λειτουργικών χαρακτηριστικών της οικογένειας με τις αριθμητικές γνώσεις των νηπίων. Για να εξετάσουμε τα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας, επικεντρωθήκαμε σε παράγοντες: στα ερεθίσματα που υπάρχουν στο περιβάλλον του παιδιού, στη στάση και τη συμμετοχή των γονέων απέναντι σ αυτά τα ερεθίσματα και στη στάση των γονέων απέναντι στη μάθηση και τις γνώσεις των παιδιών τους. Για να εξετάσουμε τις αριθμητικές ικανότητες των παιδιών επιλέξαμε δύο θεματικές: την προφορική αρίθμηση και την ανάγνωση των αριθμών. Τα αποτελέσματα της έρευνας αυτής δείχνουν ότι υπάρχει θετική συσχέτιση ανάμεσα στα λειτουργικά χαρακτηριστικά της οικογένειας και τις αριθμητικές γνώσεις των νηπίων. Δηλαδή, τα παιδιά που γνωρίζουν αρκετά καλά την προφορική αριθμητική ακολουθία και μπορούν να αναγνωρίζουν πολλούς αριθμούς προέρχονται από οικογένειες που συμμετέχουν ενεργά στην καθημερινή ζωή των παιδιών τους.

13 Abstract This paper presents the results of a research about the relation between some functional characteristics of the family and the arithmetical knowledge of preschoolers. To examine these functional characteristics of the family we focused on factors: The stimuli that the environment of a child offers, the attitude and the participation of parents concerning these stimuli and the attitude of parents towards learning in general and the knowledge of their children. To examine the arithmetical competency of children we chose two topics: oral counting and reading. The results of this study show that there is a positive correlation between the functional characteristics of the family and the arithmetical knowledge of preschoolers. This means that children who are able to count orally and can recognize many numbers come from families that participate actively in their children s everyday life.