Κ. Κουτςοβοφλου, Ε.Ν. Δαςκαλάκου

Transcript

1 Κ. Κουτςοβοφλου, Ε.Ν. Δαςκαλάκου Ινςτιτοφτο Μεςογειακϊν Δαςικϊν Οικοςυςτθμάτων, ΕΛΓΟ «ΔΗΜΗΣΡΑ» Σζρμα Αλκμάνοσ, Ιλίςια, Ακινα, Σ.Θ Ε-mail: - «Εκπόνθςθ ςχεδίων Ερευνθτικϊν και Σεχνολογικϊν Αναπτυξιακϊν ζργων Καινοτομίασ (ΑγροΕΣΑΚ)»

2 ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΣΡΑ - Πράξθ «Εκπόνθςθ ςχεδίων Ερευνθτικών και Σεχνολογικών Αναπτυξιακών ζργων Καινοτομίασ (ΑγροΕΣΑΚ)» - ςυγχρθματοδότθςθ από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Σαμείο (ΕΚΣ): c. 160 Ερευνθτικά και Σεχνολογικά Αναπτυξιακά ζργα Καινοτομίασ (ΕΣΑΚ) με άμεςθ πρακτικι εφαρμογι ςτον αγροτικό τομζα Νοε 2014-Νοε 2015 Ινςτιτοφτο Μεςογειακϊν Δαςικϊν Οικοςυςτθμάτων, Ακινα - ςυνεργαςία με Πανεπιςτιμιο Ακθνϊν Επιχειρθςιακό Πρόγραμμα «Ανάπτυξθ Ανκρϊπινου Δυναμικοφ» Θεματικόσ άξονασ προτεραιότθτασ 2 «Ενίςχυςθ τθσ Προςαρμοςτικότθτασ του Ανκρϊπινου Δυναμικοφ και των Επιχειριςεων» (ΕΠΑ )

3 κοπόσ του ζργου είναι θ εφαρμοςμζνθ ζρευνα πάνω ςτθν προςταςία, διατιρθςθ και διαχείριςθ του δαςικοφ πολλαπλαςιαςτικοφ υλικοφ με ςτόχο τθν παραγωγι φυτϊν μεγάλθσ γενετικισ ποικιλότθτασ, μζςω τθσ ανάπτυξθσ ςυςτθματικοποιθμζνων διαδικαςιϊν (πρωτοκόλλων, εγχειριδίων) και θ διάδοςθ τθσ νζασ τεχνογνωςίασ ςε παραγωγικοφσ φορείσ ςτον δθμόςιο και ιδιωτικό τομζα. Επιμζρουσ τόχοι Μελζτθ τθσ ςυμπεριφοράσ αποκικευςθσ και τθσ φφτρωςθσ των ςπερμάτων. Δθμιουργία πρωτοκόλλων ςυλλογισ, κακαριςμοφ, αποκικευςθσ, φφτρωςθσ ςπερμάτων και ανάπτυξθσ αρτιβλάςτων. υμβολι ςτθ διατιρθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ, με τθν προϊκθςθ και τθν αφξθςθ του αρικμοφ των ελλθνικϊν αυτοφυϊν ειδϊν που χρθςιμοποιοφνται ςιμερα ςε πλικοσ δράςεων, όπωσ οι περιβαλλοντικζσ αποκαταςτάςεισ, το αςτικό πράςινο και οι παρεμβάςεισ ςτο αγροτικό τοπίο. Προςταςία των αυτοφυϊν δαςικϊν ειδϊν μζςω τθσ διατιρθςθσ των ςπερμάτων ςε Σράπεηεσ Γενετικοφ Τλικοφ.

4 Είδθ τθσ αυτοφυοφσ δενδροχλωρίδασ τθσ Ελλάδασ Η αυτοφυισ δενδροχλωρίδα τθσ Ελλάδασ περιλαμβάνει 150 taxa (139 είδθ) ςε ςφνολο 6600 taxa τθσ Ελλθνικισ χλωρίδασ

5 Cupressaceae Pinaceae Taxaceae Aceraceae Anacardiaceae Aquifoliaceae Arecaceae Betulaceae Caesalpiniaceae Caprifoliaceae Celastraceae Cornaceae Ericaceae Fabaceae Fagaceae Hamamelidaceae Hippocastanaceae Juglandaceae Lauraceae Moraceae Oleaceae Platanaceae Rhamnaceae Rosaceae Salicaceae Styracaceae Tamaricaceae Tiliaceae Ulmaceae Verbenaceae Αρικμόσ taxa, % κυπαρίςι άρκευκοι πεφκα ζλατα ςφενδάμια οξιζσ δρφεσ ςορβιζσ γκορτςιζσ κράταιγοι ιτιζσ λεφκεσ φτελιζσ (13%) ΓΤΜΝΟΠΕΡΜΑ 27 (87%) ΑΓΓΕΙΟΠΕΡΜΑ Vascular plants of Greece: An annotated checklist (Dimopoulos et al. 2013)

6 Η παραγωγι φυτϊν από ςπζρματα (ςπόρουσ) εξαςφαλίηει τθ γενετικι ποικιλότθτα μζςω τθσ εγγενοφσ αναπαραγωγισ κακϊσ κάκε ςπόροσ είναι γενετικά μοναδικόσ. υνειςφζρει ςτθ δθμιουργία γενετικισ και φαινοτυπικισ ποικιλομορφίασ ςτα νζα άτομα ενόσ πλθκυςμοφ και ςτθν εξαςφάλιςθ τθσ γενετικισ ποικιλότθτασ ςτο μζλλον. Παρζχει ςτα φυτά τθ γενετικι προςαρμοςτικότθτα που κακιςτά δυνατι τθν επιβίωςθ και τθ φυςικι εξζλιξθ των ειδϊν ςε ςυνεχϊσ μεταβαλλόμενεσ ι δυςμενείσ περιβαλλοντικζσ ςυνκικεσ και ςε περιπτϊςεισ προςβολϊν. Πλθκυςμοί φυτϊν που προζρχονται από αγενι αναπαραγωγι (π.χ. μοςχεφματα) είναι γενετικά πανομοιότυποι και ςυνεπϊσ δφςκολο να αντιμετωπίςουν τισ προκλιςεισ που προκφπτουν από αςκζνειεσ, επικζςεισ εντόμων, κλιματικζσ αλλαγζσ, κ.ά.

7 ε πολλζσ χώρεσ ζχουν ιδθ δθμοςιευτεί εγχειρίδια ςυλλογισ, κακαριςμοφ και φφτρωςθσ των ςπερμάτων αυτοφυών δαςικών ειδών με ςτόχο τθ ςυμβολι ςτθν ex situ διατιρθςθ και τθν προϊκθςθ τθσ αυτοφυοφσ δαςικισ χλωρίδασ ςε ποικιλία δράςεων. Ωςτόςο, για τα ελλθνικά δαςικά είδθ, θ διακζςιμθ επιςτθμονικι γνώςθ για τθ φφτρωςθ και τθ ςυμπεριφορά αποκικευςθσ των ςπερμάτων είναι είτε ανφπαρκτθ είτε ςχετικά αποςπαςματικι και χριηει επικαιροποίθςθσ. Μζχρι ςιμερα, τα δθμοςιευμζνα εγχειρίδια ςχετικά με τθν παραγωγι φυτϊν από ςπζρματα αυτοφυϊν δαςικϊν ειδϊν περιλαμβάνουν κυρίωσ εμπειρικζσ τεχνικζσ και δεν ακολουκοφν ολοκλθρωμζνα πρωτόκολλα από τθ ςυλλογι μζχρι τθν παραγωγι πολλαπλαςιαςτικοφ υλικοφ ςφμφωνα με τισ διεκνείσ υποδείξεισ. Η ζλλειψθ πρωτοκόλλων και εγχειριδίων ζχει ωσ αποτζλεςμα ι και αντανακλά τον περιοριςμζνο αρικμό των ελλθνικών δαςικών ειδών που χρθςιμοποιοφνται ςε αναδαςώςεισ και διακινοφνται από δθμόςια και ιδιωτικά φυτώρια.

8 Α/Α Κοινι ονομαςία Λατινικι ονομαςία 1 υβριδογενισ ελάτθ Abies borisii-regis 2 κεφαλλθνιακι ελάτθ Abies cephalonica 3 ερυκρελάτθ Picea abies subsp. abies 4 ςκλικρο Alnus glutinosa subsp. glutinosa 5 κλικρα Alnus incana subsp. incana 6 γλυςτροκουμαριά, αγριοκουμαριά Arbutus andrachne 7 κουμαριά Arbutus unedo 8 γαφροσ, ςκυλόγαυροσ Carpinus orientalis subsp. orientalis 9 χρυςόξυλο, ςφννεφο Cotinus coggygria 10 λικιδάμβαρθ, υγράμβαρθ Liquidambar orientalis 11 οςτρυά, μελίγαυροσ Ostrya carpinifolia 12 πλάτανοσ, πλατάνι Platanus orientalis 13 ίταμοσ Taxus baccata υνολικά πραγματοποιικθκαν 15 ςυλλογζσ, από τισ οποίεσ οι 9 αποτελοφν προςωπικζσ ςυλλογζσ και οι 6 προζρχονται από τθ Δ/νςθ Δαςϊν Δωδεκανιςου, το Δαςαρχείο Καρπενθςίου και τον Φορζα Διαχείριςθσ τθσ Οροςειράσ Ροδόπθσ.

9

10 υλλογι ςπερμάτων + Κακαριςμόσ Taxus baccata

11 Betulaceae/alnus-glutinosa.htm Ερυκρό βιβλίο ςπάνιων και απειλοφμενων φυτϊν τθσ Ελλάδασ

12 υλλογι ϊριμων κϊνων ι ταξικαρπιϊν (χρϊματοσ καφζ) Οκτϊβριο-Δεκζμβριο, με τθ βοικεια τθλεκόφτθ Κακαριςμόσ ςυλλογισ παραμoνι των κϊνων ι ταξικαρπιϊν ςε λεκάνεσ για λίγεσ εβδομάδεσ, κατά προτίμθςθ ςε ςθμείο με κερμότθτα ι με ζκκεςθ ςτον ιλιο, ϊςτε να ανοίξουν τοποκζτθςθ των κϊνων ι ταξικαρπιϊν ςε πλαςτικά δοχεία με κάλυμμα (τάπερ) και ανακίνθςθ - βοθκάει ςτθν εξαγωγι των ςπερμάτων διαχωριςμόσ των ςπερμάτων από τα φυτικά υπολείμματα με κόςκινα και με ςυςκευι διαχωριςμοφ με αζρα (μόνο ςτο Liquidambar orientalis) Ποςοςτό κενών ςπερμάτων μετά τον κακαριςμό κλικρο: >50% (Β. Ελλάδα 65%, Κ. Ελλάδα 75%) Κλικρα: >50% (72%) Τγράμβαρθ: <10% (7%) Κακαρότθτα ςυλλογισ κλικρο: 70-80% Κλικρα: 70-80% Τγράμβαρθ: 80-90%

13

14 Κακαριςμόσ ςυλλογισ Πολφπλοκθ διαδικαςία τόςο για τθν απομάκρυνςθ του ςαρκϊδουσ περιβλιματοσ όςο και εξαιτίασ του μικροφ μεγζκουσ των ςπερμάτων. Η εξαγωγι των ςπερμάτων αμζςωσ μετά τθ ςυλλογι των καρπϊν, γιατί το ςαρκϊδεσ περίβλθμα των καρπϊν γίνεται εςτία μικροβιακϊν προςβολϊν. Οι καρποί τοποκετοφνται ςε λεκάνθ με νερό (3 μζρθ νερό : 1 μζροσ καρπϊν) για 24 h ϊςτε να μαλακϊςουν - ςτθ ςυνζχεια με ελαφρφ τρίψιμο διαλφονται μζςα ςτο νερό. Σα κενά ςπζρματα που επιπλζουν ςτο νερό μποροφν να απομακρυνκοφν με ζνα μικρό ςουρωτιρι. Σα πλιρθ ςπζρματα που απομζνουν ςτθ λεκάνθ μαηί με το νερό και τα υπολείμματα του ςαρκϊδουσ περιβλιματοσ περνάνε από κόςκινα, τα οποία τοποκετοφνται ςτον νεροχφτθ με τρεχοφμενο νερό. Σα ςπζρματα με τα υπολείμματα του καρποφ που ζχουν απομείνει ςτα κόςκινα τοποκετοφνται ςε δίςκουσ με διθκθτικό χαρτί και με ελαφρφ τρίψιμο απομακρφνονται τα υπολείμματα που είναι προςκολλθμζνα ςτα ςπζρματα. Σο υλικό παραμζνει ςτουσ δίςκουσ με το διθκθτικό χαρτί για 1 θμζρα για να ςτεγνϊςει. τθ ςυνζχεια, ο περαιτζρω διαχωριςμόσ των ςπερμάτων πραγματοποιείται χειρωνακτικά, με τθ βοικεια λαβίδασ ι ςπάτουλασ. Ποςοςτό κενών ςπερμάτων μετά τον κακαριςμό 10-20% Κακαρότθτα ςυλλογισ 50-60%

15 Βιομετρικά χαρακτθριςτικά και Φωτογραφικό αρχείο Ostrya carpinifolia

16 Μάηα ςπζρματοσ, mg Βιομετρικά χαρακτθριςτικά κώνων και ςπερμάτων 4,0 Alnus glutinosa 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 Μζςθ μάηα ςπερμάτων 2,3 mg 0, πζρματα ςε αφξουςα ςειρά μάηασ Μάηα 100 ςπερμάτων Alnus glutinosa subsp. glutinοsa (περιοχι ςυλλογισ: Βίςτριηα). Με πράςινο χρϊμα απεικονίηονται τα πλιρθ ςπζρματα, με μαφρο χρϊμα τα κενά και με κόκκινο χρϊμα τα νεκρά.

17 Μάηα ςπζρματοσ, mg Μζςοσ αρικμόσ ςπερμάτων/ςυγκάρπιο 849 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 Platanus orientalis πζρματα ςε αφξουςα ςειρά μάηασ Μζςθ μάηα ςπερμάτων 3,5 mg

18 Πειράματα φφτρωςθσ Arbutus unedo

19 υλλογι: Β. Ελλάδα (Ροδόπθ) Φυ τρωςη ςε υψηλϋσ θερμοκραςύεσ χωρύσ προμεταχεύριςη (>15 C για ςπο ρουσ απο τη Β. Ελλϊδα και >30 C για ςπο ρουσ απο την Κ. Ελλϊδα). Μετϊ απο ψυχρό ςτρωμϊτωςη (5 C για ϋνα μόνα), φυ τρωςη ςε μεγϊλο ευ ροσ θερμοκραςιω ν (10-35 C) ςε ςπο ρουσ απο την Κ. και Β. Ελλϊδα. Φυ τρωςη μο νο ςτο φωσ. Στο φυτω ριο... ςπορϊ αρχϋσ - μϋςα χειμω να, ςτην επιφϊνεια του εδϊφουσ φυ τρωςη τϋλοσ χειμω να - αρχό ϊνοιξησ ςπορϊ μϋςα ϊνοιξησ (ςπο ροι απο Β. Ελλϊδα) ό αρχϋσ - μϋςα καλοκαιριου (ςπο ροι απο Κ. Ελλϊδα) φυ τρωςη μετϊ απο 3-7 ημϋρεσ

20 Φύτρωςη ςε χαμηλέσ θερμοκραςίεσ χωρίσ προμεταχείριςη (<15 C). Φύτρωςη ςτο φωσ και ςτο ςκοτάδι. Στο φυτω ριο... ςπορά αρχέσ - μέςα χειμω να, μετά τη ςυλλογή, ςτην επιφάνεια ή μέςα ςτο έδαφοσ φύτρωςη τέλοσ χειμω να - αρχή άνοιξησ

21 υμπεριφορά αποκικευςθσ Cotinus coggygria

22 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ

23 Φωτογπαυικό απσείο ηοσ δαζικού πολλαπλαζιαζηικού σλικού για 13 είδη Αρτείο ηων βιομετπικών σαπακτηπιστικών καρπών και ζπερμάηων για 13 είδη Ππωτόκολλα σςλλογήρ και καθαπισμού ηων ζπερμάηων για 13 είδη Εύρεζη ηης σςμπεπιυοπάρ αποθήκεςσηρ για 5 είδη Ππωτόκολλα υύτπωσηρ για 9 είδη Ανάπτςξη υςταπίων για 7 είδη Αφξθςθ του αρικμοφ των αυτοφυϊν δαςικϊν ειδϊν που 1. αναπτφςςονται ςτα δθμόςια δαςικά φυτϊρια και χρθςιμοποιοφνται ςε αναδαςϊςεισ ι άλλεσ δράςεισ 2. πωλοφνται από ιδιωτικά φυτϊρια 3. χρθςιμοποιοφνται ωσ φυτοφράκτεσ και ωσ διάδρομοι βιοποικιλότθτασ ςτισ γεωργικζσ καλλιζργειεσ. Προςταςία και διατιρθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ των Δαςικϊν Γενετικϊν Πόρων ςε Σράπεηεσ Γενετικοφ Τλικοφ. Αποφυγι του κινδφνου γενετικισ αλλοίωςθσ των ελλθνικϊν αυτοφυϊν ειδϊν από τισ εκτεταμζνεσ φυτεφςεισ ξενικϊν ειδϊν και ειςαγόμενων αυτοφυϊν ειδϊν.

24 ΝΟΜΟΣ 4280 ΦΕΚ Α 159/2014 ΦΕΚ B ΚΥΑ Αριθμ /3479 Άρθρο 1: α) Οι απαιηούμενες προϋποθέζεις για ηη τορήγηζη άδειας ίδρσζης και λειηοσργίας δαζικών θσηωρίων από ηις αζικές Υπηρεζίες µε ζκοπό ηην παραγωγή και διάθεζη ανηί ηιμήμαηος δαζικού πολλαπλαζιαζηικού σλικού για δαζοπονικούς ζκοπούς και ηις σποτρεώζεις ηων δικαιούτων. β) Οι απαιηούμενες προϋποθέζεις για ηη τορήγηζη άδειας ίδρσζης, λειηοσργίας δαζικών θσηωρίων από θσζικά ή νοµικά πρόζωπα µε ζκοπό ηην παραγωγή και εµπορία δαζικού πολλαπλαζιαζηικού σλικού για δαζοπονικούς και µη ζκοπούς και ηις σποτρεώζεις ηων δικαιούτων.

25 Alnus glutinosa subsp. glutinosa