Σχεδιασµός και Eκτίµηση Έργων

Transcript

1 Σχεδιασµός και Eκτίµηση Έργων Σηµείωση Το ΕΑΠ είναι υπεύθυνο για την επιµέλεια έκδοσης και την ανάπτυξη των κειµένων σύµφωνα µε τη Μεθοδολογία της εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης. Για την επιστηµονική αρτιότητα και πληρότητα των συγγραµ- µάτων την αποκλειστική ευθύνη φέρουν οι συγγραφείς, κριτικοί αναγνώστες και ακαδηµαϊκοί υπεύθυνοι που ανέλαβαν το έργο αυτό.

2

3 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας Πρόγραµµα Σπουδών IAXEIPIΣH TEXNIKΩN EPΓΩN Θεµατική Ενότητα OΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Τόµος B' Σχεδιασµός και Eκτίµηση Έργων AΛΕΞΑΝ ΡΟΣ KΑΛΟΦΩΛΙΑΣ Πολιτικός Mηχανικός Σύµβουλος Oργάνωσης ιοίκησης ιαχείρισης ΘΕΟ ΩΡΟΣ TΖΑΜΟΣ Hλεκτρολόγος Mηχανικός Σύµβουλος ιοίκησης Έργων ΠATPA 2003

4 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Σχολή Θετικών Επιστηµών και Τεχνολογίας Πρόγραµµα Σπουδών IAXEIPIΣH TEXNIKΩN EPΓΩN Θεµατική Ενότητα OΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Τόµος B' Σχεδιασµός και Eκτίµηση Έργων Συγγραφή AΛΕΞΑΝ ΡΟΣ KΑΛΟΦΩΛΙΑΣ Πολιτικός Mηχανικός Σύµβουλος Oργάνωσης ιοίκησης ιαχείρισης ΘΕΟ ΩΡΟΣ TΖΑΜΟΣ Hλεκτρολόγος Mηχανικός Σύµβουλος ιοίκησης Έργων Κριτική Ανάγνωση ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΟΥΤΣΟΣ Λέκτορας Πανεπιστηµίου Πατρών Tµήµα Mηχανολόγων & Aεροναυπηγών Mηχανικών Ακαδηµαϊκός Υπεύθυνος για την επιστηµονική επιµέλεια του τόµου EYΘYMIOΣ MAΣTPOΓIANNHΣ Καθηγητής Tµήµατος Πολιτικών Mηχανικών Πανεπιστηµίου Πατρών Επιµέλεια στη µέθοδο της εκπαίδευσης από απόσταση KΩNΣTANTINOΣ ANTΩNOΠOYΛOΣ Γλωσσική Επιµέλεια ANAΣTAΣIA ΠOΛYXPONOΠOYΛOY Τεχνική Επιµέλεια Καλλιτεχνική Επιµέλεια, Σελιδοποίηση TYPORAMA Συντονισµός ανάπτυξης εκπαιδευτικού υλικού και γενική επιµέλεια των εκδόσεων ΟΜΑ Α ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΟΥ ΕΑΠ / ISBN: Kωδικός Έκδοσης: XT 61/2 Copyright 2003 για την Ελλάδα και όλο τον κόσµο ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ Οδός Παπαφλέσσα & Υψηλάντη, Πάτρα Τηλ: (2610) , Φαξ: (2610) Σύµφωνα µε το Ν. 2121/1993, απαγορεύεται η συνολική ή αποσπασµατική αναδηµοσίευση του βιβλίου αυτού ή η αναπαραγωγή του µε οποιοδήποτε µέσο χωρίς την άδεια του εκδότη.

5 ÂÚÈ fiìâó K º π 1 Ùfi ÔÈ AÓ Ï ÛË ŒÚÁÔ Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Oι συντελεστές ενός τεχνικού έργου Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Σύνοψη Eπιλογή έργου στόχοι έργου Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Mεθοδολογία επιλογής έργων Oικονοµική αξιολόγηση έργων ιαχείριση στόχων Σύνοψη ενότητας Aνάλυση έργου Mέθοδοι και διαδικασίες ανάλυσης έργων Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Σύνοψη ενότητας Aνάλυση έργων H Tεχνική ΠE Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Σύνοψη ενότητας Bιβλιογραφία Oδηγίες για περαιτέρω µελέτη... 71

6 6 Ã π ª π E πª ƒ ø K º π 2 Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ Î È È Â ÚÈÛË XÚfiÓÔ Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Kαθορισµός δραστηριοτήτων έργου Aλληλουχία δραστηριοτήτων H τεχνική αλληλουχία Xρόνος έναρξης κάθε δραστηριότητας H διάρκεια H σηµασία του χρόνου στο τεχνικό έργο Oι παράγοντες που επηρεάζουν τη διάρκεια Mέτρηση της διάρκειας H διάρκεια λειτουργίας (ζωής) του έργου H βελτιστοποίηση της διάρκειας δηµιουργίας του έργου Σύνοψη Bιβλιογραφία K º π 3 OÈÎÔÓÔÌÈÎ È Â ÚÈÛË ŒÚÁÔ Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Σχεδιασµός πόρων Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Aνάπτυξη σχεδίου πόρων Παραγωγικότητα απόδοση πόρων Παράγοντες που επηρεάζουν την παραγωγικότητα Λειτουργική ανάλυση Σύνοψη Προµετρήσεις

7 EPIEXOMENA 7 Eισαγωγικές παρατηρήσεις O χαρακτήρας των προµετρήσεων Tα είδη των προµετρήσεων H σηµασία των προµετρήσεων ιαχείριση κόστους έργου Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Eισαγωγικές παρατηρήσεις ιαχείριση κόστους Eκτίµηση κόστους έργου Kόστος δραστηριοτήτων Kατάρτιση προϋπολογισµού Kατάρτιση σχεδίου κόστους Σύνοψη ενότητας Σύνοψη Bιβλιογραφία Bιβλιογραφία Προαιρετικής Aνάγνωσης K º π 4 È Â ÚÈÛË KÈÓ ÓˆÓ ŒÚÁÔ Î È AÛÊ Ï ÛÂÈ Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Γενικά για τη διαχείριση κινδύνων O κίνδυνος H διαχείριση του κινδύνου Σχέδιο διαχείρισης κινδύνων H αναγνώριση και ο προσδιορισµός των κινδύνων Ποσοτικοποίηση των κινδύνων H αντιµετώπιση των κινδύνων Aσφαλίσεις

8 8 Ã π ª π E πª ƒ ø Γενικά Oι φορείς της ασφάλισης Tα είδη ασφαλίσεων Tο ασφαλιστήριο συµβόλαιο Tα ασφαλιζόµενα πρόσωπα και αντικείµενα Aσφαλιζόµενο ποσό Aσφαλιζόµενοι κίνδυνοι Tο ασφάλιστρο Eξαιρέσεις Aποµειώσεις Eπέλευση κινδύνου. ιαπίστωση ζηµιών ιαδικασία αποζηµιώσεων Σύνοψη Bιβλιογραφία K º π 5 ŒÏÂÁ Ô EÎÙ ÏÂÛË ŒÚÁÔ Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Συστήµατα ελέγχου Έλεγχος έργου Συλλογή πληροφοριών Συστήµατα µέτρησης απόδοσης H µέθοδος της παραχθείσας αξίας Σύνοψη Bιβλιογραφία

9 EPIEXOMENA 9 K º π 6 Ú ÔÛË, Ú Ï, ÓÙ ÚËÛË ŒÚÁÔ Σκοπός, Προσδοκώµενα αποτελέσµατα, Έννοιες κλειδιά, Eισαγωγικές παρατηρήσεις Παραλαβές και προετοιµασία λειτουργίας οκιµές των επιµέρους συστηµάτων ή τµηµάτων Σχέδια πραγµατικής κατάστασης Eγχειρίδια λειτουργίας και ανταλλακτικών Πιστοποιητικό τεχνικής αποπεράτωσης Συνολική δοκιµή Παράδοση ανταλλακτικών Eγχειρίδιο αντιµετώπισης έκτακτων καταστάσεων Eκπαίδευση προσωπικού Aποµάκρυνση εργοταξιακών εγκαταστάσεων Έναρξη λειτουργίας του έργου Συντήρηση του έργου Στόχοι της συντήρησης Mεθοδολογία συντήρησης Tα οικονοµικά της συντήρησης H συντήρηση στα αυτοχρηµατοδοτούµενα έργα (B.O.T.) Σύνοψη Bιβλιογραφία Aπαντήσεις Aσκήσεων Aυτοαξιολόγησης Aπαντήσεις ραστηριοτήτων

10

11 Ùfi ÔÈ Ó Ï ÛË ŒÚÁÔ ÎÔapplefi Σκοπός του κεφαλαίου αυτού είναι να γνωρίσουµε τους συντελεστές των τεχνικών έργων και να ενηµερωθούµε σχετικά µε µεθοδολογίες επιλογής και αξιολόγησης έργων. Να κατανοήσουµε πώς ορίζεται και ελέγχεται ο στόχος ενός έργου, να εξοικειωθούµε µε τη λογική των συστηµάτων, που αποτελεί εργαλείο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, και τελικά να γνωρίσουµε το εργαλείο ελέγχου ενός τεχνικού έργου ή αλλιώς: «οµή Πακέτων Εργασίας ( ΠΕ)». 1 º π ÚÔÛ ÔÎÒÌÂÓ appleôùâï ÛÌ Ù Όταν θα έχετε µελετήσει αυτό το κεφάλαιο θα είστε σε θέση να: απαριθµήσετε και να ορίσετε τους συντελεστές ενός τεχνικού έργου. περιγράψετε τις δραστηριότητες κάθε συντελεστή. περιγράψετε τα στάδια της µεθοδολογίας επιλογής έργου µε τα αποτελέσµατά τους. εξηγήσετε τη µέθοδο ωφέλειας /κόστους για την αξιολόγηση ενός έργου. περιγράψετε το περιεχόµενο του στόχου ενός τεχνικού έργου και τις διαδικασίες διαχείρισης του στόχου αυτού. ορίσετε ένα σύστηµα και τις φάσεις του κύκλου ζωής του. αναφέρετε τα βήµατα της διαδικασίας επίλυσης προβληµάτων µε βάση τη λογική των συστηµάτων. αναφέρετε τα βήµατα και τις οδηγίες κατασκευής µιας ΠΕ. εξηγήσετε πώς µπορεί να χρησιµοποιηθεί η ΠΕ ως εργαλείο ελέγχου ενός τεχνικού έργου. ŒÓÓÔÈ ÎÏÂÈ È Ιδιοκτήτης Προεπιλογή έργου Oικονοµικός σύµβουλος Αξιολόγηση έργου Xρηµατοδότης Ανάλυση χαρτοφυλακίου έργων Nοµικός σύµβουλος Ανάλυση οφέλους / κόστους ηµόσιες Αρχές Σχεδιασµός στόχου Mελετητές ικαιολόγηση έργου

12 12 KEºA AIO 1: à π À ƒ À Kατασκευαστές Παραδοτέα έργου Eπιβλέποντες Ορισµός στόχου Φορείς ασφάλισης Επαλήθευση στόχου Φορέας παραλαβής Αλλαγή στόχου Σύστηµα ΠΕ Φάσεις κύκλου ζωής συστήµατος Κριτήρια επιλογής οµή ΠΕ Περιορισµοί Κωδικοποίηση ΠΕ ÈÛ ÁˆÁÈÎ apple Ú ÙËÚ ÛÂÈ Για να «σχεδιάσουµε» και να «εκτιµήσουµε» ένα τεχνικό έργο είναι ανάγκη να κατανοήσουµε αρχικά γιατί το κατασκευάζουµε. Να καταγράψουµε δηλαδή πρώτα την ανάγκη που οδήγησε στην απόφαση για την κατασκευή του έργου, τις προσδοκίες από το έργο αυτό, τα αποτελέσµατα που αναµένονται και τους τρόπους µε τους οποίους αυτό θα χρησιµοποιηθεί για την ικανοποίηση της αρχικής ανάγκης. Χρειάζεται εποµένως να τεθεί ο στόχος ή οι στόχοι του έργου και να γίνει η επιλογή των τρόπων µε τους οποίους αυτοί οι στόχοι µπορούν να επιτευχθούν. ηλαδή να καθοριστεί µε ποια κριτήρια και ποιες µεθόδους µεταξύ των εναλλακτικών ιδεών θα επιλεγεί η κατάλληλη ή οι κατάλληλες, των οποίων η εφαρµογή θα οδηγήσει ασφαλέστερα στην ικανοποίηση των στόχων που έχουν τεθεί. Στη συνέχεια ο γενικός στόχος αναλύεται σε επιµέρους στόχους, σχεδιάζονται οι διαδικασίες που εξασφαλίζουν την επίτευξη των επιµέρους και του γενικού στόχου καθώς και οι διαδικασίες ενδεχόµενης αλλαγής του στόχου. Στο κεφάλαιο που ακολουθεί εξετάζονται ακόµη οι µέθοδοι και διαδικασίες ανάλυσης ενός έργου. Αρχικά αναπτύσσεται συνοπτικά η «συστηµική ανάλυση» ως εργαλείο της διαδικασίας επίλυσης προβληµάτων. Η δηµιουργία ενός τεχνικού έργου θεωρείται ως σύστηµα και στη συνέχεια παρουσιάζεται η τεχνική ανάλυσης και ελέγχου των έργων «οµή Πακέτων Εργασίας ( ΠΕ) µε παραδείγµατα και εφαρµογές. Τέλος, στο κεφάλαιο αυτό κρίθηκε αναγκαίο να αναφερθούν όλα τα µέρη (πρόσωπα φυσικά ή νοµικά ή άτυπες οµάδες) που µε οποιονδήποτε τρόπο µετέχουν στο σχεδιασµό και την κατασκευή του έργου. Τα µέρη αυτά, οι συντελεστές του έργου, περιγράφονται ως προ τη φύση, τη µορφή, το ρόλο και τις σχέσεις τους. Η ενότητα µε τους συντελεστές του έργου θεωρήθηκε σκόπιµο να µπει στην αρχή του κεφαλαίου, ώστε να καθιερωθεί αρχικά η ορολογία που αφορά τους συµµετέχοντες σε ένα έργο, να γίνουν αντιληπτές οι σχέσεις τους και η θέση τους στο γενικότερο περιβάλλον του έργου.

13 1.1 π À Ã π À ƒ À È Û ÓÙÂÏÂÛÙ ÂÓfi ÙÂ ÓÈÎÔ ÚÁÔ ÎÔapplefi Σκοπός της ενότητας αυτής είναι να γνωρίσουµε τους συντελεστές των τεχνικών έργων, δηλαδή τα άτοµα ή τους φορείς που εµπλέκονται στην κατασκευή τους και τις κύριες δραστηριότητες που περιλαµβάνει ο ρόλος καθενός από αυτούς. ÚÔÛ ÔÎÒÌÂÓ appleôùâï ÛÌ Ù Όταν θα έχετε µελετήσει την ενότητα αυτή θα είστε σε θέση να: απαριθµήσετε τους συντελεστές ενός τεχνικού έργου. ορίσετε κάθε συντελεστή. περιγράψετε επιγραµµατικά τις δραστηριότητες κάθε συντελεστή. αναφέρετε τη µορφή ή τις µορφές που µπορεί να έχει κάθε συντελεστής. διακρίνετε το ρόλο του οικονοµικού συµβούλου, στην περίπτωση που το έργο έχει οικονοµικό στόχο και στην περίπτωση που το έργο δεν έχει οικονοµικό στόχο. απαριθµήσετε τους δυνατούς τρόπους άντλησης οικονοµικών πόρων, σε περίπτωση που οι ίδιοι πόροι του χρηµατοδότη είναι ανεπαρκείς για την κατασκευή του τεχνικού έργου. περιγράψετε καθέναν από τους τρόπους αυτούς. εξηγήσετε τη διαφορά του νοµικού συµβούλου του έργου από το νοµικό σύµβουλο ενός συντελεστή του έργου. αναφέρετε τους τοµείς ενός έργου στους οποίους επεµβαίνουν οι ηµόσιες Αρχές. σχολιάσετε τη συνεργασία των µελετητών µε άλλους συντελεστές του έργου. περιγράψετε ποιο είναι το περιεχόµενο των συντελεστών που είναι διαθέσιµοι για την παραγωγή του έργου (εργασία, υλικά, οργάνωση, τεχνογνωσία και οικονοµικούς πόρους). περιγράψετε σε τι συνίσταται το έργο των επιβλεπόντων ενός έργου. περιγράψετε τη διαδικασία παραλαβής ενός έργου. δώσετε παραδείγµατα συνεργασίας µεταξύ δύο συντελεστών ενός έργου. να αναφέρετε, γενικά χωρίς λεπτοµέρειες, τη χρονική διαδοχή συµµετοχής των συντελεστών ενός έργου.

14 14 KEºA AIO 1: à π À ƒ À ŒÓÓÔÈ ÎÏÂÈ È Ιδιοκτήτης Φυσικό πρόσωπο Οικονοµικός σύµβουλος Νοµικό πρόσωπο Χρηµατοδότης ανειοδότηση Νοµικός σύµβουλος Αυτοχρηµατοδότηση ηµόσιες Αρχές ωρεάν επιχορηγήσεις Μελετητές Κατασκευαστές Επιβλέποντες Φορείς ασφάλισης Φορέας παραλαβής Αντιπαροχή ÈÛ ÁˆÁÈÎ apple Ú ÙËÚ ÛÂÈ Στην κατασκευή ενός έργου εµπλέκονται πολλά άτοµα ή φορείς καθένας από τους οποίους έχει να επιτελέσει ένα συγκεκριµένο ρόλο. Αυτοί είναι οι συντελεστές του έργου. Στις σηµερινές συνθήκες, ο αριθµός των συντελεστών παραγωγής ενός έργου συνεχώς αυξάνεται, εποµένως οι σχέσεις µεταξύ τους γίνονται πιο πολύπλοκες. Στην ενότητα αυτή θα παρουσιαστούν όλοι οι συντελεστές που είναι δυνατό να συµµετάσχουν σε ένα έργο, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι σε όλα τα έργα πρέπει να τους αναζητήσουµε όλους. Σε µικρά και απλά έργα, όπως είναι ένα συνηθισµένο κτίριο κατοικίας, πολλοί από τους συντελεστές που αναφέρονται παρακάτω δεν είναι απαραίτητο να µετέχουν. Αντίθετα, σε µεγάλα έργα σε διεθνές επίπεδο, χρειάζεται η συµµετοχή της πλειονότητας των συντελεστών αυτών. Συντελεστές ενός έργου είναι τα άτοµα ή φορείς που συµµετέχουν στις διάφορες φάσεις του, από το στάδιο της συνειδητοποίησης της ανάγκης κατασκευής του ως το στάδιο της αξιολόγησής του, µετά τη συµπλήρωση της κατασκευής. Οι συντελεστές του έργου συνεργάζονται µεταξύ τους και η συνεργασία αυτή καθορίζεται από το οργανωτικό σχήµα του έργου. Είναι ενδεχόµενο ένα άτοµο ή φορέας να συµµετέχει στο έργο µε περισσότερες από µια ιδιότητες και εποµένως να του αποδίδονται περισσότεροι από έναν ρόλοι συντελεστή. Ως συντελεστές του έργου θεωρούνται όχι µόνο εκείνοι που παράγουν µελέτες ή εκτελούν κατασκευή και ασκούν επίβλεψη. Συντελεστές του έργου είναι και εκείνοι που διαθέτουν τα κεφάλαια, που παρέχουν συµβουλές νοµικής ή οικονοµικής φύσης,

15 1.1 π À Ã π À ƒ À 15 όπως επίσης και οι ηµόσιες Αρχές διαφόρων επιπέδων που έχουν θεσµοθετήσει το νοµικό και οικονοµικό πλαίσιο, παρέχουν τις σχετικές άδειες και ασκούν έλεγχο. Στη συνέχεια θα αναλυθεί το περιεχόµενο του ρόλου καθενός από τους συντελεστές αυτούς καθώς και οι σχέσεις µεταξύ τους. Ιδιοκτήτης του έργου Ιδιοκτήτης ή κύριος του έργου είναι το φυσικό ή νοµικό πρόσωπο οποιασδήποτε µορφής, το οποίο συνειδητοποιεί την ανάγκη για τη δηµιουργία του έργου, θέτει σε λειτουργία το µηχανισµό παραγωγής του και τελικά παραλαµβάνει το έργο µε σκοπό την ικανοποίηση της αρχικής ανάγκης. Για παράδειγµα, οι πολίτες µέσα από την οργανωµένη δοµή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που τους εκφράζει συνειδητοποιούν την ανάγκη επέκτασης του δικτύου ύδρευσης της Κοινότητας, λόγω επέκτασης του πολεοδοµικού ιστού της Κοινότητας. Ο οργανισµός της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, µε τους θεσµοθετηµένους µηχανισµούς που διαθέτει, κινεί τις διαδικασίες παραγωγής του έργου. Το έργο µετά την κατασκευή του παραλαµβάνεται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και αποδίδεται στη χρήση των πολιτών, ικανοποιώντας έτσι την ανάγκη που το δηµιούργησε. Ιδιοκτήτης ή κύριος του έργου στην περίπτωση αυτή είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση ως εκφραστής της οργανωµένης οµάδας των πολιτών. Από τον ιδιοκτήτη αυτόν ξεκινά και σ αυτόν καταλήγει ο κύκλος παραγωγής του έργου. Ιδιοκτήτης ή κύριος ενός έργου µπορεί να είναι: Φυσικό πρόσωπο, δηλαδή ένα άτοµο που επιδιώκει την παραγωγή ενός τεχνικού έργου (π.χ. κατοικία, τεχνική κατασκευή, µηχάνηµα, σύστηµα εξυπηρέτησης, όπως άρδευση αγροκτήµατος, κλιµατισµός κτιρίου κτλ.) για την εξυπηρέτηση προσωπικής ή επαγγελµατικής του ανάγκης. Νοµικό πρόσωπο ιδιωτικών, δηµοσίων ή µικτών συµφερόντων, που µπορεί να είναι µια ανώνυµη κερδοσκοπική εταιρεία, ένας οργανισµός του ηµοσίου ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης ή ένας φορέας που αποτελείται από ιδιώτες και κρατικούς οργανισµούς. Ανάλογα µε το σκοπό του νοµικού προσώπου, η παραγωγή ενός τεχνικού έργου µπορεί να εξυπηρετεί προσωπικές ή επαγγελµατικές ανάγκες ενός συνόλου ιδιωτών ή να αποσκοπεί σε κοινωνικό όφελος. Tο ηµόσιο που παράγει έργα για το κοινό όφελος. Στην περίπτωση αυτή οι εκλεγµένοι εκπρόσωποι των πολιτών (Βουλή, Κυβέρνηση) ιεραρχούν µε οργανωµένο και συστηµατικό τρόπο την ικανοποίηση των αναγκών µε βάση γενικά

16 16 KEºA AIO 1: Ã π À ƒ À κριτήρια που ποικίλλουν ανάλογα µε την επικρατούσα πολιτική κατεύθυνση. Για παράδειγµα, µπορεί σε µια δεδοµένη στιγµή να επιλεγούν περισσότερα έργα κοινωνικής υποδοµής (σχολεία, νοσοκοµεία κτλ.) σε σχέση µε συγκοινωνιακά έργα. Στην κατηγορία του ηµοσίου ως ιδιοκτήτες τεχνικών έργων µπορούν να ενταχθούν οι υπερεθνικοί οργανισµοί που έχουν συσταθεί ως συλλογικοί φορείς κρατών (ΕΕ, ΝΑΤΟ, ΟΗΕ κτλ.). Οικονοµικός σύµβουλος Η οικονοµική διάσταση υπάρχει σε κάθε τεχνικό έργο. Τα περισσότερα τεχνικά έργα αποβλέπουν κυρίως σε οικονοµικούς στόχους. Οι οικονοµικοί αυτοί στόχοι στα ιδιωτικά τεχνικά έργα (µε κυρίους του έργου φυσικά ή νοµικά πρόσωπα) είναι η επέκταση της επαγγελµατικής δραστηριότητας ή η βελτίωση της απόδοσής τους. Ακόµη και στην περίπτωση της κατασκευής κατοικίας για ίδια χρήση, η βελτίωση της ποιότητας ζωής, που είναι ο απώτερος στόχος, προϋποθέτει την ικανοποίηση του αντίστοιχου οικονοµικού στόχου. Στα δηµόσια τεχνικά έργα (συγκοινωνιακά, αγροτικής ανάπτυξης, ανάπτυξης της κοινωνικής υποδοµής κτλ.) ο οικονοµικός στόχος είναι σαφής: η οικονοµική ανάπτυξη. Αυτή µπορεί να είναι είτε άµεση, δηλαδή βελτίωση συγκοινωνιών και επο- µένως παραγωγής και διανοµής αγαθών, είτε σε συνδυασµό µε την κοινωνική ανάπτυξη και βελτίωση της ποιότητας ζωής, δηλαδή βελτίωση των συνθηκών παροχής υπηρεσιών υγείας, εκπαίδευσης, κοινωνικής πρόνοιας κτλ. Ο οικονοµικός σύµβουλος θα υποδείξει στον ιδιοκτήτη µε τη µελέτη του εάν και κατά πόσο οι οικονοµικοί του στόχοι είναι εφικτοί. Για το σκοπό αυτό θα λάβει υπόψη του τα πρώτα δεδοµένα των τεχνικών µελετών, θα κάνει τις αναλύσεις και θα προτείνει εναλλακτικές λύσεις, που καθεµιά τους αντιστοιχεί σε ένα ορισµένο οικονοµικό αποτέλεσµα. Με βάση τις αναλύσεις αυτές, ο ιδιοκτήτης του έργου θα αποφασίσει για την πραγµατοποίηση ή µη του έργου. Αν η απόφασή του είναι θετική, θα κάνει τις επιλογές που αφορούν τη θέση, το µέγεθος, τη µορφή, την ποιότητα, τη µέθοδο και το χρόνο κατασκευής του έργου. Επιπλέον, από την οικονοµική µελέτη πρέπει να προκύψει η δυνατότητα, οι πηγές, ο τρόπος και το κόστος χρηµατοδότησης. Ακόµη και στα έργα που εκ πρώτης όψεως δεν έχουν οικονοµική διάσταση, δηλαδή δεν είναι έργα που αποβλέπουν σε άµεσο κέρδος ή στην οικονοµική ανάπτυξη, η οικονοµική µελέτη είναι εξίσου απαραίτητη. Από αυτήν θα προκύψουν όλες οι επιµέρους αποφάσεις που προαναφέρθηκαν, τόσο εκείνες που αναφέρονται στην επί-

17 1.1 π À Ã π À ƒ À 17 τευξη των οικονοµικών στόχων του έργου, όσο και εκείνες που έχουν σχέση µε τη βέλτιστη δυνατή χρήση των πόρων (χρηµατικών, τεχνογνωσίας κτλ.) που διατίθενται για το έργο, έστω κι αν αυτό δεν κατασκευάζεται µε άµεσο οικονοµικό στόχο. ηλαδή και σε περιπτώσεις έργων που αποβλέπουν σε κοινωνική ή πολιτιστική ανάπτυξη, καλλωπισµό και άλλες, είναι απαραίτητο να υπάρχει η δυνατότητα επιλογής µεταξύ εναλλακτικών λύσεων, του τρόπου, του χρόνου, της µεθόδου κατασκευής και του τρόπου χρηµατοδότησης του έργου. Στην πιο απλή περίπτωση, το ρόλο του οικονοµικού συµβούλου αναλαµβάνει ο ίδιος ο ιδιοκτήτης. Για παράδειγµα, ο ιδιώτης που επιθυµεί την απόκτηση µιας κατοικίας υπολογίζει ο ίδιος πόσο θα του στοιχίσουν οι διάφορες εναλλακτικές λύσεις και αναζητά τις πηγές χρηµατοδότησης, π.χ. δάνειο, επιχορήγηση κτλ. Στις περισσότερες όµως περιπτώσεις ο ιδιοκτήτης του έργου προσφεύγει στις υπηρεσίες εξειδικευµένου οικονοµικού συµβούλου, ο οποίος µπορεί να είναι φυσικό ή νοµικό πρόσωπο. Τα τεχνικά έργα γίνονται όλο και πιο µεγάλα και πολύπλοκα. Το γεγονός αυτό σε συνδυασµό µε την έλλειψη οικονοµικών πόρων και την ανάγκη βελτιστοποίησης του οικονοµικού αποτελέσµατος, συνθήκες που γίνονται όλο και πιο επιτακτικές, απαιτούν τη συµβολή εξειδικευµένων οικονοµικών συµβούλων. Έτσι έχουν αναπτυχθεί µεγάλα γραφεία παροχής οικονοµικών συµβουλών που αφορούν έναν ή περισσότερους τοµείς και λειτουργούν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Χρηµατοδότης Για την παραγωγή οποιουδήποτε τεχνικού έργου απαιτούνται οικονοµικοί πόροι. Οι πόροι αυτοί παρέχονται από το χρηµατοδότη του έργου. Ο χρηµατοδότης του έργου µπορεί να είναι ο ιδιοκτήτης του, αν αυτός έχει τη δυνατότητα να καλύψει µε δικούς του πόρους όλες τις δαπάνες που απαιτούνται µέχρι την ολοκλήρωσή του. Αυτή είναι η πιο απλή περίπτωση, που παρουσιάζεται σε µικρά ιδιωτικά καθώς και σε δηµόσια έργα. Όµως η στενότητα των οικονοµικών πόρων και το αυξανόµενο µέγεθος των ιδιωτικών και δηµόσιων έργων καθιστούν τους ίδιους πόρους του ιδιοκτήτη ανεπαρκείς. Έτσι αυτός είναι αναγκασµένος να προσφεύγει στην άντληση οικονοµικών πόρων µε άλλους τρόπους. Τέτοιοι τρόποι είναι: ανειοδότηση. Το δάνειο παρέχεται από πιστωτικά ιδρύµατα (τράπεζες και άλλους οργανισµούς). Τα ιδρύµατα αυτά µπορεί να είναι γενικές εµπορικές τράπεζες π.χ. Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, Ιονική Τράπεζα, που παρέχουν χρήµα µε όρους που διαµορφώνονται από την κατάσταση της αγοράς. Μπορεί επίσης να

18 18 KEºA AIO 1: Ã π À ƒ À είναι εξειδικευµένοι πιστωτικοί οργανισµοί που αποβλέπουν στην υποβοήθηση της ανάπτυξης µιας περιοχής (π.χ. Τράπεζα Eµπορίου και Aνάπτυξης Mαύρης θάλασσας BSTDB) ή ενός συγκεκριµένου οικονοµικού τοµέα (π.χ. Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης EBRD). Αυτοί οι εξειδικευµένοι πιστωτικοί οργανισµοί παρέχουν δάνεια µε όρους που συνήθως είναι ευνοϊκότεροι από αυτούς των εµποριών πιστωτικών ιδρυµάτων. Γενικά χαρακτηριστικά της δανειακής χρηµατοδότησης είναι το κόστος της χρη- µατοδότησης και οι εξασφαλίσεις και εγγυήσεις που απαιτούν οι χρηµατοδότες δανειστές για την ασφαλή επιστροφή των δανείων. Αυτοχρηµατοδότηση. Τα τελευταία χρόνια αναπτύχθηκε ο θεσµός της αυτοχρη- µατοδότησης των έργων (ΒΟΤ Build, Operate and Transfer). Σύµφωνα µε αυτόν, στην απλούστερη περίπτωση, χρηµατοδότες είναι ο ιδιοκτήτης και ο κατασκευαστής του έργου. Ο κατασκευαστής παρέχει µέρος των απαιτούµενων οικονοµικών πόρων ως δάνειο, του οποίου η αποπληρωµή γίνεται µε την εκµετάλλευση του έργου από αυτόν για ένα ορισµένο χρονικό διάστηµα. Μετά από το διάστηµα αυτό, το έργο και η εκµετάλλευσή του περιέρχεται εξολοκλήρου στον ιδιοκτήτη. Για παράδειγµα, η κατασκευή ενός δρόµου χρηµατοδοτείται από το κράτος κατά 70% και από τον κατασκευαστή κατά 30%. Ο κατασκευαστής θέτει σε λειτουργία και εκµεταλλεύεται το έργο (αναλαµβάνει το λειτουργικό κόστος και εισπράττει τα διόδια) επί όσο χρονικό διάστηµα έχει προσυµφωνηθεί. Το χρονικό αυτό διάστηµα έχει υπολογιστεί, έτσι ώστε σ αυτό ο κατασκευαστής να αποκοµίσει το ποσό του αρχικού κεφαλαίου που έχει δαπανήσει και τον τόκο που θα απέφερε το κεφάλαιο αυτό. ωρεάν επιχορηγήσεις. Σε πολλά ιδιωτικά και δηµόσια έργα, µέρος των απαιτούµενων οικονοµικών πόρων παρέχεται δωρεάν υπό ορισµένες συνθήκες. Η δωρεάν αυτή επιχορήγηση γίνεται από κρατικούς ή διεθνείς οργανισµούς µε σκοπό την ενίσχυση της ανάπτυξης τοµέων ή περιοχών οικονοµικής δραστηριότητας ή γεωγραφικών περιοχών. Τέτοιο παράδειγµα αποτελούν οι επιχορηγήσεις που παρέχονται για την κατασκευή εργοστασίων ή άλλων οικονοµικών µονάδων σε διάφορες περιφέρειες ως κίνητρα για την ανάπτυξή τους. Οι επιχορηγήσεις αυτές παρέχονται µε όρους που αποφασίζονται κάθε φορά (αναπτυξιακοί νόµοι, κοινοτικές οδηγίες κτλ.). Αντιπαροχή. Ένα είδος χρηµατοδότη είναι και αυτός που παρέχει τη γη για την ανέγερση οικοδοµικών έργων µε τη διαδικασία της αντιπαροχής. Στην περίπτωση αυτή ο οικοπεδούχος συµµετέχει στη δαπάνη του έργου παρέχοντας τη γη και

19 1.1 π À Ã π À ƒ À 19 αποπληρώνεται µε ένα τµήµα του οικοδοµικού έργου που έχει συµφωνηθεί ότι αντιστοιχεί στην αξία της γης που προσέφερε. Χρηµατοδότες τεχνικών έργων µπορεί να είναι και τα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα που για διάφορους σκοπούς, κυρίως κοινωνικούς, παρέχουν τους πόρους για την κατασκευή τους µε τη µορφή δωρεάς (π.χ. σχολεία, νοσοκοµεία, ιδρύµατα κοινωνικής πρόνοιας κτλ.). Νοµικοί σύµβουλοι Νοµικοί σύµβουλοι είναι τα φυσικά ή νοµικά πρόσωπα που εξασφαλίζουν τη συµβατότητα των διαδικασιών µελέτης, κατασκευής και λειτουργίας του έργου µε τις ισχύουσες διατάξεις. Παράλληλα, νοµικοί σύµβουλοι θεσπίζουν κανόνες για τις σχέσεις µεταξύ των συντελεστών του έργου και φροντίζουν για την τήρησή τους. Έτσι, υπάρχει σαφής διαχωρισµός µεταξύ του νοµικού συµβούλου του έργου, ο οποίος εργάζεται για τον ιδιοκτήτη του έργου και των νοµικών συµβούλων των επιµέρους συντελεστών του έργου, οι οποίοι εργάζονται αντίστοιχα για καθέναν απ αυτούς. Ο νοµικός σύµβουλος του έργου έχει ως αντικείµενο την έρευνα και µελέτη των κειµένων διατάξεων που αναφέρονται σε όλες τις πτυχές και φάσεις του έργου µε σκοπό να προσαρµόσει τις διαδικασίες παραγωγής του έργου στις διατάξεις αυτές. Στη συνέχεια, φροντίζει ώστε σε κάθε χρονική στιγµή να τηρούνται οι διατάξεις αυτές. Επιπλέον η έρευνα και µελέτη του νοµικού συµβούλου αποβλέπει στο να καταστήσει την κατασκευή και λειτουργία του έργου ευχερέστερη και οικονοµικά αποδοτικότερη. Ιδιαίτερο νοµικό σύµβουλο χρησιµοποιεί συνήθως και κάθε συντελεστής ενός έργου για τα θέµατα που αναφέρονται στις σχέσεις του µε τους άλλους συντελεστές. Αυτό συµβαίνει γιατί στις περισσότερες περιπτώσεις τα συµφέροντα µεταξύ των διαφόρων συντελεστών είναι αντικρουόµενα. Τέτοιες περιπτώσεις αντικρουόµενων συµφερόντων είναι τα οικονοµικά θέµατα µεταξύ του ιδιοκτήτη του έργου αφενός και των µελετητών ή κατασκευαστών αφετέρου (τρόπος υπολογισµού αµοιβών, τυχόν πρόσθετες αµοιβές κτλ.), θέµατα πρόσθετων εργασιών και προθεσµιών µεταξύ του ιδιοκτήτη και του κατασκευαστή, θέµατα ευθύνης και αρτιότητας του έργου µεταξύ του µελετητή και του κατασκευαστή κτλ. Ο νοµικός σύµβουλος ενός συντελεστή του έργου διαπραγµατεύεται και συντάσσει τις συµβάσεις που διέπουν τις σχέσεις του εντολέα του µε τους άλλους, εξασφαλίζοντας τα συµφέροντά του. Φροντίζει για την εφαρµογή των συµβάσεων

20 20 KEºA AIO 1: Ã π À ƒ À αυτών καθώς και για τη διεκδίκηση των συµφερόντων του σε περιπτώσεις µη τήρησης των συµβάσεων. Ο ιδιοκτήτης του έργου έχει και αυτός την ανάγκη νοµικού συµβούλου στις σχέσεις του µε τους άλλους συντελεστές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ο νοµικός σύµβουλος του έργου χρησιµοποιείται ταυτόχρονα και ως νοµικός σύµβουλος του ιδιοκτήτη στις σχέσεις του µε τους άλλους συντελεστές, ασκεί δηλαδή και τις δύο λειτουργίες που περιγράφτηκαν προηγούµενα. Στα σύγχρονα έργα οι νοµικοί σύµβουλοι έχουν να αντιµετωπίσουν ποικίλων µορφών προβλήµατα που αναφέρονται στο αστικό, εµπορικό, εργατικό, ποινικό και διεθνές δίκαιο. Με την εξέλιξη του µεγέθους, της πολυµορφίας και πολυπλοκότητας των έργων και την εµπλοκή πολλών συντελεστών, εποµένως και πολλών συµφερόντων στα τεχνικά έργα, δηµιουργήθηκε η ανάγκη συγκρότησης ειδικευ- µένων νοµικών γραφείων που έχουν σχεδόν αποκλειστική απασχόληση θέµατα που αναφέρονται στα τεχνικά έργα. ηµόσιες Αρχές Οι ηµόσιες Αρχές αποτελούν σηµαντικό συντελεστή κάθε τεχνικού έργου. Στα δηµόσια έργα, µια ή περισσότερες ηµόσιες Αρχές µπορεί να είναι ιδιοκτήτες του έργου. Τόσο όµως στα δηµόσια όσο και στα ιδιωτικά έργα, οι ηµόσιες Αρχές έχουν να επιτελέσουν µια ιδιαίτερη λειτουργία. Η λειτουργία αυτή συνίσταται: στη θέσπιση των κανόνων µελέτης, χρηµατοδότησης, κατασκευής και λειτουργίας των τεχνικών έργων. Οι κανόνες αυτοί είναι οικονοµικής πολιτικής φύσης (π.χ. φορολογία, δανειοδοτήσεις, οικονοµικά κίνητρα) που επηρεάζουν άµεσα το χώρο, τον τρόπο και το χρόνο κατασκευής του έργου. στην κατανοµή των χρήσεων γης και στον καθορισµό των κανονισµών τεχνικής φύσης που αφορούν την ασφάλεια, την υγιεινή, την ποιότητα και σε πολλές περιπτώσεις τη µορφή των κατασκευών. Με βάση τους κανόνες αυτούς οι ηµόσιες Αρχές ελέγχουν και εγκρίνουν τις µελέτες του έργου και στη συνέχεια ελέγχουν την εφαρµογή των µελετών αυτών κατά την κατασκευή του έργου. Τέλος, µε την αποπεράτωση του έργου παρέχουν την άδεια λειτουργίας του έργου και εγκρίνουν τη σύνδεσή του µε τα δίκτυα εξυπηρετήσεων. Η ιεράρχηση των στόχων της κρατικής παρέµβασης στα τεχνικά έργα µεταβάλλεται ανάλογα µε τις ανάγκες που υπάρχουν σε κάθε κοινωνικό σύνολο σε µια ορισµένη χρονική περίοδο. Για παράδειγµα, τα τελευταία χρόνια που τα προβλήµα-