ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ

Transcript

1 ΤΕΙ ΚΑΒΑΛΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΔΡΑΜΑΣ ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΟΠΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΣΑΝΟΠΟΥΛΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΣΠΙΤΑΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΒΑΓΙΩΝΑ ΤΑΣΣΑ ΔΡΑΜΑ 16 / 05../2011

2 ΑΦΙΕΡΩΣΕΙΣ Η πτυχιακή μας μελέτη είναι αφιερωμένη στους γονείς μας που όλα αυτά τα χρόνια στήριξαν την προσπάθειά μας. Σε αυτούς τους ανθρώπους που μας γαλούχησαν με τον πιο όμορφο τρόπο, σε αυτούς που μας δίδαξαν, μας αγάπησαν και μας εμπιστεύτηκαν. Μας έδωσαν αρχές και τα καλύτερα εφόδια για την ζωή μας. Το μεγαλύτερο ευχαριστώ από τις καρδίες μας Επίσης αυτή η τελευταία, κοινή μας προσπάθεια, δημιουργεί την ανάγκη να ευχαριστήσουμε η μια την άλλη, για την στήριξη, την φιλία, την αγάπη και την συμπαράσταση όλα αυτά τα χρόνια. Αφιερωμένο στις ομορφότερες αναμνήσεις Τέλος θέλουμε να δώσουμε το μεγαλύτερο ευχαριστώ στους ξεχωριστούς ανθρώπους της ζωής μας, για την υπομονή και την αγάπη τους 2

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Ευχαριστούμε θερμά τους καθηγητές, που μας βοήθησαν σε αυτή την προσπάθεια, την Κυρία Βαγιωνά Τάσσα και τον Κύριο Σπιτάλα Νικόλαο. Επίσης ευχαριστούμε όλους τους καθηγητές του τμήματος Αρχιτεκτονικής Τοπίου για τις γνώσεις και την καθοδήγηση 3

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η μελέτη αυτή εκπονήθηκε στα πλαίσια της πτυχιακής για το τμήμα της Αρχιτεκτονικής Τοπίου ΣΤΕΓ Δράμας. Σκοπός της μελέτης είναι η διερεύνηση του τρόπου αποκατάστασης των οικολογικά και αισθητικά διαταραγμένων περιοχών στην Πτολεμαΐδα, λόγω της εξορυκτικής δραστηριότητας της Δ.Ε.Η. Όπως αναφέρει ο Bjugstad A.J. το 1984, με τον όρο αποκατάσταση του τοπίου δεν εννοούμε την επαναφορά του χώρου στην προ εκμετάλλευσης του κατάσταση. Εξάλλου, στις περισσότερες των περιπτώσεων επέρχεται τόσο ισχυρή διατάραξη των οικολογικών συνθηκών, ώστε να είναι αδύνατη η επαναφορά στην αρχική κατάσταση και χρήση. Συχνότερα όμως, ένα τέτοιο εγχείρημα είναι ασύμφορο λόγω υπερβολικά υψηλού κόστους. Γενικά, με τον όρο αυτό εννοείται η δημιουργία συνθηκών μετά την εκμετάλλευση, που θα επιτρέπει την εγκατάσταση κατά προσέγγιση των προϋπαρχόντων φυτικών και ζωικών οργανισμών στο άμεσο ή στο απώτερο μέλλον. Αυτό σημαίνει ότι και άλλα είδη πέραν των προϋπαρχόντων μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Ουσιαστικά, με τον όρο αποκατάσταση νοείται η δημιουργία μιας σταθερής κατάστασης και η εγκατάσταση της χρήση που έχει προεπιλεγεί. Για να μπορέσουμε να έχουμε μια επιτυχημένη αποκατάσταση, θα πρέπει να ξεκινά με τον σχεδιασμό της εκμετάλλευσης και να αποτελεί λειτουργικό της μέρος. Η διαμόρφωση του χώρου αλλά και τα επιθυμητά χαρακτηριστικά του εδάφους θα δημιουργούνται σταδιακά, ώστε να ανταποκρίνονται αισθητικά και λειτουργικά στις απαιτήσεις της χρήσης που έχει επιλεγεί. Ανάλογα με τη φύση της εκμετάλλευσης και τις συνθήκες που δημιουργούνται, άλλες εκμεταλλεύσεις με την αποκατάσταση μπορούν να εξυπηρετήσουν παραγωγικούς σκοπούς, ενώ σε άλλες, τα μέτρα αποκατάστασης έχουν προστατευτικό χαρακτήρα, διευκολύνουν την αναψυχή και την εγκατάσταση της άγριας ζωής. ( Ερευνητική διατριβή μεταπτυχιακού διπλώματος ειδίκευσης Χιονίδου Ελισάβετ- 2007) Κατά τους Jeffrey et al (1974), η ενσωμάτωση της αποκατάστασης στο μεταλλευτικό σχεδιασμό, έχει ως αποτέλεσμα την αποφυγή δημιουργίας ακραίων συνθηκών ή φαινομένων, την ταχύτερη αποκατάσταση του χώρου και τη σημαντική ελάττωση του κόστους της. Η διαταραχή του τοπίου και του φυσικού περιβάλλοντος είναι εμφανώς ορατή και μεγάλης έκτασης στην περιοχή μελέτης. Στη πτυχιακή αυτή διατριβή θα μελετηθεί η περιοχή και η υφιστάμενη κατάσταση και αφού συγκεντρωθούν τα περιβαλλοντικά και μη προβλήματα. θα προβούμε στην ανάπλαση και διαμόρφωση μιας προεπιλεγμένης περιοχής που θα εναρμονίζεται με το υπάρχον φυσικό τοπίο, προσδίδοντας χαρακτήρα που θα συνδυάζει την αναψυχή, την εκπαίδευση, τον αθλητισμό και την ιστορία της περιοχής. Μέσα από μια σειρά μελετών, αναλύσεων και έρευνας, ευελπιστούμε να προσδώσουμε το βέλτιστο αποτέλεσμα και να ανταποκριθούμε ορθά στις ανάγκες και τις απαιτήσεις της περιοχής και των κατοίκων. 4

5 Το τελικό αποτέλεσμα πρέπει να είναι άρτιο και να μπορεί να εκτιμηθεί κατάλληλο για μελλοντική εφαρμογή. Στόχος μας είναι η μελέτη αυτή να ληφθεί ως μια προσπάθεια πλήρους αποκατάστασης μιας περιοχής κατακρεουργημένης που είναι αναγκαίο να διαμορφωθεί ώστε να επανέλθει στην κατάσταση που ήταν πριν την επέμβαση της ανθρώπινης δραστηριότητας. Στα επόμενα κεφάλαια θα ασχοληθούμε με: Την ιστορική αναδρομή της περιοχής της Πτολεμαίδας και την ιστορία του λιγνίτη και της Δ.Ε.Η. επίσης θα αναλύσουμε τον τρόπο εξόρυξης του λιγνίτη και θα αναλύσουμε τα εξεταζόμενα ορυχεία. Στο πρώτο κεφάλαιο με τον σκοπό της μελέτης και τον στόχο της αποκατάστασης Στο δεύτερο κεφάλαιο με τις επιπτώσεις των λιγνιτωρυχείων στο περιβάλλον, καθώς και με την υφιστάμενη κατάσταση της ρύπανσης. Επίσης στο κεφάλαιο αυτό θα αναλύσουμε τα προβλήματα και θα προτείνουμε λύσεις. Στο τρίτο κεφάλαιο με την ανάλυση των κλιματικών, εδαφικών, γεωλογικών, και υδρολογικών στοιχείων της περιοχής καθώς και με το ιδιοκτησιακό καθεστώς και τις ζώνες βλάστησης. Στο τέταρτο κεφάλαιο με την παράθεση παγκόσμιων παραδειγμάτων αποκατάστασης κατεστραμμένων περιοχών και με παραδείγματα των προτάσεων. Στο κεφάλαιο πέντε με την παρουσίαση και ανάλυση του ερωτηματολογίου από το οποίο θα προκύψουν οι ανάγκες και οι απαιτήσεις των κατοίκων της Πτολεμαίδας. Στο έκτο κεφάλαιο με τις προτάσεις μας για την αποκατάσταση του λιγνιτωρυχείου και με την ανάλυση των ιδεών. Την ανάλυση του χώρου στο έβδομο κεφάλαιο. Το σχέδιο οργάνωσης ιδεών στο όγδοο κεφάλαιο. Την κάτοψη, τις τομές και τα σκίτσα της τελικής πρότασης αποκατάστασης. Και τέλος θα παρατεθούν παραρτήματα, με χάρτες εικόνες και διαγράμματα. 5

6 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ..4 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ...10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ...11 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΙΓΝΙΤΗ ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Δ.Ε.Η Α.Ε ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΩΝ ΟΡΥΧΕΙΩΝ ΣΚΟΠΟΣ.18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΡΟΠΟΥ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΛΙΓΝΙΤΗ Μέθοδοι εκμετάλλευσης Γεωμετρικά χαρακτηριστικά των εκμεταλλεύσεων ΑΠΟΘΕΣΕΙΣ ΣΤΕΙΡΩΝ ΥΛΙΚΩΝ Χημικές ιδιότητες των στείρων υλικών Φυσικές ιδιότητες των στείρων υλικών Μηχανική σύσταση - Συμπίεση Υγρασία και θερμοκρασία των αποθέσεων Κλίση των αποθέσεων - Διαβρώσεις ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ A.ΟΠΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ 26 Β. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ.29 Γ. ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΑΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΔΕΗ ΣΤΗΝ ΠΤΟΛΕΜΑIΔΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ 31 6

7 ΑΙΩΡΟΥΜΕΝΑ ΣΩΜΑΤΙΔΙΑ (PM10) ΣΚΟΝΗ ΥΓΡΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ (ΛΙΠΑΝΤΙΚΑ ΕΛΑΙΑ)-ΤΟΞΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΘΟΡΥΒΟΣ ΗΧΟΡΥΠΑΝΣΗ ΑΜΙΑΝΤΟΣ ΥΔΑΤΙΚΑ ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΛΥΣΕΙΣ ΜΕΤΡΑ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΑΕΡΙΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΥΓΡΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΣΤΕΡΕΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΘΟΡΥΒΟΣ ΑΜΙΑΝΤΟΣ ΑΛΛΟΙΩΣΗ ΤΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ.37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ...39 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΛΙΜΑΤΕΔΑΦΙΚΑ- ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΕΩΛΟΓΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΤΑΣΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΛΙΜΑΤΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΠΙΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ & ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ ΖΩΝΕΣ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ...44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ...45 ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΔΙΕΘΝΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ BLUE CANYON COUNTRY CLUB ΠΑΛΙΟ ΟΡΥΧΕΙΟ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ VAGONNETO ΜΕΤΑΛΛΕΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΗΛΟΥ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΤΟΛΕΜΑΙΔΑΣ..51 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ.53 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΦΥΛΛΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...57 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.59 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΘΕΜΑΤΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΟ ΛΙΓΝΙΤΙΚΗΣ ΑΝΑΔΡΟΜΗΣ ΚΕΝΤΡΟ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΟ ΠΑΡΚΟ ΤΟΥ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΧΩΡΟΣ ΑΝΑΒΙΩΣΗΣ ΠΑΛΙΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΠΟΔΗΛΑΤΟΔΡΟΜΟΣ ΧΩΡΟΣ ΑΝΑΚΥΚΛΩΣΗΣ ΧΩΡΟΣ ΔΕΝΔΡΟΦΥΤΕΥΣΕΩΝ ΧΩΡΟΣ ΑΘΛΗΣΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΑΙΔΙΚΕΣ ΧΑΡΕΣ ΧΩΡΟΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΩΝ ΑΝΟΙΧΤΟ ΘΕΑΤΡΟ ΑΝΟΙΧΤΟΙ ΧΩΡΟΙ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ ΧΩΡΟΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΜΕΝΟΣ ΓΙΑ SKATING ΧΩΡΟΣ ΓΙΑ GRAFFITI ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ ΚΑΙ ΚΑΘΙΣΤΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΠΑΝΙΔΑ ΕΞΟΙΚΕΙΩΜΕΝΗ ΚΑΙ ΦΙΛΙΚΗ ΜΕ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΛΟΙΠΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ...72 ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΥΠΑΡΧΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ..73 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΡΧΙΚΕΣ ΙΣΟΥΨΗΣ ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΞΗ 75 8

9 7.2 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΧΩΡΟΥ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΕΞΟΡΥΞΗ ΟΡΙΑ ΧΩΡΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΚΑΙ ΠΡΩΗΝ ΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΧΩΡΟΥ ΜΕΛΕΤΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΦΥΤΕΥΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΕΙΔΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΔΡΟΜΩΝ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΚΤΗΡΙΩΝ ΥΔΑΤΙΝΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ ΣΚΙΑΣΗ ΧΩΡΟΥ ΑΝΑΤΟΛΗ ΔΥΣΗ ΗΛΙΟΥ ΦΟΡΑ ΑΝΕΜΩΝ ΕΙΣΟΔΟΙ ΕΞΟΔΟΙ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΕΙΔΩΝ ΧΛΩΡΙΔΑΣ - ΠΑΝΙΔΑΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΕΙΑ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΙΔΗ ΒΛΑΣΤΗΣΗΣ ΕΙΔΗ ΠΑΝΙΔΑΣ.90 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 Ο ΙΔΕΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ.92 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 Ο ΚΑΤΟΨΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ ΤΟΥ ΛΙΓΝΙΤΩΡΥΧΕΙΟΥ ΝΟΤΙΟΥ ΠΕΔΙΟΥ ΚΑΡΔΙΑΣ..93 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

10 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ Α.Ε. Δ.Ε.Η. Ανώνυμη Εταιρία Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού ΑΗΣ Ατμοηλεκτρικός σταθμός ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση Ε.Ε.Λ. Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων ΕΛ.ΤΕ.ΠΕ. Ελληνική Τεχνολογία Περιβάλλοντος Ε.Π.Ε. - Εταιρία Περιορισμένης Ευθύνης Κ.Ε.Π.Ε. - Κέντρο Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών Κ.Υ.Α. - Κοινή Υπουργική Απόφαση Λ.Κ.Δ.Μ. - Λιγνιτικό Κέντρο Δυτικής Μακεδονίας ΛΙΠΤΟΛ Λιγνιτωρυχείο Πτολεμαΐδας Μ.Μ.Μ Μεταλλευτικό Μουσείο Μήλου Π.Γ.Δ.Μ. - Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία Μακεδονίας Υ.Π.Ε.Κ.Α. - Υπουργείο Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής F.Y.R.O.M. - Former Yugoslav Republic of Macedonia 10

11 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι μεταλλευτικές και λατομικές εκμεταλλεύσεις ικανοποιούν ζωτικές οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες στις περιοχές όπου εφαρμόζονται. Ωστόσο, πρόκειται για δραστηριότητες, που προκαλούν έντονες αλλαγές στο τοπίο και στο περιβάλλον των πλούσιων σε ορυκτά και μεταλλεύματα περιοχών. Οι αλλαγές αυτές προέρχονται κυρίως από το γεγονός, ότι η εκμετάλλευση γινόταν ως τώρα χωρίς σχεδιασμό και επίβλεψη εκ μέρους της πολιτείας, έτσι ώστε η προστασία του τοπίου να αφήνετε κυριολεκτικά «στην καλή διάθεση» του εκάστοτε επιχειρηματία. Τα προβλήματα εντάθηκαν τα τελευταία χρόνια, καθώς η βελτίωση των εργαλείων, μέσων και τεχνικών, αύξησε σημαντικά τις δυνατότητες του ανθρώπου για επέμβαση στο περιβάλλον, με αποτέλεσμα σε πολλές περιπτώσεις, τη θεαματική σε ένταση, έκταση και ρυθμό μεταβολή και συχνά καταστροφή του φυσικού τοπίου(1). Κατά την εγκατάσταση των λατομικών και μεταλλευτικών εκμεταλλεύσεων δημιουργούνται δρόμοι, εκσκαφές και αποθέσεις, που έχουν ως συνέπεια την καταστροφή της βλάστησης και του εδάφους, την αλλοίωση του ανάγλυφου, τη δημιουργία συνήθως δυσμενών οικολογικών συνθηκών στις διαταρασσόμενες επιφάνειες και την πρόκληση αλλαγών στο φυσικό τοπίο. Η εκμετάλλευση βέβαια του ορυκτού πλούτου μιας χώρας δεν μπορεί να τεθεί σε αμφισβήτηση, δεδομένου ότι αποτελεί σύγχρονη οικονομική και κοινωνική αναγκαιότητα. Στις μέρες μας όμως η προστασία του περιβάλλοντος και η αειφορία είναι έννοιες συνυφασμένες με την ποιότητα ζωής. Έτσι, οι τυχόν επεμβάσεις του ανθρώπου θα πρέπει να γίνονται με ιδιαίτερη προσοχή και σεβασμό προς το περιβάλλον. Για να επιτευχθεί αυτό, είναι απαραίτητο η μελέτη των επιπτώσεων και η αποκατάσταση, να αρχίζουν με την μελέτη της εκμετάλλευσης και να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της. Θα πρέπει δε, να περιλαμβάνουν τη σωστή χωροθέτηση, την ελαχιστοποίηση της επιφάνειας που καταλαμβάνει η εκμετάλλευση, τον περιορισμό των επιπτώσεων, τη βελτίωση κατά το δυνατόν των δυσμενών συνθηκών, τη χρησιμοποίηση των κατάλληλων υλικών και μεθόδων αποκατάστασης και την κατάλληλη επιλογή των φυτικών ειδών, έτσι ώστε η αποκατάσταση να είναι περισσότερο αποτελεσματική και η αλλοίωση του περιβάλλοντος να είναι η μικρότερη δυνατή(2). (1) φυσικό τοπίο είναι αυτό που συντίθεται από έδαφος, πέτρωμα, νερό, βλάστηση, αέρα, ουρανό, ήλιο, ανθρώπινες κατασκευές κ.α. και οι επεμβάσεις του ανθρώπου σε αυτό είναι μικρής έντασης και ήπιες. Είναι αυτό που μας περιβάλλει συνεχώς και είναι αποτέλεσμα της επίδρασης ανθρώπινων, κοινωνικών, οικονομικών και πολιτιστικών αξιών, πάνω στα οικοσυστήματα των φυσικών τοπίων. (Ελευθεριάδης Ν. 2004) (2) Η διαχείριση του τοπίου στηρίζετε σε επιτρεπόμενες αλλαγές, όπως καθορίζονται από τους προτεινόμενους οπτικούς ποιοτικούς στόχους της διαχείρισης των στοιχείων που το συνθέτουν. (Χατζηστάθης και Ισπικούδης 2005). Οι αλλαγές που σημβαίνουν πρέπει να συνάδουν με τους παραπάνω στόχους ώστε να μην αλλοιώνετε σημαντικά το τοπίο και να διατηρεί όσο είναι δυνατόν την φυσική του μορφή, δομή, και σύνθεση. 11

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο 1.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μελέτης μας αφορά στην εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την επιφανειακή εκμετάλλευση και περιβαλλοντική αποκατάσταση των Ορυχείων Πτολεμαΐδας Ν. Κοζάνης της Δ.Ε.Η Α.Ε.. Η μελέτη θα πραγματοποιηθεί με βάση τα νεότερα κοιτασματολογικά δεδομένα, σύμφωνα με τα οποία για την ορθολογική αξιοποίηση του συνόλου των λιγνιτικών αποθεμάτων καθίσταται αναγκαία η αναθεώρηση των τελικών ορίων των λειτουργούντων Ορυχείων καθώς και ο επανασχεδιασμός της ανάπτυξής τους. H περιοχή μελέτης βρίσκεται στο Νομό Κοζάνης, όπου από το 1957 η Δ.Ε.Η Α.Ε. έχει αναπτύξει ευρεία εξορυκτική δραστηριότητα για την εκμετάλλευση των λιγνιτικών κοιτασμάτων της περιοχής. Τα Ορυχεία της Πτολεμαΐδας αναπτύσσονται βόρεια της Κοζάνης και νότια της Πτολεμαΐδας με εκμεταλλεύσιμα αποθέματα 1.032x106 t από ( Χάρτης 1 ΜΠΕ Παράρτημα I ). Η έναρξη των εκσκαφών στα Ορυχεία Πτολεμαΐδας έγινε το έτος 1957 (ορυχείο Κύριου Πεδίου). Η λεκάνη Πτολεμαΐδας αποτελεί τμήμα της επιμήκους νεογενούς λεκάνης, η οποία ξεκινά από το Μοναστήρι της Π.Γ.Δ.Μ. (FYROM) και διαμέσου της Φλώρινας, Αμυνταίου και Πτολεμαΐδας φθάνει μέχρι την Κοζάνη.(Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) Σήμερα, η μεταλλευτική δραστηριότητα στα Ορυχεία Πτολεμαΐδας αναπτύσσεται σε τρία (3) πεδία: στο Κύριο Πεδίο, που περιλαμβάνει το Ορυχείο Μαυροπηγής και το Ορυχείο Ανατολικής Επέκτασης Κομάνου, στο Πεδίο Καρδιάς, που περιλαμβάνει το Ορυχείο Νοτιοδυτικού Πεδίου Υψηλάντη, και το Ορυχείο Οικισμού Κομάνου και στο Νότιο Πεδίου, που περιλαμβάνει το Ορυχείο Νοτίου Πεδίου. Η εκμετάλλευση των λειτουργούντων σήμερα Ορυχείων Πτολεμαΐδας της ΔΕΗ Α.Ε. προβλέπεται ως εξής: Ανατολική Επέκταση Κομάνου (Κύριο Πεδίο) έως το έτος 2012 Ορυχείο Μαυροπηγής (Κύριο Πεδίο) έως το έτος 2039 Ορυχείο Οικισμού Κομάνου (Πεδίο Καρδιάς) έως το έτος 2013 Ορυχείο ΝΔ Πεδίου Υψηλάντη (Πεδίο Καρδιάς) έως το έτος 2050 Νότιο Πεδίο έως το έτος 2044 Τα συνολικά αποθέματα στην περιοχή των Ορυχείων Πτολεμαΐδας προβλέπεται να καλύψουν μέρος των αναγκών του προγραμματισμού παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από τη ΔΕΗ Α.Ε. της χώρας έως το 2050 περίπου. Στον Πίνακα παρουσιάζονται ανά λιγνιτικό πεδίο των Ορυχείων Πτολεμαΐδας συγκεντρωτικά η παραγωγή λιγνίτη, καθώς και οι απομένουσες εκσκαφές και αποθέματα λιγνίτη μέχρι εξάντλησής τους ( ). Ο πίνακας περιλαμβάνει, επίσης, τις αντίστοιχες σχέσεις εκμετάλλευσης και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των απομενόντων αποθεμάτων λιγνίτη. 12

13 ΟΡΥΧΕΙΟ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΙΜΑ ΑΠΟΘΕΜΑΤΑ ΛΙΓΝΙΤΗ (106 t) ΕΚΣΚΑΦΕΣ (106 m3) ΣΧΕΣΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ (m3/t) ΜΕΣΗ ΚΑΤΩΤ. ΘΕΡΜΟΓ. ΔΥΝΑΜΗ (kcal/kg) Πεδίο Μαυροπηγής 181,7 874,0 4, ΚΥΡΙΟ ΠΕΔΙΟ ΠΕΔΙΟ ΚΑΡΔΙΑΣ Ανατολική Επέκταση Κομάνου Σύνολο Κύριου.Πεδίου Νοτιοδυτικό Πεδίο - Υψηλάντη 5,9 34,0 4, ,6 908,0 4, ,2 2140,0 4, Οικισμός Κομάνου 23,5 77,0 2, ΝΟΤΙΟ ΠΕΔΙΟ Σύνολο Πεδίου Καρδιάς Ορυχείου Πεδίου ΣΥΝΟΛΟ ΟΡΥΧΕΙΩΝ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ Νότιου 411,7 2217,0 4, ,7 3019,0 6, ,0 6144,0 5, Πίνακας 1.1-1: Ανάπτυξη Ορυχείων Πτολεμαΐδας και αντίστοιχα εκμεταλλεύσιμα αποθέματα λιγνίτη από με αντίστοιχες σχέσεις εκμετάλλευσης και ποιοτικά χαρακτηριστικά λιγνίτη, ανά λιγνιτικό πεδίο Από τον πίνακα προκύπτουν τα ακόλουθα συμπεράσματα: Τα περισσότερα απομένοντα αποθέματα λιγνίτη εντοπίζονται στο Ορυχείο Νοτίου Πεδίου του ομώνυμου Πεδίου (432,7x106 t). Σημαντικά αποθέματα λιγνίτη (411,7x106 t) απομένουν και στο Πεδίο Καρδιάς, εκ των οποίων 388,2x106 t στο Ορυχείο Νοτιοδυτικού Πεδίου Υψηλάντη και 23,5x106 t στο Ορυχείο Οικισμού Κομάνου. Στο Κύριο Πεδίο τα απομένοντα αποθέματα λιγνίτη ανέρχονται συνολικά σε 187,6x106 t και εντοπίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου στο Ορυχείο Πεδίου Μαυροπηγής. Ειδικότερα στο Ορυχείο Πεδίου Μαυροπηγής εντοπίζονται 181,7x106 t και τα υπόλοιπα 5,9x106 t στο Ορυχείο Ανατολικής Επέκτασης Κομάνου. (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) 13

14 1.2. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΠΤΟΛΕΜΑΪΔΑΣ Η ονομασία της πόλης προέρχεται από το όνομα του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Πτολεμαίου και της κόρης του Πτολεμαϊδας, που κατάγονταν από την αρχαία Εορδαία. Στην τουρκοκρατία η πόλη ονομάζονταν Καϊλάρια και ήταν αξιόλογο διοικητικό και εμπορικό κέντρο. Άρχισε να αναπτύσσεται μετά το 1922, όταν εγκαταστάθηκαν στην περιοχή πολλοί πρόσφυγες από την Μ. Ασία, που ασχολήθηκαν κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία. ( 7/12/2010) Είναι κτισμένη σχεδόν στο μέσο της λεκάνης που σχηματίζεται μεταξύ των βουνών Βέρμιο (Ανατολικά) και Άσκιο (Δυτικά). Η ευρύτερη λεκάνη της Πτολεμαϊδας περιέχει μεγάλα αποθέματα λιγνίτη, με τα οποία τροφοδοτούνται εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας τα οποία παράγουν το 75% της ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την επικράτεια. Η πόλη είναι ένα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά κέντρα της Ελλάδος και των Βαλκανίων, καθώς εκτός από τα εργοστάσια παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας υπάρχουν και εργοστάσια παραγωγής διάφορων χημικών προϊόντων και λιπασμάτων. ( - 11/04/2011) Η βιομηχανική πρόοδος της πόλης ξεκίνησε μετά τον Β παγκόσμιο πόλεμο και κυρίως μετά 1952 οπότε και εγκαταστάθηκε σε αυτήν η πρώτη μονάδα παραγωγής θερμοηλεκτρικής ενέργειας. Σήμερα ο δήμος της Πτολεμαΐδας έχει πληθυσμό κατοίκους και αποτελεί το μεγαλύτερο ενεργειακό κέντρο της χώρας(3). Η Πτολεμαΐδα είναι πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, πρωτεύουσα της επαρχίας Εορδαίας του νομού Κοζάνης. Έχει έκταση 58 τχμ. και βρίσκεται 28 χλμ. βορειοδυτικά της Κοζάνης, σε υψόμετρο 600 μ. Η περιοχή βρίθει αρχαιολογικών ευρημάτων (δεινόσαυροι, μαμούθ, πτεροδάκτυλοι κ.α.), που φανερώνουν την παλαιολιθική ιστορία της. Είναι πόλη με σύγχρονη μορφή και πολύ καλή ρυμοτομία. Το 1954, με την ίδρυση του πρώτου εργοστασίου της Δ.Ε.Η και την εκμετάλλευση του λιγνιτικού υπεδάφους της, άρχισε να γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη. Έτσι χτίστηκαν σταδιακά τέσσερα εργοστάσια: Πτολεμαΐδας, Καρδιάς, Αμυνταίου και Αγίου Δημητρίου. Αυτά τα εργοστάσια καλύπτουν το 70% της ζήτησης στην Ελλάδα. ( 7/12/2010) (3)Ενεργειακό κέντρο είναι εκείνο το οποίο καλύπτει τις ανάγκες ηλεκτροπαραγωγής μιας χώρας (Μπούσιος Α. 1997) 14

15 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΛΙΓΝΙΤΗ Ο λιγνίτης είναι ορυκτό. Είναι άνθρακας ( κάρβουνο) με κοκκινωπό χρώμα. Δημιουργείται από φυτά και δέντρα που φυτρώνουν δίπλα σε έλη, τα οποία καταπλακώνονται από κατολισθήσεις με το πέρασμα των χρόνων. Για να δημιουργηθεί ο λιγνίτης πρέπει να περάσουν πολλά εκατομμύρια έως και δισεκατομμύρια χρόνια. ( - 12/04/2011) Ο λιγνίτης της Πτολεμαΐδας σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης χρονικής περιόδου (10 εκατομμύρια χρόνια περίπου) και εκτιμάται ότι οι διεργασίες τελείωσαν πριν 1 εκατομμύριο χρόνια. Η ευρύτερη λεκάνη Μοναστηρίου, Φλώρινας, Αμυνταίου, Πτολεμαϊδας, Κοζάνης και Σερβίων καλύπτονταν την εποχή εκείνη από αβαθείς λίμνες και έλη. Οι κλιματολογικές συνθήκες ευνόησαν τη μεγάλη βλάστηση, υδροχαρών φυτών (βρύα, καλάμια, κλπ) σε διάφορες θέσεις της λεκάνης. Με το χρόνο τα φυτά αυτά συγκεντρώθηκαν σε μεγάλες ποσότητες στον πυθμένα των λιμνών. Στη συνέχεια η βλάστηση καλύφθηκε από γαιώδη υλικά. Έτσι οι οργανικές ύλες των φυτών, ευρισκόμενες υπό πίεση και με την επίδραση διαφόρων μικροοργανισμών, μετατράπηκαν με το χρόνο σε στρώματα λιγνίτη. Αυτό επαναλήφθηκε πολλές φορές και τέλος πάνω από τα νεώτερα στρώματα λιγνίτη επικάθησαν άλλα γαιώδη υλικά, τα λεγόμενα «υπερκείμενα». Έτσι προέκυψαν λιγνιτικά κοιτάσματα μορφής zebra. (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) Το πάχος των υπερκειμένων υλικών κυμαίνεται από 12 μέχρι 230 μέτρα για τα Ορυχεία που βρίσκονται σε λειτουργία στην περιοχή Πτολεμαϊδας. Τα υλικά αυτά είναι, συνήθως άμμος, αμμοχάλικα, μαλακός ασβεστόλιθος και άργιλος. Αλλά και το κοίτασμα του λιγνίτη δεν είναι ενιαίο διότι μέσα στο κοίτασμα αυτό υπάρχουν λεπτά στρώματα από τα γαιώδη υλικά και τα οποία επειδή βρίσκονται μεταξύ των λιγνιτικών στρωμάτων, ονομάζονται «ενδιάμεσα». Το μέσο πάχος των απολήψιμων στρωμάτων λιγνίτη ανέρχεται σε 2 μέτρα περίπου, ο αριθμός των οποίων κυμαίνεται από 20 έως 30. (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) ΣΥΝΤΟΜΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Δ.Ε.Η Α.Ε Σημαντικό ρόλο έχει η γνωριμία με την εταιρία που κατέχει την εκμετάλλευση της περιοχής μελέτης. Η διοίκηση, ο τρόπος λειτουργίας της εταιρίας αλλά και οι σκοποί και οι προθέσεις της πρέπει να είναι απόλυτα γνωστά και κατανοητά. Η Δ.Ε.Η ιδρύθηκε το 1950 με αντικείμενο την παραγωγή, μεταφορά και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας σε όλη την Ελληνική επικράτεια. Πριν την ίδρυση της Δ.Ε.Η το δικαίωμα της παραγωγής, μεταφοράς και διανομής ηλεκτρικού ρεύματος είχε παραχωρηθεί από την Ελληνική Κυβέρνηση σε ιδιωτικές εταιρείες και δημοτικές επιχειρήσεις. 15

16 Η Δ.Ε.Η ξεκίνησε τη λειτουργία της το 1953 παράγοντας και πουλώντας ηλεκτρικό ρεύμα στις προαναφερόμενες ιδιωτικές εταιρίες και δημοτικές επιχειρήσεις. Κατά τη διάρκεια της περιόδου , η Εταιρία προέβη σε εξαγορά των παραπάνω εταιρειών παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, συμπεριλαμβανομένης και της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών - Πειραιώς Ε.Π.Ε., η οποία εξυπηρετούσε την μεγαλύτερη αστική περιοχή της Ελλάδας και παρήγαγε ένα σημαντικό ποσοστό της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλωνόταν στην Ελληνική αγορά. (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) Οι Νόμοι 1559 και 2244 που ψηφίσθηκαν τα έτη 1985 και 1994 αντίστοιχα προέβλεψαν σχετική εξαίρεση από το αποκλειστικό δικαίωμα της Δ.Ε.Η για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας κυρίως ώστε να δοθεί το δικαίωμα σε βιομηχανικές επιχειρήσεις να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια για δική τους κατανάλωση. Η εν λόγω νομοθεσία επέτρεψε επίσης σε ιδιώτες την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και συμπαραγωγή για εμπορική μόνο χρήση. Βάσει του Ν. 2773/1999 περί απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και σε εφαρμογή του Προεδρικού Διατάγματος 333/2000, η Δ.Ε.Η από την 1η Ιανουαρίου 2001 μετατράπηκε σε Ανώνυμη Εταιρεία (Α.Ε.) με μοναδικό μέτοχο το Δημόσιο και κύριο σκοπό την παραγωγή και προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας. Το Δεκέμβριο του 2001, μετά από αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Εταιρείας και διάθεση υφισταμένων μετοχών κυριότητας του Ελληνικού Δημοσίου, οι μετοχές της Δ.Ε.Η εισήχθησαν προς διαπραγμάτευση στην Κύρια Αγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών. Παράλληλα ξεκίνησε η διαπραγμάτευση Διεθνών Αποθετηρίων Εγγράφων (GDRs) στο Χρηματιστήριο του Λονδίνου. Το Δεκέμβριο 2002 και τον Οκτώβριο 2003 διατέθηκαν υφιστάμενες μετοχές, κυριότητας του Ελληνικού Δημοσίου, με Δημόσια Εγγραφή στο ευρύ επενδυτικό κοινό, με τη μέθοδο του βιβλίου προσφορών σε θεσμικούς επενδυτές στην Ελλάδα και το εξωτερικό και με Ιδιωτική Τοποθέτηση στους εργαζόμενους της Εταιρείας. (Εφημερίδα Τα Νέα 2007) Η Δ.Ε.Η Α.Ε. είναι σήμερα η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής και η μοναδική εταιρεία διανομής ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, που προμηθεύει με ηλεκτρική ενέργεια τα 7,5 εκατ. πελατών της (παροχές). Στην ιδιοκτησία της ανήκει επίσης και το σύστημα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Με την τεράστια υποδομή σε εγκαταστάσεις ορυχείων λιγνίτη, μονάδων παραγωγής, γραμμών μεταφοράς και δικτύων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας που έχει δημιουργήσει, η Δ.Ε.Η Α.Ε. είναι η μεγαλύτερη βιομηχανική επιχείρηση στην Ελλάδα, ως προς τα πάγια ενεργητικά στοιχεία. Κατά τη διάρκεια του έτους 2008 η Εταιρεία παρήγαγε περίπου το 91% από τις 57,5 TWh ηλεκτρικής ενέργειας που παρήχθησαν στην Ελλάδα και διήλθαν από τα δίκτυα μεταφοράς. Στην ηπειρωτική Ελλάδα, το μέγιστο της παραγωγικής ισχύος είναι συγκεντρωμένο στο βόρειο τμήμα της χώρας, κοντά στα μεγάλα λιγνιτωρυχεία, τα οποία βρίσκονται στην περιοχή μελέτης μας και αποτελούν την κυριότερη πηγή καυσίμου. 16

17 Μεταφέροντας την παραγωγή ενέργειας εκτός Αττικής, κυρίως στη Βόρεια Ελλάδα, η Δ.Ε.Η Α.Ε. προσφέρει μεγάλη βοήθεια στην ενίσχυση της απασχόλησης και έχει συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη πόλεων που παλαιότερα ήταν υποβαθμισμένες. Η Δ.Ε.Η Α.Ε. παρέχει ηλεκτρική ενέργεια ακόμα και στην πιο απομακρυσμένη γωνιά της Ελληνικής Επικράτειας (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) 1.3. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΩΝ ΟΡΥΧΕΙΩΝ Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η περιοχή μελέτης βρίσκεται στο Νομό Κοζάνης, όπου από τη δεκαετία του 1950 η Δ.Ε.Η Α.Ε. έχει αναπτύξει ευρεία εξορυκτική δραστηριότητα για την εκμετάλλευση των λιγνιτικών κοιτασμάτων. Τα Ορυχεία της Πτολεμαΐδας αναπτύσσονται βόρεια της Κοζάνης και νότια της Πτολεμαΐδας με εκμεταλλεύσιμα αποθέματα 1,032x109 τόνους από Η έναρξη των εκσκαφών στα Ορυχεία Πτολεμαΐδας έγινε το έτος 1957 (ορυχείο Κύριου Πεδίου). Η λεκάνη Πτολεμαΐδας αποτελεί τμήμα της επιμήκους νεογενούς λεκάνης, η οποία ξεκινά από το Μοναστήρι της Π.Γ.Δ.Μ.(F.Y.R.O.M) και διαμέσου της Φλώρινας, Αμυνταίου και Πτολεμαΐδας φθάνει μέχρι την Κοζάνη. Το υψόμετρο της περιοχής κυμαίνεται από +525 m έως +800 m. Τα τρία (3) μεγάλα συγκροτήματα ορυχείων της λεκάνης Πτολεμαΐδας, τα οποία βρίσκονται σήμερα υπό εκμετάλλευση, από τη Δ.Ε.Η Α.Ε., είναι τα παρακάτω: Κύριο Πεδίο: Περιλαμβάνει τις εκμεταλλεύσεις του Ορυχείου Μαυροπηγής που θα λειτουργήσει μέχρι το 2038 και του Ορυχείου Ανατολικής Επέκτασης Ορυχείου Κομάνου που θα εξαντληθεί μέχρι το Το σύστημα αυτό έχει σήμερα ετήσια παραγωγή λιγνίτη 7,5 εκατ. t και καλύπτει τις ανάγκες του ΑΗΣ Πτολεμαΐδας και του Βιομηχανικού Συγκροτήματος της τέως ΛΙΠΤΟΛ. Πεδίο Καρδιάς: Περιλαμβάνει τις εκμεταλλεύσεις του Ορυχείου Νοτιοδυτικού Πεδίου Υψηλάντη, που θα λειτουργεί μέχρι το 2050 και του Ορυχείου Οικισμού Κομάνου που θα εξαντληθεί μέχρι το Τα Ορυχεία αυτά σήμερα με συνολική ετήσια δυναμικότητα περίπου 15 εκατ. t λιγνίτη καλύπτουν από κοινού με το Ορυχείο Νότιου Πεδίου τις ανάγκες των ΑΗΣ Καρδιάς και Αγ. Δημητρίου. Νότιο Πεδίο: Περιλαμβάνει την εκμετάλλευση του ομώνυμου Ορυχείου. Είναι το μεγαλύτερο Ορυχείο της Δ.Ε.Η Α.Ε. με προγραμματισμένη ετήσια παραγωγή λιγνίτη εκατ. t καλύπτει από κοινού με το Ορυχείο Νοτιοδυτικού Πεδίου - Υψηλάντη τις απαιτήσεις των ΑΗΣ Καρδιάς και Αγ. Δημητρίου. Η γενική άποψη των ορυχείων Πτολεμαΐδας κατά τη σημερινή τους κατάσταση 17

18 (στάθμη εργασιών ) απεικονίζεται στον Τοπογραφικό Χάρτη (Χάρτης 2, κλίμακας 1: , Παράρτημα Ι). (Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων Ορυχείων Πτολεμαΐδας, Ν. Κοζάνης Λ.Κ.Δ.Μ., Δ.Ε.Η. Α.Ε.) Η Δ.Ε.Η παρότι κάνει προσπάθειες για την περιβαλλοντική ανάπτυξη της περιοχής και παρουσιάζει κάποια δείγματα περιβαλλοντικής ευαισθησίας, απέχει πάρα πολύ από την αναδόμηση και αποκατάσταση των περιβαλλοντικών καταστροφών που έχει προκαλέσει. Στα επόμενα κεφάλαια θα αναφέρουμε τα περιβαλλοντικά προβλήματα της περιοχής και τις προτεινόμενες από την βιβλιογραφία λύσεις για τη βελτίωσή τους έως το 2050, έτος κατά το οποίο προβλέπετε η έλλειψη των αποθεμάτων λιγνίτη και το κλείσιμο των ορυχείων Πτολεμαΐδας ΣΚΟΠΟΣ Η εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου τις χώρας μας, για τη εξυπηρέτηση κοινωνικών και οικονομικών αναγκών, είχε ως συνέπεια τη δημιουργία σοβαρών προβλημάτων στο τοπίο και στο περιβάλλον αυτών των περιοχών. Μοναδική σε έκταση και ένταση είναι η εκμετάλλευση του λιγνίτη στη χώρα μας. Η παρούσα πτυχιακή μελέτη λοιπόν, αναφέρεται στην περιβαλλοντική αποκατάσταση των εδαφών του λιγνιτωρυχείου Νοτίου Πεδίου, το οποίο αποτελεί τμήμα της μεταλλευτικής δραστηριότητας του Λιγνιτικού Κέντρου Δυτικής Μακεδονίας της ΔΕΗ Α.Ε. Σκοπός της μελέτης μας είναι η αποκατάσταση της περιοχής Νοτίου πεδίου που βρίσκετε χιλιόμετρα νοτιοανατολικά της πόλης της Πτολεμαΐδας και έχει περίπου 3 χιλιόμετρα μήκος και 3.5 χιλιόμετρα πλάτος. Η εκπόνηση της μελέτης αποσκοπεί στο να περιγράψει αναλυτικά την μεθοδολογία αποκατάστασης των νέων εδαφών που θα προκύψουν μετά την ολοκλήρωση της εκμετάλλευσης του συγκεκριμένου τμήματος του λιγνιτικού κοιτάσματος της Πτολεμαΐδας. Στόχος είναι η επαναφορά της οικολογικής ισορροπίας στον υπό εξέταση χώρο, προσδίδοντάς του παράλληλα καινούργιες χρήσεις και δραστηριότητες για τους κατοίκους της περιοχής Πτολεμαΐδας, Κοζάνης και την ευρύτερη περιοχή της Εορδαίας. Αυτό θα επιτευχθεί με την ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας και την μελέτη παρόμοιων έργων που έχουν εκτελεστεί σε άλλα μέρη του πλανήτη αλλά και στην Ελλάδα. Με την εμπειρία που θα αποκτηθεί από την βιβλιογραφία θα σχεδιάσουμε ερωτηματολόγιο το οποίο θα μοιραστεί σε διάφορα σημεία της πόλης της Πτολεμαϊδας και θα έχει ως σκοπό, να αφουγκραστούμε τις ανάγκες των πολιτών μικρών και μεγάλων, καθώς και την γνωστοποίηση της προσπάθειας που γίνετε για την αναβάθμιση της περιοχής. Τέλος αξιοποιώντας τα ευρήματα της ανάλυσης του ερωτηματολογίου θα προχωρήσουμε στο σχεδιασμό του λιγνιτωρυχείου Νοτίου πεδίου με έκταση 24 στέμματα. Παράπλευρος στόχος της παρούσας πτυχιακής διατριβής είναι η τουριστική ανάπτυξη της υπό μελέτη περιοχής, καθώς η δημιουργία μουσείων, θεματικών πάρκων και εκπαιδευτικών 18

19 δραστηριοτήτων θα αποτελέσει πόλο έλξης για όλες τις ηλικίες και ο χώρος θα διατίθεται για εκδρομές σχολείων από όλη την Ελλάδα, καθώς και για διοργάνωση πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων. Πρόσθετες δραστηριότητες θα προκύψουν από το ερωτηματολόγιο που θα μοιραστεί Στη μελέτη μας θα αναλύσουμε την υφιστάμενη κατάσταση της περιοχής μελέτης αλλά και της ευρύτερης περιοχής, σε ότι αφορά, αφενός τα φυσικά τοπογραφικά χαρακτηριστικά και αφ ετέρου τις κοινωνικές παραμέτρους. Οι κυρίαρχες παράμετροι, που τέθηκαν ως βάση για την πορεία του σχεδιασμού μας είναι: Δημιουργία ενός χώρου πρασίνου που θα επιδράσει ευμενώς σε ότι αφορά τις βιοκλιματικές συνθήκες της περιοχής. Λειτουργική σύνδεση του πάρκου με τον με την πόλη της Πτολεμαΐδας. Ανάδειξη της ιστορικής ταυτότητας του χώρου με αξιοποίηση του υφιστάμενου κτιριακού και μηχανολογικού εξοπλισμού. Δημιουργία ενός χώρου για τη συγκέντρωση δραστηριοτήτων (ψυχαγωγίας, αθλητισμού, εκπαίδευσης, πολιτισμού, κλπ.) που αφορούν τον ελεύθερο χρόνο των κατοίκων. Με βάση τις παραπάνω παραμέτρους: Θα σχεδιαστεί ένα δίκτυο διαδρόμων κυκλοφορίας που θα επιμερίζει το χώρο σε θεματικές ενότητες που, είτε θα χαρακτηρίζονται αποκλειστικά από βλάστηση είτε σε συνδυασμό με αυτή θα εξυπηρετούν συγκεκριμένες λειτουργίες και δραστηριότητες (θεματικός κήπος, μουσείο, χώροι συνάθροισης κλπ.). Τα στοιχεία αυτά θα προκύψουν από την ανάλυση του ερωτηματολογίου. Θα εξασφαλιστούν όλες οι αναγκαίες εξυπηρετήσεις των επισκεπτών και του προσωπικού που θα εργάζεται στους χώρους. Θα σχεδιαστούν σε κατάλληλες θέσεις οι δραστηριότητες που θα προσφέρονται για εκδηλώσεις καλλιτεχνικού, πολιτιστικού, ψυχαγωγικού και κοινωνικού χαρακτήρα. Θα γίνει προσπάθεια για βελτίωση των βιοκλιματικών συνθηκών της περιοχής καθώς και του βιοτικού επιπέδου των κατοίκων της. Τέλος, θα γίνει φυτοτεχνική διαμόρφωση του χώρου, η οποία θα προσδιορίζει τις θέσεις, το είδος και τη μορφή του πρασίνου. Συνοπτικά στοχεύουμε στην δημιουργία ενός χώρου πρασίνου, που θα αποτελέσει ένα μοναδικό χώρο αναψυχής με εκπαιδευτικό και πολιτιστικό χαρακτήρα, που θα συνδυάζει τις ανάγκες των κατοίκων. Ο πολυχώρος που θα σχεδιαστεί θα βοηθήσει στην ανάπτυξη της περιοχής προσδίδοντάς της ένα αειφορικό μέλλον. 19

20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο 2.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο κεφάλαιο αυτό θα καταγράψουμε την υφιστάμενη κατάσταση της ρύπανσης που προκαλείτε από τις εγκαταστάσεις της Δ.Ε.Η. Α.Ε. και τα ορυχεία. Πριν προχωρήσουμε στην αποκατάσταση του Νοτίου πεδίου, θα πρέπει να γνωρίζουμε τους κινδύνους και να τους εξαλείψουμε ή να τους περιορίσουμε στα επιτρεπτά όρια, για να είναι ο χώρος που θα δημιουργήσουμε κατάλληλος για επισκεψημότητα και χρήση. Προτείνουμε λοιπόν γενικά μέτρα για την ευρεία περιοχή και προτάσεις για τα προβλήματα της ρύπανσης ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΡΟΠΟΥ ΕΞΟΡΥΞΗΣ ΛΙΓΝΙΤΗ Το μέγεθος της επιφάνειας εκμετάλλευσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένοι από αυτούς, οι οποίοι εκτιμάται ότι έχουν πρωτεύοντα ρόλο στον καθορισμό του μεγέθους της επιφάνειας που καταλαμβάνει η εκμετάλλευση και κυρίως μπορούν να περιοριστούν Μέθοδοι εκμετάλλευσης Η μέθοδος εκμετάλλευσης αλλά και οι επιμέρους τεχνικές εφαρμογής επηρεάζουν σημαντικά την καταλαμβανόμενη επιφάνεια. Γενικά αναφέρονται δύο βασικοί τύποι εκμετάλλευσης: 1. η υπόγεια εκμετάλλευση: όπου η εξόρυξη των πολύτιμων ορυκτών και μετάλλων γίνεται με υπόγειες στοές μη ορατές από περαστικούς παρατηρητές 2. η επιφανειακή ή υπαίθρια εκμετάλλευση: όπου η εξόρυξη γίνεται σε ανοιχτά, υπαίθρια ορυχεία ορατά από όλους(4). (4)Το ορυχείο είναι ένας βαθύς και πλατύς κρατήρας (λάκκος), ο οποίος είναι χωρισμένος σε χωμάτινα επίπεδα. Το βάθος του κρατήρα μπορεί να φτάσει έως και τα τριακόσια (300) μέτρα. ( - 12/04/