Εργαστηριακές σημειώσεις Παραγωγή και Μεταποίηση Φυτικών Προϊόντων

Transcript

1 2007 Εργαστηριακές σημειώσεις Παραγωγή και Μεταποίηση Φυτικών Προϊόντων Δρ. Τσακίρης Ν. Ιωάννης Μsc Κουντουράς Κών/νος 1/6/2007

2 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ 2

3 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Ο 1. ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΔΕΝΔΡΟΚΟΜΙΑΣ Με το διάβασμα αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να γνωρίζεις τα ακόλουθα θέματα : 1. Ποιος είναι ο ρόλος του ριζικού συστήματος και μέχρι που εκτείνεται συνήθως 2. Ποιος είναι ο ρόλος του βλαστού 3. Σχέση φύλλων με ανθοφόρους οφθαλμούς και ανθοφορία 4. Κατάταξη υποκειμένων ανάλογα με τη χρησιμότητα τους 5. Ποιοι είναι οι πέντε σημαντικοί παράγοντες για τη σχεδίαση και την εγκατάσταση ενός οπωρώνα 6. Πλεονεκτήματα τρόπων φύτευσης και υπολογισμός δέντρων κατά στρέμμα 7. Ποιους σκοπούς εξυπηρετεί το κλάδευμα των δέντρων 8. Σκοπός αραιώματος συνέπειες μη εφαρμογής του 1.1 Το οπωροφόρο δένδρο και τα μέρη του Το δέντρο αποτελείται από έξι όργανα. Τα τρία από αυτά, οι ρίζες οι βλαστοί και τα φύλλα θεωρούνται ως τα βλαστικά όργανα, ενώ τα υπόλοιπα τρία, τα άνθη οι καρποί και τα σπέρματα θεωρούνται ως τα αναπαραγωγικά όργανα του δέντρου Ρίζα Το ριζικό σύστημα χρησιμεύει στο δέντρο για τη συγκράτηση του στο έδαφος, την απορρόφηση του νερού με τα θρεπτικά στοιχεία από το έδαφος και τη μεταφορά τους στα υπέργεια μέρη του φυτού. Το ριζικό σύστημα αποτελείται από χοντρές ρίζες που συνιστούν το σκελετό του και από λεπτές ρίζες οι οποίες συνιστούν το ενεργό ριζόστρωμα όπου παρατηρείται η απορροφητική δραστηριότητα του ριζικού συστήματος. Ο τύπος και η μορφή του ριζικού συστήματος εξαρτάται από τη γενετική σύσταση του φυτού, αλλά η ανάπτυξη και η κατεύθυνση των ριζών επηρεάζεται από τη φυσική δομή, τη γονιμότητα, τη διαθέσιμη υγρασία του εδάφους και από την καλλιεργητική τεχνική που εφαρμόζουμε. Το μεγαλύτερο μέρος του ριζοστρώματος φτάνει λίγο πιο πέρα από την προβολή της κόμης ενώ στο εσωτερικό κοντά στον κορμό βρίσκονται κυρίως οι ρίζες του σκελετού. Ως προς το βάθος η ανάπτυξη των ριζών είναι περιορισμένη από το cm με το ενεργό ριζόστρωμα συγκεντρωμένο στα 0-50 cm Βλαστός - Κορμός Ο βλαστός με τις διακλαδώσεις του αποτελεί το σκελετό πάνω στον οποίο δημιουργείται η νέα βλάστηση και η καρποφορία. Ο βλαστός χρησιμεύει εκτός από την μηχανική υποστήριξη των υπέργειων οργάνων και για τη μεταφορά του νερού και των θρεπτικών ουσιών από τις ρίζες στα φύλλα και το αντίστροφο. Σε πολλά είδη χρησιμεύει για την αποθήκευση θρεπτικών ουσιών που αξιοποιεί στην περίοδο 3

4 της νέας βλάστησης. Για ορισμένα είδη χρησιμεύει και στον αγενή πολλαπλασιασμό. Το μέρος του βλαστού που εφάπτεται στο έδαφος ονομάζεται λαιμός. Συνήθως οι βλαστοί σχηματίζονται από βλαστοφόρους οφθαλμούς οι οποίοι κανονικά βλαστάνουν τον επόμενο χρόνο Φύλλα Τα φύλλα είναι όργανα σύνθεσης οργανικών ουσιών που είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη και καρποφορία του δέντρου. Ο ρόλος τους είναι σπουδαίος στην αύξηση και ωρίμανση των καρπών. Τα φύλλα παράγουν εκτός από τις ουσίες της θρέψης και άλλες ουσίες που επηρεάζουν ευνοϊκά τη διαφοροποίηση και την εξέλιξη των ανθοφόρων οφθαλμών. Απώλεια φυλλώματος έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της ανθοφορίας της επόμενης χρονιάς. Για αυτό το λόγο τα φύλλα θα πρέπει να διατηρούνται ως το τέλος της ζωής τους σε καλή κατάσταση Οφθαλμοί Οι οφθαλμοί είναι όργανα του δέντρου τα οποία περικλείουν μέσα σε προστατευτικά λέπια ένα εμβρυώδη βλαστό ή άνθος και χρησιμεύουν για τη διατήρηση της βλάστησης από χρόνο σε χρόνο και για την ανθοφορία και διαιώνιση του δέντρου. Ανάλογα με το περιεχόμενο διακρίνονται σε βλαστοφόρους, σε ανθοφόρους και σε μικτούς ή σύνθετους. Οι ανθοφόροι μπορεί να περιέχουν ένα ή περισσότερα άνθη. Ανάλογα με τη θέση τους διακρίνονται σε ακραίους όταν σχηματίζονται στη κορυφή των βλαστών, σε πλάγιους όταν σχηματίζονται στα γόνατα του βλαστού και σε παράπλευρους όταν δύο ή τρείς πλάγιοι σχηματίζονται στο ίδιο γόνατο Άνθη Προέρχονται από την έκπτυξη των οφθαλμών Καρπός Στα περισσότερα είδη οπωροφόρων οι καρποί είναι σαρκώδεις και καταναλώνονται αφού ωριμάσουν για αυτό και λέγονται νωποί καρποί. Χαρακτηρίζονται από μεγάλη περιεκτικότητα σε υγρασία και έχουν περιορισμένη ικανότητα για συντήρηση. Σε μια άλλη κατηγορία οπορωφόρων οι καρποί συγκομίζονται ώριμοι αλλά καταναλίσκονται αφού ξηραθούν και λέγονται ξηροί καρποί. Χαρακτηρίζονται από μικρή περιεκτικότητα σε υγρασία και έχουν μεγάλη ικανότητα για συντήρηση. 1.2 Τα υποκείμενα και ο πολλαπλασιασμός των οπωροφόρων Τα οπωροφόρα δέντρα αποτελούνται συνήθως από δύο μέρη: α) Το ριζικό σύστημα που έχει προέλευση από το υποκείμενο και διαθέτει την κατάλληλη προσαρμοστικότητα για κάθε τύπο εδάφους και β) την κόμη που έχει προέλθει από το εμβόλιο και αποδίδει την ποικιλία. Ο συνδυασμός εμβολίου υποκειμένου δίνει στη δενδροκομία τη δυνατότητα του βιολογικού ελέγχου της αύξησης, ανάπτυξης και καρποφορίας ενός είδους σε ένα ορισμένο οικολογικό περιβάλλον. Από δενδροκομική πλευρά μας ενδιαφέρει 4

5 περισσότερο η επίδραση που ασκεί το ριζικό σύστημα στη συμπεριφορά του εμβολίου. Με το κατάλληλο υποκείμενο μπορεί να επηρεασθεί το μέγεθος, η είσοδος του δέντρου στην καρποφορία, ο χρόνος ανθοφορίας, η καρπόδεση και τέλος το μέγεθος, η ποιότητα και ο χρόνος ωρίμανσης των καρπών. Τα υποκείμενα ανάλογα με τη χρησιμότητα τους τα κατατάσσουμε στις εξής κατηγορίες: 1) Υποκείμενα που επιτρέπουν στις διάφορες ποικιλίες οπωροφόρων να αναπτύσσονται και να αποδίδουν ικανοποιητικά σε διάφορες κατηγορίες εδαφών 2) Υποκείμενα που αντέχουν σε σχετικά χαμηλές ή υψηλές θερμοκρασίες. 3) Υποκείμενα που παρουσιάζουν ευπάθεια ή αντοχή σε εδάφη με παθογόνα αίτια 4) Υποκείμενα που έχουν επίδραση στο μέγεθος της κόμης των δέντρων. Τα υποκείμενα ανάλογα με την προέλευση τους τα διακρίνουμε είτε σε σπορόφυτα που πολλαπλασιάζονται με εγγενή τρόπο και είτε σε κλωνικά που πολλαπλασιάζονται με αγενή τρόπο. Τα σπορόφυτα έχουν το πλεονέκτημα ότι πολλαπλασιάζονται εύκολα είναι απαλλαγμένα από ιώσεις και προσαρμόζονται καλύτερα στο εδαφικό περιβάλλον αλλά παρουσιάζουν το μειονέκτημα της γενετικής παραλλακτικότητας (ανομοιομορφία). Τα κλωνικά υποκείμενα παρουσιάζουν το πλεονέκτημα της ομοιομορφίας αλλά και των επιθυμητών χαρακτήρων που επιδιώκουμε να έχουμε σε ορισμένους συνδυασμούς ποικιλιών με υποκείμενα. Απαραίτητη προϋπόθεση το απαλλαγμένο από ιώσεις γενετικό υλικό και να έχει δοκιμαστεί ο εμβολιασμός των ποικιλιών στα υποκείμενα. 1.3 Σχεδίαση και εγκατάσταση οπωρώνα Από κρίσιμους παράγοντες στην ανάπτυξη δενδρωδών καλλιεργειών μεγάλη σημασία αποκτούν οι σταθεροί παράγοντες που δεν επιδέχονται διόρθωση. Απαραίτητη όμως είναι η γνώση των μεταβλητών παραγόντων αφού μπορούν να τροποποιηθούν και να επηρεάσουν την παραγωγικότητα του οπωρώνα. Ιδιαίτερα σημαντικοί είναι οι παράγοντες θέση, ποικιλία, υποκείμενο, μέγεθος οπωρώνα, σύστημα εκμετάλλευση και δυνατότητα για επέκταση ή τροποποίηση της δενδροκομικής εκμετάλλευσης. 1 Εκλογή θέσης οπωρώνα: I. Κλίμα: Θερμοκρασία, Ηλιοφάνεια, Βροχοπτώσεις, Άνεμος, Χαλάζι, II. Έδαφος III. Έκθεση IV. Κοινωνικοοικονομικές δυνατότητες 2 Εκλογή ποικιλίας I. Προσαρμοστικότητα II. Παραγωγικότητα III. Εμπορικά χαρακτηριστικά 3 Εκλογή υποκειμένου 4 Μέγεθος οπωρώνα 5 Εκλογή συστήματος δενδροκομικής εκμετάλλευσης 5

6 1.4 Συστήματα φύτευσης των δέντρων Τα πιο διαδεδομένα συστήματα φύτευσης των δέντρων είναι πέντε. Στα επίπεδα εδάφη εφαρμόζουμε τη φύτευση κατά τετράγωνα, κατά ρόμβους, και κατά γραμμές ή κατά ορθογώνια παραλληλόγραμμα. Σε εδάφη με κλίση για καλύτερη προστασία από τη διάβρωση και για συγκράτηση των βροχών εφαρμόζουμε τη φύτευση σε ισουψείς καμπύλες και στα πολύ κεκλιμένα εδάφη η φύτευση γίνεται αφού διευθετηθεί το έδαφος σε αναβαθμίδες. 1) Φύτευση κατά τετράγωνα: Τα δέντρα φυτεύονται στις κορυφές ενός τετραγώνου του οποίου η πλευρά αντιστοιχεί στις αποστάσεις των δέντρων. Έτσι τα δέντρα έχουν κατά τις δύο κάθετες διευθύνσεις ίσες αποστάσεις. Εάν α είναι η πλευρά του τετραγώνου σε μέτρα, ο αριθμός των δέντρων που χρειάζονται για τη φύτευση ενός στρέμματος υπολογίζεται από τον τύπο. Χ= 1000 / α2. Η διάταξη κατά τετράγωνα διευκολύνει την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών που γίνονται προς δυο κατευθύνσεις, μειονεκτεί όμως στο ότι τα δέντρα δεν εκμεταλλεύονται τελείως όλη την επιφάνεια του οπωρώνα. 2) Φύτευση κατά ρόμβους : Οικονομική διάταξη επιτυγχάνουμε με το σύστημα φύτευσης κατά ρόμβους. Τα δέντρα φυτεύονται στις κορυφές ενός ισόπλευρου τριγώνου ή στις κορυφές ενός ρόμβου που οι κορυφές τους απέχουν ίσα μεταξύ τους. Έτσι τα δέντρα της μίας γραμμής βρίσκονται στα κενά της προηγούμενης και της επόμενης και απέχουν μεταξύ τους το ίδιο προς έξι διαφορετικές κατευθύνσεις. Για το λόγο αυτό έχουμε καλύτερη αξιοποίηση του χώρου. Εάν α είναι η πλευρά του ισόπλευρου τριγώνου ο αριθμός των δέντρων ανά στρέμμα Χ υπολογίζεται από τον τύπο Χ= 1000 / 0.86 * α2. Με το σύστημα αυτό φυτεύονται 15% περισσότερα δέντρα σε σύγκριση με το σύστημα κατά τετράγωνα. Η διάταξη αυτή επιτρέπει την εκτέλεση των καλλιεργητικών εργασιών προς τρείς κατευθύνσεις και έχουμε καλή προστασία των δέντρων από ισχυρούς ανέμους. Μειονεκτεί όμως στο ότι περιορίζεται η κίνηση των μηχανημάτων γιατί η απόσταση μεταξύ των σειρών των δέντρων είναι μικρότερη σε σύγκριση με το σύστημα κατά τετράγωνα. 3) Φύτευση κατά γραμμές ή κατά ορθογώνια παραλληλόγραμμα: Μεγάλη διάδοση τελευταία έχει η φύτευση κατά γραμμές. Τα δέντρα φυτεύονται στις κορυφές ορθογώνιων παραλληλογράμμων που σχηματίζονται τις τομές κάθετων γραμμών. Συνήθως οι γραμμές αυτές είναι παράλληλες προς τα φυσικά όρια του αγροκτήματος ή προς το μεγάλο άξονα του αγροκτήματος. Ο αριθμός των δέντρων ανά στρέμμα υπολογίζεται από τον τύπο Χ = 1000/ α*β όπου α είναι η απόσταση μεταξύ των γραμμών και β είναι η απόσταση μεταξύ των δέντρων επάνω στην ίδια γραμμή. Η φύτευση κατά γραμμές διευκολύνει την ανάπτυξη των δέντρων σε οπωροφόρο φράκτη έτσι ώστε η κόμη των δέντρων τείνει να καταλάβει τον ελεύθερο χώρο πάνω στις γραμμές. Η απόσταση μεταξύ των γραμμών είναι αρκετά μεγάλη ώστε να επιτρέπει τη χρησιμοποίηση μηχανικών μέσων για την καλλιέργεια, το κλάδευμα, το ψεκασμό και τη συγκομιδή των καρπών. Το σύστημα αυτό πλεονεκτεί επίσης σε σύγκριση με τα προηγούμενα στο ότι μπορούμε να προσανατολίσουμε κατάλληλα τις γραμμές ώστε τα δέντρα να αξιοποιούν καλύτερα την ηλιοφάνεια ή για να αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά τους ισχυρούς ανέμους. 6

7 4) Φύτευση κατά ισουψείς: Η φύτευση κατά ισουψείς καμπύλες εφαρμόζεται σε κεκλιμένα εδάφη, σε πλαγιές και σε λοφώδεις περιοχές όπου η κλίση του εδάφους είναι από 3% ως 25-30%. 5) Φύτευση σε αναβαθμίδες: Σε εδάφη με μεγάλη κλίση πάνω από 25-30%. 1.5 Κλάδευμα Κλάδευμα ονομάζουμε τη δενδροκομική εργασία με την οποία αφαιρούμε τμήματα του δέντρου για να πετύχουμε ισχυρό σκελετό με το κατάλληλο σχήμα που διευκολύνει τις καλλιεργητικές φροντίδες και με σκοπό να επηρεάσουμε ευνοϊκά τη βλάστηση και καρποφορία του δέντρου. Σκοπός κλαδεύματος 1) Ρύθμιση του μεγέθους και του σχήματος των δέντρων: Επιδιώκουμε στα νεαρά δέντρα να διαμορφώσουμε κόμη με ισχυρό σκελετό που μπορεί να αντέξει τα φορτία της καρποφορίας και με το κατάλληλο μέγεθος και σχήμα που διευκολύνει την εκτέλεση των περισσοτέρων καλλιεργητικών εργασιών. Σήμερα η δενδροκομία επιδιώκει, σε συνδυασμό με πυκνές φυτεύσεις τη δημιουργία σχημάτων με μικρό όγκο, ώστε να έχουμε αύξηση των στρεμματικών αποδόσεων. 2) Ρύθμιση της βλάστησης και της καρποφορίας των δέντρων: Στους σύγχρονους οπωρώνες επιδιώκεται πρωιμότητα εισόδου στην καρποφορία και στη συνέχεια να διατηρηθεί ισορροπία μεταξύ βλάστησης και καρποφορίας ανάλογα με την ανάπτυξη του δέντρου. 3) Ρύθμιση της θέσης και του αριθμού των καρποφόρων οργάνων : Σκοπός μας είναι να παράγονται ομοιόμορφοι καρποί καλής ποιότητας και να περιορίσουμε τις δαπάνες του αραιώματος 4) Διευκόλυνση του αερισμού, φωτισμού και έλεγχος ασθενειών και εχθρών: Με το κλάδεμα διευκολύνεται ο φωτισμός και ο αερισμός των δέντρων. Επίσης διευκολύνεται η καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών των δέντρων. Επίσης μετά από παγετούς σε συνδυασμό με άλλες καλλιεργητικές περιποιήσεις υποβοηθά τα δέντρα δημιουργήσουν νέα βλάστηση και σιγά σιγά να επανέλθουν σε πλήρη παραγωγικότητα Είδη κλαδεύματος Το κλάδευμα ανάλογα με την περίοδο ανάπτυξης του δέντρου διακρίνεται σε κλάδευμα διαμόρφωσης και κλάδευμα καρποφορίας. Το κλάδευμα διαμόρφωσης γίνεται σε νεαρά δέντρα και περιλαμβάνει όλες τις επεμβάσεις που κάνουμε για να διαμορφωθεί σε ορισμένο σχήμα. Το κλάδευμα καρποφορίας γίνεται σε αναπτυγμένα δέντρα που έχουν μπει στο στάδιο της αναπαραγωγικής ωριμότητας. Η μετάβαση από το ένα είδος κλαδεύματος στο άλλο δεν είναι απότομη αλλά βαθμιαία. Στα γερασμένα δέντρα εφαρμόζουμε το κλάδευμα ανανέωσης που αποβλέπει στην αφαίρεση μέρους ή ολόκληρης της κόμης και στη δημιουργία νέας βλάστησης που θα σχηματίσει νέα καρποφόρα επιφάνειας στο δέντρο. Στα φυλλοβόλα το κλάδευμα αποφεύγεται να γίνεται πρίν τη φυλλόπτωση αφού την εποχή αυτή με τη φωτοσύνθεση δημιουργούνται χρήσιμες ουσίες για τη βλάστηση και καρποφορία της επόμενης χρονιάς και τα δέντρα δεν έχουν σκληραγωγηθεί αρκετά. Το μεγαλύτερο μέρος του κλαδεύματος στα φυλλοβόλα 7

8 γίνεται κατά την περίοδο ληθάργου των δέντρων, δηλαδή από τη πτώση των φύλλων το φθινόπωρο μέχρι την έναρξη της έκπτυξης των οφθαλμών την άνοιξη. Το κλάδεμα αυτό που ονομάζεται χειμερινό παρουσιάζει το πλεονέκτημα ότι γίνεται σε εποχή που διακρίνεται εύκολα ο σκελετός της κόμης και έτσι μπορούμε να αποφασίσουμε πιο μέρος της κόμης θα αφαιρεθεί. Το κλάδευμα που γίνεται αμέσως μετά την πτώση των φύλλων, ενώ ακόμη μπορεί να υπάρχει κυκλοφορία χυμών αδυνατίζει το δέντρο γιατί ίσως η μεταφορά ουσιών προς το ριζικό σύστημα να είναι περιορισμένη. Πολύ όψιμο κλάδευμα μετά την έναρξη της επανακυκλοφορίας χυμών κατά την άνοιξη είναι επίσης εξαντλητικό για το δέντρο γιατί με τις τομές χάνονται χρήσιμες για το δέντρο ουσίες. 1.6 Αραίωμα καρπών Αν ο παραγωγός αφήσει να αναπτυχθούν όλα τα καρπίδια σε καρπούς η υπερβολική καρποφορία έχει δυσάρεστες συνέπειες γιατί : 1) Συντελεί στο σχηματισμό μικρών καρπών 2) Περιορίζει την καρποφορία της επόμενης χρονιάς 3) εισάγει το δέντρο σε παρενιαυτοφορία και 4) Προξενεί εξάντληση των αποθεμάτων του δέντρου σε υδατάνθρακες με συνέπεια το δέντρο να έχει μειωμένη ικανότητα για σκληραγώγηση και να παθαίνει προσβολές από το κρύο το χειμώνα. Την υπερβολική καρποφορία την αποφεύγουμε με το αραίωμα. Ως αραίωμα εννοούμε την αφαίρεση ενός μέρους των ανθέων ή των καρπών αρκετό χρόνο πρίν την ωρίμανση τους για να εξοικονομηθούν ανόργανες και οργανικές ουσίες που θα χρησιμεύσουν για να αποκτήσουν οι υπόλοιποι καρποί εμπορεύσιμο μέγεθος, καλό χρώμα και άριστη ποιότητα για να ενισχυθεί η βλάστηση του δέντρου και να διαφοροποιηθούν ανθοφόροι οφθαλμοί για τον επόμενο χρόνο. Σκοποί αραιώματος: Με το αραίωμα επιδιώκουμε τα εξής :1) Ρύθμιση του μεγέθους των καρπών 2) Βελτίωσης της γεύσης των καρπών 3) Επίδραση στον χρωματισμό των καρπών 4) Επίδραση στην κανονικότητα της καρποφορίας 5) Μείωση του κόστους συλλογής και διαλογής καρπών 6) Περιορισμός της θραύσης κλάδων 7) Επίδραση στο χρόνο ωρίμανσης 8

9 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1ΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ : ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ ΣΤΟ ΤΡΑΠΕΖΙ Οι ευρωπαίοι καταναλωτές θέλουν ασφαλή και υγιεινά τρόφιμα. Στόχος της Ε.Ε είναι να εξασφαλίσει ότι όλοι οι πολίτες της καταναλώνουν τρόφιμα της ίδιας υψηλής ποιότητας, είτε αυτά είναι εγχώριας παραγωγής είτε εισάγονται από άλλη χώρα εντός ή εκτός της Ε.Ε. Η στρατηγική της ΕΕ για την ασφάλεια των τροφίμων περιλαμβάνει 4 σημαντικά στοιχεία: 1) Κανόνες για την ασφάλεια των τροφίμων και των ζωοτροφών 2) Ανεξάρτητες επιστημονικές γνώμες, στις οποίες έχει πρόσβαση το κοινό 3) Μέτρα για την εφαρμογή των κανόνων και για τον έλεγχο διαδικασιών 4) Αναγνώριση του δικαιώματος του καταναλωτή να επιλέγει τα τρόφιμα αφού προηγουμένως ενημερωθεί πλήρως για την προέλευση και τη σύνθεση τους Περιθώρια για πολυμορφία Ασφάλεια τροφίμων δεν σημαίνει και ομοιομορφία. Το σύστημα που εξασφαλίζει την ασφάλεια των τροφίμων είναι ίδιο σε όλες τις χώρες της Ε.Ε αλλά αφήνει περιθώρια για πολυμορφία. Η Ε.Ε προωθεί ενεργά την πολυμορφία και την ποιότητα. Προστατεύει τα χαρακτηριστικά ή παραδοσιακά τρόφιμα ορισμένων περιοχών ή ορισμένες μεθόδους παραγωγής από την παράνομη απομίμηση. Να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των τροφίμων: πλήρες σύνολο προτύπων Η υπάρχουσα νομοθεσία καθορίζει όχι μόνο τις αρχές που ισχύουν για την ασφάλεια των τροφίμων αλλά επίσης : Εισάγει την έννοια της ανιχνευσιμότητας Δημιουργεί την Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (ΕΑΑΤ) Ενισχύει το σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης για αντίδραση της Ευρωπαικής Επιτροπής και των κρατών μελών σε κρίσεις στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων και των ζωοτροφών ΠΡΟΤΥΠΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΖΩΟΤΡΟΦΩΝ Οι κρίσεις στον τομέα της ασφάλειας των τροφίμων κατέστησαν σαφή τον κίνδυνο της μόλυνσης από ορισμένα είδη ζωοτροφών. Απαγορεύεται η πώληση πρώτων υλών για ζωοτροφές οι οποίες θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την υγεία των ανθρώπων ή των ζώων ή θα ήταν επικίνδυνες για το περιβάλλον. Ειδικοί κανόνες ισχύουν για τα πρόσθετα των τροφίμων. Οι κανόνες αυτοί ορίζουν όχι μόνο τη σύνθεση των τροφίμων αυτών και τις ενδείξεις που πρέπει να αναγράφονται στην επισήμανση σχετικά με τα συστατικά τους. ΝΑ ΕΝΗΜΕΡΩΝΟΝΤΑΙ ΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ: ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΗ ΓΙΑ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΣΦΑΛΕΙΑ Οι άνθρωποι θέλουν και έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν τι τρώνε. Η βασική αρχή των κανόνων της ΕΕ για την επισήμανση των τροφίμων αναγνωρίζουν το δικαίωμα αυτό. Η βασική αρχή των κανόνων της ΕΕ για την επισήμανση των τροφίμων είναι ότι πρέπει να δίνονται στους καταναλωτές όλες οι σημαντικές πληροφορίες για τη σύνθεση του προϊόντος, τον παρασκευαστή, τις μεθόδους αποθήκευσης και παρασκευής. Σήμερα για παράδειγμα στην επισήμανση του 9

10 βοδινού κρέατος πρέπει να αναγράφεται τώρα ο τόπος γέννησης, εκτροφής, πάχυνσης σφαγής και τεμαχισμού του ζώου. Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΩΝ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΑΡΧΙΖΕΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΓΡΟΚΤΗΜΑ Η Ε.Ε δίνει μικρότερη έμφαση στην ποσότητα από ότι στο παρελθόν και μεγαλύτερη στη διατήρηση της ποιότητας, καθώς και στο ρόλο και τα εισοδήματα του κάθε αγρότη. ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΠΟΛΥΜΟΡΦΙΑ Οι καταναλωτές της Ε.Ε θέλουν ασφαλή τρόφιμα. Θέλουν επίσης και τρόφιμα υψηλής ποιότητας. Επιπλέον επιθυμούν να σέβεται η Ε.Ε την πολυμορφία των πολιτισμών και τις γαστρονομικές παραδόσεις των διαφόρων χωρών μέσα στα σύνορα της. Η Ε.Ε αναγνωρίζει την επιθυμία αυτή και ανέπτυξε 4 «λογότυπα ποιότητας». Όταν ένα προϊόν φέρει το λογότυπο ΠΓΕ έχει ειδικά χαρακτηριστικά ή φήμη που το συνδέει με μια δεδομένη περιοχή, στην οποία πραγματοποιείται τουλάχιστο ένα στάδιο της διαδικασίας παραγωγής, μεταποίησης και ετοιμασίας. «γεωγραφική ένδειξη»: το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μιας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται για την περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου: που κατάγεται από την εν λόγω περιοχή, τον συγκεκριμένο τόπο ή την εν λόγω χώρα, του οποίου η συγκεκριμένη ποιότητα, η φήμη ή άλλα χαρακτηριστικά μπορούν να αποδοθούν στην εν λόγω γεωγραφική καταγωγή, του οποίου η παραγωγή ή /και η μεταποίηση ή/και η επεξεργασία πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή Ένα προϊόν που φέρει το λογότυπο ΠΟΠ έχει πιστοποιημένα χαρακτηριστικά τα οποία προκύπτουν μόνο από το φυσικό περιβάλλον και τις ικανότητες των παραγωγών της περιοχής παραγωγής με την οποία συνδέεται το προϊόν. «ονομασία προέλευσης»: Συγκεκριμένα ορίζεται ως το όνομα μιας περιοχής, ενός συγκεκριμένου τόπου ή, σε εξαιρετικές περιπτώσεις, μιας χώρας, το οποίο χρησιμοποιείται για την περιγραφή ενός γεωργικού προϊόντος ή ενός τροφίμου που κατάγεται από τη συγκεκριμένη περιοχή, τον συγκεκριμένο τόπο ή τη συγκεκριμένη χώρα, του οποίου η ποιότητα ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται ουσιαστικά ή αποκλειστικά στο ιδιαίτερο γεωγραφικό περιβάλλον που περιλαμβάνει τους εγγενείς φυσικούς και ανθρώπινους παράγοντες, του οποίου η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία πραγματοποιούνται στην οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή Το λογότυπο ειδικό παραδοσιακό προϊόν εγγυημένο χρησιμοποιείται για προϊόντα με ειδικά χαρακτηριστικά τα οποία είτε έχουν παραδοσιακά συστατικά είτε παρασκευάζονται χρησιμοποιώντας παραδοσιακές μεθόδους. Το λογότυπο βιολογική γεωργία σημαίνει ότι η παραγωγή του τροφίμου έγινε με την εφαρμογή εγκεκριμένων βιολογικών μεθόδων με σεβασμό προς το περιβάλλον και με την τήρηση υψηλών προτύπων στις μεθόδους εκτροφής. Ειδικότερα οι γεωργοί αποφεύγουν τη χρήση συνθετικών παρασιτοκτόνων και χημικών λιπασμάτων. 10

11 Ο ΑΓΡΟΤΗΣ ΚΑΙ Ο ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗΣ Οι διατροφικές συνήθειες θεωρούνται και είναι αναπόσπαστο πολιτισμικό στοιχείο της κάθε κοινωνικής ομάδας και ιδιαίτερα στο χώρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την πλούσια ιστορική παράδοση στον τομέα αυτό, όπου όμως διαπιστώθηκε και η ανάγκη προστασίας και ανάδειξης παραδοσιακών προϊόντων υψηλής διατροφικής αξίας. Η μεταρρύθμιση της ΚΑΠ καλύπτει πλήρως την ανάγκη αυτή και παράλληλα δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο θέμα της παραγωγής επαρκών ποσοτήτων τροφίμων εγγυημένης ποιότητας και σε προσιτές τιμές, που ταυτόχρονα όμως ικανοποιεί τις απαιτήσεις της κοινωνίας για προστασία της δημόσιας υγείας και για σεβασμό στο περιβάλλον. Έτσι οι αγρότες καλούνται να εφαρμόζουν «Κώδικες Ορθής Γεωργικής Πρακτικής» και «Μέτρα Πολλαπλής Συμμόρφωσης», οι δε καταναλωτές έχουν το προνόμιο της πρόσβασης σε όλους τους κρίκους της παραγωγικής διαδικασίας. Η θωράκιση της ποιότητας και της ασφάλεια των τροφίμων συμπληρώνεται με την θέσπιση από πλευράς Ε.Ε ειδικών συστημάτων και φορέων αξιολόγησης και ελέγχου, υψηλού επιστημονικού επιπέδου, όπως η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων. Η νέα ευρωπαϊκή νομοθεσία για τη σήμανση των τροφίμων αναγνωρίζει τον κυρίαρχο ρόλο του καταναλωτή και του δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζει όσες πληροφορίες επι0υμεί να γνωρίζει σχετικά με τα τρόφιμα που καταναλώνει, ακόμα κι αν αυτά είναι εισαγόμενα από τρίτες χώρες. Στην ετικέτα πρέπει να αναγράφονται λεπτομερώς τα συστατικά που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή ενός τροφίμου, κα0ώς και αναλυτικά στοιχεία για τις χρωστικές ουσίες, τα συντηρητικά, τις γλυκαντικές ουσίες και άλλα χημικά πρόσθετα που τυχόν χρησιμοποιή0ηκαν. Αν περιέχεται συστατικό στο οποίο μπορεί κάποιοι καταναλωτές να είναι αλλεργικοί, π.χ. φιστίκια, αυτό πρέπει να αναγράφεται στην ετικέτα ακόμα κι αν οι ποσότητες είναι πολύ μικρές. Η σήμανση των τροφίμων πρέπει να περιλαμβάνει συγκεκριμένες υποχρεωτικές ενδείξεις που να ενημερώνουν σωστά τον καταναλωτή και να τον βοη0ούν στις επιλογές του, χωρίς να τον παραπλανούν με ανύπαρκτα χαρακτηριστικά, ιδιότητες και πλεονεκτήματα. Τέτοιες ενδείξεις είναι : 1) Η ονομασία πώλησης δηλαδή το όνομα με το οποίο το είδος του προϊόντος είναι ευρύτερα γνωστό και το οποίο να συνοδεύεται από την ένδειξη για την φυσική κατάσταση και την επεξεργασία που έχει υποστεί, πχ σε σκόνη, καπνιστό, συμπυκνωμένο κλπ. 2)'Ο κατάλογος των συστατικών που εμπεριέχει σε περίπτωση που στη σύν0εση του μετέχουν πάνω από ένα συστατικό. Προφανώς η σήμανση αυτή δεν ισχύει για προϊόντα όπως τα φρέσκα φρούτα και λαχανικά, το γάλα κλπ. 3) Η καθαρή ποσότητα, εκφρασμένη σε μονάδες όγκου για τα υγρά και μονάδες μάζας για τα υπόλοιπα προϊόντα. Υπάρχει και πρόβλεψη για ειδικές περιπτώσεις, όπως πώληση με το κομμάτι. 4) Η ημερομηνία ελάχιστης διατηρησιμότητας με ένδειξη της αντίστοιχης ημέρας, μήνα και έτους. Προφανώς δεν ισχύει για προϊόντα όπως νωπά οπωροκηπευτικά, οίνοι, ποτά. Όμως στα εξαιρετικώς ευαίσ0ητα τρόφιμα πρέπει να αναφέρεται η ημερομηνία μέχρι την οποία επιτρέπεται η κατανάλωση τους. Όλες οι ενδείξεις της σήμανσης πρέπει να είναι εύκολα κατανοητές, ευδιάκριτες και ευανάγνωστες. Ωστόσο, τα κράτη μέλη καθορίζουν τον τρόπο αναγραφής των 11

12 υποχρεωτικών ενδείξεων όσον αφορά τη γλώσσα, δηλαδή σε πόσες και ποιες άλλες γλώσσες πρέπει να αναγραφούν. 12

13 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 Ο 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΛΙΠΑΝΣΗΣ Με το διάβασμα αυτού του κεφαλαίου θα πρέπει να γνωρίζεις τα ακόλουθα θέματα : 1. Με ποιες διαδικασίες απομακρύνονται από το έδαφος τα θρεπτικά στοιχεία? 2. Γιατί είναι αναγκαία η χρήση των λιπασμάτων? 3. Ποια είναι τα μακροστοιχεία και ποια τα μίκροστοιχεία (ή ιχνοστοιχεία) 4. Πότε ένα θρεπτικό στοιχείο θεωρείται απαραίτητο? 5. Νόμοι : Ελαχίστου, Αντικατάστασης, Μη αναλόγου απόδοσης 6. Παράγοντες που λαμβάνουμε υπόψη κατά τη σχεδίαση της λίπανσης 7. Υπολογισμός λιπαντικών δόσεων 8. Μετατροπή μορφών Ν 2.1 Τι είναι λιπάσματα Η ανάπτυξη και καρποφορία όλων των φυτών βασίζεται στην ανόργανη θρέψη, δηλ. στην παραλαβή από το έδαφος των απαραιτήτων θρεπτικών στοιχείων. Στα φυσικά οικοσυστήματα βλάστησης, δάση, λιβάδια κ.λπ., επικρατεί ισορροπία εισροών και εκροών θρεπτικών στοιχείων, η οποία επιτρέπει τη διηνεκή ανάπτυξη και αναπαραγωγή των αυτοφυών φυτών. Οι αρχέγονες μορφές γεωργίας, παρά την πολύ χαμηλή παραγωγή, οδηγούσαν προοδευτικά σε εξάντληση των θρεπτικών αποθεμάτων και της παραγωγικής ικανότητας του εδάφους (ληστρική εκμετάλλευση). Στη σύγχρονη γεωργική πράξη το θρεπτικό ισοζύγιο είναι πολύ εντονότερα αρνητικό, αφού οι γεωργικές εσοδείες απομακρύνουν εδαφικά θρεπτικά στοιχεία με ρυθμό ανάλογο του ύψους της παραγωγής και οπωσδήποτε μεγαλύτερο των φυσικών εισροών. Επιπλέον, στα γεωργικά εδάφη τα θρεπτικά στοιχεία υπόκεινται σε ποικίλες απώλειες με διαδικασίες κατά περίπτωση όπως η έκπλυση, η εξαέρωση, η ακινητοποίηση, η αδρανοποίηση, η δέσμευση καθώς και η μηχανική απομάκρυνση θρεπτικών στοιχείων με τη διάβρωση του εδάφους. Χωρίς αποκατάσταση των απωλειών αυτών η γονιμότητα του εδάφους υποβαθμίζεται και η γεωργική παραγωγή φθίνει. Τα λιπάσματα επομένως χρησιμεύουν στην εξισορρόπηση αυτού του πολύ αρνητικού θρεπτικού ισοζυγίου των γεωργικών εδαφών, ο δε ρόλος τους στη γεωργική παραγωγή είναι αναντικατάστατος. Γενικότερα, λίπανση είναι η συμπλήρωση και ενίσχυση των θρεπτικών αποθεμάτων του εδάφους με την προσθήκη βιομηχανικών και οργανικών λιπασμάτων, ώστε να επιτυγχάνονται ικανοποιητικές αποδόσεις των καλλιεργειών και συγχρόνως να διατηρείται αμείωτη η εδαφική γονιμότητα. Επιπρόσθετα, αναγνωρίζεται πλέον η αναγκαιότητα της "ισόρροπης λίπανσης", υπό την έννοια ότι η διαφυγή θρεπτικών στοιχείων προς το φυσικό περιβάλλον πρέπει να περιορίζεται σε "αποδεκτά" από περιβαλλοντικής άποψης επίπεδα. 13

14 Λιπάσματα είναι ουσίες οι οποίες τροφοδοτούν τα φυτά με ένα ή περισσότερα θρεπτικά στοιχεία, ή βελτιώνουν τη γονιμότητα του εδάφους. Θεωρούνται από τα πιο αποτελεσματικά μέσα που διαθέτει η γεωργική επιστήμη και η τεχνολογία για την αύξηση παραγωγής των καλλιεργειών και βελτίωση της ποιότητας των γεωργικών προϊόντων. Μία άλλη κατηγορία υλικών που μπαίνουν στο έδαφος, αλλά δεν ενισχύουν τη γονιμότητά του είναι τα εδαφοβελτιωτικά. Προορίζονται για τη διόρθωση κακών φυσικών συνθηκών, ή χημικών ιδιοτήτων, αυξάνοντας έτσι την παραγωγικότητα του εδάφους. Εξαίρεση αποτελούν ορισμένα φυσικά οργανικά λιπάσματα, όπως η ζωική κοπριά, που προσθέτουν μικρές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων, συγχρόνως δε βελτιώνει τις φυσικές ιδιότητες του εδάφους. Υπάρχουν επίσης ορυκτές ουσίες, όπως π.χ. οι φυσικοί φωσφορίτες, το νίτρο της Χιλής κ.ά. που μπορούν να χρησιμοποιηθούν απευθείας σα λιπάσματα. Όμως, οι γεωργικές καλλιέργειες απαιτούν όχι απλά την ενίσχυσή τους με ουσίες που περιέχουν θρεπτικά στοιχεία, αλλά την παρουσία των θρεπτικών στοιχείων σε ικανοποιητική περιεκτικότητα και σε αφομοιώσιμη μορφή. Τις ιδιότητες αυτές αποκτούν οι φυσικές πρώτες ύλες των λιπασμάτων αφού υποστούν χημική κατεργασία, ώστε να προσαρμοσθούν στις απαιτήσεις των φυτών, να μετατραπούν δηλ. σε διαλυτά και αφομοιώσιμα θρεπτικά συστατικά. Με τον τρόπο αυτό παράγονται τα γνωστά σε όλους μας χημικά λιπάσματα. Παρά την ονομασία τους αυτή, τα χημικά λιπάσματα δεν είναι τεχνητά ούτε συνθετικά υλικά. Περιέχουν τα ίδια ακριβώς συστατικά όπως οι πρώτες ύλες από τις οποίες προέρχονται, που δεν είναι άλλα από τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία που περιέχονται στα χημικά λιπάσματα είναι ακριβώς τα ίδια με εκείνα που περιέχονται στα πετρώματα, τα ορυκτά, τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα και τελικά στο ίδιο το έδαφος Η χρησιμοποίηση των ανοργάνων (ή χημικών) λιπασμάτων είναι αναγκαία προϋπόθεση της σύγχρονης γεωργικής εκμετάλλευσης, γιατί επιτυγχάνει: α. Τη συμπλήρωση της φυσικής γονιμότητας του εδάφους, ώστε ικανοποιούνται οι απαιτήσεις καλλιεργειών υψηλού παραγωγικού δυναμικού. β. Την αναπλήρωση των θρεπτικών στοιχείων που απομακρύνει η καλλιέργεια, ή χάνονται από τα γεωργικά εδάφη με διάφορες φυσικοχημικές διεργασίες. γ. Γενικότερα την αποκατάσταση συνθηκών εδάφους ευνοϊκών στην ανάπτυξη των καλλιεργειών. Αναγνωρίζεται ωστόσο ότι η λίπανση πρέπει να είναι ισόρροπη αφού η τυχόν απεριόριστη χρήση των λιπασμάτων, όπως και κάθε άλλη ανεξέλεγκτη εισροή, μπορεί να αποβεί επιβλαβής για το φυσικό περιβάλλον. 2.2 Θρεπτικά στοιχεία Ο άνθρακας και το οξυγόνο αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του ξηρού βάρους του φυτικού σώματος με 45 % το καθένα. Το υδρογόνο ανέρχεται σε 6%. Κατά συνέπεια τα τρία βασικά στοιχεία C, O, H συμπληρώνουν περισσότερο από 95% του συνολικού βάρους. Μεγάλες ποσότητες χρειάζονται τα φυτά από τα στοιχεία N, K, Ca, P, Mg και S και μικρότερες από το Fe. Τα στοιχεία C, H, O, N, S, P, K, Ca, και Mg, με εξαίρεση το Fe έχουν χαρακτηριστεί ως Μακροστοιχεία επειδή χρειάζονται σε σχετικά μεγάλα ποσά. 14

15 Άλλα έξι στοιχεία ο Cu, ο Zn, το Mn, το Cl, το Mo και το B χρειάζονται σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις. Τα στοιχεία αυτά είναι απαραίτητα στο φυτό σε ίχνη για αυτό ονομάζονται Μικροστοιχεία ή Ιχνοστοιχεία. Ο Fe βρίσκεται στα όρια μεταξύ μακροστοιχείων και μικροστοιχείων Τα θρεπτικά στοιχεία λειτουργούν κατά τους εξής βασικούς τρόπους: 1. Αποτελούν μέρη των δομικών μονάδων των φυτών 2. Συμμετέχουν σε οργανικά μόρια που είναι βασικής σημασίας στο μεταβολισμό, όπως το Mg στη χλωροφύλλη και ο Ρ στο ΑΤΡ 3. Λειτουργούν ως ενεργοποιητές ενζύμων ή είναι απαραίτητα ως καταλύτες σε μερικές ενζυμικές αντιδράσεις. 4. Υπο μορφή ιόντων βοηθούν στο να διατηρηθεί η ωσμωτική ισορροπία Ένα στοιχείο θεωρείται απαραίτητο αν :1) Η έλλειψη του εμποδίζει την ολοκλήρωση του φυτικού κύκλου ζώης 2) Δεν αντικαθίσταται από κάποιο άλλο με παρόμοιες ιδιότητες 3) Συμμετέχει άμεσα στο μεταβολισμό του φυτού ή αν είναι απαραίτητο σε κάποιο συγκεκριμένο μεταβολικό στάδιο 2.3 Απορρόφηση θρεπτικών στοιχείων από τα φυτά Τα φυτά απορροφούν τα διάφορα θρεπτικά στοιχεία είτε από τον αέρα (C,H,O) είτε από το έδαφος σε ανόργανες ιονικές μορφές διαλυμένες στην υγρασία του εδάφους. Γενικά υπάρχουν δύο κατηγορίες μηχανισμών απορρόφησης ο παθητικός και ο ενεργητικός. Η παθητική απορρόφηση επιτρέπει την είσοδο ανόργανων ιόντων στους φυτικούς ιστούς, στηρίζεται στο φαινόμενο της διάχυσης, και επιτελείται χωρίς κατανάλωση ενέργειας. Η ενεργητική απορρόφηση καταναλώνει απαιτεί την κατανάλωση ενέργειας από το φυτικό κύτταρο. Εξηγείται με την ύπαρξη ουσιών μεταφορέων, εξειδικευμένων στην αναγνώριση και μεταφορά ιόντων στο εσωτερικό του κυττάρου. Η ενέργεια αυτή προέρχεται από την υδρόλυση της τριφωσφορικής αδενοσίνης (ΑΤΡ). Τελικά η σύσταση του περιεχομένου στους φυτικούς ιστούς διαλύματος είναι διαφορετική από την σύσταση του περιβάλλοντος εδαφικού διαλύματος μέσα στο οποίο αναπτύσσονται τα φυτά. Συνεπώς ο μηχανισμός ιοντικών ανταλλαγών μεταξύ ρίζας και εδαφικών φάσεων, εξασφαλίζει τη θρέψη του φυτού και μακροχρόνια αλλοιώνει το εδαφικό περιβάλλον. 2.4 Πηγές και ρόλος θρεπτικών στοιχείων Η ατμόσφαιρα της γης εξασφαλίζει το αναγκαίο CO2 για την επίτευξη της φωτοσύνθεσης και το Ο2 για τη διαδικασία της αναπνοής. Επίσης το νερό απορροφάται από το έδαφος και εφοδιάζει τη σύσταση του φυτού με Ο και Η. Για τα περισσότερα φυτά το Ν απορροφάται από το έδαφος ως νιτρικό ή αμμωνιακό ενώ τα ψυχανθή μπορούν να χρησιμοποιήσουν και το ατμοσφαιρικό (Ν2) προσλαμβάνοντας το με τα συμβιωτικά βακτήρια των ριζικών φυματίων τους. Τα υπόλοιπα θρεπτικά στοιχεία προσλαμβάνονται από το έδαφος. Τα προσλαμβανόμενα θρεπτικά στοιχεία, χρησιμοποιούνται από το φυτό είτε σαν δομικά υλικά των ιστών του, είτε σαν παράγοντες που ρυθμίζουν τη θρέψη του. Ειδικότερα τα ιχνοστοιχεία είναι συστατικά των οργανικών καταλυτών. Έτσι σύμφωνα με τις βασικές αρχές που ορίζονται ως νόμοι των αποδόσεων των φυτών δεχόμαστε ότι: 15

16 Όλα τα θρεπτικά στοιχεία είναι απαραίτητα στις αναγκαίες ποσότητες για την απόκτηση της μέγιστης απόδοσης, το δε αποτέλεσμα καθορίζεται από το στοιχείο που βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο (νόμος του ελαχίστου) Οι διαδοχικές συγκομιδές απομακρύνουν τα θρεπτικά στοιχεία από το έδαφος και η διατήρηση των αποδόσεων απαιτεί αναπλήρωση τους. (νόμος αντικατάστασης) Όταν εάν στοιχείο που είναι ελλιπές προστίθεται, αυτή η προσθήκη συνεπάγεται αύξηση της απόδοσης μέχρις ενός ορίου και η αύξηση δεν είναι ανάλογη της ποσότητας του προστιθέμενου στοιχείου (νόμος της μη ανάλογου απόδοσης) Η έλλειψη των στοιχείων μέχρι ενός βαθμού μπορεί να αντιμετωπιστεί και με τη διαφυλλική λίπανση. Επίσης πρέπει να αναφέρουμε ότι υπάρχει μία ριζική διαφορά μεταξύ των εννοιών "Γονιμότητα " και "Παραγωγικότητα" του εδάφους. Ένα γόνιμο έδαφος μπορεί να παρουσιάζει χαμηλή παραγωγικότητα, λόγω δυσμενών λοιπών συνθηκών, ενώ ένα έδαφος που δίνει ψηλή παραγωγή έχει οπωσδήποτε και ικανοποιητική γονιμότητα. Στρατηγικός στόχος της λιπασματολογίας δεν είναι μόνο η συμπλήρωση της γονιμότητας, αλλά και η δημιουργία γενικότερων συνθηκών εδάφους που να διασφαλίζουν την επίδραση των λιπασμάτων. Ο στόχος αυτός προκύπτει από τη γενικότερη θεώρηση του Νόμου του Ελαχίστου και των συνεπειών του στη γεωργική παραγωγή. Επίσης στο έδαφος υπάρχει η οργανική ουσία η οποία διακρίνεται σε : Νωπή (φυτικά και ζωικά οργανικά υλικά οργανισμών που πρόσφατα ολοκλήρωσαν το βιολογικό τους κύκλο) και στη Χουμοποιημένη που έχει την ίδια καταγωγή όπως η νωπή, έχει όμως υποστεί σε μεγάλο βαθμό βιοχημική αποδόμηση και μεγάλο ποσοστό των οργανικών μορίων έχει συνάψει χημικούς δεσμούς με τα ανόργανα συστατικά του εδάφους. Η χουμοποιημένη διακρίνεται : στα χουμικά οξέα (μεγάλου μοριακού βάρους, μακρομόρια) φλουβικά οξέα (μικρού μοριακού βάρους) και τη χουμίνη (χουμικά υλικά με μικρή περιεκτικότητα δραστικών χημικών ριζών όπως τα καρβοξύλια, φαινολυκά υδροξύλια κλπ) 2.5 Κινητικότητα θρεπτικών στοιχειών και έλλειψη θρεπτικών στοιχείων Τα θρεπτικά στοιχεία των φυτών μετακινούνται στα διάφορα όργανα του φυτού ανάλογα με τις ανάγκες του και τις προτεραιότητες του με ταχύτητες που χαρακτηρίζουν διαφορετικά τα διάφορα στοιχεία. Το Ν, ο Ρ, και το Κ είναι θρεπτικά στοιχεία που χαρακτηρίζονται από μεγάλη κινητικότητα. Έτσι οι τροφοπενίες εκδηλώνονται κατά προτεραιότητα στους παλιότερους ιστούς. Στα στοιχεία με μικρή κινητικότητα οι τροφοπενίες εκδηλώνουν τα συμπτώματα κατά προτεραιότητα στους νεότερους ιστούς (ασβέστιο, βόριο) (Πιν2.1). 16

17 Πίνακας 2.1 Τροφοπενίες και θρεπτικά στοιχεία Ορατά συμπτώματα τροφοπενιών Θρεπτικό στοιχείο Ηλικιωμένα τμήματα του φυτού Με γενίκευση σε όλο το φυτό Χωρίς γενίκευση σε όλο το φυτό Νεαρά φύλλα και βλαστοί Ν,Ρ Κ, Mg, Mo Fe, Mn, Zn Ca, B Το πρόβλημα της έλλειψης των θρεπτικών στοιχείων προέρχεται κατά κύριο λόγο από μικρή αφομιωσιμότητα του συστατικού και συνδέεται άμεσα και έμμεσα με τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους. Σε εδάφη σχετικά υγρών και ψυχρών κλιμάτων η έλλειψη πολλών μικροστοιχείων είναι αποτέλεσμα έκπλυσης ενώ στα αλκαλικά εδάφη η έλλειψη τους έχει σαν αιτία την κακή αφομοιώσιμοτητα τους. Έτσι βασισμένοι σε μία γενική ανάλυση των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών του εδάφους μπορούμε να προγνώσουμε πιθανές αιτίες τροφοπενιών. Γενικά το πρόβλημα συναντάται σε εδάφη πτωχά, χονδρόκοκκα, με μικρή ρυθμιστική ικανότητα, αλκαλικά ή πολύ όξινα. Το πρόβλημα είναι διαδεδομένο στις πολυετείς καλλιέργειες, που εξαντλούν εξειδικευμένα ορισμένα συστατικά ανάλογα με το είδος του φυτού. 2.6 Το Άζωτο Το άζωτο είναι το απαραίτητο στοιχείο για την παρασκευή του πρωτεϊνικού μορίου. Στη φύση καταλαμβάνει τα 4/5 της ατμόσφαιρας και συναντάτε σε κάθε κυτταρική σύσταση. Τα φυτά ως αυτότροφοι οργανισμοί, μετατρέπουν το ανόργανο άζωτο (νιτρικό και αμμωνιακό) σε οργανικό (αμινοξέα, πρωτεΐνες) και τα ζώα (ετερότροφα), το προσλαμβάνουν έτοιμο στην οργανική του μορφή Υπό φυσικές συνθήκες η κατ' αρχήν πηγή εφοδιασμού των εδαφών σε Ν είναι η περιεχόμενη οργανική ουσία. Η ανοργανοποίηση (αποδόμηση) της οργανικής ύλης του εδάφους απελευθερώνει το αμμωνιακό Ν, τα δε φυτά μέσω των ριζών τους απορροφούν το άζωτο υπό μορφή νιτρική ή αμμωνιακή. Μέσα στο έδαφος η αμμωνιακή μορφή είναι μεταβατική γιατί αυτή οξειδώνεται και μετατρέπεται σε νιτρώδη (από τα νιτρωδοποιητικά βακτήρια), η δε νιτρώδης μορφή οξειδώνεται σε νιτρική (από τα νιτροποιητικά βακτήρια). Η νιτρική μορφή είναι πολύ διαλυτή και κατά συνέπεια πολύ ευκίνητη μορφή. Δεν συγκρατείται από τα εδαφικά κολλοειδή και ακολουθεί την πορεία του εδαφικού νερού. Τα φυσικά αποθέματα αζώτου στο έδαφος βρίσκονται σε οργανική μορφή, ιδιαίτερα ως συστατικά του χούμου. Τα φυτά όμως δεν είναι ικανά να απορροφήσουν ευθέως το οργανικό άζωτο, αλλά η οργανική ύλη του εδάφους επειδή αποδομείται, απελευθερώνει και ποσοστά ανόργανου αζώτου. Έτσι έδαφος με 2% περιεκτικότητα σε οργανική ουσία, μπορεί να περιέχει 1 % οργανικό άζωτο, που μπορεί να αποδίδει 4-8 kg ανόργανου Ν ανά στρέμμα. 17

18 Η ανοργανοποίηση του Ν λαμβάνει κύρια χώρα κατά την περίοδο που συνυπάρχουν συνθήκες σχετικά υγρού εδάφους και αυξημένων θερμοκρασιών. Συνεπώς οι καλλιεργητές έχουν συμφέρον οι φάσεις της έντονης ανοργανοποίησης να συμπίπτουν με περιόδους αιχμών των φυτών σε απορρόφηση ανόργανων μορφών Ν. Από την άλλη πλευρά όμως παρατηρείται και μετατροπή του ανόργανου Ν σε οργανικό, λόγω δέσμευσης του από τους μικροοργανισμούς που πολλαπλασιάζονται δραστικά σε συνθήκες αυξημένων θερμοκρασιών και αυξημένης υγρασίας στο έδαφος. Η κατεργασία του εδάφους επιδρά δραστικά στις παραπάνω ισορροπίες, γιατί ο αερισμός του εδάφους εντείνει τις οξειδώσεις, η συμπίεση παράγει αναγωγικά φαινόμενα και η ενσωμάτωση της καλαμιάς ενισχύει τη μικροβιακή δράση και ανάπτυξη. Το ολικό άζωτο του εδάφους αντιστοιχεί στην ανόργανη και την οργανική του μορφή. Αυτή όμως η εκτίμηση δεν αρκεί για να αξιολογηθεί η ικανότητα του εδάφους να ικανοποιήσει τις ανάγκες μιας καλλιέργειας. Ένα έδαφος πλούσιο σε ολικό άζωτο που ενδεχόμενα είναι οργανικό σε συνθήκες που εμποδίζουν τη μετατροπή του σε ανόργανο, δεν ικανοποιεί τις ανάγκες της καλλιέργειας. Γι αυτό η αξιολόγηση είναι αρκετά σύνθετο πρόβλημα. Η έκπλυση του νιτρικού αζώτου ειδικότερα είναι σοβαρό μέσο απώλειας του και ρύπανσης του περιβάλλοντος. Άλλη μορφή απώλειας είναι μέσω της δράσης των απονιτροποιητικών βακτηρίων που αναπτύσσονται σε αναερόβιες συνθήκες (αναγωγικές). Αυτά τα βακτήρια μετατρέπουν τα νιτρικά σε νιτρώδη και μετά σε αέριες μορφές αζώτου που διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα. Οι συνθήκες κατάκλυσης του εδάφους και κακής στράγγισης ευνοούν κατ' εξοχήν αυτές τις απώλειες. Επίσης στα αλκαλικά εδάφη (ασβεστούχα) ευνοείται η αεριοποίηση της αμμωνιακής του μορφής. Το ατμοσφαιρικό Ν2 δεσμεύεται επίσης από συμβιούντες μικροοργανισμούς (το βακτήριο Rhizobium των ιμυχανθών) είτε από μη συμβιούντες όπως το Clostrίdium (αναερόβiο βακτήριο), το αζωτοβακτήριο (Azotobacter, αερόβιο) και τα άλγη. Το αποτέλεσμα όμως αυτό της δέσμευσης εξαρτάται από τις συνθήκες του εδάφους που καθορίζουν την ανάπτυξη των μικροοργανισμών. Οι απαιτήσεις των φυτών σε άζωτο ποικίλουν και οι απαιτήσεις αυτές κυμαίνονται γενικά μεταξύ 2 και 5% του ξηρού βάρους των φυτών. Τα φυτά μετατρέπουν το προσλαμβανόμενο ανόργανο άζωτο με τη ρίζα σε οργανικό άζωτο μορίων με μεγάλο μοριακό βάρος. Στα φυτά: Το νιτρικό άζωτο μετατρέπεται σε οργανικό άζωτο των φυτικών ιστών αφού πρώτα αναχθεί γι' αυτό και υπερβολική απορρόφηση του αν δεν αναχθεί έγκαιρα, οδηγεί στη συσσώρευση των νιτρικών στους ιστούς. Το αμμωνιακό άζωτο είναι άμεσα χρησιμοποιήσιμο. 2.7 Αζωτούχα λίπανση Το άζωτο είναι πρωταρχικός παράγοντας της αύξησης των αποδόσεων. Με εξαίρεση τα ψυχανθή, οι περισσότερες καλλιέργειες έχουν ανάγκη ενίσχυσης της περιεκτικότητας των εδαφών σε Ν. Είναι όμως δεδομένη και η εμπειρία της μείωσης των αποδόσεων από υπερβολική αζωτούχα περιεκτικότητα. Η 18

19 επιστημονική έρευνα και εμπειρία αναφορικά με την αζωτούχα λίπανση επιτρέπει τις παρακάτω επισημάνσεις: Η αποτελεσματικότητα της αζωτούχας λίπανσης καθορίζεται αποφασιστικά από τις κλιματικές συνθήκες και ειδικότερα τις βροχοπτώσεις που ακολουθούν τις λιπαντικές εφαρμογές. Η κλασμάτωση των δόσεων πρέπει να παρακολουθεί χρονικά τις αιχμές των απαιτήσεων των καλλιεργειών. Σε εδάφη που υπάρχουν οργανικά αποθέματα, η ανοργανοποίηση είναι χαμηλή σε περιόδους χαμηλών θερμοκρασιών και ξηρασίας, οπότε τότε οι εφαρμογές ανόργανων αζωτούχων λιπασμάτων ενδείκνυνται αν φυσικά τις χρειάζονται οι καλλιέργειες. Σε μια καλλιεργητική περίοδο όταν οι εν λόγω καιρικές συνθήκες ευνοούν την ανοργανοποίηση του Ν, το σχετικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι και 50% μικρότερο σε σύγκριση με αυτό σε αντίθετες συνθήκες υγρασίας (Turpin & ). 2.8 Ο Φώσφορος Το φωσφορικό οξύ είναι βασικό υλικό και βρίσκεται σε κάθε είδος φυτικού ιστού. Ο Ρ υπεισέρχεται στον μεταβολισμό του κυττάρου (φωτοσύνθεση σακχάρων, μεταφορά ενέργειας, σύνθεση πρωτεϊνών, κλπ.) και ευνοεί: την αύξηση της ανάπτυξης και είναι ρόλος παράλληλος αυτού του Ν. την αύξηση της ριζικής μάζας. την πρωιμότητα της παραγωγής την αντοχή των φυτών στις φυτονόσους τη γονιμοποίηση και την καρποφορία την ποιότητα των φυτικών προϊόντων Η τροφοδοσία των φυτών με Ρ εξαρτάται από την ικανοποιητική περιεκτικότητα σε φωσφορικό οξύ του εδάφους. Η κατά παράδοση εκτίμηση του Ρ σε Ρ2Ο5, έχει μόνο συγκριτική αξία Οι αφομοιώσιμες μορφές Ρ είναι οι Η2ΡΟ 4 και ΗΡΟ 4 αλλά αυτά τα αποθέματα στο έδαφος κατά κανόνα είναι ελάχιστα και απορροφώνται ταχύτατα από τα φυτά. Τα φωσφορικά ιόντα που συγκρατούνται επίσης σε ανταλλάξιμη μορφή από τα κολλοειδή του εδάφους είναι επίσης πολύ αφομοιώσιμα για τα φυτά. Ο Ρ της οργανικής ουσίας είναι ένα απόθεμα προσωρινά μη διαθέσιμο για τα φυτά αλλά η ανοργανοποίηση της οργανικής ουσίας το καθιστά βαθμιαία αφομοιώσιμο. Ο αδιάλυτος Ρ των φωσφορικών ορυκτών προέρχεται είτε από τα μητρικά υλικά, είτε από χημικές αντιδράσεις που ευνοήθηκαν από τις ειδικότερες ιδιότητες του εδάφους και μετέτρεψαν τα φωσφορικά ιόντα του εδαφικού διαλύματος, σε αδιάλυτα φωσφορικά άλατα. Αυτή η δέσμευση σε μη αφομοιώσιμες μορφές εντείνεται στα ασβεστούχα εδάφη (σχηματισμός φωσφορικού ασβεστίου) και στα όξινα (σχηματισμός φωσφορικών μετάλλων). Τώρα αν κάποιο ποσοστό από αυτές τις αδιάλυτες μορφές διαλυθεί στο εδαφικό διάλυμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τα φυτά. 19

20 Γενικά, ο άμεσα αφομοιώσιμος Ρ του εδάφους βρίσκεται σε πολύ μικρή ποσότητα (της τάξης 1% του ολικού). Τα παραπάνω εξηγούν γιατί ο Ρ υπόκειται σε έκπλυση σε πολύ μικρές ποσότητες, γεγονός που προστατεύει από απώλειες όπως αυτές στις οποίες υπόκεινται οι νιτρικές μορφές. Όμως απώλεια μπορεί να θεωρηθεί και η δέσμευση των φωσφορικών ιόντων σε μη αφομοιώσιμες μορφές στα ασβεστούχα (αλκαλικά) και στα όξινα εδάφη. 2.9 Φωσφορική λίπανση Η φωσφορική λίπανση αποσκοπεί να αναπληρώσει τις εξαγωγές των συγκομιδών και συνήθως διακρίνουμε τη λίπανση διόρθωσης και τη λίπανση συντήρησης. Διόρθωσης: ένα πολύ πτωχό σε Ρ έδαφος εμπλουτίζεται σε αφομοιώσιμο Ρ. Συντήρησης: η προηγούμενη διόρθωση συντηρείται με εφαρμογές αναπλήρωσης των απωλειών δέσμευσης, αφαίρεσης από συγκομιδές. Η εφαρμογή του Ρ συνήθως γίνεται με τις βασικές λιπάνσεις που συνδυάζονται με τη βασική κατεργασία του εδάφους. Οι χημικές μορφές των λιπασμάτων που επιλέγονται καθορίζονται από τις χημικές ιδιότητες του εδάφους όπως το ph. Σε πολλές δε καλλιέργειες μπορεί η βασική εφαρμογή να εξασφαλίσει την καλλιέργεια σε Ρ, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου αυτό δεν είναι ικανό Το Κάλι Το Κ ρυθμίζει ζωτικές λειτουργίες των φυτικών και ζωικών οργανισμών. Συναντάτε σε σημαντικά ποσά στη ξηρή ουσία των φυτικών ιστών, στους κονδύλους και στα μανιτάρια (7%). Είναι στοιχείο πολύ ευκίνητο μέσα στα φυτά με πολλαπλό ρόλο: ενεργοποιεί τη φωτοσύνθεση συμβάλλει στην παραγωγή πρωτεϊνών ρυθμίζει την ένταση της εξατμισοδιαπνοής Τα φυτά απορροφούν την ιονική του μορφή (Κ+) και το Κάλι του εδάφους συναντάτε: στο εδαφικό διάλυμα (αφομοιώσιμο) συγκρατείται σε ανταλλάξιμη (αφομοιώσιμη) μορφή από τα κολλοειδή του εδάφους. Συγκρατείται στο εσωτερικών των φυλλιδίων της αργίλου (αυτό δύσκολα απελευθερώνεται για να μετατραπεί στις προηγούμενες αφομοιώσιμες μορφές). Στη σύσταση των πρωτογενών ορυκτών που βραδέως υπόκεινται στην αποσάθρωση. Τα άλατα Κ είναι οι άμεσα αφομοιώσιμες μορφές και οι μη αφομοιώσιμες μορφές (ή δύσκολα αφομοιώσιμες) ανέρχονται σε ποσοστά 90-98% του εδαφικού Κ. Η εφαρμογή εξαρτάται από τα επίπεδα του εδάφους σε αφομοιώσιμο Κ και τις ανάγκες της καλλιέργειας. Επίσης το Κ υπόκειται σε σχετική έκπλυση, πολύ μεγαλύτερη από το Ρ, μικρότερη από το νιτρικό Ν αλλά η έκπλυση ευνοείται στα 20

21 χονδρόκοκκα εδάφη. Στα ασβεστούχα και λεπτόκοκκα εδάφη (βαριά) ευνοείται αντίθετα η δέσμευση. Απώλειες Κ προκαλεί η διάβρωση, η στράγγιση και η δέσμευση από τα ορυκτά της αργίλου (2:1), ενώ η αποσάθρωση ευνοεί την παραγωγή αφομοιώσιμων ποσοστών. Οι λιπαντικές εφαρμογές Κ συνδυάζονται συνήθως με τις εφαρμογές Ρ ως βασικές λιπάνσεις. Σε πολλές όμως καλλιέργειες που το Κ εφαρμόζεται σε μεγάλες δόσεις (δένδρα, κηπευτικά, λειμώνες τεχνητοί και εντατικοί) συνιστάται κλασμάτωση των δόσεων σε περισσότερες της μιας, με συνέπεια κάποιες εφαρμογές να εκτελούνται επιφανειακά με ή χωρίς ενσωμάτωση στο έδαφος Το Θείο Το θείο (S) μετέχει στη σύνθεση πολλών πρωτεϊνών (μεθειονίνη, κυστίνη) και οι ανάγκες των φυτών σε Ν και S χρονικά συμπίπτουν. Κατά μέσο όρο το 50% του εδαφικού θείου σε μεγάλο εύρος κατηγοριών εδαφών, συναντάται υπό την οργανική του μορφή. Τα φυτά προσλαμβάνουν το θείο υπό μορφή θειικής ρίζας (SO4- - ) κι' αυτό ευνοείται από την αλκαλικότητα του εδάφους. Για τον ίδιο λόγο η αλκαλικότητα των εδαφών ευνοεί και την έκπλυση του θείου. Όμως τα στομάτια των φύλλων μπορούν να απορροφήσουν και το SO2 της ατμόσφαιρας. Πάρα πολλά λιπάσματα είναι σε μορφή θειικών αλάτων γεγονός που εφοδιάζει το έδαφος επαρκώς στο στοιχείο. Φυτά με αυξημένες απαιτήσεις για πρόσληψη θείου είναι η σόγια, το λάχανο, το κρεμμύδι, το σκόρδο, το πράσο Το Μαγνήσιο Είναι εντελώς απαραίτητο στα φυτά ως συστατικό της χλωροφύλλης. Τα φυτά απορροφούν τη δισθενή του μορφή (Mg++) και ελλείψεις σ' αυτό το στοιχείο παρατηρούνται σε πολύ αμμώδη, οργανικά και όξινα εδάφη. Αντιμετωπίζεται η έλλειψη με εφαρμογές αλάτων του μαγνησίου. Στο έδαφος η υδατοδιαλυτή και εναλλακτική μορφή συνιστά την άμεσα αφομοιώσιμη για τα φυτά. Η έλλειψη Μαγνησίου όπως και του ασβεστίου είναι συνήθης στα όξινα εδάφη Ο Σίδηρος Συμμετέχει στη σύνθεση της χλωροφύλλης και τα εδάφη κατά κανόνα περιέχουν μεγάλες ποσότητες σιδήρου. Στα αλκαλικά (ασβεστούχα) εδάφη ο σίδηρος καθίσταται αδιάλυτος και το φυτό αδυνατεί να προσλάβει Fe++ 'Έτσι εκδηλώνονται οι τροφοπενίες σιδήρου, κατ' αρχήν στους νέους ιστούς και προπαντός στα καρποφόρα δένδρα και τα καλλωπιστικά φυτά. 21

22 2.14 Το Μαγγάνιο Συμμετέχει όπως και ο σίδηρος στη σύνθεση της χλωροφύλλης, απορροφάται από τα φυτά στη δισθενή του μορφή (Mn++) και η έλλειψη στα φυτά συνήθως παρατηρείται σε αλκαλικά εδάφη που ευνοούν την αδιαλυτοποίηση του. Έλλειψη παρατηρείται συχνά σε εδάφη όπου εφαρμόστηκαν υψηλές δόσεις ασβεστούχων υλικών (υπερασβέστωση). Παράγοντες που ευνοούν την αδιαλυτοποίηση του στο έδαφος πέραν της αλκαλικότητας του εδάφους είναι οι οξειδωτικές (έντονη δράση του Ο2). Οι μικροοργανισμοί και η παρουσία οργανικής ύλης που δρουν οξειδωτικά στο μαγγάνιο οδηγούν στην αδιαλυτοποίηση του. Αντίθετα οι συνθήκες που ευνοούν τη διαλυτότητα του μπορεί να απελευθερώσουν τοξικές συγκεντρώσεις ιόντων Mn++ Ευαίσθητα φυτά στην τροφοπενία Mn είναι: η ροδακινιά και η μηλιά Ο Ψευδάργυρος Υπεισέρχεται στους κύκλους των υδατανθράκων στο κύτταρο και είναι ρυθμιστικός παράγοντας της αύξησης. Απορροφάται στη δισθενή του μορφή (Zn++) και η έλλειψη του στα φυτά εκδηλώνεται με χλωρωτικά φαινόμενα και μείωση της ανάπτυξης. Στη μηλιά είναι μακροσκοπικά αναγνωρίσιμη με το σύμπτωμα σχηματισμού ροζέτας. Η αλκαλικότητα του εδάφους οδηγεί σε δέσμευση του Zn σε μη αφομοιώσιμες μορφές Επίσης ο ανταγωνισμός με το Ρ σε συνθήκες περισσής παρουσίας του τελευταίου. Η έλλειψη αντιμετωπίζεται με εφαρμογή στο έδαφος αλάτων ψευδαργύρου. Υπάρχουν και λιπάσματα που έχουν εμπλουτιστεί με το στοιχείο. Η ανταλλάξιμη μορφή είναι αφομοιώσιμη μορφή. Ευαίσθητα φυτά στις τροφοπενίες Zn είναι: το καλαμπόκι, τα εσπεριδοειδή, τα οπωροκηπευτικά, τα ψυχανθή, το βαμβάκι, το σόργο Ο Χαλκός Είναι στοιχείο που ενεργοποιεί τη δράση διαφόρων ενζύμων. Παίζει ρόλο στο μεταβολισμό των πρωτεϊνών και τη σύνθεση της χλωροφύλλης. Απορροφάται στη δισθενή του μορφή (Cu++) και ελλείψεις παρατηρούνται σε εδάφη: όξινα, αμμώδη, τυρφώδη. Ο εμπλουτισμός του εδάφους γίνεται με άλατα χαλκού. Μεγάλη δόση όμως του στοιχείου μπορεί να προκαλέσει τοξική δράση η οποία εκδηλώνεται ασθενέστερα στα ασβεστούχα εδάφη. Ευαίσθητα φυτά στις τροφοπενίες χαλκού είναι: τα τεύτλα, τα καρότα, τα τριφύλλια, το καλαμπόκι, η βρώμη και τα οπωροκηπευτικά. 22

23 2.17 Το Βόριο Το στοιχείο αυτό υπεισέρχεται στη λειτουργία της αναπνοής, της γονιμοποίησης, της απορρόφησης του νερού και στη σύνθεση της κυτταρικής μεμβράνης. Τα φυτά απορροφούν τα βορικά ιόντα (BO3- - ) και ελλείψεις παρατηρούνται λόγω αδιαλυτοποίησης των σε: αλκαλικά εδάφη, ύστερα από υπερασβέστωση ή από ισχυρή έκπλυση των όξινων εδαφών. Τροφοπενίες του στοιχείου παρατηρούνται στα: τεύτλα, στη μηδική, στα καρποφόρα δένδρα. Σε περιπτώσεις ελλείψεων εφαρμόζονται βορικά άλατα στο έδαφος. Είναι όμως στοιχείο που έχει και τοξικές επιδράσεις, μάλιστα δε τα όρια της τροφοπενίας σε σχέση με τα όρια της τοξικότητας δεν απέχουν όσο στα άλλα στοιχεία 2.18 Το Μολυβδαίνιο Υπεισέρχεται ειδικότερα στη δέσμευση του ατμοσφαιρικού αζώτου στα ψυχανθή μέσω των φυματίων των δεσμευτικών βακτηρίων. Επίσης υπεισέρχεται στην μετατροπή των νιτρικών μέσα στο φυτό. Προσλαμβάνεται από τη ρίζα υπό μορφή ΜoΟ4. Ελλείψεις παρατηρούνται σε όξινα εδάφη και η αφομοιωσιμότητα του ευνοείται σε αλκαλικά εύρη. Ευαίσθητα φυτά σ αυτή την έλλειψη είναι: τα πεπόνια, η μηδική και τα κουνουπίδια Τροφοπενίες Η εκδήλωση των τροφοπενικών συμπτωμάτων στα φυτά είναι φαινόμενο στην πράξη χρήσιμο για την αξιολόγηση του προβλήματος. Η επιστημονική όμως αντιμετώπιση δε μπορεί παρά να στηριχτεί σε συνδυασμένη μελέτη της χημικής σύστασης του εδάφους και των φυτών. H δε επιβεβαίωση του προβλήματος ολοκληρώνεται με την εφαρμογή του ελλείποντος θρεπτικού και την εξαφάνιση των συμπτωμάτων. Τα φυτά όταν υπόκεινται σε τροφικά stress δείχνουν συμπτώματα μεταξύ των οποίων όσα αντιστοιχούν σε μορφολογικά χαρακτηριστικά αξιοποιούνται για την διαπίστωση του προβλήματος. Αυτά τα συμπτώματα όμως μπορεί να προκαλέσουν σύγχυση γιατί και άλλοι παράγοντες εκτός των θρεπτικών όπως: η μεγάλη υγρασία, η αλατότητα, οι φυτονόσοι, η ξηρασία, η ζιζανιοκτονία, μπορούν να προκαλέσουν ανάλογα συμπτώματα. Επίσης αν υφίστανται περισσότερες από μία τροφοπενίες, είναι δυνατόν τα δεσπόζοντα συμπτώματα της μιας να επισκιάζουν τα άλλα Συμπτώματα τροφοπενιών: Χλώρωση: Κιτρίνισμα των φύλλων. Συνδέεται με τροφοπενίες που 23