Το Βήµα 06/03/2005. Οι κορυφαίες της επιστήµης

Transcript

1 Το Βήµα 06/03/2005 Οι κορυφαίες της επιστήµης Πέντε γυναίκες, µία από κάθε ήπειρο, βραβεύονται κάθε χρόνο στο πλαίσιο ενός θεσµού ο οποίος έχει στόχο την καλύτερη αξιοποίηση του 50% της ανθρώπινης ευφυΐας ΣΠΥΡΟΣ ΦΡΑΓΚΟΣ ΠΑΡΙΣΙ, ΜΑΡΤΙΟΣ. Είναι δυνατόν να στερούµαστε το 50% της ανθρώπινης ευφυΐας; H απάντηση είναι προφανής, αλλά στην πράξη τα πράγµατα δεν είναι ακριβώς έτσι. Αν βέβαια πιστέψουµε τον πρύτανη του Χάρβαρντ Λόρενς Σάµερς, οι γυναίκες δεν είναι γενετικά προδιατεθειµένες για τις θετικές επιστήµες. H συµµετοχή των γυναικών στις επιστήµες είναι πολύ πρόσφατη από ιστορικής απόψεως. Μόλις τον 19ο αιώνα αρχίζουν να κάνουν τη συστηµατική είσοδό τους στον χώρο των θετικών επιστηµών και στους δύο αιώνες που πέρασαν από τότε η εξέλιξη που σηµειώθηκε είναι τεράστια. Αυτό όµως δεν σηµαίνει ότι η συµµετοχή των γυναικών είναι σήµερα ανάλογη της αριθµητικής τους υπόστασης. Ούτε ότι έχουν πάψει να υπάρχουν προκαταλήψεις. Μπορεί στο βόρειο ηµισφαίριο και στον λεγόµενο δυτικό κόσµο οι γυναίκες να έχουν το δικαίωµα της ισότιµης συµµετοχής µε τους άνδρες στην επιστηµονική κοινότητα, στον υπόλοιπο κόσµο όµως η κατάσταση είναι διαφορετική. H ανισότητα ως προς την κατανοµή του πλούτου, την παροχή ευκαιριών και τις αναπτυξιακές δυνατότητες που παρατηρείται µεταξύ πλουσίων και φτωχών κρατών πλήττει τις γυναίκες, οι οποίες για λόγους θρησκευτικούς, οικογενειακούς και οικονοµικούς αποκλείονται από τις επιστήµες. Τα βραβεία L'Oréal-UNESCO, που απονεµήθηκαν την Πέµπτη το βράδυ στο Παρίσι, αποτελούν πλέον έναν θεσµό που σκοπό έχει να προβάλει και να ενισχύσει το επιστηµονικό έργο των γυναικών σε ολόκληρο τον κόσµο και να τους δώσει κίνητρα για να ασχοληθούν µε τις επιστήµες. H µεγαλύτερη εταιρεία καλλυντικών στον κόσµο και ο διεθνής οργανισµός των Ηνωµένων Εθνών για την εκπαίδευση και τις επιστήµες συνεργάζονται εδώ και επτά χρόνια, έχοντας καθιερώσει τα βραβεία «Για τις γυναίκες στην Επιστήµη» που απονέµονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή. Μια διεθνής επιτροπή αποτελούµενη από επιστήµονες διεθνούς κύρους επιλέγει τις πέντε γυναίκες - µία από κάθε ήπειρο - για να τις τιµήσει µε το βραβείο, το οποίο συνοδεύεται από το ποσό των δολαρίων για την καθεµία. Παράλληλα λειτουργεί ο θεσµός των υποτροφιών και κάθε χρόνο 15 γυναίκες (τρεις από κάθε ήπειρο) ενισχύονται µε το ποσόν των δολαρίων - η καθεµία - για να συνεχίσουν το ερευνητικό τους έργο. 1

2 H ισότητα των δύο φύλων δεν βρίσκει απόλυτη εφαρµογή στον επιστηµονικό χώρο. Αν θυµηθούµε ότι το πρώτο γυναικείο Βραβείο Νοµπέλ, η Μαρία Κιουρί, δεν έγινε ποτέ µέλος της γαλλικής Ακαδηµίας Επιστηµών και ότι η κόρη της, Ιρέν Ζολιό-Κιουρί, επίσης τιµηθείσα µε Βραβείο Νοµπέλ, είχε την ίδια τύχη, δεν χρειαζόµαστε περισσότερα στοιχεία για να αντιληφθούµε την προκατάληψη που ισχύει σε βάρος των γυναικών που ασχολούνται µε την επιστηµονική έρευνα. Στην Ακαδηµία Επιστηµών που προαναφέραµε η πρώτη γυναίκα που κατάφερε να γίνει µέλος ήταν η Μαρί-Ανν Μπουσιά και αυτό συνέβη µόλις το Όπως λέει η κυρία Ρενέ Κλερ, από τη διεύθυνση Επιστηµών της UNESCO, στο συνέδριο που διοργάνωσε ο διεθνής οργανισµός τον περασµένο Ιανουάριο για το Παγκόσµιο Έτος Φυσικής που εορτάζεται εφέτος, ούτε µία γυναίκα δεν υπήρχε στις τελετές έναρξης και λήξης. Στο σύνολο των 11 οµιλητών του συνεδρίου υπήρχε µόνο µία κεντρική οµιλήτρια, η εφετινή τιµηθείσα µε το βραβείο L'Oréal-UNESCO Μύριαµ Σάρατσικ. H κυρία Κλερ έχει µελετήσει καλά το θέµα της συµµετοχής των γυναικών στις επιστήµες και µας δίνει τα εντυπωσιακά στοιχεία που έχει συλλέξει. Στη Γαλλία από τα 190 µέλη της Ακαδηµίας Επιστηµών µόνο τα 14 είναι γυναίκες. Στις Ηνωµένες Πολιτείες στα µέλη της Εθνικής Ακαδηµίας Επιστηµών υπάρχουν µόνο 118 γυναίκες, στην Ολλανδία υπάρχει µόνο µία γυναίκα στα 237 µέλη της Ολλανδικής Βασιλικής Ακαδηµίας Τεχνών και Επιστηµών και στη Βρετανία υπάρχουν 43 γυναίκες στα µέλη της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου. Από τα 503 Βραβεία Νοµπέλ που απονεµήθηκαν από το 1901 ως το 2004, σε γυναίκες έχουν δοθεί δύο βραβεία Φυσικής, τρία Χηµείας και επτά Ιατρικής. Καµία γυναίκα δεν έχει κερδίσει το µετάλλιο Φιλντς, που είναι η υψηλότερη διάκριση παγκοσµίως στα Μαθηµατικά. H τελετή που έγινε την Πέµπτη το βράδυ στο Σπίτι της UNESCO σε ένα παγωµένο Παρίσι ήταν πραγµατικά λαµπρή και µακριά από κάθε µεµψιµοιρία για το χαµηλό ποσοστό συµµετοχής των γυναικών στις θετικές επιστήµες. H αφρόκρεµα της γαλλικής επιστηµονικής και ακαδηµαϊκής κοινότητας ήταν παρούσα στην τελετή βράβευσης, που παρουσίασε η Ανν Σενκλέρ µε τη γνωστή της άνεση. Οικοδεσπότες της βραδιάς ο γενικός διευθυντής της UNESCO Κοϊχίρο Ματσούουρα και ο πρόεδρος της L'Oréal Λίντσεϊ Οουεν-Τζόουνς, οι οποίοι απένειµαν τα βραβεία στις 20 βραβευθείσες. Τη µια χρονιά βραβεύονται γυναίκες που καταπιάνονται µε τις Επιστήµες της Ζωής (Life Sciences) και την άλλη µε τις Επιστήµες των Υλικών (Material Sciences). Εφέτος ήταν η σειρά των Επιστηµών των Υλικών να βραβευθούν. Την επιτροπή κρίσεως των βραβείων αποτελούν επιστήµονες από όλον τον κόσµο. Πρόεδρος της Επιτροπής για εφέτος ήταν ο γάλλος καθηγητής Πιερ-Ζιλ ντε Ζεν, Βραβείο Νοµπέλ Φυσικής το Στην επιτροπή 2

3 µετέχει άλλος ένας τιµηθείς µε Βραβείο Νοµπέλ, ο ιδρυτικός πρόεδρος των βραβείων, βέλγος καθηγητής Ιατρικής Κριστιάν ντε Ντυβ. Βλέποντας στη σκηνή του µεγάλου αµφιθεάτρου της UNESCO τις 20 γυναίκες από ολόκληρο τον κόσµο να µην µπορούν να κρύψουν τη χαρά και τη συγκίνησή τους για την τιµή που τους έγινε και για την αναγνώριση της δουλειάς τους, αναρωτιέται κανείς για ποιο λόγο να απουσιάζει η χώρα µας από έναν τέτοιο θεσµό. Στα επτά χρόνια που απονέµονται τα βραβεία «Για τις γυναίκες στην Επιστήµη», έχουν τιµηθεί 36 γυναίκες από 20 χώρες και έχουν πάρει υποτροφία 73 ερευνήτριες από 49 χώρες. Καµιά τους δεν είναι από την Ελλάδα. Πριν από δύο χρόνια µάλιστα το βραβείο για την Ευρώπη πήρε ερευνήτρια από τη γειτονική µας Τουρκία, ενώ και εφέτος µία από τις 15 υποτροφίες πήγε σε Τουρκάλα, που εργάζεται στις Ηνωµένες Πολιτείες. H χώρα µας είναι δυστυχώς απούσα από τα βραβεία, µε την εξαίρεση του καθηγητή Βιοµηχανικής Χηµείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών Νίκου Χατζηχρηστίδη, ο οποίος µετέχει στη διεθνή επιτροπή κρίσεως των βραβείων. H αιτία δεν είναι βέβαια η... επιστηµονική ανεπάρκεια των ελληνίδων επιστηµόνων, αλλά η έλλειψη πληροφόρησης για τον θεσµό των βραβείων και η ανυπαρξία του κατάλληλου µηχανισµού που θα προωθήσει τις ελληνικές υποψηφιότητες. Ο διαγωνισµός είναι ανοιχτός σε όλες τις γυναίκες και η υποβολή των υποψηφιοτήτων γίνεται µέσω του δικτύου της UNESCO. Αυτό που χρειάζεται να γίνει είναι κατ' αρχήν να πληροφορηθούν οι γυναίκες της ελληνικής επιστηµονικής κοινότητας για την ύπαρξη αυτών των τόσο σηµαντικών βραβείων και παράλληλα να κινητοποιηθεί ο µηχανισµός της UNESCO στην Ελλάδα για να συγκεντρώσει τις υποψηφιότητες και να τις υποβάλει στον διαγωνισµό. H κυρία Καίτη Τζιτζικώστα, η οποία ανέλαβε προσφάτως πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής της UNESCO, έχει δείξει ενδιαφέρον για τον θεσµό και υπάρχει η ελπίδα να δούµε κάτι να κινείται και στη χώρα µας. Από την πλευρά της η L'Oréal θα αναλάβει πρωτοβουλίες επί ελληνικού εδάφους για να κάνει γνωστά τα βραβεία στην ελληνική επιστηµονική κοινότητα. Ασία Φουµίκο Γιονεζάουα H καθηγήτρια Φυσικής στο Πανεπιστήµιο Κέιο της Γιοκοχάµα στην Ιαπωνία βραβεύεται για την πρωτοποριακή θεωρία της και τις προσοµοιώσεις σε υπολογιστή άµορφων ηµιαγωγών και υγρών µετάλλων. «Κοιτάζοντας πίσω στον χρόνο» λέει «πρέπει να παραδεχθούµε ότι, παρ' όλο που η πρόοδος ήταν αργή, η κατάσταση για τις γυναίκες επιστήµονες βελτιώθηκε: άνδρες φυσικοί µε εξέλεξαν πρόεδρο της Εταιρείας Φυσικής της Ιαπωνίας και αυτό δεν θα µπορούσε να συµβεί πριν από 60 χρόνια, όταν δεν είχε καν επιτραπεί στη µητέρα µου η πρόσβαση στο 3

4 πανεπιστήµιο. H συµβουλή µου προς έναν νέο άνθρωπο που θέλει να γίνει επιστήµονας είναι: Ξέχνα ότι είσαι άνδρας ή γυναίκα και άσε την επανάσταση µέσα σου να σε οδηγήσει». Λατινική Αµερική Μπελίτα Κόιλερ H καθηγήτρια Φυσικής στο Οµοσπονδιακό Πανεπιστήµιο του Ρίο ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας βραβεύεται για τη θεωρητική έρευνά της στα ηλεκτρόνια σε άτακτα υλικά, όπως το γυαλί. Για ποιον λόγο υπάρχουν τόσο λίγες γυναίκες στις θετικές επιστήµες, τη ρωτάµε. «Θα ήθελα να ρωτήσετε τους ειδικούς στην κοινωνιολογία, στην ανθρωπολογία και στις κοινωνικές επιστήµες γενικότερα» απαντά. «Πιστεύω ότι το φαινόµενο είναι πολιτισµικό. H αναλογία στη Βραζιλία δεν είναι τόσο κακή όσο στις Ηνωµένες Πολιτείες. Στη Βραζιλία οι δυσκολίες που συναντώ στο επιστηµονικό έργο µου έχουν σχέση µε την υποδοµή και τις συνθήκες που επικρατούν εκεί. Εποµένως και οι άνδρες συνάδελφοί µου αντιµετωπίζουν τις ίδιες δυσκολίες». Ευρώπη Ντοµινίκ Λανζβέν H διευθύντρια ερευνών στο περίφηµο Εθνικό Κέντρο Επιστηµονικών Ερευνών της Γαλλίας (CNRS) και καθηγήτρια στο Πανεπιστήµιο Paris-Sud βραβεύεται για τη θεµελιώδη έρευνά της στα απορρυπαντικά, στα γαλακτώµατα και στα αφρώδη προϊόντα. ηλώνει από την αρχή ότι τη στενοχωρεί ο µικρός αριθµός φοιτητών στον κλάδο της Φυσικής. «εν βλέπω αλλαγές στον ορίζοντα - τα πράγµατα γίνονται πολύ πιο δύσκολα. Και αυτό δεν ισχύει µόνο για τις γυναίκες, αλλά για όλους τους νέους επιστήµονες. Βρήκα δουλειά στο CNRS όταν ήµουν 22 ετών χωρίς να συµπληρώσω ούτε ένα χαρτί και χωρίς µία συνέντευξη. Σήµερα οι νέοι επιστήµονες δεν παίρνουν µια µόνιµη θέση προτού γίνουν 25 και οι µισθοί είναι χαµηλότεροι από τότε που ξεκίνησα εγώ. εν είναι ότι δεν υπάρχει ενδιαφέρον για τη Φυσική, φταίει ότι οι νέοι επιστήµονες δεν σκέφτονται να απασχοληθούν σε αυτόν τον τοµέα επειδή δεν τους παρέχονται αρκετές ευκαιρίες». Βόρεια Αµερική Μύριαµ Σάρατσικ H καθηγήτρια Φυσικής στο City College της Νέας Υόρκης (CUNY) βραβεύεται για τα πειράµατά της στην ηλεκτρική αγωγιµότητα και στη µετάβαση µεταξύ µετάλλων και µονωτών. «Στην εποχή µου ήµουν µία από τις ελάχιστες γυναίκες που έκανα µεταπτυχιακή δουλειά στη Φυσική» λέει. «Το διδακτικό προσωπικό δεν µε έπαιρνε στα σοβαρά. Σήµερα οι 4

5 γυναίκες έχουν περισσότερες ευκαιρίες. Ωστόσο ο αριθµός τους είναι µικρός και αυτό το βρίσκω περίεργο. Είναι περισσότερες οι γυναίκες από τους άνδρες που παρατάνε την καριέρα τους στη µέση και είναι πολύ λίγες οι γυναίκες σε υψηλές θέσεις. Σε πολλά σηµεία τα πράγµατα δεν έχουν αλλάξει. Έχουµε σηµειώσει µικρή πρόοδο στην επίλυση βασικών προβληµάτων. H γυναίκα εξακολουθεί να έχει τη µεγαλύτερη ευθύνη για την οικογένεια και το µεγαλύτερο µερίδιο της δουλειάς. Και η φροντίδα των παιδιών είναι ένα τεράστιο πρόβληµα. Πιστεύω ότι χρειαζόµαστε ευφάνταστες λύσεις σε αυτά τα προβλήµατα». Αφρική Ζόχρα Μπεν Λακντάρ H καθηγήτρια Φυσικής στο Πανεπιστήµιο της Τύνιδας Ελ Μανάρ βραβεύεται για τα πειράµατα και τα µοντέλα που ανέπτυξε στην υπέρυθρη φασµατοσκοπία και τις εφαρµογές της στην ανίχνευση της ρύπανσης και την Ιατρική. «Όταν ήµουν µικρή» λέει «όλοι έλεγαν ότι οι θετικές επιστήµες είναι δύσκολες για τους άνδρες και απίθανα δύσκολες για τις γυναίκες. Από τη στιγµή που µου άρεσαν τα Μαθηµατικά, η Φυσική και οι θετικές επιστήµες γενικότερα, ήθελα να αποδείξω ότι δεν υπάρχει καµία διαφορά στις ικανότητες µεταξύ ανδρών και γυναικών και να δείξω στον κόσµο ότι µπορώ να εργαστώ σε αυτές». 5