Φάκελος περιοχής: GR Όρη Μπαρμπάς, Κλωκός, Φαράγγι Σελινούντα. Παραδοτέα:

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρη Μπαρμπάς, Κλωκός, Φαράγγι Σελινούντα Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Κώστας Παπακωνσταντίνου ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Παπακωνσταντίνου Κ. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Papakonstantinou K. (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR094 Barbas- Klokos Mountains & Selinous Gorge». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...28 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...30 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το μέσον για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η έκταση της περιοχής μελέτης σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000) είναι εκτάρια. Η περιοχή περιλαμβάνει τους ορεινούς όγους του Κλωκού (1777 μ.) και Μπαρμπά (1613 μ.) καθώς και το μεταξύ τους φαράγγι του Σελινούντα, το οποίο σε μήκος σχεδόν 8 χιλιομέτρων είναι απροσπέλαστο χωρίς ανθρώπινες παρεμβάσεις. Περιλαμβάνει επίσης, προς τα ανατολικά το οροπέδιο Αραβωνίτσας και την κορυφή Κολοκοτρώνης (987 μ.) και τους κροκαλοπαγείς ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 γκρεμούς στις Δ. όχθες του ποταμού Κερυνίτη. Παρόμοιοι σχηματισμοί (μεγάλης σημασίας για την ορνιθοπανίδα) υπάρχουν στην Ι.Μ. Ταξιαρχών και στους Λαπαναγούς. Τα όρια της περιοχής στα ανατολικά ορίζονται από το δημόσιο δρόμο Αιγίου Καλαβρύτων μέσω Φτέρης μέχρι το χωριό Πετσάκοι. Κατόπιν η γραμμή οριοθέτησης συνεχίζει Δυτικά με το χωματόδρομο Πετσάκων - Λαπαναγών μέχρι τη γέφυρα στον ποταμό Σελινούντα. Κατόπιν ακολουθεί ανάντη τη δεξιά όχθη του Σελινούντα μέχρι το ρέμα Διβουλαίικο, το οποίο ακολουθεί ανάντη μέχρι να συναντήσει τη διασταύρωση των δρόμων Ρακίτας - Λεοντίου και Ρακίτας - Λαπαναγών. Στη συνέχεια ακολουθεί την κορυφογραμμή Μπουχουμέρα Ζουμπάτα και χαμηλώνει συναντώντας το δρόμο Βετέικα Ρακίτα. Από εκεί ακολουθεί το Βόρειο όριο του οροπεδίου της Ρακίτας μέχρι να συναντήσει το δρόμο Ρακίτας Κουνινά. Από εκεί ακολουθεί το χωματόδρομο Ρακίτας Κουνινά μέχρι το ύψος που βρίσκεται βόρεια της κορυφής του Μπαρμπά. Από εκεί κατεβαίνει τη ρεματιά μέχρι τη θέση «Μάλιου Βράχος» και από εκεί ακολουθεί το χωματόδρομο βόρεια μέχρι να συναντήσει το χωματόδρομο που οδηγεί από Παρασκευή Πελεκίστρα - Κουνινά, τον οποίο ακολουθεί μέχρι την είσοδο, από Νότια, του χωριού της Κουνινάς. Από εκεί ακολουθεί το χείλος (τον υδροκρίτη) της κοιλάδας του Σελινούντα μέχρι το σημείο «Στόλος» από όπου κατεβαίνει κάθετα προς τον ποταμό Σελινούντα. Από εκεί ακολουθεί τη δεξιά όχθη του ποταμού κατάντη μέχρι την παλαιά γέφυρα Μαυρικίου Μελισσίων και κατόπιν ακολουθεί τη ρεματιά προς ΝΑ μέχρι τις παρυφές της κορυφής Κολοκοτρώνης και συγκεκριμένα το χωματόδρομο που οδηγεί προς Κάτω Πτέρη. Πριν τον οικισμό της Κάτω Πτέρης ακολουθεί τους κάθετους γκρεμούς που βρίσκονται κατά μήκος της δυτικής όχθης του Κερυνίτη και τέλος τη «ράχη» δίπλα στο Βερσοβίτσι μέχρι να συναντήσει το δημόσιο δρόμο Αιγίου Φτέρης Καλαβρύτων και έτσι ολοκληρώνεται η οριοθέτηση της περιοχής. Τα βασικά ενδιαιτήματα της περιοχής είναι τα ελατοδάση (μετά την πυρκαγιά του 2007 έχουν απομείνει ελάχιστα στον Κλωκό αλλά εξακολουθούν να είναι σημαντικά στον Μπαρμπά), τα πευκοδάση (σχεδόν κάηκαν ολοκληρωτικά το 2007), οι ψευδοαλπικές ανωδασικές ζώνες του Κλωκού και Μπαρμπά (επηρεάστηκαν λίγο από την πυρκαγιά), η παραποτάμια βλάστηση στο Σελινούντα, τα μεικτά δάση πεύκης πλατύφυλλης δρυός σε Αραβωνίτσα Κολοκοτρώνη (κάηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά αλλά ανακάμπτουν), οι δασικές εκτάσεις με Αριές και άλλα αείφυλλα σκληρόφυλλα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 στην κοιλάδα του Σελινούντα, οι κάθετοι γκρεμοί και οι ορεινοί βοσκότοποι παλιά χωράφια κυρίως στις νότιες πλαγιές του Κλωκού. Περίπου το 74%, της περιοχής είναι δημόσια γη, 14% μοναστηριακή και 12% ιδιωτική. Στην περιοχή κυρίως ασκείται κτηνοτροφία (περίπου αιγοπρόβατα), καλλιέργειες (σταφίδα, αμπέλι, ορεινές καλλιέργειες τομάτας και ελιά στα πιο χαμηλά τμήματα της κοιλάδας στο ύψος των Μελισσίων). Η Πτέρη και ο γύρω από αυτή χώρος του Κλωκού αποτελούσαν δημοφιλές παραθεριστικό κέντρο από τα χρόνια του μεσοπολέμου. Τα Falco biarmicus (Χρυσογέρακο) και Bubo bubo (Μπούφος) είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» αξιολογήθηκε από το BirdLife International (Heath & Evans 2000) ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). [Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι το Gyps fulvus (Όρνιο), για το οποίο είχαν γίνει οι περισσότερες προσπάθειες προστασίας της περιοχής, δεν αποτελούσε είδος κριτήριο για την ένταξη της περιοχής στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας]. Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός Κριτήριο BirdLife Falco biarmicus Χρυσογέρακο 1 B2, C6 Bubo bubo Μπούφος 1-4 B2, C6 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 Χάρτης 1. Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π., Χατζηρβασάνης Β ,Τα βουνά του Μωριά. Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα Δημαλέξης, Α και Ε. Μπουρδάκης Αναφορά προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και χαράδρα Σελινούντα. ΕΘΙΑΓΕ Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΠΜ: Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΘΙΑΓΕ (Life). ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Οικονόμου Α., Γ. Μπαλούτσος, Φ. Γαλανός & Π. Δημόπουλος, ΓΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΓΡΑΦΙΚΟ ΜΕΡΟΣ (ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΟ) ΕΙΔΙΚΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ & ΜΕΛΕΤΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ. ΠΕΡΙΟΧΗ ΟΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ, ΚΛΩΚΟΣ & ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ. Πρόγραμμα LIFE-NATURE «Διαχειριστικές Δράσεις Περιοχών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα». ΕΘΙΑΓΕ/ ΙΜΔΟ & ΤΔΠ. Σελ.82. Οικονόμου, Α., Φ. Γαλανός, Γ. Μπαλούτσος, Κ. Μισιακός και Π. Γυφτόπουλος, ΕΙΔΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΕΡΓΩΝ. Περιοχή εφαρμογής «Ορη Μπαρμπάς, Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» Ππόγραμμα Life-Nature B4-3200/97/243 Διαχειριστικές Δράσεις Περιοχών Ειδικής Προστασίας στην Ελλάδα ΕΘΙΑΓΕ/ΙΜΔΟ & ΤΔΠ. Αυτοτελής έκδοση, σελ. 65. Χατζηλάκου, Δ Τεχνική έκθεση λειτουργίας του χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ταϊστρας) στη Περιοχή Ειδικής Προστασίας ΌΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΚΛΩΚΟΣ ΚΑΙ ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ. Έργο Life Φύση Β4-3200/97/243. Αδημοσίευτη αναφορά. 8 σελ. ΕΘΙΑΓΕ Χατζηλάκου, Δ., Τεχνική έκθεση χωροθέτησης χώρου τροφοδοσίας αρπακτικών πτηνών (ταϊστρας) στην Περιοχή Ειδκής Προστασίας ΌΡΗ ΜΠΑΡΜΠΑΣ ΚΛΩΚΟΣ ΚΑΙ ΦΑΡΑΓΓΙ ΣΕΛΙΝΟΥΝΤΑ Έργο Life Φύση Β4-3200/97/243. Αδημοσίευτη αναφορά. 7 σελ. ΕΘΙΑΓΕ Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρος Χολομώντας» με κωδικό ΣΠΠΕ GR033. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Μπάρμπάς Κλωκός όρη και Φαράγγι Σελινούντα»με κωδικό ΣΠΠΕ GR094. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Papaconstantinou, C. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 094. Barbas and Klokos mountains and Selinous gorge. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στην περιοχή έχουν θεσμοθετηθεί και οριοθετηθεί έως σήμερα οι εξής προστατευόμενες περιοχές: Τμήμα της περιοχής ( εκτάρια.) καλύπτεται από τη Ζώνη Ειδικής Προστασίας: GR Ζούμπατα -Άγιος Χαράλαμπος Μπαρμπάς - Κλωκός. Τμήμα της περιοχής (6.042 εκτάρια) καλύπτεται από τον Τόπο Κοινοτικής Σημασίας: GR Όρη Μπάρμπας και Κλωκός, Φαράγγι Σελινούντα. 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004). Κατά τη 2 η φάση της Ορνιθολογικής έρευνας πεδίου (Απρίλιος-Ιούνιος 2009) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 1. Συγκεντρώθηκαν πληροφορίες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής από την ήδη δημοσιευμένη βιβλιογραφία και από παρατηρήσεις και αδημοσίευτες αναφορές ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Το μεγαλύτερος μέρος αυτής της πληροφορίας προέρχεται από προσωπικές παρατηρήσεις μέσα από περίπου 25 μέρες επισκέψεων στην περίοδο που μεσολάβησε από το 1998, οπότε είχε ολοκληρωθεί η συλλογή στοιχείων που χρησιμοποιήθηκαν για την τελευταία αναθεώρηση των ΣΠΠΕ. Έχουν επίσης υπάρξει περισσότερες από 40 επισκέψεις πεδίου στο ανατολικό τμήμα της περιοχής (οροπέδιο Αραβωνίτσα Κολοκοτρώνης) που είχε καεί το 2007, στα πλαίσια του προγράμματος «Ανασύσταση Δρυοδάσους στην περιοχή Αραβωνίτσα- Κολοκοτρώνης, Αιγίου, Αχαΐας». 2. Έγινε η ορνιθολογική αξιολόγηση περιοχών με καταγραφή των πληθυσμών των ειδών προτεραιότητας, επιβεβαίωση τροποποίηση καταλόγων ειδών, αναγνώριση κρίσιμων ενδιαιτημάτων και εφαρμογή των κριτηρίων θεσμοθέτησης των ΖΕΠ. Η εργασία πεδίου διήρκεσε 4 ημέρες και ήταν εστιασμένη στα είδη προτεραιότητας που είναι γνωστό ότι υπάρχουν ή αναμένεται να υπάρχουν στην υπό διερεύνηση περιοχή. Η έρευνα επικεντρώθηκε στην αναπαραγωγική περίοδο δεδομένου ότι, με εξαίρεση το Χρυσαετό και τα Όρνια, τα υπόλοιπα είδη ενδιαφέροντος απαντούν ως αναπαραγόμενα. Κατά την έρευνα πεδίου έγιναν καταγραφές όλων των ειδών, με έμφαση στη συλλογή στοιχείων για ενδιαιτήματα αναπαραγωγής και τροφοληψίας και χώρους που είναι: 1. Κρίσιμοι για είδη που πληρούν τα κριτήρια ένταξης της περιοχής στο δίκτυο των ΖΕΠ σύμφωνα με το BirdLife International (Heath & Evans 2000), 2. Με μεγάλη ποικιλία και αξιόλογους πληθυσμούς αναπαραγόμενων ειδών σε σχέση με τα πληθυσμιακά όρια των κριτηρίων χαρακτηρισμού και οριοθέτησης των ΖΕΠ. 3. Που κάηκαν το καλοκαίρι του 2007, και συνεπώς σε αυτές επικρατούν νέες οικολογικές συνθήκες όσον αφορά τα είδη πουλιών (πολλά από τα οποία φάνηκε ότι προσαρμόζονται καλά στις καμένες περιοχές). Κατά την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες μέθοδοι καταγραφών, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004): ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 Επιλέχτηκαν δειγματοληπτικές διαδρομές στους αντιπροσωπευτικότερους βιότοπους εντός κι εκτός της περιοχής ΙΒΑ Σε καθορισμένα σημεία χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος look and see για ποιοτική καταγραφή των ειδών που εμφανίζονται εκεί, ενώ έγινε πληθυσμιακή εκτίμηση για τα αναπαραγόμενα στρουθιόμορφα και τα μεταναστευτικά και αναγωγή των πληθυσμιακών δεδομένων στον χώρο ή στον χρόνο αντίστοιχα. Για τα είδη που δεν παρουσιάζουν ομοιόμορφη κατανομή ή διατηρούν επικράτειες (π.χ. αρπακτικά) έγιναν παρατηρήσεις σε όλο το εύρος της περιοχής και καταγράφηκε η παρατηρηθείσα δραστηριότητά τους ενώ έγινε προσπάθεια εντοπισμού των θέσεων φωλεοποίησης. Για την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κιάλια 8Χ42 και τηλεσκόπιο 20Χ60, μονοκιάλι 25Χ30, Πλοηγός GPS, χάρτες της ΓΥΣ (1:50000) και των εκδόσεων ΑΝΑΒΑΣΗ (1:50.000) και Road (1: ). Κατά τη 3η Φάση της διαμόρφωσης χαρτών, διαμορφώθηκαν, βάσει της Έκθεσης ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής ο χάρτης κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών κατάταξης οριοθέτησης και ο χάρτης με την πρόταση οριοθέτησης της ΖΕΠ. 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Η περιοχή έχει ορεινό χαρακτήρα. Ωστόσο, μεγάλο μέρος της, που περιλαμβάνει κρίσιμα ενδιαιτήματα όπως γκρεμούς, φαράγγια, δασωμένες κοιλάδες, μεικτά δάση (ακόμη και μέρος του ελατοδάσους) βρίσκεται σε χαμηλό υψόμετρο και σε μικρή απόσταση από τη θάλασσα ή σε προφυλαγμένα «κλειστά» μέρη (όπως το εσωτερικό φαράγγι του Σελινούντα). Αυτό δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες καθ όλη τη διάρκεια του χρόνου, κάτι που ωφελεί πολλά είδη επιδημητικών πουλιών. Ένα άλλο σημαντικό για τα πουλιά χαρακτηριστικό της περιοχής, είναι ότι διαθέτει τα κοντινότερα προς τη Στερεά Ελλάδα ελατοδάση και φαράγγια της Πελοποννήσου. Συνεπώς αποτελεί πολύτιμο συνδετικό κρίκο στο Δίκτυο των ΣΠΠΕ και των ΖΕΠ, ιδιαίτερα για δασικά ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 είδη και αρπακτικά των οποίων η συνεχής κατανομή στην ηπειρωτική Ελλάδα φθάνει στα απέναντι βουνά της Ρούμελης. Στην περιοχή απαντούν συνολικά 164 είδη πουλιών, σύμφωνα με τα νεότερα δεδομένα που συλλέχθηκαν κατά τη διάρκεια του παρόντος προγράμματος κατά το οποίο υπήρξαν δύο ενδιαφέρουσες προσθήκες στην ορνιθοπανίδα της περιοχής (Αετογερακίνα Buteo rufinus και Πράσινος Δρυοκολάπτης Picus viridis) και μία τρίτη στην υπό διεύρυνση περιοχή προς ΒΔ (Μαύρος Δρυοκολάπτης Dryocopus martius - πρώτη καταγραφή στην Πελοπόννησο). Εξ αυτών, 38 είδη πουλιών ανήκουν στην κατηγορία του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ «περί της διατήρησης των άγριων πτηνών», ενώ 50 είδη υπάγονται στις κατηγορίες Ι-ΙΙΙ SPEC (Species of European Conservation Concern) των ειδών που χρήζουν προστασίας στην Ευρώπη. Από αυτά 66 φωλιάζουν και είναι μόνιμοι κάτοικοι, 57 είναι μεταναστευτικά, από τα οποία 24 φωλιάζουν και 39 είδη διαχειμάζουν (ξεχειμωνιάζουν). Κατά συνέπεια τα φωλεάζοντα στην περιοχή είδη ανέρχονται σε 90. Η περιοχή κρίνεται σημαντική επειδή φιλοξενεί σπάνια αρπακτικά πουλιά ημερόβια και νυκτόβια από τα οποία το Χρυσογέρακο, το Όρνιο, ο Χρυσαετός, ο Φιδαετός και ο Μπούφος πληρούν κριτήρια χαρακτηρισμού ή οριοθέτηση. Επίσης φιλοξενεί πολλά δασόβια είδη και μικρά στρουθιόμορφα που εκμεταλλεύονται τη μεγάλη ποικιλία των ενδιαιτημάτων. Από αυτά, ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης και η Δεντροσταρήθρα πληρούν κριτήρια χαρακτηρισμού ή οριοθέτησης,. Πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν επίσης εξαιρετικά καλά ενδιαιτήματα για είδη όπως ο Κλειδωνάς και το Γιδοβύζι που δεν ανήκουν στα είδη χαρακτηρισμού η οριοθέτησης. Όσον αφορά την πυρκαγιά του 2007, φαίνεται ότι οι επιπτώσεις στα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης είναι από ασήμαντες έως προσωρινά ή και μακροπρόθεσμα θετικές (Παπακωνσταντίνου - Καρδάρη 2008). Κάποια αμιγώς δασικά είδη στρουθιόμορφων έχουν υποστεί σημαντική απώλεια ενδιαιτήματος αλλά ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 δεν αποτελούν είδη χαρακτηρισμού. Οι επίσης δασόβιοι Δρυοκολάπτες, τουλάχιστον προσωρινά, φαίνεται να ευνοούνται από την παρουσία πολλών νεκρών δέντρων. Σε σχέση με την προηγούμενη αξιολόγηση των ΣΠΠΕ, έχουν χαθεί από την περιοχή το Όρνιο (οριστικά χάθηκε από την Πελοπόννησο), ενώ ο Χρυσαετός δεν αποτελεί πλέον μόνιμο κάτοικο. Ωστόσο η περιοχή αξιολογείται ακόμη σημαντική γι αυτά τα είδη επειδή για το μεν Όρνιο διατηρεί την υψηλότερη δυνατότητα επανεποικισμού στην Πελοπόννησο, για το δε Χρυσαετό εξακολουθεί να αποτελεί σημαντικό ενδιαίτημα σε κρίσιμο γεωγραφικό σημείο για το είδος. 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική Είδη χαρακτηρισμού ονομασία Κριτήριο 1 Κριτήριο 2 Κριτήριο 3 Κριτήριο 4 αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε Κριτήριο 5 Κριτήριο Falco biarmicus Χρυσογέρακο 224 Bubo bubo Μπούφος Ισχύει * 250 Dendrocops leucotos Λευκονώτης Δρυοκολάπτης Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR094 Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Είδη οριοθέτησης 74 Gyps fulvus Όρνιο αναπ. πληθ. Ελλάδας 76 Circaetus gallicus Φιδαετός αναπ. πληθ. Ελλάδας 91 Aquila chrysaetos Χρυσαετός αναπ. πληθ. Ελλάδας 103 Falco peregrinus Πετρίτης αναπ. πληθ. Ελλάδας 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα αναπ. πληθ. Ελλάδας ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Όρνιο (Gyps fulvus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Στην περιοχή βρισκόταν μέχρι το 1999 η τελευταία αποικία της Πελοποννήσου στο βράχο του Οσίου Λεοντίου. Κατά τη διάρκεια της ημέρας τα πουλιά έψαχναν για τροφή στα ψηλότερα γυμνά βοσκοτόπια του Κλωκού και του Μπαρμπά. Το 1986 η αποικία αριθμούσε τουλάχιστον 7 ενεργά ζεύγη και 30 άτομα στο σύνολο. Έκτοτε άρχισε μια ραγδαία μείωση η οποία το 1990 έφτασε στο χαμηλότερο σημείο με ένα μόνο (αποτυχημένο) φώλιασμα. Ακολούθησε ανάκαμψη και το 1998 υπήρχαν δύο ζευγάρια και συνολικά 8-9 άτομα. Την επόμενη χρονιά, ωστόσο υπήρξε καταστροφική απότομη μείωση και το είδος χάθηκε οριστικά. Έκτοτε, το είδος είναι ένας σπάνιος επισκέπτης στην Πελοπόννησο συνολικά (Παπακωνσταντίνου 2005). Εκτιμάται ότι η περιοχή, επειδή αποτελεί το τελευταίο μέρος όπου το είδος υπήρχε στην Πελοπόννησο διατηρεί αξία για την προστασία του επειδή είναι η κοντινότερη περιοχή της Πελοποννήσου προς τους πληθυσμούς της ηπειρωτικής Ελλάδας και είναι έτσι σημαντική για ενδεχόμενο μελλοντικό επανεποικισμό. Επίσης έχει προτεραιότητα για μελλοντικά σχέδια επανεισαγωγής. Οικολογία. Το Όρνιο φωλιάζει κατά αποικίες σε απόκρημνα βράχια. Τρέφεται μόνο με πτώματα μεγάλων ζώων και πλέον βασίζεται αποκλειστικά στην κτηνοτροφία για τη διατροφή του. Καθημερινά διανύει μέχρι μερικές δεκάδες χιλιόμετρα για ανεύρεση τροφής σε ανοιχτές, απόμερες εκτάσεις που παρέχουν καλή ορατότητα και ασφάλεια. Αναπαράγεται νωρίς. Στην περιοχή το μοναδικό αυγό γεννιόταν Ιανουάριο ή τέλη Δεκεμβρίου και το μικρό μπορεί να πετάξει μετά τα μέσα Ιουνίου. Για τουλάχιστον ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 επτά μήνες το χρόνο, το είδος βρισκόταν σε αναπαραγωγική περίοδο, κάτι που το καθιστούσε εξαιρετικά ευάλωτο. Απειλές. Βασική αιτία απώλειας των Όρνιου από την περιοχή φαίνεται ότι υπήρξαν τα δηλητηριασμένα δολώματα (δεν μπορεί να εξηγηθεί αλλιώς η απότομη εξαφάνιση των πουλιών στα τέλη του 1998) και η παράνομη καταδίωξη με κυνηγετικά όπλα (αρκετές γνωστές περιπτώσεις). Η βάση ωστόσο των προβλημάτων βρίσκεται στις φτωχές συνθήκες διαβίωσης λόγω περιορισμού της ελεύθερης κτηνοτροφίας και της ενόχλησης από τους πολλούς ορεινούς δρόμους. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Μέχρι τουλάχιστον το 1999 ένα ζευγάρι φώλιαζε στο φαράγγι του Σελινούντα. Η φωλιά βρισκόταν σε βράχια στη θέση Καυκαριάς, ενώ πιθανά, κατά περιόδους, είχαν χρησιμοποιηθεί και άλλα σημεία. Το ζευγάρι κυνηγούσε στα ορεινά λιβάδια Μπαρμπά και Κλωκού στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα, ενώ το χειμώνα έφτανε μέχρι τα βράχια του Κερυνίτη. Το είδος δεν έχει αναπαραχθεί τα τελευταία χρόνια. Νεαρά άτομα εμφανίζονται σποραδικά και το είδος φωλιάζει στον πολύ κοντινό Ερύμανθο. Η περιοχή διατηρεί καλό βιότοπο για ένα ζευγάρι και, με δεδομένο ότι το είδος εξακολουθεί να υπάρχει σε κοντινές περιοχές, θεωρείται εφικτός ο επανεποικισμός της περιοχή αν πάψουν να υφίστανται οι βασικές απειλές. Οικολογία. Ο Χρυσαετός φωλιάζει σε απότομα βράχια. Το ζευγάρι μένει πιστό την επικράτειά του. Τρέφεται με μεσαίου μεγέθους πουλιά και θηλαστικά και το χειμώνα συχνά με πτώματα (έχει παρατηρηθεί στην περιοχή να εκτοπίζει τα Όρνια και να τρώει πρώτος από νεκρή κατσίκα). Απειλές. Η απώλεια του Χρυσαετού από την περιοχή πιθανότατα οφείλεται σε δηλητηριασμένα δολώματα (χάθηκε την ίδια περίοδο με τα Όρνια) ή σε παράνομη καταδίωξη. Η όχληση από τους ορεινούς δρόμους και η μείωση της διαθέσιμης τροφής είναι επίσης πιθανοί λόγοι. Ωστόσο ο Χρυσαετός είναι προσαρμοστικό είδος ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 που μπορεί να βρει εναλλακτικές πηγές τροφής και έτσι η καταδίωξη από τον άνθρωπο φαίνεται πως παραμένει ο κυριότερος λόγος. Όπως έχει διαπιστωθεί μέσω «απόρρητων» πληροφοριών από κτηνοτρόφους στο γειτονικό Παναχαϊκό, η συνήθεια του Χρυσαετού να τρέφεται με πτώματα το χειμώνα είναι γνωστή σε αυτούς και τον εξοντώνουν αφήνοντας εκτεθειμένα πτώματα ζώων αλειμμένα με δραστικά δηλητήρια. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Ο Φιδαετός είναι καλοκαιρινός επισκέπτης στην περιοχή, από Μάρτιο μέχρι Σεπτέμβριο. Στην περιοχή αναπαράγονται δύο έως τρία ζευγάρια. Ένα στην έξοδο του φαραγγιού Σελινούντα, ένα στην περιοχή Λαπαναγών και θεωρείται βέβαιη η εγκατάσταση τρίτου ζευγαριού στην περιοχή Κερυνίτη και στις καμένες περιοχές μετά το Σημαντικά μέρη για διατροφή είναι οι βραχώδεις περιοχές και οι γυμνές περιοχές στα ανώτερα μέρη Μπαρμπά και Κλωκού. Για φώλιασμα έχουν ιδιαίτερη αξία τα ήσυχα μέρη στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα. Οικολογία. Ο Φιδαετός τρέφεται βασικά με φίδια που βρίσκει σε ανοιχτές περιοχές. Σπάνια τρώει κάτι άλλο. Φωλιάζει κυρίως σε δέντρα, συνήθως Χαλέπια πεύκα, που βρίσκονται στις πλαγιές απόμερων κοιλάδων. Γενικά προτιμά χαμηλά υψόμετρα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται να αναζητά ερπετά και σε μεγαλύτερα υψόμετρα, όπως στα ανωδασικά λιβάδια του Κλωκού και του Μπαρμπά κάτι που ίσως σχετίζεται με την περιορισμένη παρουσία του Χρυσαετού, ίσως και με την παρουσία εκτεταμένου καλού ενδιαιτήματος λόγω των πυρκαγιών. Γενικά το είδος μάλλον ευνοείται από τις πυρκαγιές, οι οποίες δημιουργούν καλούς κυνηγότοπους. Απειλές. Βασικές απειλές για το Φιδαετό είναι η παράνομη καταδίωξη με κυνηγετικά όπλα και η διάνοιξη δρόμων στις κοιλάδες όπου φωλιάζει (το είδος συνήθως φωλιάζει σε προσιτά σημεία) η οποία προκαλεί όχληση, καταστροφή της φωλιάς από υλοτομίες και συλλογή των νεοσσών από επισκέπτες. Η θανάτωση ερπετών (εσκεμμένη ή στους δρόμους) επίσης επηρεάζει αρνητικά το είδος. Η πυρκαγιά του 2007, μολονότι ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 κατέστρεψε θέσεις φωλιάσματος, εκτιμάται ότι δεν επηρέασαν αρνητικά το είδος αφού υπάρχουν εναλλακτικές θέσεις ενώ επιπλέον υπάρχει περισσότερη διαθέσιμη τροφή στις ανοιχτές εκτάσεις που δημιουργήθηκαν. Σε άλλες περιπτώσεις και μακροπρόθεσμα (π.χ., στο νότιο τμήμα της περιοχής) το είδος απειλείται από την απώλεια χώρων διατροφής λόγω της σταδιακής κάλυψης με θάμνους των περιοχών που τρέφεται (βασικά λόγω της εγκατάλειψης της κτηνοτροφίας). Χρυσογέρακο (Falco biarmicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Στην περιοχή είναι μόνιμος κάτοικος. Έχει καταγραφεί ένα ζευγάρι από τη δεκαετία του 80. Από τότε δεν έχει βρεθεί η φωλιά, ωστόσο τα ενήλικα άτομα παρατηρούνται κάθε τόσο (λαμβάνοντας υπ όψη ότι πρόκειται για ένα είδος που δύσκολα παρατηρείται) και φαίνεται ότι το ζευγάρι εξακολουθεί να υπάρχει στο εσωτερικό τμήμα της κοιλάδας του Σελινούντα. Οικολογία. Το Χρυσογέρακο φωλιάζει σε κάθετα βράχια και κυνηγά πουλιά πάνω από ανοιχτές περιοχές. Χρειάζεται περιοχές με μεγάλη αφθονία μεσαίου μεγέθους πουλιών και χωρίς έντονη ανθρώπινη παρουσία. Η περιοχή Μπαρμπά - Κλωκού φαίνεται ότι αποτελεί καλό βιότοπο για το είδος επειδή διαθέτει θέσεις φωλιάσματος αλλά και καλό κυνηγότοπο στην εσωτερική κοιλάδα του Σελινούντα. Απειλές. Το Χρυσογέρακο απειλείται κυρίως από την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης λόγω ελάττωσης των πληθυσμών των πουλιών και της έντονης ανθρώπινης παρουσίας. Επιπλέον, με δεδομένο ότι αποτελεί το πλέον περιζήτητο είδος γερακιού για τους ιερακοθήρες, απειλείται από συλλέκτες που κλέβουν τα μικρά από τις φωλιές. Παράνομη καταδίωξη δεν έχει καταγραφεί, Ωστόσο παραμένει απειλή, για ένα τόσο ολιγάριθμο είδος με αραιή διασπορά. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Μόνιμος κάτοικος. Ελληνικός πληθυσμός: ζεύγη. Τουλάχιστον δύο ζευγάρια φωλιάζουν στην περιοχή, ένα στο βράχο Λεοντίου και ένα στην εσωτερική κοιλάδα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 Σελινούντα. Πιθανά αναπαράγεται και τρίτο ζεύγος στα βράχια της περιοχής Κερυνίτη. Οικολογία. Ο Πετρίτης φωλιάζει σε κάθετα βράχια και τρέφεται με πουλιά που πιάνει στον αέρα. Είναι προσαρμοστικό είδος και μπορεί να ζήσει σε διάφορους τύπους οικοτόπων και να τραφεί με διάφορα είδη πουλιών. Απειλές. Η μείωση των πληθυσμών των πουλιών. Επιπλέον, ως κορυφαίος θηρευτής, ο Πετρίτης είναι ευάλωτος στη συγκέντρωση τοξικών ουσιών που οδηγούν είτε σε θάνατο ή σε αναπαραγωγική αποτυχία. Επίσης κινδυνεύει από την καταδίωξη καθώς πλησιάζει και κατοικημένες περιοχές, ψάχνοντας για ήμερα Περιστέρια Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο Μπούφος είναι επιδημητικό είδος που δεν μετακινείται πολύ. Ο πληθυσμός του στην περιοχή εκτιμάται σε τέσσερα ζευγάρια. Η περιοχή θεωρείται ιδιαίτερα καλός βιότοπος για το είδος διότι διαθέτει εκτεταμένη κοιλάδα και πολλές δασωμένες ρεματιές με βράχια σε χαμηλά υψόμετρα. Ιδιαίτερη αξία έχουν τα κατώτερα τμήματα των γκρεμών και το εσωτερικό τμήμα του φαραγγιού του Σελινούντα. Μερικά ζευγάρια ζουν και έξω από την περιοχή στις κοιλάδες των Κερυνίτη, Σελινούντα και Μεγανείτη. Οικολογία. Ο Μπούφος είναι αυστηρά νυκτόβιο είδος. Την ημέρα κουρνιάζει σε σπηλιές ή κοιλώματα βράχων με πυκνή βλάστηση, κυρίως σε πυκνόφυτα λαγκάδια. Κυνηγά και σε πιο ανοιχτές περιοχές. Τρέφεται με ποικιλία θηραμάτων, από μικρά τρωκτικά μέχρι μεσαίου μεγέθους θηλαστικά και πουλιά. Το είδος έχει ανάγκη από ασφαλείς θέσεις κουρνιάσματος. Απειλές. Πολλοί Μπούφοι σκοτώνονται κατά τη διάρκεια κυνηγιού το σούρουπο, από πρόσκρουση σε καλώδια και από χτυπήματα από αυτοκίνητα. Επίσης φαίνεται ότι επηρεάζονται και από δηλητήρια για αρουραίους. Η διάνοιξη δρόμων και η ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 αποψίλωση ρεματιών είναι επίσης πολύ σοβαρή απειλή. Ο Μπούφος φαίνεται ότι επηρεάστηκε σημαντικά από την πυρκαγιά του 2007 οπότε κάηκαν ή επηρεάστηκαν σημαντικά οι τρεις από τις τέσσερις επικράτειες. Το επόμενο της πυρκαγιάς φθινόπωρο, Μπούφοι φάνηκαν μακριά από τις συνηθισμένες τους περιοχές προφανώς αναζητώντας τροφή. Ωστόσο το ενδιαίτημα έχει γρήγορα ανακάμψει και ο πληθυσμός, μακροπρόθεσμα, δεν αναμένεται να επηρεαστεί. Λευκονώτης Δρυοκολάπτης (Dendrocopos leucotos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Το είδος καταγράφηκε στην περιοχή στα πλαίσια της παρούσας έρευνας για πρώτη φορά μετά από σχεδόν είκοσι χρόνια και μάλιστα μέσα στο καμένο ελατοδάσος στη θέση «Πέντε Βρύσες». Σε συνδυασμό με άλλες παρατηρήσεις, φαίνεται ότι ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης απαντά σε όλη την έκταση των ελατοδασών. Ο πληθυσμός του φαίνεται να είναι σε αλληλεξάρτηση με εκείνον του Χελμού ίσως δε και του Ερύμανθου όπου υπάρχει κατάλληλο ενδιαίτημα. Η εκτίμηση του πληθυσμού είναι εξαιρετικά δύσκολη, καθώς πρόκειται για ένα είδος που ζει σε αραιές πυκνότητες. Ωστόσο φαίνεται ότι, τουλάχιστον προσωρινά, υπάρχουν ευνοϊκές περιβαλλοντικές συνθήκες λόγω της παρουσίας πολλών ξερών και καμένων ελάτων. Εκτιμάται ότι το σύνολο των ελατοδασών της περιοχής, όπως αυτή οριοθετείται στο παρόν πρόγραμμα, περιλαμβάνουν πέντε επικράτειες από το είδος. Φαίνεται πως η ιδιαιτερότητα της περιοχής να διαθέτει εκτεταμένα αραιά ελατοδάση που δεν υλοτομούνται συστηματικά, προσφέρει καλό ενδιαίτημα στο είδος παρά τη μικρή, φαινομενικά, έκτασή της. Η περιοχή θεωρείται ότι είναι ιδιαίτερα σημαντική για το είδος λόγω της κρίσιμης θέσης που δημιουργεί συνεκτικότητα στην κατανομή του και συνεπώς παίζει ζωτικό ρόλο και για τη διατήρηση και των υπόλοιπων πληθυσμών της Πελοποννήσου. Οικολογία. Ο Λευκονώτης Δρυοκολάπτης προτιμά σχετικά αραιά δάση με πολλά νεκρά δέντρα με μαλακό ξύλο όπου βρίσκει έντομα. Στην Πελοπόννησο (και Ν. Ελλάδα εν γένει) περιορίζεται σε ορεινά ελατοδάση και ιδιαίτερα προς την ανώτερη ζώνη όπου υπάρχουν πολλά ξερά δέντρα και το δάσος είναι πιο αραιό. Η ξήρανση των ελάτων που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια πιθανότατα έχει ευνοήσει το είδος. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 Απειλές. Ο Λευκονώτης είναι το πιο ευάλωτο είδος Δρυοκολάπτη στη δασική εκμετάλλευση καθώς περισσότερο από όλα τα είδη έχει απόλυτη ανάγκη την αφθονία των παλιών και νεκρών δέντρων. Αυτά τα δέντρα πλέον σπανίζουν στα διαχειριζόμενα δάση γι αυτό και βρίσκει κατάλληλο ενδιαίτημα μόνο κοντά στα ανωδασικά όρια και στις πολύ απότομες πλαγιές, όπου δεν γίνεται υλοτομία. Η πυρκαγιά του 2007 κατέστρεψε το μεγαλύτερο μέρος του ελατοδάσους στον Κλωκό, όμως το είδος, από τη στιγμή που εξακολουθούν να υπάρχουν ελατοδάση τριγύρω, φαίνεται αν ευνοείται από την ύπαρξη πολλών νεκρών δέντρων. Μακροπρόθεσμα, η απομόνωση του πληθυσμού της Πελοποννήσου μπορεί να αποδειχτεί η κυριότεροι απειλή για το είδος, ιδιαίτερα αν συρρικνωθούν κι άλλο τα ελατοδάση. Για το λόγο αυτό ο πληθυσμός της περιοχής ως ο κοντινότερος προς αυτούς της Στερεάς Ελλάδας- είναι σημαντικός για το είδος σε ολόκληρη την Πελοπόννησο. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Η Δεντροσταρήθρα είναι επιδημητικό είδος στην περιοχή. Ο πληθυσμός εκτιμάται σε τουλάχιστον 50 ζευγάρια. Πολύ μεγάλη πυκνότητα πληθυσμού απαντά στις καμένες περιοχές στα ανατολικά της περιοχής. Κοινή είναι επίσης στα ανώτερα όρια των ελατοδασών. Λιγότερο πολυάριθμη (αλλά πάντα σχετικά κοινή) στα ορεινά λιβάδια του Κλωκού και του Μπαρμπά, μέχρι την κορυφή. Οικολογία. Η Δεντροσταρήθρα προτιμά ανοιχτές ακαλλιέργητες περιοχές με ανοιχτό έδαφος, χαμηλή βλάστηση, θάμνους και σκόρπια δέντρα από τα οποία τραγουδά σε υψόμετρο (στη Ν. Ελλάδα) από 500 έως 2000 μ. Φαίνεται να προσαρμόζεται ιδιαίτερα καλά στις καμένες περιοχές όπου επεκτείνεται και φωλιάζει μέσα στα καμένα δάση. Άλλο σημαντικό ενδιαίτημα είναι τα περιφεραιακά, αραιά τμήματα των ελατοδασών ιδιαίτερα προς το ανωδασικό όριο. Επίσης ζει σε ξέφωτα δασών και στα ορεινά λιβάδια αρκεί να υπάρχουν θάμνοι και βραχώδεις εξάρσεις. Απειλές. Το είδος απειλείται κυρίως από την υλοτομία των μεμονωμένων δέντρων και των ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 καμένων περιοχών και την επέκταση καλλιεργειών στα ορεινά λιβάδια [Προτεραιότητα: Μέτρια]. Σύνοψη κρίσιμων ενδιαιτημάτων Από τα παραπάνω, συνάγεται το συμπέρασμα ότι τα κρίσιμα ενδιαιτήματα ορνιθοπανίδας στην περιοχή μελέτης είναι τα εξής: 1. Εσωτερική κοιλάδα Σελινούντα. Το τμήμα του ποταμού από ύψος του Μαγγανού (Παλαιά Κουνινά) μέχρι Διπόταμα και όπως ορίζεται από τις κορυφογραμμές του Μπαρμπά και του Κλωκού. Η περιοχή αυτή περικλείει τα κρίσιμα ενδιαιτήματα για όλα τα είδη οριοθέτησης, περιλαμβάνοντας τα ήσυχα απαραβίαστα από τον άνθρωπο τμήματα του φαραγγιού του ποταμού με δάση Αριάς και άλλη πυκνή βλάστηση (κατάλληλα για Μπούφο και φώλιασμα Φιδαετού), βραχώδεις εξάρσεις όπως στον Καυκαριά, στη ράχη Πλάκες Κλωκού και στο Μαγγανό όπου φωλιάζουν το Χρυσογέρακο, ο Πετρίτης, ο Χρυσαετός. Επίσης περιλαμβάνει γυμνές περιοχές και λιβάδια στον Μπαρμπά και τον Κλωκό όπου τρέφονται τα παραπάνω είδη, όπως και το Όρνιο και ο Φιδαετός. Τέλος, περιλαμβάνει σημαντικό μέρος ενδιαιτημάτων για Δεντροσταρήθρα και Λευκονώτη Δρυοκολάπτη αλλά και για πολλά ακόμη είδη. 2. Κροκαλοπαγείς γκρεμοί. Αυτοί εντοπίζονται σε τρία σημεία: Α) Βράχος Οσίου Λεοντίου πάνω από την Ι.Μ. Ταξιαρχών (φώλιασμα Πετρίτη, Μπούφου και μέχρι πρόσφατα Όρνιου), Β) Βράχος Γερακοβούνι Λαπαναγών (Φιδαετός και πιθανά Πετρίτης ή Χρυσογέρακο, επίσης πολλά Βραχοκιρκίνεζα και Κιρκινέζια που δεν αποτελούν είδη χαρακτηρισμού ή οριοθέτησης), Γ) Βράχια που δεσπόζουν της κοιλάδας Κερυνίτη (φώλιασμα Πετρίτη, Φιδαετού και Μπούφου και μέχρι πρόσφατα Όρνιου. Επίσης τακτικά απαντά Χρυσαετός). Τα βράχια αυτά πρακτικά εφάπτονται με το επόμενο κρίσιμο ενδιαίτημα. 3. Οροπέδιο Αραβωνίτσα - Κολοκοτρώνης. Περιλαμβάνει το ολοκληρωτικά καμένο δρυοδάσος πλατύφυλλης δρυός που αναγεννάται γρήγορα. Αποτελεί περιοχή σημαντική για τη Δεντροσταρήθρα αλλά και για τη διατροφή πρακτικά όλων των αρπακτικών. Μαζί με τα βράχια του Κερυνίτη αποτελούν έναν πολύ σημαντικό θώκο για τα αρπακτικά που συνδέει την περιοχή με το Εθνικό Πάρκο Χελμού Βουραϊκού. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 4. Ελατοδάσος. Αυτό περιλαμβάνει τόσο το καμένο μέρος στον Κλωκό, όσο και το ανέπαφο τμήμα στον Μπαρμπά που εκτείνεται μέχρι τις ΝΑ πλαγιές του Παναχαϊκού στην περιοχή του Κοκκινόβραχου και προς τις πηγές του ποταμού Γλαύκου (δάσος Θάνας). Η περιοχή είναι σημαντική για το Λευκονώτη Δρυοκολάπτη. Ιδιαίτερη σημασία έχουν τα ανώτερα, πιο αραιά τμήματα του δάσους, γι αυτό και έχει προταθεί η επέκταση των ορίων της περιοχής στα Δ ΒΔ ώστε να περικλείει μεγαλύτερο μέρος από αυτά τα κρίσιμα ενδιαιτήματα που φιλοξενούν επίσης μεγάλο μέρος του πληθυσμού της Δεντροσταρήθρας αλλά και πολλών δασικών ειδών. Το τμήμα του ελατοδάσους προς ΒΔ (στις δύο πλαγιές του Κοκκινόβραχου, τόσο προς τους οικισμούς Κρήνη και Γραίκα όσο και προς την κοίτη του Τσετσεβίτικου ρέματος) είναι πολύ σημαντικό διότι αυξάνει το ζωτικό χώρο αυτού του ενδιαιτήματος για τους Δρυοκολάπτες και παράλληλα αποτελεί το κοντινότερο προς τη Στερεά Ελλάδα ελατοδάσος της Πελοποννήσου. Αυτό, όπως είπαμε και παραπάνω, αποτελεί παράγοντα κρίσιμης σημασίας για τη συνεκτικότητα των πληθυσμών των δρυοκολαπτών και άλλων δασικών ειδών και τον περιορισμό του κινδύνου εξαφάνισής τους από την Πελοπόννησο. [Τα περισσότερα από αυτά τα είδη είναι επιδημητικά και δεν μετακινούνται πολύ συνήθως μόνο στα πλαίσια οπτικής επαφής του ενός κατάλληλου ενδιαιτήματος με το άλλο. Συνεπώς έχουν ανάγκη από «συμπαγές» δίκτυο περιοχών με όσο το δυνατόν περιορισμένα κενά ανάμεσά τους προκειμένου να αποφύγουν τον κατακερματισμό των πληθυσμών τους και την συνεπακόλουθη αναπόφευκτη πορεία προς την εξαφάνιση]. Η παρατήρηση Μαύρου Δρυοκολάπτη Dryocopus martius κοντά στο χωριό Κρήνη τον Απρίλιο 2009, αποδεικνύει αυτό το γεγονός, δεδομένου ότι το είδος δεν υπάρχει στην Πελοπόννησο και βρέθηκε εδώ προφανώς προερχόμενο από τα απέναντι δάση της Στερεάς Ελλάδας. Για τους λόγους αυτούς προτάθηκε η επέκταση των ορίων της ΣΠΠΕ έτσι ώστε να συμπεριλάβει και αυτό το τμήμα του ελατοδάσους. 3.4 Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στον επισυναπτόμενο χάρτη 2 παρουσιάζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. Ο χάρτης 2 διαμορφώθηκε από τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από την εργασία πεδίου ενώ συμπληρωματικά χρησιμοποιήθηκαν αξιόπιστα δεδομένα από βιβλιογραφικές πηγές. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Στον επισυναπτόμενο χάρτη 3 (κλίμακας 1: ) παρουσιάζονται: α) η προτεινόμενη οριοθέτηση της περιοχής μελέτης ως ΖΕΠ και β) τα υφιστάμενα όρια ΤΚΣ και ΖΕΠ πλησίον ή εντός της περιοχής μελέτης. Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Τα προτεινόμενα όρια ΖΕΠ περιλαμβάνουν όλα τα απαραίτητα ενδιαιτήματα για την προστασία των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης αλλά και για πλήθος άλλων σημαντικών ειδών ορνιθοπανίδας. Τα εν λόγω ενδιαιτήματα βρίσκονται σε καλή κατάσταση ή έχουν καλές δυνατότητες αποκατάστασης. Επιπλέον, η διατήρηση της περιοχής με τα προτεινόμενα ενδιαιτήματα, συμβάλει στη δημιουργία ενός υγιούς δικτύου ΖΕΠ στη Β. Πελοπόννησο και στην καλύτερη δυνατή σύνδεσή του με τις ΖΕΠ της Στερεάς Ελλάδας, κάτι που εξασφαλίζει την προστασία των ειδών ενδιαφέροντος σε βάθος χρόνου. Επιπρόσθετα, η εφαρμογή των προτεινόμενων διαχειριστικών ή θεσμικών μέτρων δεν έρχεται σε αντίθεση με καμία υφιστάμενη βιώσιμη και σημαντική από κοινωνικοοικονομικής πλευράς ανθρώπινη δραστηριότητα στην περιοχή. Τα προτεινόμενα όρια ΖΕΠ ακολουθούν τα όρια της υφιστάμενης ΣΠΠΕ με τις εξής διαφορές: Α. Συρρίκνωση ορίων 1. Στο ΝΑ τμήμα της περιοχής, το όριο αφήνει το δημόσιο δρόμο Αιγίου Καλαβρύτων περίπου ένα χιλιόμετρο πριν από το χωριό Πετσάκοι και κατηφορίζει τη ρεματιά Κοπρολάγκαδο μέχρι το Μανεσέικο ποταμό. Κατόπιν συνεχίζει κατάντη στην αριστερή όχθη του Μανεσέικου μέχρι να συναντήσει το Σελινούντα και συνεχίζει ανάντη με τη δεξιά όχθη του Σελινούντα μέχρι τη γέφυρα του δρόμου Πετσάκοι Λαπανγοί. Κατόπιν ακολουθεί το υπάρχον όριο. Με αυτό τον τρόπο αφήνεται εκτός περιοχής το χωριό Πετσάκοι και τα όρια γίνονται πιο σαφή αφού, πλέον, είναι τα δύο ποτάμια. 2. Στο Α τμήμα, το όριο, όπως ανεβαίνει από τη «ράχη» δίπλα στο Βερσοβίτσι, ξεπερνά το δημόσιο δρόμο Αιγίου Φτέρης Καλαβρύτων και συνεχίζει στην ίδια ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 «ράχη» (η οποία, ουσιαστικά, αποτελεί και το όριο του ελατοδάσους) μέχρι να συναντήσει το δασικό δρόμο που οδηγεί από τη Φτέρη στις Πέντε Βρύσες (ο δεύτερος στη σειρά δρόμος πους συναντά). Από εκεί γυρίζει αριστερά (Νότια) μέχρι να συναντήσει το δημόσιο δρόμο Αιγίου Φτέρης Καλαβρύτων. Με αυτό τον τρόπο παρακάμπτεται το χωριό της Πτέρης. 3. Στο Β τμήμα, μετά τη γέφυρα του ποταμού Σελινούντα, το όριο ακολουθεί το δρόμο μέχρι το χωριό Μελίσσια. Από εκεί ακολουθεί το χωματόδρομο που οδηγεί από Μελίσσια προς στο δημόσιο δρόμο Αιγίου Πτέρης Καλαβρύτων. Από εκεί ακολουθεί αυτό το δρόμο Νότια (δεξιά) για περίπου 200 μέτρα και κατόπίν στρίβει αριστερά στο χωματόδρομο που οδηγεί στην Κάτω Πτέρη. Έτσι γίνεται πιο σαφές το όριο και αφήνεται εκτός περιοχής μέρος με αμπελώνες. Β. Επέκταση ορίων 1. Στα Βορειοανατολικά όρια της περιοχής, ακολουθώντας το προηγούμενο όριο του χωματόδρομου συνδέει το δημόσιο δρόμο Αιγίου Πτέρης Καλαβρύτων με την Κάτω Πτέρη, λίγο Βόρεια Βορειοανατολικά της κορυφής Γωνιά, το όριο αφήνει το δρόμο και κατεβαίνει τη ρεματιά για να φτάσει στη διασταύρωση του δημόσιου δρόμου που έρχεται από Κάτω Πτέρη με το δρόμο που οδηγεί σε Αγ. Ανδρέα. Συνεχίζει δεξιά και μετά από 600 μέτρα ακολουθεί το χωματόδρομο που βρίσκεται στη βάση των κροκαλοπαγών γκρεμών που δεσπόζουν της κοιλάδας του Κερυνίτη μέχρι να φτάσει στη «ράχη» δίπλα στο Βερσοβίτσι, οπότε ακολουθεί το παλιό όριο. Η επέκταση αυτή είναι πολύ μικρή, είναι όμως απόλυτα αναγκαία προκείμενου να συμπεριληφθούν κρίσιμα ενδιαιτήματα για τον Μπούφο και άλλα είδη που βρίσκονται στα χαμηλά τμήματα των γκρεμών. 2. Στη Δυτική και Βορειοδυτική πλευρά. Στο χωριό Λεόντιο, όπου το όριο φθάνει από Νότια ακολουθώντας το ρέμα Διβουλέικο, το όριο στρίβει βορειοδυτικά, παρακάμπτει τα όρια του χωριού και κατόπιν ακολουθεί το δρόμο προς Κουναβέικα Βετέικα. Μετά τα Βετέικα στρίβει αριστερά (Δυτικά) κατά μήκος της κορυφογραμμής Ορφανός και διαγράφει ημικυκλική πορεία περικλείοντας το δάσος της Θάνας και καταλήγοντας κατά μήκος της κορυφογραμμής μέχρι Οβρυόκαμπο. Από τον Οβρυόκαμπο ακολουθεί την κοίτη του Τσετσεβίτικου ρέματος μέχρι το ύψος του Άνω Σαλμενίκου και κατόπιν ανεβαίνει Νοτιοανατολικά, παρακάμπτει την ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 κορυφή Τσαμπά και ακολουθεί τη ρεματιά (που αρχίζει περίπου στο σημείο όπου συναντιέται ο δρόμος προς Προφ. Ηλία με το δρόμο προς Κρήνη) προς Βορειοανατολικά μέχρι να συναντήσει το δημόσιο δρόμο Αιγίου Κρήνης, πε ριπου στο ύψος τους χωρικού Γκραίκας. Κατόπιν ακολουθεί το δρόμο αυτό προς Κρήνη, και παρακάμπτει το χωριό. Κατόπιν ακολουθεί το χωματόδρομο Κρήνης - Παρασκευής που διέρχεται από την περιοχή «Μάλιου Βράχος» και συναντά το παλιό όριο και συνεχίζει κανονικά. Τα προτεινόμενα όρια είναι σαφή. Η επέκταση αυτή κρίνεται απαραίτητη προκειμένου να συμπεριληφθεί ο ιδιαίτερα αξιόλογος μικρός όγκος Μπουχουμέρα Ζουμπάτα (τροφοληψία Φιδαετού και Χρυσαετού, παρουσία Λευκονώτη Δρυοκολάπτη και Δεντροσταρήθρας), το δάσος της Θάνας που είναι εξαιρετικό ενδιαίτημα για δασικά είδη και πιθανότατα για το Λευκονώτη Δρυοκολάπτη και ο δασωμένος και με άλλα αξιόλογα ορεινά ενδιαιτήματα όγκος Παπαρίτσα Κοκκινόβραχος με σημαντικό μέρος ορεινών λιβαδιών και πολύ σημαντικούς ασβεστολιθικούς γκρεμούς για αρπακτικά (συμπεριλαμβανομένης, εκτός των ειδών χαρακτηρισμού οριοθέτησης, της τελευταίας καταγραφής Σπιζαετού στη Β. Πελοπόννησο). Πρωτίστως όμως η περιοχή περιλαμβάνει το ελατοδάσος στην περιοχή της Κρήνης και προς το Τσετσεβίτικο ρέμα, το οποίο είναι εξαιρετικής προτεραιότητας για προστασία για τους λόγους που αναλύθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο. Εδώ πρέπει να προσθέσουμε ότι η δασική αυτή έκταση αποτελεί την πιο σημαντική εν δυνάμει «πύλη» στην Πελοπόννησο για εισροή δασικών ειδών και για περιορισμό της απομόνωσης της δασικής ορνιθοπανίδας της Πελοποννήσου από αυτή της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ως εκ τούτου παίζει σημαντικό ρόλο όχι μόνο στη διατήρηση των πληθυσμών των δασικών ειδών της περιοχής αλλά και για τις υπόλοιπες ΖΕΠ της Πελοποννήσου με δασικά είδη (αφού από τη στιγμή που δασικά είδη βρεθούν στην περιοχή, μπορούν εύκολα να διασπαρθούν στην υπόλοιπη Πελοπόννησο). Υπό αυτό το σκεπτικό, σημαντικό είναι και το εναπομείναν ελατόδασος στην περιοχή μεταξύ Άνω Σαλμενίκο και Ι.Μ. Ελεούσας, περίπου τέσσερα χιλιόμετρα βορειότερα της περιοχής. Κατά το σχεδιασμό της διαχείρισης της περιοχής θα πρέπει να εξετασθεί και η δυνατότητα να διατηρηθεί και αυτό το ελατοδάσος, το βορειότερο της Πελοποννήσου, ενδεχομένως ως ένας αποκομμένος θύλακας ενταγμένος στην εν λόγω ΖΕΠ. Στην περιοχή από Κρήνη έως Παρασκευή, το νέο όριο περικλείει κάποιες αγροτικές περιοχές οι οποίες θα μπορούσαν να ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 εξαιρεθούν. Ωστόσο το συγκεκριμένο σημείο βρίσκεται σε κρίσιμη θέση ανάμεσα στα δάση Κρήνης και Μπαρμπά και κρίνεται ότι έχει σημαντικές δυνατότητες αποκατάστασης ενδιαιτήματος και, γενικότερα, να τύχει ιδιαίτερης διαχειριστικής φροντίδας. 5. SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION The area is characterised by the deep gorge of Selinous river surrounded by the mounts Klokos to the East (1777 m.) and Barbas to the West (1613 m.). The most important bird species that fulfill the criteria for the designation of the IBA as an SPA and the delimitation of the area are raptors (Lanner and Peregrine Falcons, Short toed and Golden Eagles, Griffon Vulture) plus Eagle Owl, White backed Woodpecker and Wood Λark. Most important bird habitats are the inner part of Selinous valley [a pristine habitat of remote gorge, steep cliffs, upland meadows and open fir forest], the conglomerate cliffs of Osios Leontios, Lapanagoi and over the valley of Kerynitis river to the East [important for breeding raptors], the plateau of Aravonitsa Kolokotronis [important for Wood Lark and feeding raptors] and the fir forest [important for white backed Woodpecker]. The proposed delimitation largely follows the old one with minor areas being extracted in order to have better defined boundaries and/or avoid villages. There is an inclusion of a significant part of upland meadows and fir forest in the North West part of the Area. This was necessary for two reasons: 1. In order to include sufficient area for above-the-threshold population of White-backed Woodpecker and also good feeding and breeding habitats for raptors and Wood Lark 2. This is the Northernmost fir forest of Peloponnese and the only one really close to the forest habitats of mainland Greece in Sterea Hellas. Maintaining this forest is of critical importance in order to facilitate exchange of forest bird populations with the mainland Greece and, in particular, immigration of forest species (such as woodpeckers) to the, otherwise isolated and prone to extinction, forest bird populations of Peloponnese. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

31 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bourdakis S. & Vareltzidou, S Greece pp In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p Papaconstantinou, C. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 094. Barbas and Klokos mountains and Selinous gorge. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π., Χατζηρβασάνης Β ,Τα βουνά του Μωριά. Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα Αράπης, Κουρής, Παγώνης, «Εκπόνηση Σχεδίου για την αειφόρο ανάπτυξη, διαχείριση και προστασία της περιοχής NATURA 2000: Μπαρμπάς, Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα, Δήμου Αιγίου» - A ΣΤΑΔΙΟ, Δήμος Αιγίου. Δημαλέξης, Α και Ε. Μπουρδάκης Αναφορά προγράμματος παρακολούθησης της ορνιθοπανίδας στην περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και χαράδρα Σελινούντα. ΕΘΙΑΓΕ Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία α. Σημαντικές για τα Πουλιά Περιοχές της Ελλάδας. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, Αθήνα. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Ταχεία ορνιθολογική αναγνώριση του συνόλου των 16 βιοτόπων. 138 σ. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία ΕΘΙΑΓΕ Πρόγραμμα ENVIREG: Αναγνώριση και αξιολόγηση βιοτόπων και διερεύνηση της δυνατότητας ένταξής τους στο κοινοτικό δίκτυο των ιδιαίτερα προστατευόμενων περιοχών σε εφαρμογή του Άρθρου 4 της Οδηγίας 79/409/ΕΟΚ για τη διατήρηση της άγριας ορνιθοπανίδας. Περιοχή όρη Μπάρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΠΜ: Όρη Μπαρμπάς Κλωκός και Φαράγγι Σελινούντα. ΕΘΙΑΓΕ (Life). ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Μπάρμπάς Κλωκός ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28