Φάκελος περιοχής: GR Όρος Ερύμανθος. Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων.

Transcript

1 Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Φάκελος περιοχής: GR Όρος Ερύμανθος Παραδοτέα: 1. Ορνιθολογική Έκθεση 2. Σχέδιο Δράσης 3. Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων Ανάδοχοι: Τ. Δημαλέξης Δ. Μπούσμπουρας Οκτώβριος 2009

2 Ομάδα μελέτης: Τάσος Δημαλέξης Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Δημήτρης Μπούσμπουρας Βιολόγος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Θάνος Καστρίτης Ωκεανογράφος Επιστημονικός Συντονισμός, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Άρης Μανωλόπουλος Περιβαλλοντολόγος Συντονισμός ομάδας χαρτογράφησης και βάσης δεδομένων, Υπεύθυνος παραγωγής χαρτών οριοθέτησης, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Victoria Saravia Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Υπεύθυνη παραγωγής χαρτών ενδιαιτημάτων, Επιτροπή Τεχνικής Παρακολούθησης Λευτέρης Σταύρακας Μηχανικός Η/Υ Υπεύθυνος συμπλήρωσης βάσης δεδομένων Natura Ρούλα Τρίγκου Δασολόγος Συμμετοχή στη συγγραφή επιμέλεια Σχεδίων Δράσης Κώστας Μαργετουσάκης Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Διονυσία Μαρκοπούλου Γεωγράφος Ομάδα χαρτογράφησης, Παραγωγή χαρτών εργασίας Δανάη Πορτόλου Ζωολόγος Επεξεργασία πληθυσμιακών δεδομένων ΙΒΑ και SPA Jakob Fric Φυσικός Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Κώστας Γαγάνης Περιβαλλοντολόγος Ομάδα χαρτογράφησης, Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Άγγελος Ευαγγελίδης Περιβαλλοντολόγος Ορνιθολογική έρευνα πεδίου Παναγιώτης Γκιόκας Διοικητική υποστήριξη Επιστημονική και τεχνική υποστήριξη: Τομέας Διατήρησης Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας ΔΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία

3 ΕΡΓΟ: «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας» ΦΑΣΗ Β: Ορνιθολογική Αξιολόγηση Περιοχών ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR097 Όρος Ερύμανθος», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΙΔΙΚΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΟΡΝΙΘΟΛΟΓΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ: Δημήτρης Παπανδρόπουλος ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ: Τάσος Δημαλέξης Δημήτρης Μπούσμπουρας Θάνος Καστρίτης Αθήνα Οκτώβριος 2009

4 Το έργο «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», χρηματοδοτήθηκε από το «Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον» του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Η πλήρης αναφορά στο παρόν κείμενο είναι: Παπανδρόπουλος Δ. (2009). Έκθεση Ορνιθολογικής αξιολόγησης περιοχής «GR097 Όρος Ερύμανθος». Στο: Δημαλέξης, Α. Μπούσμπουρας, Δ., Καστρίτης, Θ., Μανωλόπουλος Α. και Saravia V. (Συντονιστές Έκδοσης). Τελική αναφορά προγράμματος επαναξιολόγησης 69 σημαντικών περιοχών για τα πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της Ορνιθοπανίδας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα. This document may be cited as follows: Papandropoulos D. (2009). Ornithological report for the evaluation of the site «GR097 Mount Erymanthos». In: Dimalexis A., Bousbouras D., Kastritis T., Manolopoulos A. & Saravia V. (editors). Final project report for the evaluation of 69 Important Bird Areas as Special Protection Areas. Hellenic Ministry for the Environment, Physical Planning and Public Works, Athens. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 1

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Συνοπτική αξιολόγηση Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...26 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ...28 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΧΑΡΤΕΣ ΟΠΤΙΚΟΥ ΔΙΣΚΟΥ (CD-ROM) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 2

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου «Πρόγραμμα επαναξιολόγησης 69 Σημαντικών Περιοχών για τα Πουλιά για τον χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων. Σκοπός της έκθεσης είναι η αξιολόγηση, η οριοθέτηση και ο χαρακτηρισμός της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) «GR097 Όρος Ερύμανθος» ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, σύμφωνα με το Άρθρο 4 της Οδηγίας για τα Πουλιά 79/409/ΕΟΚ. Το εργαλείο για την επίτευξη του σκοπού είναι η εφαρμογή των προδιαγραφών που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές» (Δημαλέξης κ.α., 2004), στην ανωτέρω περιοχή με παραδοτέα τα οποία αποσκοπούν στην ολοκλήρωση της τεχνικής προετοιμασίας για το χαρακτηρισμό της περιοχής αυτής ως ΖΕΠ. 1.1 Γενική περιγραφή περιοχής μελέτης Η περιοχή μελέτης είναι η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR097 Όρος Ερύμανθος», σύμφωνα με την έκδοση «Important Bird Areas in Europe» (Bourdakis & Vareltzidou 2000) του BirdLife International και τον χάρτη με τα όρια της περιοχής που έχει παραχθεί από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία για το Τμήμα Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩΔΕ. Η έκταση της περιοχής μελέτης σύμφωνα με το BirdLife International (Bourdakis & Vareltzidou 2000) είναι εκτάρια. Η περιοχή περιλαμβάνει τον κυρίως Ερύμανθο καθώς και γειτονικά βουνά τα οποία γεωγραφικά θεωρούνται προεκτάσεις του. Ο κυρίως Ερύμανθος με τις ψηλότερες κορυφές του Ωλενό (2224 μ.), Μουγγίλα (2169 μ.) και Προφήτη Ηλία (2125 μ.) αποτελεί το βόρειο τμήμα της περιοχής μελέτης. Το ανατολικό τμήμα περικλείει τα βουνά Καλλιφώνι (1997 μ.), Τρεις Γυναίκες (1795 μ.) και Κάκαβο (1556 μ.) ενώ στο νότιο περικλείονται το Σκιαδοβούνι (1466 μ.), η Λάμπεια (1793 μ.) και ο Άγ. Κωνσταντίνος (1620 μ.). Τα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 3

7 όρια της περιοχής η οποία καταλαμβάνει μεγάλα τμήματα των νομών Αχαΐας και Ηλείας, κινούνται περίπου στην ισοϋψή των 800 μ. ( ) και ακολουθούν σε μεγάλο βαθμό δρόμους που συνδέουν οικισμούς στους πρόποδες των παραπάνω βουνών. Στα βόρεια επομένως, η περιοχή περιβάλλεται από τους οικισμούς: Κούμανη, Χρυσοπηγή, Λακκώματα, Μίχα, Βλασία, στα ανατολικά από τους οικισμούς: Κέρτεζη, Δεσινό, και Σέλλι, στα νότια από τους οικισμούς: Τριπόταμα, και Χάνι Πανόπουλου (Ν. Ηλείας) και τέλος στα δυτικά από τους οικισμούς: Σκιαδά, Δροσιά, Καλέντζι, Σπαρτιά, Αλεποχώρι και Καλούσι. Ο ακριβέστερος προσδιορισμός των ορίων και η τροποποίησή τους σε σχέση με τα είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, αποτελεί εξ άλλου αντικείμενο της παρούσας μελέτης. Το ανάγλυφο είναι ιδιαίτερα έντονο και περιλαμβάνει απότομες κορυφές, πλαγιές, σάρες, οροπέδια και στενές κοιλάδες από τις οποίες ξεκινούν μεγάλα ποτάμια της βόρειας και δυτικής Πελοποννήσου (Σελινούντας, Πείρος, Πηνειός, Ερύμανθος). Η βλάστηση περιλαμβάνει μεσογειακούς θαμνότοπους χαμηλότερα, μεγάλα αμιγή δάση κεφαλληνιακής ελάτης (Abies cephallonica), συστάδες βουνοκυπάρισσων (Juniperus foetidissima) στην ανώτερη ζώνη, και εκτεταμένες λιβαδικές εκτάσεις πάνω από το δασοόριο. Σε μικρότερο βαθμό συναντώνται συστάδες φυλλοβόλων (δρύες, καστανιές) και παραποτάμια βλάστηση, ενώ σε υπολογίσιμη έκταση, όπου οι κλίσεις σε συνδυασμό με το υψόμετρο δεν επιτρέπουν το σχηματισμό της, η βλάστηση πρακτικά απουσιάζει. Ο Bραχοτσοπανάκος (Sitta neumayer) και το Bουνοτσίχλονο (Emberiza cia) είναι τα είδη της ορνιθοπανίδας για τα οποία η Σημαντική Περιοχή για τα Πουλιά «GR097 Όρος Ερύμανθος» αξιολογήθηκε από το BirdLife International (Heath & Evans 2000) ότι πληροί τα κριτήρια για ένταξη στο δίκτυο των Ζωνών Ειδικής Προστασίας (πίνακας 1). Ωστόσο βάσει της ορεινής μορφολογίας της και όπως προκύπτει από παλαιότερες έρευνες η περιοχή φιλοξενεί σημαντική ποικιλία και πληθυσμούς πουλιών από τρεις κυρίως ομάδες: αρπακτικά, δασόβια και ορεσίβια. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 4

8 Πίνακας 1. Κριτήρια ΙΒΑ 2000 Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Πληθυσμός BirdLife Sitta neumayer Βραχοτσοπανάκος Άφθονο Β3 Emberiza cia Βουνοτσίχλονο Κοινό Β2 Χάρτης 1 Όρια περιοχής μελέτης (όρια Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά) (Bourdakis & Vareltzidou, 2000) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 5

9 1.2 Παλαιότερες έρευνες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής Αδαμακόπουλος Τ., Ματσούκα Π., Χατζηρβασάνης Β., 1988, Τα βουνά του Μωριά. Εκδόσεις Πιτσιλός, Αθήνα Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Μπάρμπάς Κλωκός όρη και Φαράγγι Σελινούντα»με κωδικό ΣΠΠΕ GR094. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ Hatzirvasanis, V. (compiler) Important Bird Areas in Greece: 097. Mount Erimanthos. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) 1.3 Χαρακτηρισμένες ζώνες Διαχειριστικό καθεστώς Στον Ερύμανθο έχουν θεσμοθετηθεί και οριοθετηθεί έως σήμερα οι εξής προστατευόμενες περιοχές: Περιοχή «GR ΟΡΟΣ ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ», έκτασης εκταρίων, που περιλαμβάνεται στον εθνικό κατάλογο των προτεινόμενων Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΦΕΚ 1289/Β/98). 950 εκτάρια της Σημαντικής Περιοχής για τα Πουλιά (ΣΠΠ) αποτελούν Καταφύγιο Άγριας Ζωής (Δοξαρά-Κόριζα/Καλέντζι-Δροσιά-Σπαρτιά). Η περιοχή κατά το μεγαλύτερο μέρος της είναι δασική και υπάγεται στην αρμοδιότητα των δασαρχείων: Πατρών, Καλαβρύτων και Αμαλιάδας. Για τις δασικές εκτάσεις δεν υπάρχει κάποια μορφή εντατικής διαχείρισης. Η υλοτομία διεξάγεται περιστασιακά. Η κυριότερη χρήση γης σε όλη την περιοχή είναι η βόσκηση, κυρίως αιγοπροβάτων. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 6

10 2. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Για την έρευνα πεδίου αλλά και για τις απαιτούμενες εργασίες γραφείου εφαρμόστηκαν οι προδιαγραφές που παρήχθησαν στο πλαίσιο του έργου «Καθορισμός Μεθοδολογίας και σύνταξη προδιαγραφών για την αξιολόγηση περιοχών και το χαρακτηρισμό τους ως Ζωνών Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας, με πιλοτική εφαρμογή σε 10 περιοχές», Αρχικά, συγκεντρώθηκαν πληροφορίες για την ορνιθοπανίδα της περιοχής από την ήδη δημοσιευμένη βιβλιογραφία και από παρατηρήσεις και αδημοσίευτες αναφορές ελλήνων και ξένων επισκεπτών, μεταξύ των οποίων και προσωπικές. Λόγω της γεωγραφικής της θέσης και της ορεινής της μορφολογίας η περιοχή δεν παίζει σημαντικό ρόλο για διερχόμενα μεταναστευτικά είδη. Επομένως η έρευνα πεδίου αφορούσε τα τοπικώς αναπαραγόμενα είδη και έγινε από την αρχή της άνοιξης ως τα μέσα του καλοκαιριού (μεταξύ 2/3 και 6/7/09) με συνολική διάρκεια 12 μέρες. Αξιοποιήθηκε η εξοικείωση με την περιοχή από παλαιότερες και πιο πρόσφατες επισκέψεις και οπωσδήποτε η σχετιζόμενη με αυτές ορνιθολογική πληροφορία. Κατά την τωρινή έρευνα καταγράφηκαν όλα τα είδη πουλιών αλλά η έμφαση δόθηκε στον εντοπισμό των τρεχόντων ειδών «κριτηρίων» (εν δυνάμει είδη χαρακτηρισμού και οριοθέτησης) που σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία είχαν παρατηρηθεί στον Ερύμανθο, ή είχαν μεγάλες πιθανότητες να βρεθούν εκεί. Αναζητήθηκαν επομένως 25 είδη: Σφηκιάρης, Φιδαετός, Γερακίνα, Χρυσαετός, Σπιζαετός, Πετρίτης, Πετροπέρδικα, Φάσσα, Γκιώνης, Μπούφος, Γιδοβύζι, Βουνοσταχτάρα, Μεσαίος δρυοκολάπτης, Λευκονώτης Δρυοκολάπτης, Δεντροσταρήθρα, Σιταρήθρα, Σταυλοχελίδονο, Λευκοχελίδονο, Ωχροκελάδα, Ασπροκωλίνα, Πυροκότσυφας, Αιγαιοτσιροβάκος, Αετομάχος, Βλαχοτσίχλονο και Φρυγανοτσίχλονο. Στην πορεία της έρευνας προέκυψε ένα ακόμη είδος κριτήριο: το Ορτύκι, του οποίου η παρουσία καταγράφηκε για πρώτη φορά στην περιοχή. Για την έρευνα πεδίου χρησιμοποιήθηκαν κυάλια 10Χ42 υψηλής ευκρίνειας με δυνατότητα τοποθέτησης σε τρίποδα, Παγκόσμιο Σύστημα Εντοπισμού Θέσης (Global Positioning System-GPS), χάρτες της εταιρίας Ανάβαση (κλίμακες 1: και 1: ) και της Γ.Υ.Σ. (κλ. 1:50.000). Επίσης έγινε εκτεταμένη χρήση ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 7

11 ηχητικών μέσων ειδικά για προσέλκυση δρυοκολάπτων (Picidae spp.) και τσιροβάκων (Sylvia spp.). Εκτός των παραπάνω, διατέθηκε τετρακίνητο όχημα καθώς και πλήρης εξοπλισμός για πεζοπορία και κατασκήνωση σε ορεινό περιβάλλον. Η έρευνα πεδίου βασίστηκε σε μέθοδους καταγραφών, σύμφωνα με τις οδηγίες που δίνονται από τους Χατζηχαραλάμπους κ.ά. (2004). Λόγω αφ ενός του έντονου ανάγλυφου και αφ ετέρου της μεγάλης έκτασης της περιοχής η μέθοδος look and see κρίθηκε προσφορότερη και εφαρμόστηκε με δύο τρόπους: 1. Από οχήματος. Καλύφθηκε όλο σχεδόν το υπάρχον οδικό δίκτυο, ανεξαρτήτως βατότητας. Επιπλέον όφελος αυτής της προσπάθειας ήταν η ανίχνευση των υπό εξέταση ορίων της ΣΠΠΕ. 2. Πεζοπορικά. Περπατήθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους τα κτηνοτροφικά μονοπάτια με κυκλικές πορείες που συμπεριέλαβαν και αναβάσεις στις ψηλότερες κορυφές. Κατόπιν, έγινε αναγωγή των ευρημάτων στον χάρτη ενδιαιτημάτων Corine, κλίμακας 1:50.000, ούτως ώστε να εκτιμηθούν οι πληθυσμοί των ειδών με σχετικά μικρές επικράτειες (πχ. δρυοκολάπτες, στρουθιόμορφα). Παράλληλα παρατηρήθηκε η δραστηριότητα των αρπακτικών με αποτέλεσμα να εντοπιστούν οι επικράτειες ειδών κριτηρίων όπως ο φιδαετός και ο χρυσαετός. Για το τελευταίο είδος εντοπίστηκε και η θέση φωλεοποίησης. Εκτός των άμεσων παρατηρήσεων, ζητήθηκαν πληροφορίες ειδικά για τον χρυσαετό και την πετροπέρδικα από κτηνοτρόφους της περιοχής. Οι πληροφορίες αυτές βοήθησαν στη διαμόρφωση πληρέστερης εικόνας των πληθυσμιακών τάσεων αυτών των ειδών. Από τα ανωτέρω περιγραφόμενα βρέθηκε ποια είδη πληρούσαν τα πληθυσμιακά όρια των κριτηρίων χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΖΕΠ και στη συνέχεια διαμορφώθηκαν χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων για αυτά τα είδη. Τέλος, με αλληλεπίθεση των προηγούμενων χαρτών προέκυψε ο χάρτης προτεινόμενης οριοθέτησης. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 8

12 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ 3.1 Συνοπτική αξιολόγηση Με την παρούσα έρευνα δόθηκε η δυνατότητα διεξοδικής καταγραφής των ειδών που αναπαράγονται στον Ερύμανθο και ειδικότερα των σημαντικών από άποψη προστασίας. Η έρευνα στράφηκε στα τοπικώς αναπαραγόμενα είδη καθώς σύμφωνα με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία εκεί εντοπίζεται η σημασία της περιοχής και όχι πχ. σε σχέση με τη μετανάστευση. Εξετάστηκε το καθεστώς 25 συνολικά ειδών-κριτηρίων που είτε αναφέρονταν παλαιότερα είτε αναμένονταν ότι αναπαράγονται στην περιοχή. Στον κατάλογο αυτό προστέθηκε και ένα νέο είδος: το Ορτύκι. Για είδη όπως ο Χρυσαετός, για τα οποία υπήρχαν παλαιότερες αναφορές, επιβεβαιώθηκε η συνεχιζόμενη παρουσία τους ενώ αντίθετα για άλλα όχι (πχ. Αιγαιοτσιροβάκος, Φρυγανοτσίχλονο). Από τα προηγούμενα, 10 είδη βρέθηκε ότι διατηρούν ικανούς πληθυσμούς για χαρακτηρισμό ή οριοθέτηση της περιοχής. Τα είδη κριτήρια που χρησιμοποιήθηκαν αυτή τη φορά ήταν περισσότερα και διαφορετικά από τα είδη χαρακτηρισμού του όρους Ερύμανθου ως ΣΠΠΕ το Για τον Χρυσαετό τεκμηριώνεται η ανάγκη χαρακτηρισμού της περιοχής ως ΖΕΠ λόγω της σημασίας της σε εθνικό επίπεδο. Για τα άλλα 9 είδη (Φιδαετός, Πετρίτης, Πετροπέρδικα, Φάσσα, Μπούφος, Μεσαίος δρυοκολάπτης, Δεντροσταρήθρα, Ωχροκελάδα, Αετομάχος) που πληρούν πληθυσμιακά κριτήρια οριοθέτησης, θεωρήθηκε ότι απαιτούνται μικρές μόνο αλλαγές στα υφιστάμενα όρια της ΣΠΠΕ καθώς αυτά σε μεγάλο βαθμό περιβάλλουν τα κρίσιμα ενδιαιτήματά τους. Η ΣΠΠΕ όπως οριοθετήθηκε το 2000, αξιοποιώντας κυρίως το περιμετρικό οδικό δίκτυο, συμπεριέλαβε αφ ενός τον ορεινό όγκο στη γεωγραφική του πληρότητα και αφ ετέρου τα σημαντικότερα ενδιαιτήματα, σχεδόν εξ ολοκλήρου. Στην παρούσα φάση προτείνεται: α) η επέκταση των ορίων βόρεια του χ. Μίχα στο βόρειο τμήμα της περιοχής ώστε να συμπεριληφθεί τμήμα οικότοπου κεφαλληνιακής ελάτης που αποτελεί κρίσιμο ενδιαίτημα για τα είδη Φάσσα και Μεσαίο δρυοκολάπτη. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 9

13 β) η επέκταση των ορίων ανατολικά του χ. Κέρτεζη στο βορειοανατολικό τμήμα της περιοχής ώστε να συμπεριληφθεί οικότοπος ορθοπλαγιών κατάλληλος για τον Μπούφο. γ) η επέκταση των ορίων προς νότο μεταξύ των χ. Πανόπουλου και Σπαρτουλιάς ώστε να συμπεριληφθεί τμήμα κρίσιμου ενδιαιτήματος φιδαετού και δευτερευόντως να οριοθετηθεί πιο αποτελεσματικά η ΖΕΠ αφού με αυτό τον τρόπο θα εφάπτεται του ΤΚΣ «GR Όρος Φολόη». δ) ο περιορισμός των ορίων εντός του οικισμού της Λάμπειας ώστε να ταυτίζονται με την κεντρική οδό Πατρών-Τριπόλεως που αποτελεί το κύριο ορόσημο στα νότια της περιοχής. Το αποκλειόμενο τμήμα (ρέμα Κλομπόκι) δεν αποτελεί κρίσιμο ενδιαίτημα για κανένα από τα προηγούμενα είδη. Με αυτή την οριοθέτηση δεν αποκλείεται ούτε δυσχεραίνεται το ενδεχόμενο μελλοντικού επαναποικισμού της περιοχής από είδη όπως το όρνιο και ο σπιζαετός τα οποία αναφέρεται ότι φώλιαζαν έως σχετικά πρόσφατα. 3.2 Ανάλυση της διαδικασίας αξιολόγησης Για την περιοχή μελέτης δημιουργήθηκε αρχικά ένας πίνακας εργασίας με όλα τα είδη που απαντούν στην περιοχή, ο οποίος χρησιμοποιήθηκε για να ετοιμασθούν: α) ο πίνακας αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης και β) οι πίνακες 3.2.a-b του Τυποποιημένου Δελτίου Δεδομένων. Στον πίνακα αξιολόγησης των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης (βλ. Παράρτημα: Πίνακας Ι) σημειώθηκε ο πληθυσμός του κάθε είδους στη περιοχή μελέτης και εάν το είδος πληροί κάποιο από τα κριτήρια 1, 2, 3 και 6. Τέλος, με βάση την αξιολόγηση που παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα, ετοιμάστηκε ο πίνακας 2 ο οποίος περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα κριτήρια 1-6 και συνεπώς πρόκειται για τα είδη χαρακτηρισμού της περιοχής και ο πίνακας 3 που περιλαμβάνει τα είδη που πληρούν τα πληθυσμιακά όρια οριοθέτησης και αποτελούν τα είδη οριοθέτησης της περιοχής μελέτης (δηλαδή τα είδη τα ενδιαιτήματα των οποίων μπορούν να ληφθούν υπόψη για την οριοθέτησή της ως ΖΕΠ). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 10

14 Προστασίας της ορνιθοπανίδας. Σύνταξη σχεδίων δράσης για την προστασία των ειδών προτεραιότητας Πίνακας 2. Είδη χαρακτηρισμού ανά κριτήριο για την περιοχή: «GR097 Όρος Ερύμανθος» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία 1 2 Κριτήρια χαρακτηρισμού Aquila chrysaetos Χρυσαετός Ισχύει * * Η περιοχή είναι για το είδος μια από τις 5 σημαντικότερες περιοχές στην γεωγραφική περιφέρειά της και φιλοξενεί >1% του εθνικού πληθυσμού. Γεωγραφικές περιφέρειες: 1) Θράκη Μακεδονία - Θεσσαλία, 2) Ήπειρος-Δυτική Ελλάδα-Στερεά Ελλάδα-Πελοπόννησος, 3) Νησιά Αιγαίου Πίνακας 3. Είδη οριοθέτησης για την περιοχή: «GR097 Όρος Ερύμανθος» A/A Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Ελληνική ονομασία Κριτήρια οριοθέτησης 76 Circaetus gallicus Φιδαετός 1% εθν. πληθ. 103 Falco peregrinus Πετρίτης 1% εθν. πληθ. 109 Alectoris graeca Πετροπέρδικα >1% εθν. πληθ. 215 Columba palumbus Φάσσα 1% εθν. πληθ. 224 Bubo bubo Μπούφος 1% εθν. πληθ. 249 Dendrocopos medius Μεσαίος δρυοκολάπτης 1% εθν. πληθ. 260 Lullula arborea Δεντροσταρήθρα 1% εθν. πληθ. 269 Anthus campestris Ωχροκελάδα 1% εθν. πληθ. 374 Lanius collurio Αετομάχος 1% εθν. πληθ. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 11

15 3.3 Περιγραφή κρίσιμων ενδιαιτημάτων/απειλών των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στο κεφάλαιο αυτό περιγράφεται συνοπτικά ο ελληνικός πληθυσμός των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης, το καθεστώς παρουσίας τους στην περιοχή μελέτης, τα κρίσιμα ενδιαιτήματά (θέσεις φωλιάσματος, τροφοληψίας και καταφυγίου) και οι απειλές τους, καθώς και τα ενδεδειγμένα μέτρα διατήρησης. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Χρυσαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στον Ερύμανθο φωλιάζει ένα μόνο ζευγάρι η επικράτεια του οποίου καλύπτει το βόρειο τμήμα της περιοχής. Δεδομένου ότι ο πληθυσμός για ολόκληρη την Πελοπόννησο είναι της τάξης των 5 ζευγαριών, η θεσμοθέτηση ΖΕΠ στην περιοχή αναμένεται ότι θα βοηθήσει να αναστραφεί η φθίνουσα πορεία του είδους. Εξ άλλου εκτιμάται ότι σε ολόκληρο τον Ερύμανθο θα μπορούσαν να φωλιάζουν από 3 έως 5 ζευγάρια χρυσαετού, κάτι που επιβεβαιώνεται από μαρτυρίες κτηνοτρόφων της περιοχής σχετικά με την παλαιότερη κατάσταση του είδους. Οικολογία. Είναι είδος επιδημητικό που ζει κυρίως σε απόκρημνες ορεινές περιοχές. Εκεί τα ζευγάρια εγκαθίστανται σε επικράτειες που μπορεί να φθάνουν σε έκταση τα 48 τετραγωνικά χιλιόμετρα (4800 ha). Χρησιμοποιεί γυμνές ράχες και ανοιχτούς βοσκοτόπους ή ανοιχτές εκτάσεις ανάμεσα σε φυσικές περιοχές με δάσος και θάμνους, ως ενδιαιτήματα τροφοληψίας. Τυπικά θηράματα του, που διατίθενται στην περιοχή μελέτης είναι ο λαγός (Lepus europaeus) και η πετροπέρδικα (Alectoris graeca). Γενικότερα κυνηγά θηλαστικά και πουλιά με το μέσο αντίστοιχο μέγεθος των προηγουμένων. Ένα από τα ενήλικα πουλιά παρατηρήθηκε να συλλαμβάνει κάργια (Corvus monedula) στον αέρα και να την προσφέρει σε νεοσσό. Είναι πιθανό επομένως τα κορακοειδή να παίζουν τοπικά σημαντικό ρόλο στη δίαιτα των χρυσαετών. Νεαρές αλεπούδες, κουνάβια, ακόμη και τρωκτικά είναι μερικά ακόμη πιθανά θηράματα. Είναι γνωστό ότι το χειμώνα η ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 12

16 διατροφή συμπληρώνεται με πτώματα (πχ. κτηνοτροφικών ζώων) γεγονός που καθιστά τον χρυσαετό ευάλωτο στα δηλητηριασμένα δολώματα (φόλες). Υπάρχει καλά τεκμηριωμένη τοπική αναφορά για χρυσαετό που δηλητηριάστηκε από φόλα στη δεκαετία του 80 (Αρβανίτης Θεόδωρος, προσωπική επικοινωνία). Επίσης αναφέρονται τοπικά, παλαιότερες επιθέσεις σε κατσίκια ή αρνιά. Φαίνεται όμως ότι το εναπομείναν ζευγάρι καλύπτει τις ανάγκες του με άγρια θηράματα καθώς δεν καταγράφηκαν τέτοιες πρόσφατες περιπτώσεις μετά από συζητήσεις με τους ντόπιους κτηνοτρόφους. Ο χρυσαετός χρησιμοποιεί συνήθως μικρά ζωνάρια σε ορθοπλαγιές για να φτιάξει τη φωλιά του, αλλά και μεγάλα δέντρα αν δεν υπάρχουν διαθέσιμα βράχια. Γενικά αναπαράγεται σε αδιατάρακτες ορεινές περιοχές των οποίων το τοπίο χαρακτηρίζεται από μεγάλη φυσικότητα. Κατά τη διάρκεια της παρούσας έρευνας εντοπίστηκε η φωλιά και μάλιστα διαπιστώθηκε αναπαραγωγική επιτυχία. Στις 17/5 παρατηρήθηκε ο ηλικίας λίγων εβδομάδων νεοσσός στην φωλιά και ξανά στις 5/7, πτερωμένος, έτοιμος σχεδόν να πετάξει. Για λόγους ασφάλειας κανένα περαιτέρω στοιχείο δεν δημοσιοποιείται για την ακριβή της θέση. Μεταξύ διαφόρων πιθανών κινδύνων που μπορούν να αναφερθούν, προέκυψε από την επιτόπια έρευνα ότι λίγο παλιότερα καταβάλλονταν οργανωμένες προσπάθειες για την καταστροφή φωλιών με πρόσχημα τις ζημιές που προκαλούσαν οι χρυσαετοί στα αιγοπρόβατα. Κατά τη χειμερινή διασπορά των νεαρών χρυσαετών, οπότε αναζητούν τροφή και επικράτεια για να εγκατασταθούν, το πολύ κοντινό Παναχαϊκό όρος είναι από τις πρώτες επιλογές όπως φαίνεται από αρκετές προσωπικές παρατηρήσεις στη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας. Τα αετόπουλα πρώτου χειμώνα έχουν πολύ μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας. Η προσφορά τροφής υπό τη μορφή σφαγίων θα μπορούσε να βοηθήσει μακροπρόθεσμα στον επαναποικισμό περιοχών του Ερύμανθου γιατί έτσι δεν θα χρειάζεται να απομακρύνονται πολύ σε άγνωστα και εχθρικά περιβάλλοντα. Απειλές. Ο χρυσαετός είναι ευάλωτος σε πολλούς παράγοντες, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπ όψη ότι στην περιοχή έχει φθάσει σε κρίσιμο πληθυσμιακό σημείο. Κατά σειρά σπουδαιότητας αυτοί οι παράγοντες είναι: α) Τα δηλητηριασμένα δολώματα ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 13

17 β) Η μείωση πέρδικας (βλ. σχετική ενότητα) και λαγού και κατ επέκταση της διαθεσιμότητας τροφής γ) Η ανθρώπινη παρουσία κοντά στις θέσεις φωλεοποίησης Κοινός παρονομαστής των παραπάνω είναι η διάνοιξη δρόμων στα ενδιαιτήματα του είδους. Επομένως η επέκταση των δρόμων που οδηγούν προς τα ορεινά βοσκοτόπια μπορεί να κατονομαστεί ως η κυριότερη απειλή για το είδος. Κάθε μελλοντική βελτίωση ή επέκταση δρόμου στην περιοχή θα πρέπει να σχεδιάζεται με αυστηρότατα κριτήρια και με γνώμονα την επιβίωση αυτού του είδους. Υπό διερεύνηση ως απειλή θα πρέπει να τεθεί η σχεδιαζόμενη κατασκευή αιολικού πάρκου στο όρος Σκιαδοβούνι. Η περιοχή είναι μεν έξω από την επικράτεια του εναπομείναντος ζεύγους αλλά αφ ενός βρίσκεται μέσα στην ακτίνα χειμερινής διασποράς και αφ ετέρου αποτελεί τυπικό βιότοπο χρυσαετού με παλαιότερες αναφορές παρουσίας του είδους εκεί. Φιδαετός (Circaetus gallicus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Φιδαετού στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε τουλάχιστον 300 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης υπάρχουν τρεις επικράτειες Φιδαετού που αντιστοιχούν σε τρία αναπαραγόμενα ζευγάρια. Και οι τρεις εφάπτονται και καταλαμβάνουν εξ ολοκλήρου το νότιο και ανατολικό τμήμα. Οικολογία. Ο Φιδαετός είναι είδος μεταναστευτικό που έρχεται να φωλιάσει στη χώρα μας το νωρίτερο στις αρχές Μαρτίου και φεύγει για να διαχειμάσει στις υποσαχάριες περιοχές της Αφρικής ως τα μέσα Οκτωβρίου. Αναζητά την τροφή του (φίδια, σαύρες και σπανιότερα άλλα ζώα) κυρίως σε φρυγανότοπους ή και σε περιοχές με ψηλότερη βλάστηση αρκεί να αφθονούν τα ξέφωτα. Το μεγάλο υψόμετρο (>1000 μ.) είναι περιοριστικός παράγοντας για τη συνηθισμένη λεία του. Ωστόσο στην περιοχή μελέτης παρατηρήθηκαν φιδαετοί πολλές φορές να κυνηγούν σε λιβάδια και άλλους οικότοπους που βρίσκονταν πάνω από τα 1500 μ. Μεταξύ άλλων ειδών φιδιών τρέφεται και με οχιές (Vipera spp.) χωρίς να έχει ανοσία στο δηλητήριό τους. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 14

18 Η φωλιά κατασκευάζεται σε ψηλό δέντρο, κατά προτίμηση πεύκο, λίγο πιο χαμηλά από την κορυφή για λόγους προστασίας. Αν και δεν στάθηκε δυνατό να εντοπιστεί φωλιά του είδους στην περιοχή, εκτιμάται ότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την ύπαρξη τριών φωλιών αντίστοιχων προς τις τρεις επικράτειες και εντός των προτεινόμενων ορίων. Απειλές. Άμεση απειλή για το είδος αποτελεί η σχεδιαζόμενη κατασκευή αιολικού πάρκου στο όρος Σκιαδοβούνι. Η περιοχή αυτή ταυτίζεται με την κύρια έκταση μίας από τις τρεις προαναφερθείσες επικράτειες, της νοτιοδυτικής. Γενικότερα άμεση απειλή μπορεί να αποτελέσουν και σποραδικές περιπτώσεις λαθροθηρίας. Έμμεσα το είδος μπορεί να απειληθεί από τη μείωση του πληθυσμού των ερπετών. Τοπικά ωστόσο δεν διαφαίνονται οι δύο τελευταίες απειλές. Πετρίτης (Falco peregrinus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Πετρίτη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε τουλάχιστον 200 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εντοπίστηκαν δύο επικράτειες του είδους στα δυτικά. Ο τοπικός πληθυσμός πιθανότατα εγκαταλείπει την περιοχή το χειμώνα διασπειρόμενος σε γειτονικά χαμηλότερα μέρη. Οικολογία. Ο Πετρίτης στην χώρα μας είναι είδος επιδημητικό με πληθυσμό που το χειμώνα ενισχύεται από άτομα βόρειας προέλευσης. Ωστόσο τότε το είδος είναι κοινότερο στα πεδινά και ιδιαίτερα στους υγρότοπους όπου αφθονεί η λεία. Τρέφεται αρπάζοντας αποκλειστικά πουλιά σε πτήση, με μέσο μέγεθος αυτό του αγριοπερίστερου (Columba livia). Η κάργια (Corvus monedula) που διατηρεί μικρές αποικίες στην περιοχή, φαίνεται ότι αποτελεί έναν από τους πιο αγαπημένους του στόχους. Φωλιάζει σε γκρεμούς, μέσα σε τρύπες. Τοπικά, ίσως περιορίζεται από τους πληθυσμούς των θηραμάτων του παρά από τη διαθεσιμότητα χώρων φωλιάσματος. Απειλές. Η μόνη πιθανή απειλή σχετίζεται με το σχεδιαζόμενο αιολικό πάρκο στο Σκιαδοβούνι, καθώς το ένα από τα δύο ζευγάρια παρατηρήθηκε να κινείται ως εκεί. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 15

19 Πετροπέρδικα (Alectoris graeca) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Πετροπέρδικας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε τουλάχιστον 7000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι υπάρχουν από 100 έως 150 ζευγάρια. Η πληθυσμιακή πυκνότητα είναι περίπου ένα ζεύγος ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (100 ha) κατάλληλου βιοτόπου. Οικολογία. Η Πετροπέρδικα είναι καθαρά επιδημητικό είδος στη χώρα μας. Οι πετρώδεις αλλά όχι εντελώς άνυδρες πλαγιές, είναι ο προτιμώμενος βιότοπος του είδους. Τέτοιες εκτάσεις υπάρχουν σε σχετική αφθονία στην περιοχή μελέτης. Τρέφεται σκαλίζοντας το έδαφος και αναζητώντας αντικείμενα περισσότερο φυτικής παρά ζωικής (πχ. διάφορα ασπόνδυλα) προέλευσης. Είναι γνωστό ότι επωφελείται ιδιαίτερα από τις καλλιέργειες σιτηρών και οσπρίων κοντά στα ορεινά χωριά, η εγκατάλειψη των οποίων, τις τελευταίες δεκαετίες, έχει οδηγήσει τους πληθυσμούς της σε μείωση. Αποτελεί ένα από τα βασικά θηράματα του χρυσαετού. Απειλές. Η πετροπέρδικα είναι θηρεύσιμο είδος και ίσως το δημοφιλέστερο. Συνεπώς υπάρχει έντονη κυνηγετική πίεση η οποία εξισορροπείται από την αδυναμία εύκολης πρόσβασης στον βιότοπό της. Επομένως η κατασκευή ή η επέκταση των ορεινών δρόμων απειλεί σοβαρότατα τον πληθυσμό της. Υπάρχει τάση επέκτασης ορισμένων δασικών δρόμων οι οποίοι καταλήγουν αδιέξοδοι σε βοσκότοπους στο εσωτερικό του ορεινού όγκου. Επίσης το σχεδιαζόμενο αιολικό πάρκο στο Σκιαδοβούνι με τη βελτίωση του οδικού δικτύου που συνεπάγεται θα διευκολύνει την πρόσβαση σε επικράτειες πετροπέρδικας. Φάσσα (Columba palumbus) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Φάσσας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε 5000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στον Ερύμανθο ο αναπαραγόμενος πληθυσμός ανέρχεται το πολύ σε 50 ζευγάρια. Καταλαμβάνει όλο τον οικότοπο του ελατοδάσους, με μικρή ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 16

20 πληθυσμιακή πυκνότητα (2 ως 4 τετραγωνικά χιλιόμετρα για κάθε ζευγάρι). Το χειμώνα πιθανότατα εγκαταλείπει εντελώς την περιοχή για τα μεγάλα γειτονικά δρυοδάση (Φολόη, Κάνισκα κα.). Οικολογία. Η Φάσσα είναι επιδημητικό είδος στη χώρα μας. Το χειμώνα οι πληθυσμοί ενισχύονται από άτομα βορείων χωρών. Τότε σχηματίζονται μεγάλα κοπάδια που αναζητούν βελανίδια σε δρυοδάση. Τυπικά όμως φωλιάζει σε πυκνά ελατοδάση. Απειλές. Η Φάσσα είναι θηρεύσιμο είδος. Ωστόσο δέχεται την όποια κυνηγετική πίεση στο χειμερινό της βιότοπο, εκτός της περιοχής μελέτης. Η υποβάθμιση του βιότοπου αναπαραγωγής δηλαδή του ελατοδάσους θα μπορούσε να την απειλήσει. Οι πληθυσμοί της για την ώρα φαίνονται σταθεροί. Μπούφος (Bubo bubo) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μπούφου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε τουλάχιστον 200 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Λόγω της ιδιαίτερα κρυπτικής συμπεριφοράς του και του λιγοστού διαθέσιμου χρόνου για εξειδικευμένη έρευνα το είδος δεν παρατηρήθηκε άμεσα την περιοχή. Παρ όλα αυτά αναγνωρίστηκαν τρεις διαφορετικές θέσεις (δυτικά, νότια και ανατολικά) στις οποίες η παρουσία του είδους θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη. Παράλληλα, αξιόπιστες μαρτυρίες ντόπιων υποστήριξαν αυτές τις υποθέσεις. Συνεπώς εκτιμάται ότι υπάρχουν δύο έως τρία ζευγάρια μπούφου στην περιοχή μελέτης. Οικολογία. Ο Μπούφος είναι επίσης ένα εντελώς επιδημητικό είδος. Τυπικά φωλιάζει σε εσοχές μικρών ορθοπλαγιών σε σχετικά μικρά υψόμετρα. Δεν απομακρύνεται ιδιαίτερα από εκεί τόσο για να τραφεί όσο και για να κοιμηθεί κρυμμένος στη διάρκεια της ημέρας. Αρπάζει θηλαστικά και πουλιά που συχνά αιφνιδιάζει στον ύπνο. Από τα θηλαστικά ο σκατζόχοιρος (Erinaceus concolor) και ο λαγός (Lepus europaeus) είναι χαρακτηριστικά θηράματα ενώ από τα πουλιά ακόμα και μεγαλόσωμα είδη όπως η γερακίνα (Buteo buteo) μπορεί να πέσουν θύματά του. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 17

21 Απειλές. Λόγω έλλειψης στοιχείων για την περιοχή δεν είναι εύκολος ο προσδιορισμός απειλών για αυτό το είδος. Σε άλλες περιοχές πάντως, μπούφοι έχουν πυροβοληθεί από λαθροθήρες σε νυχτερινά καρτέρια μπεκάτσας (Scolopax rusticola). Η μείωση του πληθυσμού του λαγού θα μπορούσε επίσης θεωρητικά να απειλήσει την επιβίωσή του. Μεσαίος δρυοκολάπτης (Dendrocopos medius) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Μεσαίου δρυοκολάπτη στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στον Ερύμανθο είναι το συχνότερο από τα τρία είδη δρυοκολαπτών που παρατηρήθηκαν στη διάρκεια της παρούσας έρευνας και ο πληθυσμός του ανέρχεται σε περίπου 100 ζευγάρια. Οικολογία. Συνήθως προτιμά τα δάση φυλλοβόλων. Τοπικά όμως καταλαμβάνει εξ ολοκλήρου, αν και με αραιούς πληθυσμούς, τον οικότοπο του ελατοδάσους που διατίθεται σε μεγαλύτερη έκταση καθώς και κάθε άλλον διαθέσιμο δενδρώδη οικότοπο (παραποτάμιες συστάδες, συστάδες καστανιάς ή δρυών). Τρέφεται με προνύμφες ξυλοφάγων κολεοπτέρων, σκάβοντας με το ράμφος του το σάπιο ξύλο άρρωστων δέντρων. Συνεπώς ελέγχει τους πληθυσμούς επιβλαβών εντόμων και παράλληλα χρειάζεται τα γέρικα και άρρωστα δέντρα. Η φωλιά είναι κοιλότητα σχήματος «Γ» που σκάβει σε έλατα ή άλλα δέντρα. Απειλές. Ο πληθυσμός φαίνεται σταθερός. Το είδος δεν είναι θηρεύσιμο. Οι περιπτώσεις λαθροθηρίας είναι σπάνιες και όχι συστηματικές. Δεντροσταρήθρα (Lullula arborea) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Δεντροσταρήθρας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε περίπου 5000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται η ύπαρξη ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 18

22 περισσότερων από 50 ζευγαριών με πληθυσμιακή πυκνότητα που δεν ξεπερνά το ένα ζεύγος ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο (100 ha). Οικολογία. Είναι επιδημητικό είδος κορυδαλλού. Έχει εδαφόβιες συνήθειες όπως και οι άλλοι κορυδαλλοί αλλά είναι το μόνο είδος που στέκεται ορισμένες φορές σε θάμνους, εξ ου και το όνομα. Τρέφεται με έντομα το καλοκαίρι και σπόρους τον χειμώνα. Η φωλιά κατασκευάζεται στο έδαφος. Ο βιότοπος αναπαραγωγής είναι γενικά οι ανοικτές εκτάσεις στα μεγαλύτερα υψόμετρα (>1200 μ.) με σαφέστερη προτίμηση στις πιο ομαλές, χορτώδεις θέσεις όπως πχ. δολίνες. Απαραίτητη είναι και η παρουσία θάμνων (πχ. άρκευθοι, τρικουκιές). Οριοθετεί τις επικράτειές του τραγουδώντας εν πτήσει, σπανιότερα από το έδαφος, ακόμη και τη νύχτα. Οι περισσότερες καταγραφές έγιναν στην υψομετρική ζώνη των 1600 με 2100 μ. Χαρακτηριστικές περιοχές εμφάνισης του είδους στον Ερύμανθο: το οροπέδιο Κάμπος Ωλενού και η κορυφογραμμή του Προφήτη Ηλία. Τον χειμώνα σχηματίζει μικρά κοπάδια και μετακινείται σε ανοιχτές εκτάσεις στους πρόποδες ή και πιο μακριά, αποφεύγοντας το χιόνι. Απειλές. Δεν φαίνεται να απειλείται γενικότερα. Είναι είδος μη θηρεύσιμο αλλά δεν υφίσταται συστηματική λαθροθηρία. Παρατηρήθηκε τόσο κοντά όσο και πολύ μακριά από δρόμους οι οποίοι δεν φαίνεται να το επηρεάζουν. Πιθανώς η βόσκηση βελτιώνει τον βιότοπό του. Προς διερεύνηση η επίδραση των ανεμογεννητριών καθώς το είδος αναπαράγεται και στο Σκιαδοβούνι όπου σχεδιάζεται εγκατάσταση αιολικού πάρκου. Ωχροκελάδα (Anthus campestris) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός της Ωχροκελάδας στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε περίπου 5000 ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή εκτιμάται ότι ο πληθυσμός ανέρχεται περίπου σε 50 ζευγάρια. Η Ωχροκελάδα έχει μάλλον διακριτική συμπεριφορά και ο βιότοπός της είναι αρκετά δύσβατος. Συνεπώς η προηγούμενη εκτίμηση στηρίχτηκε περισσότερο στην διαθεσιμότητα του βιοτόπου της. Οικολογία. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 19

23 Είναι είδος μεταναστευτικό που έρχεται στην χώρα μας στις αρχές Απριλίου για να αναπαραχθεί. Επιστρέφει κατά τις αρχές Οκτωβρίου στην Αφρική για να διαχειμάσει. Ο βιότοπος αναπαραγωγής είναι γενικά επικλινείς βραχώδεις πλαγιές με αραιή βλάστηση και ιδιαίτερα σάρες (λιθώνες), σε υψόμετρα μεγαλύτερα των 1500 μ. Τρέφεται με έντομα. Η φωλιά είναι κοιλότητα στο έδαφος. Χαρακτηριστικές θέσεις εμφάνισής της στον Ερύμανθο, οι πλαγιές των ψηλότερων κορυφών: Ωλενού και Μουγγίλας, στα βόρεια. Απειλές. Δεν δείχνει να απειλείται. Αετομάχος (Lanius collurio) Καθεστώς παρουσίας - πληθυσμός. Ο πληθυσμός του Αετομάχου στη χώρα μας έχει εκτιμηθεί σε περίπου ζευγάρια (BirdLife International 2004). Στην περιοχή μελέτης εκτιμάται ότι αναπαράγεται πληθυσμός της τάξης των 100 και πλέον ζευγαριών που εξαπλώνονται κυρίως βόρεια και κεντρικά. Οικολογία. Είναι είδος μεταναστευτικό που έρχεται στην χώρα μας προς τα τέλη Απριλίου για να αναπαραχθεί. Επιστρέφει στην Αφρική ήδη από τις αρχές Σεπτεμβρίου για να διαχειμάσει. Ο βιότοπος του είναι γενικά ανοιχτές εκτάσεις, βοσκότοποι, μεγάλα ξέφωτα δάσους με υποχρεωτική παρουσία αραιών θάμνων και μικρών δέντρων, στην υψομετρική ζώνη μ. Πιο χαμηλά την οικολογική του θέση καταλαμβάνει ο συγγενικός κοκκινοκεφαλάς (Lanius senator). Τρέφεται με μεγάλα έντομα, αλλά και μικρά τρωκτικά, νεοσσούς καθώς και μικρές σαύρες εφορμώντας από το σύνηθες του παρατηρητήριο το οποίο μπορεί να είναι η κορυφή ενός θάμνου. Το πλεόνασμα της τροφής καρφώνεται σε αγκαθωτούς θάμνους για να καταναλωθεί αργότερα. Στην περιοχή μελέτης τα πιο προωθημένα υψομετρικά άτομα παρατηρήθηκαν στα οροπέδια Κάμπος Ωλενού και Μαυρολιθάρι κάτω από τις ψηλότερες κορυφές, στα 1700μ. Σε πιο μεγάλη πυκνότητα (ως 3 ζευγάρια στο τετραγωνικό χιλιόμετρο) παρατηρήθηκαν σε κοιλάδες και διάσελα ακόμα και μέσα σε χωριά, πάνω από τα 1000 μ. προς τα κεντρικά (Κρυόβρυση, Πλατανίτσα, Αστράς). Η φωλιά τοποθετείται ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 20

24 όχι πολύ ψηλά, σε μικρό δέντρο (πχ. κορομηλιά, τρικουκιά). Γενικά ο βιότοπός του χαρακτηρίζεται από μωσαϊκότητα η οποία είναι αποτέλεσμα της μακροχρόνιας βόσκησης. Απειλές. Δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει άμεση απειλή αν και απουσίαζε από μεγάλες εκτάσεις κατάλληλου βιότοπου στα δυτικά και τα νότια. Είναι είδος μη θηρεύσιμο και δεν υφίσταται συστηματική λαθροθηρία. Ο βιότοπός του φαίνεται ότι δεν περιορίζεται όσο η κτηνοτροφία παραμένει στα ίδια επίπεδα. 3.4 Χάρτες κρίσιμων ενδιαιτημάτων ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης Στον επισυναπτόμενο χάρτη 2 παρουσιάζονται τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης. Ο χάρτης 2 διαμορφώθηκε από τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν από την εργασία πεδίου ενώ συμπληρωματικά χρησιμοποιήθηκαν αξιόπιστα δεδομένα από βιβλιογραφικές πηγές. Λόγω του πλήθους των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης επισημαίνεται ότι υπάρχει μεγάλη αλληλοκάλυψη μεταξύ των ορίων των κρίσιμων ενδιαιτημάτων του κάθε είδους. Ειδικά για την περίπτωση της Φάσσας και του Μεσαίου Δρυοκολάπτη εφόσον τα ενδιαιτήματά τους ταυτίζονται απόλυτα με συγκεκριμένους κωδικούς Corine κρίθηκε σκόπιμο να μην απεικονιστούν καν. 4. ΠΡΟΤΑΣΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Στον επισυναπτόμενο χάρτη 3 (κλίμακας 1: ) παρουσιάζονται: α) η προτεινόμενη οριοθέτηση της περιοχής μελέτης ως ΖΕΠ και β) τα υφιστάμενα όρια ΤΚΣ και ΖΕΠ πλησίον ή εντός της περιοχής μελέτης. Η πρόταση οριοθέτησης της περιοχής μελέτης ως Ζώνης Ειδικής Προστασίας διαμορφώθηκε έτσι ώστε να περιλάβει τα κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών χαρακτηρισμού για όλες τις εποχές που αυτά χρησιμοποιούν την περιοχή, καθώς και τα αντίστοιχα ενδιαιτήματα των ειδών οριοθέτησης, σύμφωνα με τις προδιαγραφές οριοθέτησης ΖΕΠ (βλ. Δημαλέξης κ.ά. 2004). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 21

25 Από την προτεινόμενη οριοθέτηση εξαιρούνται οι οικισμοί που βρίσκονται εντός της περιοχής με βάση τα νόμιμα όρια τους. Καταρχήν, εντός της προτεινόμενης οριοθέτησης συμπεριλήφθηκαν προσεκτικά τόσο η επικράτεια του εναπομείναντος ζευγαριού Χρυσαετού όσο και άλλες περιοχές δυνητικού επανεποικισμού. Τα άλλα είδη ημερόβιων αρπακτικών (φιδαετός και πετρίτης) που επίσης διατηρούν μεγάλες επικράτειες συμπλήρωσαν σε μεγάλη έκταση τα όρια. Για τον φιδαετό μάλιστα κρίθηκε σκόπιμο να επεκταθούν λίγο τα όρια προς νότο, μεταξύ των χωριών Πανόπουλου και Σπαρτουλιάς, ώστε να συμπεριληφθεί κρίσιμο ενδιαίτημα και δευτερευόντως να οριοθετηθεί πιο αποτελεσματικά η ΖΕΠ αφού με αυτό τον τρόπο θα εφάπτεται του ΤΚΣ «GR Όρος Φολόη». Τα υπόλοιπα είδη αποδείχτηκε στη συνέχεια ότι είχαν κρίσιμα ενδιαιτήματα που περιβάλλονταν ήδη από τα προηγούμενα (πετροπέρδικα, δεντροσταρήθρα, ωχροκελάδα, αετομάχος). Μικρή απόκλιση από αυτή την διαπίστωση παρατηρήθηκε για την φάσσα, τον μεσαίο δρυοκολάπτη και τον μπούφο. Για τα δύο πρώτα είδη των οποίων τα ενδιαιτήματα αλληλοκαλύπτονται στο μεγαλύτερο μέρος τους, αποφασίστηκε η επέκταση των ορίων βόρεια του χωριού Μίχα ώστε να συμπεριληφθεί και το τελευταίο τμήμα οικότοπου κεφαλληνιακής ελάτης που έλειπε από ένα κατά τα άλλα ενιαίο σύνολο. Τέλος για τον μπούφο κρίθηκε αναγκαία η επέκταση των ορίων ανατολικά του χωριού Κέρτεζη ώστε να συμπεριληφθεί και το υπόλοιπο τμήμα ενός οικότοπου ορθοπλαγιών που θεωρήθηκε κρίσιμο ενδιαίτημα φωλεοποίησης. Εκτός των προηγουμένων τα όρια περιορίστηκαν εντός του οικισμού της Λάμπειας ώστε να ταυτίζονται με την κεντρική οδό Πατρών- Τριπόλεως, κύριο ορόσημο στα νότια της περιοχής. Το αποκλειόμενο τμήμα (ρέμα Κλομπόκι) δεν αποτελεί κρίσιμο ενδιαίτημα για κανένα από τα παραπάνω είδη. Στα προτεινόμενα όρια της ΖΕΠ περιλήφθηκαν πολλοί οικισμοί καθώς και γεωργικές περιοχές γύρω από αυτούς, έστω και αν δεν αποτελούσαν κρίσιμα ενδιαιτήματα των ειδών προτεραιότητας. Το σκεπτικό αυτού του φαινομενικά αδρού σχεδιασμού είχε δύο στόχους: α) Να βασιστεί η οριοθέτηση στους περιμετρικούς της περιοχής δρόμους που αποτελούν πολύ πιο αξιόπιστα ορόσημα έναντι των ισοϋψών καμπύλων και εν τέλει ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 22

26 εύκολα αναγνωρίσιμα από τους υπεύθυνους για τη διαχείριση της περιοχής και το ευρύτερο κοινό. β) Να μετατεθεί η επίλυση του ζητήματος στη φάση σχεδιασμού μίας ζώνης ηπιότερων περιορισμών εντός της ΖΕΠ, η οποία θα περιλαμβάνει τις παραπάνω εκτάσεις. Συμπερασματικά, θεωρείται ότι η προτεινόμενη περιοχή έχει ενιαίο και διακριτό οικολογικό χαρακτήρα σε σχέση με τις γύρω. Έστω και αν οι δρόμοι είναι ένα τεχνητό όριο όχι πάντα αναγνωρίσιμο από τα πουλιά και τα άλλα ζώα, κατά τη διαδικασία οριοθέτησης δεν διχοτομήθηκε κάποιο κρίσιμο ενδιαίτημα αλλά απεναντίας θεωρείται ότι οι επιλογές ήταν προς την πλευρά της ασφάλειας των προστατευτέων ειδών. Το όριο της προτεινόμενης ΖΕΠ ξεκινά στα βορειοδυτικά στο οικισμό Καλούσι. Από εκεί συνεχίζει ανατολικά και περνάει από οικισμούς Κουμανί και Χρυσοπηγή και φτάνει στο οικισμό Ρίκαβα. Από εκεί συνεχίζει νότια στο Λακκώματα και από εκεί μέχρι το βόρειο όριο του οικισμού Μίχας Από εκεί ακολουθεί το όριο του υφιστάμενου ΤΚΣ με κωδικό ΓΡ μέχρι το οικισμό Κάτω Βλασιά. Από εκεί ακολουθεί αρχικά το περιφερειακό δρόμο προς το Μάνεσι με ανατολική κατεύθυνση και από εκεί συνεχίζει ανατολικά ακολουθώντας αγροτικούς δρόμους μέχρι το οικισμό Κέρτεζη περικλείοντας τον ορεινό όγκο των Τριών Γυναικών από βόρεια και ανατολικά. Από εκεί συνεχίζει ανατολικά μέχρι τον οικισμό Αλώνια Κέρτεζης και από εκεί νότια μέχρι το οικισμό Ζουρβιά. Από εκεί συνεχίζει δυτικά μέχρι την τοποθεσία Φραξιλιά και από εκεί συνεχίζει νότια μέχρι το οικισμό Δεσινό. Από εκεί ακολουθεί δρόμο προς το Αγρίδι μέχρι το ποταμό Αροάνιο. Από εκεί ακολουθεί την κοίτη του ποταμού μέχρι το οικισμό Σέλλι και στην συνέχεια ακολουθεί τοπικούς δρόμους και τον ποταμό Αροάνιο δυτικά μέχρι το οικισμό Τριπόταμα. Από εκεί ακολουθεί το περιφερειακό δρόμο νοτιοανατολικά, περνάει το οικισμό Λάμπεια και φτάνει στο οικισμό Σπαρτουλιά. Από εκεί ακολουθεί το όριο του υφιστάμενου ΖΕΠ/ΤΚΣ με κωδικό GR μέχρι την τοποθεσία Αγ. Νικόλαος. Από εκεί αρχικά ακολουθεί το δρόμο προς το Κακοτάρι και στην συνέχεια περικλείει το ορεινό όγκο Σκιαδοβούνι από νότια και νοτιοδυτικά φτάνοντας στο οικισμό Σκιαδάς. Από εκεί ακολουθεί αγροτικούς δρόμους με βορειοανατολική κατεύθυνση μέχρι την ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 23

27 τοποθεσία Μποστηράχη και από εκεί μέχρι το οικισμό Πτέρη. Από εκεί ακολουθεί αγροτικό και στην συνέχεια τοπικό δρόμο μέχρι να φτάσει το οικισμό Δροσιά. Από εκεί ακολουθεί το όριο του υφιστάμενου ΤΚΣ με κωδικό GR μέχρι τον οικισμό Καλέντζι. Από το οικισμό αυτό ακολουθεί αγροτικούς και τοπικούς δρόμους βορειοανατολικά, περνάει το οικισμό Σπαρτιά και φτάνει στο οικισμό Αλεποχώρι. Στην συνέχεια ακολουθεί το όριο του υφιστάμενου ΤΚΣ με κωδικό GR μέχρι την τοποθεσία Αγ. Σωτήρα. Από εκεί ακολουθεί αγροτικό δρόμο μέχρι οικισμό Σκαμνές και στην συνέχεια τοπικό δρόμο μέχρι το οικισμό Καλούσι. 5. SUMMARY OF ORNITHOLOGICAL EVALUATION AND PROPOSED DELIMITATION With the present work, the knowledge on the breeding birds of Mt. Erymanthos has been furthered, especially for the ones with a conservation importance. The research was directed towards the local breeding species since, according to all available data, the area is not crossed by important numbers of migrants. The status of 25 species with a conservation importance according to Birdlife International standards was examined. Those species were either reported or expected to breed in Mt. Erymanthos. In the process one more species was discovered to breed: the Common Quail. For species like the Golden Eagle, old breeding reports were confirmed. Other reports involving eg. the Rueppell's Warbler and the Cretzschmar's Bunting were not confirmed instead. In the end of the fieldwork it was found that 10 of the originally examined species were holding adequate numbers for the designation and delimitation of the area as an SPA. These priority species were different and in greater variety than the ones used in the designation of Mt. Erymanthos as an IBA in the year The area now has to be designated an SPA due to its importance at a national level for the Golden Eagle alone. The remaining 9 species (i.e. Short-toed Snake-eagle, Peregrine Falcon, Rock Partridge, Common Wood-pigeon, Eurasian Eagle-owl, Middle Spotted Woodpecker, Wood Lark, Tawny Pipit, Red-backed Shrike) were also ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 24

28 taken into account for the delimitation of the area. For all these species, little changes were made in the limits of the original IBA. The initial delimitation of the year 2000 was based primarily on the existing roads running along the perimeter of the area. Thus, virtually all the mountain range was included along with the important habitats almost in their entirety. At this stage the proposed changes are: 1. Extension of the limits north so as to include a small remaining portion of the Grecian Fir forest, habitat both to the Common Wood-pigeon and the Middle Spotted Woodpecker, missing from the original delimitation. 2. Extension of the limits east so as to include the remaining part of a cliff habitat, potentially important as a nest site for the Eurasian Eagle-owl. 3. Extension of the limits south so as to include Short-toed Snake-eagle foraging habitat and at the same time to attach the area to a neighbouring SCI for a better fixing of the delimitation. 4. Exclusion of a small southeast-facing valley since it is not habitat to any of the species mentioned above. The possibility of recolonisation of the area by the Griffon Vulture and the Bonelli s Eagle was also taken into account while setting these limits. The limits of the existing Important Bird Area and the limits of the proposed Special Protection Area are depicted in Map 3 of the CD-ROM (scale 1:50.000). The limits have been designed so as to include all critical habitats of the selection species (i.e. the Golden Eagle), year-round. Additionally and in accordance with the specifications for the delimitation of SPAs (see Dimalexis A., E. Bourdakis and E. Hadjicharalambous 2004) all habitats of the delimitation species have also been included in the proposed SPA. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 25

29 6. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ BirdLife International (2000) Threatened Birds of the World. BirdLife International & Lynx Edicions, Barcelona & Cambridge. BirdLife International Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International. (BirdLife Conservation Series No.12). Bourdakis S. & Vareltzidou, S Greece pp In Heath, M. F. and Evans, M. I., eds Important Bird Areas in Europe: Priority sites for conservation. 2: Southern Europe. Cambridge, UK: BirdLife International. BirdLife Conservation Series No. 8, p Campbell L. and Denis, R. (1996) Golden Eagles, Colin Baxter, Scotland. Cramp, S. and Perrins, C. M. (1994) The Birds of the Western Palearctic. Vol. 9. Oxford University Press, Oxford. Hagemeijer, E.J.M. and M.J. Blair (Editors) The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T & A D Poyser, London. Handrinos, G. and Akriotis, T The Birds of Greece. London, UK: Helm Publ. Hatzirvasanis, V.(compiler) Important Bird Areas in Greece: 097. Mount Erymanthos. In: Bourdakis S. & Vareltzidou S. (compilers). Important Bird Areas in Greece Database. Hellenic Ornithological Society, BirdLife International. (unpublished report) Heredia, B., L. Rose, and M. Painter. 1996: Globally threatened birds in Europe. Action Plans. Birdlife International, Council of Europe, Germany. Snow, D. and Perrins, C. M. (eds.) (1998) The Birds of the Western Palearctic, Concise Edition. Vol. 2. Oxford University Press, Oxford. Tucker, G. M. and Heath, M. F. (eds.) (1994) Birds in Europe: Their Conservation Status. BirdLife International, Cambridge (BirdLife Conservation Series No. 3). ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 26

30 Δημαλέξης Α., E. Μπουρδάκης και Έλενα Χατζηχαραλάμπους Προδιαγραφές οριοθέτησης Ζωνών Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 117 σελ. + i παράρτημα. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας: Μια γνωριμία με τους σημαντικούς βιοτόπους της Ελλάδας. Ειδική Έκδοση, Αθήνα. 272 σ. Καζαντζίδης, Σ. και Σ. Βαρελτζίδου (συντάκτες) Ορνιθολογικά Στοιχεία για το Τυποποιημένο Δελτίο Δεδομένων της υποψήφιας ΖΕΠ «Όρος Ερύμανθος» με κωδικό ΣΠΠΕ GR097. ΕΟΕ:Παραδοτέο Προγράμματος «Άμεσες ενέργειες για την προστασία έξη ειδών αρπακτικών» - ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση Περιβαλλοντικού Σχεδιασμού, ΤΔΦΠ. Παναγιωτοπούλου Μ Έκθεση ορνιθολογικής αξιολόγησης της περιοχής «GR36 Όρος Ίταμος», για το χαρακτηρισμό της ως Ζώνη Ειδικής Προστασίας. ΥΠΕΧΩΔΕ, Αθήνα και Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων Υγροτόπων (ΕΚΒΥ), Θέρμη. 37 σελ. + ii παραρτήματα. Παπανδρόπουλος Δημήτρης, Ορνιθολογικές παρατηρήσεις των ετών από το όρος Ερύμανθος. (Αδημοσίευτη εργασία) Χατζηρβασάνης Β., Ματσούκα Π., Αδαμακόπουλος Τ Τα βουνά του Μωριά., Πιτσιλός, Αθήνα. ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 27

31 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ ANNEXES ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 28

32 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1: ΠΙΝΑΚΕΣ Πίνακας Ι. Αξιολόγηση των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 29

33 Πίνακας Ι. Αξιολόγηση των ειδών χαρακτηρισμού και οριοθέτησης για την περιοχή «GR097 Όρος Ερύμανθος» AA Πιν. Ι Επιστημονική ονομασία Καθεστώς παρουσίας στην περιοχή μελέτης Res (p) Br (p) Win Stage παγκος. απειλ. ειδ. (ζευγά ρια) Κριτ. 1 (C1) αναπαραγ. πληθ. Ε.Ε (αναπαραγω γή) 1% flyway (μετανάστ ) Ε.Ε. 25 (διαχείμαση) αναπαρ. πληθ. Ευρώπης Κριτ. 3 (C3) (αναπαραγωγή) 1% flyway Κριτ. 3 (C3) (μετανάστ ) Ευρώπης Κριτ. 3 (C3) άτ υδροβια ή ζ Θαλασσοπ Κριτ. 4 (C4) πελαργ αρπακτ γεραν στρ Κριτ. 5 (C5) 5 σημ περ γεωγ περ >1% εθ πλ ή >0,1 βιογ πληθ Κριτ. 6 (C6) αναπ. πληθ. Ελλάδας 2 Gavia arctica Υ 1 4 Tachybaptus ruficollis Υ 15 5 Podiceps cristatus Υ Podiceps grisegena Υ 8 Podiceps nigricollis Υ 1 9 Calonectris diomedea Θ Puffinus yelkouan 20/60 ind Θ Hydrobates pelagicus Θ Phalacrocorax carbo Υ Phalacrocorax aristotelis Υ Phalacrocorax pygmeus Υ Pelecanus onocrotalus Υ Pelecanus crispus 10/30 ind οριοθέτησης (delimitation criterion) Υ Botaurus stellaris Υ Ixobrychus minutus Υ Nycticorax nycticorax Υ Ardeolla ralloides Υ Egretta garzetta Υ Casmerodius albus Υ Ardea cinerea Υ 6 Ελλάδας οριοθέτησης (delimitation criterion) ΗΜΑΛΕΞΗΣ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΡΑΣ Κοινοπραξία 30