Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ι Α Σ

Transcript

1 Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο Θ Ε Σ Σ Α Λ Ι Α Σ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΤΑΞΗ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ Το κοινωνιόγραμμα της σχολικής τάξης και η παιδαγωγική του σημασία Λουτριώτη Γεωργία Σταματοπούλου Παναγιώτα Ταμπουρά Κατερίνα Δ Εξάμηνο Βόλος Μάιος 2008

2 Περιεχόμενα Τι είναι κοινωνιομετρία...3 Τι είναι το κοινωνιομετρικό τεστ...4 Το κοινωνιόγραμμα και η σημασία του στην εκπαιδευτική πράξη...5 Ιστορική ανασκόπηση...7 Έρευνα...8 Συλλογή δεδομένων...9 Ανάλυση αποτελεσμάτων...10 Κοινωνιομετρικός πίνακας...11 Το κοινωνικό-μορφωτικό προφίλ των γονέων των παιδιών της τάξης...18 Κοινωνικο-πολιτιστικό προφίλ του κάθε μαθητή...20 Η επίδοση των μαθητών της τάξης...21 Το κοινωνικο μορφωτικό επίπεδο των γονέων σε σχέση με την επίδοση των παιδιών...24 Προτάσεις για υλοποίηση από τον εκπαιδευτικό...30 Παράρτημα Παράρτημα Βιβλιογραφία

3 Τι είναι κοινωνιομετρία Η κοινωνιομετρία είναι ο κλάδος της επιστήμης της κοινωνικής ψυχολογίας, ο οποίος επιχειρεί να διερευνήσει τη δομή των κοινωνικών σχέσεων ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας, συλλέγοντας πληροφορίες για το ρόλο, την κοινωνική θέση και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας (ηγετικές ικανότητες, ήθος, κοινωνική προσαρμογή, αποκλίσεις) κάθε μέλους της. (Moreno 1970). Η κοινωνιομετρία χρησιμοποιεί μία σειρά από τεχνικές και διεισδύει στην πραγματική δομή της ομάδας αποβλέποντας στη μέτρηση της έντασης και της έκτασης των συναισθηματικών ρευμάτων, με την έννοια της έλξης ή της απώθησης, προβάλλοντας μία «εκ των έσω» οπτική για τις σχέσεις των ιδίων των μελών της ομάδας. Η πιο συνηθισμένη και εύχρηστη τεχνική της είναι το κοινωνιομετρικό τεστ μέσω του οποίου οργανώνεται και το κοινωνιόγραμμα της ομάδας (Πυργιωτάκης 1999). 3

4 Τι είναι το κοινωνιομετρικό τεστ Πρόκειται για ένα ερωτηματολόγιο απλό στο οποίο διατυπώνεται η ονομαζόμενη «κοινωνιομετρική ερώτηση», που έχει συνήθως δύο σκέλη, όπως για παράδειγμα «με ποιον θα θέλατε να κάθεστε στο θρανίο και με ποιον δε θα θέλατε». Η συλλογή και η επεξεργασία των δεδομένων του τεστ βοηθά στη διερεύνηση του τρόπου με τον οποίο οργανώνεται η ομάδα, ώστε να μπορέσει ο ενδιαφερόμενος να οργανώσει το κοινωνιόγραμμα της ομάδας, να αξιολογήσει την οργάνωση της και να προτείνει λύσεις, όταν υπάρχει ανάγκη, είτε αναδιοργάνωσης είτε βελτίωσης της οργάνωσης (Τσιπλητάρης 1992).Οι απαντήσεις στην κοινωνιομετρική ερώτηση αποτελούν κατά κάποιο τρόπο επιλογή ή απόρριψη κάποιου ατόμου, γεγονός το οποίο καθορίζεται από το κριτήριο επιλογής. Στο παραπάνω παράδειγμα, το κριτήριο επιλογής είναι «σύντροφος στο θρανίο» και κατ επέκταση τα άτομα κατηγοριοποιούνται ως δημοφιλή, απομονωμένα, εξοστρακισμένα κτλ. Είναι γεγονός ότι αν αλλάξει το κριτήριο επιλογής συμβαίνουν συχνά διαφοροποιήσεις στη σύνθεση των υποομάδων που σχηματίζονται ανάλογα με το επίπεδο δημοτικότητας. Έτσι, ένα μέλος που κατατάσσεται στους δημοφιλείς όταν η ερώτηση αφορά την ψυχαγωγία, μπορεί να απορρίπτεται ως σύντροφος στην εργασία (Engelmayer 1987, Coie et al. 1982). 4

5 Το κοινωνιόγραμμα και η σημασία του στην εκπαιδευτική πράξη Για την κατανόηση της σχολικής τάξης σημαντική είναι η συμβολή της διερεύνησης των διαπροσωπικών σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των μαθητών, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει σε μεγάλο βαθμό τόσο την ψυχολογία των μαθητών όσο και την επίδοσή τους μέσα στη σχολική τάξη. Για το σκοπό αυτό, έχει αναπτυχθεί ειδική μέθοδος μελέτης, χρήσιμη για κάθε εκπαιδευτικό, γνωστή ως «κοινωνιόγραμμα». Το «κοινωνιόγραμμα» ασχολείται με τη μέτρηση των κοινωνικών σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας. Προσπαθεί δηλαδή να συλλάβει και να εκφράσει ποσοτικά και ποιοτικά τις κοινωνικές επαφές και τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας ή ανάμεσα στις διάφορες κοινωνικές ομάδες (Μ. Δεληκωστοπούλου-Σ.Γράψα: Η Κοινωνιομετρία στη σχολική τάξη, Αθήνα 1982). Είναι προφανές ότι η συμπάθεια και η αντιπάθεια αποτελούν στοιχεία που συγκροτούν τις ανθρώπινες σχέσεις και η συμπεριφορά αποτελεί κατά κανόνα την κοινωνική επένδυση των συναισθηματικών αυτών καταστάσεων από τις οποίες και υπαγορεύεται συνήθως. Είναι γεγονός ότι αγωγή συντελείται και μέσα από ένα πλέγμα πολύπλοκων αλληλεπιδράσεων μεταξύ των ατόμων ή μεταξύ ατόμων και ομάδας(ων). Έτσι, η σχολική τάξη δεν είναι απλώς μία συνάθροιση μεμονωμένων ατόμων αλλά μία δυναμική κοινωνική ομάδα, και με αυτή την έννοια η σύνθεση και η ποιότητα των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη της έχουν μεγάλη σημασία και επηρεάζουν καθοριστικά το φαινόμενο της αγωγής. Αυτό που μαθαίνουν τελικά τα παιδιά στο σχολείο δεν είναι αποτέλεσμα ούτε μόνο της ιδιοσυγκρασίας τους ούτε μόνο της οικογενειακής τους προέλευσης. Είναι επιπλέον το αποτέλεσμα από την παρατήρηση και τη συμμετοχή τους τόσο στην επίσημη κουλτούρα του σχολείου όσο παράλληλα και στην ανεπίσημη κουλτούρα των συνομηλίκων που συνδιαμορφώνει το κοινωνικό σύστημα του σχολείου ή της τάξης (Bank 1997). Το γεγονός αυτό έχει μεγάλη σημασία και για τη σχολική τάξη, επειδή η σύνθεσή των μελών της παραμένει για πολλά χρόνια σταθερή. Έτσι, η εδραίωση αρνητικών σχέσεων θα μπορούσε να βλάψει τους μαθητές εκείνους οι οποίοι, για παράδειγμα, θα ήταν αναγκασμένοι να βιώνουν για πολλά χρόνια το αίσθημα της αποδοκιμασίας ή και της απομόνωσης. Επιπρόσθετα, είναι πλέον βέβαιο ότι η επίτευξη της μάθησης συντελείται με μεγαλύτερη επιτυχία μέσα σε κλίμα ομαλών διαπροσωπικών σχέσεων 5

6 και ευνοϊκών επιδράσεων του περιβάλλοντος. Για τους λόγους αυτούς η δυναμική των ομάδων είναι απαραίτητο να αξιοποιείται στη διαδικασία της αγωγής. Η αξιοποίηση αυτή προϋποθέτει γνώση της δομής και των σχέσεων που αναπτύσσονται ανάμεσα στα μέλη της, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί κάνοντας ένα κοινωνιομετρικό τεστ μέσα σε μία σχολική τάξη και αναλύοντας εκτενώς τα αποτελέσματα του κάνοντας το αντίστοιχο κοινωνιόγραμμα. Καταυτόν τον τρόπο θα μπορέσει ο εκπαιδευτικός να αναλύσει και το ανεπίσημο πρόσωπο της ομάδας (σχολικής τάξης), το πρόσωπο δηλαδή που βασίζεται στις αυθόρμητες και μη τυπικές σχέσεις, οι οποίες για αυτό τον λόγο είναι και περισσότερο δραστικές. Είναι λοιπόν πολύ σημαντικό για τον εκπαιδευτικό να γνωρίζει αν υπάρχουν επιμέρους ομάδες μέσα στο σύνολο της τάξης, πως συγκροτούνται και ποιες είναι οι μεταξύ τους σχέσεις. Η σημασία του κοινωνιομετρικού τεστ είναι μεγάλη για τον εκπαιδευτικό δεδομένου ότι δεν θα πρέπει να περιορίζεται μόνο στην τυπική συμπλήρωση του ωραρίου του, αλλά να ενδιαφέρεται για την ουσιαστική εκπλήρωση της παιδευτικής του αποστολής (Πυργιωτάκης 2000). Από τη στιγμή που ο δάσκαλος αρχίσει να μελετάει τις διαπροσωπικές σχέσεις των μαθητών του και τη δομή που τις διέπει παύει να θεωρεί την τάξη του μία αθροιστική συσσώρευση ατόμων συνειδητοποιεί τη δυναμική της ομάδας και αντιλαμβάνεται τη δράση της με τρόπο που μπορεί να την αξιοποιήσει όχι μόνο στην επίτευξη στόχων αλλά και στην προαγωγή των κοινωνικών διεργασιών. Έχοντας κάνει λοιπόν ο εκπαιδευτικός το κοινωνιόγραμμα της σχολικής τάξης του, του παρέχεται η δυνατότητα να ικανοποιήσει κάποιες επιθυμίες των μαθητών του, να ερευνήσει και να εντοπίσει αίτια που δημιουργούν απομόνωση, αναστολές, απωθήσεις, συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις, καθώς επίσης και να επιλύσει προβλήματα και αντιπαραθέσεις που προκύπτουν μεταξύ των μαθητών του ώστε να εξασφαλίσει τις βασικές συναισθηματικές προϋποθέσεις για μάθηση και κοινωνικοποίηση. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι συχνά κάποιος μαθητής προτιμά να δεχτεί τις επιπλήξεις ή και την τιμωρία από το δάσκαλο παρά την αποδοκιμασία των συντρόφων του στην κλίκα (Coleman 1974). 6

7 Ιστορική ανασκόπηση Εμπνευστής και θεμελιωτής της Κοινωνιομετρίας είναι ο ουγγρικής καταγωγής ψυχίατρος και ψυχοκοινωνικός J.L.Moreno,ο οποίος άρχισε τις εργασίες του κατά τη διάρκεια του Α Παγκοσμίου Πολέμου σε ένα στρατόπεδο προσφύγων στο Mitendorf κοντά στη Βιέννη (βλ. J.L.Moreno: Die Grundlagen der Soziometrie, Köln 1954). Εκεί βίωσε την κοινωνική δυστυχία και την παραφροσύνη του πολέμου (βλ. J.L.Moreno, σελ. 10). Το 1925 ο Moreno μετανάστευσε στην Αμερική, όπου και συνέχισε τις προσπάθειές του. Οι ΗΠΑ, μια χώρα με πολυποίκιλες εθνικές και φυλετικές ομάδες και με μεγάλες αντιθέσεις και συγκρούσεις, πρόσφερε στον Moreno ιδανικό πεδίο για τη δοκιμή των κοινωνιομετρικών του προσπαθειών. Ο Moreno αποσκοπούσε στη δημιουργία μιας αυτοτελούς και αυτόνομης επιστήμης της Κοινωνιομετρίας η οποία θα παρέβαινε όπου θα υπήρχαν ενδο-ομαδικές και διαομαδικές συγκρούσεις και εντάσεις με σκοπό την εκτόνωση και την καταστολή τους. Διέκρινε την Κοινωνιομετρία σε περιγραφική και δυναμική. Η πρώτη απέβλεπε στην απλή περιγραφή των σχέσεων και η δεύτερη στη βαθύτερη σύλληψη της δυναμικής λειτουργίας που τις διέπει. Η Κοινωνιομετρία θα μπορούσε με τον τρόπο αυτό να συλλάβει τη δομή του κοινωνικού συνόλου, περιγράφοντας τις κοινωνικές σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα στο άτομο και την ομάδα και ανάμεσα στις διάφορες ομάδες, καθώς και όλες τις δυναμικές σχέσεις που τις διέπουν. Η φιλόδοξη αυτή επιδίωξη του Moreno δεν εκπληρώθηκε τελικά. Από την προσπάθεια του όμως προέκυψε η κοινωνιομετρική μέθοδος ή κοινωνιομετρικό τεστ, που χρησιμοποιείται για τη μελέτη των κοινωνικών σχέσεων και κυρίως αυτών που διαμορφώνονται ανάμεσα στα μέλη μιας ομάδας. Η εν λόγω μέθοδος εφαρμόστηκε ευρύτατα στη σχολική τάξη, γιατί, όπως τονίστηκε και παραπάνω, αποτελεί σημαντικό εργαλείο στα χέρια του εκπαιδευτικού. Στόχος δεν είναι μόνο η παρουσίαση της μεθόδου αλλά η μελέτη των σχέσεων που αναπτύσσονται μεταξύ των μαθητών της Δ τάξης του 6 ο Δημοτικού σχολείου Βόλου. 7

8 Έρευνα Στοχεύοντας στη διερεύνηση των διαπροσωπικών σχέσεων μιας τάξης θεωρήθηκε καταλληλότερη η επιλογή της Δ τάξης του 6ου Δημοτικού Βόλου. Βασικός στόχος είναι η ανάλυση της κοινωνικής δομής αυτής της τάξης, δεδομένου ότι σε αυτήν ηλικία οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των παιδιών αρχίζουν να γίνονται πιο σταθερές και κατ επέκταση το κοινωνιόγραμμα θα μπορούσε να αποτελέσει ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τον εκπαιδευτικό όσον αφορά την οργάνωση της τάξης για τα επόμενα δύο χρόνια του δημοτικού. Αρχικά, θεωρείται σκόπιμο να διερευνηθεί το κοινωνικό-πολιτιστικό προφίλ των μαθητών της τάξης, καταγράφοντάς τα στοιχεία του κάθε μαθητή σε ένα μικρό δελτίο ξεχωριστά για τον καθένα σχετικά με τη σύνθεση της οικογένειάς του, το μορφωτικό επίπεδο των γονέων του και την επαγγελματική τους κατάσταση.(βλ. παράρτημα 2) Με βάση αυτά τα στοιχεία, σχηματίζονται πίνακες (τους οποίους παραθέτουμε παρακάτω) που παρουσιάζουν το συνολικό προφίλ της τάξης. Στην συνέχεια, προκειμένου να αναπτυχθεί μία πιο λεπτομερής εικόνα της τάξης και των κοινωνικών σχέσεων των μελών της ομάδας, ακολουθεί η εφαρμογή του κοινωνιομετρικού τεστ, που όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, είναι σχετικά απλή, δεν προϋποθέτει ειδικές γνώσεις, και διέρχεται από τις εξής φάσεις: 1. Συλλογή των δεδομένων 2. Σχηματισμός του κοινωνιομετρικού πίνακα 3. Κατάρτιση του κοινωνιογράμματος (Πυργιωτάκης 2000). Στη συνέχεια, παρουσιάζονται αναλυτικά οι φάσεις του κοινωνιογράμματος. 8

9 Συλλογή δεδομένων Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η Κοινωνιομετρία στηρίζεται στη διαπίστωση των συμπαθειών ή των αντιπαθειών που αναπτύσσονται σε μία κοινωνική ομάδα, αφού αυτές αποτελούν τη βάση για τις διαπροσωπικές σχέσεις ανάμεσα στα μέλη της (Πυργιωτάκης 2000). Η συλλογή των δεδομένων, προκειμένου να διαπιστωθούν οι συμπάθειες και οι αντιπάθειες έγινε ως εξής: συνεννόηση με τον διευθυντή του σχολείου και συνεργασία με τον εκπαιδευτικό του τμήματος, ακολούθησε επίσκεψη στην τάξη όπου μοιράστηκε σ όλα τα παιδιά ένα φύλλο χαρτί στο οποίο έπρεπε να συμπληρώσουν το μικρό τους όνομα, χωρίς να ζητείται το επίθετο ώστε να μην προκύψει κάποιο θέμα παραβίασης προσωπικών δεδομένων. Στη συνέχεια, στο φύλλο αυτό υπήρχε η λεγόμενη κοινωνιομετρική ερώτηση στην οποία τους ζητήθηκε να απαντήσουν χρησιμοποιώντας τα ονόματα των συμμαθητών τους αλλά όχι τα επώνυμα. Η ερώτηση ήταν η εξής: «Ποιους συμμαθητές και συμμαθήτριες σου θα ήθελες να καλέσεις στη γιορτή για τα γενέθλιά σου;» και «Ποιους συμμαθητές και συμμαθήτριες σου δε θα ήθελες να καλέσεις στη γιορτή για τα γενέθλιά σου;».ζητήθηκε από τα παιδιά να απαντήσουν μόνα τους μέχρι τρία ονόματα για κάθε ερώτηση, χωρίς να το συζητήσουν με τον διπλανό τους, προκειμένου να μην υπάρξει κάποια απογοήτευση μεταξύ των παιδιών. Ήταν απαραίτητο να διασφαλιστεί η μυστικότητα των προτιμήσεων και των απορρίψεων τους. (Βλ. παράρτημα 1 παρατίθεται το ερωτηματολόγιο το οποίο μοιράστηκε στα παιδιά και στο οποίο κλήθηκαν να γράψουν τις απαντήσεις τους) 9

10 Ανάλυση αποτελεσμάτων Το σύνολο των μαθητών ήταν 22 άτομα, από τα οποία 14 αγόρια (67%) και 8 κορίτσια (33%). Ποσοστό μαθητών ανά φύλο 33% Αγόρια Κορίτσια 67% 10

11 Κοινωνιομετρικός πίνακας Το επόμενο στάδιο στη διεξαγωγή της έρευνας, αποτελεί η επεξεργασία των απαντήσεων των παιδιών (προτιμήσεις και απορρίψεις) και ο σχηματισμός του κοινωνιομετρικού πίνακα. Καταμετρώντας τον αριθμό των προτιμήσεων και απορρίψεων που δήλωσε κάθε μαθητής προκύπτει ο παρακάτω κοινωνιομετρικός πίνακας, ο οποίος κάθετα παρουσιάζει τις προτιμήσεις και τις απορρίψεις που δήλωσε κάθε παιδί για τους συμμαθητές του και οριζόντια παρουσιάζει τις προτιμήσεις και τις απορρίψεις που δέχτηκε κάθε παιδί από τους συμμαθητές του. 11

12 Κοινωνιόμετρικός Πίνακας: 4ης Τάξης 6ου Δημοτικού Σχολείου Βόλου Έδωσε Συνολικά+ Έδωσε Συνολικά - Συνολικά Θετικά Αρνητικά Συνολικά

13 Υπόμνημα 1 Βασίλης 2 Σπύρος 3 Οδυσσέας 4 Νίκος 5 Δημήτρης Κ. 6 Δημήτρης Κοντ. 7 Ευάγγελος Καρ. 8 Ευάγγελος Κοτ. 9 Γιώργος Κ. 10 Ευάγγελος Μ. 11 Γιώργος Τα. 12 Γιώργος Σ. 13 Χαράλαμπος 14 Άντυ 15 Ελβίρα 16 Ευφροσύνη 17 Παρασκευή 18 Ελευθερία 19 Κωνσταντίνα 20 Άντζελα 21 Αφροδίτη 22 Χριστίνα Ο δείκτης συνοχής, όπως παρουσιάζεται και παρακάτω, είναι 0,0129. Ο μέσος όρος προτιμήσεων είναι 2.82 και ο μέσος όρος απορρίψεων είναι Με βάση τον κοινωνιομετρικό πίνακα αυτής της σχολικής τάξης μπορούν να εξαχθούν τα εξής συμπεράσματα: Στη συγκεκριμένη τάξη σημειώνονται 12 αμοιβαίες επιλογές που δείχνουν δείκτη συνοχής 0,0129. Δεν δείχνουν ιδιαίτερα δεμένη ομάδα, άλλωστε οι επιλογές συνοδεύονται και από 6 αμοιβαίες απορρίψεις οι οποίες δείχνουν τις αντιθέσεις και τις συγκρούσεις στην ομάδα της τάξης. Παρατηρώντας τις επιλογές που δέχονται τα διάφορα άτομα προβάλλουν οι ηγετικές προσωπικότητες που έχουν αριθμό επιλογών 6 σημαντικά υψηλότερο από τον μέσο όρο επιλογών της τάξης (2.27). Τέτοιες προσωπικότητες είναι οι Δημήτρης Κ (Νο.5) και Δημήτρης Κοντ. (Νο.6) με αμφιλεγόμενη προσωπικότητα το Σπύρο (Νο.2) που δέχεται μεγάλο αριθμό προτιμήσεων αλλά παράλληλα και 2 απορρίψεις. Οι πραγματικά δημοφιλείς 13

14 προσωπικότητες έχουν μεγάλο αριθμό προτιμήσεων και καμία απόρριψη. Οι δημοφιλείς πόλοι έλξης φαίνεται να συμβάλουν στη συνοχή της ομάδας και έχουν ένα σημαντικό εύρος επικοινωνίας μέσα στη σχολική τάξη. Οι περισσότερες γραμμές κατευθύνονται από την περιφέρεια προς το κέντρο πράγμα που δείχνει ότι οι δημοφιλείς αποτελούν κέντρα ενδιαφέροντος. Όσον αφορά τα κορίτσια παρατηρείται ότι οι πιο δημοφιλείς είναι η Παρασκευή (Νο.18) και η Αφροδίτη (Νο.21) που δέχονται 4 προτιμήσεις και καμία απόρριψη. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι προτιμήσεις που δέχονται είναι στην πλειοψηφία τους από κορίτσια της τάξης. Πολλά παιδιά δεν ανήκουν σε μία κλίκα αλλά σε περισσότερες έτσι οι ομάδες είναι ανοιχτές στην επικοινωνία με άλλες ομάδες ή με μεμονωμένα άτομα. Στις προτιμήσεις των κοριτσιών είναι κατά πλειοψηφία κορίτσια με ελάχιστες προτιμήσεις στα αγόρια. Το ίδιο φαινόμενο παρατηρείται και με τα αγόρια, που δείχνει ότι τα παιδιά χωρίζονται σε υπο-ομάδες ανάλογα τους, αλλά οι ομάδες είναι ανοιχτές στη επικοινωνία μεταξύ τους. με το φύλο Παράλληλα, η Χριστίνα (Νο.22) είναι έντονα απορριπτόμενη με 13 απορρίψεις, δεν έχει κανένα συμμαθητή που να την αποδέχεται και δεν αποκομίζει η ίδια καμία ικανοποίηση από τη συμμετοχή στην τάξη. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι πλειοψηφία της τάξης απέρριψε η συγκεκριμένη μαθήτρια ενώ απορρίπτεται από την 2 άτομα που δεν την έχουν απορρίψει, που μπορεί να δείχνει έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων. Επιπρόσθετα, είναι αλβανικής καταγωγής και ήρθε στο σχολείο στη μέση της χρονιάς, γεγονός που συντελεί στην απομόνωσή της και ότι δεν υπήρξ ε μεγάλο χρονικό περιθώριο ώστε να ενσωματωθεί στην κοινωνική ομάδα της τάξης. Ένας άλλος παράγοντας που μπορεί να συμβάλει σ αυτό ίσως είναι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει με την ελληνική γλώσσα και κατά συνέπεια δυσχεραίνει την επικοινωνία με τους συμμαθητές της. Απορριπτόμενη είναι επίσης και η Ευφροσύνη (Νο.16) η οποία δέχεται 7 απορρίψεις πολύ πιο πάνω από το μέσο όρο απόρριψης της τάξης (2.27) και καμία προτίμηση από τους συμμαθητές της, ενώ η ίδια επιλέγει 3 από αυτούς. Ίσως οι επιλογές που κάνει δείχνουν ότι μάλλον χαρακτηρίζεται από έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων, δηλαδή η απόσυρση και η απομόνωση δεν είναι θέμα δικής της επιλογής. Αυτό οδηγεί στο συμπέρασμα ότι είναι απομονωμένα 14

15 άτομα, απορριπτόμενα από τους συμμαθητές τους για κάποιους λόγους όπως για παράδειγμα η καταγωγή τους, η επίδοσή τους ή συμπεριφορά τους απέναντι στους άλλους. Μια άλλη αιτία απόρριψης πιθανόν να είναι η επιθετική συμπεριφορά ή ότι δεν δείχνουν σεβασμό, αλληλεγγύη ή δίκαιη αντιμετώπιση των συμμαθητών τους (Waas & Graczyk 1999). Αξίζει να αναφερθεί ότι κανένα από τα αγόρια της τάξης δεν φαίνεται να είναι εντελώς απομονωμένο και να μην είναι αποδεκτός από κανένα δεδομένου ότι κανένα ς δεν έχει πάρει μόνο αρνητικές ψήφου ς. Καθώς επίσης δεν υπάρχουν άτομα που να είναι εντελώς αγνοημένα ή παραμελημένα από τους συμμαθητές τους, δηλαδή δεν έχουν πάρει ούτε μια αρνητική ή θετική ψήφο. Τα στοιχεία του κοινωνιομετρικού πίνακα είναι δυνατόν να παρουσιαστούν περισσότερο παραστατικά και με διάφορα διαγράμματα και γραφικές παραστάσεις προκειμένου να γίνουν πιο αντιληπτά και εμφανή τα αποτελέσματα. Συγκεκριμένα, παρατίθενται το κοινωνιόγραμμα προτιμήσεων και το κοινωνιόγραμμα απορρίψεων. 15

16 16

17 17

18 Το κοινωνικό-μορφωτικό προφίλ των γονέων των παιδιών της τάξης Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα των παιδιών της τάξης Μόρφωση του Συχνότη Αθροιστικό πατέρα τα Ποσοστό ποσοστό Ανώτατη 11 50,0 50,0 Στοιχειώδη ς 3 13,6 63,6 Άγνωστη 8 36,4 100,0 Σύνολο ,0 Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα των παιδιών της τάξης fateducation Frequency 6 50,0% 4 36,36% 2 13,64% 0 Anotati Stixiodis Uknown fateducation Το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα των παιδιών αυτής της τάξης είναι ανώτατο σε ποσοστό 50%. 18

19 Το μορφωτικό επίπεδο της μητέρας των παιδιών της τάξης Η μόρφωση της μητέρας Συχνότη Αθροιστι κό τα Ποσοστό ποσοστό Ανώτατη 5 22,7 22,7 Ανώτερη 1 4,5 27,3 Στοιχειώ δης 3 13,6 40,9 Άγνωστη 13 59,1 100,0 Σύνολο ,0 Το μορφωτικό επίπεδο motheducation της μητέρας των παιδιών της τάξης Frequency ,09% ,73% 13,64% 0 4,55% Anotati Anoteri Stixiodis Uknown motheducation Ένα ποσοστό 22.7% των μαθητών αυτής της τάξης έχουν μητέρες με ανώτατο μορφωτικό επίπεδο. 19

20 Κοινωνικο-πολιτιστικό προφίλ του κάθε μαθητή Μετά από επεξεργασία των δεδομένων, διαμορφώνεται μία πρώτη γενική εικόνα του συνόλου των μαθητών. Σχετικά με το κοινωνικο-πολιτιστικό προφίλ του κάθε μαθητή, προκύπτουν τα παρακάτω συμπεράσματα: Graph: Ποσοστά μαθητών σε σχέση με την εθνικότητά τους nationality Greek Albanian 13,64% Albanian 86,36% Greek Το 86,36% των μαθητών της τάξης είναι ελληνικής καταγωγής και το 13,64% είναι αλβανικής καταγωγής. 20

21 Η επίδοση των μαθητών της τάξης Συχνότητ α Ποσοστό Αθροιστικό ποσοστό Άριστ η 15 68,2 68,2 Πολύ Καλή 4 18,2 86,4 Καλή 3 13,6 100,0 Σύνολ ο ,0 Η επίδοση των μαθητών της τάξης Frequency ,18% 3 18,18% 13,64% 0 Aristi Poli Kali Kali studperformance Το επίπεδο της τάξης όσον αφορά την επίδοση είναι άριστο με ποσοστό μαθητών 68,18% ενώ μόνο το 13,64% παρουσιάζει καλή επίδοση. Συμπερασματικά μπορεί να ειπωθεί ότι πρόκειται για μια πολύ καλή τάξη ως προς την επίδοση των μαθητών. 21

22 Επίδοση των μαθητών σε σχέση με το φύλο Η επίδοση του μαθητή Σύνολο Πολύ Άριστη Καλή Καλή φύλο αρσενι κό Θηλυκ ό Σύνολο Η επίδοση των μαθητών της τάξης ανάλογα με το φύλο studperformance Aristi Poli Kali Kali 8 Count 6 50,0% ,18% 0 9,09% 9,09% 4,55% male female gender 9,09% Τα αγόρια εμφανίζονται να είναι άριστοι μαθητές με ποσοστό 50% έναντι των κοριτσιών με αντίστοιχο ποσοστό 18,16%. Ίσως η επίδοση να είναι ένα κριτήριο προτίμησης των μαθητών για τους συμμαθητές τους. Με βάση το κοινωνιόγραμμα βλέπουμε ότι οι πιο δημοφιλείς μαθητές είναι αγόρια τα οποία παρουσιάζουν καλύτερη επίδοση. 22

23 Επίδοση των μαθητών ανάλογα με την εθνικότητα Η επίδοση του μαθητή Πολύ Άριστη Καλή Καλή Σύνολο εθνικότη Ελληνικ τα ή Αλβανικ ή Σύνολο Bar Chart studperformance Aristi Poli Kali Kali 10 Count ,64% ,18% 0 Greek 4,55% 4,55% nationality Albanian 9,09% Είναι φανερό ότι οι μαθητές ελληνικής καταγωγής παρουσιάζουν καλύτερη επίδοση (με ποσοστό 63,64% άριστη) σε σχέση με τους μαθητές αλβανικής καταγωγής, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους παρουσιάζουν καλή επίδοση (με ποσοστό 9,09%). Η καλή γνώση της Ελληνικής γλώσσας βοηθά τους μαθητές ελληνικής καταγωγής ενώ μπορεί να είναι ένα εμπόδιο για τους άλλους μαθητές το οποίο μπορεί να ξεπεραστεί με τις ανάλογες προσπάθειες από τα παιδιά αυτά αλλά και τους κατάλληλους χειρισμούς του δασκάλου. 23

24 Το κοινωνικο μορφωτικό επίπεδο των γονέων σε σχέση με την επίδοση των παιδιών Η εκπαίδευση του πατέρα σε σχέση με την επίδοση του μαθητή Η επίδοση του μαθητή Πολύ Άριστη Καλή Καλή Σύνολο Η Ανώτατη εκπαίδευ Στοιχειώδ ση του ης πατέρα Άγνωστη Σύνολο Bar Chart 10 studperformance Aristi Poli Kali Kali 8 Count 6 45,45% ,18% 13,64% 9,09% 4,55% 4,55% 4,55% Anotati Stixiodis Uknown fateducation Η επίδοση των μαθητών επηρεάζεται από το μορφωτικό επίπεδο του πατέρα τους, όπως διαφαίνεται στο διάγραμμα, ότι οι μαθητές που έχουν πατέρα με ανώτατη εκπαίδευση παρουσιάζουν άριστη επίδοση με ποσοστό 45,45%, ενώ όταν η μόρφωση του είναι στοιχειώδης, μόνο το 9,09% παρουσιάζει άριστη επίδοση. 24

25 Η επίδοση των μαθητών σε σχέση με τη μόρφωση της μητέρας Η επίδοση των μαθητών Πολύ Άριστη Καλή Καλή Σύνολο Η Ανώτατη μόρφωση Ανώτερη της Στοιχειώδ μητέρας ης Άγνωστη Σύνολο Η επίδοση των μαθητών σε σχέση με τη μόρφωση της μητέρας Bar Chart 10 studperformance Aristi Poli Kali Kali 8 Count ,91% ,18% 9,09% 13,64% 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% Anotati Anoteri Stixiodis Uknown motheducation Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα η επίδοση των μαθητών είναι άριστη σε ποσοστό 18.18% όταν η μόρφωση της μητέρας είναι ανώτατη ενώ μόνο το 4.55% των μαθητών η επίδοση είναι άριστη όταν η μόρφωση της μητέρας είναι στοιχειώδης. Μπορεί να ειπωθεί ότι η μόρφωση της μητέρας επηρεάζει την επίδοση των μαθητών, όσο ανώτερο το μορφωτικό επίπεδο αυτής τόσο καλύτερη είναι η επίδοση των μαθητών. 25

26 Η επίδοση των μαθητών σε σχέση με το επάγγελμα του πατέρα Η επίδοση των μαθητών Σύνολο Πολύ Άριστη Καλή Καλή το Βιολόγος επάγγελμα του πατέρα Κομμωτής Μηχανικός Ναυτικός Πιλότος Σκηνοθέτης Χημικός Δεν Υπάρχει Εκπαιδευτικός Εργάτης Φυσιοθεραπευτ ής Γυναικολόγος Ηλεκτροτεχνίτη ς Ιδ. Υπάλληλος Καθηγητής Σύνολο

27 Η επίδοση των μαθητών σε σχέση με το επάγγελμα του πατέρα 3,0 2,5 studperformance Aristi Poli Kali Kali 2,0 Count 1,5 13,64% 1,0 9,09% 9,09% 9,09% 0,5 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% 0,0 Fusikotherapeutis Ergatis Ekpaideutikos Den Yparxei Biologos Komotis Kathigitis Id.Ypallilos Hlektrotexnitis Gunailkologos Ximikos Skinothetis Pilotos Nautikos Mixanikos foccup Παρατηρώντας το παραπάνω ιστόγραμμα είναι δυνατόν να ειπωθεί ότι και το επάγγελμα του πατέρα επηρεάζει την επίδοση των μαθητών. Πιο συγκεκριμένα, παιδιά καθηγητών έχουν άριστη επίδοση σε ποσοστό 13.64%, ακολουθούν τα παιδιά των εκπαιδευτικών με ποσοστό 9,9% να παρουσιάζουν άριστη επίδοση. 27

28 Η επίδοση των μαθητών σε σχέση με το επάγγελμα της μητέρας Η επίδοση των μαθητών Πολύ Άριστη Καλή Καλή Σύνολο Το Αισθητικός επάγγελμα Οικιακά της μητέρας Χημικός Μηχανικός Άγνωστη Δασκάλα Δημοτική Υπάλληλος Iδιοκ. Καταστήματ ος Εργάτρια Γεωπόνος Ιδιοτ. Υπάλληλος Κομμώτρια Κυτταρολόγ ος Σύνολο

29 Η επίδοση των μαθητών σε σχέση με το επάγγελμα της μητέρας 5 4 studperformance Aristi Poli Kali Kali Count 3 22,73% 2 1 9,09% 9,09% 9,09% 0 Unknown Ximikos Mixanikos Oikiaka Kuttarologos Komotria Id. Ypallilos Geoponos Ergatria Idiok.Katastimatos Dimot. Ypallilos Daskala Aisthitikos 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% 4,55% mothocc Είναι εμφανές ότι η επίδοση των μαθητών είναι άριστη σε ποσοστό 22.73% όταν η μητέρα δεν εργάζεται και κατά συνέπεια έχει τη δυνατότητα να αφιερώσει περισσότερο χρόνο στα παιδιά και στη μόρφωσή τους. 29

30 Προτάσεις για υλοποίηση από τον εκπαιδευτικό Η επίδραση των σχέσεων του παιδιού με τους συνομήλικους του είναι σημαντική τόσο στην κοινωνική, γνωστική και συναισθηματική του ανάπτυξη όσο και στην ανάπτυξη δεξιοτήτων για διαπροσωπικές σχέσεις και τη μελλοντική του ένταξη στην κοινωνική ζωή (Duck 1993). Βασική επιδίωξη κάθε παιδιού είναι να γίνει αποδεκτό από την ομάδα συνομηλίκων, να μοιραστεί μαζί τους δραστηριότητες και ενδιαφέροντα για να διαμορφώσει μια ταυτότητα. Τυχόν απόρριψη από την πλευρά των συνομηλίκων μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος, χαμηλή αυτοπεποίθηση, εχθρότητα και να επηρεάσει αρνητικά την κατοπινή κοινωνική προσαρμογή του (Damon & Hart 1988). Ο εκπαιδευτικός γνωρίζοντας την σημασία των κοινωνικών σχέσεων που σχηματίζουν τα παιδιά και τον καθοριστικό ρόλο που παίζουν στην συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική τους ανάπτυξη θα προσπαθήσει να μετριάσει τις σχέσεις ανταγωνισμού που μπορεί να υπάρχουν στη σχολική τάξη και να εντάξει τα απομονωμένα παιδιά. Μια συμπαγή ομάδα χωρίς συγκρούσεις και διαιρέσεις έχει πολύ καλή απόδοση στη σχολική εργασία και αυξημένο ενθουσιασμό των μελών της για ομαδική εργασία και δραστηριότητες. Ενδεικτικά ο δάσκαλος θα μπορούσε να αλλάξει τον τρόπο που κάθονται τα παιδιά μέσα στην τάξη. Για παράδειγμα μια ομάδα που αποτελείται από καλούς μόνο μαθητές να ενσωματώσει ένα μαθητή που είναι απομονωμένος και ίσως δεν έχει και πολύ καλή επίδοση. Εναλλακτικά, ένας δύο καλοί μαθητές να συμμετέχουν σε μια ομάδα με πιο αδύναμους μαθητές. Μια άλλη τεχνική που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο εκπαιδευτικός είναι να δώσει στους απομονωμένους μαθητές να αναλάβουν μια δραστηριότητα ή να τους αναθέσει να είναι υπεύθυνοι για κάτι μέσα στην τάξη, πράγμα που θα προσδώσει κύρος σ αυτά τα παιδιά και θα τα κάνει να πιστέψουν στις δυνατότητές τους και κατά συνέπεια θα αντιμετωπιστούν θετικά και θα γίνουν αποδεκτά από τα άλλα παιδιά. Ο Struck προτείνει οι ομάδες εργασίας να περιλαμβάνουν μαθητές με ποικίλες δυνατότητες επίδοσης και κοινωνικό status. Έτσι οι αδύνατοι μαθητές δεν χάνουν την επαφή τους με τα standards επίδοσης της τάξης και οι μαθητές με χαμηλές επιδόσεις ή με ελλιπή κοινωνικότητα έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν κοινωνικές δεξιότητες, όπως ετοιμότητα για βοήθεια και αποδοχή των ευθυνών. 30

31 Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι δεν είναι πάντα επιθυμητή ή αναγκαία η διάλυση των κλικών αντίθετα κάποιοι μαθητές μπορεί να δυσαρεστηθούν από την απομάκρυνσή τους από τους επιθυμητούς συνεργάτες και να προκύψουν αντιδράσεις που μόνο στη βελτίωση του κλίματος της τάξης δεν θα συμβάλουν (Petillon 1982). Παρόλα αυτά, η ομάδα στην οποία φαίνεται να ανήκουν οι Δημήτρης Κ., Δημήτρης Κοντ. και Σπύρος που έχει ηγετικό ρόλο στον κοινωνικό ιστό της τάξης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως συνδετικός κρίκος για να συνδεθούν γύρω από αυτή και άλλα παιδιά ώστε να επιτευχθεί η βελτίωση της συνοχής της τάξης ως συνόλου. Επιπρόσθετα στο πλαίσιο του σχολείου ο εκπαιδευτικός μπορεί να συντονίσει θέμα συζήτησης για διακρίσεις και προκαταλήψεις που θα ήταν πολύ ωφέλιμο ώστε τα παιδιά να διαμορφώσουν τις κατάλληλες στάσεις και αντιλήψεις. Σ αυτό το σημείο θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι οι αντιλήψεις των παιδιών σχετικά με τις κοινωνικές σχέσεις τους μεταβάλλονται σταδιακά (Furman & Bierman 1983) για αυτό καλό θα ήταν να επαναληφθεί το τεστ ώστε ο εκπαιδευτικός να γνωρίζει το κλίμα στην τάξη και να μπορέσει να προβεί στις απαραίτητες διορθωτικές κινήσεις. Κάνοντας το τεστ για δεύτερη φορά στην ίδια τάξη θα μπορέσει να έχει μια ανατροφοδότηση σχετικά με τις ενέργειες που έκανε βασιζόμενος στα αποτελέσματα του προηγούμενου τεστ και να δει τι ήταν αποτελεσματικό και τι όχι. Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός έχει τη δυνατότητα να παρουσιάσει στην τάξη το κοινωνιόγραμμα μιας άλλης τάξης και να συζητήσει μαζί με τους μαθητές τα αποτελέσματα για να ανακαλύψει τις αιτίες σχηματισμού κλικών, τι οδηγεί τα παιδιά να απορρίπτουν ή να αγνοούν ένα άτομο, καθώς επίσης να αναζητηθούν λύσεις για τη βελτίωση της κοινωνικής τους θέσης. Για να είναι καλύτερη η διδασκαλία και η μάθηση αποτελεσματικότερη, ο δάσκαλος μπορεί να χρησιμοποιήσει το τεστ μέτρησης ψυχολογικού κλίματος της τάξης σε συνδυασμό με το κοινωνιόγραμμα. Γενικότερα ο εκπαιδευτικός προκειμένου να βοηθήσει τα απομονωμένα παιδιά να βελτιώσουν την αυτοεικόνα τους που θα γίνει αν τους δοθούν ευκαιρίες επιτυχίας μέσα στο πλαίσιο της σχολικής εργασίας και των σχολικών δραστηριοτήτων θα πρέπει να: Λάβει υπόψη τα όρια των δυνατοτήτων τους για επίδοση καθώς και την ταχύτητα με την οποία ολοκληρώνουν κάθε εργασία που τους αναθέτει (Ματσαγγούρας 2000). 31

32 Τους ενθαρρύνει σε επιτυχίες, με ιδιαίτερες συζητήσεις είτε δίνοντάς τους ευκαιρίες για νέες προσπάθειες (περισσότερα κείμενα ή ασκήσεις). Στις συζητήσεις θα πρέπει να φανερώνει θετικές προσδοκίες για μελλοντικές επιδόσεις τους (Μπασέτας 1999). Διακρίνει ειδικές ικανότητες και δημιουργεί συνθήκες στις οποίες αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν, για παράδειγμα ανάθεση θεατρικού ρόλου στο σχολικό θέατρο αν διακρίνει θεατρικό ταλέντο ή ανάθεση κατασκευής κάποιου προπλάσματος όταν διακρίνει κατασκευαστικές δεξιότητες (Μπίκος 2004). Δείχνει εμπιστοσύνη σε παιδιά που έχουν προκαλέσει αντίθετες προσδοκίες από την πλευρά των συμμαθητών τους, αναθέτοντάς τους καθήκοντα ή αποστολές που χρειάζονται υπευθυνότητα και παρέχουν κύρος (Asher & Coie 1990) 32

33 Παράρτημα 1 ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Όνομα:. Ερώτηση 1: Ποιους συμμαθητές και συμμαθήτριες σου θα ήθελες να καλέσεις στη γιορτή για τα γενέθλιά σου; (μπορείς να γράψεις μέχρι τρεις) Ερώτηση 2: Ποιους συμμαθητές και συμμαθήτριες σου δε θα ήθελες να καλέσεις στη γιορτή για τα γενέθλιά σου; (μπορείς να γράψεις μέχρι τρεις) Ευχαριστούμε πολύ!!! 33

34 Παράρτημα 2 1. Όνομα μαθητή:βασίλης Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:καθηγητής Μόρφωση πατέρα:φιλόλογος Επάγγελμα μητέρας:ανώτατη Μόρφωση μητέρας:ανώτατη 2. Όνομα μαθητή: Σπύρος Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:ιδιωτικός υπάλληλος Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:οικιακά Μόρφωση μητέρας: 3. Όνομα μαθητή: Ελβίρα Επίδοση:Πολύ καλή Επάγγελμα πατέρα:ιδιωτικός υπάλληλος Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:κομμώτρια Μόρφωση μητέρας: 4. Όνομα μαθητή: Οδυσσέας Επίδοση:Πολύ καλή Επάγγελμα πατέρα:σκηνοθέτης Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:ιδιωτική Υπάλληλος Μόρφωση μητέρας: 5. Όνομα μαθητή: Νίκος Επίδοση:Πολύ καλή Επάγγελμα πατέρα:πανεπιστημιακός Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας:χημικός Μηχανικός Μόρφωση μητέρας:ανώτατη 34

35 6. Όνομα μαθητή: ημήτρης Κα. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:χημικός Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας:οικιακά Μόρφωση μητέρας:. 7. Όνομα μαθητή: Ευφροσύνη Επίδοση:Πολύ καλή Επάγγελμα πατέρα:ιδιωτικός υπάλληλος Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:επιχειρηματίας Μόρφωση μητέρας: 8. Όνομα μαθητή:ευάγγελος Καρ. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:ναυτικός Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:οικιακά Μόρφωση μητέρας: 9. Όνομα μαθητή: Παρασκευή Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:καθηγητής Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας: ασκάλα Μόρφωση μητέρας:ανώτατη 10. Όνομα μαθητή: ημήτρης Κοντ. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:βιολόγος Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας: ασκάλα Μόρφωση μητέρας:ανώτατη 11. Όνομα μαθητή: Ευάγγελος Κοτ. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:καθηγητής Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας:γεωπόνος Μόρφωση μητέρας:ανώτατη 35

36 12. Όνομα μαθητή: Ελευθερία Επίδοση:Καλή Επάγγελμα πατέρα:κομμωτής Μόρφωση πατέρα:στοιχειώδης Επάγγελμα μητέρας:ιδιωτική υπάλληλος Μόρφωση μητέρας: 13. Όνομα μαθητή: Γεώργιος Κ. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:ηλεκτροτεχνίτης Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:οικιακά Μόρφωση μητέρας: 14. Όνομα μαθητή: Κωνσταντίνα Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:γυναικολόγος Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας:κυτταρολόγος Μόρφωση μητέρας:ανώτατη 15. Όνομα μαθητή: Ευάγγελος Μ. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:πιλότος Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:οικιακά Μόρφωση μητέρας: 16. Όνομα μαθητή: Άντζελα Επίδοση:Άριστα Επάγγελμα πατέρα:εργάτης Μόρφωση πατέρα:στοιχειώδης Επάγγελμα μητέρας: Μόρφωση μητέρας: 36

37 17. Όνομα μαθητή:αφροδίτη Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:εκπαιδευτικός Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας:αισθητικός Μόρφωση μητέρας:στοιχειώδης 18. Όνομα μαθητή: Γεώργιος Τ. Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα:εκπαιδευτικός Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας:ιδιωτικός υπάλληλος Μόρφωση μητέρας: 19. Όνομα μαθητή: Γεώργιος Σ. Επίδοση:Άριστα Επάγγελμα πατέρα:φυσικοθεραπευτής Μόρφωση πατέρα:ανώτατη Επάγγελμα μητέρας: ημοτική υπάλληλος Μόρφωση μητέρας: 20. Όνομα μαθητή: Χαράλαμπος Επίδοση:Άριστη Επάγγελμα πατέρα: Μόρφωση πατέρα: Επάγγελμα μητέρας:ιδιωτική υπάλληλος Μόρφωση μητέρας: 21. Όνομα μαθητή: Άντυ Επίδοση:Μέτρια Επάγγελμα πατέρα:εργάτης Μόρφωση πατέρα:στοιχειώδης Επάγγελμα μητέρας: Μόρφωση μητέρας: 37

38 22. Όνομα μαθητή: Χριστίνα Επίδοση:Καλή Επάγγελμα πατέρα:εργάτης Μόρφωση πατέρα:στοιχειώδης Επάγγελμα μητέρας: Μόρφωση μητέρας: 38

39 Βιβλιογραφία Κωνσταντίνος Γ. Μπίκος, «Αλληλεπίδραση και Κοινωνικές Σχέσεις στη σχολική τάξη», Ελληνικά Γράμματα Ιωάννης Ε. Πυργιωτάκης, «Εισαγωγή στην Παιδαγωγική Επιστήμη», Ελληνικά Γράμματα 39