ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ. Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι. Φωνολογία

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς.

2 Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Μάθημα 4 ο Χειμερινό εξάμηνο Υποχρεωτικό Α Εξαμήνου Διδασκαλία: Μαρία Μαστροπαύλου 1 Η μελέτη της λειτουργίας των φθόγγων σε ένα συγκεκριμένο γλωσσικό σύστημα. Ποια η διαφορά ανάμεσα σε Φωνητικήκαι ; Η Φωνητική μελετά: Τις φυσικές ιδιότητες των γλωσσικών ήχων, Την εξωτερική τους υπόσταση. Η μελετά : Τη λειτουργία των γλωσσικών ήχων σε μια συγκεκριμένη γλώσσα, όπως αυτή διαμορφώνεται από κανόνες, Την εσωτερική αναπαράστασή τους στη γνώση των ομιλητών. 2 1

3 Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα Σχέση αντίθεσης ανάμεσα σε 2 φθόγγους: [píno] [tíno] όταν στο ίδιο περιβάλλον μπορούμε να αντικαταστήσουμε τον ένα με τον άλλο αλλάζοντας τη σημασία. 3 Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα [p] [t]: σε σχέση αντίθεσης, έχουν διαφοροποιητική αξία (διαφοροποιούν 2 λέξεις: πίνω-τείνω) [p],[t]= φωνήματα: /p/, /t/ 4 2

4 Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα [píno] [tíno]: διαφέρουν κατά ένα μόνο τεμάχιο οι δύο αυτές λέξεις αποτελούν ελάχιστο ζεύγος αντίθεσης [páno] [χáno]: Είναι ελάχιστο ζεύγος; [p],[χ]= φωνήματα; /p/,/χ/ 5 Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα Τα φωνήματα θεωρούνται φθόγγοι διαφοροποιητικοί ή αντιθετικοί: Αντιδιαστέλλουν σημασίες. Η αντικατάσταση του ενός από τον άλλον δημιουργεί ελάχιστο ζεύγος. Φωνήματα: Αφηρημένες νοητικές αναπαραστάσεις των φωνολογικών μονάδων μιας γλώσσας. 6 3

5 Σχέση αντίθεσης, ελάχιστα ζεύγη και φωνήματα δείτε τα παρακάτω: πρόκειται για ελάχιστα ζεύγη; beat [bit] [i] - boot [but] [u] bit [bɪt] [ɪ] - but [bʌt] [ʌ] bet [bɛt] [ɛ] - bought [bɔt] [ɔ] τι λέτε για τα επόμενα; seed [sid] - soup [sup] bar [bar] - rob [rab] 7 Σχέση συμπληρωματικής κατανομής [γála] [ʝéla]: ελάχιστο ζεύγος; [ʝ],[γ]= φωνήματα;; [ʝ]: [j]: αλλόφωνο του φωνήματος /γ/ όταν ακολουθούν εμπρόσθια φωνήεντα διάκοσμος /ðjákosmos/ αλλόφωνοτου φωνήματος /i/όταν είναι άτονο και ακολουθεί φωνήεν. 8 4

6 Αλλόφωνα [kórna] [cérna] [k] [c] [córna] [kérna]??? Φωνητικά συγγενικοί φθόγγοι, οι οποίοι δεν μπορούν να αντικαταστήσουν ο ένας τον άλλο στο ίδιο περιβάλλον: Σχέση συμπληρωματικής κατανομής: Αλλόφωνα: επιφανειακές ποικιλίες του ίδιου φωνήματος (/k/). 9 Φώνημα Μονάδα που χρησιμοποιούμε για να αναπαραστήσουμε τον ήχο των λέξεων στο νοητικό μας λεξικό. Π.χ. σκεφτείτε τις παρακάτω λέξεις: αρχίζουν με τον ίδιο φθόγγο; Ποιος είναι αυτός; κάνω - και 10 5

7 Αλλόφωνο Διαφορετικές πραγματώσεις (τρόποι προφοράς ή άρθρωσης) ενός φωνήματος. Επομένως: φώνοι Φώνημα: /k/ Αλλόφωνα: [k] [c] [a], [o],[u] [e],[i] 11 Φώνος Η φωνητική (αρθρωτική) πραγμάτωση ενός φωνήματος. Αλλόφωνα Φώνοι που αποτελούν πραγματώσεις του ίδιου φωνήματος. Κάποιο φώνημα μπορεί να: έχει έναν φώνο(να πραγματώνεται με έναν τρόπο) ή να έχει περισσότερους φώνους(να πραγματώνεται με διαφορετικούς τρόπους), να έχει δηλαδή αλλόφωνα. 12 6

8 Φώνος και αλλόφωνα φωνήματα φώνοι περιβάλλον /p/ [p] παντού /t/ [t] παντού /k/ [c] i, e [k] o, a, u /f/ [f] παντού /θ/ [θ] παντού /χ/ [ç] i, e [χ] o, a, u αλλόφωνα 13 Συμπληρωματική κατανομή Αγγλική: στοματικά και ρινικοποιημένα φωνήεντα. Τάση ρινικοποίησηςφωνηέντων σε συγκεκριμένες θέσεις: ΚΑΝΟΝΑΣ Ένα φωνήεν ή μια δίφθογγος τρέπονται σε ρινικά πριν από ένα ρινικό τεμάχιο (μέσα στην ίδια συλλαβή). 14 7

9 Συμπληρωματική κατανομή Επομένως: Τα ρινικά και στοματικά φωνήεντα βρίσκονται σε συμπληρωματική κατανομή: Φωνήεντα Τελικήθέση Πριν από ρινικά σύμφωνα Στοματικά Ναι Όχι Πριν από στοματικά σύμφωνα Ναι Ρινικά Όχι Ναι Όχι 15 Σχέσεις που έχουμε δει ως τώρα: Αντίθεση: φωνήματα σε ελάχιστα ζεύγη Συμπληρωματική κατανομή: αλλόφωνα 16 8

10 Σχέσεις ελεύθερης εναλλαγής Δυο φθόγγοι βρίσκονται σε ελεύθερη εναλλαγήόταν μπορούν να αντικαταστήσουν ο ένας τον άλλο χωρίς να αλλάξει το νόημα της λέξης. 17 Σχέσεις ελεύθερης εναλλαγής Ανάμεσα σε φωνήματα: economics /e/ [ekonomiks] /i/ [ikonomiks] 18 9

11 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Διαφοροποιητική λειτουργία φώνων: η ικανότητά τους να αντιδιαστείλουν σημασίες. Για να μπορούν δύο φώνοι να αντιδιαστείλουν σημασίες, πρέπει να υπάρχει κάποια φωνητική διαφορά μεταξύ τους. 19 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Ποια φωνητική διαφορά εντοπίζετε μεταξύ των διαφοροποιητικών φώνων στο παρακάτω ελάχιστο ζεύγος; [sita] [zita] Ηχηρότητα: διαφοροποιεί τις δύο λέξεις. Διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό: Ένα φωνητικό χαρακτηριστικό που διαχωρίζει ένα φώνημα από ένα άλλο

12 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Μπορούν να χαρακτηριστούν με παρουσία (+) ή απουσία (-) τους από κάποιο τεμάχιο (φώνο). Κάθε χαρακτηριστικό μπορεί να έχει δύο τιμές: (+) παρουσία (-) απουσία 21 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Ηχηρότητα: Ηχηροί φθόγγοι [+ηχηροί] Άηχοι φθόγγοι [-ηχηροί] [p] [-ηχηρό] 22 [b] [+ηχηρό] [f] [-ηχηρό] [v] [+ηχηρό] [l] [+ηχηρό] [ɟ] [+ηχηρό] 11

13 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Ρινικότητα: Ρινικοί [+ρινικοί] Στοματικοί [-ρινικοί] [p] [-ρινικό] [b] [ŋ] [v] [m] [ɟ] [-ρινικό] [+ρινικό] [-ρινικό] [+ρινικό] [-ρινικό] 23 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Τα χαρακτηριστικά που διαφοροποιούν φωνήματα (φώνους που διαφοροποιούν ελάχιστα ζεύγη) είναι και διαφοροποιητικά. Π.χ. Ποια φωνητικά χαρακτηριστικά διαφοροποιούν τα φωνήματα /b/, /d/ και /g/; /b/: χειλικό /d/: φατνιακό /g/: υπερωικό 24 12

14 Διαφοροποιητικά Χαρακτηριστικά Φώνοι + φωνήματα: συνθέσεις φωνητικών (διακριτικών χαρακτηριστικών): Χαρακτηριστικά p b m Κλειστό Χειλικό Ηχηρό Ρινικό Φατνιακό Υπερωικό Φωνολογικοί κανόνες Αφομοίωση Ανομοίωση Προσθήκη χαρακτηριστικών Απαλοιφή τεμαχίων και κανόνες εισαγωγής 26 13

15 Φωνολογικοί κανόνες Αφομοίωση Ένα τεμάχιο αλλάζει κάποια χαρακτηριστικά του για να προσομοιωθείμε κάποιο άλλο φωνητικό τεμάχιο που βρίσκεται στο περιβάλλον του. Προκαταβολική αφομοίωση Το φώνημα που προηγείται αφομοιώνεται με το φώνημα που ακολουθεί ως προς κάποιο χαρακτηριστικό. Εμμένουσα αφομοίωση Το φώνημα που ακολουθεί παρατείνει ή αφομοιώνεται στην άρθρωση του φωνήματος που προηγείται. 27 Φωνολογικοί κανόνες Προκαταβολική ή εμμένουσα αφομοίωση; /sγuros/ [zγuros] σγουρός /svura/ [zvura] σβούρα /sinkrino/ [siŋgrino] συγκρίνω [συν+κρίνω] [sireo] συρρέω [συν+ρέω] /dɔgs/ [dɔgz] dogs /simpaθo/ [simbaθo] συμπαθώ [συν+παθώ] 28 14

16 Φωνολογικοί κανόνες Ανομοίωση Ένα φώνημα αλλάζει κάποια χαρακτηριστικά του για να διαφοροποιηθείαπό κάποιο άλλο φωνητικό τεμάχιο στο περιβάλλον του. aγapiθo γrafθo γrafto ðioχθo ðioχto 29 Φωνολογικοί κανόνες Προσθήκη χαρακτηριστικών Φωνολογικοί κανόνες που δεν είναι ούτε αφομοίωσης, ούτε ανομοίωσης. Προσθέτουν ένα μη διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό. Κανόνας δάσυνσης των άηχων κλειστών της αγγλικής στην αρχή της συλλαβής. pit repeat inspect compass [p h ] [p] 30 15

17 Φωνολογικοί κανόνες Απαλοιφή τεμαχίων και κανόνες εισαγωγής Αποβάλλεται ένα φωνητικό τεμάχιο απαρνούμαι: μετέπειτα: [apo+arnume] [aparnume] [meta+epita] [metepita] bomb: [bãmb] [bãm] mystery: [misteri] [mistri] 31 Φωνολογικοί κανόνες Απαλοιφή τεμαχίων και κανόνες εισαγωγής Εισαγωγή τεμαχίου επένθεση, η οποία συνήθως συμβαίνει για να «διορθώσει» μη επιτρεπόμενες ακολουθίες. Squeezes Freezes [skwiziz] και όχι [skwizz] [friziz] και όχι [frizz] 32 16

18 Ασκήσεις 33 Ασκήσεις 34 17

19 ΥΛΗ: Fromkin, Rodman & Hyams,Εισαγωγή στη Μελέτη της Γλώσσας. Πατάκης. Κεφάλαιο ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ: ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Προπτυχιακά Εισαγωγή στη Γλωσσολογία ΚΛΕΙΔΙ ΕΓΓΡΑΦΗΣ: ling_i 36 18

20 Τέλος Ενότητας Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

21 Σημειώματα Σημείωμα Ιστορικού Εκδόσεων Έργου Το παρόν έργο αποτελεί την έκδοση 1.0. Έχουν προηγηθεί οι κάτωθι εκδόσεις: Έκδοση 1.0 διαθέσιμη εδώ.

22 Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκοντες: Επίκ. Καθ. Μαρία Λεκάκου, Λέκτορας Μαρία Μαστροπαύλου. «Εισαγωγή στη Γλωσσολογία Ι.». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Παρόμοια Διανομή, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1]