Η διατήρηση των λαϊκών μας χαρακτηριστικών μέσα στη σύγχρονη εξέλιξη της Τέχνης του Χορού και του Πολιτισμού

Transcript

1 Η διατήρηση των λαϊκών μας χαρακτηριστικών μέσα στη σύγχρονη εξέλιξη της Τέχνης του Χορού και του Πολιτισμού Η λέξη χορός σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες, «dansa», «dance», «tanz», προέρχεται από τη ρίζα tan που στα σανσκριτικά, σημαίνει «τάση». Ο χορός εκτός από Τέχνη, είναι και τρόπος ζωής. Είναι μια από τις σπάνιες ανθρώπινες δραστηριότητες όπου ο άνθρωπος δίνεται ολόκληρος: σώμα, καρδιά και πνεύμα, εκφράζοντας με την μεγαλύτερή του ένταση τη σχέση του με τη φύση. Αν κοιτάξουμε τον χορό στο επίπεδο της ύπαρξης και όχι στο επίπεδο του θεάματος, θα δούμε ότι ο χορός βρίσκεται στο σπίτι, στο δόμο, στη ζωή, στο Σύμπαν.

2 Θα δούμε ότι από πάντα ο χορός υπήρξε σε όλους τους λαούς και σε όλους του καιρούς σαν εκφραστής εμπειριών και φορέας μηνυμάτων. Υπήρξε στενά συνδεδεμένος με τη μαγεία, τη θρησκεία, τη δουλειά, τη γιορτή, τον έρωτα και τον θάνατο. Όλες τις ξεχωριστές στιγμές της ζωής τους οι άνθρωποι όλων των λαών, τις χόρευαν. Χόρεψαν τον πόλεμο και την ειρήνη, τους γάμους και τις κηδείες, την σπορά και το θερισμό. Χορεύοντας ο άνθρωπος, θεμελιώνει πριν απ όλα μια ενεργητική σχέση ανάμεσα στον εαυτό του και στη φύση. Μέσα στα πλαίσια αυτής της έκφρασης, της οργανικής ενότητας του ανθρώπου με τη φύση, η Ινδία έπλασε με το χορό του Σίβα «τη διαυγέστερη εικόνα της θεϊκής ενέργειας, που για όμοιά της καμία τέχνη και καμιά θρησκεία δεν μπορεί να καυχηθεί», γράφει η Ανάντα Κουμαρασγουαίμη. Ο χορός του Σίβα εκφράζει τη συνεχή δημιουργία του κόσμου. Η συντήρηση αυτού του σύμπαντος, η ισορροπία του κόσμου, είναι μια κίνηση αδιάκοπή που δεν βαστιέται παρά μονάχα από το μέτρο του χορού, που μοιάζει σαν ρυθμικό παιχνίδι αποτελώντας την πηγή κάθε κίνησης των όντων. Ο Λουκιανός ο Σαμοσατεύς έγραψε: «Ο χορός γεννήθηκε στην αρχή όλων των πραγμάτων, γιατί αυτός πρώτος εμφανίζεται στην καρδιά των αστερισμών, στη κίνηση των πλανητών και των αστεριών, στις καμπύλες και τις τροχιές που γράφουν στο στερέωμα και στην αρμονική τους τάξη». Αυτές αλλά και άλλες αναφορές μας καθοδηγούν για να συνειδητοποιήσουμε τη βαθύτερη σημασία του χορού, ως σύμβολο της πράξης της ζωής και σαν πηγή κάθε πολιτισμού.

3 Χορός και πολιτισμός Μπαίνοντας στη σχέση του χορού με τον πολιτισμό, θα αναφερθώ σ αυτό που έλεγε ο Κομφούκιος στην Κίνα του 6 ου αιώνα: «Δείξτε μου πως χορεύει ένας λαός και θα σας πω αν ο πολιτισμός του είναι άρρωστος ή υγιής». Κι ο εξερευνητής Λίβινγκστον διηγείται πως τα μέλη της φυλής Μπαντού όταν συναντάνε κάποιο ξένο δεν τον ρωτάνε «ποιος είσαι»; Αλλά «τι χορεύεις»; Κι αυτό γιατί το πώς κάποιος χορεύει, αντιπροσωπεύει τη φυλή του, τα έθιμά του, τη θρησκεία του, τους κοινωνικούς ρυθμούς του. Έτσι η παράδοση ενεργοποιείται, έτσι ο άνθρωπος ξαναζεί την αρχή του, το ξεκίνημά του, το άνθρωπο που φέρνει μέσα του με τις καταβολές του και την εθνική του ταυτότητα. Σ όλες τις εποχές και σ όλους τους λαούς, ο χορός χρησίμευσε για να εκφράσει αυτό που δεν μπόρεσαν να πουν τα λόγια. Χρησίμευσε για να εκφράσει και να διατηρήσει στο πέρασμα των χρόνων την εθνική ταυτότητα και την λαϊκή παράδοση.

4 Και αυτή η λαϊκή παράδοση είναι τόσο ισχυρή εκφραζόμενη μέσα από το χορό, που κατόρθωσε να διατηρηθεί μέσα από την διάβρωση που υπέστη στην εποχή των Διοκλητιανών στο Βυζάντιο όπου παρουσιαζότανε μόνο σε βιαιότητες τσίρκων και πρόστυχες παντομίμες, μέσα από την καταδίκη που επεβλήθει στο χορό από τους «χριστιανούς αυτοκράτορες» του 4 ου αιώνα, μέσα από τον αφορισμό της Επαρχιακής Συνόδου της Καρχηδόνας το 398, καταφέρνοντας μέχρι τον 12 ο αιώνα να αποτελεί μέρος της θείας λειτουργίας της εκκλησίας. Μετά το 12 ο αιώνα ο χορός εκδιώκεται και από την λειτουργία, συνεχίζοντας όμως να διατηρεί την λαϊκότητα του εμφανιζόμενος με σπασμωδικές κινήσεις, το 1349 στους «μακάβριους χορούς» χορούς κατά του θανάτου, σε μια εποχή όπου κυριαρχούσε το φάσμα των λιμών, των πολέμων και της πανούκλας. Στην περίοδο του Μεσαίωνα, από τον 13 ο έως τον 15 ο αιώνα, οι λαοί δεν ανέπτυξαν καινούργιους λαϊκούς χορούς παρά μόνο τους αγροτικούς ομαδικούς χορούς που αποτελούσαν την αναβίωση των παλιών ειδωλολατρικών χορών. Μεγάλη αλλά σύντομη υπήρξε η άμεση επίδραση του λαϊκού χορού κατά τη γαλλική επανάσταση, ενώ μέχρι τότε δεν υπήρχε παρά μόνο για την ψυχαγωγία της αριστοκρατίας. Με τα «πατριωτικά θεάματα» όπου ο λαός χόρευε την «Μαρσεγιέζα» ή την «Καρμανιόλα» ο χορός άρχισε να μπαίνει στις λαϊκές μάζες εκφράζοντας τον τρόπο ζωής των Γάλλων αλλά η άρχουσα τάξη, η μπουρζουαζία, ιδιοποιείται για άλλη μια φορά τον χορό, εμποδίζοντας τον να γίνει λαϊκή έκφραση. Στην Ελλάδα ο χορός, με την ευρύτερή του έννοια, πρωτοπαρουσιαζόμενος στην τραγωδία, εξέφραζε την αντίδραση και τα συναισθήματα της λαϊκής μάζας.

5 Μετέδιδε μηνύματα ερωτικά, πολεμικά, πολιτικά που είχαν άμεση σχέση με τον τρόπο ζωής του λαού. Στα χρόνια των διωγμών των χριστιανών ο Άγιος Γεώργιος χτυπούσε το κοντάρι του στο ρυθμό των 9/8 (ρυθμός του σημερινού ζεϊμπέκικου) για να ενθαρρύνει τους χριστιανούς που τον ακολουθούσαν χτυπώντας τα πόδια τους δυνατά, αντλώντας έτσι δύναμη από την ίδια την γη τους. Γι αυτό ακόμη και σήμερα το ζεϊμπέκικο, από τους πλέον διαδεδομένους λαϊκούς χορούς, χορεύεται σκυφτά και με ένταση ιδιαίτερη στα πατήματα των ποδιών στο έδαφος. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της άμεσης ανάγκης του Έλληνα να εκφραστεί χορευτικά ακόμη και την στιγμή που οδεύει στον θάνατο είναι οι Σουλιώτισσες που χορεύοντας έπεφταν μια-μία στο γκρεμό προτιμώντας τον θάνατο από την Τουρκική αιχμαλωσία, αντλώντας θάρρος από τα ίδια τα χορευτικά βήματα που κατέληγαν στο πήδημα του θανάτου. Όλα αυτά τα στοιχεία που αποδεικνύουν την συμμετοχή του λαϊκού χορούς τον πολιτισμό, καθιστούν απαραίτητη την διατήρηση της αυθεντικότητας των λαϊκών χορών, γιατί κάθε ένας απ αυτούς είναι μια ιστορική στιγμή στην διαιώνισης ενός Έθνους. Σ αυτό το σημείο όμως πρέπει να αντιμετωπίσουμε παράλληλα με την διατήρηση της αυθεντικότητας των λαϊκών τοπικών χορών και την σύγχρονη εξέλιξη του Πολιτισμού, που τους γέννησε. Από τις αρχές του αιώνα μας, όλα τα παραδοσιακά πλαίσια της ζωής μας σείονται ταυτόχρονα. Η φυσική δεν απέδειξε μόνο την σχετικότητα του χώρου και του χρόνου, αλλά με τη θεωρία του «κβάντα» απέδειξε και την σχετικότητα της παραδοσιακής, μηχανιστικής θεώρησης των αρχών της αιτιότητας.

6 Επιπλέον, μας αναγκάζει να αρνηθούμε την ύπαρξη ενός σύμπαντος πεπερασμένου: «ούτε στο χώρο, ούτε στο χρόνο, ούτε στον μικρόκοσμο και πουθενά δεν υπάρχει άτομο αδιάσπαστο, πουθενά δεν υπάρχει ύστατο μόριο που να αποτελεί μονάδα σύνορο για την υποδιαίρεση της ύλης, άρα και της γνώσης μας. Είμαστε παρασυρμένοι σε μια ατελείωτη κίνηση του νου όπως και σε μια ατελείωτη κίνηση της δράσης». Καθώς λοιπό η τέχνη και η κάθε είδους έκφραση, στην προκειμένη περίπτωση η λαϊκή χορευτική έκφραση, είναι πάντα συνδεδεμένη με την εργασία, ολοκληρώνοντας μια σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και στη φύση, τότε το πρόβλημα της λαϊκής χορευτικής παράδοσης όπως και το πρόβλημα της εργασίας, τίθεται με νέους όρους αφ ότου ο κόσμος μεταμορφώθηκε ολοκληρωτικά. Ποια μπορεί να είναι η σχέση του σημερινού ανθρώπου του 20 ου αιώνα με τις παραδόσεις τους όταν αυτός ταυτόχρονα παραδέρνει στη δύνη της ταχύτητας για επιβίωση στο σημερινό κοινωνικό σύνολο; Παλαιότερα η φύση και ο τρόπος της ζωής μας γινόντουσαν αντιληπτά σαν ζωντανές υπάρξεις έτσι όπως τα χειριζόντουσαν ο αγρότης και ο τεχνίτης. Σήμερα γίνονται αντιληπτά σαν μια μηχανή που τη χειρίζεται κάποιος υπερέξυπνος μηχανικός. Είμαστε στην εποχή της «ύλης». Πως λοιπόν θα αντέξει ο εκφραστής των παραδόσεων χορός, έτσι ώστε να μην αποτελεί μόνο στοιχείο προσελκύσεως τουριστών, αλλά την πραγματική αλήθεια μέσα από την οποία θα εκφράζεται ο σημερινός άνθρωπος που θα χαίρεται να συμμετέχει χορεύοντας, γιατί θα χορεύει τον σημερινό τρόπο της ζωής του, εκφράζοντας την Εθνική μεν αλλά σημερινή του ταυτότητα;

7 Μια είναι η κατά τη γνώμη μου λύση που θα ισορροπήσει την παράδοση με το σήμερα και θα εξαλείψει τους κινδύνους της απώλειας της εθνικής, λαϊκής κληρονομιάς κάθε τόπου. Μια σύγχρονη έκφραση χορού που θα έχει τα λαϊκά γνωρίσματα ώστε να διατηρείται η προσωπικότητα του κάθε τόπου και λαού. Είναι η εποχή της έρευνας και της εξέλιξης Και έρευνα επίσης η διαδικασία για την εξασφάλιση της ισορροπίας στην εξέλιξη με τρόπους τέτοιους, που στην προκειμένη περίπτωση οι νέοι χορογράφοι θα χρησιμοποιήσουν τα λαϊκά βήματα του τόπου τους σαν αλφάβητο για την δημιουργία σύγχρονων χορευτικών φράσεων που ενώ θα έχουν απήχηση στον σημερινό άνθρωπο ταυτόχρονα δεν θα αποκόπτονται από τις Ρίζες, τη λαϊκή βάση και τα λαϊκά γνωρίσματα του τόπου τους. Η προσωπικότητα μιας χώρας δεν πρέπει να θυσιάζεται σε καμία περίπτωση, θέλοντας να εξυπηρετήσει την σύγχρονη έκφραση.

8 Αντίθετα η σύγχρονη έκφραση θα πρέπει να εκφράζει την καταγωγή και τα τοπικά χαρακτηριστικά της χώρας απ όπου κατάγεται ο δημιουργός της. Ο στόχος δεν είναι θεσπιστεί ένας νέος κώδικας διαφορετικός και αντίθετος από τον κώδικα του λαϊκού βηματολογίου. Ο στόχος είναι η έκφραση και η δομή αυτού του κώδικα να «περνάει» στον σημερινό άνθρωπο δέκτη, αγγίζοντας τις ανάγκες του και ταυτόχρονα θυμίζοντας του διαρκώς την πνευματική του κληρονομιά. Ο λαϊκός χορός δεν είναι τέχνη Αποτελεί τη βάση για μια ολόκληρη αντίληψη της ζωής του κάθε τόπου. Δεν είναι ένα σύνολο από αυθαίρετα βήματα, προϊόντα μηχανικών συνδυασμών όπως είναι ο έντεχνος χορός. Τα βήματα των λαϊκών χορών είναι ο σκοπός και όχι το μέσο για την έκφραση. Ο σκοπός αυτών των χορών δεν είναι να τους κατανοείς σαν τέχνη, αλλά να τους βιώνεις. Μια τέτοια αντίληψη αποκλείει από τη βάση της την άποψη για διατήρηση χορών με τις ίδιες φιγούρες μια για πάντα. Ο λαϊκός χορός τρέφεται από τις κινήσεις της ζωής του λαού. Οι σημερινή εκφραστές των λαϊκών χορών θα πρέπει να τρέφονται διαρκώς από το πνεύμα του κόσμους στον οποίο ζούνε, ώστε να ποτίζονται από την κουλτούρα του και τον πολιτισμό του. Και επειδή οι λαϊκοί χοροί δεν κινδυνεύουν από την ανάγκη της κατανάλωσης, όπως τα άλλα είδη χορού αυτό δίνει την ευχέρεια στους σημερινούς χορογράφους να χρησιμοποιήσουν όλα τα παραδοσιακά λαϊκά στοιχεία, σε δημιουργήματα που θα

9 εκφράζουν τις Ρίζες τους περνώντας μέσα από την εξέλιξη μιας νέας φόρμας χορού που θα χρησιμοποιήσει έντεχνα και σημερινά τα παραδοσιακά στοιχεία ώστε οι συγκεκριμένοι χοροί να παραμείνουν χαρακτηριστικοί του τόπου απ όπου προέρχονται. Κι αυτό σημαίνει επίσης την ανάγκη «παιδείας» της ρίζας του κάθε βήματος και εξάσκηση πάνω σ αυτή, όπως κάνουν οι Ισπανοί, οι Ρώσοι και οι Αμερικάνοι που για να μάθει κάποιος του λαϊκούς χαρακτηριστικούς χορούς του πρέπει να σπουδάσει μεθοδικά την σειρά των ασκήσεων και των συνδυασμών τουλάχιστον 3 χρόνια για να εκτελέσει μετά τους συγκεκριμένους λαϊκούς χορούς. Επίλογος Ο Λαϊκός χορός που γεννήθηκε και αναπτύχθηκε μέσα στους κοινωνικούς πολιτισμούς, περνώντας και συμμετέχοντας σε όλες τις ιστορικές στιγμές μια χώρας, μπορεί να συντελέσει με ισχυρότατο τρόπο στην πραγματοποίηση της σύνθεσης που περιμένει η εποχή μας: τη σύνθεση μιας κοινωνίας όπου ο άνθρωπος θα συνταίριαζε συμφωνικά, μ ένα καλοεκτελεσμένο χορό, την λαϊκή του διάσταση σε μια χορευτική έκφραση που θα είναι ανοιχτή στο μέλλον. Η αναγέννηση της έκφρασης των λαϊκών χορών σαν μορφή πολιτισμού και ζωής, είναι μέρος μιας γενικότερης πάλης για ένα νέο τρόπο ζωής, για ένα νέο άνθρωπο. ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΑΣ & ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΧΟΡΟΥ Καλ.Διεύθυνση:Σοφία Σμαήλου Αμερικής 20 1 ος όροφος Αθήνα Τηλ.: ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ Δ.Ο.Λ.Τ. ΟΥΝΕΣΚΟ Λάρισα, 1-5 Ιουλίου 1987