Δρ. Σαλτερής Νικόλαος Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. 70 2η Περιφέρεια Πειραιά. ΠΕΚ ΠΕΙΡΑΙΑ Εισαγωγική Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Α Φάση

Transcript

1 Δρ. Σαλτερής Νικόλαος Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε. 70 2η Περιφέρεια Πειραιά ΠΕΚ ΠΕΙΡΑΙΑ Εισαγωγική Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών Α Φάση

2 «Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στο σύγχρονο σχολείο» ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Α) Τι σημαίνει ρόλος και πιο συγκεκριμένα κοινωνικός ρόλος Β) Τι σημαίνει σύγχρονο σχολείο, ποιες οι προσεγγίσεις σχετικά με το περιεχόμενό του και πώς αυτές συνδέονται με τις αντιλήψεις για το ρόλο του εκπαιδευτικού

3 Α) Τι σημαίνει ρόλος και πιο συγκεκριμένα κοινωνικός ρόλος Αρχική αφαίρεση: η κοινωνία ως σκηνή θεάτρου Μια ιστορική κοινωνία συγκροτείται, λειτουργεί και υπάρχει κατανέμοντας κοινωνικούς ρόλους στα μέλη της και εκπαιδεύοντάς τα γι αυτούς. Οι κοινωνικοί ρόλοι ενσωματώνουν κοινωνικές σημασίες και αξίες αλλά και θέτουν τα όρια των δυνατών συμπεριφορών. Με άλλα λόγια στα πλαίσιά τους το ατομικό μετατρέπεται σε συλλογικό.

4 Κοινωνικός ρόλος και κοινωνική θέση Το κοινωνικό σύστημα εγκαθιδρύει κοινωνικές θέσεις και σ αυτές αντιστοιχούν συγκεκριμένοι κοινωνικοί ρόλοι. Δηλαδή, το περιεχόμενο των κοινωνικών ρόλων είναι σαφώς κοινωνικά προσδιορισμένο και εκ των προτέρων προσδιορισμένο. Όμως, οι ρόλοι αυτοί στις ιστορικές και ιδιαίτερα στις νεωτεριστικές κοινωνίες διαμορφώνονται και από το φαντασιακό των ατόμων που αναλαμβάνουν να τους «παίξουν».

5 Αυτό σημαίνει ότι παίζοντας και μάλιστα «σωστά» τον κοινωνικό μου ρόλο στις κοινωνίες της νεωτερικότητας, εξερευνώ μια δυναμική ισορροπία μεταξύ των κοινωνικών απαιτήσεων σχετικά με το συγκεκριμένο κοινωνικό ρόλο και τις προσωπικές μου προσδοκίες και φαντασιώσεις για αυτόν (κανονιστική και ερμηνευτική διάσταση ρόλων). «Ως κοινωνικός ρόλος ορίζεται ένα πλέγμα προσδοκιών, που αναφέρονται στη στον κάτοχο της συγκεκριμένης κοινωνικής θέσης ή οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα που απορρέουν απ αυτή την ιδιότητα ή, αλλιώς, η μορφή που παίρνει η δράση του ατόμου, δηλαδή αν δρα αποκλειστικά με βάση τους κανόνες που ορίζουν τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του»

6 Οι κοινωνικοί ρόλοι στις σύγχρονες κοινωνίες αποτελούν και επιβάλλουν νέες μορφές κυριαρχία και συμμόρφωσης στα άτομα σε σχέση με το κυρίαρχο κοινωνικό και ιδεολογικοπολιτικό σύστημα. Στις σύγχρονές κοινωνίες τα άτομα αναλαμβάνουν πολλούς ρόλους. Στο χώρο της νοηματοδότησης των κοινωνικών ρόλων οι γραφειοκρατικές δομές, ο εξορθολογισμός και η ανάπτυξη και κυριαρχία της επιστήμης διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο και νομιμοποιούν, μετατρέποντάς σε αυτονόητα ιστορικού, κοινωνικού και ιδεολογικού χαρακτήρα επιλογές (π.χ. απόδοση, ποιότητα, κέρδος, νεωτερισμός, ευελιξία, προώθηση τεχνολογίας, κυριαρχία επί της φύσης, ανακούφιση πόνου, κ.ά.»

7 Η κατάκτηση των κοινωνικών θέσεων απαιτεί μακρόχρονη «προετοιμασία» και πολλές φορές αποδοχή της «κληρονομιάς», ώστε αυτός που θα κατακτήσει την κοινωνική θέση να παίξει με επάρκεια τον σχετικό κοινωνικό ρόλο και να απολαύσει προνόμια που καθορίζονται και από τα δύο (θέση και ρόλο). Κοινωνικός ρόλος και Ταυτότητα. Θεωρία συμβολικής αλληλεπίδρασης (Mead) Εγώ (ανταπόκριση-απάντηση του ανθρώπινου οργανισμού στις προσδοκίες των άλλων) - Εμένα (τι προσδοκούν οι άλλοι από εμένα- ποιες είναι οι εσωτερικές αντιλήψεις τους).

8 Για την κατάκτηση των κοινωνικών θέσεων διαδραματίζονται ισχυρές συγκρούσεις στον κοινωνικό χώρο. Αυτές δεν αποτελούν «περιστατικά», αλλά αποτελούν απαραίτητα στοιχεία της κοινωνικής ζωής. Γεννιούνται από την ταξική οργάνωση της κοινωνίας και την κάθετη ιεραρχικά δομημένη στρωμάτωση των ομάδων αναφοράς. Η κρίση ταυτότητα προκύπτει ως αδυναμία αντίστασης του ατόμου στους μηχανισμούς αλλοτρίωσης και χειραγώγησής του και απώλεια της ικανότητας να αντιδρά και να αντιστέκεται στις ανεπιθύμητες καταστάσεις.

9 Οι συγκρούσεις ρόλων διακρίνονται σε: α) εντός του αυτού ρόλου (προκύπτει ως αδυναμία εξισορρόπησης των προσωπικών προσδοκιών και αυτών των τρίτων) και β) μεταξύ διαφορετικών ρόλων (προκύπτει ως διαφορές προσδοκιών εσωτερικών και τρίτων σε σχέση με δύο ή και περισσότερους ρόλους που μπορεί να «παίζει» το ίδιο πρόσωπο). Υπερβολική αφοσίωση και αποξένωση από τον κοινωνικό ρόλο. Empathie (Mead).

10 Habermas (θεωρία της επικοινωνιακής δράσεις). «Τα άτομα, που αναλαμβάνουν να παίξουν συγκεκριμένους κοινωνικούς ρόλους, έχουν υιοθετήσει και τα συστήματα σημασιών και αξιών, τα οποία περιέχονται σ αυτούς καθώς επίσης και ολόκληρη τη δέσμη των μορφών συμπεριφοράς που συνάδουν στο ρόλο». Κοινωνική ρόλοι Εκπαίδευση και Παιδεία. Πολιτισμός και απώθηση. Εκπαίδευση και κατήχηση Εγχάραξη και αμφισβήτηση, ως το δυνατό πλαίσιο της ελευθερίας. (Τσαρδάκης Δ., Η κοινωνική θεωρία των ρόλων, Σκαραβαίος 1992).

11 Β) Τι σημαίνει σύγχρονο σχολείο, ποιες οι προσεγγίσεις σχετικά με το περιεχόμενό του και πώς αυτές συνδέονται με τις αντιλήψεις για το ρόλο του εκπαιδευτικού Η ιστορία συγκρότησης του θεσμού του σύγχρονου σχολείου. Απαρχές, Αγγλία και βιομηχανική επανάσταση. Το σχολείο ως μαζικός θεσμός. Το σχολείο ως ιδεολογικός μηχανισμός. Σχολικό σύστημα και έθνος κράτος.

12 Οι αλλαγές που έχουν υποστεί οι αντιλήψεις μας σχετικά με το ρόλο του σχολείου συνταιριάζουν με αυτές για το ρόλο των εκπαιδευτικών και προκύπτουν ως αποτέλεσμα κοινωνικών αλλαγών, επιστημονικής εξέλιξης και επαναπροσδιορισμού των κυρίαρχων ιδεολογικοπολιτικών προταγμάτων. Διαφορετικές προσεγγίσεις για το σχολείο. Το σχολείο ως μοναστήρι (Commenius), ως ατελιέ εργασίας, θέατρο, θεσμός αναπαραγωγής, χώρος προετοιμασίας για την ενήλική και επαγγελματική ζωή, κομμάτι της πραγματικής δύσκολης ζωής

13 Ανάλογα: ο εκπαιδευτικός ως ιερέας, μεταδότης γνώσεων (Εβαρτιανή παιδαγωγική), πανίσχυρος και αυτεξούσιος διοργανωτής διαδικασιών μάθησης (Σχολείο Εργασίας), διαμορφωτής συμπεριφορών (Μπιχεβιορισμός) ή βολονταριστικά συμπεριφερόμενος αυτόνομος φορέας κοινωνικο- οικονομικών αλλαγών (Μαρξιστική Παιδαγωγική). Σύγχρονες αντιλήψεις για το ρόλο των εκπαιδευτικών: σώζω το τομάρι μου, συγκεντρωμένος στην ύλη και την αξιολόγηση, αναστοχαστικός εκπαιδευτικός Τελευταία προσέγγιση (μετανεωτεριστική): ο εκπαιδευτικός ως αναστοχαστικός επαγγελματίας που ασκεί ένα επιστημονικό επάγγελμα σε πολυδιάστατο και αβέβαιο περιβάλλον.

14 ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΡΟΛΟΥ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ Η ιστορική διάσταση του ρόλου Η ιδεολογική διάσταση του ρόλου Παιδαγωγική διδακτική διάσταση του ρόλου

15 Η ιστορική διάσταση του ρόλου Σταθμοί της συζήτησης για το ρόλο του δασκάλου στην Ελλάδα: «Τις ποιος οφείλει να είναι ο διδάσκαλος» Νίκος Εξαρχόπουλος. Ο δάσκαλος ως συνειδητό στήριγμα των παιδιών του λαού και της εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης- εκσυγχρονισμού (Δημήτρης Γληνός). Η σύγκρουση γύρω από το Διδασκαλείο. Μετά το Β Παγκόσμιο Πόλεμο περιορισμένη βιβλιογραφία. Σημαντικός ρόλος πολιτικής ιστορίας. Προηγούμενες δεκαετίες: αρχικά προς την αναζήτηση του ιδανικού τύπου δασκάλου. Σ αυτό το Παράδειγμα ο εκπαιδευτικός εμφανίζεται ως ουδέτερο πρόσωπο ή αποστασιοποιημένο από τις κοινωνικές και ταξικές συγκρούεις, αντιθέσεις και συμφέροντα. Περιορίζεται σε θεματοφύλακα και μεταλαμπαδευτή αξιών θρησκευτικών και εθνικών. Το φύλο του αναπαράγεται στερεοτυπικά, στα όρια της γελοιογραφικής αποτύπωσης των χαρακτηριστικών του.

16 Μετά τη μεταπολίτευση οι πρώτες επιστημονικές και ιδεολογικές συζητήσεις γύρω από το ρόλο του εκπαιδευτικού. Μπάμπης Νούτσος, «Οι εκπαιδευτικοί ως διανοούμενοι», Ο Πολίτης, τ.79, Μάιος 1987, Θεωρίες αναπαραγωγής Ιδεολογικός μηχανισμός (Αλτουσέρ). Αναζήτηση μιας «τυπολογίας» κατάταξης των εκπαιδευτικών (συντηρητικός, προοδευτικός ριζοσπάστης εκπαιδευτικός (Φρειδερίκου Α., Φολερού Φ., Οι δάσκαλοι του Δημοτικού Σχολείου, Ύψιλον 1991). Η μετακίνηση από το δέον στο είναι (κανονιστικής διάθεσης αμφότερα). Μυλωνάς Θ. «Αλλαγές του ρόλου του εκπαιδευτικού στην Ελλάδα ( ), Σύγχρονη Εκπαίδευση τ. 68, Διαφοροποίηση επαγγέλματος από ρόλο. Ματσαγγούρας Ηλίας: Ο επαγγελματικός εαυτός ως έκφραση του επαγγελματικού μέσα από τις ορίζουσες του προσωπικού. Αναστοχαστικότητα. Επιστημονική αντιμετώπιση των απόψεων για την εκπαίδευση και κατ επέκταση αυτών για το ρόλο του εκπαιδευτικού (Ματσαγγούρας Η., «Στοχαστικοκριτικός δάσκαλος: αίτημα του καιρού μας», στο Καζαμίας Α. Κασσωτάκης Μ. (επιμέλεια) Ελληνική Εκπαίδευση: Προοπτικές Ανασυγκρότησης και Εκσυγχρονισμού, Σείριος 1995, 459).

17 Η ιδεολογική διάσταση του ρόλου Προσωπική ιδεολογία, κοσμοθεωρία και πρακτική. Ταξική καταγωγή και εκπαίδευση επιστήμονα με παιδαγωγική, ψυχολογική μόρφωση για την άσκηση του επαγγέλματος. Εφαρμοστής συγκεκριμένης επαγγελματικής πρακτικής (Schön & Argyris «θεωρίες δράσης», δηλαδή τις θεωρίες που ασπαζόμαστε και θεωρίες που εφαρμόζουμε ως επαγγελματίες εκπαιδευτικοί στο Day Ch., Η εξέλιξη των εκπαιδευτικών, Τυπωθήτω Δαρδάνος 2003, 67-74). Θεωρίες αναπαραγωγής

18 Ευρωπαϊκή Ένωση «ευέλικτος εργαζόμενος» «νέο φιλόδοξο πολιτικό σχέδιο: τη διαμόρφωση ενός νέου τύπου «συλλογικού εργαζόμενου», πολυδύναμου και πολυλειτουργικού. Σύμφωνα με τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, ο εργαζόμενος αυτός πρέπει να αποκτήσει τις βασικές «αρετές» του σ ένα ανάλογων σκοπεύσεων και αρχών σύστημα Εκπαίδευσης και Συνεχιζόμενης Κατάρτισης. Συγκεκριμένα, να καταστεί ικανός ώστε να προσαρμόζεται στις αλλαγές των συνθηκών της παραγωγής, να (συν)εργάζεται σε ομάδες και δίκτυα, να χειρίζεται με άνεση τις Τ.Π.Ε. και να τις χρησιμοποιεί τόσο με σκοπό τη μάθηση όσο και την εφαρμογή τεχνολογικών καινοτομιών στο χώρο της εργασίας του, να αποδέχεται και να αξιοποιεί το σφάλμα για τη βελτίωση του παρεχόμενου έργου ή παραγόμενου προϊόντος από την πλευρά της επιχείρησης όπου εργάζεται, να ελέγχει την οργάνωση προθεσμιών, δαπανών και στόχων, να συλλέγει, οργανώνει και αξιοποιεί πληροφορίες και ως εκ τούτου να διαθέτει ανεπτυγμένες ικανότητες και δεξιότητες διαπροσωπικής και κοινωνικής επικοινωνίας.

19 Τέλος, οι ικανότητές του αυτές, σε συνδυασμό με την κατοχή περισσοτέρων της μιας ευρωπαϊκών γλωσσών αλλά και μια νέα «αίσθηση» κοινής ευρωπαϊκής ταυτότητας (προκειμένου για τον ευρωπαϊκό χώρο), υποτίθεται ότι θα του προσδώσουν δυνατότητες γεωγραφικής και επαγγελματικής κινητικότητας, προς όφελος της οικονομίας της αγοράς και της νέας αντίληψης για την καπιταλιστική παγκοσμιοποίηση. Η ανάπτυξη των συγκεκριμένων ικανοτήτων, με τη σειρά τους, απαιτούν ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα σέβεται τις όποιες «διαφορετικότητες» και θα προωθεί την έννοια της «αποδοχής» του «άλλου», συμβάλλοντας έτσι στην κοινωνική συνοχή

20 Παράλληλα, θα εξασφαλίζει ένα σταθερό, προσδιορισμένο και ποιοτικό επίπεδο βασικής εκπαίδευσης που θα είναι επιστημολογικά προσανατολισμένο προς τη διεπιστημονική και διαθεματική ανακάλυψη της γνώσης, διαμέσου βιωματικών και συλλογικών δραστηριοτήτων Αυτές αναμένεται ότι θα εξοπλίσουν τους αυριανούς πολίτες με την απόκτηση των παραπάνω γνωστικών και κοινωνικών ικανοτήτων - δεξιοτήτων και θα τους καταστήσουν ικανούς να αφομοιώσουν καινοτομίες, που προωθούνται πλέον και ως πάγια εκπαιδευτική πολιτική σταθερά στο χώρο της εκπαίδευσης, με στόχο την ανάπτυξη της φαντασίας και δημιουργικότητάς τους (Σαλτερής Ν., Διαρκής Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών, Ταξιδευτής 2006)

21 Παιδαγωγική - διδακτική διάσταση του ρόλου η παιδαγωγική κατάρτιση και η συγκρότηση ερευνητικής και επιστημονικής ταυτότητας συμβάλλουν αποφασιστικά στη ανάπτυξη αυτοαντίληψης και αυτο-εκτίμησης, έτσι ώστε ο εκπαιδευτικός να ερμηνεύει το ρόλου του με μοναδικό τρόπο. Πώς επιτυγχάνονται τα προηγούμενα Παιδαγωγική διάσταση ρόλου VS δημοσιοϋπαλληλική διάσταση ρόλου Ο εκπαιδευτικός ως σκηνοθέτης

22 Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας Καλώς ήρθατε στο επάγγελμα Μην στενοχωριέστε τα πρώτα 35 χρόνια είναι δύσκολα Και μην ξεχνάτε ποτέ! Ιούλιος Αύγουστος Χριστούγεννα Πάσχα Εκτός κι αν νοσταλγήσετε διακοπές εργαζομένου!