Φαρµακευτική Ανοσολογία. Απαραίτητο συµπλήρωµα στο κεφ. 8

Transcript

1 Φαρµακευτική Ανοσολογία Απαραίτητο συµπλήρωµα στο κεφ. 8 Προφύλαξη Εµβόλια Παθητική µεταφορά της ανοσίας

2 Εµβολιασµός (Η διέγερση προστατευτικών απαντήσεων της επίκτητης ανοσίας κατά µικροοργανισµών, µέσω της έκθεσης σε µη παθογόνες µορφές, ή σε συστατικά, των µικροοργανισµών ) Βάση: α. ανοσιακή µνήµη β. ανοσοποίηση µε συγγενικά αντιγόνα Ο Θουκιδίδης και ο πελοποννησιακός πόλεµος Variolation Ο Jenner, οι αγελάδες, ο ιός της ευλογιάς και το επικίνδυνο πείραµα O Pasteur και τα εµβόλια (vaccine) για τη χολέρα πτηνών, άνθρακα σε πρόβατα, λύσσα σε ανθρώπους Χρήση εξασθενηµένου, νεκρού ή τµήµατος του µικροβίου

3 Παγκόσµια εξαφάνιση της ευλογιάς Εξαφάνιση της ευλογιάς

4 Στρατηγικές εµβολιασµού Τύπος εµβολίου Εξασθενηµένα ή νεκρά βακτήρια Εξασθενηµένοι ιοί Εµβόλια υποµονάδων (αντιγόνα) Συζευγµένα εµβόλια (πολυσακχαρίτες σε πρωτεϊνες-φορείς) Συνθετικά εµβόλια Τρόπος προστασίας Αντισωµική απάντηση Αντισωµική και κυτταρική απάντηση Αντισωµική απάντηση Αντισωµική απάντηση Αντισωµική απάντηση Ιοί φορείς Εµβόλια DNA Κυτταρικές και χυµικές απαντήσεις Κυτταρικές και χυµικές απαντήσεις 11

5 Νεκροί µικροοργανισµοί ως εµβόλια ιατήρηση της αντιγονικότητας Εξασφάλιση πλήρους αδρανοποίησης ιαθεσιµότητα (βακτήρια, ιοί. Όχι πρωτόζωα και παράσιτα) Εµβόλια τύφου, χολέρας, πολιοµυελίτιδας (Salk) κλπ

6 Εξασθενηµένοι µικροοργανισµοί ως εµβόλια Πειράµατα των Jenner και Pasteur Χρήση ετερόλογου ή τεχνητά εξασθενηµένου στελέχους Εξασθένιση µε την τεχνολογία ανασυνδιασµένου DNA Πλεονεκτήµατα - ιάρκεια παραµονής του αντιγόνου - Αυξανόµενη ποσότητα αντιγόνου - Απόκριση στο σηµείο της φυσικής µόλυνσης - Ευνοούν την κυτταρική ανοσία Μειονεκτήµατα - Κίνδυνος εµφάνισης της νόσου µε επανεµφάνιση της παθογονικότητας του µικροβίου

7 Παραδοσιακή ανάπτυξη εξασθενηµένων ιών Παθογόνος ιός αποµονώνεται από έναν ασθενή και αναπτύσσεται σε καλλιέργεια ανθρωπίνων κυττάρων Ο καλλιεργηθείς ιός χρησιµοποιείται για λοίµωξη κυττάρων πιθήκου Πολλές µεταλλάξεις συµβαίνουν που επιτρέπουν στον ιό να αναπτύσσεται καλά στα κύτταρα του πιθήκου Οιόςδεν αναπτύσσεται πλέον στα ανθρώπινα κύτταρα (είναι εξασθενηµένος) και µπορεί να χρησιµοποιηθεί σαν εµβόλιο

8 Ανάπτυξη εξασθενηµένων ιών µε µοριακή γενετική Πλεονεκτήµατα: Μη επάνοδος σε τοξικό µικρόβιο Ταχεία παρασκευή ανοσογονικός,

9 Μικροβιακοί φορείς για γονίδια άλλων µικροβίων Vaccinia (δαµαλίτιδα) για αντιγόνα ηπατίτιδας, λύσσας κλπ (για αντισώµατα) BCG (για κυτταροεξαρτώµενη ανοσία) Εξασθενηµένη Salmonela (για αποκρίσεις στο βλεννογόνο)

10 Εµβόλια υποµονάδων µορίων Αποφυγή προβληµάτων (υπερευαισθησία κλπ) Εξωτοξίνες (πχ από βάκιλο διφθερίτιδας και τετάνου) ανατοξίνες Ανασυνδυασµένα αντιγόνα και τµήµατά τους (π.χ. για ηπατίτιδα) προβλήµατα έκφρασης, απτίνες κλπ. Γονίδια σε πλασµίδια ως εµβόλια (εύκολα, σταθερά, φθηνά)

11 Μετατροπή της τοξίνης σε ακίνδυνη ανατοξίνη (toxoid)

12 Γενετική ανοσοποίηση Κλωνοποίηση γονιδίου για αιµοσυγκολλητίνη της ινφλουέντζας σε ένα πλασµίδιο Ένεση του κλωνοποιηµένου γονιδίου στο µυ Μόλυνση ποντικιών µε τονιότης ινφλουέντζας Μέτρηση τίτλου ιού

13

14 Και για: Ανεµεβλογιά Μηνιγγιτιδόκοκκο Πνευµονιόκοκκο Ηπατίτιδα Β Γρίπη Καρκίνο τραχήλου της µήτρας (Papilloma virus) DTP: (DIPHTHERIA-TETANUS-PERTUSSIS) Tο τριπλόεµβόλιο διφθερίτιδαςτετάνου και κοκκύτου DTaP: (DIPHTHERIA-TETANUS-ACELLULAR PERTUSSIS) DT: (DIPHTHERIA-TETANUS) T: (TETANUS) MMR: (MEASLES, MUMPS, RUBELLA)(Ιλαρά, Παρωτίτιδα, Ερυθρά) BCG: (BACILLE CALMETTE-GUERIN): Eµβόλιο κατά της φυµατίωσης Hib: (HAEMOPHILUS INFLUENZAE b) Hep.B: (HEPATITIS B) OPV: (ORAL POLIO VACCIN)

15 Ανοσοενισχυτικά (adjuvants) Παράγωγα µικροοργανισµών ή ουσίες που µιµούνται τους µικροοργανισµούς. Ενίονται µαζί µε πρωτεϊνικά αντιγόνα κατά τις ανοσοποιήσεις/εµβόλια Κύρια λειτουργία: επάγουν στα APCs την έκφραση συνδιεγερτικών µορίων, και κυτταροκινών για ενεργοποίηση των Τ κυττάρων (=2ο σήµα). Έτσι µετατρέπουν µη ανοσογόνες πρωτεΐνες σε ανοσογόνες

16 τ

17 Απαραίτητοι παράγοντες για ένα επιτυχηµένο εµβόλιο ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ Αποτελεσµατικότητα ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Πρέπει να προκαλεί προστατευτικά επίπεδα ανοσίας: - στο κατάλληλο σηµείο - κατάλληλης µορφής (Ab, T C, T H1, T H2 ) - επαρκούς διάρκειας ιαθεσιµότητα Εύκολο στη καλλιέργεια σε µεγάλες ποσότητες ή προσιτή πηγή των υποµονάδων Σταθερότητα Χαµηλό κόστος Ασφάλεια Σταθερό υπό ακραίες κλιµατολογικές συνθήκες, κατά προτίµηση να µην απαιτεί ψύξη Ότι είναι φθηνό στη ύση είναι πιθανόν ακριβό στις αναπτυσσόµενες χώρες, αλλά η οργάνωση WHO προσπαθεί να βοηθήσει Εξάλειψη κάθε παθογονικότητας

18

19 Από Eθνικό Συνταγολόγιο 14.1 Eνεργητική ανοσοποίηση - εµβόλια Mε τονεµβολιασµό επιδιώκεταιηδηµιουργία ειδικής ανοσολογικής άµυνας κατά συγκεκριµένης νόσου. Στόχος είναι η µίµηση της φυσικής λοίµωξης και η πρόκληση ανοσολογικής αντίδρασης µε σκοπό την πρόληψη της νόσησης, ηοποία µπορεί να οδηγήσει και στην πλήρη εκρίζωση ορισµένων λοιµωδών νόσων όπως έγινε π.χ. µε την ευλογιά. Kατά την παρασκευή των εµβολίων επιδιώκεται: α) το εµβόλιο να µην προκαλεί νόσο ή σοβαρές ανεπιθύµητες ενέργειες β) να εξασφαλίζει µακροχρόνια ανοσία, αν είναι δυνατό, για όλη τη ζωή γ) οεµβολιαζόµενος να µη µεταδίδει νόσο σε επίνοσα άτοµα δ) το εµβόλιο να παρασκευάζεται σχετικώς εύκολα και να είναι δυνατή η µέτρηση της αντισωµατικής απάντησης. Tα εµβόλια αποτελούνται από: 1. Zώντες εξασθενηµένουςιούςήβακτηρίδια(ιλαράς, ερυθράς, παρωτίτιδας, BCG), αδρανοποιηθέντες ιούς ή βακτηρίδια (γρίππης κοκκύτη, τύφου), αδρανοποιηµένες εξωτοξίνες µικροοργανισµών (διφθερίτιδας, τέτανου), τµήµα τουιούήτουµικροβίου (γρίππης, πνευµονιόκοκκου, µηνιγγιτιδόκοκκου, αιµόφιλου της ινφλουέντζας) ή να είναι πρωτεϊνικής φύσεως και να παρασκευάζεται µε την τεχνική του ανασυνδυασµένου DNA (ηπατίτιδας Β). 2. Tο αντιγόνο των εµβολίων φέρεται συνήθως σε εναιώρηµα ισότονου διαλύµατος χλωριούχου νατρίου ή απεσταγµένου νερού ή ακόµα και θρεπτικό υλικό των ιστικών καλλιεργειών. Σε αυτό µπορούµε να ανιχνεύσουµε πρωτεΐνες ή άλλα προϊόντα του καλλιεργητικού υλικού (λεύκωµα ωού, αντιγόνα ιστικών καλλιεργειών κλπ.). 3. Συντηρητικά, αντιβιοτικά, σταθεροποιητικούς παράγοντες και ίχνη χηµικών ουσιών που αποτελούν απαραίτητη προσθήκη για την παρεµπόδιση ανάπτυξης µικροβίων ή για τη σταθεροποίηση του αντιγόνου (αντιβιοτικά, φορµαλδεϋδη, γλυκίνη, υδραργυρικά άλατα κλπ). Aν το εµβολιαζόµενο άτοµο είναι αλλεργικό στις ουσίες αυτές τότε µπορούν να εµφανιστούν αντιδράσεις υπερευαισθησίας. 4. Eπιβραδυντικούς στην απορρόφηση παράγοντες (αργίλιο) έτσι ώστε το αντιγόνο να κατακρατείται για µεγαλύτερα χρονικά διαστήµατα στο σηµείο της ένεσης και να παρατείνεται η διέγερση για πρόκληση αντισωµάτων. Τα εµβόλια που περιέχουν επιβραδυντικούς στην απορρόφηση παράγοντες θα πρέπει να ενίονται βαθιά στη µυϊκή µάζα γιατί η υποδόρια χορήγησή µπορεί να προκαλέσει έντονα τοπικά ερεθιστικά φαινόµενα (µέχρι και ιστική νέκρωση).

20 Για τη διατήρηση και τον τρόπο χορήγησης των εµβολίων πρέπει να λαµβάνονται υπόψη οι οδηγίες της παρασκευάστριας εταιρείας. Κατά κανόνα τα εµβόλια διατηρούνται σε χαµηλή θερµοκρασία, συνήθως +2 έως +8 C, εκτός από ελάχιστα σκευάσµατα που απαιτούν χαµηλότερη θερµοκρασία. Όταν χρησιµοποιούνται εµβόλια από νεκρούς ιούς η ανοσολογική ανταπόκριση και η διάρκεια της ανοσίας υπολείπονται σε σχέση µε αυτές που προκαλούνται από ζώντες εξασθενηµένους ιούς. Επίσης η ανοσία που αποκτάται µετά από φυσική λοίµωξη είναι πιό ικανοποιητική σε διάρκεια και ένταση από αυτή που προκύπτει µετά από τον εµβολιασµό. Oι ανεπιθύµητες ενέργειες που µπορεί να προκληθούν από τα εµβόλια είναι συνήθως ελαφράς ή µέτριας έντασης και είναι µέτριος ή υψηλός πυρετός, πόνος, ερυθρότητα και οίδηµα στοσηµείο του εµβολιασµού, καταβολή, εξάνθηµα, κνησµός, κεφαλαλγία και σπανίως γενικευµένη αλλεργική αντίδραση. Η νόσηση από εµβόλια αναφέρεται πολύ σπάνια ή ως ατύχηµα µετά από χορήγηση ατελώς εξασθενηµένων ή αδρανοποιηµένων εµβολίων ή µετά από χορήγηση ζώντων εξασθενηµένων εµβολίων, όπως BCG ή Sabin κυρίως σε ανοσοκατασταλµένα άτοµα. Γι' αυτό τα εµβόλια από ζώντες εξασθενηµένους ιούς ή µικρόβια πρέπει να αποφεύγονται στα άτοµα µε συγγενή ή επίκτητη διαταραχή του ανοσολογικού συστήµατος. Οεµβολιασµός πρέπει να αναβάλλεται κατά τη διαδροµή οξέων εµπυρέτων νοσηµάτων, σε άτοµα που παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρµακα και κατά την εγκυµοσύνη. Η αναβολή του εµβολιασµού κατά την εγκυµοσύνη αποτελεί γενική τακτική, όπως και γιά κάθε άλλο φάρµακο, το οποίο δεν πρέπει να χορηγείται αν δεν υπάρχει απόλυτη ένδειξη. Επειδή όµως κανένα εµβόλιο δεν έχει ενοχοποιηθεί ότι προκαλεί οποιαδήποτε βλάβη στο έµβρυο, δεν συνιστάται έκτρωση, αν κατά λάθος εµβολιασθεί µία έγκυος µε οποιοδήποτε εµβόλιο. Η ταυτόχρονη χορήγηση εµβολίων δεν επηρεάζει την αντισωµατική απάντηση και δεν αυξάνει τις ανεπιθύµητες ενέργειες γι' αυτό και συνιστάται. Τα µεσοδιαστήµατα εµβολιασµού πρέπει να τηρούνται για να έχουµε ικανοποιητική ανοσολογική απάντηση.

21 EΜΒΟΛΙΑ DTP: (DIPHTHERIA-TETANUS-PERTUSSIS): Tο τριπλό εµβόλιο διφθερίτιδας- τετάνου και κοκκύτου, που περιέχει ανατοξίνες διφθερίτιδας και τετάνου και νεκρωθέντες αιµόφιλους του κοκκύτου. DTaP: (DIPHTHERIA-TETANUS-ACELLULAR PERTUSSIS): ιαφέρει από το DTP ως προς το αντικοκκυτικό, που είναι ακυτταρικό και περιέχει αδρανοποιηµένη κοκκυτική τοξίνη, νηµατοειδή αιµοσυγκολλητίνη, διάφορα αιµοσυγκολλητινογόνα και περτακτίνη, ουσία της εξωτερικής κυτταρικής µεµβράνης του µικροβίου. DT: (DIPHTHERIA-TETANUS): Tο διπλόεµβόλιο διφθερίτιδας και τετάνου. T: (TETANUS): Tο εµβόλιο του τετάνου. Td: Tο διπλό εµβόλιο διφθερίτιδας και τετάνου τύπου ενηλίκου, το οποίο περιέχει ελαττωµένη ποσότητα διφθεριτικής ανατοξίνης και την κανονική δόση τετανικής ανατοξίνης. Tόσο το εµβόλιο αυτό όσο και τα προηγούµενα χορηγούνται ενδοµυϊκά, κατά προτίµηση στο γλουτό. OPV (VOPV): (ORAL POLIO VACCIN): Tο εµβόλιο SABIN περιέχει ζώντες εξασθενηµένους ιούς πολιοµυελίτιδας ορότυπους 1, 2 και 3. Xορηγείται από το στόµα. IPV: (INACTIVATED POLIO VACCIN): Tο εµβόλιο SALK, περιέχει αδρανοποιηµένους ιούς πολιοµυελίτιδας, ορότυπους 1, 2 και 3. Xορηγείται υποδόρια. MMR: (MEASLES, MUMPS, RUBELLA): Eµβόλιο κατά της ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς µε ζώντες εξασθενηµένους ιούς, που χορηγείται υποδόρια ή ενδοµυϊκά στο δελτοειδή µυ. BCG: (BACILLE CALMETTE-GUERIN): Eµβόλιο κατά της φυµατίωσης µε εξασθενηµένα βακτηρίδια φυµατίωσης βοείου τύπου. Xορηγείται ενδοδερµικά στην κατάφυση του δελτοειδούς µυός. Hep.B: (HEPATITIS B): Eµβόλιο κατά της ηπατίτιδας B, παράγεται µε την τεχνική του ανασυνδυασµένου DNA. Xορηγείται ενδοµυϊκά στο δελτοειδή µυ Hep.A: (HAV) (HEPATITIS A): Eµβόλιο κατά της ηπατίτιδας A, εναιώρηµα που περιέχει ιό ηπατίτιδας A του στελέχους HU175 αδρανοποιηθέντα µε φορµαλδεΰδη και προσροφηµµένο σε υδροξείδιο του αργιλίου. Xορηγείται ενδοµυϊκά στο δελτοειδή µυ.

22 Hib: (HAEMOPHILUS INFLUENZAE b): Eµβόλιο κατά των λοιµώξεων από αιµόφιλο τύπο b (µηνιγγίτιδας, σηψαιµίας, πνευµονίας). Aποτελείται από τον πολυσακχαρίτη της κάψας του µικροβίου συζευγµένο µε µια πρωτεΐνη π.χ. την ανατοξίνη του τετάνου ή της διφθερίτιδας. εν είναι απαραίτητο όλες οι δόσεις να γίνουν µε το ίδιο ιδιοσκεύασµα. Mπορεί να εναλάσσονται ανεξάρτητα από τον τύπο της πρωτεΐνης που περιέχουν. Xορηγείται ενδοµυϊκά στο δελτοειδή µυ ή στον τετρακέφαλο σε βρέφη και νήπια. EMBOΛIO KITPINOY ΠYPETOY Yellow Fever Vaccine Στείρο λυόφιλο σκεύασµα ζώντωνεξασθενηµένων ιών κίτρινου πυρετού, στελέχους Dakar ή 17D (asibi) EMBOΛIO MHNIΓΓITI OKOKKOY Παρασκευάζεται από πολυσακχαρίτες του περιβλήµατος της Neisseria meningitidis. EMBOΛIO ΠNEYMONIOKOKKOY, ΠOΛY YNAMO Περιέχει πολυσακχαριδικό αντιγόνο του περιβλήµατος 23 οροτύπων πνευµονιόκοκκου που είναι κυρίως υπεύθυνοι για τις λοιµώξεις. EMBOΛIO ΛYΣΣAΣ Rabies Vaccine Eξασθενηµένοι ιοί λύσσας από καλλιέργεια σε ανθρώπινα διπλοειδή κύτταρα ή διπλοειδή κύτταρα πιθήκου. EMBOΛIO TYΦOEI OYΣ Typhoid Vaccine Yπάρχουν τρείς τύποι εµβολίου τυφοειδούς: α) εναιώρηµα νεκρών βακτηριδίων σαλµονέλλας τύφου και παρατύφων A και B για υποδόρια ή ενδοδερµική χορήγηση, β) ζώντα εξασθενηµένα βακτηρίδια σαλµονέλλας τύφου, για χορήγηση από το στόµα καιγ) πολυσακχαριδικό εµβόλιο. EMBOΛIO XOΛEPAΣ Cholera Vaccine Yδατικό εναιώρηµα το οποίο περιέχει νεκρά βακτήρια χολέρας των δύο κλασικών οροτύπων EMBOΛIO ΓPIΠΠHΣ Influenza Vaccine Tα εµβόλια γρίππης περιέχουν είτε αδρανοποιηµένους ιούς γρίππης ή τµήµατα του ιού. Tο εµβόλιο της γρίππης είναι πολυδύναµο και περιέχει συνήθως δύο υποτύπους από το στελέχος A και ένα από το στέλεχος B. Tο είδοςτωνστελεχώνπουπεριέχειτοεµβόλιο προσαρµόζεται κάθε χρόνο από την Παγκόσµια Oργάνωση Yγείας (ΠOY) ανάλογα µε τα στελέχη που προκάλεσαν γρίππη τον προηγούµενο χειµώνα και αποµονώθηκαν από πάσχοντες.