ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΥΣ (ΠΜΣ-Ο.ΔΙ.Μ.) ΤΙΤΛΟΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗΣ ΑΝΑΘΕΣΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ BROWN GIBSON ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: ΜΠΑΤΑΣ ΘΩΜΑΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΚΑΚΟΥΡΗΣ ΑΝΔΡΕΑΣ ΧΙΟΣ ΜΑΙΟΣ 2010

2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η επιλογή ενός φορέα για την εγκατάσταση και συντήρηση των πληροφοριακών συστημάτων μιας επιχείρησης αποτελεί μια πολύπλοκη και αρκετά επίπονη διαδικασία λήψης απόφασης. Με σαφή τόσο τα οφέλη όσο και τους κινδύνους που απορρέουν από μια τέτοια συνεργασία παρουσιάζεται η ανάγκη εξεύρεσης ενός μεθοδολογικού πλαισίου για την επιλογή της καταλληλότερης λύσης. Στόχος της εργασίας αυτής είναι να προτείνει μια μεθοδολογία αξιολόγησης και επιλογής ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος που θα διευκολύνει την επιχείρηση μέσα από μια διαδικασία ανάλυσης, να διακρίνει τα κύρια χαρακτηριστικά του προβλήματος, να κατανοήσει η ίδια τις ανάγκες τις έτσι ώστε να φτάσει σε μια τεκμηριωμένη απόφαση. Η εύρεση της καλύτερης επιλογής έγκειται στον χώρο που η πολυκριτηριακή ανάλυση αποφάσεων διαπραγματεύεται, καθώς η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα θα πρέπει να συνδυάζει ένα πλήθος από παραμέτρους των οποίων η συνδυασμένη ικανοποίηση τους θα κρίνει την απόφαση της διοίκησης. Για τον λόγο αυτό αναλύονται οι διάφορες θεωρίες πολυκριτιριακής ανάλυσης αποφάσεων, από τις οποίες επιλέγεται η διευρυμένη μέθοδος Brown Gbson ως κύριο εργαλείο για την ανάλυση και αποδόμηση του προβλήματος μας οπότε και τελικά θα οδηγηθούμε με διάφορες τεχνικές στην αξιολόγηση και επιλογή μιας εναλλακτικής πρότασης. Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου προβλήματος, γεγονός που αποτέλεσε και την αφορμή για την παρούσα μελέτη, είναι ότι η βέλτιστη προσφορά θα πρέπει να ικανοποιεί τόσο τα αντικειμενικά κριτήρια, δηλαδή τα μετρήσιμα μεγέθη, όσο και τις υποκειμενικές απαιτήσεις της διοίκησης μιας επιχείρησης κατά ένα τέτοιο τρόπο ώστε να δώσουν την βέλτιστη επιλογή. Η πολυκριτήρια μέθοδος Brown Gbson, που επελέγη υπολογίζει μια σταθμισμένη εκτίμηση κρίσιμων, υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων και δίνει μια αριθμητική τιμή της οποίας η μέγιστη τιμή δίνει και την βέλτιστη λύση. Για τον προσδιορισμό των κριτηρίων αυτών επελέγη η μέθοδος των ομάδων εστίασης (focus group) η οποία πραγματοποιήθηκε με τους εμπλεκομένους στην εταιρία φορείς. Με την βοήθεια που προσφέρει η αναλυτική ιεραρχική μέθοδος προσδιορίζεται η βαρύτητα των κριτηρίων και στην συνέχεια με την εφαρμογή του μοντέλου Brown Gbson, αξιολογούνται πέντε προσφορές για την εγκατάσταση και εποπτεία πληροφοριακών συστημάτων από τις οποίες βρίσκουμε την καλύτερη εναλλακτική πρόταση.

3 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΑΦΙΕΡΩΣΗ Η ολοκλήρωση μιας διπλωματικής εργασίας αποτελεί ταυτόχρονα μία επίπονη και ευχάριστη πρόκληση για το φοιτητή, αλλά αναμφισβήτητα και μία χρονοβόρα και δύσκολη διαδικασία για τον επιβλέποντα καθηγητή, ο οποίος καλείται να λύσει όλες εκείνες τις απορίες και τους προβληματισμούς που ταλανίζουν το φοιτητή σχετικά με το αντικείμενο που έχει επιλέξει να ασχοληθεί. Θα ήθελα λοιπόν, να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον καθηγητή μου, κύριο Κακούρη Ανδρέα για την σημαντική αρωγή και καθοδήγησή του καθ όλη τη διάρκεια της διπλωματικής μου εργασίας, αλλά και για την προθυμία του να με κατευθύνει στο σωστό τρόπο σκέψης με τις πολύτιμες συμβουλές του. Κυρίως όμως θα ήθελα να τον ευχαριστήσω για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με ένα τόσο ενδιαφέρον αντικείμενο. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τους κυρίους Γεώργιο Δούνια και Αγάπιο Πλατή οι οποίοι ως μέλη της τριμελούς επιτροπής βοήθησαν με την επιστημονική τους κατάρτιση την ολοκλήρωση της διπλωματικής μου εργασίας. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω το σύνολο των διδασκόντων του μεταπτυχιακού προγράμματος Οικονομική και Διοίκηση για Μηχανικούς, οι οποίοι με βοήθησαν σε όλη την διάρκεια των σπουδών μου. Την εργασία αυτή την αφιερώνω στους γονείς μου, ως μια ελάχιστη ανταμοιβή για την διαρκή ηθική και οικονομική υποστήριξη που απλόχερα μου προσφέρουν σε κάθε επιλογή μου.

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... II ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΑΦΙΕΡΩΣΗ... III ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ... IV ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ... V 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΠΟΛΥΚΡΙΤΙΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ: ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΥΠΕΡΟΧΗΣ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ BROWN - GIBSON ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΜΕΘΟΔΟΥ BROWN - GIBSON ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΒΗΜΑΤΑ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ: ΟΜΙΛΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΦΕΓΓΟΥΔΑΚΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΓΟΡΙΘΜΟΥ BROWN - GIBSON ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΚΡΙΣΙΜΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΔΙΕΥΡΥΜΕΝΟ ΜΟΝΤΕΛΟ BROWN GIBSON ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α. ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΟΜΙΛΟΥ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΦΕΓΓΟΥΔΑΚΗΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β. ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ (OUTSOURCING) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Δ ΟΜΑΔΕΣ ΕΣΤΙΑΣΗΣ (FOCUS GROUP) ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΩΝ Σχήμα 1 Διαδικασία λήψης απόφασης... 3 Σχήμα 2 Τα βασικά στάδια της λήψης αποφάσεων... 4 Σχήμα 3 Τεχνικές Ταξινόμησης προβλημάτων λήψης αποφάσεων... 6 Σχήμα 4 Οι βασικές οικογένειες μεθόδων πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων... 8 Σχήμα 5 Αλγόριθμος Brown Gbson v

5 Σχήμα 6 Το οργανόγραμμα ομίλου επιχειρήσεων Φεγγουδάκη Σχήμα 7 Διεύρυνση Αντικειμενικών Κριτηρίων Σχήμα 8 Εκτίμηση βαρύτητας υποκειμενικών κριτηρίων Σχήμα 9 Ανάλυση ευαισθησίας για το μοντέλου BG Σχήμα 10 Ανάλυση ευαισθησίας για το EBGM Σχήμα 11 Βαρύτητα κάθε Προσφοράς ως προς τα Αντικειμενικά Κριτήρια Σχήμα 12 Βάρη Υποκειμενικών Κριτηρίων Σχήμα 13 Ανάλυση Δυνάμεων Porter Σχήμα 14 Ανάλυση SWOT Σχήμα 15 Επενδύσεις σε τουριστικά καταλύματα μέσω on-lne κρατήσεων Σχήμα 16 Προτεινόμενη δομή για τα πληροφοριακά συστήματα ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 1 Πολυκριτιριακές μέθοδοι Ανάλυσης Αποφάσεων Πίνακας 2 Σταθμίσεις παραγόντων στην μέθοδο Brown Gbson Πίνακας 3 Διευρυμένα Μοντέλα Brown Gbson Πίνακας 4 Ομάδα Εστίασης Α Πίνακας 5 Ομάδα Εστίασης Β Πίνακας 6 Κρίσιμα Κριτήρια Πίνακας 7 Εκτίμηση των κρίσιμων κριτηρίων ανά πρόταση Πίνακας 8 Αντικειμενικά Κριτήρια Πίνακας 9 Προσφορές ως προς τα αντικειμενικά κριτήρια Πίνακας 10 Βαρύτητα αντικειμενικών Κριτηρίων με βάση το BGM, ΕΧΒGM Πίνακας 11 Καθορισμός Υποκειμενικών Κριτηρίων Πίνακας 12 Η κλίμακα προτίμησης της ΑΗΡ Πίνακας 13 Αναλυτική Ιεραρχική Υποκειμενικών Κριτηρίων Πίνακας 14 Υπολογισμός βαρών υποκειμενικών κριτηρίων Πίνακας 15 Αξιολογήσεις ειδικού ανά κριτήριο και ανά πρόταση Πίνακας 16 Υπολογισμός των βαρών των κριτηρίων ανά πρόταση Πίνακας 17 Υπολογισμός των βαρών των υποκειμενικών παραγόντων ανά πρόταση Πίνακας 18 Μεθοδολογία Προσδιορισμού και Αξιολόγησης Κριτηρίων Πίνακας 19 Προσδιορισμός του score της BG για τα διάφορα Χ Πίνακας 20 Προσδιορισμός των score ανά προσφορά EBGM Πίνακας 21 Ανθρώπινο Δυναμικό ομίλου Επιχειρήσεων Φεγγουδάκης Πίνακας 22 Καταγεγραμμένα Ξενοδοχειακά Καταλύματα Πίνακας 23 Καταγεγραμμένες επιχειρήσεις ενοικιαζομένων δωματίων Πίνακας 24 Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Outsourcng v

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην σύγχρονη εποχή, κάθε επιχείρηση η οποία θέλει να ανταπεξέλθει αποτελεσματικά στους κανόνες που ο ανταγωνισμός επιβάλλει, οφείλει να επιταχύνει τις λειτουργικές διαδικασίες της και να διαχειρίζεται με αποτελεσματικό τρόπο την εκάστοτε πληροφορία που απορρέει από κάθε καθημερινή της συνδιαλλαγή. Προκειμένου να επιτύχει αυτούς τους στόχους κρίνεται επιτακτική η ανάγκη εγκατάστασης ολοκληρωμένου δικτύου πληροφοριακών συστημάτων, τα οποία θα έχουν ως στόχο την μείωση του κόστους και την επιτάχυνση των λειτουργικών διαδικασιών. Η εγκατάσταση ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης πληροφοριών, αν και αποτελεί μια ιδιαίτερα δαπανηρή επένδυση κρίνεται επιτακτική για επιχειρήσεις των οποίων η εύρυθμη λειτουργία απαιτεί την σωστή οργάνωση των επιμέρους τμημάτων της. Με τον τρόπο αυτό η επιχείρηση επιτυγχάνει ποιοτικότερο και αποτελεσματικότερο στρατηγικό σχεδιασμό με σαφή καθορισμό στόχων και βελτιωμένο έλεγχο της επίτευξης τους, όπως και εισαγωγή διαδικασιών αυξημένης παραγωγικότητας. Η επιτυχής έκβαση, μιας τέτοιας επένδυσης εξαρτάται τόσο από την επιλογή του κατάλληλου προϊόντος όσο και από την επιλογή του φορέα ο οποίος θα αναλάβει την εγκατάσταση του. Ωστόσο όμως η πλειάδα προϊόντων που κατακλύζουν την αγορά των πληροφοριακών συστημάτων καθιστούν δύσκολη την επιλογή του καταλληλότερου συστήματος ώστε αυτό να είναι εναρμονισμένο με τις ιδιαιτερότητες της επιχείρησης. Ένα τέτοιο πρόβλημα μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά με μεθόδους που συνθέτουν την Πολυκριτιριακή Ανάλυση Αποφάσεων (multcrtera analyss). Η Πολυκριτήρια Ανάλυση Αποφάσεων, σε ευρύτερο επίπεδο, καλείται να επιλύσει πολύπλοκα προβλήματα σταθμίζοντας με επιστημονικά τεκμηριωμένο τρόπο όλες τις παραμέτρους οι οποίες επηρεάζουν άμεσα και έμμεσα την απόφαση για την λύση του προβλήματος. Οι παράμετροι αυτοί μπορεί να είναι μετρήσιμοι αλλά και μη-μετρήσιμοι. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο λήπτης αποφάσεων αντιμετωπίζει μεγάλη αβεβαιότητα σχετικά με το ποιά είναι η άριστη λύση του προβλήματος και γι αυτό το λόγο χρειάζεται μεθόδους λήψης αποφάσεων όσο το δυνατόν πιο ορθολογικές, οι οποίες να μειώνουν και τον κίνδυνο αποτυχίας. Ανάλογα με την φύση του προβλήματος που η διοίκηση αντιμετωπίζει, επιλέγεται το πιο ικανοποιητικό μεθοδολογικό πλαίσιο που θα προσεγγίσει πιο αποτελεσματικά την λύση, το πλαίσιο αυτό προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες του προβλήματος, διευρύνεται και κάποιες φορές η διεύρυνση αυτή μπορεί να δημιουργήσει μια νέα μέθοδο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης αποφάσεων. Στόχος της παρούσας εργασίας, αποτελεί η πρόταση ενός ενιαίου μεθοδολογικού πλαισίου επιλογής ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος διοίκησης που θα μπορεί να χρησιμοποιήσει μια επιχείρηση προκειμένου να λάβει μια σαφή και αιτιολογημένη απόφαση. Η 1

7 προτεινόμενη μεθοδολογία εφαρμόζεται σε μια πραγματική επιχείρηση με αξιολογήσεις από τα ίδια τα πρόσωπα που θα εμπλέκονται με την χρήση του ERP, αναδεικνύοντας έτσι την δυναμική της, αφού θα οδηγήσει σε μια τεκμηριωμένη και ποσοτικοποιημένη λύση προσαρμοσμένη απόλυτα στις ιδιαιτερότητες της επιχείρησης μας. Στα πλαίσια του στόχου αυτού, από το ευρύτερο μεθοδολογικό πλαίσιο που η Πολυκριτιριακή Ανάλυση προτείνει, επιλέγει η μέθοδος Brown Gbson, η οποία θα καλείται στη συνέχεια με το ακρωνύμιο BG, καθώς και του τροποποιημένου μοντέλου αυτής. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιήθηκε για την ολοκληρωμένη στάθμιση των κρισίμων, αντικειμενικών και υποκειμενικών κριτηρίων ενώ κατά την αποδόμηση του προβλήματος χρησιμοποιήθηκε η Αναλυτική Ιεραρχική ως εργαλείο για την αξιολόγηση της βαρύτητας των κριτηρίων αυτών. Η μέθοδος BG θα πραγματοποιηθεί για την επιλογή φορέα outsourcng στην εγκατάσταση και διαχείριση πληροφοριακών συστημάτων σε όμιλο ξενοδοχειακών επιχειρήσεων οπότε ακολουθεί μια παρουσίαση της συγκεκριμένης επιχείρησης. Αναλυτικότερα η παρούσα εργασία έχει την εξής δομή: Στο δεύτερο κεφάλαιο παρουσιάζονται διεξοδικά οι διάφορες οικογένειες μεθόδων Πολυκριτηριακής Ανάλυσης αποφάσεων στις οποίες αναλύονται τα μειονεκτήματα τα πλεονεκτήματα και οι κύριες μέθοδοι που εκφράζουν κάθε οικογένεια όπου και παρουσιάζεται η πολυκριτηριακή Brown Gbson. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται το μεθοδολογικό πλαίσιο της εργασίας. Αρχικά περιγράφεται η προς μελέτη επιχείρηση. Τα βασικά σημεία της εξωτερικής ανάθεσης εργασιών αποτελεί το επόμενο κομμάτι. Στο τέλος του συγκεκριμένου κεφαλαίου παρατίθεται η μοντελοποίηση του αλγορίθμου BG. Στο τέταρτο κεφάλαιο εφαρμόζεται ολοκληρωμένα η μέθοδος BG, και συγκεκριμένα το διευρυμένο μοντέλο, ακολουθεί ανάλυση ευαισθησίας των αποτελεσμάτων και ένας σύντομος σχολιασμός των πορισμάτων της μελέτης. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης βασισμένα στην βιβλιογραφική έρευνα και την εφαρμογή του μοντέλου στην παρούσα επιχείρηση. Τέλος ακολουθεί κριτική της μελέτης καθώς και προτάσεις βελτίωσης της έρευνας που διεξήχθη. 2

8 2. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ 2.1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Η διαδικασία λήψης αποφάσεων μπορεί να χωριστεί σε τρείς φάσεις (Smon,1960). Το πρώτο στάδιο της διαδικασίας είναι η νοητική φάση (ntellgence), όπου ο λήπτης της απόφασης πρέπει να αναγνωρίσει τα προβλήματα ή τις ευκαιρίες που εμπεριέχονται σε ένα σύνολο δράσεων και να συγκεντρώσει όλα τα δεδομένα που αφορούν το υπό εξέταση θέμα. Το δεύτερο θέμα είναι ο σχεδιασμός (desgn), όπου ο λήπτης της απόφασης αναλύει συνολικά τα δεδομένα που έχουν προκύψει από το προηγούμενο στάδιο και επιλέγει την καλύτερη μέθοδο βάσει της οποίας θα ληφθεί η απόφαση και τα κριτήρια στα οποία θα βασιστεί. Το τρίτο στάδιο είναι η επιλογή (choce), στην οποία επιλέγεται η άριστη λύση, όπως αυτή προκύπτει από την ανάλυση των δεδομένων που έχουν συγκεντρωθεί από το πρώτο στάδιο και αφού αυτά έχουν επεξεργασθεί με τη μεθοδολογία που έχει επιλεγεί στο δεύτερο στάδιο της διαδικασίας. Το αποτέλεσμα των τριών σταδίων είναι η λήψη της απόφασης και η εφαρμογή της βλέπε Σχήμα 1. Σχήμα 1 Διαδικασία λήψης απόφασης (Πηγή : Sprague και Carlson,1982) Έχουν διατυπωθεί διαφορετικές θεωρητικές προσεγγίσεις σχετικά με τον στόχο της διαδικασίας της λήψης αποφάσεων οι οποίες ομαδοποιούνται σε τέσσερις θεωρητικές σχολές (Σίσκος και Γρηγορούδης, 2009): 3

9 α) Την αμερικάνικη, η οποία αναφέρεται σε συστήματα αξιών (value systems). Στοχεύει στην κατασκευή ενός συστήματος αξίας το οποίο προκύπτει από την σύνθεση προτιμήσεων των ληπτών αποφάσεων σε ότι αφορά τα κριτήρια. β) Τη γαλλική ή ευρωπαϊκή, η οποία αναφέρεται σε σχέσεις υπεροχής (outrankng relatons) και στοχεύει στην αντιμετώπιση του προβλήματος της μη-συγκρισιμότητας μεταξύ εναλλακτικών λύσεων. γ) Την αναλυτική συνθετική προσέγγιση (aggregaton-dsaggregaton approach), η οποία στοχεύει στην ανάλυση της συμπεριφοράς του λήπτη αποφάσεων και το τρόπο αντίληψης του. Με τη χρήση επαναληπτικών διαδικασιών, αναλύονται τα αποτελέσματα τις αναλυτικήςσυνθετικής προσέγγισης και στη συνέχεια συντίθενται σε ένα σύστημα αξιών όλες οι παράμετροι του προβλήματος και η μέθοδος κρίσης του λήπτη αποφάσεων. δ) Τη θεωρητική προσέγγιση που αναφέρεται ως πολυκριτήρια βελτιστοποίηση (multcrtera optmzaton), η οποία αποτελεί μια επέκταση του μαθηματικού προγραμματισμού. Στοχεύει στην επίλυση προβλημάτων όπου δεν υπάρχουν διακριτές εναλλακτικές επιλογές και οι στόχοι είναι περισσότεροι του ενός. Στο Σχήμα 2 παρουσιάζεται ένα πλαίσιο το οποίο αποτελεί τη βασική δομή κάθε διαδικασίας ανάλυσης αποφάσεων (Roy, 1985), και στο οποίο η διαδικασία ανάλυσης των προβλημάτων λήψης αποφάσεων στα πλαίσια της πολυκριτήριας προσέγγισης περιλαμβάνει τέσσερα στάδια, μεταξύ των οποίων δύναται να υπάρχει και η απαραίτητη ανάδραση, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Στάδιο 1ο Καθορισμός του αντικειμένου της απόφασης Στάδιο 2ο Καθορισμός μιας συνεπούς οικογένειας κριτηρίων Στάδιο 3ο Ανάπτυξη του υποδείγματος σύνθεσης των κριτηρίων Στάδιο 4ο Υποστήριξη της απόφασης Σχήμα 2 Τα βασικά στάδια της λήψης αποφάσεων (πηγή: Roy, 1985) 4

10 Στο πρώτο στάδιο γίνεται ο καθορισμός του αντικειμένου της απόφασης. Εντοπίζεται το σύνολο των εφικτών λύσεων και δυνατών δραστηριοτήτων (αποφάσεων) και παράλληλα καθορίζεται το αντικείμενο του προβλήματος. Το σύνολο των λύσεων μπορεί να είναι συνεχές ή διακριτό. Στην πρώτη περίπτωση θεωρείται ότι οριοθετείται μέσω των περιορισμών που τίθενται είτε από τον ίδιο τον αποφασίζοντα είτε από το περιβάλλον μέσα στο οποίο λαμβάνεται η απόφαση (σύνολο εφικτών λύσεων). Αντίθετα, στην περίπτωση όπου το σύνολο λύσεων είναι διακριτό, θεωρείται ότι υπάρχει ένα σαφές σύνολο εναλλακτικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αφού καταγραφούν μπορούν να αναλυθούν ώστε να ληφθεί η κατάλληλη απόφαση. Με τον εντοπισμό του συνόλου Α καθορίζεται και το αντικείμενο της απόφασης, δηλαδή ο τρόπος με τον οποίο θα πρέπει να εξεταστούν οι εναλλακτικές δραστηριότητες ώστε το αποτέλεσμα της ανάλυσης να απαντά με σαφήνεια στο εξεταζόμενο πρόβλημα. Στο δεύτερο στάδιο γίνεται ο καθορισμός μιας συνεπούς οικογένειας κριτηρίων, δηλαδή γίνεται εντοπισμός όλων εκείνων των παραγόντων που επιδρούν στο αποτέλεσμα της ανάλυσης των εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Αυτοί εξαρτώνται από το συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο του υπό εξέταση προβλήματος. Κάθε τέτοιος παράγοντας έχει τη μορφή κριτηρίου. Ως κριτήριο ορίζεται κάθε πραγματική συνάρτηση g, η οποία αποτυπώνει την συμπεριφορά των εναλλακτικών δραστηριοτήτων σε ένα πραγματικό αριθμό, ώστε για δύο οποιεσδήποτε εναλλακτικές δραστηριότητες x και x, να ισχύουν: g ( x) > g( x') x > x', δηλαδή η x προτιμάται της x g( x) = g( x') x x', δηλαδή η x είναι ισοδύναμη της x Στο τρίτο στάδιο της μεθοδολογίας του Roy (1985) γίνεται η ανάπτυξη του υποδείγματος σύνθεσης των κριτηρίων. Ο λήπτης της απόφασης θα πρέπει να επιλέξει ποιά από τις προτεινόμενες μεθοδολογίες μπορεί να τον οδηγήσει στην άριστη λύση. Τέλος στο τέταρτο στάδιο της διαδικασίας λαμβάνουν χώρα όλες εκείνες οι δραστηριότητες οι οποίες θα βοηθήσουν τον αποφασίζοντα να κατανοήσει τα αποτελέσματα του υποδείγματος σύνθεσης των κριτηρίων που καθορίστηκε στο τρίτο στάδιο καθώς και τη διαδικασία με την οποία εξάχθηκαν τα αποτελέσματα αυτά. Έτσι, ο αποφασίζων θα είναι σε θέση να υλοποιήσει με επιτυχία τα αποτελέσματα της ανάλυσης και να επιχειρηματολογήσει υπέρ αυτών, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο. Ο σημαντικότερος στόχος του λήπτη αποφάσεων, σε κάθε περίπτωση, είναι να καταφέρει να συνθέσει όλες τις παραμέτρους που σχετίζονται με το πρόβλημα, ώστε να επιτευχθεί η λήψη ορθολογικών αποφάσεων. Ανάλογα με την φύση του προβλήματος που καλείται να λύσει ο αποφασίζων μπορεί να επιλέξει και διαφορετική τεχνική ταξινόμησης (Ευαγγέλου και Καρακαπιλίδης, 2005) οι βασικότερες εκ των οποίων εμφανίζονται στο Σχήμα 3. 5

11 Σχήμα 3 Τεχνικές Ταξινόμησης προβλημάτων λήψης αποφάσεων (Πηγή : Ευαγγέλου και Καρακαπιλίδης, 2005) Η ειδοποιός διαφορά της πολυκριτήριας ανάλυσης από άλλες εναλλακτικές προσεγγίσεις, είναι η απλή σύνθεση όλων των παραμέτρων του προβλήματος. Αυτή πραγματοποιείται και μέσω άλλων μεθοδολογικών προσεγγίσεων. Το βασικό χαρακτηριστικό γνώρισμα της πολυκριτήριας ανάλυσης είναι η πραγματοποίηση της αναγκαίας σύνθεσης υπό το πρίσμα της πολιτικής λήψης των αποφάσεων και του συστήματος προτιμήσεων και αξιών, το οποίο συνειδητά ή ασυνείδητα χρησιμοποιεί ο αποφασίζων. Αυτό το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό είναι σημαντικό γιατί όταν μια μεθοδολογία έχει την ικανότητα να λαμβάνει υπόψη και τον λήπτη αποφάσεων και τις προτιμήσεις του, καταφέρνει ουσιαστικά να δώσει στον λήπτη αποφάσεων ένα ενεργητικό ρόλο ΠΟΛΥΚΡΙΤΙΡΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ Ο λήπτης αποφάσεων στη σύγχρονη εποχή δεν μπορεί να αναλύει απλώς αριθμητικά δεδομένα, θα πρέπει να είναι σε θέση να διαμορφώνει ο ίδιος τα αριθμητικά δεδομένα αναλόγως με τις προτεραιότητες που θέτει σε κάθε χρονική στιγμή. Η πολυκριτήρια ανάλυση έχει δώσει πολλές λύσεις σε θέματα που αφορούν την μοντελοποίηση προβλημάτων σχετικών με τη λήψη αποφάσεων (Πραστάκος, 2000).Απώτερος στόχος είναι η παροχή των απαραίτητων πληροφοριών για την υποστήριξη της διαδικασίας λήψης αποφάσεων, συμβάλλοντας στον 6

12 εντοπισμό των βασικών χαρακτηριστικών του εξεταζόμενου προβλήματος καθώς και των ιδιαιτεροτήτων των διαθέσιμων εναλλακτικών λύσεων. Ως πρώτη τεκμηριωμένη προσπάθεια επιστημονικής αντιμετώπισης του προβλήματος της σύνθεσης πολλαπλών κριτηρίων μπορεί να θεωρηθεί η εργασία του Pareto (Zebre, 2002) ο οποίος έθεσε τις απαραίτητες αξιωματικές βάσεις, εισάγοντας παράλληλα μια εκ των πλέον βασικών εννοιών της σύγχρονης πολυκριτηριακής ανάλυσης, την έννοια της αποτελεσματικότητας (effcency). Μεταπολεμικά, ο Koopmans (1951) επέκτεινε την έννοια της αποτελεσματικότητας του Pareto εισάγοντας την έννοια του αποτελεσματικού συνόλου, δηλαδή του συνόλου των εναλλακτικών δραστηριοτήτων οι οποίες δεν κυριαρχούνται από καμία άλλη εναλλακτική δραστηριότητα (nondomnated set of alternatves). Κατά την ίδια περίπου χρονική περίοδο οι Von Neumann and Morgenstern (1944) αναπτύσσουν τη θεωρία χρησιμότητας, η οποία αποτελεί τη βάση ενός από τα κυριότερα μεθοδολογικά ρεύματα της πολυκριτηριακής ανάλυσης αποφάσεων. Στη δεκαετία του 1960 όλες οι προαναφερθείσες «προκαταρκτικές» ερευνητικές εργασίες αποτέλεσαν το έναυσμα για την πραγματοποίηση περαιτέρω έρευνας από τους Charnes and Cooper (1961) όσον αφορά τη σύνδεση της θεωρίας του γραμμικού προγραμματισμού και της πολυκριτηριακής ανάλυσης (προγραμματισμός στόχων goal programmng), καθώς και από τον Fshburn (1965) όσον αφορά την επέκταση της θεωρίας χρησιμότητας σε προβλήματα λήψης αποφάσεων υπό καθεστώς πολλαπλών κριτηρίων. Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1960 η πολυκριτηριακή ανάλυση άρχισε να απασχολεί και τους Ευρωπαίους επιχειρησιακούς ερευνητές. Πρωτοπόρος μεταξύ αυτών υπήρξε ο Roy (1968) ο οποίος ανέπτυξε τη θεωρία των σχέσεων υπεροχής (outrankng relatons) και θεωρείται ο ιδρυτής της «Ευρωπαϊκής σχολής» της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Τις επόμενες δύο δεκαετίες ( ) η πολυκριτηριακή ανάλυση αναπτύχθηκε ραγδαία σε θεωρητικό επίπεδο αλλά και σε θέματα πρακτικών εφαρμογών για την αντιμετώπιση διαφόρων πολύπλοκων πραγματικών προβλημάτων λήψης αποφάσεων. Προς την κατεύθυνση αυτή σημαντική υπήρξε η συμβολή της πληροφορικής και της επιστήμης των υπολογιστών. Η ταχύτατη τεχνολογική πρόοδος που συντελέστηκε στους χώρους αυτούς, κυρίως κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, έδωσε τα απαραίτητα μέσα για την υλοποίηση των μεθοδολογικών εξελίξεων της πολυκριτηριακής ανάλυσης σε ολοκληρωμένα πληροφορικά συστήματα (πολυκριτηριακή συστήματα υποστήριξης αποφάσεων), τα οποία παράλληλα συνέβαλλαν και στην προώθηση των πρακτικών εφαρμογών της πολυκριτηριακής ανάλυσης. Οι περισσότερες αποφάσεις μπορούν να χαρακτηριστούν ως πολυδιάστατες ή πολυκριτήριες ή πολυκριτηριακές αποφάσεις (multcrtera decsons). Η διαδικασία λήψης αποφάσεων σε τέτοιες περιπτώσεις περιλαμβάνει την εφαρμογή της κατάλληλης μεθόδου πολυκριτηριακής ανάλυσης προκειμένου να επιλεγεί η όσο το δυνατόν πιο σωστή απόφαση. Πρόκειται ουσιαστικά για μαθηματικά μοντέλα που βοηθούν τον λήπτη της απόφασης να 7

13 συμπεριλάβει στην ανάλυση τις δικές του προτεραιότητες και προτιμήσεις, ώστε να οδηγηθεί στην πιο κατάλληλη απόφαση. Τα μοντέλα της πολυκριτηριακής ανάλυσης, στην πλειοψηφία τους απεικονίζουν μια παραδοσιακή αντίληψη του ορθολογισμού που βασίζεται στις αρχές της γραμμικότητας και της αιτιότητας, δηλαδή στη λογική ότι η απόφαση καθορίζεται από τα κριτήρια. Τα τελευταία χρόνια έχουν προταθεί πολλές μεθοδολογίες πολυκριτηριακής ανάλυσης, για την επίλυση διαφόρων προβλημάτων. Οι μέθοδοι πολυκριτηριακής ανάλυσης θα μπορούσαν να χωριστούν σε τέσσερις κατηγορίες: Μέθοδοι Πολυκριτηριακού Μαθηματικού Προγραμματισμού, με βασικότερη την Μέθοδο Προγραμματισμού Στόχων, Μέθοδοι Πολυκριτηριακής Ανάλυσης Χρησιμότητας, με βασικότερη την Αναλυτική Διαδικασία Ιεράρχησης, Μέθοδοι Τεχνικών Σχέσεων Υπεροχής, με βασικότερη την οικογένεια μεθόδων ELECTRE, και Μέθοδοι Αναλυτικής-Συνθετικής Προσέγγισης, με βασικότερη την οικογένεια μεθόδων UTA (Πραστάκος,2000). Σχήμα 4 Οι βασικές οικογένειες μεθόδων πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων (Πηγή: Pardalos et al, 1995) Όπως παρουσιάζεται στο Σχήμα 4, μεταξύ των τεσσάρων αυτών βασικών προσεγγίσεων της πολυκριτηριακής ανάλυσης αποφάσεων, οι τρεις τελευταίες, δηλαδή η πολυκριτηριακή θεωρία χρησιμότητας, η θεωρία των σχέσεων υπεροχής και η αναλυτική-συνθετική προσέγγιση, προσανατολίζονται προς την αντιμετώπιση διακριτών προβλημάτων λήψης αποφάσεων. Στη συνέχεια παρουσιάζεται μια σύντομη περιγραφή των μεθόδων αυτών ΜΕΘΟΔΟΣ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΥ: Η πιο γνωστή μέθοδος για τη λύση προβλημάτων πολλαπλών στόχων είναι η Μέθοδος Πολυκριτηριακού Μαθηματικού Προγραμματισμού. Για να υπάρχει η μορφή Μαθηματικού 8

14 Προγραμματισμού πρέπει να ισχύει η εξής βασική προϋπόθεση, ότι δηλαδή «όλοι οι περιορισμοί στόχων πρέπει να είναι εξίσου σημαντικοί μεταξύ τους. Διαφορετικά, η διαφορά σημαντικότητας μεταξύ τους πρέπει να εκφράζεται με αντίστοιχα ειδικά βάρη (συντελεστές σημαντικότητας). Στον γραμμικό προγραμματισμό, περιορισμός στόχου ονομάζεται εκείνος για τον οποίο μπορεί να υπάρξει απόκλιση στην τελική λύση. Η ιδέα της λύσης είναι να βρεθεί το σημείο εκείνο το οποίο ελαχιστοποιεί το άθροισμα των ανεπιθύμητων αποκλίσεων και ικανοποιεί τους τεχνολογικούς περιορισμούς, όπου τεχνολογικός περιορισμός ονομάζεται εκείνος ο οποίος πρέπει οπωσδήποτε να ισχύει στην τελική λύση (δηλαδή περιορισμοί που επιβάλλονται από την τεχνολογία και δεν μπορούν να παραβιασθούν), ενώ ανεπιθύμητη απόκλιση αποκαλείται η απόκλιση σε περίπτωση που ο περιορισμός δεν ισχύει. Ο γραμμικός προγραμματισμός (Lnear Programmng) αποτελεί το δημοφιλέστερο μοντέλο στο χώρο της επιχειρησιακής έρευνας αλλά και της διοικητικής επιστήμης (management), γιατί χρησιμοποιείται για την προσέγγιση προβλημάτων κατανομής περιορισμένων πόρων ή μέσων σε εναλλακτικές και ανταγωνιστικές μεταξύ τους δραστηριότητες κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Πρόβλημα τέτοιας μορφής είναι και η κατανομή του εργατικού δυναμικού (Σίσκος, 2000). Ο γραμμικός προγραμματισμός αρχικά αφορούσε τη βελτιστοποίηση μίας αντικειμενικής συνάρτησης, μετά τα μέσα της δεκαετίας '70 άρχισε να αναπτύσσεται ο πολυκριτήριος γραμμικός προγραμματισμός ο οποίος επεκτείνει το πλαίσιο του γραμμικού προγραμματισμού στη περίπτωση που υπάρχουν περισσότερες αντικειμενικές συναρτήσεις. Η γενική μορφή του γραμμικού προγραμματισμού είναι η ακόλουθοι: Μεγιστοποίηση της αντικειμενικής συνάρτησης: C (Χ), υπό τους περιορισμούς: Ax < b, χ>0, όπου Χ= (Χ 1, Χ 2, Χ n ) οι μεταβλητές απόφασης, c = (C 1,C 2,.,C n ) οι συντελεστές των μεταβλητών απόφασης Α: είναι ένας πίνακας (mxn) με τους συντελεστές των μεταβλητών απόφασης στους περιορισμούς του γραμμικού προβλήματος (περιορισμοί) και b= (b,b2,...b m ) είναι το ιδιοδιάνυσμα (mx1) των περιορισμών. Αντίστοιχα του πολυκριτήριου γραμμικού προγραμματισμού είναι η εξής: Μεγιστοποίηση {f1(x),f2x),...f(x)) Υπό τους περιορισμούς: Αχ < b, x>0. Υπάρχουν αρκετές μέθοδοι πολυκριτήριου γραμμικού προγραμματισμού, οι πιο σημαντικές είναι οι εξής (Benayoun et. al., 1971): Πολυκριτήρια μέθοδος SIMPLEX, Πολυκριτήριος παραμετρικός προγραμματισμός, η μέθοδος STEM. Προγραμματισμός στόχων κ.λπ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑ ΘΕΩΡΙΑ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ Σκοπός της πολυκριτήριας θεωρίας χρησιμότητας (multattrbute utlty theory) είναι η μοντελοποίηση και αναπαράσταση των προτιμήσεων του αποφασίζοντα μέσω μιας συνάρτησης χρησιμότητας η οποία συνθέτει όλα τα επιμέρους κριτήρια αξιολόγησης (Wallnau, 1998). 9

15 Εάν Ζ 1 και Ζ 2 είναι τα επιμέρους κριτήρια ή στόχοι, και u (Z) οι επιμέρους συναρτήσεις μερικών χρησιμοτήτων, τότε η συνολική χρησιμότητα εκφράζεται από μια συνάρτηση u( Z 1, Z 2 ), η μορφή της οποίας πρέπει να προσδιορισθεί. Κύριο αντικείμενο της πολυκριτήριας θεωρίας χρησιμότητας είναι ο προσδιορισμός της κατάλληλης συνολικής συνάρτησης χρησιμότητας και των ιδιοτήτων της. Οι εναλλακτικές ενέργειες ιεραρχούνται ανάλογα με την τιμή που προσδίδουν στην συνολική συνάρτηση χρησιμότητας. Γενικά, οι επιμέρους συναρτήσεις μερικών χρησιμοτήτων uz ( ) είναι μη-γραμμικές και αναπαριστούν την αξία των εναλλακτικών ενεργειών σύμφωνα με το σύστημα προτιμήσεων/αξιών που αποφασίζονται. Η πλέον διαδεδομένη μορφή συνολικής συνάρτησης χρησιμότητας είναι η προσθετική: u ( Z1, Z 2 ) = p u ( Z ) + p u ( Z 2 ) 1 1 όπου p 1, p2 είναι τα βάρη των κριτηρίων. Ο καθορισμός της μορφής της συνάρτησης χρησιμότητας πραγματοποιείται από τον αποφασίζοντα (π.χ. τον μάνατζερ). Αυτός είναι εκείνος ο οποίος σε συνεργασία με τον αναλυτή, καθορίζει τα βάρη των κριτηρίων αξιολόγησης, ως προς τις παραχωρήσεις που είναι διατεθειμένος να κάνει μεταξύ των κριτηρίων και τη μορφή των μερικών συναρτήσεων χρησιμότητας. Γενικότερα σύμφωνα με τους Keeney and Raffa (1976) τα βασικότερα σημεία της θεωρίας χρησιμότητας είναι: Στοχεύει στην αναπαράσταση του συστήματος αξιών που συνειδητά ή ασυνείδητα ακολουθεί ο αποφασίζων Η αναπαράσταση αυτή γίνεται με την χρήση μιας κατάλληλης συνολικής συνάρτησης χρησιμότητας Ζητούμενο είναι ο προσδιορισμός των επιμέρους και της συνολικής συνάρτησης χρησιμότητας και των ιδιοτήτων τους Εφαρμόζεται για την επίλυση προβλημάτων με διακριτές εναλλακτικές λύσεις, και ειδικότερα για προβλήματα επιλογής. Μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί σε περιπτώσεις όπου επιθυμείται κατάταξη ή ταξινόμηση των εναλλακτικών σε προκαθορισμένες κατηγορίες ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΩΝ ΥΠΕΡΟΧΗΣ Οι Σχέσεις Υπεροχής χρησιμοποιούνται για την ταξινόμηση των εναλλακτικών λύσεων σε προκαθορισμένες κατηγορίες προβαίνοντας σε σχετικές συγκρίσεις με προκαθορισμένα πρότυπα, όταν πληρούνται μια σειρά από προϋποθέσεις Roy (1991, 1996). Η κύρια απαίτηση Μεθόδων Πολυκριτήριας Ανάλυσης είναι η ύπαρξη ενός μέτρου σύγκρισης με βάση το οποίο θα συγκρίνονται όλες οι εναλλακτικές. Σε περίπτωση όπου δεν υπάρχει αυτό το μέτρο σύγκρισης, 10

16 τότε απλά οι εναλλακτικές είναι μη συγκρίσιμες Η ειδική μεθοδολογία των μεθόδων Electre μπορεί να δώσει λύση σε περιπτώσεις όπου τα κριτήρια δεν έχουν κοινό μέτρο σύγκρισης ή ακόμη κι όταν αυτά δεν είναι ποσοτικά προσδιορίσιμα (μέσα από δύο στάδια εφαρμογής) (Roy, 1985). H θεμελίωση των σχέσεων υπεροχής έγινε από τον Βernard Roy(1968). Αρχικά παρουσιάστηκε η ELECTRE I (Elmnaton Et Cox Tradusant Ia Realte). Η Electre I αποτέλεσε τη θεμελιώδη μέθοδο η οποία στη συνέχεια εμπλουτίστηκε και βελτιώθηκε οπότε στη συνέχεια η ELECTRE II από τους Roy και Berter (1973), ELECTRE III από τον Roy (1982), ELECTRE IV από τους Roy και Hugonnard (1983), τέλος παρουσιάστηκε η ELECTRE TRI από τον Υu. (1992) Το βασικό πλεονέκτημα της οικογένειας ΕLECTRE είναι ότι μπορεί και διαχειρίζεται ποσοτικά αλλά και ποιοτικά διακριτά κριτήρια και παρέχει πλήρη διάταξη των εναλλακτικών λύσεων (Buchanan et al., 1999). Ο στόχος της ELECTRE Ι είναι να βοηθήσει στον προσδιορισμό μιας προτιμώμενης εναλλακτικής. Αυτό επιτυγχάνεται καθορίζοντας το σύνολο των εναλλακτικών, το οποίο αναφέρεται ως πυρήνας, έτσι ώστε: Για κάθε εναλλακτική η οποία δεν βρίσκεται στον πυρήνα, υπάρχει τουλάχιστον μια εναλλακτική στον πυρήνα η οποία επικρατεί αυτής. Όλες οι εναλλακτικές στον πυρήνα είναι ασύγκριτες. Τέλος, όπως όλες οι μεταγενέστερες μορφές της ELECTRE Ι, η ELECTRE ΙΙΙ στηρίζεται στην ELECTRE Ι και είναι βασισμένη στις ίδιες θεμελιώδεις αρχές αλλά διαφέρει τόσο στη λειτουργία όσο και στον τύπο του προβλήματος που πρέπει να επιλυθεί. Ενσωματώνει, όπως όλες οι μορφές της ELECTRE την ασαφή φύση της υποστήριξης αποφάσεων, χρησιμοποιώντας κατώφλια αδιαφορίας και προτίμησης. Η ELECTRE ΙΙΙ χρησιμοποιείται για τη διάταξη των πιθανών λύσεων όταν μπορεί να καθοριστεί ποσοτικά η σχετική βαρύτητα του κάθε κριτηρίου. Το πρόβλημα διατυπώνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να επιλέγονται οι εναλλακτικές λύσεις που προτιμώνται από τα περισσότερα κριτήρια και δεν προκαλούν σημαντικές αποκλίσεις. Οι δείκτες συμφωνίας, ασυμφωνίας και οι τιμές των κατωφλίων χρησιμοποιούνται σε αυτήν την τεχνική. Με βάση αυτούς τους δείκτες, αναπτύσσονται γραφικές παραστάσεις για τις ισχυρές και αδύνατες σχέσεις. Αυτές οι γραφικές παραστάσεις χρησιμοποιούνται σε μια επαναληπτική διαδικασία για να προκύψει η ταξινόμηση των εναλλακτικών λύσεων. Αυτός ο δείκτης καθορίζεται στο φάσμα από (0-1), παρέχει μια κρίση για το βαθμό αξιοπιστίας κάθε σχέσης επικράτησης και αντιπροσωπεύει μια δοκιμή για να ελεγχθεί η απόδοση κάθε εναλλακτικής λύσης. Ο δείκτης της συνολικής συμφωνίας Ck αντιπροσωπεύει το ποσό στοιχείων για να υποστηριχθεί η συμφωνία μεταξύ όλων των κριτηρίων, κάτω από την υπόθεση ότι το A επικρατεί του A k. Στην πραγματικότητα ο πίνακας συμφωνίας είναι το κλάσμα των βαρών για τα οποία η λύση a είναι τόσο καλή όσο η b προς το άθροισμα των βαρών. Καθορίζεται ως εξής: 11

17 C jk = m j = 1 W c j j m ( A Ak )/ j = 1 W j όπου Wj είναι το βάρος που συνδέεται με τα κριτήρια th j. Τέλος, η μέθοδος ELECTRE παράγει ένα σύστημα των δυαδικών επικρατήσεων μεταξύ των εναλλακτικών λύσεων. Επειδή το σύστημα δεν είναι απαραιτήτως πλήρες, η μέθοδος ELECTRE είναι μερικές φορές ανίκανη να προσδιορίσει την προτεινόμενη εναλλακτική λύση. Παράγει μόνο έναν πυρήνα των κύριων εναλλακτικών λύσεων. Μέσω αυτής της μεθόδου μπορεί να δημιουργηθεί μια σαφέστερη άποψη των εναλλακτικών λύσεων με την εξάλειψη των λιγότερων ευνοϊκών, ενώ είναι ιδιαίτερα κατάλληλη σε προβλήματα μερικών κριτηρίων για έναν μεγάλο αριθμό εναλλακτικών λύσεων. Άλλες μέθοδοι που βασίζονται στην ίδια κατηγορία είναι οι : QUALIFLEX (Paelnck, 1978), ORESTE (Roubens, 1982), MELCHIOR (Leclercq, 1984) και PROMETHEE (Brans and Vncke, 1985, Brans et al.,1986). Τέλος την περίπτωση ύπαρξης αβεβαιότητας στην κατηγορία αυτών των μεθόδων καλύπτουν οι εργασίες των Jacquet-Lagreze (1975), Martel and D Avgnon (1982), Sskos et. al. (1983) και D Avgnon-Vncke (1988) ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Η αναλυτική συνθετική προσέγγιση (preference dsaggregaton analyss), της πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων χρησιμοποιεί και αυτή συναρτήσεις χρησιμότητας για την μοντελοποίηση και αναπαράσταση των προτιμήσεων του αποφασίζοντα. Έτσι, η μέθοδος αυτή παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με την πολυκριτήρια θεωρία χρησιμότητας. Όμως, οι δύο προσεγγίσεις διαφέρουν στη διαδικασία που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη της συνάρτησης χρησιμότητας. Στα πλαίσια της αναλυτικής-συνθετικής προσέγγισης είναι δυνατή η αξιοποίηση κάθε μορφής που μπορούν να έχουν οι αποφάσεις αυτές. Συνήθως εκφράζονται σε μια μονότονη κλίμακα μέσω της κατάταξης ή ταξινόμησης των εναλλακτικών δραστηριοτήτων. Παράλληλα όμως δύναται να εκφραστούν σε μορφή ενός δείκτη (πόσες φορές μια εναλλακτική προτιμάται μιας άλλης), ή ακόμα να παρέχουν και περισσότερες λεπτομέρειες όπως η κατάταξη των εναλλακτικών δραστηριοτήτων στο κάθε κριτήριο αξιολόγησης καθώς κι η ιεράρχηση των κριτηρίων αξιολόγησης με βάση τη σημαντικότητα τους (Cook and Kress, 1991). Η αναλυτική συνθετική προσέγγιση χρησιμοποιεί μια έμμεση διαδικασία εμπλοκής του αποφασίζοντα, βασιζόμενη στη φιλοσοφία της παλινδρόμησης. Η διαδικασία αυτή βασίζεται στην ανάλυση των προτιμήσεων του αποφασίζοντα, όπως αυτές εκφράζονται από τον ίδιο σε ένα περιορισμένο σύνολο εναλλακτικών ενεργειών, το σύνολο αναφοράς. Το σύνολο αυτό μπορεί να αφορά παραδείγματα των αποφάσεων που έλαβε ο αποφασίζων στο παρελθόν, ή τις εκτιμήσεις 12

18 του για ένα μικρό τμήμα των υπό εξέταση εναλλακτικών ενεργειών. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί συναρτήσεις χρησιμότητας για τη μοντελοποίηση και αναπαράσταση των προτιμήσεων του αποφασίζοντα, ώστε να γίνει επιλογή, κατάταξη ή ταξινόμηση των διακριτών εναλλακτικών λύσεων Γενικά μπορούμε να αναφερθούμε ότι η βασική διαφοροποίηση με την Πολυκριτήρια Θεωρία Χρησιμότητας έγκειται στη διαδικασία της ανάπτυξης της συνάρτησης χρησιμότητας. Η ανάλυση των προτιμήσεων του αποφασίζοντα γίνεται μέσα σε ένα περιορισμένο σύνολο εναλλακτικών ενεργειών, το σύνολο αναφοράς. Ο αποφασίζων εκφράζει τις συνολικές του προτιμήσεις για τις εναλλακτικές ενέργειες του συνόλου αναφοράς ανάλογα με τη μορφή που πρέπει να έχει το αποτέλεσμα της αξιολόγησης ή καθορίζοντας μια ταξινόμηση σε προκαθορισμένες ομάδες. Τέλος χρησιμοποιούνται τεχνικές παλινδρόμησης που βασίζονται στον Μαθηματικό Προγραμματισμό, από όπου προκύπτει η συνάρτηση χρησιμότητας η οποία αναπαράγει τις αποφάσεις του αποφασίζοντα όπως αυτές εκφράστηκαν στο σύνολο αναφοράς. H πιο αντιπροσωπευτική μέθοδος που εκφράζει την συγκεκριμένη οικογένεια πολυκριτηριακών τεχνικών ανάλυσης Αποφάσεων είναι η Αναλυτική Ιεραρχική (Analytc Herarchy Process, AHP) όπως αυτή διατυπώθηκε από τον Saaty (1980) ως μία μέθοδο η οποία συνδυάζει υποκειμενικά και αντικειμενικά κριτήρια υπό το πρίσμα μιας τελικής απόφασης που στηρίζεται σε κλίμακες αναλογιών και συγκρίσεις ζευγών αποσκοπώντας στην κατασκευή ενός ιεραρχικού μοντέλου με βάση το οποίο εξάγονται οι συγκρίσεις ζευγών (σύγκριση μεταξύ δύο κριτηρίων). Το σύνολο των συγκρίσεων δημιουργεί ένα ερωτηματολόγιο το οποίο διανέμεται σε ειδικούς του υπό μελέτη κλάδου, προκειμένου να διατυπώσουν τις εκτιμήσεις τους επί των συγκρίσεων. H επίλυση ενός πολυκριτήριου προβλήματος μέσω της μεθόδου AHP επιτρέπει στον αποφασίζοντα να μοντελοποιεί σύνθετα προβλήματα απόφασης με ιεραρχικό τρόπο έτσι ώστε να καθορίζει το στόχο (goal) του προβλήματος,, τα κριτήρια και υποκριτήρια και τις εναλλακτικές δραστηριότητες (alternatves). Η επίλυση θα γίνει σε τέσσερα βήματα: Βήμα 1 ο : Ιεραρχική δόμηση του προβλήματος (δημιουργία στόχου) Βήμα 2 ο : Εισαγωγή δεδομένων (κριτήρια) Βήμα 3 ο : Εκτίμηση των σχετικών βαρών των κριτηρίων απόφασης (υποκριτήρια) Βήμα 4 ο : Συνδυασμός των σχετικών βαρών των κριτηρίων, ώστε να γίνει η αξιολόγηση των εναλλακτικών ενεργειών (προσφορές) ΒΗΜΑ 1 ο Στο πρώτο βήμα ο αποφασίζων πρέπει να δομήσει ιεραρχικά το πρόβλημα (σχήμα 1). Στην κορυφή της ιεραρχίας τοποθετείται ο γενικός στόχος του προβλήματος. Στο δεύτερο επίπεδο τοποθετούνται τα κριτήρια απόφασης, καθένα από τα οποία αναλύεται σε επιμέρους 13

19 υποκριτήρια. Στο τελευταίο επίπεδο τοποθετούνται οι εναλλακτικές ενέργειες του εξεταζόμενου προβλήματος απόφασης. Η δομή και το μέγεθος της ιεραρχίας εξαρτάται από την πολυπλοκότητα του προβλήματος και το βαθμό ανάλυσης που επιθυμεί ο αποφασίζων ή ο αναλυτής αποφάσεων. ΒΗΜΑ 2 ο Στο δεύτερο βήμα ο αποφασίζων πρέπει να εισάγει τα δεδομένα του προβλήματος, εκφράζοντας τις προτιμήσεις του μέσω συγκρίσεων όλων των κριτηρίων και υποκριτηρίων όπως καθορίστηκαν στο πρώτο βήμα. Συγκεκριμένα ο αποφασίζων σταθμίζει τα κριτήρια και τα υποκριτήρια τοποθετώντας συντελεστές βαρύτητας ποσοστιαίες μονάδες σε κάθε ένα από αυτά. ΒΗΜΑ 3 ο Στο τρίτο βήμα, γνωρίζοντας τις προτιμήσεις του αποφασίζοντος, όπως αυτές εκφράστηκαν μέσω των ερωτηματολογίων συγκρίσεων που έγιναν στο προηγούμενο βήμα, εκτιμώνται τα σχετικά βάρη των υποκριτηρίων. ΒΗΜΑ 4 ο Στο τέταρτο και τελευταίο βήμα της πολυκριτήριας μεθόδου, γίνεται ο συνδυασμός των σχετικών βαρών των αποτελεσμάτων των δύο ερωτηματολογίων με τους συντελεστές βαρύτητας. Ως συντελεστές βαρύτητας θεωρήσαμε τους μέγιστους βαθμούς του ερωτηματολογίου, τέτοιους ώστε να δίνουν άθροισμα 100. Η μέθοδος έχει εφαρμοστεί σε μία πλειάδα περιπτώσεων και κλάδων, όπως είναι η επιλογή προϊόντων ή διαδικασιών, η κατανομή πηγών, η μέτρηση της αποτελεσματικότητας κ.α. (Vadya and Kumar, 2006). Η ευρεία χρήση της έχει δημιουργήσει ένα μεγάλο πλήθος λογισμικών τα οποία εκτελούν τα βήματα της μεθόδου εισάγοντας απλά τα δεδομένα από τα ερωτηματολόγια που δόθηκαν στους ειδικούς. Το πιο αξιόπιστο θεωρείται το Expert-Choce ενώ χρησιμοποιούνται επίσης τα Web Hpre, Crterum Decson (Xu and French, 2004) Το κύριο πλεονέκτημα της ΑΗΡ είναι ότι μπορεί να εφαρμοστεί για την εξαγωγή εκτιμήσεων οι οποίες αφορούν ποιοτικά αλλά και ποσοτικά στοιχεία (Badr, 1999). Σε ότι αφορά τα μειονεκτήματα της μεθόδου, το κυριότερο είναι η χρησιμοποίηση ειδικών για τον υπολογισμό του ειδικού βάρους κάθε κριτηρίου. Ανακύπτει λοιπόν το ζήτημα της υποκειμενικότητας καθώς κάθε ειδικός ο οποίος συμμετέχει στην έρευνα έχει διαφορετικές γνώσεις και εμπειρίες από κάποιον άλλο. Επιπρόσθετα στην περίπτωση που ο ερωτώμενος έχει άμεσο συμφέρον από τα αποτελέσματα της έρευνας, είναι δυνατόν οι εκτιμήσεις του να διατυπωθούν κατά τέτοιο τρόπο ώστε να καταλήξουν στο επιθυμητό, για τον ίδιο, αποτέλεσμα (Βαγγέλας, 2007). Στον Πίνακα 1 εμφανίζονται οι βασικές οικογένειες μεθόδων καθώς και τα μειονεκτήματα και πλεονεκτήματα των μεθόδων αυτών 14

20 Πίνακας 1 Πολυκριτιριακές μέθοδοι Ανάλυσης Αποφάσεων Μέθοδος Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα Αναπαράσταση ποιοτικών Κατανόηση του μοντέλου παραγόντων απόφασης Αποτύπωση της λογικής του Παραχωρήσεις μεταξύ αποφασίζοντα. κριτηρίων Επαναχρησιμοποίηση του μοντέλου Αβεβαιότητα των απόφασης εκτιμήσεων Αποτύπωση της λογικής του Κατανόηση του μοντέλου αποφασίζοντα απόφασης Επαναχρησιμοποίηση του μοντέλου Εισαγωγή των δεδομένων της απόφασης Υποκειμενικές κρίσεις Ταξινόμηση σε σαφώς ορισμένες κατηγορίες Πολυκριτήρια Θεωρία Χρησιμότητας Αναλυτική Συνθετική Προσέγγιση Σχέσεις Υπεροχής Διαδικασία Αναλυτικής Ιεράρχησης Εναλλακτικές Προφίλ Κατώφλια Κριτηρίων Κλίμακα Κριτηρίων Συνασπισμοί συμφωνίας και διαφωνίας Μοντελοποίηση του προβλήματος Αναπαράσταση ποιοτικών παραγόντων Κατανόηση μοντέλου απόφασης μοντέλου Πηγή: Ευαγγέλου και Καρακαπιλίδης (2005) Μοντελοποίηση του προβλήματος Ονομαστική ταξινόμηση Αισιόδοξη και απαισιόδοξη πρόβλεψη Μεγάλος αριθμός σχετικών συγκρίσεων Δύσκολη επαναχρησιμοποίηση του 2.3. ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ BROWN - GIBSON ΕΙΣΑΓΩΓΗ Μια μεθοδολογία πολυκριτηριακής ανάλυσης είναι αυτή που προτείνουν οι Brown and Gbson (1972), με το άρθρο τους «Α quantfed model for faclty ste selecton-applcaton to a multplant locaton problem». Η μέθοδος των BG, που θα καλείται BG, έρχεται να συνεισφέρει στην συνολική συζήτηση σχετικά με την επιλογή τοποθεσίας εγκατάστασης μιας επιχείρησης ή ενός εργοστασίου. Μέχρι τη δημοσίευση του συγκεκριμένου άρθρου η θεωρία εγκατάστασης χρησιμοποιούσε από τη μια υποκειμενικούς παράγοντες σαν οδηγούς ενώ συγχρόνως τα μαθηματικά μοντέλα που χρησιμοποιούνταν αξιοποιούσαν μόνο μετρήσιμους οικονομικούς παράγοντες προκειμένου να ληφθεί η απόφαση της τοποθεσίας εγκατάστασης. Στο μοντέλο ΒG όλοι οι παράγοντες, υποκειμενικοί και αντικειμενικοί, υπολογίζονται, μετατρέπονται σε μετρήσιμα μεγέθη ώστε να είναι συμβατά και αφού συνδυαστούν μεταξύ τους παρουσιάζουν μια μέτρηση συγκεκριμένη για κάθε υποψήφια για εγκατάσταση τοποθεσία. Το 15

21 μοντέλο που προτείνουν αρχικά παρουσιάστηκε για την επιλογή της χωροθέτησης ενός εργοστασίου συνυπολογίζοντας τόσο τα μετρήσιμα οικονομικά μεγέθη όσο και τα κοινωνικά και περιβαλλοντολογικά κριτήρια τα οποία είναι δύσκολο να μετρηθούν. Ουσιαστικά, με αυτό το μοντέλο που προτείνουν επιδιώκουν να καλύψουν ένα κενό στη βιβλιογραφία που υπήρχε σχετικά με την επιλογή τοποθεσίας. Σύμφωνα με του Holmes (1930), Reed (1967) και Yaseen (1952), οι υπάρχουσες θεωρίες για την επιλογή τοποθεσίας εγκατάστασης ενός εργοστασίου δεν παρείχαν ικανοποιητικές λύσεις στο πρόβλημα. Ένας σημαντικός λόγος για τον οποίο υπάρχει αυτό το κενό, φαίνεται να είναι η φύση των παραγόντων που πρέπει να αξιοποιηθούν προκειμένου να αποφασιστεί η τοποθεσία εγκατάστασης. Πολλοί από αυτούς τους παράγοντες δεν είναι μετρήσιμοι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ότι πολλοί ερευνητές έχουν βασίσει τα μοντέλα τους αποκλειστικά σε μετρήσιμες, οικονομικές μεταβλητές. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται και μη-οικονομικές μεταβλητές, των οποίων όμως η εφαρμογή δεν είναι καλά καθορισμένη. Ο Yaseen (1952) αναγνωρίζει αυτό το κενό στη σχετική βιβλιογραφία, όταν σχολιάζει ότι: «δεν μπορούν να προκύψουν επιστημονικά συμπεράσματα στην άποψη για το που πρέπει να χτιστεί ένα νέο εργοστάσιο». Η ανάλυση του προβλήματος εγκατάστασης ενός εργοστασίου για πολλά χρόνια είχε στηριχθεί στο εξής πλαίσιο: () τοποθεσία με το ελάχιστο κόστος παραγωγής, () τοποθεσία με το μέγιστο κέρδος, () τοποθεσία με το ελάχιστο κόστος διανομής και (v) τοποθεσία με το ελάχιστο συνολικό κόστος. Οι περισσότερες εργασίες που έγιναν πάνω στο συγκεκριμένο πρόβλημα, ασχολούνταν κατά κύριο λόγο με κριτήριο την τοποθεσία που εξασφαλίζει το ελάχιστο κόστος παραγωγής. Η κύρια συνεισφορά στην συγκεκριμένη ανάλυση ανήκει στους Von Thumen et. al. (Kellerman, 1983). Ο Von Thumen (Kellerman, 1983) υποθέτει στη θεωρία του ότι η τοποθεσία θεωρείται δεδομένη, η επιφάνεια της γης είναι ομογενής και αυτό που πρέπει να αποφασιστεί είναι το είδος της βιομηχανίας που θα λειτουργήσει. Το σύνολο της ανάλυσης στηρίζεται σε δύο συνισταμένες: τη θεωρία του ενοικίου και το κόστος μεταφοράς. Το είδος της βιομηχανίας που έχει το ελάχιστο άθροισμα ενοικίου και κόστους μεταφοράς, επιλέγεται τελικά. Σε αντίθεση με την εργασία του Von Thumen, ο Weber (Fulton and Hoch 1959) αναπτύσσει μια θεωρία η οποία βασίζεται στην υπόθεση ότι το είδος της βιομηχανίας είναι γνωστό και αυτό που πρέπει να αποφασιστεί είναι η ακριβής τοποθεσία εγκατάστασης. Επιπρόσθετα στο κόστος μεταφοράς, ο Weber συμπεριλαμβάνει και το κόστος εργασίας και συσσώρευσης δυνάμεων, ως κυρίαρχους παράγοντες στην τοποθεσία εγκατάστασης ενός εργοστασίου. Χωρίζει το πρόβλημα σε δύο φάσεις, στην πρώτη φάση πρέπει να επιλεγεί η περιφέρεια εγκατάστασης και στη δεύτερη φάση πρέπει να επιλεγεί η ακριβής τοποθεσία. Το κόστος μεταφοράς και εργασίας θεωρούνται ως περιφεριακοί παράγοντες ενώ το κόστος συσσώρευσης δυνάμεων ως τοπικός παράγοντας. Ο Hoover (1967) στη δική του θεωρία, περιλαμβάνει εκτός από παράγοντες κόστους, και παράγοντες ζήτησης. Χωρίζει τις δραστηριότητες μιας επιχείρησης σε τρία στάδια: προμήθεια, 16

22 διαδικασίες παραγωγής και διανομή. Από αυτά τα τρία στάδια, η προμήθεια και η παραγωγή είναι μεταβλητές κόστους ενώ η διανομή είναι μεταβλητή ζήτησης. Οι περισσότερες από τις θεωρίες που είχαν αναπτυχθεί σχετικά με την απόφαση εγκατάστασης, πριν την μεθοδολογία των BG, βασίζονται είτε στην τοποθεσία με το ελάχιστο κόστος διανομής είτε στην τοποθεσία με το ελάχιστο συνολικό κόστος. Όπως σημειώνει ο Reed (1976), μια θεωρία που χρησιμοποιεί ως κύριο κριτήριο απόφασης το ελάχιστο κόστος διανομής, συνήθως βασίζεται σε δεδομένα σχετικά με το κόστος που μεταφέρεται στους καταναλωτές, όπως ελαχιστοποίηση του χρόνου εξυπηρέτησης του καταναλωτή και της απόστασης από αυτόν. Παράλληλα, υπάρχουν δύο χαρακτηριστικά των μοντέλων που στηρίζονται στο κριτήριο ελάχιστο κόστος παραγωγής, πρώτον, σπάνια περιλαμβάνουν περισσότερους παράγοντες από το χρόνο και την απόσταση στην ανάλυση τους, και δεύτερον, χρησιμοποιούν κατά κύριο λόγο αναλυτικά μοντέλα όπως γραμμικό προγραμματισμό. Γενικά, το μεγαλύτερο μέρος της θεωρίας που είχε διατυπωθεί πριν τους BG, στηριζόταν στο κριτήριο της τοποθεσίας με το ελάχιστο συνολικό κόστος. Αυτό το κριτήριο, είναι ουσιαστικά μια επέκταση του κριτηρίου της τοποθεσίας με το ελάχιστο κόστος παραγωγής. Σε αυτή την ανάλυση, προστίθενται εκτός από τους παράγοντες που επηρεάζουν το κόστος παραγωγής και εκείνοι οι παράγοντες που επηρεάζουν το συνολικό εγχείρημα της επιλογής τοποθεσίας εγκατάστασης. Το χαρακτηριστικό αυτού του κριτηρίου είναι ότι τα δεδομένα της απόφασης για την εγκατάσταση συσχετίζονται με όλους τους παράγοντες οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν άμεσα ή έμμεσα το συνολικό εγχείρημα. Ο Reed (1976) έχει ορίσει το πρόβλημα εγκατάστασης σε όρους τοποθεσίας με το ελάχιστο συνολικό κόστος ως «τον καθορισμό εκείνης της τοποθεσίας, η οποία, δεδομένων όλων των παραγόντων, θα επιβαρύνει με το ελάχιστο κόστος τους καταναλωτές των παραγόμενων αγαθών». Σύμφωνα με τους BG, όλες οι θεωρίες που έχουν προταθεί και χρησιμοποιούν ως κριτήριο για τη λήψη της απόφασης κάποιο από τα προαναφερθέντα, αντιμετωπίζουν ένα ή περισσότερα από τα ακόλουθα προβλήματα: () τα απαιτούμενα δεδομένα για την ανάλυση δεν είναι πάντα διαθέσιμα, () οι υποθέσεις που συχνά γίνονται δεν είναι ρεαλιστικές, () ποσοτικές μεταβλητές που επιχειρούνται στις περιπτώσεις υποκειμενικών, ποιοτικών παραγόντων είναι ασυνεπείς, και (v) οι αντικειμενικοί στόχοι της διοίκησης της επιχείρησης που λαμβάνει την απόφαση είναι ασαφείς. Σύμφωνα με τον Reed, προκειμένου να ξεπεραστούν τα συγκεκριμένα προβλήματα των μοντέλων, οι αναλυτές () σχεδιάζουν ή υποθέτουν μια γενική προσέγγιση στο πρόβλημα, η οποία δεν έχει καμία ειδική εφαρμογή, () χρησιμοποιούν ένα ατελές πλαίσιο παραγόντων που επηρεάζουν την επιλογή, () υπολογίζουν τους παράγοντες και (v) λαμβάνουν μια απόφαση για την άριστη τοποθεσία εγκατάστασης, χρησιμοποιώντας μόνο τα διαθέσιμα δεδομένα. Οι BG θεωρώντας ότι τέτοιου είδους μοντέλα δεν μπορούν να δώσουν μια αντικειμενική και σαφώς αιτιολογημένη απάντηση στο πρόβλημα της επιλογής της τοποθεσίας εγκατάστασης ενός εργοστασίου, ανέπτυξαν μια διαφορετική μεθοδολογία, η οποία παρατίθεται στην επόμενη 17

23 ενότητα της εργασίας. Σε κάθε περίπτωση, η μεθοδολογία που προτείνουν, αποτελεί συνέχεια των προαναφερθεισών θεωριών και στηρίχθηκε σε μεγάλο βαθμό στην υπάρχουσα βιβλιογραφία. Τα κενά αυτής της θεωρίας και τα προβλήματα των υπαρχόντων μαθηματικών μοντέλων, αποσκοπούσαν να αντιμετωπίσουν οι BG με το δικό τους μοντέλο. Το μοντέλο BG υπολογίζει μια σταθμισμένη εκτίμηση υποκειμενικών και αντικειμενικών παραγόντων. Το μοντέλο συνδυάζει τα υποκειμενικά και τα αντικειμενικά δεδομένα και υπολογίζει έναν αριθμητικό βαθμό (score) για κάθε εναλλακτική. Με βάση αυτό το βαθμό είναι δυνατή η σύγκριση των εναλλακτικών και η επιλογή της καλύτερης, δηλαδή αυτής με το μεγαλύτερο βαθμό. Το μοντέλο έχει εφαρμοστεί σε ένα πλήθος προβλημάτων, από επιλογή τεχνολογίας (Punnyamoorthy and Ragavan, 2003), μέχρι αξιολόγηση υπηρεσιών (Parameshwaran and Srnvasan, 2008). Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων η λήψη αποφάσεων απαιτεί την ταυτόχρονη εξέταση αντικειμενικών (objectve) και υποκειμενικών (subjectve) κριτηρίων. Τα αντικειμενικά κριτήρια σχετίζονται συχνά με κόστος και είναι κατά κάποιο τρόπο μετρήσιμα και ποσοτικά. Από την άλλη τα υποκειμενικά κριτήρια βασίζονται στην κρίση του αποφασίζοντα και συχνά χρησιμοποιούνται διάφορες τεχνικές προκειμένου να τα εκτιμήσουμε. Κατά την εφαρμογή της μεθόδου BG όλοι οι παράγοντες αξιολογούνται και στη συνέχεια μετατρέπονται σε αδιάστατους δείκτες οι οποίοι συνδυάζονται για να δώσουν ένα μέτρο (measure) για κάθε εναλλακτική. Η μέθοδος είναι σχετικά απλή και μπορεί εύκολα να αυτοματοποιηθεί μέσω του προγράμματος Excel (Hbbard and O Bren, 1993) ή με τη βοήθεια κάποιας γλώσσας προγραμματισμού. Στη συνέχεια θα περιγράψουμε το μοντέλο όπως παρουσιάστηκε από τους Brown and Gbson (1972) προκειμένου να αποτελέσει τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχθεί η μεθοδολογία μας. Αργότερα θα αναφερθούμε και στο εκτεταμένο μοντέλο BG (Extended BG Model) όπως και στα τροποποιημένα μοντέλα (Modfed BG) που αναφέρονται στη βιβλιογραφία ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΜΕΘΟΔΟΥ Οι BG προβαίνουν στην ανάπτυξη ενός πλήρους μοντέλου που αποσκοπεί στην επίλυση του προβλήματος της τοποθεσίας εγκατάστασης, ξεκινώντας από τη διευκρίνιση του στόχου τους. Ο στόχος της δημιουργίας του συγκεκριμένου μοντέλου είναι να εφαρμόσει εκ νέου την προϋπάρχουσα σχετική θεωρία στη βάση του κριτηρίου της τοποθεσίας με το ελάχιστο συνολικό κόστος, χρησιμοποιώντας συνεπείς ποσοτικές τεχνικές για την επιλογή της σωστής θέσης. Αυτός ο στόχος εκπληρώνεται σε τέσσερα βήματα: () ταξινομώντας όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή τοποθεσίας, () ορίζοντας ένα γενικό υπόδειγμα με βάσει τις ταξινομήσεις των παραγόντων, () ποσοτικοποιώντας τους όρους του γενικού υποδείγματος και 18