0 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 0 ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

2 Πίνακας περιεχομένων 1 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΛΑΙΣΙΟ - ΣΤΟΧΟΙ - ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ - ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΔΕΙΓΜΑ ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ... 6 ΤΥΠΟΣ... 6 Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ... 7 ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ... 8 ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ Η ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ - ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ» ΤΟΜΕΑΣ ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Ο Τύπος ως 4η εξουσία Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΩΝ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ - ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ι. ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ ΙΙ. ΓΛΩΣΣΑΡΙ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ... 49

3 2 1. ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η ερευνητική εργασία «ΕΝ-ΤΥΠΟΣ-ΕΙΣ η καταγραφή της είδησης και η ιστορική εξέλιξη του τύπου» έγινε με την επίβλεψη της φιλολόγου κ. Χριστίνας Σιδέρη κατά τη διάρκεια του πρώτου τετράμηνου του σχολικού έτους και εντάσσεται στο πλαίσιο: Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες. Το θέμα της ερευνητικής αυτής εργασίας σχετίζεται άμεσα με το μάθημα της Έκφρασης - Έκθεσης της, Ιστορίας και της Πληροφορικής. Για την διεξαγωγή της εργασίας συνεργαστήκαμε οι: Δενέζη Αφροδίτη Καπετανοπούλου Ιωάννα Κίροβα Φρόσω Κοινωνής Βασίλης Μαρούλη Θεοδώρα Μίλης Γιώργος Μπομπέτσης Γαβριήλ Μωραΐτη Μαρία Σελλής Χρήστος Σχοινά Αγγελική Σωτήρη Αλεξάνδρα Σωτηροπούλου Βάλια Ταραντίλη Γωγώ Τσακιροπούλου Ελισάβετ Τσιπιανίτη Μαρίνα Χάσμπαλα Τζένη Οι λόγοι οι οποίοι μας οδήγησαν στο να επιλέξουμε το συγκεκριμένο project αρχικά είναι η σύνδεσή του με το μάθημα της Έκφρασης Έκθεσης, το οποίο περιέχει ένα κεφάλαιο για τα ΜΜΕ και την Είδηση. Άλλοι συμμαθητές μας το επέλεξαν από καθαρή περιέργεια, για να ασχοληθούν ειδικότερα με τους τρόπους τους οποίους καταγράφονται και παρουσιάζονται οι ειδήσεις στις μέρες μας από τις εφημερίδες και τα υπόλοιπα μέσα ενημέρωσης. Ωστόσο, υπήρχαν και μέλη της ομάδας στα οποία το θέμα του project δεν ήταν η πρώτη τους επιλογή, όμως στην πορεία τους κέντρισε το ενδιαφέρον.

4 3 2. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η είδηση ήταν, είναι και θα είναι ένα επίκαιρο θέμα. Υπάρχει περίπτωση να παύσουν ποτέ οι ειδήσεις; Μονάχα όταν σταματήσουν να υπάρχουν άνθρωποι. Μάλλον πράγμα ουτοπικό. Έτσι «φορέσαμε» την ερευνητική μας στολή και κάναμε μια «βουτιά» στον κόσμο τη γνώσης. Όσο αβυσσαλέος φαντάζει ο βυθός της θάλασσας τόσο αβυσσαλέος είναι κι ο κόσμος τη γνώσης. Εμείς «κολυμπήσαμε» μόνο στο θέμα που αφορά τον έντυπο ΤΥΠΟ. Ποιος ο στόχος; Να εμπλουτίσουμε τις γνώσεις μας πάνω στο θέμα που πραγματευτήκαμε. Σίγουρα, όλοι γνωρίζουν τι ἐστί τ ύ π ο ς. Εμείς επιχειρήσαμε να προσεγγίσουμε το θέμα αυτό, ωστόσο, από μία «ερασιτεχνική αλλά και συνάμα επιστημονική σκοπιά». Αρωγός της προσπάθειας αυτής να ερευνήσουμε αυτό το ανθρώπινο - κοινωνικό θέμα στάθηκε η υπεύθυνη καθηγήτρια κ. Σιδέρη Χριστίνα, προς την οποία νιώθουμε υποχρέωση να εκφράσουμε ευγνωμοσύνη σύσσωμη η ολομέλεια. Και τώρα ας διερωτηθούμε, για ποιο λόγο ανάμεσα σε πέντε project που προτάθηκαν στο 3ο ΓΕΛ Άργους για το α τετράμηνο επιλέξαμε το «ΕΝ-ΤΥΠΟΣ-ΕΙΣ: Η καταγραφή της είδησης και η ιστορική εξέλιξη του τύπου»; Καθημερινά, βιώνουμε έναν καταιγισμό από ειδήσεις, ποιοτικές και μη. Γνωρίζουμε, όμως περισσότερα α) για το τι μεσολαβεί από τη χρονική στιγμή που διαδραματίζεται ένα συμβάν ωσότου δημοσιεύεται ως είδηση; β) για το ποιες ήταν οι απαρχές του τύπου; γ) για το ποια είναι η σημασία του τύπου; δ) τι είναι ο δημοσιογραφικός κώδικας δεοντολογίας και γιατί πρέπει να τηρείται; Με αυτήν την εργασία, προσπαθούμε αρκετά διεξοδικά να απαντήσουμε σ αυτά τα ερωτήματα. Με αυτήν καταθέτουμε αφενός τα πορίσματα της «ερασιτεχνικής έρευνας μας» κι αφετέρου την προσωπική μας άποψη. Παραθέτουμε το αποτέλεσμα της αρκετά φιλότιμης, σε γενικές γραμμές, προσπάθειάς μας και ελπίζουμε στην επιείκειά σας. 3. ΠΛΑΙΣΙΟ - ΣΤΟΧΟΙ - ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ - ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ Για τους παραπάνω λόγους, θέλαμε να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους η έντυπη δημοσιογραφία παρουσιάζει μια είδηση, αλλά και πώς ως αναγνώστες θα μπορούσαμε να διεισδύσουμε πέρα από την πρώτη εντύπωση που προκαλεί η παρουσίασή της στις βαθύτερες προθέσεις του πομπού της είδησης. Πιστεύουμε ότι είναι ενδιαφέρον να ασχοληθούμε με ένα θέμα που αφορά όλους

5 μας ως μέλη της κοινωνίας που θέλει να έχει ελεύθερη πρόσβαση σε μια αντικειμενική ενημέρωση. Σκοπεύουμε, επίσης, να διερευνήσουμε κατά πόσο η εφημερίδα αποτελεί βασική πηγή ενημέρωσης στην εποχή μας, πόσο εμπιστευόμαστε τις ειδήσεις της και σε ποιο βαθμό επηρεαζόμαστε από αυτές ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Κατά την μελέτη σχετικών κειμένων από βιβλιογραφία και διαδίκτυο αναδείχθηκαν τα εξής βασικά σημεία: - Η ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης ως θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα βρίσκουν εφαρμογή στην ελεύθερη δημοσίευσή τους μέσω του τύπου. - Η ιστορική εξέλιξή του συνδέεται με ιδεολογικές, πολιτικές και κοινωνικές κατακτήσεις του ανθρώπου. - Ο τύπος ασκεί μεγάλη επιρροή στην κοινή γνώμη και μπορεί να την χειραγωγήσει. - Η γλώσσα και οι μορφοσυντακτικοί της κανόνες χρησιμοποιούνται προσεγμένα από τους δημοσιογράφους για τη διατύπωση μιας είδησης. - Η προβολή μιας είδησης εξαρτάται και από την πολιτική οπτική του έντυπου / ηλεκτρονικού μέσου στο οποίο δημοσιεύεται. Κατά συνέπεια θελήσαμε να απαντήσουμε στα παρακάτω στα παρακάτω ερευνητικά ερωτήματα: 1] Τι αποτελεί τον τύπο και ποια είναι ιστορικά η εξέλιξή του ως τις μέρες μας; 2] Ποιο γεγονός αποτελεί είδηση και πώς αυτή προβάλλεται μέσω του τύπου; 3] Ποια είναι η επιρροή του στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης; 4] Τι είναι η παραπληροφόρηση και ποιους σκοπούς εξυπηρετεί; 5] Πότε ο τύπος παραβιάζει ατομικά δικαιώματα και γιατί αποκαλείται «κίτρινος»; 6] Ποιον κώδικα δεοντολογίας πρέπει να υπηρετεί; 7] Ποιο είναι το μέλλον της έντυπης δημοσιογραφίας; Οι 4 ομάδες ανέλαβαν να επεξεργαστούν τα ερευνητικά ερωτήματα: Ομάδα 1 News fans: Αλεξάνδρα Σωτήρη, Γωγώ Ταραντίλη, Βασίλης Κοινωνής, Γιώργος Μίλης - Τι αποτελεί τον τύπο η ιστορική εξέλιξη του τύπου Ομάδα 2 Στρουμφίτες: Θεοδώρα Μαρούλη, Μαρίνα Τσιπιανίτη, Βάλια Σωτηροπούλου, Τζένη Χάσμπαλα - Η επιλογή, η καταγραφή και η οπτική γωνία της είδησης Ομάδα 3 Αστέρια: Φρόσω Κίροβα, Μαρία Μωραΐτη, Ιωάννα Καπετανοπούλου, Αγγελική Σχοινά - Παραπληροφόρηση, «Κίτρινος τύπος», Κώδικας δεοντολογίας δημοσιογράφων

6 Ομάδα 4 Τρελή Εν-τύπο-ση: Αφροδίτη Δενέζη, Χρήστος Σελλής, Γαβριήλ Μπομπέτσης, Ελισάβετ Τσακιροπούλου - Η σημασία του τύπου ως 4ης εξουσίας (πνευματικός, κοινωνικός, ενημερωτικός, ψυχαγωγικός και πολιτικός τομέας, παγκόσμια ημέρα του τύπου - ελευθεροτυπίας) ΥΠΟΘΕΣΗ Διαβάζοντας και παρακολουθώντας τις ειδήσεις διαπιστώσαμε ότι πολλοί αναφέρονται στην κρίση της αξιοπιστίας των εφημερίδων, κατηγορούν τις εφημερίδες ότι καλλιεργούν εσκεμμένα την ανησυχία των πολιτών για όσα συμβαίνουν γύρω μας, ότι αποπροσανατολίζουν και παραπλανούν τους αναγνώστες. Ισχυρή είναι και η άποψη ότι ο έντυπος τύπος έχει πλέον παρακμάσει και η κυριαρχία ανήκει στην ηλεκτρονική ενημέρωση. Με την έρευνά μας θα προσπαθήσουμε να διαψεύσουμε ή να επαληθεύσουμε αυτές τις απόψεις. 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 4.1. ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΟΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Αρχικά αναζητήσαμε στοιχεία από βιβλία και το διαδίκτυο, σχετικά με τον τύπο και την ειδησεογραφία, ασχοληθήκαμε επίσης με πρωτοσέλιδα και άρθρα εφημερίδων για να κατανοήσουμε τον τρόπο προβολής μιας είδησης. Στη συνέχεια, στοιχεία που θέλαμε να ερευνήσουμε ειδικότερα αποτέλεσαν τα ερευνητικά μας ερωτήματα, με βάση τα οποία συντάχθηκε ερωτηματολόγιο για την έρευνα δημοσκόπησης. Η έρευνα και η επεξεργασία των αποτελεσμάτων έγινε τον Νοέμβριο / Δεκέμβριο του Για τη συλλογή του ερευνητικού υλικού και την επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήσαμε το εργαστήριο Πληροφορικής του σχολείου μας ΔΕΙΓΜΑ Το δείγμα αποτέλεσαν 103 μαθητές από το σύνολο των 241 και των τριών τάξεων του Λυκείου μας, 37 αγόρια και 66 κορίτσια. Επίσης 31 εκπαιδευτικοί του 3ου ΓΕΛ και του ΕΠΑΛ Άργους, 14 άνδρες και 17 γυναίκες ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ Η ερευνά μας ήταν ποσοτική στην οποία χρησιμοποιήθηκαν ερωτηματολόγια που περιείχαν ερωτήματα κλειστού τύπου, με χρήση της ποιοτικής και ποσοτικής κλίμακας Likert. Η σύνταξή τους έγινε έπειτα από συζήτηση και συμφωνία για την

7 τελική διατύπωση από τα μέλη των ομάδων, με στόχο να είναι κατανοητές και να δίνουν απαντήσεις στα ερευνητικά ερωτήματα που θέλαμε να επεξεργαστούμε. H συμπλήρωσή τους ήταν εθελοντική και ανώνυμη. Μοιραστήκαν στους μαθητές του σχολείου και στους καθηγητές και απαντήθηκαν μπροστά στους μαθητές της ερευνητικής εργασίας που είχαν αναλάβει τη διανομή τους σε σύντομο χρόνο. Τα συμπεράσματα τα οποία πρόεκυψαν τα συζητήσαμε, τα αναλύσαμε και τα συγκρίναμε με την αρχική μας υπόθεση ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ α) Χρονικοί: Το διάστημα που είχαμε για να παραδώσουμε ολοκληρωμένη την ερευνητική μας έκθεση ήταν περιορισμένο. Συγκεκριμένα, είχαμε στη διάθεσή μας μόνο 12 διδακτικές ώρες μέσα στο α τετράμηνο. β) Ποσοτικοί: Είμαστε μαθητές χωρίς κάποια εξειδίκευση στο συγκεκριμένο αντικείμενο της ερευνητική εργασίας και δεν θα μπορούσαμε να το γενικεύσουμε περισσότερο, να δώσουμε μια αυστηρά επιστημονική διατύπωση ή και να δώσουμε μεγαλύτερες διαστάσεις σε αυτή την εργασία. Ελπίζουμε όμως ότι την φέραμε εις πέρας αξιοπρεπώς. 5. ΣΥΛΛΟΓΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΥΠΟΣ Ο όρος τύπος (παράγεται από το αρχαία ελληνικό ρήμα τύπτω και σημαίνει χτυπώ, αφήνω αποτύπωμα) εκφράζει τη γενική έννοια για τα γραπτά προϊόντα του πνεύματος, τα οποία αναπαράγονται μαζικά και σε τακτά χρονικά διαστήματα με τη χρήση μηχανικών ή ηλεκτροχημικών μέσων, καθώς και το σύνολο των ανθρώπων που τα υπηρετούν [στην έννοια του τύπου περιλαμβάνονται οι δημοσιογράφοι, καθώς και η εξουσία που ασκούν]. Ο τύπος περιλαμβάνει το σύνολο των εφημερίδων και περιοδικών. Ως εφημερίδα (ἐφημερίς < ἐπί + ἡμέρα = κάθε μέρα) χαρακτηρίζεται οποιαδήποτε έντυπη περιοδική έκδοση της οποίας η περιεχόμενη ύλη αφορά κατά πλειονότητα ειδησεογραφία τρεχόντων γεγονότων της περιόδου στην οποία εκδίδεται. Αυτή αποτελεί και την ποιο σημαντική διαφορά από το περιοδικό. Είδη και κατηγορίες εφημερίδων Οι εφημερίδες απευθύνονται σε μεγάλο αριθμό αναγνωστών και χωρίζονται σε είδη και κατηγορίες ανάλογα με την ώρα κυκλοφορίας τους, το περιεχόμενό τους, τον τρόπο και τη συχνότητα έκδοσής τους.

8 Οι δύο βασικές κατηγορίες ως προς την ώρα έκδοσης είναι οι Πρωινές και οι Απογευματινές. ΔΙΑΦΟΡΑ: Οι πρώτες δίνουν βάρος στα πολιτικά γεγονότα αντίθετα με τις απογευματινές που προβάλλουν την ειδησεογραφία της ημέρας σε δεύτερη «μοίρα». 7 Κατηγορίες ως προς το περιεχόμενο: πολιτική, οικονομική, αθλητική, πολιτιστική, ψυχαγωγική, σκανδαλοθηρική. Σήμερα, με την ηλεκτρονική τεχνολογική εξέλιξη απαντάται και το είδος της "ηλεκτρονικής εφημερίδας". Κατηγορίες ως προς τη συχνότητα έκδοσης: καθημερινές, εβδομαδιαίες, 15νθήμερες, μηνιαίες. Καθημερινές εφημερίδες δεν εκδίδονται μόνο στην περιοχή της πρωτεύουσας. Εκδίδονται στον Πειραιά, τη Θεσσαλονίκη και πολλές πόλεις της περιφέρειας, με εντυπωσιακή -σε ορισμένες περιπτώσεις- κυκλοφορία. Απλά σε αυτές τις εφημερίδες κυριαρχούν ειδήσεις τοπικού ενδιαφέροντος, χωρίς αυτό να σημαίνει πως στις σελίδες τους δεν περιλαμβάνονται ειδήσεις πανελλήνιου ενδιαφέροντος. Δεν πρέπει να παραλείψουμε τις εφημερίδες τις ομογένειας, πολλές από τις οποίες εκδίδονται σε δύο γλώσσες, την τοπική και την Ελληνική. Αντιθέτως το περιοδικό έχει ως κύριο στόχο την πληροφόρηση και την ψυχαγωγία. Τα περιοδικά διαχωρίζονται σε κατηγορίες ανάλογα με την κυκλοφορία τους (εβδομαδιαία, μηνιαία κλπ.) αλλά και τη θεματολογία τους, π. χ. οικονομικό και ιστορικό περιεχόμενο. Επίσης υπάρχουν τα περιοδικά μόδας, υγείας και αθλητικού περιεχομένου. Ακόμα τα λογοτεχνικά, τα μουσικά, και τα τηλεοπτικά περιοδικά αλλά και τα περιοδικά διακόσμησης. Επίσης υπάρχουν περιοδικά με καλλιτεχνικό, τεχνολογικό περιεχόμενο καθώς και τα πέρδικα ποικίλης ύλης. Επίσης, εκτός από τα παραδοσιακά έντυπα περιοδικά υπάρχουν και τα ηλεκτρονικά περιοδικά, που δραστηριοποιούνται στο διαδίκτυο. Οι εφημερίδες, όπως ομοίως και τα περιοδικά, συγκαταλέγονται στα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ H εφημερίδα εμφανίστηκε στην αρχαιότητα από τον Ηρόδοτο και για το λόγο αυτό θεωρείται από πολλούς ο πατέρας της δημοσιογραφίας. Οι πρώτες εφημερίδες παρόλο αυτά, συναντώνται στα χρόνια του Μέγα Αλέξανδρου και η θεματολογία τους περιοριζόταν σε θέματα που αφορούσαν γεγονότα της εκστρατείας του. Στη Ρώμη η πρώτη εφημερίδα η acta diurna εμφανίστηκε στην εποχή του Ιουλίου Καίσαρα με στόχο την ενημέρωση των πολιτών για τα κοινά και τα τεκταινόμενα στην αυτοκρατορία. Η έκδοσή της σταμάτησε στα χρόνια του ρωμαίου αυτοκράτορα Σεβήρου. Πέρα από ένα είδος επίσημης εφημερίδας που υπήρχε στο Βυζάντιο, για αιώνες δεν υπήρχε ίχνος δημοσιογραφίας.

9 Η έκδοση των πρώτων εφημερίδων άρχισε στην Κίνα το 600 μ. Χ. Σύμφωνα με μια εκδοχή, στην Κίνα, επίσης, κατασκευάστηκαν το 1041 μ. Χ. τα πρώτα κινητά τυπογραφικά στοιχεία. Στις αρχές του Μεσαίωνα οι τρόποι πληροφόρησης ήταν τα χρονικά, τα οποία τα δημιουργούσαν μοναστήρια ή μεμονωμένα άτομα, οι κήρυκες που διάβαζαν επίσημες διαταγές και ειδήσεις και στο τέλος οι κληρικοί, οι οποίοι γύριζαν από πόλη σε πόλη μεταδίδοντας νέα από τον κόσμο. Μεταξύ του 13ου και 14ου αιώνα ένας σημαντικός τρόπος πληροφόρησης ήταν τα γράμματα των εμπόρων τα οποία εκτός από εμπορικές υποθέσεις περιείχαν και πολιτικά γεγονότα, τα οποία επηρέαζαν τις συναλλαγές. Το 1440 μ. Χ. ο Ολλανδός Κόστερ επινόησε στο Χάρλεμ της Ολλανδίας τα κινητά «χυτά» τυπογραφικά στοιχεία. Τον επόμενο χρόνο (1441 μ. Χ.) ο βοηθός του, Ι. Φουστ, ίδρυσε με τον Ιωάννη Γουτεμβέργιο στη Μαγεντία τυπογραφείο, και από το γεγονός αυτό συμπεραίνεται ότι ο Γουτεμβέργιος πληροφορήθηκε την εφεύρεση και την βελτίωσε. Το 1445 τύπωσε το πρώτο του βιβλίο, τη Βίβλο, στα λατινικά με 8 γοτθική γραφή. Η εφεύρεση της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο συντέλεσε στη ραγδαία ανάπτυξη της εφημερίδας από εκεί και ύστερα. Επιπλέον την περίοδο εκείνη έχουμε και τη αναγκαιότητα για ένα μέσο ενημέρωσης για τα τεκταινόμενα του κόσμου επειδή συντελείται μια γενικότερη ανάπτυξη σε διαφόρους τομείς (παιδείας, συναλλαγών, συγκοινωνίας κ.ά.). Οι πρώτες εφημερίδες της νεώτερης ιστορίας εκδόθηκαν στη Δυτική Ευρώπη περί τα τέλη του 17ου αιώνα. Μερικές, όπως ο βρετανικός «Observer», κυκλοφορούν ακόμα. Η τυπογραφία βοήθησε τις μεγάλες επαναστατικές, μεταρρυθμιστικές και θρησκευτικές προσπάθειες και υπηρέτησε για ολόκληρους τους 16ο, 17ο και 18ο αι. τους αγώνες για την κατάκτηση των πολιτικών δικαιωμάτων και την επικράτηση των ελεύθερων ιδεών. ΟΙ ΠΡΩΤΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ Μετά την Αναγέννηση, τις γεωγραφικές ανακαλύψεις και την διάδοση της παιδείας, μεγάλωσε η περιέργεια του ανθρώπου για όσα συνέβαιναν στον κόσμο. Τότε ήταν η εποχή των «fagli d aviso», χειρόγραφων φύλλων με ειδήσεις, τα οποία αναπτύχθηκαν κυρίως στη Ρώμη. Στη Βενετία, τα χειρόγραφα αυτά φύλλα πωλούνταν προς μια γκαζέττα (νομίσματα δύο σολδίων). Από κει είναι πιθανόν η

10 εφημερίδα να ονομάστηκε gazzetta στην Ιταλία και η ονομασία να πέρασε και στις άλλες χώρες. Στη συνέχεια, από τη Βενετία τα χειρόγραφα φύλλα ενημέρωσης διαδόθηκαν με τους ταχυδρόμους στη Γαλλία, στη Γερμανία και στην Ολλανδία όπου και παρουσιάστηκαν νέα κέντρα χειρόγραφης δημοσιογραφίας. Η αποκάλυψη της τυπογραφίας δεν έφερε άμεσες αλλαγές. Μόνο μετά από αρκετές δεκαετίες, έγιναν απόπειρες τυπογραφικής αναπαραγωγής των φύλλων ειδήσεων που έως τότε είχαν χειρόγραφη μορφή. Στα τέλη του 16ου αιώνα, στην Φρανκφούρτη, άρχισαν να κυκλοφορούν τα Messrelationen, καλοτυπωμένα φύλλα ποτ περιείχαν ειδήσεις που μπορούσαν να ενδιαφέρουν του εμπορευόμενους. Μπορεί να ειπωθεί ότι τότε ακριβώς γεννήθηκε η εφημερίδα, ενώ η γκαζέττες του 17ου αιώνα ήταν απλώς τελειοποιήσεις της. Τέτοιες εφημερίδες τυπώνονταν στη Βενετία, στη Γένοβα, στη Ρώμη, στη Φλωρεντία, στο Τορίνο στη Βασίλεια, στη Βιέννη, στο Αμβούργο, στο Βερολίνο, στην Αμβέρσα, στο Άμστερνταμ και στο Λέιντεν. Εκείνη την εποχή, ο Πιέτρο Σοτσίνι ίδρυσε στο Τορίνο τα «Συμβάντα του Κόσμου» ενώ στη Γένοβα ο Λούκα Αντόνιο Ασαρίνο εξέδωσε τον «Ειλικρινή». Έτσι εμφανίστηκε ο διακριτικός τίτλος του εκάστοτε εντύπου, αντί των έως τότε γενικών ονομασιών, όπως εφημερίδα, γκαζέττα κλπ. Οι γκαζέττες έγιναν εβδομαδιαίες, δεκαπενθήμερες κλπ. και άλλαξε και το περιεχόμενό τους. Στη θέση του εντυπωσιακού και του παράξενου μπήκε το πολιτικό και κοινωνικό ενδιαφέρον. Με την νεότερη αντίληψη η πρώτη εφημερίδα ήταν η εβδομαδιαία "Aviso Relationoderzeitung", την οποία ίδρυσε το 1609 στη Στουτγκάρδη ο Γιοχάνες Κάρολους. Η κοινή γνώμη άρχισε να ενδιαφέρεται όλο και περισσότερο για τις εφημερίδες και σε όλη την Ευρώπη οι κυβερνήσεις άρχισαν να ασκούν έλεγχο σε εφημερίδες και δημοσιογράφους. Όταν διαπίστωσαν ότι η λογοκρισία δεν ήταν αποτελεσματική κατέληξαν στη μέθοδο της παροχής προνομιών. Πρώτα στη Γαλλία, δόθηκε στο Ρενοντό το προνόμιο να εκδώσει την "La Gazetta de France" που εκδόθηκε πρώτη φορά το Στην Αγγλία μεταξύ 1641 και 1643 παρουσιάστηκαν οι πρώτες ελεύθερες εφημερίδες, αλλά ο Κρόμγουελ και οι Στιούαρτ επανέφεραν το μονοπώλιο και τη λογοκρισία. Για μισό αιώνα περίπου άσυλο του ελεύθερου τύπου απέμειναν οι Ηνωμένες Επαρχίες (Ολλανδία). Οι ολλανδικές εφημερίδες δημοσιεύονταν σε Γαλλική, Ιταλική και Γερμανική γλώσσα οπότε εύκολο να φανταστεί κανείς το μέγεθος της κυκλοφορίας που είχε. Η εφημερίδα La gazetta deleyde κυκλοφορούσε από το 1678 έως το Η "Journal des Savants", που ιδρύθηκε το 1665, ήταν η πρώτη που σημείωσε τεράστια επιτυχία και βρήκε μιμητές σε διάφορες χώρες. Στην Αγγλία εμφανίστηκε η "Philosophical Transaction", η οποία εκδιδόταν στο Λονδίνο και είχε ανταποκριτές στο εξωτερικό. Στη Γερμανία, η "Acta Eruditorum" απέβλεπε στη διεθνή διάδοση της επιστήμης με τη χρήση της λατινικής γλώσσας. Το γιγάντιο αυτό δίκτυο πληροφόρησης που ανταποκρίνεται στις νέες απαιτήσεις της ζωής έχει επιτρέψει στις εφημερίδες να επεκτείνουν την ακτίνα δράσης τους σε όλο τον κόσμο και να συνεχίζουν το έργο της πληροφόρησης και της μόρφωσης το οποίο καλύπτει το πνευματικό, το κοινωνικό και το πολιτικό πεδίο. 9

11 10 ΟΙ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΑΔΙΚΟ ΧΩΡΟ Η γέννηση του ελλαδικού τύπου εντοπίζεται στα τέλη του 18ου αιώνα, την εποχή της διάδοσης των ιδεών του διαφωτισμού και στο χώρο της Ελληνικής διασποράς. Στη Βιέννη το 1784 εκδόθηκε η πρώτη Ελληνική εφημερίδα. Τον Ιούλιο του ίδιου κιόλας έτους έπαυσε η έκδοση της λόγω τουρκικών πιέσεων προς τις αυστριακές αρχές. Μια ακόμα εφημερίδα που εκδιδόταν επίσης στη Βιέννη ήταν η «Εφημερίς των Μακρίδων Πούλιων» το Στην εφημερίδα αυτή δημοσιεύονταν ειδήσεις για τη Γαλλική Επανάσταση καθώς και γεγονότα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, αλλά και πληροφορίες για τον ελληνισμό της εποχής. Παρόλο που το 1798 η εφημερίδα έκλεισε λόγω της σχέσης των εκδοτών της με το Ρήγα Βελεστινλή και των επαναστατικών του ιδεών, η ιστορία του Ελληνικού τόπου είχε ήδη σημειώσει τα πρώτα της βήματα. Τη δεκαετία στα τυπογραφεία της Βιέννης και του Παρισιού εκδίδονταν πολλά έντυπα. Το 1811 με την άδεια της αυστριακής κυβέρνησης εκδίδεται από τον Άνθιμο Γαζή η εφημερίδα «Λόγιος Ερμής». Στη συνέχεια στο Παρίσι εκδίδεται η «Αθήνα» η «Μέλισσα» και το «Μουσείον» ενώ στο Λονδίνο εκδίδεται η «Ίριδα». Σε Ελληνικό τώρα έδαφος, εκδίδεται το 1812 στα Επτάνησα η «Ιονική». Ως πρώτη επίσημη Ελληνική εφημερίδα χαρακτηρίζεται η «Σάλπιγξ Ελληνική» η οποία εκδόθηκε 1η Αυγούστου του 1821 στην Καλαμάτα, ταυτόχρονα με την έκρηξη της επανάστασης. Οι εφημερίδες του αγώνα προσπαθούν να ενημερώσουν για την επικαιρότητα των πολεμικών εξελίξεων και γενικότερα να ενημερώσουν για πολιτικά και κοινωνικά θέματα. Το 1822 εκδίδεται η χειρόγραφη εφημερίδα «Αιτωλική» στη Στερεά Ελλάδα, ενώ στο Μεσολόγγι το 1824 ο Ελβετός Ιάκωβος Μάγερ εκδίδει την εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά». Στην Αθήνα η πρώτη εφημερίδα εκδόθηκε το 1824 από τον Γεώργιο Ψύλλα και ήταν η «Εφημερίς των Αθηνών» η οποία και γράφτηκε στη δημοτική. Το 1825 εκδίδεται από τον Θεόκλητο Φαρμακίδη η «Γενική Εφημερίς της Ελλάδας» που μετονομάστηκε σε «Εφημερίς της Κυβερνήσεως» και εκδίδεται έως και σήμερα. Στα επόμενα χρόνια εκδόθηκαν πολλοί τίτλοι εφημερίδων κι έτσι η πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα θεωρήθηκε η «χρυσή εποχή» των εφημερίδων. Κατά τη διάρκεια του Α Παγκόσμιου πολέμου εκδόθηκαν γύρω στις 15

12 εφημερίδες στην Αθήνα μερικές εκ των οποίων και η «Ελευθεροτυπία», ο «Ελεύθερος τύπος», η «Καθημερινή», η «Δημοκρατία» κ.α. Στη διάρκεια της δικτατορίας ( ) λειτουργεί επίσης μεγάλος αριθμός εφημερίδων όπως η «Απογευματινή», «το Βήμα», «τα Νέα» κ.α. ενώ το 1988 πρωτοεκδόθηκαν οι ημερήσιες εφημερίδες «Αυριανή», «Ελεύθερη Ώρα», «24 Ώρες», «Πρώτη» και «Δημοκρατικός λόγος». Έως τα μέσα της δεκαετίας του 90 υπήρχαν στην Ελλάδα περίπου 300 εφημερίδες τοπικής και πανελλαδικής εμβέλειας. 11 Η ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ Ετυμολογία: είδηση < ειδ- (< οἶδα : γνωρίζω) + -ηση 1. η πληροφορία για κάποιο γεγονός 2. (συνεκδοχικά) το ίδιο το γεγονός για το οποίο υπάρχει πληροφορία 3. (πληθυντικός) το σύνολο των γεγονότων όπως ανακοινώνονται από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τις εφημερίδες Εκφράσεις: βγάζω είδηση: εκμαιεύω μια σημαντική πληροφορία πρακτορείο ειδήσεων: ο δημοσιογραφικός οργανισμός που συγκεντρώνει και καταγράφει ειδήσεις από όλο τον πλανήτη και τις διανέμει σε ραδιοφωνικούς - τηλεοπτικούς σταθμούς και εφημερίδες, χωρίς ο ίδιος να τις δημοσιεύει δελτίο ειδήσεων: ραδιοφωνική ή τηλεοπτική εκπομπή με τα νέα της ημέρας ΟΙ ΤΡΟΠΟΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ Για να παρουσιάσουμε ένα γεγονός, δηλώνουμε συνήθως τον τρόπο, τον τόπο την αιτία, το σκοπό, το αποτέλεσμα, ενώ για τα πρόσωπα που συμμετέχουν αναφέρουμε το όνομα, την ηλικία, την καταγωγή, το επάγγελμα ή κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τους που μπορεί να έχει σχέση με το γεγονός. Ακολουθούμε δηλαδή τους δημοσιογραφικούς κανόνες, σύμφωνα με τους οποίους η είδηση πρέπει να απαντήσει στα ερωτήματα τι, ποιος, πού, γιατί, πώς και πρέπει να είναι γραμμένη με συντομία, σαφήνεια, ακρίβεια, με απλό αλλά ελκυστικό ύφος. Είδη και κατηγορίες ρεπορτάζ Τα ρεπορτάζ χωρίζονται σε επτά κατηγορίες χωρίς να λαμβάνεται υπόψη το είδος του ρεπορτάζ (αστυνομικό, δικαστικό).

13 1. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟ: Περιλαμβάνει θέματα που συνέβησαν τις τελευταίες ώρες πριν από την έκδοση της εφημερίδας ή πρόκειται να συμβούν στο διάστημα μέχρι την έκδοση του επόμενου φύλλου. 2. ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΟ: Έχει ως αφορμή τη συλλογή στοιχείων ή την αξιοποίηση πληροφορίας για κάτι που έγινε στο παρελθόν ή γίνεται τώρα και δεν είναι γνωστό ή κάτι για το οποίο δεν δόθηκε σημασία από άλλα Μ.Μ.Ε. 3. ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ: Γίνεται για συγκεκριμένο θέμα και αποδεικνύεται από τα στοιχεία πως έχει διαπραχθεί παρανομία από κάποιο δημόσιο ή ιδιωτικό φορέα σε βάρος των καταναλωτών. 4. ΕΠΟΧΙΚΟ: Περιλαμβάνει θέματα που ανακυκλώνονται ανάλογα με τις εποχές (φορολογική δήλωση, συμβουλές στους αγοραστές το Πάσχα ή τα Χριστούγεννα, για τους υποψήφιους των ΑΕΙ). 5. ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Περιέχει στοιχεία μνήμης για κάποια επέτειο, για μια σημαντική προσωπικότητα. Αφορά πρόσωπα που βρίσκονται στη ζωή και με μια πράξη τους ή ενέργειά τους πρόσφεραν σημαντικό έργο στην κοινωνία. Επίσης αυτό το είδος ρεπορτάζ επεκτείνεται σε θέματα αυτοκινήτου, αθλητισμού, πολιτισμού. 6. ΑΓΟΡΑΣ: Έχει στόχο την πληροφόρηση του αναγνώστη για καταναλωτικά θέματα. Συνοδεύεται με πίνακες τιμών, με οδηγίες για το τι πρέπει να αποφύγει, καταλόγους καταστημάτων ή ειδών που αποτελούν ευκαιρία αγοράς. 7. ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΟ: Το ρεπορτάζ αυτό στηρίζεται σε στοιχεία τωρινά και παλαιότερα προκειμένου να γίνει σύγκριση π. χ. με αφορμή τις πυρκαγιές του 2000 πόσες ήταν τα προηγούμενα χρόνια και σε τι εκτάσεις κάηκαν δάση. 12 Τα ρεπορτάζ, ανάλογα με το είδος τους, μπορούν να χωριστούν σε πολλές κατηγορίες. Οι βασικότερες από αυτές είναι: 1. ΕΛΕΥΘΕΡΟ: Ο προθάλαμος ή η σχολή δημοσιογραφίας για πόλους όλους όσοι ξεκινούν τη σταδιοδρομία τους. Είναι, κατά κανόνα, το δεύτερο σε ανθρώπινο δυναμικό τμήμα μιας εφημερίδας, έπειτα από το αθλητικό. Ο ελεύθερος ρεπόρτερ αποτελεί το «πασπαρτού» ή τον «καμικάζι» της εφημερίδας. Καθημερινά απασχολούνται με διαφορετικό θέμα με αποτέλεσμα να αποκτούν πολύτιμη εμπειρία, να αυξάνουν την ικανότητά τους να «βγάζουν» ειδήσεις, να αντιμετωπίζουν τα γεγονότα και με κρητικό πνεύμα και καθημερινά να περιορίζουν τα λάθη τους. 2. ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΟ: Από τα σημαντικότερα τμήματα μιας εφημερίδας. Οι δημοσιογράφοι που το αποτελούν έχουν ως αντικείμενο κάθε τι που συμβαίνει και απασχολεί τις αρχές Ασφαλείας, εκτός από το Λιμενικό που είναι αρμοδιότητα του Πειραϊκού ρεπορτάζ. 3. ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ: Επίσης σημαντικό τμήμα το οποίο ασχολείται με ότι συμβαίνει στο χώρο της δικαιοσύνης. Συχνά υπάρχει συνεργασία με το αστυνομικό ρεπορτάζ αφού οι συλληφθέντες οδηγούνται στον εισαγγελέα και τον ανακριτή. 4. ΠΕΙΡΑΪΚΟ: Στα θέματα της αρμοδιότητας των συντακτών που το στελεχώνουν περιλαμβάνεται το υπουργείο Ναυτιλίας, ότι συμβαίνει στο λιμάνι του Πειραιά και

14 τα άλλα λιμάνια αλλά και ότι άλλο συμβαίνει στην ευρύτερη περιοχή του Πειραιά (αστυνομικό, δικαστικό, τοπική αυτοδιοίκηση). 5. ΠΟΛΙΤΙΚΟ: Οι δημοσιογράφοι του ρεπορτάζ αυτού παρακολουθούν τις δραστηριότητες των κομμάτων και των πολιτικών. 6. ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ: Έχει ως αντικείμενο την παρακολούθηση των εργασιών της Βουλής των Ελλήνων, η οποία ασκεί τη νομοθετική εξουσία. 7. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ: Στο ρεπορτάζ αυτό είναι «χρεωμένα» τα υπουργεία Εθνικής Οικονομίας, Οικονομικών, Βιομηχανίας, Ανάπτυξης, Ενέργειας, Εμπορίου και οι φορείς (τελωνεία, οικονομικές εφορίες) που υπάγονται σε αυτά. 8. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ: Οι δημοσιογράφοι αυτού του τμήματος επεξεργάζονται τις ειδήσεις που έρχονται μέσω των ανταποκριτών ή των πρακτορείων και προτάσσουν ότι γίνεται στο εξωτερικό και αφορά τη χώρα μας. 9. ΑΘΛΗΤΙΚΟ: Το πλέον πολυμελές τμήμα μιας εφημερίδας, το οποίο παρακολουθεί την αθλητική δραστηριότητα εντός και εκτός Ελλάδας. 10. ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ: Καλύπτει θέματα βιβλίου, μουσικής, θεάτρου, κινηματογράφου, πολιτιστικών εκδηλώσεων, συναυλιών, αρχαιολογίας. 11. ΕΠΑΡΧΙΑΚΟ: Οι δημοσιογράφοι αυτού του τμήματος επεξεργάζονται τις ειδήσεις που έρχονται από τους ανταποκριτές και αφορούν γεγονότα που έγιναν στην περιφέρεια. 12. ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΟ και Μ.Μ.Ε.: καλύπτει θέματα που αφορούν τον γραπτό και ηλεκτρονικό τύπο. 13. ΥΠΟΥΡΓΕΙΩΝ: Κάθε υπουργείο είναι «χρεωμένο» και σε ένα δημοσιογράφο. Το άλλα είδη ρεπορτάζ σε μια εφημερίδα έχουν σχέση με τη δομή της και τον προσανατολισμό της. 13 ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ α. Είδηση: Περιλαμβάνονται «ξερά» τα στοιχεία που τη συνθέτουν. Το Lead, η πρώτη παράγραφος, πρέπει να είναι σύντομη και να παρουσιάζει την ουσία, το «ψαχνό» της είδησης. Ακολουθεί η ανάπτυξη του γεγονότος και η αφήγησή του κατά χρονολογική σειρά. Είναι αυτονόητο πως στην αφήγηση δεν επαναλαμβάνουμε αυτά που περιέχονται στην πρώτη παράγραφο, στο Lead. Στη συνέχεια παραθέτουμε συμπληρωματικές λεπτομέρειες και επεξηγηματικές πληροφορίες ή τις συνέπειες που προκαλεί το γεγονός. Επίσης αναφέρουμε τα γεγονότα τα οποία συνδέουν την είδηση με το παρελθόν. Αποφεύγουμε: ανάλυση, γνώμη, σχόλιο, επίθετο, κρίση, ερμηνεία, αποδοκιμασία, αοριστολογίες. Η είδηση πρέπει να είναι γραμμένη: σύντομα, λιτά, με κρυστάλλινη καθαρότητα, ακρίβεια, χωρίς παραμορφώσεις. Ο δημοσιογράφος πρέπει να αποκτήσει «σκληρή» δημοσιογραφική συνείδηση, να πιστεύει με φανατισμό στην αξία της είδησης, να πιστεύει στη δημοσιογραφική ελευθερία και να την προστατεύει. Β. Σχόλιο: Το σχόλιο συνθέτει το υποκειμενικό στοιχείο μιας είδησης. Περιέχει προσωπικές κρίσεις και επικρίσεις.

15 Έμμεσο σχόλιο στον γραπτό τύπο είναι: - ο τίτλος, που έχει επιλεγεί για το γεγονός - η έκταση, που καταλαμβάνει στην εφημερίδα - η θέση στη σελίδα - σε ποια σελίδα αναγράφεται 14 Οι επιλογές περιέχουν το στοιχείο της υποκειμενικότητας και είναι συνδεδεμένες με τη θέση του δημοσιογράφου ή του εντύπου και κατ επέκταση με τον τρόπο ιεράρχησης των ειδήσεων. Σχόλιο, ιδιαίτερα στον γραπτό λόγο, είναι και η χρήση των σημείων της στίξης, τα οποία υποδηλώνουν: θαυμασμό, ευχαρίστηση, έκπληξη, συμφωνία, αποδοκιμασία, αποστροφή, αγανάκτηση, κατάπληξη, δισταγμό, αποθάρρυνση, απορία, αμφισβήτηση, ειρωνεία, έμφαση. Η είδηση δεν γίνεται αντιληπτή από όλους τους δέκτες - αναγνώστες με τον ίδιο τρόπο, γιατί δεν διαθέτουν τις ίδιες γνώσεις ή δεν έχουν τις ίδιες εμπειρίες, που να έχουν σχέση με το θέμα. 1. Η είδηση περιλαμβάνει μόνο γεγονός ο δέκτης ενημερώνεται για ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός. 2. Η είδηση περιλαμβάνει γεγονός και σχόλιο, τα οποία διακρίνονται από τον δέκτη ο δέκτης μπορεί να διακρίνει το αντικειμενικό γεγονός από την υποκειμενική ερμηνεία του δημοσιογράφου. 3. Η είδηση περιλαμβάνει γεγονός και σχόλιο, τα οποία διαπλέκονται στην παρουσίαση της είδησης και δε διακρίνονται εύκολα από τον δέκτη ο δέκτης εκλαμβάνει το σχόλιο του δημοσιογράφου ως αντικειμενικό γεγονός, επειδή είναι ενσωματωμένο στην είδηση ως πραγματική πληροφορία, και τελικά παραπλανάται. 4. Η είδηση περιλαμβάνει εκτός από το γεγονός αυτό καθαυτό και σχόλια τρίτων προσώπων που ενισχύουν την εγκυρότητά της ο δέκτης είναι ικανός να διακρίνει το γεγονός από το σχόλιο του τρίτου προσώπου και μέσω αυτού να αποκτήσει μια γενικότερη άποψη για το γεγονός. 5. α) Στην είδηση η λειτουργία της γλώσσας είναι άλλοτε κυριολεκτική και άλλοτε μεταφορική ανάλογα με το στόχο του δημοσιογράφου. β) Η στίξη χρησιμοποιείται στην είδηση για να δηλώσει θαυμασμό, ενθάρρυνση, ευχαρίστηση, έκπληξη, αποδοκιμασία, αγανάκτηση, κατάπληξη, απορία, ειρωνεία και έμφαση ο δέκτης μέσω των παραπάνω κατανοεί ευκολότερα την είδηση και είναι ένας έμμεσος τρόπος για να ενισχυθεί το ενδιαφέρον του. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: ΕΘΝΟΣ: «Λεφτά τέλος στους αγρότες φαντάσματα» Συνυποδηλωτική λειτουργία της γλώσσας

16 15 ΕΣΤΙΑ: «Κράτος θερμάστρα!» Θαυμαστικό Αγανάκτηση Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: «"Εμφύλιος" στην τρόικα για την Ελλάδα» Εισαγωγικά Μεταφορική χρήση της λέξης Η ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟΥ Η έκταση που καταλαμβάνει μια είδηση αλλά και ο βαθμός προβολής της καθορίζονται σε σημαντικό βαθμό από την ιδεολογική τοποθέτηση του πομπού και τον τρόπο ιεράρχησης των ειδήσεων. Αυτό, βέβαια, δε σημαίνει ότι μια είδηση που αξιολογείται και προβάλλεται ως σημαντική παρουσιάζεται με τον ίδιο τρόπο στα διαφορετικά μέσα. Συχνά παρατηρούμε κάθε εφημερίδα / δημοσιογράφος να εστιάζει σε διαφορετικά στοιχεία/πληροφορίες της είδησης, να δίνει έμφαση σε ορισμένα σημεία και να παραβλέπει ή να μη λαμβάνει υπόψη του κάποια άλλα. Κάθε δημοσιογράφος προσεγγίζει ένα γεγονός από τη δική του οπτική γωνία, η οποία διαμορφώνεται και εξαρτάται από: α] Την ιδεολογική θέση του πομπού, δηλαδή του ίδιου του δημοσιογράφου ή και του μέσου στο οποίο αυτός εργάζεται, β] Τις προτιμήσεις των δεκτών, δηλαδή του κοινού στο οποίο απευθύνεται, γ] Τις εκάστοτε κοινωνικές συνθήκες (οικονομικές, πολιτικές) Για παράδειγμα, στην περίπτωση μιας διεθνούς συνάντησης ηγετών από διάφορα κράτη, μια πολιτική εφημερίδα που απευθύνεται σε κοινωνικά ευαισθητοποιημένο κοινό θα επικεντρωθεί στην αναφορά των σχετικών συζητήσεων και συμφωνιών καθώς και στη διερεύνηση των συνεπειών τους για τους λαούς. Αντίθετα, μια λαϊκή εφημερίδα θα εστιάσει σε λεπτομέρειες που αφορούν κατά κανόνα την εξωτερική εμφάνιση ή την ιδιωτική ζωή των πρωταγωνιστών της συνάντησης (ενδυματολογικές επιλογές, χαριεντισμοί, προσωπικές στιγμές των ηγετών ή των συζύγων τους κ. ά.), καθώς αυτές ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα του κοινού της. ΠΡΟΒΟΛΗ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΙΔΗΣΗΣ Το σχόλιο δεν αποτελεί το μόνο αμιγώς υποκειμενικό στοιχείο σε μια είδηση. Και η ίδια η έκθεση μιας είδησης ως απλής περιγραφής ενός γεγονός, χωρίς κανένα σχόλιο, δεν είναι πλήρως απαλλαγμένη από τον υποκειμενισμό. Αυτό

17 μπορεί να συμβαίνει στην εφημερίδα, ή, γενικότερα, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης ανάλογα με τον τρόπο παρουσίασης της είδησης. Οι επιλογές στον τρόπο προβολής της είδησης (π.χ. εάν θα τοποθετηθεί στον τίτλο μιας εφημερίδας, η έκταση της, η θέση της σε σχέση με άλλες ειδήσεις), αλλά ακόμη και η προβολή της ως είδησης συνιστούν υποκειμενική επέμβαση, η οποία εξαρτάται από την άποψη που επιδιώκει να εκφράσει ή όχι μια εφημερίδα, ένα τηλεοπτικό κανάλι κλπ. ή από την οπτική σύμφωνα με την οποία ένας δημοσιογράφος προσεγγίζει συγκεκριμένα γεγονότα. Πράγματι, δεν αποκλείεται τα Μ.Μ.Ε. ή τουλάχιστον μερικά από αυτά, να υπακούουν και να εξυπηρετούν κομματικά ή άλλα συμφέροντα, να προωθούν ή και να ταυτίζονται με συγκεκριμένες ιδεολογίες. Ποικίλοι παράγοντες καθορίζουν όχι μόνο την προβολή αλλά και την επιλογή της είδησης. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι: 1 Το εφήμερο ενδιαφέρον: Η ζωή της είδησης είναι σύντομη. Διαρκεί συνήθως μία ή λίγες μέρες, μετά παύει να αποτελεί νέο, οπότε δεν ενδιαφέρει τον αναγνώστη. 2 Η ποικιλία του κοινού: Ο αναγνώστης/ακροατής/τηλεθεατής δεν ανήκει σε ένα περιορισμένο, ειδικό κοινό αλλά είναι οποιοδήποτε εγγράμματο ή και αναλφάβητο (στην περίπτωση της τηλεόρασης και του ραδιοφώνου) άτομο. 3 Η συντομία: Ιδιαίτερα στον έντυπο Τύπο ο αναγνώστης διαθέτει περιορισμένο χρόνο για την ανάγνωση της εφημερίδας/ περιοδικού και επιθυμεί μέσα σε αυτό το χρονικό πλαίσιο να καλύψει ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο φάσμα της επικαιρότητας. Επομένως, μια είδηση μπορεί να διαφέρει ως προς τον τρόπο που προβάλλεται από το ένα Μέσο Μαζικής Ενημέρωσης σε άλλο στα εξής στοιχεία: - τον τίτλο της - στην έκτασή της - στη θέση της στη σελίδα του εντύπου - στην επιλογή της (λ. χ. είναι πιθανόν να μην προβληθεί) - στον τρόπο παρουσίασης της (στην τηλεόραση) - στο ύφος, στον τόνο του εκφωνητή (ραδιόφωνο) - στη διάρκειά της. Δεδομένου, βέβαια, ότι η είδηση αποτελεί ένα μήνυμα που μεταδίδεται από τον πομπό (δημοσιογράφο) στον δέκτη (κοινό), είναι φυσικό να μη γίνεται κατανοητή από όλους με τον ίδιο τρόπο, αλλά να προσλαμβάνεται διαφορετικά από τον καθένα μας. Ο βαθμός κατανόησης του εκπεμπόμενου μηνύματος εξαρτάται από τη γνώση του γλωσσικού και εξωγλωσσικού πλαισίου, της πολυσημίας των λέξεων αλλά και από τα προσωπικά βιώματα καθενός. 16 Παραδείγματα: ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΕΘΝΟΣ: «Λεφτά τέλος στους αγρότες φαντάσματα» ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ: «Αλλάζουν γη σε ιδιοκτήτες»

18 ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΩΡΑ: «Μεγάλο Ισραήλ με Κρήτη, Ρόδο και Κύπρο!» 17 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ: «Νέα περιπέτεια για ιδιοκτήτες αυθαιρέτων» ΕΣΤΙΑ: «Κράτος θερμάστρα!» Η ΑΥΓΗ: «Δεύτερο χτύπημα από Προβόπουλο» Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ: «Στα ίχνη του χρήματος της Χ. Α.» Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ: «"Εμφύλιος" στην τρόικα για την Ελλάδα» ΤΑ ΝΕΑ: «Σκουριές- Ο άγνωστος φάκελος για το "αντάρτικο"» ΑΘΛΗΤΙΚΕΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΗΣ: «Σας δείχνουμε με το δάχτυλο» Ο ΓΑΥΡΟΣ : «Πόνεσε πολύ» ΣΠΟΡ: «Κάν το όπως ο Ρόμαν» GOAL: «Ας πάμε για ψάρεμα» ΑΝ: «Μη φοβάστε τίποτα»

19 Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ 18 Ο τύπος, θα λέγαμε, πως αποτελεί ένα πολύ σημαντικό μέσο μαζικής επικοινωνίας* για την ζωή των ατόμων αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Δίχως αυτές τις προϋποθέσεις, δε θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για θετικό αντίκτυπο του Τύπου προς τους δέκτες του (= δηλαδή προς τους αναγνώστες του). Ενδεικτικά, αναφέρουμε πως κυριότερες απ αυτές θεωρούνται η αμεροληψία, η ελευθερία και η αντικειμενικότητα (ο δημοσιογράφος δε θα πρέπει να επηρεάζεται από το συναίσθημα, να μην σχολιάζει αλλά να παραθέτει όσο το δυνατόν πιο πιστά την είδηση). 1. Η σχέση αλληλεπίδρασης μεταξύ δημοσιογράφου και αναγνώστη * Χιουμοριστικές εκδοχές που καυτηριάζουν τα «κακώς κείμενα» των ΜΜΕ, μέρος των οποίων αποτελεί κι ο Τύπος. Μ.Μ.Ε = Μη Μιλάς Εσύ! Μ.Μ.Ε = Μιλάμε Μόνο Εμείς! Πλεονεκτήματα Τύπου έναντι των άλλων ΜΜΕ Aπουσιάζει ο φτηνός εντυπωσιασμός καθώς στηρίζεται περισσότερο στο λόγο παρά στην εικόνα.

20 Υπερέχει σε αντικειμενικότητα που εξασφαλίζεται από την επαρκή ανάλυση, την πολυφωνία, το σχόλιο, την τεκμηρίωση των απόψεων αλλά και τη χρονική απόσταση από το γεγονός-είδηση που καταγράφεται. Χρησιμοποιείται προσεγμένη σύνταξη και πλούσιο λεξιλόγιο που υπηρετεί την ακρίβεια και τη σαφήνεια και βοηθά στη γλωσσική ευαισθητοποίηση του αναγνώστη. Περιλαμβάνει ποικιλία θεμάτων που ανταποκρίνονται σε διαφορετικά ενδιαφέροντα ευνοώντας έτσι την επιμόρφωση και την ενημέρωση σε επιστημονικά θέματα. Παρέχεται στον αναγνώστη δυνατότητα επιλογής στον τόπο και το χρόνο ενημέρωσης καθώς και ευχέρεια πολλαπλών αναγνώσεων και μεγαλύτερης εμβάθυνσης. Απαιτείται η ενεργητική στάση του δέκτη που επεξεργάζεται δυναμικά την πληροφορία, κρίνει, απορρίπτει και διαμορφώνει άποψη. 19 Μειονεκτήματα Τύπου Καθυστερεί τη μετάδοση της είδησης και επομένως υστερεί σε αμεσότητα. Η ανάγνωση απαιτεί χρόνο και προσήλωση τα οποία δε διαθέτει ο σύγχρονος άνθρωπος. Απουσιάζει η εικόνα που είναι ελκυστική και κάνει βιωματική την είδηση. Ας εκθειάσουμε, τώρα, τις ευεργετικές συνέπειες του ΤΥΠΟΥ στη ζωή του ατόμου ανά τομείς. ΨΥΧΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Μία από τις πιο όμορφες και συνάμα εποικοδομητικές ασχολίες κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου μας είναι η ανάγνωση ενός περιοδικού ή μιας εφημερίδας{όπου μπορεί να περιέχονται ευθυμογραφήματα: γελοιογραφίες, χρονογραφήματα, σταυρόλεξα, τα οποία ψυχαγωγούν [ψυχαγωγώ < ψυχή + ἄγω= (καθ-)οδηγώ την ψυχή και διαφέρει κατά κόρον από τη λέξη διασκεδάζω < διασκεδάννυμι = διασκορπίζω] τα άτομα. Αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει έναυσμα να ξεφύγουμε λίγο απ τη μονότροπη καθημερινότητα, με την πλήξη και την ανία που αυτή συνεπάγεται (ο μαθητής είναι διαρκώς υποχρεωμένος να διαβάζει, για ν ανταποκριθεί στις παράλογα υπερβολικές απαιτήσεις του σχολικού συστήματος και ο κηδεμόνας να εργάζεται αρκετές ώρες το 24/ώρο, ούτως ώστε να εξασφαλίσει τα «πρός τό ζῆν. Πώς αλλιώς θα μπορούσε να ξεκουραστεί αποκομίζοντας την ίδια στιγμή οφέλη παρά από την ανάγνωση μιας εφημερίδας ή ενός περιοδικού;

21 20 ΕΝΗΜΕΡΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Η κυριότερη αποστολή του ΤΥΠΟΥ, θα λέγαμε, πως είναι η ενημέρωση. Όπως όλα τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης - Επικοινωνίας, έτσι και ο τύπος αποτελεί τη βασικότερη πηγή πληροφόρησης των ατόμων για το τι συμβαίνει γύρω τους. Τα ΜΜΕ είναι και μέσα επικοινωνίας; Τα ΜΜΕ φέρουν και τον χαρακτηρισμό των μέσων επικοινωνίας εκτός από αυτόν της μαζικής ενημέρωσης. Η επικοινωνία αυτή είναι στις περισσότερες περιπτώσεις μονόπλευρη, καθώς οι πομποί, στην προκειμένη περίπτωση ο τύπος, μεταδίδουν μηνύματα τα οποία προσλαμβάνει ο δέκτης αναγνώστης χωρίς να επιστρέφει άμεσα τη χαροποίηση ή τη δυσαρέσκειά του. Στο διαδίκτυο μπορεί η επικοινωνία να είναι αμφίπλευρη, καθώς ο καθένας μπορεί να αναρτήσει τις απόψεις του ή να λάβει μέρος σε συζητήσεις στα λεγόμενα forum ( < λατινικό forum = αγορά). Στα έντυπα, η αντίδρασή του ισοδυναμεί με την παύση αγοράς τους. ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Αξιοπρόσεκτη είναι στον ίδιο βαθμό η προσφορά του τύπου στον πνευματικό τομέα. Κατ αρχάς, στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου των ανθρώπων και κυρίως των νέων, οι οποίοι, όπως είναι γνωστό, «πάσχουν» από λεξιπενία. Επιπλέον επειδή η θεματολογία των άρθρων-κειμένων εξαρτάται από την επικαιρότητα, οι νέοι όχι μόνο πλουτίζουν τις γνώσεις τους, αλλά επίσης αυτά τα θέματα αποτελούν ένα πρώτης ύλης ερέθισμα για αυτούς, το οποίο μπορεί να τους οδηγήσει σε περισσότερη σκέψη σχετικά με θέματα τα οποία λαμβάνουν χώρα καθημερινά μπροστά στα μάτια τους. Ένα επιχείρημα το ποίο έχει σχέση με ό,τι ειπώθηκε πιο πάνω έχει σχέση με τη χρήση ιδιαίτερα προσεκτικής σύνταξης από τον τύπο. Αφού, ο λόγος διακρίνεται από σαφήνεια στα περιοδικά και της εφημερίδες, ο αναγνώστης μπορεί να ευαισθητοποιηθεί γλωσσικά. Ο τύπος και κυρίως η εφημερίδα αποτελεί «Το μεγάλο σκολειό του λαού» όπως εύστοχα αποφαίνεται ο Πέτρος Χάρτης. Σ αυτό θα μπορούσαμε να προσθέσουμε ότι κατά κάποιον τρόπο αποτελεί επιπροσθέτως «ένα λαϊκό πανεπιστήμιο». Κάτω από πιο πρίσμα αυτές οι απόψεις ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα; Ας

22 εξάρουμε, κατ' αρχάς, πως συμβάλλει καθοριστικά στην εκλαΐκευση ιδεών. Τι σημαίνει αυτό; Ενώ συχνά ο τύπος αναπτύσσει θέματα επιστημονικά, τα παρουσιάζει με απλό τρόπο, για να είναι όσο το δυνατόν πιο κατανοητά ακόμα και στον πιο απλό πολίτη, ίσως και στον λειτουργικά αναλφάβητο. Κάποιος μέσα από την ανάγνωση του τύπου μπορεί να γίνει αυτοκαλλιεργημένο όν. Επισημαίνει ο Πέτρος Χάρτης πως «ξέρω πολλούς που μόλις ξέρουν να συλλαβίζουν την εφημερίδα τους και όμως μπορούν να σε εκπλήξουν με τις γνώσεις τους. Είναι οι θαυμάσιοι, οι εκπληκτικοί αυτοδίδακτοι. Από πού πήραν αυτές τις γνώσεις, πώς τις κράτησαν στη μνήμη τους, πώς τις τακτοποίησαν στις σκέψη τους; Η απάντηση δεν είναι δύσκολη. Η συνήθεια, το ξέρουμε, κάνει θαύματα. Και η εφημερίδα συνήθεια είναι». Έτσι, συμπεραίνουμε πως ο τύπος και συγκεκριμένα η εφημερίδα κατά τον κ. Πέτρο Χάρτη «αφυπνίζει» τους ανθρώπους. Θα προσθέταμε ότι τους φέρνει από το σκοτάδι της αμάθειας στο φως της γνώσης. Αυτό ονομάζεται τύπος και αυτές είναι «οι μύχιες» επιδράσεις του στο άτομο. Ο τύπος μας φέρνει, επιπλέον, και σε επαφή με τις τέχνες: ζωγραφική, μουσική, θέατρο, κινηματογράφος, ποίηση... Κι όπως είναι κοινώς αποδεκτό, η Τ Ε Χ Ν Η ηρεμεί το άτομο, το κάνει πιο συμπονετικό, ευαίσθητο σε πολλά θέματα. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί το γεγονός ότι ο τύπος «φέρνει στο φως» και καταδικάζει τις κοινωνικές παραβιάσεις (ατασθαλίες), τα οικονομικά σκάνδαλα καθώς και τις καταχρήσεις. Αυτό βοηθάει στην αποκατάσταση ενός «κράτους Δικαίου», όπως λέγεται. Και πώς ωφελούμαστε εμείς; Για να συνδέσουμε τον παραπάνω ισχυρισμό και με την σημερινή πραγματικότητα και να δώσουμε μία απάντηση στη τεθείσα ερώτηση, θα μπορούσαμε να πούμε πως αφού αποκαλύπτεται το προσωπείο των ηθικών υπεύθυνων μίας όχι μόνο οικονομικής αλλά και ηθικοπνευματικής κρίσης, αποφασίζουμε σωστότερα ποιον θα ψηφίσουμε κι από ποιον θα απομακρυνθούμε. Ίσως οφείλεται στον τύπο ότι τα τελευταία χρόνια, που διανύουμε αύτη την ύφεση, ότι ο ελληνικός λαός «ξύπνησε» και έστω κατόρθωσε να περιορίσει τα ποσοστά των πολιτικών-απατεώνων που επί τόσο χρόνια «έτρωγαν» και δυστυχώς ακόμα και σήμερα εξακολουθούν «να τρώνε το μεδούλι του λαού μας». 21 ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ - ΔΙΑΚΡΑΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ «Η ανάγνωση του τύπου είναι διάλογος με τον κόσμο. Τα νέα που φέρνει, οι ιδέες που υπαγορεύει, τα αισθήματα που αγγίζει συντρίβουν την ερημιά των ατόμων. Επιδρά στη συνείδηση των αναγνωστών, βοηθώντας τους να διαμορφώσουν υγιή πολιτικά κριτήρια, να σχηματίσουν αντίληψη γύρω από τα ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία όπου ζουν αλλά και τη διεθνή κοινότητα. Συμβάλλει στη διαμόρφωση της κοινή γνώμης και, αν χρειαστεί, στη διαφώτιση και στην αφύπνιση της. Με το να επιβάλλει συλλογικά στους αναγνώστες του τα ίδια θέματα, ο τύπος εναρμονίζει τις αντιδράσεις τους και ισοσταθμίζει τη συλλογική συνείδηση. Ο άνθρωπος, πληροφορούμενος τα συλλογικά επιτεύγματα και τις κατακτήσεις, εκτιμά την παρουσία και την προσφορά του συνανθρώπου του. Μετουσιώνει τους πολίτες σε δραστήριους υπερασπιστές των δικαιωμάτων τους.

23 Τους εμφυσά το πνεύμα της συλλογικότητας και της μαχητικότητας, έτσι ώστε να αποκτούν ισχυρά και αδιάσειστα επιχειρήματα στις διεκδικήσεις τους». 22 Όπως ήδη έχουμε υπογραμμίσει, μία από τις βασικότερες λειτουργίες που έχει αναλάβει να διεκπεραιώσει και πρέπει να διεκπεραιώσει ο ΤΥΠΟΣ είναι αυτή της πληροφόρησης - ενημέρωσης. Η πληροφόρηση όπως παρατηρείται «δεν έχει σύνορα». Επομένως, αφού «δεν έχει σύνορα», θα μπορούσαμε να αποφανθούμε ότι ενσαρκώνει έναν οικουμενικό χαρακτήρα. Τα νέα που μας «φέρνει» δεν αφορούν μονάχα θεματολογία αντλημένη από την επικαιρότητα της χώρας μας αλλά απ ολόκληρο τον κόσμο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να απαλλαγούμε από τη μοναξιά που βιώνουμε οι περισσότεροι σύγχρονοι άνθρωποι καθημερινά [ας υπομνήσουμε στο σημείο αυτό τα γνωμικά λόγια του Α. Σαμαράκη: «Ποτέ άλλοτε οι στέγες των σπιτιών των ανθρώπων δεν ήταν τόσο κοντά η μία στην άλλη, όσο είναι σήμερα. Και ποτέ άλλοτε οι καρδιές των ανθρώπων δεν ήταν τόσο μακριά η μία από την άλλη, όσο είναι σήμερα». Βγαίνοντας σταδιακά από τα στενά πλαίσια του εαυτού μας και αναζητώντας τον άλλον όπου και να βρίσκεται, όπως είχε επισημάνει και ο Γ. Σεφέρης σε ομιλία του στην Ακαδημία της Στοκχόλμης. Αυτός ο άλλος αρχικά μπορεί να ονομάζεται Έλληνας, στην πορεία δεν έχει κάποιο συγκεκριμένο όνομα. Γιατί; Καθώς μπορεί να είναι οποιοδήποτε όνομα: Αλβανός, Βούλγαρος, Γάλλος, Τσέχος, Άγγλος, Αλγερινός, Γερμανός, Αργεντινός, Μαροκινός, Αυστραλιανός, Αμερικάνος, Ρώσος, Ουκρανός,. Έτσι, δημιουργεί αυτό που αποκαλούμε «πλανητικό χωριό». «ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ» ΤΟΜΕΑΣ Η ελευθερία έκφρασης και του Τύπου ως προϋπόθεση Δημοκρατίας Η ελευθεροτυπία προϋποθέτει τη δημοκρατία και είναι αποτέλεσμα της εύρυθμης λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών. Η δημοκρατία στηρίζεται στην ελευθερία ποικίλων μορφών έκφρασης. Φυσικά στην πολιτική, καθώς αποτελεί ο τρόπος αυτός έκφρασης ακόμα και τρόπο ελέγχου των δημοκρατικών θεσμών αλλά και μέσο συζήτησης για την ορθή εφαρμογή τους ή και την αντικατάσταση των φορέων άσκησής τους. Τα Μ.Μ.Ε. στηρίζουν τη λειτουργία τους στην ελευθερία έκφρασης. Αυτή εξασφαλίζει το δεοντολογικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργεί ο Τύπος. Η δυνατότητα έκφρασης και διάδοσης με προφορικό ή γραπτό τρόπο προσωπικών απόψεων κατοχυρώνεται από το Ελληνικό Σύνταγμα, σε συνδυασμό με το δικαίωμα του καθενός μας για πρόσβαση στην πληροφόρηση.

24 Η κοινωνία της πληροφορίας αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα όλων, στηρίζεται και προωθείται στα Δημοκρατικά καθεστώτα που ορίζουν τις προϋποθέσεις σύμφωνα με τις οποίες η διάδοση της πληροφορίας δεν θα προσβάλλει την προσωπικότητα των ατόμων: τέτοια προσβολή μπορεί να επέλθει από δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων, συκοφαντία, εξύβριση, προσβολή της τιμής και της υπόληψης. Στον αντίλογο, μπορεί να καταστρατηγεί τη Δημοκρατία, όταν θέτει ως στόχο: - την αύξηση της κυκλοφορίας του - την εξυπηρέτηση κάποιας ιδεολογίας, κόμματος, ή άλλων οικονομικών συμφερόντων 23 Έτσι: Λειτουργεί ως όχημα λαϊκής προπαγάνδας και χειραγωγεί το κοινό προς όφελος της καθεστηκυίας τάξης, με τον τρόπο που παρουσιάζει την ειδησιογραφία, τα πολιτικά πρόσωπα και εκφράζει τα σχόλια. Συκοφαντεί, παραπληροφορεί, προκαλεί φανατισμούς και έξαψη των πολιτικών παθών. Εκμεταλλεύεται πολιτικές, οικονομικές, κοινωνικές καταστάσεις, λειτουργεί εκβιαστικά και υποδουλώνει με έμμεσο τρόπο την πολιτική εξουσία για την πραγμάτωση των δικών του στόχων. Διαστρεβλώνει ή αποσιωπά την αλήθεια και τα γεγονότα και λειτουργεί ως «παραμορφωτικός καθρέφτης»της πραγματικότητας. Παραβιάζει τα δικαιώματα του ατόμου όπως σε περιπτώσεις που θίγεται η προσωπικότητα, η τιμή και η ιδιωτική ζωή κάποιων ατόμων χωρίς τη συγκατάθεσή τους. Διαστρεβλώνει το πολιτικό κριτήριο του πολίτη, τον παρασύρει σε εσφαλμένες κρίσεις, εκμεταλλεύεται την κοινή γνώμη. Εξυπηρετεί πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά συμφέροντα. ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ Κρίνει αδιάκοπα την αυθαιρεσία της πολιτικής εξουσίας, φωτίζει αθέατες διαστάσεις του δημόσιου βίου. Συγχρόνως, έχει την ικανότητα να προτείνει θέσεις και τρόπους για την επίλυση των προβλημάτων. Εύστοχα, άλλωστε, επισημαίνει ο Ελευθέριος Βενιζέλος πως "Δε θα μπορούσα να κυβερνήσω χωρίς τον έλεγχο του τύπου... Αν δε διαβάζω εφημερίδες, και μάλιστα τις αντιπολιτευόμενες, δε θα ξέρω τι γίνεται γύρω μου και το πολιτικό μου αισθητήριο θα ναρκωθεί ή θα διαστρεβλωθεί επικίνδυνα. (Σαλαγιάννης Π. Προσεγγίσεις θεμάτων σύγχρονου προβληματισμού)

25 Ο Τύπος ως 4η εξουσία 24 «Ο μεγάλος δυνάστης του 21ου αιώνα» Ανεπίσημα ο Τύπος έχει χαρακτηριστεί ως «η 4η εξουσία», στην πραγματικότητα όμως είναι η 1η. Κι αυτό συμβαίνει για πολλούς λόγους. Αναφέρουμε τους ακόλουθους. Ο τύπος από το 18ο αιώνα έχει κατοχυρωθεί ανεπίσημα ως η 4η εξουσία. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ελέγχει και τις άλλες τρεις εξουσίες (1η: νομοθετική, 2η: εκτελεστική, 3η: δικαστική). Υπό αυτό το πρίσμα, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η 1η εξουσία. Ελέγχει, λοιπόν, τη νομοθετική εξουσία. Πολλές φορές ο τύπος επικροτεί ή στηλιτεύει κάποιο νόμο. Επίσης, σε λιγότερες αλλά υπαρκτές περιπτώσεις, αν κρίνει πως κάποιος νόμος αντιστρατεύεται το γενικό καλό, τότε δύναται να ΕΠΙΒΑΛΛΕΙ την αλλαγή του. Πέρα απ αυτό, ελέγχει και τη δικαστική εξουσία. Αν κρίνει ότι κάποια δικαστική υπόθεση χρήζει επανεξέτασης λόγω λανθασμένου αποτελέσματος, μπορεί να πετύχει την επανεξέτασή τους. Τέλος, ελέγχει την εκτελεστική εξουσία. Τα πολιτικά πρόσωπα διαβάζουν τον τύπο, για να δουν την αντίδραση -κυρίως την κριτική- του λαού απέναντι στην πολιτική που εφαρμόζει η εκάστοτε κυβέρνηση. Έτσι, τους δίνεται η δυνατότητα να αλλάξουν τον τρόπο διακυβέρνησης, ώστε να είναι υπέρ του κοινωνικού συνόλου. Παραθέτουμε παρακάτω την άποψη που έχει διατυπώσει ο δοκιμιογράφος Κώστας Ε. Τσιρόπουλος σε δοκίμιό του με τίτλο «Ο ΜΥΘΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ». «Ο Τύπος στις δημοκρατικές χώρες αποτελεί έκφραση της ελευθερίας της γνώμης που κατασφαλίζουν οι συνταγματικοί χάρτες, αποτελεί όμως και το βασικό κοινωνικό όργανο για την αναζήτηση και το φωτισμό της αλήθειας των πραγμάτων. Σε μια στέρεη δημοκρατία ο Τύπος συνιστά την «τέταρτη εξουσία». Σε μια δημοκρατία, υπό αδιάκοπη κρίση, όπως είναι οι περισσότερες από τις λίγες αυθεντικές δημοκρατίες των καιρών μας, ο τύπος κατορθώνει να γίνει η πρώτη εξουσία. Κι όχι μονάχα αυτό, κατορθώνει στο τέλος να κυβερνά μια χώρα, δίχως να συμμερίζεται τις ευθύνες της κυβέρνησης, χωρίς να τιμωρείται από το λαό για τα ανομήματα του, όπως ο οποιοσδήποτε πολιτικός».

26 Παγκόσμια Ημέρα Ελευθεροτυπίας 25 ασκήσεως του επαγγέλματός τους. Από το 1993 κι ύστερα, κάθε χρόνο η 3η μέρα του Μάη έχει καθιερωθεί επίσημα ως Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου. Η ημέρα αυτή καθιερώθηκε, ούτως ώστε αφενός να θυμόμαστε τις θεμελιώδεις αρχές της ελευθερίας του τύπου [οι οποίες είναι κατοχυρωμένες και από τη Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ αλλά και από το Σύνταγμα της χώρας μας] όπως επίσης και για να αποδίδουμε τις αρμόζουσες τιμές σε δημοσιογράφους που σκοτώθηκαν εν ώρα «Η ελευθερία του λόγου δεν είναι δικαίωμα, είναι καθήκον» Παραθέτουμε παρακάτω το μήνυμα του Κόφι Ανάν, Γενικού Γραμματέα ΟΗΕ για την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου «Η πληροφόρηση βρίσκεται παντού τριγύρω μας. Με τη διάδοση των αποκαλούμενων νέων μέσων, των νέων τεχνολογιών και των νέων μεθόδων διανομής περιεχομένου, η πληροφόρηση έχει καταστεί περισσότερο προσβάσιμη. Γίνεται επίσης πιο ποικίλη. Η «παραδοσιακή» δημοσιογραφία για παράδειγμα, συμπληρώνεται από τα «συμμετοχικά Μέσα» όπως τα μπλόγκς. Ωστόσο, καθώς τα Μέσα και η δημοσιογραφία εξελίσσονται, ορισμένες θεμελιώδεις αρχές παραμένουν ύψιστης σημασίας. Στη σημερινή, Παγκόσμια

27 Ημέρα για την Ελευθερία του Τύπου, επαναλαμβάνω τη σταθερή υποστήριξή μου στο οικουμενικό δικαίωμα της ελευθερίας της έκφρασης. Πολλοί άνθρωποι του Τύπου έχουν χάσει τη ζωή τους, τραυματισθεί, φυλακισθεί ή έχουν γίνει στόχος γιατί υπηρέτησαν αυτό το δικαίωμα και τις ηθικές τους αρχές. Σύμφωνα με την Επιτροπή για την Προστασία των Δημοσιογράφων, 47 δημοσιογράφοι σκοτώθηκαν το 2005 ενώ 11 έχασαν τη ζωή τους από την αρχή του 2006 μέχρι σήμερα. Είναι τραγικό αλλά και συγχρόνως απαράδεκτο ότι ο αριθμός των δημοσιογράφων που χάνουν τη ζωή τους την ώρα του καθήκοντος, έχει καταστεί το βαρόμετρο που μετρά την ελευθερία του Τύπου. Καλώ όλες τις κυβερνήσεις να επαναβεβαιώσουν την προσήλωσής τους στο δικαίωμα «της έρευνας, της λήψης και της μετάδοσης των πληροφοριών και των ιδεών μέσα απ όλα τα ΜΜΕ και πέρα από τα σύνορα», όπως προβλέπεται στο Άρθρο 19 της Οικουμενικής Διακήρυξης για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Ταυτόχρονα κάνω έκκληση σε όλους, να ασκήσουν υπεύθυνα αυτό το δικαίωμα και, όπου είναι δυνατόν, με περισσότερο δυναμισμό. Τα ΜΜΕ ασκούν ισχυρή επιρροή στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Όπως και η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ επιβεβαίωσε στο πρόσφατο ψήφισμά της για τη δημιουργία του Συμβουλίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, τα ΜΜΕ έχουν «ένα σημαντικό ρόλο να διαδραματίσουν για την προαγωγή της ανεκτικότητας, το σεβασμό και την ελευθερία της θρησκείας και της πίστης». Τα ΜΜΕ δεν πρέπει να γίνονται «οχήματα» υποκίνησης και διάδοσης του μίσους. Πρέπει να μπορούν να ασκούν ελεύθερα την κρίση τους χωρίς να κάνουν κατάχρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα για την Ελευθερία του Τύπου, ας αναγνωρίσουμε ότι τα εθνικά και διεθνή Μέσα όχι μόνο περιγράφουν τις αλλαγές, αλλά είναι τα ίδια φορείς αλλαγής. Πρέπει να είμαστε όλοι ευγνώμονες για το έργο και τη λειτουργία του Τύπου. Είμαι σίγουρος ότι τόσο τα παραδοσιακά όσο και τα νέα Μέσα θα συνεχίσουν το έργο τους, ανεμπόδιστα από απειλές, φόβο ή κάθε άλλο περιορισμό». 26

28 27 Αποφθεγματικές φράσεις για τον ΤΥΠΟ «Ο ελεύθερος Τύπος μπορεί να είναι είτε καλός είτε κακός, αλλά χωρίς ελευθερία, είναι απόλυτα βέβαιο ότι ο Τύπος δεν μπορεί να είναι οτιδήποτε άλλο από κακός». Albert Camus, , Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1957 «Ο Τύπος είναι η τετάρτη εξουσία του βασιλείου». Thomas Carlyle, , Άγγλος συγγραφέας «Αυτοί που διαβάζουν έχουν τον κόσμο κι αυτοί που βλέπουν τηλεόραση τον χάνουν». Werner Herzog, 1942-, Γερμανός σκηνοθέτης «Ο Τύπος σήμερα είναι ένας στρατός με προσεκτικά σχεδιασμένα όπλα, με αξιωματικούς τους δημοσιογράφους και στρατιώτες τους αναγνώστες. Ο αναγνώστης ούτε ξέρει ούτε υποτίθεται ότι πρέπει να ξέρει τους λόγους για τους οποίους χρησιμοποιείται και το ρόλο που παίζει». Oswald Spengler, , Γερμανός ιστορικός & φιλόσοφος «Αν έπρεπε να αποφασίσω αν θα πρέπει να έχουμε μια κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή μόνο εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα δίσταζα ούτε ένα λεπτό να διαλέξω το δεύτερο». Τόμας Τζέφερσον, 3ος πρόεδρος των ΗΠΑ, 1787

29 28 ΠΑΡΑΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ Παραπληροφόρηση (< παρά + πληροφορώ) είναι η νοθευμένη, μη αληθινή πληροφόρηση του πολίτη, σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος. Πρόκειται για μια ειδικά σχεδιασμένη μετάδοση μηνύματος, με σκοπό την παραποίηση της αλήθειας και την παραπλάνηση της κοινής γνώμης. Μορφές παραπληροφόρησης: - απόκρυψη γεγονότων - μεγαλοποίηση γεγονότων - κατασκευή γεγονότων - παρεμβολή σχολίων - δραματοποίηση μιας είδησης με ανάλογο οπτικό υλικό Αίτια παραπληροφόρησης (ευθύνες των Πομπών) Εξυπηρέτηση πολιτικών συμφερόντων τα ΜΜΕ σκηνοθετούν και εξωραΐζουν (ωραιοποιούν) την εικόνα των πολιτικών, αντίστοιχα συκοφαντούν, παραποιούν την εικόνα των πολιτικών τους αντιπάλων σε ολοκληρωτικά καθεστώτα, αλλά και σε κατ όνομα δημοκρατίες, η ίδια η εξουσία επιδιώκει να αποστρέψει το ενδιαφέρον του κοινού από τα βασικά πολιτικοκοινωνικά θέματα σε άλλες κατευθύνσεις, ώστε να μην αφυπνίζεται ο λαός υπάρχουν ΜΜΕ που υπηρετούν συγκεκριμένα κομματικά συμφέροντα (π. χ. κομματικές εφημερίδες)

30 Οικονομικά συμφέροντα η εμπορευματοποίηση των ΜΜΕ και η αναγωγή τους σε κερδοσκοπικές επιχειρήσεις - με προτεραιότητα το υλικό κέρδος και όχι την ποιότητα της πληροφόρησης - τα κάνει να επιδιώκουν το μέγιστο κέρδους ανταγωνιζόμενα. Ο σκληρός ανταγωνισμός ωθεί τα ΜΜΕ στην προβολή θεαμάτων τα οποία διακρίνει η απλοϊκότητα και ο λαϊκισμός (κιτρινισμός, σκανδαλοθηρία, αποσιώπηση και διαστρέβλωση της αλήθειας), προκειμένου να αυξηθεί η τηλεθέαση επιδιώκοντας την «πρωτιά» ορισμένοι δημοσιογράφοι βιάζονται να μεταδώσουν ειδήσεις, χωρίς να διασταυρώσουν τις πηγές τους, με αποτέλεσμα να παραπληροφορούν το κοινό χρηματισμός δημοσιογράφων ή εκδοτών από πολιτικούς φορείς ή επιχειρήσεις οι μεγαλοϊδιοκτήτες των ΜΜΕ επιδιώκουν να εξυπηρετήσουν πολιτικούς για να εξυπηρετήσουν παράλληλα επιχειρηματικά τους συμφέροντα (πολλοί από αυτούς είναι προμηθευτές επιχειρήσεων του δημοσίου ή εργολάβοι δημοσίων έργων) 29 Ευθύνες των δεκτών (γιατί παρασυρόμαστε) η έλλειψη ολοκληρωμένης παιδείας (δίχως γνώσεις, κριτική ικανότητα, προβληματισμό, αμφιβολία, βούληση) κάνει τα άτομα να υιοθετούν και να δέχονται αβασάνιστα ό,τι τους παρέχεται ως πληροφόρηση η αδιαφορία και η παθητικοποίηση του σύγχρονου ανθρώπου: ο άνθρωπος δε νοιάζεται να ψάξει για να βρει μια αντικειμενική πληροφόρηση αλλά δέχεται άκριτα ό,τι πληροφόρηση του παρέχεται ο ενδοτισμός του ατόμου στην εντυπωσιακή και εύπεπτη πληροφόρηση που δεν απαιτεί πνευματική κόπωση, βαθύ προβληματισμό και αναζήτηση της αλήθειας (το κοινό αρέσκεται στον τύπο εκείνο των πληροφοριών που προκαλούν τον εντονότερο δυνατό εντυπωσιασμό του, πληροφορίες διασκεδαστικές και ανάλαφρες) οι αυξημένες υποχρεώσεις του σύγχρονου ανθρώπου δεν τον αφήνουν τον απαραίτητο ελεύθερο χρόνο και διάθεση για ενασχόληση με τα κοινά, πόσο μάλλον τον αναγκαίο χρόνο για να διαχωρίσει την πραγματική πληροφόρηση από την μη πραγματική oι πολλαπλές και αντικρουόμενες πληροφορίες, σε συνδυασμό με την ταχύτητα της διάδοσής τους, δεν αφήνουν περιθώρια στο σύγχρονο δέκτη να τις αποκωδικοποιήσει σωστά η ταύτιση συγκεκριμένου φορέα ενημέρωσης (τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού σταθμού ή εφημερίδας) με την προσωπική μας ιδεολογία προσδίδει στο μέσο ενημέρωσης μεσσιανικό χαρακτήρα δεχόμαστε ως αληθινή κάθε του πληροφορία ή σχόλιο η ιδιοτέλεια: ενίοτε μας συμφέρει η συγκεκριμένη πλευρά της "πραγματικότητας" που προβάλλεται.

31 Επιπτώσεις της παραπληροφόρησης 30 Στο άτομο λανθασμένες επιλογές: όσοι πιστεύουν στις πληροφορίες αυτές, κάνουν λανθασμένες επιλογές (πολιτικές, οικονομικές), αφού πέφτουν σε παγίδες που έχουν στήσει επιδέξια όσοι διαστρέφουν τις ειδήσεις απώλεια πνευματικής και ψυχικής ελευθερίας: η ανθρώπινη σκέψη ετεροκαθορίζεται, η αυτοβουλία περιορίζεται περιορίζεται η κριτική σκέψη και δεν είναι σε θέση να αμφιβάλλουμε γόνιμα ή να αμφισβητούμε προκαλείται άγχος και ανασφάλεια από τη διασπορά ψευδών ειδήσεων Στην πολιτική ζωή πλήττεται η δημοκρατία, εφόσον ο πολίτης χειραγωγείται και μετατρέπεται σε αδρανή υπήκοο, σκέφτεται και ενεργεί, όπως άλλοι του υποδεικνύουν η κατευθυνόμενη ενημέρωση δεν ελέγχει τα πολιτικά πρόσωπα με γνώμονα την αξιότητά τους και δεν αποτιμά τις ενέργειές τους με κριτήριο το κοινό καλό οι πολίτες ουσιαστικά δεν είναι σε θέση να ασκήσουν αποτελεσματικό έλεγχο στους ηγέτες άρα και να συνειδητοποιήσουν τις όποιες ατασθαλίες τους όταν η παραπληροφόρηση προέρχεται από φορείς της αντιπολίτευσης, τότε οι παραπληροφορημένοι πολίτες δεν είναι σε θέση να εκτιμήσουν το επιτυχημένο έργο των κυβερνώντων και τους παρεμποδίζουν ως προς την ολοκλήρωσή του μετατρέπεται ο λαός σε μια απρόσωπη μάζα, που άγεται και φέρεται κατά τα συμφέροντα όσων κινούν τα νήματα και τις πηγές της «πληροφόρησης», προκαλώντας φανατισμό, δογματισμό, ρατσισμό, εθνικισμό, οδηγώντας ακόμη και σε πόλεμο η Δημοκρατία, από πολίτευμα της ελευθερίας και της ανεμπόδιστης έκφρασης γνώμης, γίνεται, ουσιαστικά, το πολίτευμα των ισχυρών συμφερόντων, που ελέγχουν τις πηγές της πληροφόρησης και τις μεταβάλλουν σε μέσα προπαγανδιστικής επιβολής Στην κοινωνία όταν η αλήθεια αποσιωπάται, τα κοινωνικά προβλήματα δεν επιλύονται αποπροσανατολίζεται η κοινή γνώμη από τα σημαντικά θέματα και στρέφει το ενδιαφέρον της σε επουσιώδη Στη δημοσιογραφική αξιοπιστία υπονομεύεται θανάσιμα - μακροπρόθεσμα - το δημοσιογραφικό λειτούργημα, αφού στην κοινή γνώμη εδραιώνεται η πεποίθηση ότι οι δημοσιογράφοι είναι συμβιβασμένοι, φοβισμένοι, αδιάφοροι για την αλήθεια για τον λαό τα ΜΜΕ δεν είναι ο αρωγός, τα μέσα που στηρίζουν τη δημοκρατία και διασφαλίζουν την έγκυρη ενημέρωση αντίθετα, είναι κι αυτά μέρος του «παιχνιδιού», του ανηλεούς ανταγωνισμού, με μοναδικό θύμα τον λαό

32 «Κιτρινισμός» του Τύπου 31 Κίτρινος τύπος αποκαλείται ο σκανδαλοθηρικός, ο ασύδοτος Τύπος που δεν επιδιώκει την ορθή πληροφόρηση της κοινής γνώμης, αλλά προσπαθεί να: εκμεταλλευτεί πολιτικές, οικονομικές ή κοινωνικές καταστάσεις προκαλέσει φανατισμό και να οξύνει τα πολιτικά πάθη σπιλώσει προσωπικότητες παίρνοντας αφορμή από συμβάντα της προσωπικής τους ζωής με σκοπό την πρόκληση και ικανοποίησης της νοσηρής περιέργειας Ο όρος «κίτρινος τύπος» έχει μια παράδοξη προέλευση. Το 1894 η εφημερίδα «New York World» του Τζ. Πούλιτζερ, δημοσίευσε σε συνέχειες την εικονογραφημένη σειρά το «κίτρινο παιδί», που είχε αποδειχθεί εξαιρετικά εμπορική, αφού ανέβασε απότομα την κυκλοφορία της κατά 50%. Τότε η «New York Journal», του Ουίλιαμ Χηρστ τη μιμήθηκε, και άρχισε να δημοσιεύει την ίδια σειρά με τα ίδια ακριβώς επεισόδια. Με αυτό τον τρόπο συγκράτησε το αναγνωστικό κοινό της και το επόμενο έτος (1895) έγινε η πρώτη σε κυκλοφορία εφημερίδα του κόσμου. Έκτοτε, από τον τίτλο «το κίτρινο παιδί», ονομάστηκε «κίτρινος τύπος» κάθε έντυπο που ξεφεύγει από τους κανόνες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας και προδίδει την κοινωνική του αποστολή. Παράγοντες που τροφοδοτούν και συντηρούν το φαινόμενο του κιτρινισμού του τύπου Η επιδίωξη του μέγιστου κέρδους επιδρά καθοριστικά στην ουσία και το περιεχόμενο της επικοινωνίας με αποτέλεσμα να μετατρέπεται η πληροφόρηση σε εμπόρευμα με ανταλλακτική αξία. Η λογική της αγοράς ευνοεί τελικά το υπερβολικό, το ψεύτικο, εκείνο που διαφθείρει με σκοπό τη μεγιστοποίηση της κυκλοφορίας των φύλλων και την κερδοσκοπία. Η εξάρτηση του Τύπου από τη διαφήμιση, που αποτελεί την κύρια τροφό του, οδηγεί στην ανάγκη της εντυπωσιοθηρίας και της διόγκωσης ελάσσονος σημασίας γεγονότων. Έτσι ο Τύπος αυξάνει την αγοραστική του δύναμη, εξασφαλίζει διαφήμιση και επιβιώνει οικονομικά στη σύγχρονη κοινωνία. Η προσπάθεια του Τύπου να ανταγωνιστεί τα ηλεκτρονικά μέσα τον οδηγεί στην εμπορευματοποίηση και συχνά στον κιτρινισμό προκειμένου να προσελκύσει αναγνώστες καταναλωτές. Τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα που υπηρετούν συχνά κάποιοι δημοσιογράφοι τους ωθούν να απεμπολούν την αντικειμενικότητα και να οδηγούνται στην προπαγάνδα και στην σπίλωση της υπόληψης των πολιτικών ή οικονομικών τους αντιπάλων.

33 Το χαμηλό πνευματικό επίπεδο του κοινού, η μη εξοικείωσή του με το γραπτό λόγο, η προτίμησή του στην εικόνα και τον ηχηρό τίτλο επιβάλλουν έναν τύπο εφημερίδας που αποθεώνει το σκάνδαλο, την υπερβολή, το ψέμα. 32 ΚΩΔΙΚΑΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΩΝ Άρθρο 1: Το δικαίωμα του ανθρώπου και του πολίτη να πληροφορεί και να πληροφορείται ελεύθερα είναι αναγκαίο. Έτσι, ο δημοσιογράφος πρέπει να θεωρεί πρώτιστο καθήκον του προς την κοινωνία και τον εαυτό του τη δημοσιοποίηση όλης της αλήθειας. Άρθρο 2: Η δημοσιογραφία λειτουργεί ως επάγγελμα και κοινωνικό λειτούργημα. Ο δημοσιογράφος οφείλει να αντιμετωπίζει ισότιμα τους πολίτες, χωρίς διακρίσεις και να σέβεται την ιδιωτική ζωή των πολιτών. Άρθρο 3: Η ισηγορία και η πολυφωνία αναιρούνται σε συνθήκες κρατικού μονοπωλιακού ελέγχου από τα Μ.Μ.Ε. και ελέγχονται από μεγάλες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις που αντιμετωπίζουν τη κοινή γνώμη ως καταναλωτή. Άρα, ο δημοσιογράφος έχει την υποχρέωση να υπερασπίζεται το δημοκρατικό πολίτευμα, το οποίο διασφαλίζει την ελευθεροτυπία Άρθρο 4: Στο χώρο της δημοσιογραφίας εμφανίζονται φαινόμενα εκμετάλλευσης. Γι αυτό ο δημοσιογράφος δικαιούται και οφείλει να στηρίζει και να ενισχύει τις δραστηριότητες της οργάνωσης, που στοχεύουν στη βελτίωση των όρων αμοιβής και απασχόλησης στα Μ.Μ.Ε. Άρθρο 5: Ο δημοσιογράφος πρέπει να μη δέχεται τη διαφημιστική χρήση του ονόματος και να μη μεταδίδει και να μην αξιοποιεί ιδιοτελώς αποκλειστικές πληροφορίες. Άρθρο 6: Η συναδελφική αλληλεγγύη και ο αλληλοσεβασμός των δημοσιογράφων συμβάλλουν θετικά στις συλλογικές επαγγελματικές επιδιώξεις. Ο δημοσιογράφος οφείλει να θεωρεί σοβαρότατη αντιεπαγγελματική πράξη κάθε λογοκλοπή και να μην οικειοποιεί την εργασία συναδέλφων του. Άρθρο 7: Ο γιγαντισμός των Μ.Μ.Ε. αύξησαν σημαντικά τον παιδευτικό και πολιτισμικό ρόλο του ηλεκτρονικού και του γραπτού Τύπου. Με αφορμή αυτό, ο δημοσιογράφος οφείλει να αποφεύγει τη χυδαιογραφία, τη χυδαιολογία και τη γλωσσική βαρβαρότητα και να προστατεύει την ελληνική γλώσσα. Άρθρο 8: Οι υποχρεώσεις των δημοσιογράφων, που απορρέουν από αυτόν τον Κώδικα, δεν συνιστούν περιορισμό της ελευθερίας της έκφρασης.

34 33 ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Στην εποχή μας συναντάται ο μεγαλύτερος κίνδυνος μείωσης της κυκλοφορίας των έντυπων εφημερίδων και ίσως της εξαφάνισής τους λόγω της ταχύτατης διάδοσης του ηλεκτρονικού τύπου και του ίντερνετ. Ήδη οι αναγνώστες των ηλεκτρονικών εφημερίδων έχουν ξεπεράσει σε αριθμό αυτόν των εντύπων. Υπήρχαν όμως και παλιότερα περίοδοι κρίσης της εφημερίδας π.χ. με την ανακάλυψη του ραδιόφωνου και της τηλεόρασης. Παρόλα αυτά υπάρχει και άποψη ότι η ηλεκτρονική μορφή της εφημερίδας αποτελεί μια εξέλιξή της που θα τη βελτιώσει ακόμα περισσότερο. Ο προβληματισμός ο οποίος επίσης προκύπτει είναι: σε μια κοινωνία που η πρόσβαση στην ενημέρωση είναι ελεύθερη και οι πληροφορίες που διαχέονται καθημερινά είναι τόσες πολλές, μπορούμε να καλούμαστε πολίτες ενεργοί και όχι παθητικοί αποδέκτες των πληροφοριών με τις οποίες καθημερινά βομβαρδιζόμαστε; Μία προσωπική εμπειρία ενός δημοσιογράφου, ο οποίος σταμάτησε για κάποιο διάστημα τη συνδρομή του σε μία γνωστή αμερικανική εφημερίδα αποφασίζοντας να διαβάζει το περιεχόμενο της σε ηλεκτρονική μορφή, κρύβει πίσω της πολλά συμπεράσματα ή μάλλον ένα συμπέρασμα στο οποίο περιλαμβάνονται ΟΛΑ. Όπως είναι κι ο τίτλος του κειμένου (αναρτημένο στο διαδικτυακό ιστότοπο που περιγράφει την ιστορία αυτού του δημοσιογράφου ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ. Όντως, παρά την εξέλιξη της τεχνολογίας με την εφεύρεση της τηλεόρασης, του υπολογιστή, ο τύπος «ζει» και «θα ζήσει». Για ποιο λόγο; Επειδή υπερέχει κατά κόρον από τα υπόλοιπα αν όχι τόσο ποσοτικά (εν συγκρίσει με την τηλεόραση που αναπαράγει προγράμματα 24 ώρες το 24/ώρο ή τον υπολογιστή όπου ανά πάσα λεπτό ο καθένας μπορεί να δημιουργήσει το δικό του site ή να αναρτήσει στο διαδίκτυο το δικό του κείμενο) σίγουρα ποιοτικά. Οι λόγοι δόθηκαν παραπάνω. Ας ακολουθήσει, λοιπόν, τώρα το ακόλουθο κείμενο. ΤΟ ΧΑΡΤΙ ΝΙΚΗΣΕ ΤΗΝ ΟΘΟΝΗ «Πριν από πέντε χρόνια, ο αμερικανός δημοσιογράφος Τζακ Σέιφερ προκάλεσε αίσθηση με ένα άρθρο του στο Slate όπου ανακοίνωνε ότι σταματά τη συνδρομή των «Νιου Γιορκ Τάιμς» και καλούσε τους αναγνώστες να κάνουν το ίδιο.

35 Ο λόγος δεν ήταν κάποιο παράπονο από τη εφημερίδα, μια ριζική διαφωνία με τη γραμμή της για παράδειγμα ή με τον τρόπο που κάλυπτε τη θρησκεία, τις μειονότητες ή το Μεσανατολικό. Όχι, ο δημοσιογράφος σταματούσε τη συνδρομή στο χαρτί γιατί είχε ερωτευτεί το σάιτ. Ηταν κομψό, ανατρεπτικό, εύχρηστο, εκπλήρωνε πλήρως τον ενημερωτικό του ρόλο και, το κυριότερο, ήταν δωρεάν. Έναν χρόνο αργότερα, το έντυπο άρχισε να του λείπει. Αν και περνούσε αρκετό χρόνο περιτρέχοντας την ιστοσελίδα της εφημερίδας, συνειδητοποίησε ότι ξεχνούσε γρήγορα τις πληροφορίες που διάβαζε. Νόμιζε ότι έφταιγε εκείνος, η ηλικία του ή οι συνήθειές του. Μέχρι που έπεσε στα χέρια του μια πρόσφατη έρευνα τριών επιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Όρεγκον. Οι ερευνητές δημιούργησαν δύο ομάδες: η μία αποτελούνταν από αναγνώστες της χάρτινης έκδοσης των «Νιου Γιορκ Τάιμς» και η άλλη από αναγνώστες του nytimes.com. Οι δύο ομάδες είχαν στη διάθεσή τους είκοσι λεπτά για να διατρέξουν τα άρθρα της εφημερίδας. Στη συνέχεια, απάντησαν σε ένα μικρό ερωτηματολόγιο. Όπως αναφέρεται στο πόρισμα της έρευνας, οι αναγνώστες του χαρτιού θυμόντουσαν πολύ περισσότερα άρθρα από τα μέλη της άλλης ομάδας. Θυμόντουσαν επίσης πολύ περισσότερα θέματα. Επιπλέον, τα κυριότερα σημεία των άρθρων είχαν εντυπωθεί καλύτερα στο μυαλό τους. Σε ένα σημείο ήρθαν ισόπαλοι: θυμόντουσαν εξίσου καλά τους μεγάλους τίτλους. Πώς εξηγείται αυτή η κυριαρχία της έντυπης μορφής; Μία θεωρία είναι ότι οι ιστοσελίδες δεν ιεραρχούν τα άρθρα με βάση τη σημασία τους, γεγονός που βλάπτει μια από τις βασικές λειτουργίες του Τύπου: το agenda-setting (δηλαδή την άποψη ότι η ιεράρχηση των θεμάτων ασκεί μεγάλη επιρροή στους αναγνώστες). Η ποιότητα της ανάγνωσης επηρεάζεται επίσης από την παρεμβολή διαφημίσεων ανάμεσα στις παραγράφους και από τον τεμαχισμό των άρθρων, που αναγκάζει τον αναγνώστη να κάνει κλικ για να διαβάσει τη συνέχεια. Το χαρτί διευκολύνει τη συγκέντρωση. Και απαιτεί μεγαλύτερο σεβασμό. Σχεδόν ανακουφισμένος, ο Σέιφερ αποφάσισε να ανανεώσει τη συνδρομή των χάρτινων «Νιου Γιορκ Τάιμς» (στην πραγματικότητα η συνδρομή δεν σταμάτησε ποτέ, αφού η γυναίκα του συνέχισε να την πληρώνει κρυφά!). Η ζωή του έγινε ξαφνικά απλούστερη. Όπως γράφει στο Slate, μπορεί ο ίδιος να εργάζεται τα δεκαπέντε τελευταία χρόνια σε διάφορες ενημερωτικές ιστοσελίδες, όταν όμως είναι να διαβάσει ένα κείμενο άνω των χιλίων λέξεων είτε το τυπώνει είτε αγοράζει την εφημερίδα ή το περιοδικό που το δημοσιεύει. Δεν είναι εχθρός της τεχνολογίας - άλλωστε στο χαρτί δεν υπάρχει η λειτουργία της αναζήτησης! Δεν μπορεί να ζήσει πια χωρίς το Διαδίκτυο. Την ίδια ώρα, όμως, δεν μπορεί να αποχωριστεί την παραδοσιακή εφημερίδα». 34

36 35 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Η εικόνα διεγείρει τη φαντασία και μας προσελκύει περισσότερο, ίσως επειδή είναι πιο εύκολη στην κατανόησή της. Η ανάγνωση και η κατανόηση ενός γραπτού κειμένου είναι απαιτητική διαδικασία. Ο αναγνώστης θα πρέπει να προσέξει τη στίξη που χρησιμοποιεί ο κειμενογράφος, τον τρόπο με τον οποίο διαρθρώνει τις ιδέες, την οπτική του γωνία. Ο τύπος, όμως, είναι αυτός που αγγίζει την ψυχή και το πνεύμα μας. Εκεί, βρίσκεται και η μεγάλη διαφορά της εικόνας με το κείμενο. Άλλωστε, αυτός είναι ο κυριότερος λόγος εξαιτίας του οποίου ο τύπος «ζει» και «θα ζήσει» συναγωνιζόμενος μάλιστα «τα μεγάλα θηρία» της πληροφόρησης, τον ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗ και την ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ. Τα οφέλη που αποκομίζουμε διαβάζοντας μία εφημερίδα ή ένα περιοδικό δε συγκρίνονται με τα αντίστοιχα που αποτελούν απόρροια από την παρατήρηση μίας εικόνας.

37 6. ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ, ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 6.1. ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ 36