Building Excellence through Accreditation

Transcript

1 Promotion of cross-border entrepreneurship in sectors of agriculture and food-beverages by empowering laboratories accreditation systems and certification of products and services Building Excellence through Accreditation Μελέτη αποτύπωσης υφιστάμενης κατάστασης διαπιστευμένων εργαστηρίων και φορέων στη διασυνοριακή περιοχή για τους τομείς παρέμβασης του έργου Νοέμβριος 2015 Copyright by the Building Excellence through Accreditation project

2 Η παρούσα μελέτη για την αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης των διαπιστευμένων εργαστηρίων και των φορέων στη διασυνοριακή περιοχή για τους τομείς παρέμβασης του έργου συντάχθηκε και υποβλήθηκε στο Εθνικό Σύστημα Υποδομών Ποιότητας (Ε.Σ.Υ.Π.) από την Εταιρεία: ΖΩΗ ΒΑΔΡΑΤΣΙΚΑ ΚΑΙ ΣΙΑ ΕΤΕΡΟΡΡΥΘΜΗ ΕΤΑΙΡΙΑ (δ.τ. ΓΝΩΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ) Καραολή Δημητρίου 20, , Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: Fax: URL: Σελίδα 2 από 50

3 Περιεχόμενα 1 Executive Summary 4 2 Εκτενής σύνοψη 7 3 Το πλαίσιο της μελέτης Η ανάδυση της καταναλωτικής τάσης για ποιοτικά γεωργικά προϊόντα, τρόφιμα και ποτά Συστήματα ποιότητας στα αγροτικά προϊόντα και στα τρόφιμα - ποτά Η προστιθέμενη αξία της εφαρμογής των συστημάτων ποιότητας στα αγροτικά προϊόντα και στα τρόφιμα - ποτά Υποδομή για την ποιότητα Διαπίστευση εργαστηρίων διακρίβωσης ή δοκιμών Ο στόχος και το αντικείμενο της μελέτης 18 4 Αποτύπωση των διαπιστευμένων εργαστηρίων στην περιοχή παρέμβασης του Έργου 19 5 Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των διαπιστευμένων εργαστηρίων στην περιοχή παρέμβασης του έργου Αξιολόγηση της τεχνικής ικανότητας του προσωπικού των εργαστηρίων και των διαδικασιών εκπαίδευσης του Αξιολόγηση της εφαρμοζόμενης πολιτικής και των διαδικασιών των εργαστηρίων για την αμεροληψία, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα των αποτελεσμάτων των δοκιμών Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών συνθηκών των εργαστηρίων για τη διενέργεια δοκιμών και ελέγχων Αξιολόγηση των μεθόδων διαδικασιών των δοκιμών και των ελέγχων των εργαστηρίων Αξιολόγηση του εξοπλισμού των εργαστηρίων για τη διεκπεραίωση των μεθόδων δοκιμών Αξιολόγηση των μεθόδων διαδικασιών δειγματοληψίας που πραγματοποιούνται στα εργαστήρια Αξιολόγηση των μεθόδων διαδικασιών μεταφοράς, παραλαβής και χειρισμού των αντικειμένων δοκιμής και διακρίβωσης 39 6 Συμπεράσματα 42 7 Παράρτημα: Κατάλογος διαπιστευμένων εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του Έργου Περιφέρεια Ηπείρου: Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων Περιφέρεια Ιόνιων Νήσων: Περιφερειακή Ενότητα Κέρκυρας Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας: Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς 50 Σελίδα 3 από 50

4 1 Executive Summary Μελέτη αποτύπωσης υφιστάμενης κατάστασης διαπιστευμένων εργαστηρίων The scope of this study is to register the current situation concerning the accredited laboratories in the Greek border area next to Albania and to check if they meet the requirements of the standard ISO / IEC in specific clauses/chapters. ISO / IEC constitutes the global quality standard for testing and calibration laboratories. It is the basis for accreditation (voluntary, third party-reviewed process) from an accreditation body. There are two main clauses in ISO/IEC 17025; Management Requirements and Technical Requirements. Management requirements are related to the operation and effectiveness of the quality management system within the laboratory. Technical requirements address the competence of staff, the testing methodology, equipment and quality, test reporting and calibration results. In the first chapter of the Management Requirements clause, entitled Organization, it is well described that the laboratory should demonstrate that the managerial and technical personnel have the authority and the resources, needed to carry out their duties in relation to the quality management system. According to this chapter, the roles and responsibilities of the laboratory, the management and key personnel should be defined. To this end: an organizational structure, as well as responsibilities and tasks of both management and staff should be defined; a quality assurance manager with defined responsibility for the quality management system and direct access to the highest level of management should be appointed; all personnel should be free from any commercial or financial pressure that could adversely impact the quality of calibration and test results. The Greek accredited testing/calibration laboratories of the specified border area fulfil the requirements arising from the ISO/IEC 17025; they have implemented policies and procedures to: ensure the protection of its customers confidential information and proprietary rights; avoid involvement in any activities that would diminish confidence in competence, impartiality, judgement or operational integrity. The chapter of Management System describes how to ensure that a management system is implemented, maintained, and continually improved. A concise quality policy statement under the authority of top management has to be issued. The laboratory has to implement: policies, standard procedures and work instructions to ensure the quality of test results and control of nonconforming testing/calibration work. The Technical Requirements clause, divided into ten chapters, addresses the competence of staff, sampling and testing methodology, equipment and the quality and reporting of test/calibration results. The different factors impacting the quality of results should be Σελίδα 4 από 50

5 documented. They include, for example, sampling, equipment, test methods, and environmental conditions. Personnel probably have the highest impact on the quality of test and calibration results. The chapter 5.2, describes how to ensure that all laboratory personnel, who can impact test and calibration results, are adequately qualified. Conforming to the ISO requirements, the competence of the personnel (in the Greek accredited laboratories in the specified border area) who operate specific/particular types of equipment; perform tests and/or calibrations; evaluate results; sign/issue test reports and calibration certificates; is well ensured. A policy and procedures for: identifying training/educational needs, relevant to the present and anticipated tasks of the laboratory; providing such training to personnel; evaluating the effectiveness of the training/education, are well established. The chapter 5.3, entitled Accommodation and Environmental Conditions, has been included to ensure that the calibration and test area environment will not adversely affect the measurement accuracy. An effective separation between neighboring areas when the activities therein are incompatible is well recommended. The Greek accredited labs: (1) document the technical requirements for accommodation and environmental conditions that can affect the results of tests / calibrations and ensure that the environmental conditions facilitate and do not invalidate the results; (2) monitor, control and record environmental conditions as required by the relevant specifications, methods and procedures or where they influence the quality of the results (and stop tests and calibrations when the environmental conditions jeopardize the results of the tests and/or calibration); (3) separate neighbouring areas in which there are incompatible activities to prevent cross-contamination; (4) control access to and use of areas affecting the quality of the tests and/or calibrations The use of appropriate methods and procedures for all tests/calibrations including sampling, handling, transport, storage, statistical techniques for analysis of test/ calibration data is ensured. Methods preferably published in international, regional or national standards or by reputable technical organizations or published in relevant scientific journals are adopted. In any case, the customer is informed as to the method chosen. The requirements of the ISO/IEC are fulfilled by the Greek accredited testing/calibration laboratories in the specified border area. Equipment that is performing well and properly maintained is a prerequisite for the ongoing accuracy of test and calibration results. This chapter (5.5) deals with the capacity and quality of equipment. The whole idea is to make sure that the instrument is suitable for performing selected tests/calibrations and is well characterized, calibrated, and maintained. And the Σελίδα 5 από 50

6 Greek accredited laboratories in the specified border area fulfill the requirements of ISO 17025:2005. In the Greek border area next to Albania, sixteen (16) accredited testing/calibration laboratories were found according to the database from the Greek accreditation body (E.SY.D) s website ( The great majority (15 out of 16) of the laboratories belong to the chemical testing laboratories (94%); only one calibration laboratory (6%) was found. As concerning the geographical distribution of the sixteen (16) Greek accredited testing/calibration laboratories in the specified border area, thirteen out of sixteen laboratories (82%) are located in the region of Epirus, two out of sixteen (12%) laboratories are located in the region of Ionian islands and one laboratory (6%) is located in the region of Western Macedonia. From the point of view of testing kind/type arising from the detailed scope of accreditation of the accreditation certificate of the sixteen accredited laboratories, twelve out of them are accredited in microbiological testing (75%), ten out of sixteen in physicochemical testing (63%), two laboratories in sampling (13%), one out of sixteen laboratories in biological testing (6%), one in calibration testing (6%) and one in sensory evaluation (6%). As far as the types of test/properties/analytes are concerned, the more frequent category is consisted of ph determination, hardness, conductivity, ion/cation determination, followed by determination of acidity, fat content, pesticide residues, etc. Concerning the substrate to be analyzed, potable water-bottled water is the most frequent substrate, appearing in the majority of the detailed scope of accredited laboratories, followed by feed, meat & meat products, dairy products, fruits, vegetable and alcoholic drinks. The accreditation of the Greek testing/calibration laboratories in the border area near Albania is carried out against the internationally recognized standard ISO/IEC to assess factors relevant to the laboratory s ability to produce precise, accurate tests and data including the technical competence of staff, the validity and appropriateness of test methods, the suitability & maintenance of test equipment, the testing environment, sampling, handling and transportation of test items and the quality assurance of test data. Thus these Greek accredited testing/calibration laboratories could play a crucial role in the transfer of technology and know-how/expertise in the area of western Balkans. Σελίδα 6 από 50

7 2 Εκτενής σύνοψη Μελέτη αποτύπωσης υφιστάμενης κατάστασης διαπιστευμένων εργαστηρίων Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης διαπιστευμένων εργαστηρίων και φορέων στη διασυνοριακή περιοχή Ελλάδας Αλβανίας σε σχέση με την εκπλήρωση συγκεκριμένων απαιτήσεων του διεθνούς προτύπου ISO / IEC Το πρότυπο ISO / IEC αποτελεί το παγκόσμιο πρότυπο ποιότητας για τα εργαστήρια δοκιμών και διακριβώσεων. Αποτελεί τη βάση πιστοποίησης από τους φορείς διαπίστευσης (εθελοντική διαδικασία, επιβλεπόμενη από τρίτους). Υπάρχουν δύο κύριες ρήτρες στο πρότυπο ISO / IEC 17025: Απαιτήσεις διαχείρισης και τεχνικές απαιτήσεις. Οι απαιτήσεις διαχείρισης σχετίζονται με τη λειτουργία και την αποτελεσματικότητα του συστήματος διαχείρισης ποιότητας μέσα στο εργαστήριο. Οι τεχνικές απαιτήσεις αφορούν στην επάρκεια του προσωπικού, τη μεθοδολογία δοκιμών, τον εξοπλισμό και την ποιότητα του, την υποβολή αναφορών δοκιμών και τα αποτελέσματα της βαθμονόμησης. Στο πρώτο κεφάλαιο της ρήτρας των Διαχειριστικών Απαιτήσεων, με τίτλο «Οργάνωση», περιγράφεται αναλυτικά ότι το εργαστήριο πρέπει να επιδεικνύει ότι το διοικητικό και τεχνικό προσωπικό διαθέτει την εξουσιοδότηση και τους πόρους που απαιτούνται για την εκτέλεση των καθηκόντων τους σε σχέση με το σύστημα διαχείρισης ποιότητας. Σύμφωνα με αυτό το κεφάλαιο, τόσο οι ρόλοι και οι υποχρεώσεις του εργαστηρίου, όσο και το διοικητικό και κύριο προσωπικό πρέπει να είναι ορισμένοι. Σε αυτό το πλαίσιο, πρέπει να οριστούν: μία οργανωτική δομή καθώς και οι υποχρεώσεις και οι εργασίας του διοικητικού και του λοιπού προσωπικού, ένας υπεύθυνος διασφάλισης ποιότητας με σαφείς ευθύνες για το σύστημα διασφάλισης ποιότητας και με άμεση πρόσβαση στο υψηλότερο επίπεδο διοίκησης, όλο το προσωπικό πρέπει να είναι απαλλαγμένο από οποιαδήποτε εμπορική ή χρηματοοικονομική πίεση που θα μπορούσε να επηρεάσει αρνητικά τα αποτελέσματα των δοκιμών. Τα ελληνικά διαπιστευμένα εργαστήρια δοκιμών και διακριβώσεων της καθορισμένης διασυνοριακής περιοχής πληρούν τις απαιτήσεις που απορρέουν από το πρότυπο ISO / IEC καθώς έχουν υλοποιήσει πολιτικές και διαδικασίες οι οποίες διασφαλίζουν την εχεμύθεια των εμπιστευτικών πληροφοριών και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας των πελατών τους και αποφεύγουν την ανάμειξη σε οποιεσδήποτε δραστηριότητες θα μπορούσαν να περιορίσουν την εμπιστοσύνη στην ικανότητα, την αντικειμενικότητα, την κρίση ή την επαγγελματική ακεραιότητά τους. Το κεφάλαιο του Συστήματος Διοίκησης περιγράφει πως θα διασφαλιστεί ένα τέτοιο σύστημα που λειτουργεί, συντηρείται και βελτιώνεται διαρκώς. Μια συνοπτική δήλωση πολιτικής για την ποιότητα υπό την εποπτεία των ανώτατων διοικητικών στελεχών πρέπει να εκδοθεί. Σελίδα 7 από 50

8 Τα εργαστήρια πρέπει να εφαρμόσουν πολιτικές, τυποποιημένες διαδικασίες και οδηγίες εργασίας για τη διασφάλιση της ποιότητας των αποτελεσμάτων των δοκιμών και ελέγχου των μη συμμορφούμενων δοκιμών / διακριβώσεων. Η ρήτρα των Τεχνικών Απαιτήσεων, διαιρούμενη σε δέκα κεφάλαια, εξετάζει την επάρκεια του προσωπικού, τη δειγματοληψία και τη μεθοδολογία δοκιμών, τον εξοπλισμό και την ποιότητα του, καθώς και την αναφορά των αποτελεσμάτων των δοκιμών / διακριβώσεων. Οι διάφοροι παράγοντες που επηρεάζουν την ποιότητα των αποτελεσμάτων θα πρέπει να τεκμηριώνονται. Αυτοί περιλαμβάνουν, για παράδειγμα, τη δειγματοληψία, εξοπλισμός, μέθοδοι δοκιμής, και των περιβαλλοντικών συνθηκών. Το προσωπικό έχει ίσως το μεγαλύτερο αντίκτυπο στην ποιότητα των αποτελεσμάτων των δοκιμών και διακριβώσεων. Το κεφάλαιο 5.2 περιγράφει πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι όλο το εργαστηριακό προσωπικό, το οποίο μπορεί να επηρεάσει τα αποτελέσματα των δοκιμών και διακριβώσεων, διαθέτει επαρκή προσόντα. Η μελέτη δείχνει πως, σύμφωνα με τις απαιτήσεις του προτύπου ISO 17025, διασφαλίζεται η επαγγελματική επάρκεια του προσωπικού των εργαστηρίων στην ελληνική πλευρά της διασυνοριακής περιοχής το οποίο χειρίζεται συγκεκριμένους τύπους εξοπλισμού, διεξάγει τεστ και αναλύσεις, αξιολογεί αποτελέσματα και υπογράφει/εκδίδει αναφορές αποτελεσμάτων των δοκιμών. Επιπλέον, η ανάλυση δείχνει πως υπάρχουν σαφώς καθιερωμένες πολιτικές και διαδικασίες για την ανίχνευση των εκπαιδευτικών αναγκών σε σχέση με τις τρέχουσες και τις αναμενόμενες εργασίες του εργαστηρίου, για την παροχή κατάρτισης στο προσωπικό και για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της παρεχόμενης κατάρτισης. Το κεφάλαιο 5.3., με τίτλο «Αξιολόγηση των περιβαλλοντικών συνθηκών», έχει συμπεριληφθεί για να εξασφαλιστεί ότι το περιβάλλον του χώρου βαθμονόμησης και δοκιμών δεν θα επηρεάσει αρνητικά την ακρίβεια των μετρήσεων. Προτείνεται ένας αποτελεσματικό διαχωρισμός μεταξύ γειτονικών περιοχών, όταν οι δραστηριότητες που πραγματοποιούνται σε αυτούς είναι ασυμβίβαστες. Τα ελληνικά πιστοποιημένα εργαστήρια: (1) καταγράφουν τις τεχνικές απαιτήσεις για τις περιβαλλοντικές συνθήκες που μπορεί να επηρεάσουν τα αποτελέσματα των δοκιμών και διασφαλίζουν ότι οι επικρατούσες συνθήκες διευκολύνουν και δεν ακυρώνουν τα αποτελέσματα (2) καταγράφουν και ελέγχουν τις περιβαλλοντικές συνθήκες, όπως απαιτούν οι σχετικές οδηγίες, μέθοδοι, και διαδικασίες καθώς και πού επηρεάζονται τα αποτελέσματα των δοκιμών (3) διαχωρίζουν τις γειτνιάζουσες περιοχές όπου υλοποιούνται ασυμβίβαστες διαδικασίες που μπορεί να επηρεάζουν την ποιότητα των αποτελεσμάτων των δοκιμών (4) ελέγχουν την πρόσβαση και τη χρήση των περιοχών που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα των δοκιμών. Σελίδα 8 από 50

9 Επίσης τηρείται η χρήση κατάλληλων διαδικασιών για όλες τις δοκιμές / διακριβώσεις όπως η δειγματοληψία, ο χειρισμός, η μεταφορά, η αποθήκευση, οι στατιστικές τεχνικές για την ανάλυση των δεδομένων των δοκιμών / διακριβώσεων. Υιοθετούνται μέθοδοι που έχουν δημοσιευτεί κατά προτίμηση σε διεθνή, περιφερειακά ή εθνικά πρότυπα ή από αξιόπιστους τεχνικούς οργανισμούς ή σε επιστημονικά περιοδικά. Σε κάθε περίπτωση, ο πελάτης ενημερώνεται σχετικά με την επιλεγείσα μέθοδο. Ως εκ τούτου, οι απαιτήσεις του προτύπου ISO / IEC πληρούνται από τα ελληνικά διαπιστευμένα εργαστήρια δοκιμών / διακριβώσεων στην καθορισμένη περιοχή των συνόρων. Ο εξοπλισμός που έχει καλή απόδοση και συντηρείται σωστά αποτελεί προϋπόθεση για διαρκή ακρίβεια των αποτελεσμάτων των δοκιμών και διακριβώσεων. Αυτό το κεφάλαιο (5.5) ασχολείται με την ικανότητα και την ποιότητα του εξοπλισμού. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι το όργανο που χρησιμοποιείται είναι κατάλληλο για την εκτέλεση επιλεγμένων δοκιμών / διακριβώσεων και ότι βαθμονομείται και συντηρείται σωστά. Η έρευνα δείχνει ότι τα ελληνικά διαπιστευμένα εργαστήρια της διασυνοριακής περιοχής πληρούν τις απαιτήσεις του προτύπου ISO 17025: Στην ελληνική πλευρά της διασυνοριακής περιοχής έχουν εντοπιστεί 16 πιστοποιημένα εργαστήρια, σύμφωνα με τη βάση δεδομένων στην ιστοσελίδα του ΕΣΥΔ ( Η συντριπτική πλειοψηφία (15 στα 16) αποτελείται από εργαστήρια χημικών δοκιμών (94%). Βρέθηκε μόνο ένα εργαστήριο διακριβώσεων (6%). Σε ό,τι αφορά στη γεωγραφική τους κατανομή στην εν λόγω περιοχή, 13 από τα 16 εργαστήρια (82%) βρίσκονται στην Περιφέρεια Ηπείρου, 2 από τα 16 (12%) στην Περιφέρεια Ιόνιων Νήσων και ένα εργαστήριο (6%) στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Αναφορικά, δε, με το είδος διαπίστευσης με το οποίο έχουν πιστοποιηθεί τα εν λόγω εργαστήρια, δώδεκα είναι διαπιστευμένα για μικροβιολογικές δοκιμές (75%), δέκα από τα δεκαέξι στις φυσικοχημικές δοκιμές (63%), δύο εργαστήρια στη δειγματοληψία (13%), ένα στα δεκαέξι εργαστήρια σε βιολογικές δοκιμές (6%), ένας στις δοκιμές βαθμονόμησης (6%) και ένα στην οργανοληπτική αξιολόγηση (6%). Σε ό, τι αφορά στα είδη των δοκιμών / ιδιότητες / αναλυτών, η πιο συχνή κατηγορία αποτελείται από τον προσδιορισμό του ph, σκληρότητα, αγωγιμότητα, προσδιορισμός ιόντων / κατιόντων, ακολουθούμενη από τον προσδιορισμό της οξύτητας, περιεκτικότητα σε λίπος, υπολείμματα φυτοφαρμάκων, κλπ. Αναφορικά δε με το υπόστρωμα υπό ανάλυση, το πόσιμο και το εμφιαλωμένο νερό είναι το πιο συχνό υπόστρωμα, που εμφανίζεται στην πλειοψηφία των διαπιστευμένων εργαστηρίων, ακολουθούμενο από ζωοτροφές, κρέας και προϊόντα κρέατος, γαλακτοκομικά προϊόντα, φρούτα, λαχανικά και τα αλκοολούχα ποτά. Σελίδα 9 από 50

10 Η διαπίστευση των ελληνικών εργαστηρίων δοκιμών / διακριβώσεων στην παραμεθόρια περιοχή κοντά στην Αλβανία πραγματοποιείται κατά το διεθνώς αναγνωρισμένο πρότυπο ISO / IEC για την αξιολόγηση των παραγόντων σχετικών με την ικανότητα του εργαστηρίου να παράγει ακριβή στοιχεία δοκιμών τα περιλαμβάνουν επίσης την τεχνική επάρκεια του προσωπικού, το κύρος και την καταλληλότητα των μεθόδων δοκιμής, την καταλληλότητα και τη συντήρηση του εξοπλισμού δοκιμών, το περιβάλλον δοκιμών, τη δειγματοληψία, το χειρισμό και τη μεταφορά των στοιχείων δοκιμών και τη διασφάλιση της ποιότητας των δεδομένων των δοκιμών. Έτσι, αυτά τα ελληνικά διαπιστευμένα εργαστήρια δοκιμών / διακριβώσεων θα μπορούσαν να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο στη μεταφορά τεχνολογίας και τεχνογνωσίας / εμπειρογνωμοσύνης στην ευρύτερη περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων. Σελίδα 10 από 50

11 3 Το πλαίσιο της μελέτης Μελέτη αποτύπωσης υφιστάμενης κατάστασης διαπιστευμένων εργαστηρίων 3.1 Η ανάδυση της καταναλωτικής τάσης για ποιοτικά γεωργικά προϊόντα, τρόφιμα και ποτά. Τα τελευταία έτη, στο πλαίσιο της ευρύτερης παγκοσμιοποίησης και της ελεύθερης διακίνησης των αγαθών, διακρίνονται δύο (2) μεγάλες κατηγορίες αγροτικών προϊόντων: τα ομοιογενή (commodity products), κατά κύριο λόγο κοινά και χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τα διαφοροποιημένα (value added products) που διακρίνονται για κάποια ιδιαίτερα ή/και μοναδικά χαρακτηριστικά που εμπεριέχουν. Παράλληλα, παρατηρείται μια αυξανόμενη ζήτηση για διαφοροποιημένα προϊόντα, τα οποία διακρίνονται από τα υπόλοιπα εξαιτίας των ξεχωριστών κοινωνικό-πολιτισμικών χαρακτηριστικών τους ή για τις φιλικές προς το περιβάλλον επιδράσεις τους, στο σύνολο της αγρό-διατροφικής αλυσίδας. Σε αυτή την κατηγορία προϊόντων συμπεριλαμβάνονται, κατά κανόνα ποιοτικά προϊόντα όπως είναι τα βιολογικά προϊόντα, προϊόντα με ιδιαίτερη διατροφική αξία, αλλά και τα προϊόντα προέλευσης (origin products OPs). Υπό τις υφιστάμενες συνθήκες της ενιαίας αγοράς, οι παραγωγοί έχουν δύο (2) επιλογές για να ανταπεξέλθουν επιτυχώς: ή να μεγαλώσουν το μέγεθος της γεωργικής εκμετάλλευσης τους, εντατικοποιώντας την παραγωγική διαδικασία, δημιουργώντας οικονομίες κλίμακας, ή να διαφοροποιήσουν την παραγωγή τους στην κατεύθυνση της ποιότητας. Ταυτόχρονα, οι καταναλωτές έχουν πληθώρα επιλογών, οι οποίες κατανέμονται μεταξύ δύο (2) βασικών κατηγοριών, δηλαδή: από το να καταναλώνουν ομογενοποιημένα προϊόντα μαζικής παραγωγής που ενδεχομένως παράγονται και διατίθενται από πολυεθνικούς ομίλους μέχρι να καταναλώνουν διαφοροποιημένα προϊόντα περιορισμένης παραγωγής και επί το πλείστον ποιοτικά. Σε σημαντικό αριθμό καταναλωτών έχει παρατηρηθεί μία αισθητή στροφή των προτιμήσεων προς ποιοτικά τρόφιμα, μέρος των οποίων αποτελούν και πολλά από τα τοπικά προϊόντα. Παράγοντες που έχουν επηρεάσει προς αυτή την κατεύθυνση είναι μεταξύ άλλων: η αυξανόμενη ανησυχία των καταναλωτών για την ασφάλεια των τροφίμων, επηρεαζόμενοι και από τα διάφορα διατροφικά σκάνδαλα των τελευταίων ετών, η όλο και πιο έντονη περιβαλλοντική ευαισθησία τους, αλλά και η πρόθεση πολλών να δαπανούν περισσότερα χρήματα προκειμένου να αποκτήσουν τα ανώτερα ποιοτικώς προϊόντα που επιθυμούν. Σελίδα 11 από 50

12 Ταυτόχρονα πολλοί από τους σύγχρονους καταναλωτές αναζητούν αυθεντικότητα των προϊόντων και υπηρεσιών καθώς και τρόπους διασύνδεσης τους με την παράδοση και τον πολιτισμό της εκάστοτε περιοχής. Συνεπώς, οι ενημερωμένοι και ευαισθητοποιημένοι καταναλωτές πλέον αναζητούν διαφοροποιημένα προϊόντα που διαθέτουν παραγωγική ταυτότητα. Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί πως, σε μια ενιαία αγορά τροφίμων ποτών περισσότερο ανταγωνιστική από ποτέ, η ποιότητα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα πολύτιμο εργαλείο για τη διαφοροποίηση των τροφίμων - ποτών. Ταυτόχρονα, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, ένα μεγάλο μέρος της αγοράς τροφίμων ποτών θα βασίζεται στα ποιοτικά τρόφιμα - ποτά και τα συστήματα ποιότητας που τα χαρακτηρίζουν. 3.2 Συστήματα ποιότητας στα αγροτικά προϊόντα και στα τρόφιμα - ποτά H έννοια της ποιότητας κατοχυρώνεται και αποδεικνύεται μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών πιστοποίησης των αγαθών ή των υπηρεσιών. Η πιστοποίηση ενός αγροτικού προϊόντος διακρίνεται κατά βάση στις ακόλουθες κατηγορίες: πιστοποίηση που αφορά στην ιδιαιτερότητα των προϊόντων και ειδικότερα την προέλευση ή και τη συγκεκριμένη παραγωγική τους διαδικασία (π.χ. προϊόντα γεωγραφικών ενδείξεων, εγγυημένα παραδοσιακά ιδιότυπα προϊόντα) και πιστοποίηση που αφορά στην ποιότητα πρώτων υλών και τη διασφάλιση ποιότητας κατά την παραγωγική διαδικασία, με σκοπό την παραγωγή φιλικότερων προς το περιβάλλον ή και κοινωνικά δίκαιων προϊόντων (π.χ. βιολογική γεωργία, ολοκληρωμένη διαχείριση γεωργικών εκμεταλλεύσεων, δίκαιο και αλληλέγγυο εμπόριο) ή την ασφάλεια των προϊόντων (π.χ. ISO:22000). Όπως γίνεται κατανοητό, η ποιότητα ενός αγαθού και ειδικότερα ενός τροφίμου καλύπτει και διασφαλίζεται σε όλα τα στάδια της αγρό-διατροφικής του αλυσίδας. Έτσι ξεκινάει από την παραγωγική διαδικασία, εν συνεχεία μέσω διαδικασιών αποθήκευσης, τυποποίησης, μεταποίησης και συσκευασίας του προϊόντος και τελικά μέσω της εμπορίας, διακίνησης και τελικής πώλησης του προϊόντος. Προκειμένου να εξασφαλίζονται έγκυρες εμπορικές συναλλαγές, η τυποποίηση των παραγόμενων προϊόντων, η προστασία των καταναλωτών και η αξιοπιστία των Συστημάτων Ελέγχου Ποιότητας, είναι απολύτως αναγκαία η ύπαρξη ενός ενιαίου και αποτελεσματικού Συστήματος Μονάδων. Η ανάπτυξη κάθε Εθνικού Συστήματος Μετρήσεων, θα πρέπει να βασίζεται στο Διεθνές Σύστημα Μετρήσεων (Systeme International d' Unites) - συντομογραφικά SI - όπως ονομάστηκε από το 11 ο Γενικό Συνέδριο Μέτρων και Σταθμών, Σελίδα 12 από 50

13 το Το σύστημα SI περιλαμβάνει τρεις κατηγορίες μονάδων που ονομάζονται: Βασικές ή Θεμελιώδεις, Συμπληρωματικές και Παράγωγες Μονάδες. 3.3 Η προστιθέμενη αξία της εφαρμογής των συστημάτων ποιότητας στα αγροτικά προϊόντα και στα τρόφιμα - ποτά Η ανάπτυξη, εφαρμογή και πιστοποίηση των Συστημάτων Ποιότητας στην πρωτογενή παραγωγή και στον τομέα των τροφίμων ποτών παρουσιάζει μια σειρά πλεονεκτημάτων για τον παραγωγό, για τον τυποποιητή-μεταποιητή του γεωργικού προϊόντος και βεβαίως για τον τελικό καταναλωτή. Τα πλεονεκτήματα αυτά εστιάζονται κυρίως στις απαιτήσεις του καταναλωτή, σε πρακτικές παραγωγής φιλικές προς το περιβάλλον, καθώς και στην ασφάλεια του ίδιου του παραγωγού κατά την άσκηση της γεωργικής δραστηριότητας. Επιγραμματικά τα επιμέρους πλεονεκτήματα και οφέλη της εφαρμογής των συστημάτων ποιότητας για τον κάθε εμπλεκόμενο στη διατροφική αλυσίδα είναι: 1. Για τον παραγωγό Μείωση των εισροών που χρησιμοποιούνται στην καλλιέργεια. Το σύστημα ποιότητας αποτελεί ένα εργαλείο οργάνωσης και marketing μιας Ομάδας Παραγωγών. Δημιουργία προστιθέμενης αξίας και ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος στο παραγόμενο γεωργικό προϊόν. Διασφάλιση της παραγωγής από ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης ότι τα προϊόντα είναι ασφαλή για κατανάλωση. Προστασία της σωματικής υγείας του παραγωγού. 2. Για τον τυποποιητή-μεταποιητή του γεωργικού προϊόντος Αγορά γεωργικών προϊόντων που είναι πιστοποιημένα από ανεξάρτητο φορέα πιστοποίησης ότι είναι ασφαλή για κατανάλωση πιστοποιημένη πρώτη ύλη. Το γεωργικό προϊόν είναι ιχνηλάσιμο-κωδικοποιημένο. Μπορεί να χρησιμοποιήσει το σύστημα ποιότητας της εκμετάλλευσης για να περάσει εμπορικές προδιαγραφές για το προϊόν που είναι ζητούμενες από την αγορά. Μπορεί να εξασφαλίσει τη σταθερή προμήθεια πιστοποιημένων προϊόντων με συγκεκριμένες εμπορικές προδιαγραφές μέσα από τη υπογραφή συμβολαίων με ομάδες παραγωγών. Η χρησιμοποίηση πιστοποιημένων γεωργικών προϊόντων ως πρώτη ύλη δημιουργεί προστιθέμενη αξία και ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στο τελικό προϊόν που συσκευάζει με αποτέλεσμα να μπορεί να εισέλθει πιο εύκολα σε νέες αγορές. 3. Για τον καταναλωτή Σελίδα 13 από 50

14 Το σημαντικότερο όφελος είναι ότι αγοράζει ασφαλές προϊόν χωρίς χημικά υπολείμματα φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων. Επιπλέον του δίνεται η δυνατότητα μέσω του συστήματος της ιχνηλασιμότητας να αναγνωρίσει την προέλευση του προϊόντος και να έχει επίσημη διασφάλιση ότι το προϊόν που καταναλώνει είναι ασφαλές για την υγεία του και ότι έχει παραχθεί με τρόπο φιλικό προς το περιβάλλον. 3.4 Υποδομή για την ποιότητα Με τον όρο «υποδομές για την ποιότητα» εννοούμε την ύπαρξη και την παροχή υπηρεσιών στους τομείς της Τυποποίησης, της Πιστοποίησης, της Διαπίστευσης και της Μετρολογίας. Τυποποίηση: Είναι η διαδικασία με την οποία καθιερώνονται προδιαγραφές, δηλαδή κανονισμοί, οι οποίοι θέτουν τους απαραίτητους κανόνες για την παραγωγή, τη σύνθεση και τις ιδιότητες που πρέπει να έχει ένα προϊόν. Αρμόδιος φορέας για την τυποποίηση στην Ελλάδα είναι ο Ελληνικός Οργανισμός Τυποποίησης (ΕΛ.Ο.Τ.), ο οποίος ιδρύθηκε το 1976 και επεξεργάζεται θέματα προς τυποποίηση σε Εθνικό, Ευρωπαϊκό (CEN/CENELEC) και Διεθνές επίπεδο (ISO/IEC) με τη βοήθεια τεχνικών επιτροπών, οι οποίες είναι στελεχωμένες με ειδικούς επιστήμονες όλων των ειδικοτήτων. Πιστοποίηση: Είναι η επιβεβαίωση ότι ένα προϊόν ή υπηρεσία έχει παραχθεί σύμφωνα με ένα πρότυπο και ανταποκρίνεται στις περιεχόμενες σ αυτό προδιαγραφές. Σύμφωνα με το ευρωπαϊκό πρότυπο ΕΛ.Ο.Τ. ΕΝ 45020: 1996, πιστοποίηση (certification) καλείται η διαδικασία με την οποία βελτιώνεται η συμφωνία ή συμμόρφωση ενός προϊόντος προς προδιαγεγραμμένες απαιτήσεις. Γενικότερα υπάρχουν δύο είδη πιστοποιήσεων: η πιστοποίηση ενός προϊόντος ώστε να διαπιστώνεται η συμμόρφωση του σε πρότυπα (σήμανση CE) και η πιστοποίηση ως προς την ποιότητα, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα της σειράς ΕΛ.Ο.Τ. ΕΝ ISO 9000, δηλαδή της εφαρμογής ενός συστήματος διαχείρισης ποιότητας. Διαπίστευση Εργαστηρίων Διακρίβωσης ή Δοκίμων: Είναι αυτή που καθορίζει ουσιαστικά την τεχνική επάρκεια του κάθε εργαστηρίου να εκτελεί εργασίες διακρίβωσης σε προκαθορισμένα μεγέθη μέτρησης (π.χ. Διαστάσεις: Μικρόμετρα, Παχύμετρα, Ηλεκτρισμος: Βολτόμετρα, Αμπερόμετρα κ.α). Η Διαπίστευση είναι η διαδικασία της επίσημης αναγνώρισης από αρμόδιο οργανισμό, ότι ένα νομικό ή φυσικό πρόσωπο ασκεί συγκεκριμένες δραστηριότητες με τεκμηριωμένη επάρκεια και αμεροληψία. Μετρολογία: Είναι Επιστήμη που ασχολείται γενικά με τις μετρήσεις και την ανάπτυξη προτύπων συστημάτων ακριβείας. Σελίδα 14 από 50

15 3.5 Διαπίστευση εργαστηρίων διακρίβωσης ή δοκιμών Η διαπίστευση ενός Εργαστηρίου Διακρίβωσης ή Δοκιμών απαιτεί την επιτόπου αξιολόγηση του υποψήφιου φορέα από ομάδα αξιολογητών και εμπειρογνωμόνων. Η εν λόγω αξιολόγηση πραγματοποιείται με βάση τις απαιτήσεις του πρότυπου ISO Οι απαιτήσεις αυτές αφορούν στη διοίκηση του φορέα αλλά και τεχνικές απαιτήσεις. Η διαπίστευση ενός εργαστηρίου είναι η επίσημη αναγνώριση από έναν αρμόδιο ανεξάρτητο αναγνωρισμένο φορέα ότι το εργαστήριο είναι ικανό να διενεργεί συγκεκριμένες αναλύσεις / δοκιμές / διακριβώσεις και ως εκ τούτου αποτελεί απόδειξη της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων του / της ποιότητας των υπηρεσιών του. Με τη διαπίστευση το εργαστήριο πιστοποιεί την τεχνική του επάρκεια, βελτιώνει την οργάνωσή του και την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών του, αναβαθμίζοντας ταυτόχρονα την αξιοπιστία των διενεργούμενων μετρήσεων. Η πραγματοποίησή της απαιτεί την εγκατάσταση στο εργαστήριο ενός κατάλληλου συστήματος διασφάλισης ποιότητας. Το Διεθνές Πρότυπο ISO/IEC αποτελεί σήμερα το κατάλληλο σύστημα διασφάλισης ποιότητας για τη διαπίστευση εργαστηρίων. Η διαπίστευση καλύπτει απαιτήσεις που αφορούν τόσο στη διοίκηση, όσο και στις τεχνικές απαιτήσεις Οι απαιτήσεις του προτύπου για τη Διοίκηση του εργαστηρίου αφορούν στα ακόλουθα: Οργάνωση, σύστημα ποιότητας, έλεγχος εγγράφων, ανασκόπηση αιτήσεων, προσφορών και συμβάσεων, υπεργολαβίες δοκιμών ή/και διακριβώσεων, προμήθεια αγαθών και υπηρεσιών, εξυπηρέτηση του πελάτη, παράπονα, έλεγχος μη συμμορφούμενου έργου, βελτίωση, διορθωτικές & προληπτικές ενέργειες, έλεγχος αρχείων, εσωτερικές επιθεωρήσεις, ανασκοπήσεις από τη διοίκηση. Παράλληλα, οι τεχνικές απαιτήσεις του προτύπου αφορούν στα ακόλουθα: προσωπικό, χώροι εγκατάστασης και περιβαλλοντικές συνθήκες, Σελίδα 15 από 50

16 μέθοδοι δοκιμών / διακριβώσεων και επικύρωση μεθόδων, εξοπλισμός, ιχνηλασιμότητα μετρήσεων, δειγματοληψία, χειρισμός αντικειμένων δοκιμής / διακρίβωσης, διασφάλιση ποιότητας αποτελεσμάτων δοκιμών/διακριβώσεων, σύνταξη εκθέσεων αποτελεσμάτων. Το Πρότυπο ISO/IEC εκπονήθηκε από το Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO) και αποτελεί διεθνές πρότυπο στο οποίο καθορίζονται οι απαιτήσεις που πρέπει να ικανοποιούν τα εργαστήρια δοκιμών και διακριβώσεων προκειμένου να διατηρούν ένα σύστημα διαχείρισης ποιότητας, να διασφαλίζουν την τεχνική τους επάρκεια και να παρέχουν αξιόπιστα αποτελέσματα. Η διαπίστευση σύμφωνα με το πρότυπο αυτό προϋποθέτει ότι, εκτός από την εφαρμογή του συστήματος ποιότητας στο εργαστήριο, τηρούνται αυστηρές διαδικασίες που σχετίζονται με τεχνικά θέματα, ώστε να υπάρχουν έγκυρα και συγκρίσιμα εργαστηριακά αποτελέσματα. Η αξιολόγηση ενός υπό διαπίστευση εργαστηρίου εξασφαλίζεται μέσω ενός εξονυχιστικού και ενδελεχούς ελέγχου του εργαστηρίου, που περιλαμβάνει κατά βάση την αξιολόγηση του εργαστηρίου σε δύο (2) επίπεδα (όπως αναφέρθηκε παραπάνω): Ύπαρξη συστήματος ποιότητας σε οργανωτικό και διοικητικό επίπεδο και Ύπαρξη συστήματος ποιότητας σε τεχνικά θέματα μετρήσεων / διακριβώσεων Η ανάπτυξη της διαπίστευσης είναι άμεσα συνυφασμένη με τη δημιουργία της Ενιαίας Αγοράς στην Ευρωπαϊκή Ένωση και με την παγκοσμιοποίηση των εμπορικών συναλλαγών. Σε μια τέτοια «διευρυμένη παγκοσμιοποιημένη» αγορά η ανάγκη για αξιόπιστα, έγκυρα εργαστηριακά αποτελέσματα είναι επιτακτική, ώστε να διευκολύνονται: Οι εμπορικές συναλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο Η ελεύθερη κυκλοφορία προϊόντων με στόχο τον περιορισμό του κόστους Η ισοδυναμία των ελέγχων σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η ομοιόμορφη εφαρμογή των πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης Η προώθηση προϊόντων και εξασφάλιση της κυκλοφορίας τους Η αποδοχή της αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων και πιστοποιητικών από τις δημόσιες αρχές όλων των κρατών-μελών Ο υγιής ανταγωνισμός Η ικανοποίηση των απαιτήσεων του καταναλωτή Η προστασία του καταναλωτή Σελίδα 16 από 50

17 Η διαπίστευση των εργαστηρίων χορηγείται από τους φορείς διαπίστευσης, φορείς ανεξάρτητους από το εργαστήριο που λειτουργούν με συγκεκριμένο διεθνές πρότυπο. Κατά τη διαπίστευση χορηγείται στο εργαστήριο το πιστοποιητικό διαπίστευσης (accreditation certificate) και το συγκεκριμένο πεδίο εφαρμογής της διαπίστευσης (scope of accreditation), το οποίο παρέχει λεπτομερώς τις αναλύσεις / δοκιμές για τις οποίες το εργαστήριο είναι διαπιστευμένο. Τα οφέλη από τη διαπίστευση ενός εργαστηρίου σύμφωνα με το πρότυπο ISO / IEC 17025:2005 επικεντρώνονται στα ακόλουθα: Αύξηση του κύρους του εργαστηρίου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Έγκυρα αποτελέσματα, τα οποία μπορεί ο πελάτης /αρμόδια αρχή να εμπιστευθεί Καλύτερη οργάνωση του εργαστηρίου Αναγνώριση της ικανότητας του προσωπικού Αναγνώριση των δυνατοτήτων του εξοπλισμού του εργαστηρίου Διερεύνηση των δυνατοτήτων βελτίωσης των παρεχόμενων υπηρεσιών Αύξηση του πελατολογίου λόγω της συγκριτικής διαφοράς με τον ανταγωνισμό (διαπιστευμένο εργαστήριο σε σχέση με τα συμβατικά). Με την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, ο ανταγωνισμός γίνεται εντονότερος και κριτήριο για την επικράτηση δεν είναι πλέον μόνο η τιμή/κόστος αλλά κυρίως η ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών μέτρησης / διακρίβωσης. Με τη διαπίστευση ενός εργαστηρίου κατά ISO/IEC 17025:2005, ειδικότερα διασφαλίζονται: Η αξιοπιστία των αποτελεσμάτων μέτρησης και των πιστοποιητικών διακρίβωσης. Οι περιβαλλοντικές συνθήκες και οι εργαστηριακές εγκαταστάσεις διεξαγωγής των διακριβώσεων, καθόσον οι μεταβολές τους κατά τη διάρκεια των μετρήσεων λαμβάνονται υπόψη. Η ακρίβεια των προτύπων εξοπλισμού που χρησιμοποιούνται στις διακριβώσεις. Η εγκυρότητα των διαδικασιών διακρίβωσης και υπολογισμού της διευρυμένης αβεβαιότητας μέτρησης. Ο συσχετισμός ακρίβειας των μετρήσεων σε Εθνικά ή Διεθνή Πρότυπα, μέσω μιας αδιάσπαστης αλυσίδας διαδοχικών διακριβώσεων. Η συμμετοχή σε διεργαστηριακές συγκρίσεις. Οι μελέτες ικανότητας βέλτιστης μέτρησης, οι οποίες αποτελούν τη χαμηλότερη αβεβαιότητα μέτρησης που μπορεί ένα εργαστήριο να επιτύχει μέσα από το πεδίο διαπίστευσης του. Σελίδα 17 από 50

18 3.6 Ο στόχος και το αντικείμενο της μελέτης Η παρούσα μελέτη εντάσσεται στο Πακέτο Εργασιών 3: «Τεκμηρίωση και Μελέτες» του Έργου: «Προώθηση της διασυνοριακής επιχειρηματικότητας στους κλάδους γεωργίας και τροφίμων ποτών μέσω ενδυνάμωσης των συστημάτων πιστοποίησης των εργαστηρίων και πιστοποίησης προϊόντων και υπηρεσιών» (δ.τ. «Χτίζοντας την αριστεία μέσω πιστοποίησης»). Το εν λόγω έργο εντάσσεται στο Πρόγραμμα Ευρωπαϊκής Εδαφικής Συνεργασίας «Ελλάδα Αλβανία » και ειδικότερα στο Μέτρο 1.1: «Προώθηση της Επιχειρηματικότητας» της Στρατηγικής Προτεραιότητας 1: «Ενίσχυση της διασυνοριακής οικονομικής ανάπτυξης». Αντικείμενο της μελέτης αποτελεί η αποτύπωση και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των διαπιστευμένων εργαστηρίων μετρήσεων, δοκιμών και διακριβώσεων κατά το πρότυπο ISO στους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων-ποτών στην ελληνική πλευρά της περιοχής παρέμβασης του έργου η οποία αποτελείται από τις ακόλουθες Περιφερειακές Ενότητες: Περιφέρεια Ηπείρου: Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων Περιφερειακή Ενότητα Θεσπρωτίας, Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας: Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας, Περιφερειακή Ενότητα Καστοριάς Περιφερειακή Ενότητα Γρεβενών Περιφέρεια Ιονίων Νήσων: Περιφερειακή Ενότητα Κέρκυρας Στο πλαίσιο της μελέτης αυτής καταγράφονται τα διαπιστευμένα εργαστήρια που λειτουργούν στις ως άνω Περιφερειακές Ενότητες και αξιολογείται: Η τεχνική ικανότητα του προσωπικού καθώς και η διαδικασία εκπαίδευσης του Η πολιτική και οι διαδικασίες που αφορούν στην αμεροληψία, στην ανεξαρτησία και στην ακεραιότητα Οι περιβαλλοντικές συνθήκες για τη διενέργεια δοκιμών και εργαστηριακών ελέγχων Οι μέθοδοι διαδικασίες των δοκιμών και των εργαστηριακών ελέγχων Ο εξοπλισμός για τη διεκπεραίωση των μεθόδων δοκιμών που πραγματοποιούνται στα εν λόγω εργαστήρια Οι μέθοδοι διαδικασίες δειγματοληψίας Οι μέθοδοι διαδικασίες μεταφοράς, παραλαβής και χειρισμού των αντικειμένων δομικής και διακρίβωσης. Σελίδα 18 από 50

19 4 Αποτύπωση των διαπιστευμένων εργαστηρίων στην περιοχή παρέμβασης του Έργου Σύμφωνα με το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης στην περιοχή παρέμβασης του Έργου λειτουργούν συνολικά δέκα πέντε (15) διαπιστευμένα εργαστήρια δοκιμών και ένα (1) διαπιστευμένο εργαστήριο διακριβώσεων. Ειδικότερα, η κατανομή των ως άνω εργαστηρίων στην περιοχή παρέμβασης του Έργου ανά Περιφερειακή Ενότητα αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα (αρ. 1) Πίνακας 1: Κατανομή διαπιστευμένων εργαστηρίων δοκιμών / διακριβώσεων ανά Περιφερειακή Ενότητα Περιφέρεια / Περιφερειακή Ενότητα Περιφέρεια Ηπείρου Αρ. Διαπιστευμένων Εργαστηρίων δοκιμών Αρ. διαπιστευμένων εργαστηρίων διακριβώσεων ΠΕ Ιωαννίνων 12 1 ΠΕ Θεσπρωτίας 0 0 Σύνολο (Α) 12 1 Περιφέρεια Μακεδονίας Δυτικής ΠΕ Φλώρινας 0 0 ΠΕ Καστοριάς 1 0 ΠΕ Γρεβενών 0 0 Σύνολο (Β) 1 0 Περιφέρεια Ιονίων Νήσων ΠΕ Κέρκυρας 2 0 Σύνολο (Γ) 2 0 Γενικό Σύνολο (Α+Β+Γ) 15 1 Πηγή: ΕΣΥΔ, 2015, ιδία επεξεργασία Όπως αποτυπώνεται η πλειοψηφία (82%) των διαπιστευμένων εργαστηρίων δοκιμών και διακριβώσεων λειτουργεί στην Περιφέρεια Ηπείρου, όπου και καταγράφεται η λειτουργία του μοναδικού εργαστηρίου διακριβώσεων στην περιοχή παρέμβασης του Έργου. Σελίδα 19 από 50

20 Το έτος 2003 απονέμονται τα πρώτα δύο (2) πιστοποιητικά διαπίστευσης σε εργαστήρια της περιοχής παρέμβασης του έργου τα οποία αφορούσαν: Στο εργαστήριο Biolab (Περιφέρεια Ηπείρου) Στη χημική υπηρεσία Κέρκυρας Γενικό Χημείο του Κράτους Η διετία και στη συνέχεια η διετία είναι οι περίοδοι με τη μεγαλύτερη αύξηση σε διαπιστεύσεις (νέες διαπιστεύσεις) στην περιοχή παρέμβασης του έργου. Διάγραμμα 1: Αριθμός διαπιστεύσεων στην περιοχή παρέμβασης του Έργου Πηγή: ΕΣΥΔ, 2015, ιδία επεξεργασία Επιπρόσθετα, οι κύριες κατηγορίες παραμέτρων / δοκιμών όπως προκύπτουν από τα επίσημα πεδία διαπίστευσης των εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου (Ε.Π.Ε.Δ.) καταγράφονται περιληπτικά: προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων, μικροβιολογικές δοκιμές και βιολογικές δοκιμές στους τομείς της γεωργίας και των τροφίμων-ποτών (βλέπε Παράρτημα). Σελίδα 20 από 50

21 Πίνακας 2: Κατανομή εργαστηρίων περιοχής παρέμβασης του Έργου ανά κατηγορία δοκιμών Κατηγορία δοκιμών Αριθμός (πλήθος) διαπιστευμένων εργαστηρίων περιοχής έργου Μικροβιολογικές δοκιμές 12 Προσδιορισμός Φυσικοχημικών παραμέτρων 10 Βιολογικές δοκιμές 1 Δειγματοληψία 2 Οργανοληπτική αξιολόγηση 1 Διακρίβωση 1 Πηγή: ΕΣΥΔ, 2015, ιδία επεξεργασία Όπως προκύπτει από τα δεδομένα του Πίνακα 2, η πλειοψηφία των εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου έχουν εντάξει στο πεδίο διαπίστευσής τους τις μικροβιολογικές δοκιμές (12 διαπιστευμένα εργαστήρια δοκιμών σε σύνολο 15 εργαστηρίων δοκιμών της περιοχής παρέμβασης του έργου) και στη συνέχεια ακολουθεί ο προσδιορισμός φυσικοχημικών παραμέτρων. Παράλληλα, η κατανομή των διαπιστευμένων εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου ανά υπόστρωμα και ανά αναλύτη / παράμετρο / μετρούμενη ποσότητα καταγράφεται στους Πίνακες 3 και 4 αντίστοιχα. Τόσο οι παράμετροι / αναλύτες, όσο και τα υποστρώματα στα οποία λαμβάνουν χώρα οι προσδιορισμοί, καταγράφονται αναλυτικά στον Πίνακα του Παραρτήματος. Πίνακας 3: Κατανομή διαπιστευμένων εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου ανά υπόστρωμα. Υποστρώματα Αριθμός (πλήθος) διαπιστευμένων εργαστηρίων περιοχής έργου Πόσιμο νερό, εμφιαλωμένο νερό 8 Ζωοτροφές 6 Κρέας και προϊόντα κρέατος 5 Σελίδα 21 από 50

22 Τυρί, γάλα, γαλακτοκομικά προϊόντα 4 Λίπη, έλαια 4 Φρούτα, λαχανικά, φυσικοί χυμοί 3 Κρασί και αλκοολούχα ποτά 3 Λοιπές κατηγορίες: δημητριακά, όσπρια, παιδικές τροφές, μέλι, ιχθυηρά, κτλ Πηγή: ΕΣΥΔ, 2015, ιδία επεξεργασία Από τα δεδομένα του Πίνακα 3, προκύπτει ότι το πόσιμο / εμφιαλωμένο νερό είναι το πιο συχνά απαντώμενο υπόστρωμα στα επίσημα πεδία εφαρμογής της διαπίστευσης (ΕΠΕΔ) των εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου, ακολουθούμενα από τις ζωοτροφές, το κρέας / κρεατοσκευάσματα. Οι υπόλοιπες κατηγορίες υποστρωμάτων συμπληρώνουν το θεματικό πεδίο της μελέτης αποτύπωσης και αξιολόγησης της υφιστάμενης κατάστασης των διαπιστευμένων εργαστηρίων μετρήσεων, δοκιμών και διακριβώσεων κατά το πρότυπο ISO στην ελληνική περιοχή παρέμβασης του έργου στους τομείς της γεωργίας, των τροφίμων και των ποτών. Πίνακας 4: Κατανομή διαπιστευμένων εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου ανά αναλύτη / παράμετρο / μετρούμενη ποσότητα Αναλύτης /παράμετρος /μετρούμενη ιδιότητα Αριθμός (πλήθος) διαπιστευμένων εργαστηρίων περιοχής έργου ph, αγωγιμότητα, σκληρότητα, ανιόντα/κατιόντα 6 Οξύτητα, ph 3 Λίπος, πρωτεϊνη, ολικά στερεά, λακτόζη 3 Υπολείμματα φυτοπροστατευτικών ουσιών 2 Συντηρητικά 2 Λοιποί προσδιορισμοί: προσδιορισμός PAHs, PCBs, βαρέων μετάλλων, μυκοτοξινών, κτλ Πηγή: ΕΣΥΔ, 2015, ιδία επεξεργασία Όπως προκύπτει από τον Πίνακα 4, ο προσδιορισμός του ph, της αγωγιμότητας, της σκληρότητας και των ανιόντων/κατιόντων κυριαρχεί στα περισσότερα επίσημα πεδία Σελίδα 22 από 50

23 εφαρμογής της διαπίστευσης (ΕΠΕΔ) των εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου σε σχέση με τις υπόλοιπες παραμέτρους. Σελίδα 23 από 50

24 5 Αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των διαπιστευμένων εργαστηρίων στην περιοχή παρέμβασης του έργου 5.1 Αξιολόγηση της τεχνικής ικανότητας του προσωπικού των εργαστηρίων και των διαδικασιών εκπαίδευσης του Οι απαιτήσεις που αφορούν στην τεχνική ικανότητα, καθώς και στην εκπαίδευση του προσωπικού κάθε διαπιστευμένου εργαστηρίου αποτυπώνονται στην ενότητα 5.2 του κεφαλαίου 5: «Τεχνικές απαιτήσεις» του διεθνούς προτύπου ISO/IEC Ειδικότερα, η διοίκηση του εργαστηρίου οφείλει να μεριμνά για τη διασφάλιση της τεχνικής ικανότητας του προσωπικού, το οποίο χειρίζεται τον τεχνικό εξοπλισμό του εργαστηρίου, διενεργεί δοκιμές ή/και διακριβώσεις, αξιολογεί τα αποτελέσματα των δοκιμών, καθώς και υπογράφει τις σχετικές εκθέσεις δοκιμών και τα πιστοποιητικά διακριβώσεων. Επιπρόσθετα, στην περίπτωση που για την υλοποίηση των ως άνω εργασιών χρησιμοποιείται προσωπικό το οποίο βρίσκεται σε διαδικασία εκπαίδευσης, απαιτείται η μέριμνα για τη συνεχή επίβλεψη του. Παράλληλα, το προσωπικό το οποίο εκτελεί συγκεκριμένες εργασίες στο πλαίσιο λειτουργίας του εργαστηρίου πρέπει να αξιολογείται ως προς την καταλληλότητά του βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων όπως: εκπαιδευτικό επίπεδο, βαθμός κατάρτισης, τεχνικές δεξιότητες ικανότητες, εμπειρία ανάλογα με τις απαιτήσεις των εργαστηριακών ελέγχων. Επίσης, σε ορισμένους τεχνικούς τομείς δύναται να απαιτείται η πιστοποίηση του προσωπικού για την εκτέλεση συγκεκριμένων εργασιών. Οι εν λόγω απαιτήσεις πιστοποίησης καθορίζονται κάθε φορά από: (α) τη νομοθεσία, (β) τα πρότυπα του συγκεκριμένου τεχνικού τομέα και (γ) τον πελάτη. Η διοίκηση του εργαστηρίου έχει την πλήρη ευθύνη για την εκπλήρωση στο μέγιστο δυνατό βαθμό των προδιαγεγραμμένων απαιτήσεων. Παράλληλα, η διοίκηση του εργαστηρίου έχει την ευθύνη της διαμόρφωσης και της επίτευξης των στόχων που αφορούν: Στην επιμόρφωση και κατάρτιση του προσωπικού Στη διεύρυνση των ικανοτήτων δεξιοτήτων του προσωπικού. Το κάθε διαπιστευμένο εργαστήριο οφείλει να διαθέτει συγκεκριμένες πολιτικές και διαδικασίες για τον εντοπισμό των αναγκών εκπαίδευσης κατάρτισης του προσωπικού, καθώς και για την κάλυψη των αναγκών αυτών. Κατά συνέπεια, το σύνολο των προγραμμάτων εκπαίδευσης κατάρτισης του προσωπικού οφείλει να καλύπτει τις τρέχουσες, αλλά και τις προβλεπόμενες εργασίες του εργαστηρίου. Επίσης στις διαδικασίες Σελίδα 24 από 50

25 αυτές συμπεριλαμβάνεται και η αξιολόγηση τους ως προς την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα της παρεχόμενης εκπαίδευσης κατάρτισης. Επιπρόσθετα, το κάθε εργαστήριο διατηρεί τις εκάστοτε ισχύουσες περιγραφές των θέσεων εργασίας για το σύνολο του προσωπικού σε επίπεδο διοίκησης, τεχνικό προσωπικό, καθώς και προσωπικό υποστήριξης, το οποίο εμπλέκεται στις δοκιμές ή/και διακριβώσεις. Με βάση τις περιγραφές των θέσεων εργασίας (περιγράμματα θέσεων), καθορίζονται τα παρακάτω: Ευθύνη αναφορικά με την εκτέλεση των δοκιμών ή/και των διακριβώσεων Ευθύνη αναφορικά με το σχεδιασμό των δοκιμών ή/και των διακριβώσεων, καθώς και με την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων τους Ευθύνη σχετικά με τη γνωμοδότηση και των ερμηνεία των αποτελεσμάτων των δοκιμών Ευθύνη αναφορικά με την τροποποίηση, την ανάπτυξη και την επικύρωση νέων μεθόδων Η απαιτούμενη εμπειρογνωμοσύνη και η εμπειρία για το σχεδιασμό και την εκτέλεση των δοκιμών ή/και των διακριβώσεων Τα προσόντα, οι τεχνικές ικανότητες και δεξιότητες, καθώς και τα προβλεπόμενα υπό παρακολούθηση προγράμματα εκπαίδευσης Τα διοικητικά καθήκοντα Η διοίκηση των εργαστηρίων δύναται να εξουσιοδοτεί το προσωπικό: για τη διεξαγωγή συγκεκριμένων τύπων δειγματοληψίας, δοκιμών ή/και διακριβώσεων, την έκδοση εκθέσεων δοκιμών και πιστοποιητικών διακριβώσεων, τη γνωμοδότηση και την ερμηνεία και το χειρισμό συγκεκριμένων τύπων εξοπλισμού. Τα εργαστήρια οφείλουν να διατηρούν αρχεία: των σχετικών εξουσιοδοτήσεων, της εκπαίδευσης κατάρτισης και επιμόρφωσης του συνόλου του τεχνικού προσωπικού. Οι ως άνω πληροφορίες πρέπει να είναι εύκολα διαθέσιμες και να περιλαμβάνουν την ημερομηνία στην οποία επιβεβαιώνεται η εξουσιοδότηση ή/και η ικανότητα (εξασφάλιση ιχνηλασιμότητας). Κάθε διαπιστευμένο εργαστήριο εφαρμόζει διαδικασίες εκπαίδευσης-επανεκπαίδευσης, τα σχετικά στοιχεία των οποίων είναι διαθέσιμα (ιχνηλασιμότητα) για όλους τους τομείς εργασίας του προσωπικού που καλύπτονται από τη διαπίστευση (προετοιμασία δειγμάτων, Σελίδα 25 από 50

26 εκτέλεση μεθόδων, χρήση οργάνων, κτλ). Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε περιπτώσεις επανεκπαίδευσης του προσωπικού, στις οποίες ελέγχονται οι διαδικασίες που ακολουθήθηκαν καθώς και η αποτελεσματικότητά / αποδοτικότητα τους. Επιπρόσθετα, σε κάθε διαπιστευμένο εργαστήριο δοκιμών / διακριβώσεων υπάρχει αρχείο ελέγχου της πορείας υλοποίησης του ετήσιου προγραμματισμού εκπαίδευσης του προσωπικού του εργαστηρίου, στο οποίο καταγράφονται τυχόν καθυστερήσεις, αλλαγές / τροποποιήσεις στον προγραμματισμό εκπαίδευσης και το οποίο συμπληρώνεται ενημερώνεται ορθά και λεπτομερώς βάσει των αρχείων εκπαίδευσης του προσωπικού. Επίσης προβλέπεται ο έλεγχος της αρμοδιότητας / εξουσιοδότησης των αναλυτών να εκτελούν / πραγματοποιούν μια διαπιστευμένη μέθοδο (π.χ., δεν είναι συμβατό να υπογράφεται έκθεση εξέτασης δείγματος διαπιστευμένης μεθόδου από αναλυτή του εργαστηρίου που δεν είναι εξουσιοδοτημένος για την ανάλυση αυτή). Τέλος, σε κάθε διαπιστευμένο εργαστήριο αναπτύσσονται κατάλληλες διαδικασίες ποιότητας, που: περιλαμβάνουν όλες τις δραστηριότητες του εργαστηρίου, περιγράφουν λεπτομερώς τους τρόπους υλοποίησης των απαιτήσεων του αντίστοιχου προτύπου και καθορίζουν με ακρίβεια τις αρμοδιότητες του εμπλεκομένου προσωπικού Συμπερασματικά σε κάθε διαπιστευμένο κατά ISO εργαστήριο δοκιμών / διακριβώσεων υπάρχει λεπτομερής περιγραφή: των θέσεων εργασίας για όλο το προσωπικό [κύριες αρμοδιότητες και υπευθυνότητες κάθε θέσης εργασίας (καταγεγραμμένη κατανομή καθηκόντων προσωπικού)] των απαιτούμενων προσόντων (γνώσεις, ικανότητες, εκπαίδευση και εμπειρία) που έχει ο κάτοχος της θέσης που εμπλέκεται σε δοκιμές ή/και διακριβώσεις. Τα ελληνικά διαπιστευμένα εργαστήρια δοκιμών / διακριβώσεων που εδρεύουν στην περιοχή παρέμβασης του έργου (διασυνοριακή περιοχή Ελλάδας-Αλβανίας) διαθέτουν αρχεία με: τις εξουσιοδοτήσεις για εκτέλεση συγκεκριμένων καθηκόντων, το τεκμηριωμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης / επανεκπαίδευσης του προσωπικού, ασκήσεις επιτήρησης / επίβλεψης του υπό εκπαίδευση προσωπικού (ειδικά σε περιπτώσεις όπου εκτός του μόνιμου προσωπικού χρησιμοποιείται προσωπικό με σύμβαση έργου, φοιτητές, κτλ), την τεχνική ικανότητα, τα προσόντα και την εμπειρία του προσωπικού, την τεκμηρίωση της αξιολόγησης της εκπαίδευσης. Σελίδα 26 από 50

27 Συνεπώς η τεχνική επάρκεια-εξουσιοδότηση προσωπικού / εκπαίδευση προσωπικού των εργαστηρίων της περιοχής παρέμβασης του έργου τεκμαίρεται από τα καθορισμένα προγράμματα εκπαίδευσης και από την αξιολόγηση της εκπαίδευσης του προσωπικού. 5.2 Αξιολόγηση της εφαρμοζόμενης πολιτικής και των διαδικασιών των εργαστηρίων για την αμεροληψία, την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα των αποτελεσμάτων των δοκιμών Οι προϋποθέσεις - απαιτήσεις για την ικανότητα των εργαστηρίων δοκιμών και διακριβώσεων, όπως περιγράφονται στο διεθνές πρότυπο ISO/IEC 17025, είναι κατανεμημένες σε δύο κύριες κατηγορίες: 1. Απαιτήσεις για τη διοίκηση (κεφάλαιο 4) και 2. Τεχνικές απαιτήσεις (κεφάλαιο 5). Όσον αφορά στην οργάνωση, το κάθε διαπιστευμένο εργαστήριο: αποτελεί νομική οντότητα, είναι αμερόληπτο έναντι πολιτικών και συμφερόντων που δύνανται να μειώσουν το κύρος του είναι εχέμυθο ως προς τα αποτελέσματα των δοκιμών καθορίζει τις αρμοδιότητες του προσωπικού (ύπαρξη καταγεγραμμένου αναλυτικού καταμερισμού καθηκόντων που έχει κοινοποιηθεί στο προσωπικό). Επιπρόσθετα, τα στοιχεία των εργαστηρίων που καταγράφονται στο εγχειρίδιο ποιότητας περιλαμβάνουν: αναλυτική παρουσίαση του εργαστηρίου (νομική υπόσταση, κτιριακή υποδομή κλπ) περιγραφή της οργανωτικής του δομής (εξέταση του σχετικού οργανογράμματος) περιγραφή των αρμοδιοτήτων / δραστηριοτήτων του εργαστηρίου Σχετικά με τις περιγραφές των θέσεων εργασίας, τη στελέχωση και το καθηκοντολόγιο του προσωπικού, το εργαστήριο διαθέτει διοικητικό και τεχνικό προσωπικό με την αρμοδιότητα και τους πόρους που απαιτούνται για την άσκηση των καθηκόντων του και για τον εντοπισμό της εμφάνισης αποκλίσεων από το σύστημα για την ποιότητα. Επιπρόσθετα, σε κάθε διαπιστευμένο εργαστήριο ορίζεται: 1. ο Τεχνικός Υπεύθυνος, ο οποίος αναλαμβάνει τη συνολική ευθύνη για τις τεχνικές λειτουργίες και για την παροχή των απαιτούμενων πόρων, ώστε να διασφαλίζεται η απαιτούμενη ποιότητα της λειτουργίας του εργαστηρίου, Σελίδα 27 από 50