ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Transcript

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ Α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η πολιτική επιστήμη ασχολείται με καθετί που έχει αντικείμενο αναφοράς την κοινωνία ως σύνολο. Μελετά την κοινωνία σε τρία επίπεδα: 1. Μακρο-επίπεδο (κράτος) 2. Μεσο-επίπεδο (φοιτητικές παρατάξεις, ομάδες πίεσης κλπ) 3. Μικρο-επίπεδο (οποιαδήποτε καθημερινή προσωπική δραστηριότητα) Εξετάζει το «δέον» και το «είναι», ότι δηλαδή ισχύει πραγματικά στην πολιτική οργάνωση. Δεν προσδιορίζεται με σαφήνεια η αντικειμενικότητα της πολιτικής επιστήμης. Μερικοί θεωρούν ότι δεν μπορεί να είναι αντικειμενική η επιστημονική γνώση, άλλοι ότι μπορεί να αλλάξει η πολιτική μεθοδολογία με υιοθέτηση περισσότερο ποσοτικών μεθόδων. Β. ΚΛΑΔΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ 1. Πολιτική Ψυχολογία: Μελετά τα ψυχολογικά αίτια που οδηγούν ένα άτομο να αντιδράσει με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Προσπαθεί να βρει τα ψυχολογικά αίτια των πολιτικών φαινόμενων. Με την Πολιτική Ψυχολογία ασχολήθηκαν κυρίως οι παρακάτω μελετητές: Αdorno Στο βιβλίο του «Η αυταρχική προσωπικότητα» (1950), εξετάζει ποια είναι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας όσων στηρίζουν φασιστικά και αντιδημοκρατικά κινήματα. Θεωρεί ότι ο φασισμός είναι πλήγμα για τη δημοκρατία γιατί προϋποθέτει ένα μαζικό κίνημα με στήριξη από την πλειοψηφία για την κατάλυση της δημοκρατίας. Gustave Le Bon Στο βιβλίο του «Η ψυχολογία των μαζών» (1895) υποστηρίζει ότι το άτομο, όταν εντάσσεται στη μάζα, χάνει την προσωπική και ατομική κρίση και ιδιότητα.διαμορφώνεται μια

2 προσωρινή συλλογική ψυχή χωρίς απαραίτητα να έχουν αυτά τα άτομα κοινά στοιχεία. Το άτομο υποβάλλεται σε κατάσταση υπνωτισμού. Η μάζα προϋποθέτει ενιαία σκέψη και συμπεριφορά, έλλειψη ορθολογικής και ατομικής κρίσης. Η μελέτη αυτή αναφέρεται στα ψυχολογικά αίτια της συλλογικής δράσης. Davis Στο βιβλίο του «Θεωρία για τη σχετική στέρηση» (1970) κάνει μια ψυχολογική μελέτη που προσπαθεί να εξηγήσει πότε έχουμε επαναστάσεις. Αν μία περίοδο ευμάρειας όπου υπάρχει άνοδος των προσδοκιών, ακολουθήσει μια περίοδος ακύρωσης των προσδοκιών (σχετική στέρηση) ακολουθεί επανάσταση. Αντικείμενα Πολιτικής Ψυχολογίας: Πολιτική Κοινωνικοποίηση Μελετά τους τρόπους με τους οποίους το άτομο ενσωματώνει τους πολιτικούς ρόλους και εντάσσεται σε μια συγκεκριμένη πολιτική κουλτούρα. Μελετά δηλαδή τη διαμόρφωση της πολιτικής του ταυτότητας και συμπεριφοράς. Φορείς κοινωνικοποίησης είναι π.χ. η οικογένεια, το σχολείο, οι κοινωνικές ομάδες, τα ΜΜΕ κ.α. Διαμόρφωση πολιτικής ταυτότητας υπάρχει πάντα και σε όλες τις κοινωνίες. Διαφέρει από κοινωνία σε κοινωνία και αλλάζει συνεχώς. Είναι μια αέναη διαδικασία. Πολιτική Επικοινωνία Εξετάζει τους διαύλους επικοινωνίας (π.χ. εφημερίδες, αφίσες, έντυπα), το πώς δηλαδή κάποιο άτομο Α δίνει ένα μήνυμα σε ένα άτομο Β και το πώς το Β απαντά στο Α. Το κύκλωμα αυτό λέγεται «διάδραση» (interaction) όπου Α πηγή και Β ακροατήριο. Τονίζεται η αμοιβαία ανατροφοδοτούμενη επικοινωνία. Θεωρία πολιτικών ρόλων Κάθε πολιτική θέση αντιστοιχεί σε ένα πολιτικό ρόλο. Μελετά το κατά πόσον το άτομο ανταποκρίνεται στο ρόλο που απαιτεί η θέση του. Πρέπει να εξετάζονται όλα τα στοιχεία της πολιτικής ταυτότητας του ατόμου. Μελετά επίσης και τη σύγκρουση ρόλων γιατί αυτοί έχουν πολλές διαστάσεις.

3 2. Πολιτική Κοινωνιολογία: Εξετάζει τις διάφορες μορφές πολιτικής συμμετοχής και τα αιτήματα που υπάρχουν ανοργάνωτα στην κοινωνία και τα οποία μπορούν να ρυθμιστούν και να προαχθούν. Πολιτικά κόμματα Υπάρχουν από τις αρχές του 19 ου αιώνα, αν και κατοχυρώθηκαν συνταγματικά μετά το Β Παγκόσμιο πόλεμο. Στην Ελλάδα κατοχυρώθηκαν στο σύνταγμα του Χαρακτηριστικά των πολιτικών κομμάτων είναι: α. Η μόνιμη πολιτική οργάνωση με σταθερή διάρκεια (όχι πελατειακές σχέσεις και φατρίες). β. Η μόνιμη τοπική οργάνωση, δηλαδή σταθερές σχέσεις με το εθνικό όργανο του κόμματος (για να ξεχωρίζουν από τις κοινοβουλευτικές ομάδες). γ. Η επιθυμία κατάκτησης και άσκησης της εξουσίας που τα διαφοροποιεί από τις ομάδες πίεσης. δ. Επιδίωξη της λαϊκής υποστήριξης για την υλοποίηση των στόχων τους. Ομάδες πίεσης ή ομάδες συμφερόντων Πρόκειται για οργανώσεις που δημιουργούνται με σκοπό την προώθηση συμφερόντων και ασκούν πίεση στις δημόσιες αρχές για την προώθηση αυτών των συμφερόντων. Οι ομάδες πίεσης είναι διαφόρων ειδών: Αγροτικές οργανώσεις (ΠΑΣΕΓΕΣ), Εργοδοτικές οργανώσεις στο εμπόριο και τη βιομηχανία (ΣΕΒ), Εργατικά συνδικάτα (ΓΣΕΕ, ΑΔΕΔΥ, ΓΕΣΕΒΕ), ποδοσφαιρικές ομάδες, σύνδεσμοι προσφύγων και μεταναστών, σύνδεσμοι ατόμων με ειδικές ανάγκες. Οι λειτουργίες των ομάδων πίεσης και των πολιτικών κομμάτων στα πλαίσια του πολιτικού συστήματος διαφέρουν. Ομάδες πίεσης Άρθρωση αιτημάτων, οργάνωση και συλλογική παρουσίασή τους. Πολιτικά κόμματα Εναρμονισμός και συμβιβασμός των αιτημάτων με εκπτωτική διαδικασία για την αποφυγή ανταγωνισμών. Ανομική πολιτική συμμετοχή Έχει σκοπό την προώθηση αιτημάτων στα κέντρα λήψης αποφάσεων, όχι μέσα από τα κόμματα αλλά με άλλα

4 μέσα π.χ. διαδηλώσεις (Μάης του 68, φεμινιστικό και οικολογικό κίνημα του 70). Δομο-λειτουργισμός: Μοντέλο ανάλυσης που εξετάζει το ποιες δομές επιτελούν ποιες λειτουργίες και το ποιες λειτουργίες πρέπει να επιτελεί το πολιτικό σύστημα για να μπορεί να λειτουργήσει εύρυθμα. 3. Συγκριτική πολιτική: Στο ερώτημα πότε περίπου συγκροτήθηκαν τα σύγχρονα εθνικά κράτη απαντά ότι τα δυτικά κράτη δημιουργήθηκαν το 18 ο αιώνα, αλλά συνεχώς συγκροτούνται νέα. Αυτά καθορίζουν την εσωτερική πολιτική τους και το διεθνές δίκαιο τα αναγνωρίζει ως αυτοδύναμα. Η διαδικασία αυτή έχει τα εξής στάδια: αρχική διατύπωση επιβεβαίωση τροποποίηση τελική διατύπωση. Η συγκριτική πολιτική ανάλυση παράγει θεωρία γι αυτό είναι πολύ σημαντική. Αποτελεί πρόκληση για να βρούμε την εμβέλεια των εννοιολογικών μας εργαλείων (π.χ. κράτος, κοινοβουλευτική δημοκρατία). Εμβέλεια όχι μόνο στη δυτική Ευρώπη αλλά και σε Ασία, Αμερική και Αφρική. Έτσι γίνεται εξαγωγή πολιτικών θεσμών και έλεγχος στο κατά πόσο η εξαγωγή αυτή είναι εφικτή ( π.χ. δημιουργία κράτους στο Αφγανιστάν, διεξαγωγή εκλογών στο Ιράκ). 4. Ιστορία της πολιτικής ζωής: Η ιστορία της πολιτικής ζωής περιλαμβάνει τις εξής πτυχές: Ιστορία πολιτικών θεωριών Αναφέρεται στους μεγάλους πολιτικούς στοχαστές (Πλάτωνας, Αριστοτέλης, Law) Ιστορία πολιτικών ιδεολογιών Αναφέρεται σε πολιτικές ιδεολογίες π.χ. φιλελευθερισμός (έμφαση στο άτομο και τις ατομικές ελευθερίες) μαρξισμός (έμφαση στην ισότητα και τη συλλογικότητα). Ιστορία πολιτικών θεσμών Βλέπουμε πώς μια πολιτική ιδεολογία οδηγεί σε συγκεκριμένες πολιτικές δομές και θεσμούς.

5 Πολιτική Ανθρωπολογία Εξετάζει την οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών που αποκλίνουν σημαντικά από το πρότυπο οργάνωσης των δυτικών κοινωνιών. Αυτές οι κοινωνίες ονομάζονται «αρχαϊκές κοινωνίες». Υπάρχει όμως και ο κίνδυνος της γραμμικής εξέλιξης (λόγω του χαρακτηρισμού των κοινωνιών ως αρχαϊκές, δεν αναμένεται να έχουν άλλη εξέλιξη από αυτή των δυτικών θεωρία Hamilton). 5. Πολιτικοί θεσμοί: Σύμφωνα με τους πολιτικούς θεσμούς, η διαδικασία λήψης αποφάσεων ακολουθεί τα εξής στάδια: Πρόκληση Επεξεργασία Λήψη (στα κέντρα λήψης αποφάσεων Κυβέρνηση, Βουλή, Δικαστήρια, Διοίκηση) Εφαρμογή. Πολιτική κρίση ή κρίση νομιμοποίησης προκύπτει είτε λόγω υπερφόρτωσης και μεγάλου όγκου αιτημάτων, είτε λόγω ανομικής πολιτικής συμμετοχής όπου τα αιτήματα είναι ανταγωνιστικά προς το πολιτικό σύστημα. Και στις δύο περιπτώσεις υπάρχει αδυναμία απορρόφησης των αιτημάτων από τα πολιτικά συστήματα. 6. Διεθνείς σχέσεις: Η παγκοσμιοποίηση και η διεθνοποίηση είναι δύο φαινόμενα που διαφέρουν. Η διεθνοποίηση εμφανίζεται από την εποχή της αποικιοκρατίας και τίθεται το ζήτημα του περιορισμού των εθνών κρατών από το τρίπτυχο Αμερική Ευρώπη Ιαπωνία. Η παγκοσμιοποίηση είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο και συνεπάγεται τη συμπίεση του χώρου και του χρόνου στο διεθνές σύστημα. Η απόλυτη απομόνωση από τη διεθνή κοινότητα, όμως, δεν είναι λύση. 7. Πολιτική μεθοδολογία: Προβλέπει διαφορετική μέθοδο μελέτης για κάθε διαφορετικό αντικείμενο εξέτασης. Γ. ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΕΥΣΗ

6 Τόσο στην έμμεση δημοκρατία (σύγχρονη) όσο και στην άμεση (αρχαία Ελλάδα), το άτομο αντιπροσωπεύεται μέσω της ψήφου του. Οι βουλευτές εκφράζουν την πλειοψηφία των πολιτών ενός κράτους. Υπάρχουν βέβαια δύο διαφορετικές προσεγγίσεις για την αντιπροσώπευση στην οργάνωση των κοινωνιών. Φιλελεύθερη προσέγγιση Δίνεται έμφαση στα ΑΤΟΜΑ, τα οποία εκφράζουν τη βούλησή τους μέσω της ψήφου. Τα άτομα απαρτίζουν μια ομάδα και θεωρούνται πιο σημαντικά από αυτή. Δίνεται έμφαση στις ατομικές ελευθερίες (δικαίωμα ελευθερίας λόγου, σκέψης, ιδιοκτησίας, συνείδησης) και ως προσέγγιση είναι αρνητική απέναντι στο κράτος. Κολεκτιβιστική προσέγγιση Δίνεται έμφαση στη συλλογικότητα και στην ΟΜΑΔΑ. Απαρχές της είναι ο Μεσαίωνας με τις συντεχνίες. Η ομάδα θεωρείται πιο σημαντική από το άτομο μεμονωμένα (π.χ. σοσιαλιστική σκέψη). Δίνεται έμφαση στα συλλογικά δικαιώματα (δικαίωμα κάθε λαού στην ανάπτυξη) και στην κρατική παρέμβαση. Βασική διαφορά των προσεγγίσεων είναι η εξής: Στη φιλελεύθερη προσέγγιση αντιπροσωπεύονται τα άτομα ενώ στην κολεκτιβιστική αντιπροσωπεύονται τα σύνολα..δ. ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑΤΑ Στις σύγχρονες δημοκρατίες έχουμε στοιχεία άμεσης δημοκρατίας μέσω των δημοψηφισμάτων. Τα δημοψηφίσματα είναι ένας πολιτικός θεσμός της άμεσης δημοκρατίας. Διενεργούνται μόνο σε πολύ σημαντικές περιπτώσεις και ενδυναμώνουν την ισχύ του λαού στη λήψη αποφάσεων. ΥΠΕΡ: Σε μια αντιπροσωπευτική δημοκρατία οι εκλογείς περιορίζονται γιατί οι εκλεγμένοι ασκούν μεγάλη πολιτική εξουσία άρα τα δημοψηφίσματα χρειάζονται για να αποκτήσει σημαντικότερο ρόλο ο πολίτης.

7 ΚΑΤΑ: Υπάρχει δυνατότητα χειραγώγησης της κοινής γνώμης μέσω της διατύπωσης (ΝΑΙ-ΟΧΙ) και αποτελεί μέσο μετατόπισης της ευθύνης για μια απόφαση με πολιτικό κόστος (από μέρους της κυβέρνησης). ΤΡΟΠΟΙ ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ: Κομματική ταύτιση Παρουσιάστηκε κυρίως τις δεκαετίες 50 και 60. Δηλώνει μεγάλη πολιτική σταθερότητα στις πολιτικές επιλογές. Η ταύτιση γίνεται από μικρή ηλικία σε ένα πολιτικό κόμμα και η ψήφος διατηρείται ες αεί. Τη δεκαετία του 70 λόγω της πολιτικής και οικονομικής κρίσης παρουσιάζεται το φαινόμενο της κυμαινόμενης ψήφου. Ορθολογική επιλογή Παρουσιάστηκε τη δεκαετία του 50 στην Αμερική. Σύμφωνα με αυτή, ο εκλογέας συμπεριφέρεται όπως ο καταναλωτής στην αγορά. Βασίζεται στην οικονομική θεωρία και επιλέγει αυτό που μεγιστοποιεί το κέρδος και ελαχιστοποιεί το κόστος. Η συγκεκριμένη άποψη εφαρμόζεται σε οικονομικά πρακτικά θέματα και όχι σε αξίες, ηθική κλπ και αυτό δημιουργεί προβλήματα. Επηρέασε πολύ τις επιστήμες και αργότερα, αν και δέχθηκε σφοδρή κριτική. Κοινωνιολογική προσέγγιση Κάθε άτομο επηρεάζεται από την οικογένεια, τους φίλους κλπ για τη διαμόρφωση της προσωπικής πολιτικής του ταυτότητας. Η κοινωνιολογική προσέγγιση συνδέει όλες τις μεταβλητές της κοινωνικής ταυτότητας και εξηγεί την εκλογική επιλογή. Καθοριστική και σταθερή μεταβλητή είναι η στάση του κάθε ατόμου ως προς τη θρησκεία. Ε. ΕΞΟΥΣΙΑ Στις σύγχρονες αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες ισχύει η αρχή της πλειοψηφίας και η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας. Γίνεται όμως διάκριση μεταξύ εξουσίας και κυριαρχίας.

8 Εξουσία Προϋποθέτει δύο άτομα. Το άτομο Α έχει την ικανότητα να καθορίσει τη συμπεριφορά του Β με την επιβολή ή την απειλή επιβολής κυρώσεων. Έχει ένα στοιχείο επιβολής και ένα στοιχείο υπακοής. Κυριαρχία Είναι η νομιμοποιημένη εξουσία (π.χ. ο Πάπας). Το άτομο Β συμμορφώνεται γιατί αναγνωρίζει στον Α το νόμιμο φορέα της νομιμοποιημένης εξουσίας. ΠΗΓΕΣ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΣΗΣ: Σύμφωνα με τον Weber, πηγές νομιμοποίησης της εξουσίας είναι: - Η παραδοσιακή εξουσία } Ίσχυαν σε παλαιότερες κοινωνίες - Η χαρισματική εξουσία - Η ορθολογική εξουσία } Ισχύει στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες και η κυριαρχία εκφράζεται μέσω του μηχανισμού της γραφειοκρατίας. ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ: Δεδομένου ότι η εξουσία είναι άνισα κατανεμημένη στην κοινωνία, αναπτύχθηκαν 4 βασικές θεωρίες που μελετούν σε ποιο βαθμό γίνεται αυτή η κατανομή, ποιοι είναι οι μηχανισμοί που την κατανέμουν και ποια τα αποτελέσματα της κατανομής. Οι θεωρίες αυτές είναι οι εξής: Πλουραλισμός Σημαίνει την ύπαρξη πολλών και διαφορετικών ομάδων. Εμφανίστηκε την περίοδο του διαφωτισμού. Αντιδρούσε στο παραδοσιακό μοντέλο εξουσίας και στη συγκέντρωση της εξουσίας σε ένα πρόσωπο. Με την ύπαρξη διαφορετικών ομάδων η εξουσία είναι διάσπαρτη και διάχυτη, ευνοείται ο υγιής ανταγωνισμός, δεν ευνοείται το μονοπώλιο, άρα υπάρχει ισορροπία. Είναι ένα ανοικτό πολιτικό σύστημα για τη δημιουργία ομάδων με στόχο τη συμμετοχή στον ανταγωνισμό για την άσκηση εξουσίας. Το κράτος δεν ταυτίζεται με καμιά από τις ομάδες, είναι ουδέτερος παρατηρητής και δεν μεσολαβεί ανάμεσά τους. Κατά κάποιους δεν είναι τελείως ουδέτερο γιατί έχει δικά του συμφέροντα. Η κοινωνία αποτελείται από πολλές ομάδες.

9 Γενικά ο πλουραλισμός κατηγορήθηκε για ιδεολογική προσέγγιση που παρουσιάζει ως ελεύθερες τις κοινωνίες χωρίς να είναι. Διαστρεβλώνει την πραγματικότητα και την παρουσιάζει ωραιοποιημένα. Μαρξισμός Η κοινωνία χωρίζεται σε μια υλική βάση (οικονομικές δομές της κοινωνίας) και σε ένα εποικοδόμημα (κοινωνία και πολιτική εξουσία). Αυτός που έχει την εξουσία στην οικονομία, αυτός δηλαδή που έχει τα μέσα παραγωγής το κεφάλαιο, αυτός την έχει και στις άλλες δομές. Το κράτος ταυτίζεται με τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης, είναι εργαλείο της και ελέγχεται από αυτούς που έχουν την οικονομική εξουσία. Γενικά κατηγορήθηκε για υπερβολική έμφαση στην οικονομία, για οικονομικό δηλαδή ντετερμινισμό, ένα παράγοντα που καθορίζει απόλυτα τα πάντα. Άλλωστε ο ρόλος του κράτους είναι πιο σύνθετος και δεν είναι ένα απλό εργαλείο. Ελιτισμός Έχει στοιχεία από πλουραλισμό και μαρξισμό. Όλες οι κοινωνίες διαιρούνται σε δύο ομάδες. - Άρχοντες: Συγκεντρώνουν την πολιτική εξουσία και απολαμβάνουν όλα τα προνόμια. Είναι η μειοψηφία και μονοπωλούν την εξουσία. - Αρχόμενοι: Καθοδηγούνται από τους άρχοντες και είναι η πλειοψηφία. Στον ελιτισμό ασκήθηκε κριτική γιατί οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές ελίτ μονοπωλούν την εξουσία και είναι κλειστές. Το άτομο δεν μπορούν να επιλέξουν σε ποια ελίτ θα ανήκουν. Οι πηγές εξουσίας είναι πολλές (π.χ. κοινωνικό γόητρο, μορφωτικό επίπεδο) και αφορούν όλες τις σφαίρες όχι μόνο την οικονομία. Δεν υπάρχει εξισορρόπηση στις σφαίρες. Κάποιος μπορεί να εξουσιάζει μια σφαίρα και ταυτόχρονα και άλλες. Κορπορατισμός Ως θεωρία διατυπώθηκε από τον Shmitter. Στη μεταπολεμική Ευρώπη, με το οικονομικό θαύμα (υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης, χαμηλός πληθωρισμός, χαμηλά ποσοστά ανεργίας) ως το 1980 υπήρχε ευημερία οπότε οι κυβερνήσεις έκαναν μακροπρόθεσμα σχέδια, όμως για να εφαρμόσουν πολιτική έπρεπε να συμφωνούν οι ομάδες πίεσης (εργάτες, συνδικαλιστές κλπ), άρα οι κυβερνήσεις

10 αναγκαστικά διαπραγματεύονταν με τους κοινωνικούς εταίρους. Χαρακτηριστικά των ομάδων πίεσης είναι: - Η ύπαρξη ενός ενιαίου οργάνου εκπροσώπησης συμφερόντων για να υπάρχει συμφωνία στις διαπραγματεύσεις, τήρηση, και επιβολή τους. - Τα όργανα εκπροσώπησης έχουν ιεραρχία. - Είναι μοναδικές, δεν μπορούν να μετακινηθούν προς άλλες. Το μοντέλο του κορπορατισμού λειτουργεί μόνο σε περίοδο ευημερίας και μοιάζει λίγο με τον ελιτισμό. Διακρίνεται σε κοινωνικό κορπορατισμό (π.χ. ΓΣΕΕ στην Ελλάδα για να προλαβαίνει τα αιτήματα) και σε κρατικό κορπορατισμό (αυταρχικός όπως στη Χιλή). Στον κορπορατισμό ασκήθηκε κριτική γιατί θεωρείται ότι περιορίζει το δημοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος. Αυτό συμβαίνει επειδή οι αποφάσεις λαμβάνονται από τις ηγεσίες και υποβαθμίζονται το κοινοβούλιο και τα πολιτικά κόμματα. ΣΤ. ΟΜΑΔΕΣ ΠΙΕΣΗΣ Ομάδες πίεσης είναι ομάδες που διαθέτουν κάποιο βαθμό συνοχής και διεκδικούν κοινούς στόχους. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ: 1. Ύπαρξη οργανωμένης ομάδας. 2. Υπεράσπιση συμφερόντων. 3. Άσκηση πίεσης στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Χωρίζονται σε ομάδες γνώμης (υποκειμενικές αντιλήψεις) και σε ομάδες συμφερόντων (κοινοί στόχοι και αντικειμενικό υπόβαθρο). ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΔΥΝΑΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΤΟΥΣ: 1. Θεσμική δομή πολιτικού συστήματος και χαρακτηριστικά κράτους. 2. Κομματικό σύστημα, κομματική δομή, πολιτικά κόμματα. 3. Πολιτική κουλτούρα (π.χ. μορφές συλλογικής δράσης, βίαιες ή ειρηνικές).

11 4. Φύση θεμάτων. 5. Χαρακτηριστικά ομάδων πίεσης ( τι κοινωνικές, οικονομικές κυρώσεις μπορούν να επιβάλλουν, διαπραγματευτική ικανότητα, οι πόροι τους, κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες). ΕΠΙΠΕΔΑ ΠΟΥ ΑΣΚΟΥΝ ΠΙΕΣΗ: 1. Νομοθετική και εκτελεστική εξουσίας. 2. Πολιτικά κόμματα. 3. Κοινή γνώμη. Στις σύγχρονες φιλελεύθερες και δημοκρατικές κοινωνίες ασκούν πίεση κυρίως στο επίπεδο της εκτελεστικής εξουσίας. Είναι προϋπόθεση για τη δημοκρατική λειτουργία, όμως οι άτυπες σχέσεις οδηγούν και σε δυσλειτουργίες (π.χ. διαφθορά). Γι αυτό γίνεται προσπάθεια να μπει σε νομικό πλαίσιο η δράση των ομάδων πίεσης με σκοπό τη διαφάνεια. Η πρώτη προσπάθεια έγινε το 1946 στις ΗΠΑ με το lob lying act για να υπάρχει διαφάνεια και στις άτυπες σχέσεις των ομάδων πίεσης με το Κογκρέσο κυρίως στον οικονομικό τομέα. Ζ. ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΚΟΜΜΑΤΙΚΗ ΔΟΜΗ: ( Ντυβερζέ 1953) Εκλογική επιτροπή Κόμματα στελεχών και παραγόντων. Τα κόμματα συγκεντρώνουν τοπικούς παράγοντες, μικρές ομάδες ελίτ που μπορούν να φέρουν ψήφους στο κόμμα. (19 ος αρχές 20 ου αιώνα). Δεν τα ενδιέφερε να έχουν κομματικό μηχανισμό. Παρουσίαζαν εξωστρέφεια γιατί η έμφαση δινόταν στην εκλογική διαδικασία, στη συσπείρωση των ψηφοφόρων και στη συλλογή ψήφων. Η κοινοβουλευτική ομάδα ήταν πιο σημαντική από τον κομματικό μηχανισμό (κυρίως στα συντηρητικά κόμματα). Οι εκλογικοί επίτροποι αντιστοιχούν στις εκλογικές περιφέρειες και έχουν χαλαρή οργανωτική δομή. Κάθε τοπικός

12 παράγοντας δραστηριοποιείται για τη συλλογή ψήφων και κάθε βουλευτής αποφασίζει κατά βούληση. Π.χ. αγγλικό συντηρητικό κόμμα. Συνοπτικά: Μικρές ομάδες ελίτ. Ενεργοποίηση την προεκλογική περίοδο. Χαλαρή οργανωτική δομή. Κυριαρχεί η κοινοβουλευτική ομάδα. Τοπική οργάνωση Κόμματα μαζών. Σιδερένιος νόμος της ολιγαρχίας του Νίκελ (1914): Οι εκλογείς ελέγχονται από το κόμμα και γίνεται πεσιμιστική κριτική στα σοσιαλιστικά κόμματα. Χαρακτηριστικά σοσιαλιστικών κομμάτων: 1. Μαζική κομματική βάση. 2. Διαρκής πολιτική δραστηριότητα. 3. Πειθαρχία και συγκεντρωτική δομή. 4. Κυριαρχία κομματικού μηχανισμού. Υποστηρίζει ότι τα κομμουνιστικά και σοσιαλιστικά κόμματα δεν είναι ανεκτικά στις μειοψηφικές τοπικές οργανώσεις. Πυρήνας Κόμματα μαζών. Χαρακτηριστικά της κομματικής οργάνωσης σε πυρήνα είναι τα εξής: 1. Οργάνωση επαγγελματιών. 2.Συνωμοτική μορφή (ο ένας πυρήνας δεν επικοινωνεί με τον άλλο, ώστε σε περίπτωση που αποκαλυφθεί ο ένας πυρήνας να μην κινδυνεύει από διάλυση η οργάνωση). 3. Μαζική κομματική βάση. 4. Διαρκής πολιτική δραστηριοποίηση. 5. Κυριαρχία κομματικού μηχανισμού έναντι κοινοβουλευτική ομάδας. Πολιτοφυλακή Κόμματα μαζών. Οι παραστρατιωτικές οργανώσεις μιμούνται τις στρατιωτικές οργανώσεις. Έχουν πυραμιδοειδή μορφή οργάνωσης και τα κατώτερα στρώματα υπακούν απόλυτα στους ανώτερούς τους. Βασικό μειονέκτημα της ανάλυσης του Ντυβερζέ είναι το ότι δεν έλαβε υπ όψη του: 1.Την ιδεολογία κάθε κόμματος

13 2. Την κρατική δομή (συγκεντρωτική δομή ή ομοσπονδιακό κράτος) 3. Τους κοινωνικούς και οικονομικούς παράγοντες 4. Την πολιτική κουλτούρα ΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ: Κομματικό σύστημα είναι το σύνολο των κομμάτων που βρίσκονται σε ένα πολιτικό σύστημα και που ανάμεσά τους υπάρχουν θέσεις διαντίδρασης. Τα κριτήρια για το διαχωρισμό των κομματικών συστημάτων σε είδη είναι τα εξής: 1. Ο αριθμός των κομμάτων (πολυκομματισμός, δικομματισμός, μονοκομματισμός). 2. Η σχετική ισχύς του κόμματος (η δύναμη του κάθε κόμματος στο κοινοβούλιο). 3. Οι ιδεολογικές διαφορές (ποιες είναι οι ιδεολογικές αποστάσεις μεταξύ των κομμάτων) 4. Η κομματική δομή. Έτσι, έχουμε την εξής διάκριση κομματικών συστημάτων: Μονοκομματικά Μόνο ένα κόμμα έχει την εξουσία και αυτό συμβαίνει στα αυταρχικά καθεστώτα, π.χ. Βόρεια Κορέα. Συστήματα με ένα κυρίαρχο κόμμα Ένα κόμμα μονοπωλεί την κυβέρνηση, όμως λόγω πλειοψηφίας για πολύ χρόνο. Συμβαίνει σε δημοκρατικά καθεστώτα π.χ. Σουηδία. Διακριτά δικομματικά συστήματα Υπάρχουν μόνο δύο κόμματα που εναλλάσσονται στην εξουσία. Μπορεί να υπάρχουν κι άλλα κόμματα που δεν έχουν εκλογική πλειοψηφία. π.χ. Νέα Ζηλανδία με εργατικό και συντηρητικό κόμμα. Επίσης μπορεί να υπάρχουν εμφανείς διαφορές στην ιδεολογία και την οργάνωση των κομμάτων, π.χ. Αγγλία με εργατικό και συντηρητικό κόμμα. Μη διακριτά δικομματικά συστήματα Δεν υπάρχουν σαφείς και έντονες διαφορές στην ιδεολογία και την οργάνωση των κομμάτων, π.χ. ΗΠΑ με ρεπουμπλικάνους και δημοκράτες. Συστήματα δυόμιση κομμάτων Υπάρχουν δύο μεγάλα κόμματα που ανταγωνίζονται στην εξουσία. Επειδή κανένα από τα δύο δεν μπορεί να

14 αποκτήσει κοινοβουλευτική πλειοψηφία, συνασπίζονται ένα μικρότερο κόμμα. Πολυκομματικά συστήματα Αποτελούνται από πολλά κόμματα ισοδύναμα μεταξύ τους που κανένα δεν εξασφαλίζει κοινοβουλευτική πλειοψηφία και δημιουργούνται κυβερνητικοί συνασπισμοί. Τα πολυκομματικά συστήματα είναι δύο ειδών. Σταθερά όπου είναι βιώσιμος ο κυβερνητικός συνασπισμός και μένει για μεγάλο διάστημα στην εξουσία και ασταθή όπου οι κυβερνητικοί συνασπισμοί δεν είναι βιώσιμοι, γι αυτό οδηγούνται συνέχεια σε εκλογές π.χ. Ιταλία παλιότερα κυβερνήσεις 6 μηνών (ακραία ιδεολογική πόλωση). Ιστορικά, ο δικομματισμός οδηγεί στην εξομοίωση των δύο κομμάτων όταν και τα δύο προσεγγίζουν το πολιτικό και ιδεολογικό κέντρο. Ο δικομματισμός μπορεί να είναι εύκαμπτος (δεν απαιτεί απόλυτη πειθαρχία ψήφου και η ψήφος καθορίζεται κατά συνείδηση π.χ. ΗΠΑ) ή άκαμπτος (απαιτεί απόλυτη πειθαρχία ψήφου και η ψήφος καθορίζεται από πολιτική γραμμή π.χ. Ελλάδα). Στον άκαμπτο δικομματισμό ασκήθηκε κριτική γιατί περιθωριοποιείται ο ρόλος του Κοινοβουλίου, όπως π.χ. στην Αγγλία. ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΚΑΤΑΒΟΛΕΣ ΤΟΥ. (Ανάλυση των Lipset και Rokkan) Η ανάλυση αυτή βασίζεται σε 4 σχίσματα (cleavages) κατά το 19 ο αιώνα: 1. Εκκλησία κοσμικό κράτος. 2. Αγροτικά αστικοβιομηχανικά συμφέροντα. 3. Κεφάλαιο εργασία. 4. Κέντρο περιφέρεια. Αστική τάξη Δημιουργία φιλελεύθερων κομμάτων. Φεουδαρχία Δημιουργία συντηρητικών κομμάτων. Εκκλησία Δημιουργία θρησκευτικών κομμάτων (π.χ. Αγγλία Ιταλία).

15 Εργατική τάξη Δημιουργία σοσιαλιστικών κομμάτων. Φαινόμενο τρικομματισμού. Π.χ. Αγγλία: Θρησκευτικό κόμμα, Συντηρητικό κόμμα, Εργατικό Σοσιαλιστικό κόμμα. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ 1. Όλες οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης έχουν περάσει από τις παραπάνω 4 συγκρούσεις, αν και σήμερα η έντασή τους διαφοροποιείται από κοινωνία σε κοινωνία. 2. Το κράτος και η εκκλησία είναι ξεχωριστά, εκτός από κάποιες χώρες όπου υπάρχει μεγάλη επιρροή της εκκλησίας. Αν ταυτιστούν, έχουμε θρησκειοκρατία. (Θρησκευτική σύγκρουση.) 3. Όπου υπάρχει διευρυμένη κοινωνική βάση δημιουργούνται πολλαπλά πολιτικά κόμματα χωρίς ιδιαίτερες ιδεολογικές διαφορές. (Ταξική σύγκρουση.) 4. Μία τοπική κοινότητα μπορεί να μην έχει τοπικό κόμμα αλλά να παρατηρείται τοπικισμός ως προς την ψήφο π.χ. εθνοποίηση ψήφου: μία τοπική κοινότητα χαρακτηρίζεται από την ίδια επιλογή της τοπικής κοινότητας η οποία σύσσωμη ψηφίζει ένα κόμμα και έτσι διαφοροποιείται από τη συνολική πολιτική τοποθέτηση της χώρας. (Σύγκρουση πόλης υπαίθρου.) 5. Οι διαφορές μεταξύ φεουδαρχών και υπαίθρου αφορά στην παραδοσιακή εξέλιξη των κομμάτων από τα παλαιότερα χρόνια. (Εδαφικές συγκρούσεις.) 6. Πολιτικό φάσμα Αριστεράς: Αποτελείται από τα σοσιαλιστικά κόμματα (αρχικά ήταν κόμματα εκπροσώπησης εργατών), τα κομμουνιστικά κόμματα (κοινωνική τους βάση μόνο η εργατική τάξη), και τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα (ευρύτερη εκπροσώπηση και μεγαλύτερη μετριοπάθεια και πραγματισμός). Πολιτικό φάσμα Δεξιάς: Αποτελείται από τα συντηρητικά κόμματα (πηγή τους η φεουδαρχία), τα φιλελεύθερα κόμματα (πηγή τους η αστική τάξη), και τα χρηστιανοδημοκρατικά κόμματα.

16 ΔΥΝΑΜΗ ΕΥΘΥΝΗ ΣΥΝΕΠΕΙΑ