Βιβλία για γονείς NATHALIE DE BOISGROLLIER ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙ ΙΑ ΣΑΣ ΓΚΡΙΝΙΑ

Transcript

1 Βιβλία για γονείς NATHALIE DE BOISGROLLIER ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙ ΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ

2

3 Πίνακας περιεχομένων Εισαγωγή Βασικά στοιχεία για τη διαπαιδαγώγηση Οι ρίζες και τα φτερά...19 Η ιστορία της σύγχρονης οικογένειας Από τις απαρχές της ανθρωπότητας ως την Αρχαιότητα Από τον Μεσαίωνα ως το Παλαιό Καθεστώς Από τη Γαλλική Επανάσταση ως τον Β Παγκόσμιο πόλεμο.. 27 Νεότερη και σύγχρονη εποχή Τι μας μαθαίνει αυτή η ιστορία της σύγχρονης οικογένειας.. 35 Εξουσία και διαπαιδαγώγηση: τι επιλέγουμε; Τι είναι η θετική διαπαιδαγώγηση Τι είδους γονείς είμαστε; Τι είδους γονείς θέλουμε να είμαστε; Εντρυφήστε στην οικογενειακή σας ιστορία Ο δεσμός ανάμεσα στον γονιό και το παιδί...52 Προσκόλληση, μια ανάγκη ζωτική Όταν έχουμε αδυναμία σε ένα παιδί Προσκόλληση και ανθεκτικότητα Γνωρίστε καλά τον εαυτό σας για να καθοδηγήσετε καλύτερα το παιδί σας Οι ανάγκες...65 Βασικές έννοιες Μάθετε να διαχωρίζετε την επιθυμία από την ανάγκη

4 10 ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ Αποκτήστε τον έλεγχο των επιλογών σας Τα πιστεύω και οι αξίες...78 Τα πιστεύω Προσδιορίστε τα πιστεύω σας Οι αξίες Τα συναισθήματα...90 Τα βασικά συναισθήματα Η συναισθηματική αλληλεπίδραση ανάμεσα στον γονιό και το παιδί Καθοδηγήστε το παιδί σας ώστε να ανακαλύψει τα συναισθήματά του Τρόποι για να αναγνωρίζει και να ελέγχει το παιδί σας τα συναισθήματά του Η αρμονική επικοινωνία μέσα στην οικογένεια Τα κλειδιά της καλής επικοινωνίας Η δύναμη των λέξεων Κάθε λέξη έχει σημασία Δώστε χρόνο στις λέξεις Εκφραστείτε χωρίς να κρίνετε Η επίδραση της ομάδας Κατ ιδίαν ή ομαδική συζήτηση; Οι λέξεις είναι καθρέφτης της ψυχής Οι ταμπέλες Η σύγκριση Οι λέξεις και ο τόνος της φωνής Η συνοχή του ζευγαριού Φέρτε το παιδί σε επαφή με το ωραίο Βοηθήστε το παιδί σας να αναδειχθεί

5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 11 Φέρνετε ως παράδειγμα τις επιτυχίες του και ενθαρρύνετε τις πρωτοβουλίες του Διαθέστε χρόνο για να ακούσετε το παιδί σας Εκφραστείτε χωρίς να κατηγορήσετε Γίνετε ενεργητικός ακροατής Μάθετε να λέτε τις μικρές καθημερινές φράσεις Μπορούμε να λέμε τα πάντα; Εκφράστε τη διαφωνία σας Χρησιμοποιήστε βοηθήματα διαμεσολάβησης για να επικοινωνήσετε Τολμήστε να ζητήσετε συγγνώμη Τα όρια, ή η τέχνη της τιμωρίας Θέστε ένα πλαίσιο και υποβοηθητικά όρια Ο ρόλος του καλού και οι ενοχές Οι παρενέργειες της εκπαίδευσης χωρίς όρια Γιατί χρειάζονται οι κανόνες και τα όρια; Αξίες και κανόνες Πώς θα θέσετε κανόνες και όρια Η εξαίρεση στον κανόνα Οι πρώτοι κανόνες και τα πρώτα όρια μέσα στο σπίτι Δουλέψτε μαζί και ενισχύστε τη συνοχή Επικεντρωθείτε σε ό,τι επιτρέπεται Μη διστάζετε να επαναλαμβάνετε Πώς θα εφαρμόσετε μια τιμωρία Πόσο σκληρά τιμωρούμε; Γιατί οι επιβραβεύσεις δεν είναι αποτελεσματικές Η τεχνική του «θα μετρήσω ως το τρία» Ενθαρρύνετε τη συμμετοχή

6 12 ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ Εν κατακλείδι Η διαχείριση των συγκρούσεων στην οικογένεια Μετριάστε τις εντάσεις Οι λόγοι των συγκρούσεων Η χρησιμότητα των συγκρούσεων Συγκρούσεις που σχετίζονται με τις ιδιαίτερες ανάγκες του καθενός Συγκρούσεις για τις δουλειές του σπιτιού Μάθετε στο παιδί να θέτει όρια Χαρτογράφηση μιας διαφωνίας Το ραβδί του λόγου Τι είναι το ραβδί του λόγου; Πώς μας βοηθά το ραβδί του λόγου; Σε ποια ηλικία χρησιμοποιούμε το ραβδί του λόγου; Σε ποιες περιπτώσεις προσφεύγουμε στο ραβδί του λόγου; Συμπέρασμα Βιβλιογραφία Διαβάστε επίσης Ευχαριστίες Ευρετήριο πινάκων

7 Εισαγωγή Το 1990 βρέθηκα, χωρίς να ξέρω καλά καλά το γιατί, στο Συνέδριο για την Οικογένεια που έγινε στη Λιλ. Ως τότε διατηρούσα πολύ κακή εικόνα για την οικογένεια η προσωπική μου εμπειρία ήταν ιδιαίτερα οδυνηρή. Και οι οικογένειες τις οποίες είχα γνωρίσει δεν ήταν και τόσο ευτυχισμένες και εύθυμες. Εκείνο το Σαββατοκύριακο στη Λιλ συνάντησα ανθρώπους γεμάτους πάθος, που είχαν επενδύσει στην οικογένεια, που ήξεραν να μιλούν γι αυτήν και να μεταδίδουν τα πιστεύω τους. Εκεί ανακάλυψα ότι η οικογένεια μπορούσε να έχει θετικό πρόσημο, να σφυρηλατεί εποικοδομητικές σχέσεις και να είναι ευτυχισμένη. Από τότε αναζητώ όλες τις δυνατές μεθόδους επιτυχίας σε αυτό τον τομέα. Το μοντέλο που συνάντησα στην οικογένεια του συντρόφου μου δεν με έπεισε απόλυτα. Από όσα τουλάχιστον αντιλαμβανόμουν, με την οπτική μου εκείνη την εποχή. Αξιοποιώντας τις σπουδές μου στις κοινωνικές επιστήμες, δούλεψα στον τομέα αυτό αθόρυβα, αλλά με επιμονή. Διάβασα πολλούς συγγραφείς, είτε είχαν γράψει λίγες μόλις γραμμές για το θέμα είτε είχαν αφιερώσει σ αυτό ολόκληρους τόμους. Προσάρμοσα επιπλέον στο συγκεκριμένο πλαίσιο της οικογένειας κάποιες γενικές ερευνητικές προσεγγίσεις σχετικά με την προσοχή, την επικοινωνία και τα συναισθήματα. Και επίσης, έκανα πρακτική, δοκίμαζα. Απλά πράγματα που άγγιζαν την ψυχή μου ως μητέρας τα αντιπαρέβαλλα με αυτά που είχα διαβάσει. Τα θεμέλιά της, τη δομή της ευτυχισμένης οικογένειας που ονειρευόμαστε όλοι μας, τα συνέθεσα σταδιακά. Και τον ακρο 13

8 14 ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ γωνιαίο λίθο αυτού του οικοδομήματος τον εντόπισα σε μια μέθοδο που έχουν εφαρμόσει και άλλοι ψυχολόγοι στο παρελθόν: στο ραβδί του λόγου. Θα το βρείτε στο τέλος του βιβλίου (σελ. 266) είναι ένας θησαυρός που θα αποκαλυφθεί μπρος στα μάτια σας, ένα εργαλείο που θα προσαρμόσετε στη δική σας ιστορία, στη δική σας διάθεση, στη δική σας οικογένεια. Εξάλλου, έχει τη δυνατότητα το εργαλείο αυτό να σας κάνει να συνειδητοποιήσετε πως το οικοδόμημα της οικογένειας δεν αποπερατώνεται ποτέ, ούτε και τελειοποιείται. Πολύ συχνά ακούμε να λένε: «Δεν θα σου μάθουν τα βιβλία πώς να αναθρέψεις τα παιδιά σου. Ή ξέρεις πώς να το κάνεις ή δεν ξέρεις. Συνταγές δεν υπάρχουν». Ή ακόμα: «Αυτό σου το μαθαίνει η οικογένειά σου, κι αυτό είναι όλο». Εγώ δεν συμφωνώ με αυτές τις δηλώσεις. Βρείτε λίγο χρόνο για να διαβάσετε το κεφάλαιο «Η ιστορία της σύγχρονης οικογένειας» (σελ. 22). Στόχος του είναι να σας δώσει να καταλάβετε αν μιλάμε για ένα καινούργιο ζήτημα, σε τι βαθμό έχει αλλάξει μέσα σε μόλις δύο γενιές η άποψή μας για την οικογένεια, για τη διαπαιδαγώγηση, για τις ικανότητες των παιδιών και για τα όσα διακυβεύονται στις ανθρώπινες σχέσεις. Σε αυτό το πλαίσιο, πολλοί από εμάς προσπαθούμε να βρούμε κάποια σημεία αναφοράς, κάπου να πιαστούμε. Όσοι αποτολμούν την αναζήτηση βρίσκουν λύσεις. Χάρη στις επιστήμες της παιδαγωγικής, στη θετική ψυχολογία, στις νευροεπιστήμες, στην Ντολτό και σε πολλούς άλλους, γνωρίζουμε πολύ καλύτερα σήμερα τι δεν πρέπει να κάνουμε και διαθέτουμε πραγματικά εργαλεία για να δημιουργήσουμε οικογένεια. Και εδώ αξίζει τον κόπο να σταθούμε. Σε αυτό το βιβλίο έχω συμπεριλάβει αναλύσεις, αλλά και έτοιμες συνταγές, σκέψεις αλλά και πρακτικά εργαλεία που μπορείτε

9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 15 να δοκιμάσετε σήμερα κιόλας, με τους δικούς σας ανθρώπους. Οι συνταγές που θα βρείτε δεν είναι προτυποποιημένες. Δεν πρόκειται να σας εξασφαλίσουν την ιδανική οικογένεια που θα είναι ολόιδια με την οικογένεια του γείτονά σας. Η δική σας θα παραμείνει μοναδική, ζωντανή. Όπως συμβαίνει και στη μαγειρική, αυτές τις συνταγές θα πρέπει να τις προσαρμόσετε και να τους δώσετε προσωπικό χαρακτήρα. Την πρώτη φορά θα τις εκτελέσετε όπως περιγράφει το βιβλίο. Μπορεί και να κάνετε λάθος. Εμπιστευτείτε το γονεϊκό ένστικτό σας, γιατί αυτό θα σας ωθήσει να κάνετε διορθώσεις, να εξελιχθείτε. Κάποιες από τις συνταγές θα σας φανούν πιο εύκολες από άλλες. Σε κάποιες κάτι θα ξεχάσετε και θα τις επαναλάβετε. Μια συνταγή που σας φαίνεται ανεφάρμοστη με την πρώτη ματιά πολύ σύντομα θα αποδειχτεί χρήσιμη και εύκολη γιατί εντωμεταξύ θα έχετε εξελιχθεί εσείς οι ίδιοι σε κάποιους άλλους τομείς. Ίσως χρειαστεί να τις επεξεργαστείτε από κοινού με κάποιους φίλους ή έναν ειδικό. Αντίθετα απ ό,τι συμβαίνει με τις συνταγές μαγειρικής, εδώ ελάχιστοι είναι αυτοί που μπορούν να σας διαβεβαιώσουν ότι κατέχουν αυτή την τέχνη. Μην πτοείστε. Εσείς να θυμάστε ότι αυτή τη δουλειά την κάνετε για τον εαυτό σας, για τον/τη σύντροφό σας, για τα παιδιά σας και ίσως και για τις επόμενες γενιές. Αυτό και μόνο πρέπει να συνιστά επαρκές κίνητρο. Φανταστείτε ότι τα παιδιά θα μπορούν να αξιοποιούν όλες τους τις δυνατότητες και να έχουν έτσι πολύ καλές επιδόσεις στο σχολείο. Ότι θα μπορούν να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους χωρίς περιστροφές, κάτι το οποίο συνεπάγεται ριζική μείωση των ψυχοσωματικών προβλημάτων. Ότι τα παιδιά θα μπορούν να δημιουργούν υγιείς και αρμονικές σχέσεις με τους γύρω τους, χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Όλα αυτά γίνονται.

10 16 ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ Φανταστείτε ότι θα μπορούν τα μέλη της οικογένειάς σας να επικοινωνούν καλύτερα, να διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα τα συναισθήματά τους, και ότι δεν θα έχετε σχεδόν καθόλου συγκρούσεις στο σπίτι. Είμαι πεπεισμένη ότι όλα αυτά συμβάλλουν στη δημιουργία μιας λιγότερο συγκρουσιακής κοινωνίας, όπου οι άνθρωποι θα είναι πιο ήρεμοι και ο σεβασμός για τον διπλανό δεν θα μένει στο επίπεδο των προθέσεων αλλά θα γίνεται καθημερινά πράξη, παντού γύρω μας, ξεκινώντας από τους ανθρώπους που αγαπάμε. Και είμαι επίσης πεπεισμένη πως, αν μια οποιαδήποτε δυσκολία ξεπερνιέται μέσα στην οικογένεια, αυτό βοηθά τα παιδιά να αντιμετωπίσουν με νέους τρόπους τις μεγαλύτερες προκλήσεις που τα περιμένουν τα επόμενα χρόνια: στον τομέα της εργασίας και στην κοινωνία

11 1Βασικά στοιχεία για τη διαπαιδαγώγηση

12

13 Οι ρίζες και τα φτερά Οι γονείς σας, οι παππούδες σας και οι γονείς των παππούδων σας πιο πριν έκαναν τις επιλογές τους σε ένα δεδομένο πλαίσιο και σε μια συγκεκριμένη εποχή. Μήπως άραγε οι επιλογές τους αυτές έχουν επηρεάσει τον τρόπο με τον οποίο ζείτε εσείς και ανατρέφετε τα παιδιά σας; Όλοι μας προερχόμαστε από κάπου: από μια περιοχή, ένα ιστορικό πλαίσιο, μια οικογένεια. Η λέξη «οικογένεια» εμπεριέχει δύο πραγματικότητες: την πυρηνική οικογένεια (δύο γονείς και τα παιδιά τους) και τη διευρυμένη, που αναφέρεται σε μια μεγάλη γραμμή καταγωγής. Η μεγάλη αυτή γραμμή διαμορφώνεται από μια γενικότερη ιστορία: την ιστορία μιας χώρας ή την ιστορία ενός πολιτισμού. Το άτομο εντάσσεται πάντα σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ακόμα κι αν κανένας δεν το αντιλαμβάνεται στην καθημερινή του ζωή. Το παιδί που ρωτάει τον παππού του «Πώς ήταν παλιά;» εκφράζει με τον τρόπο του την ανάγκη του να μάθει από πού προέρχεται. Το ίδιο ακριβώς κάνει το υιοθετημένο παιδί που αναζητά τους βιολογικούς του γονείς. Και ο παππούς που θέλει να απαντήσει στην ερώτηση του εγγονού του είναι πολλές φορές υποχρεωμένος να μην αρκεστεί στις δικές του αναμνήσεις προκειμένου να εξηγήσει κάτι που είναι παλιότερο από τη δική του εποχή. Οι οικογένειες των εμπόρων, των στρατιωτικών και άλλες ξέρουν καλά τι σημαίνει οικογενειακή παράδοση. Η ανάγκη να γνωρίζει το άτομο το παρελθόν του (πώς δημιουργήθηκε η οικογένειά του, η κουλτούρα του, οι κοινωνικές αναφορές του) είναι εξίσου μεγάλη με την ανάγκη να γνωρίζει τη μεγάλη ιστορία, την ιστορία των βασιλέων, των πολέμων και των διαφόρων εθνών. 19

14 20 ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ Η ιστορία της καθημερινής ζωής όλων των ανθρώπων προξενεί στις μέρες μας ιδιαίτερο ενδιαφέρον: είναι το αντικείμενο της επιστήμης της κοινωνικής ιστορίας. Θα αναφέρουμε λίγα πράγματα για να είστε σε θέση να καταλάβετε ύστερα καλύτερα τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στη δική σας ιστορία, στην ιστορία της οικογένειάς σας, στις συνειδητές ή ασύνειδες επιλογές των προγόνων σας και τις επιλογές που κάνατε εσείς και που εξακολουθείτε να κάνετε κάθε μέρα. Για παράδειγμα: Το 1970 η Μαριάν είναι 30 ετών. Η καθημερινότητά της, ο συναισθηματικός της κόσμος και οι σχέσεις της με τους άλλους δεν είναι όπως θα ήθελε. Σταδιακά αναγνωρίζει ότι τη διακατέχει ένα αίσθημα ενοχής που τελικά το αποδίδει στην περιπέτεια της μητέρας της, της Ζαν. Η Ζαν έμεινε χήρα στον Β Παγκόσμιο πόλεμο, αλλά δεν πήρε ποτέ σύνταξη και ζούσε πάντα με ελάχιστα μέσα. Γιατί δεν κατάφερε να πάρει τη σύνταξη χηρείας; Επειδή ο πατέρας της, ο Γκαστόν, είχε τουφεκιστεί το 1916 ως λιποτάκτης! Συνεπώς, δεν κρίθηκε άξια να λάβει ούτε δεκάρα από τα δημόσια ταμεία. Ένα τόσο βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό δεν μπορεί να το έχει ο καθένας. Όμως μπορεί και κάποιο άλλο ιστορικό να γεννήσει αντίστοιχες συμπεριφορές ή αντανακλαστικά που μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά. Ίσως η Μαριάν να μπορέσει να απαλλαγεί από την ενοχή της εάν καταφέρει να τοποθετήσει την ιστορία των προγόνων της στο πλαίσιο της μεγάλης ιστορίας, χωρίς να τους κρίνει με τις αξίες τού σήμερα. Η πρακτική αυτή μπορεί να βοηθήσει κι εμάς να ενεργούμε πιο ελεύθερα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τις παιδαγωγικές επιλογές μας. Γιατί, φυσικά, η διαπαιδα

15 ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΠΑΙΔΑΓΩΓΗΣΗ 21 γώγηση είναι μεταβίβαση, και μεταβιβάζουμε ένα μεγάλο μέρος του εαυτού μας. Πώς μπορούμε να είμαστε ο εαυτός μας αν δεν γνωρίζουμε από πού ερχόμαστε; Πώς θα προχωρήσουμε, με τα προτερήματα και τις αδυναμίες μας, εάν δεν συμφιλιωθούμε, εν μέρει τουλάχιστον, με το οικογενειακό ιστορικό μας; Σε αυτό μπορεί να βοηθήσει η ψυχοθεραπεία, ίσως όμως να μπορεί να το κάνει και η προσεκτική και παράλληλη επανανάγνωση της μεγάλης ιστορίας και της δικής μας προσωπικής ιστορίας. Ενδεχομένως με τη βοήθεια της ψυχογενεαλογίας να μειωθεί η διάρκεια της ψυχοθεραπείας ή και να μη χρειαστεί αυτή καθόλου. Εκείνο που με ώθησε προς αυτή την προσέγγιση είναι η προσωπική μου ευαισθησία. Είμαι πεπεισμένη όμως ότι πρόκειται για μια μέθοδο εργασίας πάνω στον εαυτό που μπορεί να εφαρμοστεί από πολλούς ανθρώπους. Ως εκ τούτου, σας προτείνω να ξαναδιαβάσετε στο επόμενο κεφάλαιο την ιστορία της σύγχρονης οικογένειας. Μη σας φανεί παράξενο που ξεκινώ από τόσο παλιά. Το κάνω για να καταλάβετε καλύτερα όλα αυτά τα ζητήματα που αφορούν τις δύο τρεις τελευταίες γενιές. Καθώς μάλιστα κάποιες πρακτικές που στην Ευρώπη έχουν ξεχαστεί παραμένουν ακλόνητες σε άλλα μέρη του κόσμου. Σας συμβουλεύω επίσης, καθώς θα διαβάζετε αυτές τις σελίδες για την ιστορία της οικογένειας και θα ανακαλύπτετε ίσως πράγματα που έχουν να κάνουν με το δικό σας οικογενειακό ιστορικό, να μην κρίνετε και να μην αναζητάτε ευθύνες.

16 NATHALIE DE BOISGROLLIER ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΓΑΛΩΣΕΤΕ ΤΑ ΠΑΙ ΙΑ ΣΑΣ ΧΩΡΙΣ ΓΚΡΙΝΙΑ Η διακεκριμένη σύμβουλος γονέων Nathalie de Boisgrollier παρουσιάζει τις βασικές αρχές της θετικής διαπαιδαγώγησης, η οποία ισορροπεί ανάμεσα στη χαλαρότητα και την αυστηρότητα και σέβεται τόσο τις ανάγκες του παιδιού όσο και του γονιού. Αποτελεσματική διαχείριση συναισθημάτων και ενδοοικογενειακών συγκρούσεων, εποικοδομητικό πλαίσιο κανόνων και ορίων, καθώς και βελτίωση της επικοινωνίας μεταξύ των μελών της οικογένειας είναι τα θέματα που αναλύει σε αυτό το βιβλίο, παραθέτοντας πλήθος πρακτικές συμβουλές και εργαλεία που βασίζονται σε πραγματικά παραδείγματα. Πολύ συχνά ακούμε να λένε: «Δεν θα σου μάθουν τα βιβλία πώς να αναθρέψεις τα παιδιά σου. Ή ξέρεις πώς να το κάνεις ή δεν ξέρεις. Συνταγές δεν υπάρχουν». Δεν συμφωνώ με αυτές τις δηλώσεις. Πολλοί από μας προσπαθούμε να βρούμε κάποια σημεία αναφοράς, κάπου να πιαστούμε. Σε αυτό το βιβλίο έχω συμπεριλάβει αναλύσεις, σκέψεις αλλά και πρακτικά εργαλεία που μπορείτε να δοκιμάσετε σήμερα κιόλας, με τους δικούς σας ανθρώπους. Οι συνταγές που θα βρείτε δεν είναι προτυποποιημένες. Δεν πρόκειται να σας εξασφαλίσουν την ιδανική οικογένεια που θα είναι ολόιδια με την οικογένεια του γείτονά σας. Η δική σας θα παραμείνει μοναδική, ζωντανή. Αφού δουλέψετε όμως με βάση αυτές, τα παιδιά θα μπορούν: να αξιοποιούν όλες τους τις δυνατότητες και να έχουν έτσι πολύ καλές επιδόσεις στο σχολείο να εκφράζουν τη δυσαρέσκειά τους χωρίς περιστροφές, κάτι το οποίο συνεπάγεται ριζική μείωση των ψυχοσωματικών προβλημάτων να δημιουργούν αρμονικές σχέσεις με τους γύρω τους χωρίς ιδιαίτερες δυσκολίες. Όλα αυτά γίνονται. Nathalie de Boisgrollier ISBN: ΒΟΗΘ. ΚΩ.: 80079