ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΔΤΣΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΦΟΛΗ ΥΛΩΡΙΝΑ ΣΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΔΤΣΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΦΟΛΗ ΥΛΩΡΙΝΑ ΣΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ τρατηγικές ενίσχυσης της συμμετοχής των παιδιών στην προσχολική εκπαίδευση: πειραματική υλοποίηση ενός προγράμματος ΠΣΤΦΙΑΚΗ ΕΡΓΑΙΑ του ΜΕΝΣΕΣΗ ΣΤΛΙΑΝΟΤ Επιβλέπουσα: οφία Αυγητίδου Β Βαθμολογήτρια: Αγγελική Σσαπακίδου Υλώρινα 2009

2 «απνηύρακε λα εθηηκήζνπκε ην γεγνλόο όηη ε κάζεζε ρσξίο ην παηρλίδη είλαη δύζθνιε» Glasser

3 ΠΔΡΙΛΗΨΗ Ζ παξνχζα εξγαζία, απνηειεί κηα ζεσξεηηθή θαη πξαθηηθή έξεπλα δξάζεο, πνπ αθνξά ην ζρεδηαζκφ, ηελ πινπνίεζε θαη ηελ αμηνιφγεζε ελφο πξνγξάκκαηνο γηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Ζ εκςπρσηηθή δηδαζθαιία εμεξεχλεζεο, ζπλδπάδνληαο ηερληθέο εκςχρσζεο, ην παηρλίδη, ηηο λέεο ηερλνινγίεο θαζψο θαη κηα ζεηξά άιισλ ραξαθηεξηζηηθψλ επηρείξεζε, λα δψζεη κηα πην παηδνθεληξηθή δηάζηαζε ζην ρψξν ηνπ λεπηαγσγείνπ. Δκθαλίδνληαο πνιιά λέα ζεηηθά ζηνηρεία θαη επαιεζεχνληαο ηε ζεσξία, ζπλάληεζε αξθεηά εκπφδηα ηα νπνία απνηεινχλ πεγέο γηα πεξεηαίξσ έξεπλα. Ζ αίζζεζε ηεο απνδνρήο, ε αλάγθε γηα παηρλίδη θαη ε έθθξαζε ησλ παηδηθψλ απφςεσλ ζε ζπλάξηεζε κε ηελ αλάπηπμε δξαζηεξηνηήησλ πνπ έρνπλ σο επίθεληξν ην ίδην ην παηδί, απνηεινχλ ηα θπξηφηεξα πνξίζκαηα ηεο έξεπλαο. Λέμεηο θιεηδηά: παηρλίδη, λέεο ηερλνινγίεο, εκςχρσζε, θιίκα απνδνρήο, ραξά ηεο κάζεζεο 3

4 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ΔΗΑΓΧΓΖ 6 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. Ζ αλαγθαηόηεηα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηώλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία..8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. Σν πξόγξακκα χγρξνλεο ζεσξήζεηο Ζ ζπκβνιή ηνπ George Szekely Οη ζηφρνη ηνπ πξνγξάκκαηνο Ζ αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη ηεο θαληαζίαο Ζ αλάπηπμε ηεο ζρέζεο απνδνρήο κέζα ζ έλα θιίκα ραξάο Ζ αγάπε γηα ηε κάζεζε θαη ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ Ζ απφθηεζε λέαο γλψζεο Παξάγνληεο θαη δηαδηθαζίεο ελίζρπζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ Σν παηρλίδη Ο θφζκνο ηεο θαληαζίαο ε ζεκαζία ηεο αλαπαξάζηαζεο Ο ρψξνο, ηα πιηθά θαη ε νξγάλσζε ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο Οη λέεο ηερλνινγίεο - έλα ηζρπξφ εξγαιείν Σν γέιην θαη ην ρηνχκνξ ζηελ εθπαίδεπζε Ο εκςπρσηηθφο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Ζ Αληακνηβή σο κέζνδνο παξαθίλεζεο ησλ παηδηψλ Ζ κεζνδνινγία θαη νη ζηξαηεγηθέο επίηεπμεο ηνπ Πξνγξάκκαηνο Οη Βαζηθέο αξρέο Ο Πξνγξακκαηηζκφο ηεο εκςπρσηηθήο δηδαζθαιίαο εμεξεχλεζεο Ζ νξγάλσζε ηεο εκςπρσηηθήο δηδαζθαιίαο εμεξεχλεζεο Ζ δηεμαγσγή ηεο εκςπρσηηθήο δηδαζθαιίαο εμεξεχλεζεο.39 4

5 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3. Ζ πεηξακαηηθή πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο «Δ.Γ.Δ.» Ζ κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο Οη ηερληθέο ηεο έξεπλαο Σν εκεξνιφγην πδεηήζεηο κε ηα λήπηα δηακέζνπ ησλ γνλέσλ Παξαηήξεζε θαη βηληενζθφπεζε ησλ δηδαζθαιηψλ Σν δείγκα ηεο έξεπλαο Σα απνηειέζκαηα Ζ θαηαγξαθή ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ησλ πξνηάζεσλ ησλ παηδηψλ σο πξψην βήκα ζηνλ θαζνξηζκφ ηεο δηαδηθαζίαο πινπνίεζεο ηεο ΔΓΔ Ζ αλαηξνθνδφηεζε θαηά ηελ πνξεία ηεο έξεπλαο δξάζεο θαη ε ζχλνςε ησλ «θαιψλ» θαη «θαθψλ» εθπαηδεπηηθψλ πξαθηηθψλ Οη απφςεηο ησλ παηδηψλ Σειηθή αμηνιφγεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο Γπλαηφηεηεο θαη πξννπηηθέο ζην ειιεληθφ λεπηαγσγείν...68 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ 70 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 75 5

6 ΔΙΑΓΩΓΗ ηηο κέξεο καο παξαηεξείηαη έληνλε θηλεηηθφηεηα ζην ρψξν ηεο δηδαθηηθήο. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο γίλεηαη ιφγνο γηα βησκαηηθά κνληέια, κέζνδν project, παηδνθεληξηθέο πξνζεγγίζεηο, ελεξγή ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ, λέεο ηερλνινγίεο, δηεπηζηεκνληθφηεηα θαη άιιεο παξφκνηεο δηδαθηηθέο παξεκβάζεηο (Κνπηζνπβάλνπ, Δ., Υξπζαθίδεο, Κ. 2002). ηα πιαίζηα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο ζα εμεηάζνπκε ηελ αλάπηπμε ελφο πξνγξάκκαηνο κε αξθεηά απφ ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά. Έλα πξφγξακκα απνηειεί ηε βάζε γηα λα απαληεζνχλ εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ην ηη πξφθεηηαη λα δηδαρζεί θαη πσο. Δκπεξηέρεη ηηο ηδέεο, ηηο αξρέο θαη ηηο πξνηάζεηο πνπ πξέπεη λα πινπνηεζνχλ ή λα «δσληαλέςνπλ» ζηελ ηάμε. Ζ εκςπρσηηθή δηδαζθαιία εμεξεχλεζεο, βαζίδεηαη ζηελ ελεξγεηηθή κάζεζε θαη ηελ νηθνδφκεζε ηεο γλψζεο απφ ηα παηδηά, κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπο κε ην πεξηβάιινλ. Σν πξφγξακκα ζηνρεχεη πξσηίζησο ζηελ αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο, ηεο θαληαζίαο θαη ησλ ζρέζεσλ απνδνρήο κέζα ζ έλα θιίκα ραξάο ην νπνίν παξαθηλεί ηα παηδηά λα αγαπήζνπλ ηε κάζεζε θαη ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Ζ απφθηεζε ηεο λέαο γλψζεο δελ εζηηάδεηαη κφλν ζην απνηέιεζκα, αιιά θπξίσο ζηε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία καζαίλνπλ ηα παηδηά. Σα ζηνηρεία πνπ εκθαλίδνπλ εμαηξεηηθφ ελδηαθέξνλ ζηελ αλάπηπμε θαη ηελ πεηξακαηηθή πινπνίεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο απηνχ, είλαη εθείλν ηεο εκςχρσζεο θαη ηεο αμηνπνίεζεο ησλ ζχγρξνλσλ ηερλνινγηψλ. Ζ κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ηφζν θαηά ηελ εθαξκνγή ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο, φζν θαη γηα ηελ ηειηθή αμηνιφγεζή ηνπ είλαη ε εθπαηδεπηηθή έξεπλα δξάζεο, φπνπ ν εθπαηδεπηηθφο είλαη παξάιιεια δηδάζθσλ θαη εξεπλεηήο. Μέζσ ηεο δηαδηθαζίαο ηνπ ζρεδηαζκνχ δξάζεο / παξαηήξεζεο ζηνραζκνχ θαη αλαζεψξεζεο, κπνξνχκε λα εμάγνπκε πνξίζκαηα γηα ηελ έθβαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο απφ ηελ αξρή σο ην ηέινο. ην πξψην θεθάιαην, αλαιχεηαη ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο αλάγθεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία. Δμεηάδεηαη ν ξφινο ηνπ καζεηή σο ην θεληξηθφηεξν ζεκείν ζηε δηαδηθαζία ηεο δηδαθηηθήο κάζεζεο, θαζψο θαη ε ζεκαληηθφηεηα ησλ θηλήηξσλ. ην δεχηεξν θεθάιαην δηαξζξψλνληαη νη γεληθνί ζηφρνη ηνπ πξνγξάκκαηνο ηεο «εκςπρσηηθήο δηδαζθαιίαο εμεξεχλεζεο» ζε αληηδηαζηνιή 6

7 κε ηνπο κνληέξλνπο παξάγνληεο θαη δηαδηθαζίεο ελίζρπζεο ηεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ, πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζην πξφγξακκα. Παξαθάησ αλαιχνληαη ε κεζνδνινγία αιιά θαη νη ζηξαηεγηθέο επίηεπμεο ηνπ πξνγξάκκαηνο. ην ηξίην θαη ηειεπηαίν θεθάιαην ηεο εξγαζίαο, βξίζθεηαη ην πξαθηηθφ θαη εξεπλεηηθφ ηεο κέξνο. ην ζεκείν απηφ, ν αλαγλψζηεο κπνξεί λα αλαηξέμεη ζηε κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε, ηα αλαιπηηθά πιάλα ησλ δηδαζθαιηψλ, ηηο εκεξνινγηαθέο θαηαγξαθέο θαζψο θαη ηελ ηειηθή αμηνιφγεζε ηνπ πξνγξάκκαηνο. Σέινο, ην πξφγξακκα εμεηάδεηαη ζχκθσλα κε ηηο δπλαηφηεηεο θαη πξννπηηθέο εθαξκνγήο ηνπ ζην ρψξν ηνπ ειιεληθνχ λεπηαγσγείνπ. 7

8 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1. Ζ ΑΝΑΓΚΑΗΟΣΖΣΑ ΣΖ ΤΜΜΔΣΟΥΖ ΣΧΝ ΠΑΗΓΗΧΝ ΣΖΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΓΗΑΓΗΚΑΗΑ Αδηακθηζβήηεηα έλα απφ ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα ηεο παηδαγσγηθήο είλαη ην πψο λα παξαθηλεζεί έλαο καζεηήο γηα λα κάζεη. Δίλαη πηζαλφλ, ηα παηδηά λα αλακέλνπλ λα απνθνκίζνπλ απφ ηνλ ελήιηθα ηεο ηάμεο φρη κφλν ηε γλψζε πνπ ηνπο ππνζρέζεθε, αιιά θαη κηα επηβεβαίσζε φηη απηφ πνπ ζα αθνινπζήζεη, ζα είλαη πνιχ ζεκαληηθφ γη απηά. Σν πξφβιεκα ηεο παξαθίλεζεο αλαιχεηαη ζε επηκέξνπο ζπληζηψζεο φπσο, πσο κπνξεί έλαο δάζθαινο λα παξαθηλεί έλαλ καζεηή θαη αλ ν ηξφπνο πνπ επέιεμε γηα λα ην επηηχρεη κπνξεί λα θέξεη απνηειέζκαηα ή φρη. εκαζία δελ έρεη ην ηη καζαίλεη ν καζεηήο αιιά πσο. Μπνξεί λα γίλεη εχθνια αληηιεπηφ, φηη ζε νπνηαδήπνηε βαζκίδα ηεο εθπαίδεπζεο νη καζεηέο ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία δείρλνπλ λα κελ αγαπάλε θαη λα κελ έρνπλ πεξηέξγεηα γηα ηε κάζεζε (Υαηδεγεσξγίνπ, 2004, ζ. 297). Απφ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, ζε κηα πξνζπάζεηα αληηπαξάζεζεο κε ηελ παιηά παηδαγσγηθή νη J. Dewey θαη W. Kilpatrick έθαλαλ ιφγν γηα λέεο πξνζεγγίζεηο, πνπ ζα πξέπεη λα ιακβάλνπλ ζνβαξά ππφςε ηελ ελεξγφ δξάζε ηνπ παηδηνχ. Με ηνλ ηξφπν απηφ ζπληέιεζαλ ζηε δηακφξθσζε κηαο λέαο κεηαξξπζκηζηηθήο θίλεζεο (Πξννδεπηηθφ θίλεκα). ηε ζπδήηεζε γχξσ απφ ηελ ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, απνηειεί γεγνλφο ην φηη ε δηδαζθαιία δελ πξέπεη λα πξνζθέξεη έηνηκεο ιχζεηο, αιιά λα βνεζάεη ην καζεηή λα αλαπηχμεη κφλνο ηνπ κεζφδνπο δξάζεο. Σν αίηεκα γηα απηνδηάζεζε δίλεη ζην παηδί ην δηθαίσκα λα κπνξεί λα ζθέπηεηαη, λα απνθαζίδεη κφλν ηνπ θαη λα απηνθαζνξίδεη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ σζψληαο ην λα αλαιακβάλεη ηειηθά ηηο επζχλεο ηεο δξάζεο ηνπ. ε ζπλάξηεζε κε ηα παξαπάλσ, γίλεηαη αληηιεπηφ φηη ε κάζεζε πξέπεη λα ηίζεηαη ζηελ ππεξεζία πξαγκαηηθψλ εκπεηξηψλ θαη πσο δελ είλαη δπλαηφλ λα πεηχρεη κηα κνξθσηηθή δηαδηθαζία, αλ ε πξνζθνξά εκπεηξηψλ δελ ζρεηίδεηαη κε φηη βιέπεη, αηζζάλεηαη θαη αγαπάεη ήδε ην παηδί (Κνπηζνπβάλνπ, Δ., Υξπζαθίδεο, Κ. 2002) Ο παηδηθφο ελζνπζηαζκφο ηφζν γηα ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ φζν θαη γηα ηελ θαηάθηεζε ηεο γλψζεο, είλαη πηζαλφ λα εμαξηψληαη απφ ηελ επηηπρία θαη ηηο ηθαλνπνηήζεηο πνπ απνιακβάλνπλ ηα παηδηά θαηά ηα πξψηα ρξφληα ζην 8

9 λεπηαγσγείν. Δίλαη αθξηβψο απηά ηα ρξφληα θαηά ηα νπνία ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ έλλνηεο, γλψζεηο, δεμηφηεηεο θαη ζηάζεηο δσήο, νη νπνίεο εμππεξεηνχλ σο ζηαζεξή βάζε γηα ηε κεηέπεηηα κάζεζε (Pronin Fromberg, 2000, ζ. 22). Σα παηδηά δελ πξέπεη λα καζαίλνπλ ιφγσ ηεο αγάπεο ή ηνπ θφβνπ ηνπο γηα ην δάζθαιν, αιιά ιφγσ ηεο αγάπεο ηνπο γηα ηε κάζεζε. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ ζα πξέπεη ν θάζε εθπαηδεπηηθφο λα αλαινγηζηεί κήπσο ν ηξφπνο δηδαζθαιίαο ηνπ έρεη γίλεη παξαπιήζηνο κε εθείλνλ ηνλ ηξφπν, πνπ ρξεζηκνπνηνχζε θάπνηνο δηθφο ηνπ δάζθαινο ζην παξειζφλ, θαη δελ ηνπ θέληξηδε ηδηαίηεξα ην ελδηαθέξνλ. Πνιιέο θνξέο νη ζχγρξνλνη εθπαηδεπηηθνί, εθαξκφδνληαο κελ, ζχγρξνλεο παηδαγσγηθέο πξνζεγγίζεηο θαη κεζφδνπο δηδαζθαιίαο, πέθηνπλ άζειά ηνπο ζηελ παγίδα ηεο κίκεζεο. Γηάθνξεο απνδεθηέο θαη νηθείεο ζηνλ Έιιελα εθπαηδεπηηθφ, ζηξαηεγηθέο δηδαζθαιίαο φπσο ε κνλνινγηθφ δηαιεθηηθή ζηνλ ρψξν ηεο δεκνηηθήο εθπαίδεπζεο ή θάπνηεο «θνηλφηππεο» δξαζηεξηφηεηεο ζην λεπηαγσγείν, φπσο ε βεβηαζκέλε θαη πηεζηηθή ζπγθέληξσζε ζηνλ θχθιν, θαηαδηθάδνπλ ηνπο καζεηέο ζε παζεηηθφηεηα. (McLeish, 1976 Gage & Berliner, 1988, ζ. 397, φπσο αλαθέξεηαη ζην Μαηζαγγνχξαο, ζει. 407) Σέηνηνπ είδνπο ζηξαηεγηθέο «εχθνιεο ιχζεο» πέξα απφ ην λα κελ ιακβάλνπλ ππφςε ηα αηνκηθά ελδηαθέξνληα θαη ηηο δπλαηφηεηεο ησλ καζεηψλ, ζπκβάιινπλ ζηελ δηαηψληζε πξνβιεκαηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ θαηαζηάζεσλ, παξεκπνδίδνληαο λέεο θαη πην παηδνθεληξηθέο πξνζεγγίζεηο λα αλαδσππξψζνπλ ην παηδηθφ ελδηαθέξνλ γηα κάζεζε. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη νη πεξηζζφηεξνη δάζθαινη δελ είλαη ζε ζέζε λα δψζνπλ ζηνπο καζεηέο ηνπο απαληήζεηο ζε εξσηήζεηο ηνπο ζρεηηθά κε ην λφεκα ησλ δξαζηεξηνηήησλ. Απηφ πνπ ζπκβαίλεη ζπλήζσο, είλαη νη έηνηκεο απαληήζεηο ηνπ ηχπνπ «ην ρξεηάδεζηε γηα ην κέιινλ ζαο» θιπ. Σν βαζηθφ εξψηεκα πνπ πξνθχπηεη φκσο, είλαη γηαηί λα κπαίλνπκε ζηελ δηαδηθαζία απηψλ ησλ ιχζεσλ ηζέπεο; Γηαηί λα κελ πξνιάβνπκε ηηο εξσηήζεηο ζθνπψλ νη νπνίεο ππνζάιπνπλ ην γεγνλφο, φηη απηφ πνπ γίλεηαη εθείλε ηελ ζηηγκή κέζα ζηελ ηάμε δελ έρεη λφεκα γηα ηνπο καζεηέο; Μ απηφλ ηνλ ηξφπν, γίλεηαη θαηαλνεηφ, φηη εάλ ε δξαζηεξηφηεηα ε νπνία έιαβε ρψξα πξηλ απφ ηελ εξψηεζε ηνπ καζεηή ήηαλ ελδηαθέξνπζα γη απηφλ, είλαη πηζαλφ ν καζεηήο απηφο λα κελ είρε απεπζχλεη πνηέ ηελ εξψηεζε! Απηφ ζα ζπλέβαηλε γηαηί πνιχ απιά ν καζεηήο ζα είρε έλα εζσηεξηθφ θίλεηξν γηα ζπκκεηάζρεη ζηελ 9

10 δξαζηεξηφηεηα κε ελεξγεηηθφ ηξφπν. Ο J. Bruner (1966) κίιεζε γηα ηξηα είδε εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ: ηελ πεξηέξγεηα, ηελ επηδεμηφηεηα θαη ηελ επάξθεηα. χκθσλα κε ηνλ ίδην ην 1990 πάλσ ζηηο «πξάμεηο λνήκαηνο», αληηιακβάλεηαη θαλείο φηη είλαη αδχλαηνλ λα θαηαλνήζνπκε ηνλ ηξφπν πνπ ζθέπηεηαη, ζπκπεξηθέξεηαη θαη επηθνηλσλεί έλα αλζξψπηλν νλ, αλ δελ ιάβνπκε ππφςε καο φηη απνηειεί ζέκα επηβίσζεο ην λα πξνζδψζεη λφεκα ζηηο πξάμεηο ηνπ, ζ απηφ πνπ είλαη ζ απηά πνπ ζπκβαίλνπλ θαη λα κνηξαζηεί απηφ ην λφεκα κε ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ. Γηα λα εκπιαθεί ν καζεηήο ελεξγά ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ζα πξέπεη φπσο πξναλαθέξζεθε, λα κηιάκε γηα δξαζηεξηφηεηεο πνπ έρνπλ λφεκα αιιά θαη ελδηαθέξνλ γη απηφλ. Ζ δπλαηφηεηα εκπινθήο θαη ζχλδεζεο ηνπ εαπηνχ ηνπ, ε χπαξμε ζθνπνχ θαη δξάζεο απφ ηελ πιεπξά ηνπ θαη ε κειινληηθή δηάζηαζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο θαζνξίδνπλ ην αλ ε πξάμε απηή έρεη λφεκα ή φρη γηα ηνλ καζεηή (Υαηδεγεσξγίνπ, 2004, ζ 399). ε ζπλάξηεζε κε ηα παξαπάλσ, πξνζπαζψληαο λα θαηαλνήζνπκε ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ζπκκεηνρήο ησλ παηδηψλ ζηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, ζα πξέπεη πξψηα λα πξνζδηνξίζνπκε, ηηο αλάγθεο ησλ καζεηψλ κέζα ζε κηα ζρνιηθή ηάμε. Πέξα απφ ηηο αλάγθεο ηεο επηβίσζεο, ν Glasser (1984, 1986), ζηε ζεσξία ειέγρνπ πνπ πξφηεηλε, έθαλε ιφγν γηα αλάγθεο νη νπνίεο θαίλεηαη φηη κπνξνχλ λα ηθαλνπνηεζνχλ θαη κέζα ζηα πιαίζηα κηαο ζρνιηθήο ηάμεο. Ζ πξψηε απφ απηέο, είλαη ε αλάγθε λα αλήθεη ν καζεηήο ζε κηα νκάδα ζηα πιαίζηα κηαο ηάμεο κε δεθηηθή, επράξηζηε θαη θηιφμελε αηκφζθαηξα φπνπ φιεο νη πξνζπάζεηεο ηνπ γίλνληαη δεθηέο. Ζ αλάγθε γηα ηζρχ θαίλεηαη φηη είλαη πνιχ ζεκαληηθή ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ. Δίλαη γεγνλφο, φηη κέζσ δξαζηεξηνηήησλ αλάζεζεο ππεχζπλσλ εγεηηθψλ ξφισλ γηα ηελ εθηέιεζε δηαθφξσλ εξγαζηψλ θαζψο θαη 10

11 κε ηελ παξάιιειε ρξήζε νκαδηθψλ ή πξνζσπηθψλ επαίλσλ, κπνξνχκε λα δψζνπκε ηελ επθαηξία ζηα παηδηά φρη κφλν λα κηιήζνπλ, αιιά αθφκε θαη λα δηδάμνπλ. Πνιιέο θνξέο νη καζεηέο απνθφπηνληαη απ ηελ δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ ή θαινχληαη λα αθνινπζήζνπλ θαλφλεο νη νπνίνη ηνπο απνδφζεθαλ γηα θαζνιηθή ηήξεζε θαη δελ ζεζπίζηεθαλ κε δεκνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο κέζα ζηελ ηάμε. Γελ είλαη ιίγεο νη ρψξεο ησλ νπνίσλ ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα δελ πξνζαλαηνιίδνληαη ζηελ ειεχζεξε έθθξαζε ησλ καζεηψλ θαηαζηέιινληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν θάζε απφπεηξα δεκηνπξγηθφηεηαο. Σν ζρνιείν πξέπεη λα πάςεη λα απνηειεί έλαλ δεζκεπηηθφ παξάγνληα ζηελ δσή ησλ παηδηψλ. Αληίζεηα πξέπεη λα ηα παξαθηλήζνπκε ψζηε ηα ίδηα λα πξνζπαζήζνπλ λα δεζκεπηνχλ κε απηφ, κέζσ επράξηζησλ θαη άθξσο ελδηαθεξφλησλ γη απηά, δξαζηεξηνηήησλ. Γελ πξέπεη λα ιεζκνλνχκε έηζη, ηελ αλάγθε ησλ παηδηψλ γηα ειεπζεξία. Σέινο ζα αλαθεξζεί ίζσο ε ζεκαληηθφηεξε αλάγθε κέζα απ ηελ νπηηθή γσλία ησλ παηδηψλ. Πξφθεηηαη γηα κηα αλάγθε ε νπνία ζπάληα ιακβάλεηαη ππφςε απ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη είλαη ε αλάγθε λα πεξλάκε σξαία. Καηά ηε δηεμαγσγή κηαο δηδαζθαιίαο, ν θάζε δηδάζθσλ βξίζθεηαη ζπλερψο ζε κηα θαηάζηαζε αληηκεηψπηζεο δηαθφξσλ πξνβιεκάησλ, φπσο νη ρξνληθνί πεξηνξηζκνί, ε δηδαθηέα χιε θαη ε θαζεκεξηλή ξνπηίλα φπνπ πεξηνξίδεη ηφζν ηηο δπλαηφηεηεο ηνπ γηα δεκηνπξγία φζν θαη γηα δηαζεκαηηθέο πξνζεγγίζεηο. απηφ ην ζεκείν, ν ξφινο ηνπ δαζθάινπ είλαη λα δείρλεη ζηνπο καζεηέο φηη ε δηαδηθαζία δηδαθηηθήο κάζεζεο είλαη κηα δηαδηθαζία πνπ κπνξνχλ λα απνιαχζνπλ φινη. Σν πεξηβάιινλ πξέπεη λα είλαη επράξηζην γηα λα κάζεη θάπνηνο θαη λα ζπκπιεξψλεηαη απφ ην ρηνχκνξ θαη ηνλ ελζνπζηαζκφ ηνπ δαζθάινπ πάλσ ζην ζέκα πνπ δνπιεχεη ε ηάμε. 11

12 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2. ΣΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2.1. ΤΓΥΡΟΝΔ ΘΔΧΡΖΔΗ Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη έληνλε θηλεηηθφηεηα ζην ρψξν ηεο δηδαθηηθήο. Ζ επνρή καο έρεη αλάγθε απφ παηδνθεληξηθέο θαη ζχγρξνλεο πξνζεγγίζεηο. Ο φξνο «παηδνθεληξηθή δηδαζθαιία ζηηο κέξεο καο, ζεκαίλεη θάηη πην ζχλζεην, πην δεκηνπξγηθφ απφ ηελ απιή κειέηε ηνπ παηδηνχ. Ζ αληίιεςε ησλ θιαζζηθψλ παηδαγσγψλ γηα θαιή κειέηε ηεο παηδηθήο ειηθίαο, κε ζθνπφ ηελ νδήγεζε ζε γεληθά ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ηε δηακφξθσζε ηεο παξέκβαζήο καο ζε κνξθσηηθέο δηαδηθαζίεο, δελ επαξθεί γηα ηελ νξγάλσζε ελφο παηδνθεληξηθνχ πξνγξάκκαηνο. Ζ ζεκαζία ησλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία είλαη επξχηαηα απνδεθηή. Έλα απφ ηα βαζηθά κεηνλεθηήκαηα ηεο παξαδνζηαθήο αγσγήο εληνπίδεηαη ζην φηη νη εζσηεξηθέο αλάγθεο ησλ παηδηψλ, φρη κφλν δελ ιακβάλνληαη ζνβαξά ππφςε, αιιά θαη ζηελ πξνζπάζεηα πνπ θαηαβάιιεηαη λα θαηαζηνχλ νη καζεηέο θνηλσλνί επηβεβιεκέλσλ πεξηερνκέλσλ κάζεζεο, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο έξρνληαη ζε ζχγθξνπζε κε ηα εζσηεξηθά ηνπο θίλεηξα κε ηνπο επηβαιιφκελνπο καζεζηαθνχο ζηφρνπο θαη ηα γλσζηά ζε φινπο απνηειέζκαηα φπσο αδηαθνξία, επηζεηηθφηεηα, θαθή επίδνζε ζηα καζήκαηα θιπ. (Κνπηζνπβάλνπ, Δ., Υξπζαθίδεο, Κ. 2002). Σα βέιηηζηα απνηειέζκαηα, επηηπγράλνληαη ζε αληίζεηε πεξίπησζε φπνπ έρνπκε ηαχηηζε κεηαμχ καζεηηθψλ ελδηαθεξφλησλ θαη καζεζηαθψλ ζηφρσλ. Ωζηφζν, γηα λα κπνξνχκε λα θάλνπκε ιφγν γηα ηελ επηηπρία ελφο ηφζν θηιφδνμνπ εγρεηξήκαηνο, δελ αξθεί κφλν ε πξνζπάζεηα γηα λα γλσξίζνπλ νη εθπαηδεπηηθνί ηηο ηδηαίηεξεο αλάγθεο ησλ παηδηψλ, ηα ελδηαθέξνληά ηνπο, ηα φλεηξα θαη ηηο επηδηψμεηο ηνπο, αιιά θαη λα ππάξμεη πξψηα απ φια θαηαλφεζε απέλαληη ζηηο αλάγθεο ησλ παηδηψλ θαη ζέιεζε ζην λα επηηχρνπκε ην θάηη παξαπάλσ απφ ηηο δπλαηφηεηέο καο. 12

13 2.1.1 Ζ ζπκβνιή ηνπ George Szekely Αλακθίβνια, έλα ζρνιηθφ κάζεκα φπνπ ηα παηδηά ζα μέθεπγαλ απφ ηε ξνπηίλα ηεο δηδαθηηθήο ηνπο θαζεκεξηλφηεηαο κέζσ λέσλ θαη πξσηφηππσλ γη απηά κνξθψλ δηδαζθαιίαο, ζα απνηεινχζε κηα φαζε ζην ηεηξάσξν ή πεληάσξν εκεξήζην ηνπο ζρνιηθφ πξφγξακκα. Πφζνη απφ εκάο δελ ζπκνχληαη νξηζκέλνπο δάζθαινπο πνπ καο έθαλαλ λα πεξλάκε σξαία ζηελ ηάμε? Αλάκεζα ζηνπο δάζθαινπο ή ζηνπο θαζεγεηέο θάζε ζρνιείνπ ππάξρνπλ κεξηθνί πνπ φηη δηδάζθνπλ ην δηδάζθνπλ έηζη ψζηε φιε ε ηάμε λα πεξλάεη σξαία (Υαηδεγεσξγίνπ, 2004, ζ 303). Ο Ζ. Μαηζαγγνχξαο (2007, ζει. 409) αλαγλσξίδνληαο ηελ αμία ηνπ ρηνχκνξ θαη ηνπ ελζνπζηαζκνχ ηνπ εθπαηδεπηηθνχ, θαηαιήγεη: «Τν πινύζην ζέακα πνπ παξέρεη ε επνρή καο κε ηελ ηειεόξαζε, έρεη αλεβάζεη ηα θξηηήξηα ησλ καζεηώλ γηα ηελ αμηνιόγεζε ηεο δξακαηνπνίεζεο, αιά απηό ζίγνπξα δελ ζεκαίλεη όηη ν εθπαηδεπηηθόο πξέπεη λα πεξλά ζε ππεξβνιέο εμεδεηεκέλνπ ζεαηξηληζκνύ» Πνιινί είλαη απηνί πνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ε ρξήζε ηνπ ρηνχκνξ, ηνπ ελζνπζηαζκνχ αιιά θαη κηαο πεξηπεηεηψδνπο ρξήζεο ηνπ ιφγνπ κπνξνχλ λα επηθέξνπλ εμαηξεηηθά απνηειέζκαηα ζηε δηαδηθαζία ηεο δηδαζθαιίαο - κάζεζεο. Ωζηφζν, ζρεδφλ ε πιεηνςεθία ησλ ππνζηεξηθηψλ ηεο άπνςεο απηήο, αλαδεηά κεζφδνπο θαη ηερληθέο γηα έλα πην «δσεξφ κάζεκα», φρη ζηα έγθαηα ηεο θαληαζίαο ηνπο, αιιά ζε εθαηνκκχξηα δεκνζηεπκέλα επηζηεκνληθά άξζξα ςπρνινγίαο θαη παηδαγσγηθήο, θάλνληαο απιά πινπζηφηεξεο ηηο εηαηξίεο ησλ e-journals. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο, ε ιχζε βξίζθεηαη ηφζν θνληά, φκσο ν κνλνδξνκηθά απνδεθηφο αθαδεκατθφο πξνζαλαηνιηζκφο, απνθφπηεη θάζε απφπεηξα εθαξκνγήο λέσλ κεζφδσλ. Σα κηθξά παηδηά κπνξεί λα εζηηάζνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο πάλσ ζε απηά ηα ζέκαηα ηα νπνία νη ελήιηθνη ζεσξνχλ δεπηεξεχνληα. Γη απηφ ε ςπρνινγηθή κειέηε ηεο αλάπηπμεο ηνπ παηδηνχ, αλ θαη είλαη κηα ζεκαληηθή πεγή, είλαη αλεπαξθήο γηα λα ρξεζηκεχζεη σο θέληξν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο. Σν θέληξν ηεο πξνζρνιηθήο εθπαίδεπζεο είλαη εθείλεο νη δξαζηεξηφηεηεο ζηηο νπνίεο ηα παηδηά κπνξνχλ λα αθνζησζνχλ. Οη πξνζσπηθέο θνπιηνχξεο ησλ παηδηψλ θαη ε γλψζε ησλ γεγνλφησλ πξνθαινχλ ηε ζπκκεηνρή ηνπο (Pronin Fromberg, 2000, ζ. 132). 13

14 Αληηηηζέκελνο ζηνλ ζπληεξεηηζκφ θαη ηηο ζθνπξηαζκέλεο εθπαηδεπηηθέο αληηιήςεηο ηνπ ρζεο, πνπ γίλνληαη θαλεξά παξαπάλσ ζην δεχηεξν απφζπαζκα, ν θαζεγεηήο ηνπ ηκήκαηνο θαιψλ ηερλψλ ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηνπ Kentucky, George Szekely, θάλνληαο έλα κεγάιν θαη ζαξξαιέν βήκα, δελ θνβήζεθε λα πεξάζεη αθφκε θαη ζε ππεξβνιέο εμεδεηεκέλνπ ζεαηξηληζκνχ (Szekely, 1990). Δθαξκφδνληαο ην πξφγξακκα «Αλαθαιχπηνληαο ηελ ηέρλε κέζσ ηνπ παηρληδηνχ», ππνζηήξημε φηη γηα θάζε δξάζε κέζσ ηνπ παηρληδηνχ, ππάξρεη πάληα θαη κηα αληίζηνηρε αληίδξαζε. Ζ ηθαλφηεηα ηνπ εθπαηδεπηηθνχ λα δεκηνπξγεί έλα παηρληδηάξηθν θαη γεκάην ρηνχκνξ καζεζηαθφ πεξηβάιινλ σζεί ηνπο καζεηέο ζ έλα επράξηζην εθπαηδεπηηθφ ηαμίδη κέζσ κηαο δσληαλήο απεηθφληζεο ηνπ καζήκαηνο θαη θαηφπηλ κέζσ ηεο επηκέξνπο αλάιπζήο ηνπ εκπιέθνληαο πάληα φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξεο αηζζήζεηο. Φαληαζηείηε κηα ηάμε φπνπ ν εθπαηδεπηηθφο θάζε θνξά ζα κεηακθηεδφηαλ ζχκθσλα κε ηελ εθάζηνηε πεξίζηαζε, ζα εκθάληδε ζπλερψο λέεο εθπιήμεηο απφ ηηο ηζέπεο ηνπ θαη ζα νδεγνχζε ηα παηδηά ζε θαληαζηηθά κέξε ζπλδπάδνληαο εθπαίδεπζε θαη ςπραγσγία! Ζ αίζνπζα δηδαζθαιίαο είλαη έλαο θακβάο δεκηνπξγίαο γηα ην δάζθαιν θαη παξάιιεια έλαο ρψξνο έθθξαζεο, κάζεζεο θαη παηρληδηνχ γηα ηα κηθξά παηδηά. Δθεί, αλά πάζα ζηηγκή κπνξεί ην θαζεηί θαη ν θαζέλαο 14

15 λα κεηαηξαπνχλ ζε νηηδήπνηε ή λα κεηαβνχλ νπνπδήπνηε κε έλα απιφ θιείζηκν ησλ καηηψλ! Μπαίλνληαο θάπνηνο ζε κηα ζρνιηθή αίζνπζα λεπίσλ είλαη πνιχ εχθνιν λα παξαηεξήζεη ηα παξάζπξα, ηα ηξαπεδάθηα, ηηο γσληέο ή ηα ρξψκαηα ζηνπο ηνίρνπο. Σν δχζθνιν είλαη λα παξαηεξήζεη ηνλ νδεγφ ηνπ θνξηεγνχ, ηνλ αφξαην ειέθαληα πνπ θξχθηεθε κέζα ζην θνπθιφζπηην ή λα γεπηεί ηελ ππέξνρε γεχζε ηεο ζνχπαο πνπ ηξψεη ε θνχθια ηεο κηθξήο Καηεξίλαο. Ζ δηδαζθαιία ησλ παηδηψλ ηεο λεπηαθήο ειηθίαο είλαη κηα πνιχ δεκηνπξγηθή δξαζηεξηφηεηα ε νπνία απαηηεί παηρληδηάξηθν θαη δσεξφ ζρεδηαζκφ ηνπ ρψξνπ, επηινγή ησλ θαηάιιεισλ πιηθψλ κα πάλσ απ φια ηελ πξνζθνξά ελφο θιίκαηνο απνδνρήο, ραξάο θαη κάζεζεο κέζσ ηνπ παηρληδηνχ. Δίλαη γεγνλφο φηη πνιιέο θνξέο ηα παηδηά βιέπνπλ θαη αηζζάλνληαη πξάγκαηα πνπ νη ελήιηθεο αδπλαηνχλ. ρεδηάδνληαο κηα δξαζηεξηφηεηα δηαρσξηζκνχ ησλ ρξσκάησλ ησλ καξθαδφξσλ ζην θέληξν ηνπ θχθινπ, ν εθπαηδεπηηθφο βιέπεη κηα ηειείσο λέα δξαζηεξηφηεηα ζε ζρέζε κε απηήλ πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ηελ πξνεγνχκελε εκέξα θαη ζρεηηδφηαλ κε ηνπο κήλεο. Κάπνηα παηδηά σζηφζν, ζπγθξίλνληαο ηηο δξαζηεξηφηεηεο ησλ πνιχρξσκσλ θαξηψλ ησλ κελψλ κε ηα ρξψκαηα ησλ καξθαδφξσλ πνπ έιαβαλ ρψξα κέζα ζηνλ θχθιν, βηψλνπλ κηα επαλάιεςε ηνπ ηξφπνπ κάζεζεο θαη ηνπ ρξφλνπ ηνπο ζηελ ηάμε. Φαληαζηείηε πφζν κεγάιε έθπιεμε ζα ήηαλ γηα ηα παηδηά, εάλ έβιεπαλ κηα κέξα ηνλ θχθιν ζθεπαζκέλν απφ έλα ηεξάζηην παλί, φπνπ κέζα ηνπ ζα βξίζθνληαλ ν ζεζαπξφο ηνπ αιή κπακπά θαη ρσξηζκέλνη ζε ρξσκαηηθέο νκάδεο λα θαηαθέξνπλ λα ηνλ δηαρσξίζνπλ, λα ηνλ θαηακεηξήζνπλ θαη λα ηνλ ζπγθεληξψζνπλ! Σέηνηνπ είδνπο δξαζηεξηφηεηεο γεκίδνπλ ηα παηδηά κε ραξά θαη ηα παξαθηλνχλ λα θάλνπλ ην «καζεζηαθφ ηαμίδη». Έλα ηαμίδη ην νπνίν πξψηηζηνο πξέπεη λα πείζεη ηα παηδηά φηη αμίδεη ηνλ θφπν λα ην θάλνπλ θαη ζα ηνπο δψζεη θίλεηξα κε ζθνπφ λα κελ απνβηβαζηνχλ πξφσξα. Κχξηνο ζηφρνο ηνπ ηαμηδηνχ είλαη ν πξννξηζκφο, φπνπ εάλ δελ πξνθαιεί πξαγκαηηθφ ελδηαθέξνλ ζηα παηδηά ην ηαμίδη δελ κπνξεί λα γίλεη. Πνιχ ζεκαληηθφο σζηφζν, ζεσξείηαη θαη ν ξφινο ηεο επηθνηλσλίαο, δεδνκέλνπ φηη είλαη πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθή φηαλ επηηπγράλεηαη κέζσ θηλήζεσλ θαη εθθξάζεσλ ηνπ ζψκαηνο. ηαλ ν δάζθαινο θηλείηαη θαη αιιειεπηδξά καδί κε ηα παηδηά, ηα ελζαξξχλεη φιν θαη πεξηζζφηεξν λα ζπλερίζνπλ. 15

16 Παξφιν πνπ νη εθπαηδεπηηθέο αληηιήςεηο θαη πξαθηηθέο ηνπ Szekely δηαθαηέρνληαλ απφ έλα έληνλν πλεχκα ελζνπζηαζκνχ θαη αλεμάληιεηεο θαληαζίαο, ν ίδηνο ππέζεζε φηη θάηη πνπ ζα ελδηέθεξε ηνλ ίδην, ζα ελδηέθεξε θαη ηνπο άιινπο ζηνλ ίδην βαζκφ. Ζ παξάιεηςε λα αλαγλσξίζεη φηη ην επίθεληξν κηαο δηδαζθαιίαο είλαη νη καζεηέο θαη φρη ηα θαληαρηεξά ζθεληθά θαη νη πξσηφηππεο δξαζηεξηφηεηεο, ηνλ ψζεζαλ ζην «ζχλδξνκν ηνπ performer». Πνιιέο θνξέο ε ζχιιεςε κηαο κεγαιεηψδνπο ηδέαο ε νπνία ζα δεκηνπξγνχζε ίζσο κηα ηέιεηα εηθνληθά δξαζηεξηφηεηα ζε έλα ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, είλαη δπλαηφλ είηε λα παξαιείςεη ηηο παηδαγσγηθέο πξνεθηάζεηο ηηο, είηε λα κελ θέξεη ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα απινχζηαηα γηαηί δελ ζπκβαδίδεη κε ηα ελδηαθέξνληα ησλ παηδηψλ ΟΗ ΣΟΥΟΗ ΣΟΤ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΟ Ζ αλάπηπμε ηεο δεκηνπξγηθόηεηαο θαη ηεο θαληαζίαο Ζ αλάγθε λα εθπαηδεχνπκε ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο δίλνληαο έκθαζε θαη ελζαξξχλνληαο ηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηε θαληαζία ηνπο έγθεηηαη ζηελ αλάγθε γηα κηα θαιχηεξε θνηλσλία φρη κφλν ζην κέιινλ, αιιά ζην εδψ θαη ην ηψξα (Duffy B., 2003). Ζ εθπαίδεπζε ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο πξνβάιιεη ε ίδηα ηζρπξά επηρεηξήκαηα γηα ηελ χπαξμή ηεο. Δλζαξξχλνληαο ηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηε θαληαζία πξνάγνπκε ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ λα δηεξεπλνχλ θαη λα θαηαλννχλ ηνλ θφζκν γχξσ ηνπο θαη ηνπο δίλνπκε πεξηζζφηεξεο επθαηξίεο ψζηε λα θάλνπλ λένπο ζπζρεηηζκνχο θαη λα θαηαλνήζνπλ πεξηζζφηεξα πξάγκαηα. Σα λήπηα έρνπλ κηα έκθπηε πεξηέξγεηα ηφζν γηα ηνπο αλζξψπνπο, φζν θαη γηα ηνλ πεξηβάιινληα θφζκν, ζέινληαο ζπλέρεηα λα καζαίλνπλ πεξηζζφηεξα ζρεηηθά κε απηά. Με ηελ άλνδφ ηνπο ζην καγηθφ ραιί ηεο θαληαζίαο, κπνξνχλ αλά πάζα ζηηγκή λα κεηαθεξζνχλ απφ ην παξφλ ζην παξειζφλ θαη ζην κέιινλ, ζε θάηη πνπ κπνξεί λα ππάξρεη ή αθφκε θαη ζε θάηη πνπ είλαη αδχλαην λα θαλεί. Υξεζηκνπνηψληαο ηε δχλακε ησλ αηζζήζεψλ ηνπο, απειεπζεξψλνληαη απφ ηα νξηνζεηεκέλα πιαίζηα ηνπ θφζκνπ πνπ κπνξνχλ λα αληηιεθζνχλ, αλνίγνληαο ηα θηεξά ηνπο ζε λνεηηθά ηαμίδηα θνκκέλα θαη ξακκέλα ζηα κέηξα ηνπο! 16

17 Αλάκεζα ζηε δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία θαη ην παηρλίδη, ππάξρνπλ πνιιά θνηλά ζηνηρεία θαη γλσξίζκαηα. Σν παηρλίδη θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα κνηξάδνληαη πνιιά θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, κε απνηέιεζκα ην παηρλίδη λα ζεσξείηαη πνιιέο θνξέο σο κέξνο ηεο δεκηνπξγηθήο δηαδηθαζίαο. χκθσλα κε ηνλ Moyles ε θαληαζία θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα απνηεινχλ βαζηθά ζηνηρεία ηνπ παηρληδηνχ, θαζψο ε δηάζεζε γηα παηρλίδη παξακέλεη κέξνο ηεο δεκηνπξγηθήο δηαδηθαζίαο θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηεο δσήο. Σν παηρλίδη πξνάγεη ηελ επειημία θαη ηηο δεμηφηεηεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ πνπ ρξεηάδεηαη θάπνηνο γηα λα είλαη δεκηνπξγηθφο. πλερίδνληαο ην παηδί λα παίδεη θαζψο κεγαιψλεη, κπνξεί λα παίξλεη πιεξνθνξίεο κέζσ φισλ ησλ αηζζήζεψλ ηνπ αληί λα πεξηνξίδεηαη ζε πιεξνθνξίεο νη νπνίεο πξνέξρνληαη απφ άιινπο ή απφ πξνθαζνξηζκέλα απνηειέζκαηα. Ζ δηάζεζε γηα παηρλίδη δίλεη ηελ δπλαηφηεηα λα θαιιηεξγεζεί ν ηνκέαο ηεο θαληαζίαο δίλνληάο καο ηε δπλαηφηεηα λα αληηκεησπίζνπκε ηα πηζαλά εκπφδηα κε επξεκαηηθνχο ηξφπνπο. πλεηδεηνπνηψληαο ηελ αλάγθε γηα βίσζε ησλ παηδηθψλ εκπεηξηψλ ζε βάζνο, πξέπεη ηειηθά λα είκαζηε ζίγνπξνη φηη φρη κφλν πξνζθέξνπκε ζηα παηδηά φζν ην δπλαηφλ πην επξείεο θαη ηζνξξνπεκέλεο εκπεηξίεο, αιιά θαη φηη ζπλεηδεηνπνηνχκε πφζν ζεκαληηθφ είλαη λα ηνπο εμαζθαιίδνπκε ηε δπλαηφηεηα λα θαηαλνήζνπλ ηνλ θφζκν θαιχηεξα. Κάζε δεκηνπξγηθφ θαη εκπλεπζκέλν κέζν έθθξαζεο έρεη ηηο δηθέο ηνπ ηδηφηεηεο θαη δίλεη ηηο δηθέο ηνπ ιχζεηο. ηελ πξνζπάζεηά καο λα εμαζθαιίζνπκε ηελ πξφζβαζε ησλ παηδηψλ ζε φιν ην εχξνο ησλ εκπεηξηψλ πνπ πξναλαθέξζεθαλ, ειινρεχεη ν θίλδπλνο ε πξνζέγγηζή καο λα είλαη επηθαλεηαθή θαη λα θαηαιήμνπκε λα αλαζέηνπκε ζηα παηδηά κηα ζεηξά δξαζηεξηνηήησλ, αληί λα ηνπο δίλνπκε ηελ επθαηξία λα εληξπθνχλ ηα ίδηα ζε κηα εκπεηξία. Σα παηδηά ρξεηάδνληαη ρξφλν γηα λα δηεξεπλήζνπλ θάηη θαη επθαηξίεο γηα λα επαλαιάβνπλ θαη λα επηζηξέςνπλ ζηηο εκπεηξίεο πνπ έρνπλ ήδε βηψζεη, ψζηε λα θαηαλνήζνπλ θαιχηεξα ηα πξάγκαηα Ζ αλάπηπμε ηεο ζρέζεο απνδνρήο κέζα ζ έλα θιίκα ραξάο Πψο λα κνηάδεη άξαγε ην ηδαληθφ πεξηβάιινλ κέζα ζ έλα λεπηαγσγείν; Αο θαληαζηνχκε έλα παηδί πνπ αληηιακβάλεηαη ηνλ θφζκν ζαλ έλα ζπλαξπαζηηθφ κέξνο ζην νπνίν επηβεβαηψλεη ζεηηθά ηε δσή, θαη ην θαινδέρνληαη, ην θαζνδεγνχλ θαη ην ππνζηεξίδνπλ νη ελήιηθεο ζαλ λα είλαη νη 17

18 θαιχηεξνί ηνπ θίινη! Αο θαληαζηνχκε έλα παηδί πνπ ληψζεη φηη ην εθηηκνχλ, πνπ αηζζάλεηαη ζεκαληηθφ επεηδή θαη κφλν ππάξρεη. Έλα ηέηνην παηδί ζα αλαθαιχςεη ζχληνκα ην ζαχκα ηεο δσή, ηε ραξά ηεο εμεξεχλεζεο θαη ηεο κάζεζεο, θαζψο θαη ηελ νκνξθηά ηεο θαηαλφεζεο (Whitmor, 1997). απηά ηα πιαίζηα, έλα ηέηνην παηδί πνπ ελζαξξχλεηαη λα δεη θάζε λέα ζπλεηδεηνπνίεζε ζαλ έλα δεκηνπξγηθφ βήκα ηεο εμειηθηηθήο ηνπ πνξείαο, ζα αλνηρηεί επθνιφηεξα πξνο ηνλ ζπλαξπαζηηθφ θφζκν ν νπνίνο βξίζθεηαη γχξσ ηνπ. πλεπψο ε αλάπηπμε ελφο θιίκαηνο ραξάο θαη επεκεξίαο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ, απνηειεί αδηακθηζβήηεηα έλαλ αλαπφζπαζην ξφιν ζηφρν ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο. Οηηδήπνηε ζα ιάβεη ρψξα θαηά ηελ παξακνλή ζην ζρνιείν, ζα πξέπεη λα θάλεη ηα παηδηά λα αηζζάλνληαη ραξνχκελα θαη άλεηα Ζ αγάπε γηα ηε κάζεζε θαη ην ζρνιηθό πεξηβάιινλ Σα κηθξά παηδηά έρνπλ ην δηθαίσκα λα καζαίλνπλ κε κεζφδνπο πνπ πξνσζνχλ ηε δηεξεχλεζε θαη ην παηρλίδη. Ήδε απφ λσξίο ην παηδί θαηεπζχλεη ηελ πξνζνρή ηνπ πξνο αληηθείκελα ηνπ ακεζφηεξνπ πεξηβάιινληφο ηνπ, πξνζπαζψληαο λα ην εμεξεπλήζεη. ηε ζχγρξνλε παηδαγσγηθή, ν ξφινο ησλ εζσηεξηθψλ θηλήηξσλ απνηειεί αλαπφζπαζην θνκκάηη ζηελ δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο γηα έλαλ καζεηή. Ζ πην γεληθή κνξθή κε ηελ νπνία εκθαλίδνληαη ηα θίλεηξα ηφζν γηα ηελ ζπγθέληξσζε γλψζεσλ φζν θαη ηελ απφθηεζε εκπεηξηψλ, είλαη ην παηρλίδη. Σν λεπηαγσγείν, σο αθξνγσληαίνο ιίζνο ηεο εθπαίδεπζεο, ζα πξέπεη λα δεκηνπξγεί ηα θφληα κε ηα νπνία, έλα ηεηξάρξνλν παηδί ζα παξαθηλεζεί θαη ζα ελζνπζηαζηεί κε φια εθείλα, πνπ ηειηθά κπνξνχκε λα θάλνπκε θαη λα κάζνπκε ζην ζρνιείν. Σν ζρνιείν, κπνξεί λα κεηαηξαπεί ζε έλα κέξνο πνπ ην παηδί ζα αλππνκνλεί λα πάεη. Ζ αγάπε ελφο παηδηνχ γηα ηε κάζεζε θαη ηελ απφθηεζε γλψζεσλ, κπνξεί λα εθηνμεπζεί έπεηηα απφ κηα παηγληψδε θαη ελζνπζηψδε, γεκάηε ζπγθηλήζεηο θαη επράξηζηεο εκπεηξίεο, θνίηεζε ζην λεπηαγσγείν. ε έλα λεπηαγσγείν φπνπ ηα παηδηά ζα καζαίλνπλ, φηη ηνπο θεληξίδεη ην ελδηαθέξνλ, θαηεπζχλνληαο ην ξπζκφ θαη ηνλ φγθν ησλ πιεξνθνξηψλ πνπ ζα δέρνληαη. Ζ απηφ-θαηεπζπλφκελε κάζεζε απνηειεί κηα δηαδηθαζία φπνπ νη καζεηέο αξρίδνπλ θαη αληαλαθινχλ ηε γλψζε ηελ νπνία εηζπξάηηνπλ, θαζψο επίζεο ην γεγνλφο απηφ είλαη ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηεο δηαβίνπ κάζεζεο. πσο αλαθέξεηαη, ε απηφ-θαηεπζπλφκελε κάζεζε 18

19 επηηπγράλεηαη κέζσ νξηζκέλσλ πξσηαξρηθψλ ζηνηρείσλ φπσο: ηα θίλεηξα ηεο κάζεζεο, νη γλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο, νη κεηαγλσζηηθέο ζηξαηεγηθέο θαη ε επηκνλή. Ζ κάζεζε ε νπνία βαζίδεηαη ζηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ είλαη ν θαηεμνρήλ ηξφπνο γηα ηελ αλάδεημε ησλ απηφ-θαηεπζπλφκελσλ δηαδηθαζηψλ κάζεζεο. πσο έρεη γίλεη γλσζηφ απφ αξθεηά πνξίζκαηα εξεπλψλ φπσο ησλ Dodge & Colker 1998 (φπσο αλαθέξεηαη ζην: Γαθέξκνπ, Κνπινχξε, Μπαζαγηάλλε, 2007), ηα παηδηά αλαπηχζζνπλ ζεηηθέο ζηάζεηο απέλαληη ζηε κάζεζε φηαλ εκπιέθνληαη ελεξγά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία αιιά θαη φηαλ έρνπλ ζπζηεκαηηθέο επθαηξίεο λα αιιειεπηδξνχλ κε ην θπζηθφ θαη ην θνηλσληθφ ηνπο πεξηβάιινλ Ζ απόθηεζε λέαο γλώζεο Γελ ππάξρεη θακία ακθηβνιία φηη ην παηδί καζαίλεη κέζα απφ ην παηγληψδεο δηαδηθαζίεο αθξηβψο φπσο καζαίλεη, ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα, κέζα απφ θάζε κνξθή εκπεηξίαο. Ωζηφζν, γηα ην παηδί ηεο πξνζρνιηθήο ειηθίαο δελ ππάξρεη πξαγκαηηθή δηάθξηζε αλάκεζα ζην παηρλίδη θαη ζ απηφ πνπ ν ελήιηθνο ζέιεη λα νλνκάζεη εξγαζία κε ζθνπφ ηελ απφθηεζε λέαο γλψζεο (Κσλζηαληηλφπνπινο, 2007). Θεσξψληαο φηη ην κφλν πξάγκα πνπ ιείπεη ζην παηδί απφ πιεπξάο γλψζεσλ, είλαη κηα πξαγκαηηζηηθή βάζε θαη ν ηξφπνο νξγάλσζεο ηεο πιεξνθνξίαο (Fontana, 1995), ζην ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα, βαζηθή ζέζε θαηέρεη, φπσο ζα δνχκε θαη παξαθάησ, ην παηρλίδη. Ο εθπαηδεπηηθφο ζπκκεηέρεη ζηελ παξαγσγή γλψζεο νξγαλψλνληαο ζπλήζσο κηα θαηάζηαζε πξνβιεκαηηζκνχ, πξνθεηκέλνπ ηα παηδηά λα εξκελεχζνπλ ηελ θαηάζηαζε θαη λα ελεξγήζνπλ αλαιφγσο. Μέζσ κηαο παηγληψδνπο δηδαζθαιίαο, πξνσζνχληαη λνεηηθέο δηεξγαζίεο νη νπνίεο έρνπλ ζρέζε κε έλα ζαθψο πξνζδηνξηζκέλν πιαίζην. ια ηα πξνβιήκαηα πνπ ηίζεληαη, είλαη πξαγκαηηθά θαη έρνπλ λφεκα γηα ηα παηδηά. Σν γεγνλφο απηφ, πξνζδίδεη ζην αλαηηζέκελν θαζήθνλ ζεκαζία θαη παξέρεη ζηα λήπηα ηελ επθαηξία λα αλαδείμνπλ ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη θπξίσο απφ ηελ πιεπξά ηεο εμειηθηηθήο ςπρνινγίαο, έρεη ηνληζηεί ηδηαίηεξα ε ζεκαζία ηνπ παηρληδηνχ ζηε κάζεζε θαη ζηελ ππνβνήζεζε ησλ δηαδηθαζηψλ επίιπζεο πξνβιεκάησλ. 19

20 2.3. ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΚΑΗ ΓΗΑΓΗΚΑΗΔ ΔΝΗΥΤΖ ΣΖ ΤΜΜΔΣΟΥΖ ΣΧΝ ΠΑΗΓΗΧΝ Σν παηρλίδη Σν παηρλίδη είλαη ίζσο ε πην ζνβαξή απαζρφιεζε γηα ην παηδί θαη δηαδξακαηίδεη έλαλ ηζρπξφ ξφιν ζηε δηακφξθσζε ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, ζηνλ απμαλφκελν πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ ζηνλ θφζκν θαη γεληθφηεξα ζηελ ςπρνζσκαηηθή ηνπ αλάπηπμε. Γηα ην κηθξφ παηδί, ιεηηνπξγεί ζαλ έλα ζρήκα κέζσ ηνπ νπνίνπ καζαίλεη ηνλ θφζκν θαη αλαπηχζζεηαη γλσζηηθά θαη θνηλσληθά. Σν παηδί παίδεη φπνηε βξίζθεη ηελ επθαηξία, ζηηο πην δηαθνξεηηθέο, αθφκα θαη ζηηο πην αλαπάληερεο ζπλζήθεο. Μνηάδεη ζπρλά λα είλαη κηα απξφβιεπηε δξαζηεξηφηεηα πνπ δελ ππαθνχεη ζε θαλφλεο, κε κφλε εμαίξεζε ηνπο δηθνχο ηνπ εζσηεξηθνχο θαλνληζκνχο. Κάπνηεο θνξέο, δείρλεη λα κελ έρεη ζηφρνπο άιινπο εθηφο απφ ηε δηαζθέδαζε θαη ηε ραιάξσζε ηνπ παηδηνχ πνπ παίδεη. Γη απηφ ζπρλά δε ζεσξείηαη ζνβαξφ θαη ηδίσο ζην ειιεληθφ ζρνιείν αληηκεησπίδεηαη σο έλα αλαγθαίν θαθφ, έλα ππνρξεσηηθφ δηάιιεηκα αλάκεζα ζε δχν ρξφλνπο κάζεζεο, νη νπνίνη απνηεινχλ ηελ θαηεμνρήλ «ρξήζηκε παηδηθή δξαζηεξηφηεηα». Ωζηφζν δελ είλαη έηζη. Πίζσ απφ κηα θαηλνκεληθά άηππε ή θαη άλαξρε κνξθή δξαζηεξηφηεηαο, βξίζθεηαη κηα ζπλεθηηθή εζσηεξηθή νξγάλσζε, πνπ δίλεη ζην παηδί έλα ζαθή θαη ελδηαθέξνληα ραξαθηήξα (Γεξκαλφο, 2004). Με ην παηρλίδη, ην παηδί κεηαζρεκαηίδεη ηνλ θφζκν ζχκθσλα κε ηηο επηζπκίεο ηνπ, ελψ ζηε κάζεζε κεηαζρεκαηίδεη ηνλ εαπηφ ηνπ γηα λα ζπκκνξθσζεί ζηε δνκή ηνπ θφζκνπ. πλδέεη ηηο επηζπκίεο ηνπ κε ην εγψ ηνπ, ην ξφιν ηνπ ζην παηρλίδη θαη ηνπο θαλφλεο ηνπ. Καηά ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ, ην παηδί θάλεη φηη ηνπ αξέζεη πεξηζζφηεξν λα θάλεη, ελψ ηαπηφρξνλα ππνηάζζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζε θαλφλεο κε επραξίζηεζε. Σν παηρλίδη γηα έλα παηδί, απνηειεί: 1. Μηα αλάγθε, πνπ ζπκβάιιεη ζηελ αλάπηπμή ηνπ, ζηελ βειηίσζε ησλ θηλεηηθψλ ηνπ εθδειψζεσλ, ζηε γλψζε πνπ πξέπεη λα έρεη γηα ηηο δηθέο ηνπ θπζηθέο δπλαηφηεηεο θαη ηε ζσκαηηθή ηνπ θαηάζηαζε 2. Έλα κέζνλ έθθξαζεο πνπ επλνεί ηελ πλεπκαηηθή θαη πνιηηηζηηθή ηνπ αλάπηπμε θαζψο θαη ηελ ηνπνζέηεζε ησλ λνεηηθψλ δνκψλ 20

21 3. Μηα επραξίζηεζε πνπ δηεπθνιχλεη ηελ θνηλσληθή ηνπ ζπκπεξηθνξά, ηηο δηαπξνζσπηθέο ηνπ ζρέζεηο, ηελ εμαθάληζε ηνπ εγσθεληξηζκνχ, ηελ θνηλσληθφηεηα θαη ηελ αλάπηπμε απνδνηηθήο δηάζεζεο. 4. Έλα θίλεηξν πνπ επηηξέπεη ηε ζπλαηζζεκαηηθή ηνπ αλάπηπμε, ηε δηακφξθσζε θαη ηελ επηβεβαίσζή ηνπ. Μηα άιιε κνξθή παηρληδηνχ, ε νπνία είλαη απαξαίηεην λα «εκθαλίδεηαη», λα ιεηηνπξγεί κέζα ζην ζρνιείν θαη λα θαηέρεη ζεκαληηθή ζέζε ζην πξφγξακκα ησλ καζεκάησλ θαη ζε φιε ηελ εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία, είλαη ην Θεαηξηθφ Παηρλίδη. Ζ κνξθή απηή ηπ παηρληδηνχ, κπνξεί λα ζεσξεζεί ίζσο ε αξηηφηεξε πξνζέγγηζε ησλ ελειίθσλ ζε απηφ πνπ ην παηδί ελλνεί σο παηρλίδη. Σα παηδηά ζπλέρεηα εθεπξίζθνπλ θξάζεηο φπσο: «θαληάζνπ φηη ζα ήκνπλ εγψ πξηγθίπηζζα θη εζχ πξίγθηπαο θαη ζ αγαπηφκαζηαλ!» Ζ δηάζεζε ησλ παηδηψλ λα δίλνπλ δσή ζηα αληηθείκελα απνδίδνληαο ηνπο πξνζέζεηο θαη αλαζέηνληάο ηνπο ξφινπο, πξνζθέξεη έλα επξχ πεδίν ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζην δηθφ καο θφζκν ησλ ελειίθσλ (Megrier, 1995). Ζ αδπλακία ησλ ηειεπηαίσλ λα ραξίζνπλ δσή ζην θαζεηί ή λα κεηαηξέςνπλ ζε θιάζκαηα ηνπ δεπηεξνιέπηνπ ηνλ ρσξνρξφλν, είλαη θαη ε εηδνπνηφο δηαθνξά κεηαμχ καο. Απαηηείηαη ηδηαίηεξε πξνζπάζεηα γηα λα αληηθξχζνπκε ηνλ θφζκν γχξσ καο κέζα απφ ηα κάηηα ησλ παηδηψλ. Ο P. Kergomard, ζεσξνχζε φηη ην παηρλίδη είλαη ε εξγαζία ηνπ παηδηνχ, είλαη ην επάγγεικά ηνπ θαη ε δσή ηνπ. Λακβάλνληαο ζπλεπψο ππφςε ηα παξαπάλσ, δελ ζα κπνξνχζε λα παξαιεθζεί ε ζεκαληηθφηεηα ηεο ρξήζεο ηνπ παηρληδηνχ, θαηά ηε δεκηνπξγία ελφο παηδνθεληξηθνχ πξνγξάκκαηνο Ο θόζκνο ηεο θαληαζίαο ε ζεκαζία ηεο αλαπαξάζηαζεο Σα παηδηά έρνπλ ηελ αλάγθε λα αλαπαξηζηνχλ ηηο εκπεηξίεο ηνπο, ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη ηηο ηδέεο ηνπο, γηα λα ηα δηαηεξήζνπλ ζηε κλήκε ηνπο θαη λα ηα κνηξαζηνχλ κε ηνπο άιινπο. ηαλ αλαπαξηζηνχκε θάηη, θαηαζθεπάδνπκε έλα αληηθείκελν ή έλα ζχκβνιν ην νπνίν ην αληηπξνζσπεχεη. ε κηα πξφζθαηε επίζθεςε ηεο γηαγηάο ζην ζπίηη, παξαηήξεζα φηη κφιηο έθαγε ην ζνθνιαηάθη πνπ ηεο θεξάζακε, δίπισζε πεξίηερλα ην πεξηηχιηγκα θαη πήγα λα ηεο ην πάξσ γηα λα ην πεηάμσ. Ζ γηαγηά πξνηίκεζε λα ην θξαηήζεη απαληψληαο κνπ: «Γελ μέξεηο ηη θάλνπκε κε ηνλ Απνζηνιάθε κ απηφ! ηε κηα είλαη απηνθίλεην θαη ηελ άιιε γίλεηαη πνπιάθη! Σνπ αξέζεη πνιχ λα παίδεη κε απηά!» 21

22 Ωο θνηηεηήο παηδαγσγηθήο ζρνιήο έκεηλα έθπιεθηνο κε ην πψο έλα ηφζν κηθξφ ζθνππίδη κπνξνχζε θαζεκεξηλά λα ραξίδεη ραξά θαη ελδηαθέξνλ ζε έλα ηξίρξνλν παηδί! Πφζν κάιηζηα ην γεγνλφο, φπνπ απηφ ην θνκκάηη δειαηίλα, ζπλαγσληδφηαλ ηζάμηα, ίζσο θαη ππεξηεξψληαο φισλ ησλ ππνινίπσλ παηρληδηψλ ηα νπνία ππήξραλ ζην δσκάηην ηνπ κηθξνχ Απνζηφιε! Οη ζεσξίεο πνπ αλέπηπμε ν Vygotsky (1978) απφ ηελ παξαηήξεζε ησλ παηδηψλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο δείρλνπλ ηνλ ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ξφιν ηεο θαληαζίαο ζηελ αλάπηπμε ηεο αλζξψπηλεο λφεζεο ε ηθαλφηεηα ησλ αλζξψπσλ λα θαληάδνληαη είλαη απηφ πνπ θάλεη ην αλζξψπηλν γέλνο κνλαδηθφ. Ζ εκθάληζε ηεο θαληαζίαο θαίλεηαη λα ζρεηίδεηαη κε ηελ απνγνήηεπζε πνπ δνθηκάδεη ην παηδί φηαλ δελ ηθαλνπνηνχληαη άκεζα νη επηζπκίεο ηνπ. Ζ απνγνήηεπζε απηή πξνθαιείηαη απφ ην ράζκα κεηαμχ ησλ αλαγθψλ ηνπ παηδηνχ θαη ηεο ηθαλνπνίεζήο ηνπο. Δλψ φκσο απηή ε επηζπκία δελ κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί ζηνλ πξαγκαηηθφ θφζκν, κπνξεί κέζσ ελφο «καγηθνχ παξαζχξνπ δηαθπγήο» λα ηθαλνπνηεζεί ζηνλ θαληαζηηθφ θφζκν! Έηζη ινηπφλ, ην πεξηηχιηγκα απφ ην θέξαζκα κεηαηξέπεηαη εχθνια ζε ζηεξεφ, πγξφ θαη αέξην! Ο θαληαζηηθφο θφζκνο πνπ δεκηνπξγνχλ ηα παηδηά ηνπο δίλεη ηε δπλαηφηεηα λα πινπνηήζνπλ ζηε θαληαζία ηνπο απηά πνπ δελ κπνξνχλ λα πινπνηήζνπλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Μέζσ ινηπφλ ηνπ θαληαζηηθνχ παηρληδηνχ, κπνξνχκε λα πνχκε πσο ηα παηδηά κεηψλνπλ ηηο εληάζεηο ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, ρξεζηκνπνηψληαο πνιιέο κνξθέο ζπκβνιηθήο αλαπαξάζηαζεο. Ο πξνθνξηθφο ιφγνο είλαη κηα αθφκε κνξθή, κε ηηο ιέμεηο λα αλαπαξηζηνχλ θάηη πνπ ππάξρεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ο Mathews (1994, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Duffy, 1998) ηνλίδεη πφζν ζεκαληηθφ είλαη ηα παηδηά λα απνθηήζνπλ απηήλ ηελ ηθαλφηεηα. Με απηήλ κπνξνχλ λα θαηαλνήζνπλ άιιεο κνξθέο ζπκβνιηθήο αλαπαξάζηαζεο, φπσο είλαη ν γξαπηφο ιφγνο θαη ηα καζεκαηηθά. Ζ αλαπαξάζηαζε παίδεη νπζηαζηηθφ ξφιν ζηε γλσζηηθή αλάπηπμε θαη κέζσ ηεο ζπκβνιηθήο αλαπαξάζηαζεο ηα παηδηά απνθηνχλ ηελ ηθαλφηεηα γηα αθεξεκέλε ζθέςε. ηαλ ηα παηδηά αξρίδνπλ λα δηαρσξίδνπλ ηα αληηθείκελα θαη ηηο πξάμεηο απφ ηε ζεκαζία πνπ απηά έρνπλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη λα ηα εξκελεχνπλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν, θαίλεηαη φηη δελ 22

23 εμαξηψληαη πιένλ απφ ηνλ θφζκν πνπ γίλεηαη αληηιεπηφο κφλν κε ηηο αηζζήζεηο, αιιά αξρίδνπλ λα ζθέθηνληαη κε αθεξεκέλν ηξφπν Ο ρώξνο, ηα πιηθά θαη ε νξγάλσζε ηνπ καζεζηαθνύ πεξηβάιινληνο Σν ζπγθεθξηκέλν πξφγξακκα βαζίδεηαη αξθεηά ζηνλ παξάγνληα ηεο επηινγήο ησλ πιηθψλ αιιά θαη ηελ νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ δηδαζθαιίαο. Σα πιηθά δελ είλαη απαξαίηεην λα απνηεινχλ θιαζζηθφ παηδαγσγηθφ πιηθφ νχηε λα έρνπλ θαληαρηεξέο ή πνιχρξσκεο απνρξψζεηο. Μαζεζηαθφ πιηθφ ζηελ Δ.Γ.Δ. κπνξεί λα γίλεη ην νηηδήπνηε, θαζψο ηα παηδηά ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο έρνπλ ηελ επθαηξία λα επηιέγνπλ απηά ηα πιηθά θαη λα απνθαζίζνπλ ηη ηειηθά ζέινπλ λα θάλνπλ κε απηά. Ζ λεπηαγσγφο ζρεδφλ θαζεκεξηλά δίλεη λέα εξεζίζκαηα κε άγλσζηα πιηθά, κέζσ ησλ νπνίσλ ηα παηδηά αλαθαιχπηνπλ ηηο ηδηφηεηεο ησλ αληηθεηκέλσλ ρξεζηκνπνηψληαο ηα ρέξηα, ην ζψκα θαη ηηο αηζζήζεηο ηνπο ψζηε λα πξνζπαζήζνπλ έηζη λα απαληήζνπλ ζηα εξσηήκαηά ηνπο κε ζθνπφ ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο πεξηέξγεηάο ηνπο. ηαλ ν δάζθαινο θαηά ηελ έλαξμε κηαο ζρνιηθήο εκέξαο, αθήλεη έλα θιεηζηφ θνπηί κε παξάμελα πξαγκαηάθηα πάλσ ζην ηξαπέδη, ηα παηδηά κέζσ ηεο εκπεηξίαο ησλ πξνεγνχκελσλ εκεξψλ πξνζπαζνχλ λα καληέςνπλ θαη λα αλαθαιχςνπλ ην πεξηερφκελν! Δθεί δεκηνπξγνχληαη καληεςηέο, δηάινγνη αλάκεζά ηνπο θαη ππνζέζεηο νη νπνίεο θεληξίδνπλ ην ελδηαθέξνλ ησλ παηδηψλ θαη ν παηδαγσγφο «ρηίδεη» πάλσ ζηηο απνξίεο ηνπο. Κάλνληαο ιφγν γηα δηδαζθαιία κέζσ ηνπ παηρληδηνχ, ν ρψξνο ζα πξέπεη λα πξνθαιεί ηα παηδηά λα ζπκκεηάζρνπλ, λα ζρεδηάδνπλ, λα δηαθσλνχλ θαη λα δηαπξαγκαηεχνληαη, λα εληνπίδνπλ πξνβιήκαηα θαη λα πξνζπαζνχλ λα ηα επηιχνπλ, λα δηαρεηξίδνληαη, λα ηαθηνπνηνχλ, λα δηαηεξνχλ ή λα ηξνπνπνηνχλ ην ρψξν πνπ έρνπλ ζηε δηάζεζή ηνπο, ψζηε λα αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπο, λα ηα ελζαξξχλεη λα εμεξεπλνχλ πιηθά αιά θαη ηηο ζρέζεηο ηνπο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο θαη ηνπο ελειίθνπο κε απνηέιεζκα λα θαληάδνληαη θαη λα δεκηνπξγνχλ (Pronin, Fromberg, 2000). Δδψ, ηα παηδηά ζρεδφλ θαζεκεξηλά έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα πξνβιέςνπλ ζε ηη έρεη κεηαηξαπεί ε ηάμε, κηαο θαη πνιιά πξάγκαηα έρνπλ αιιάμεη απφ ηελ δηάξζξσζή ηεο ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε εκέξα! Παξάμελα παληά πνπ θξέκνληαη απφ ην ηαβάλη, ρακειφο θσηηζκφο, θαηλνχξηεο κπξσδηέο απφ έλα παξάμελν μχιν πνπ θαίγεηαη ειεγρφκελα, αθφκε θαη έλα νιφθιεξν ιεσθνξείν πνπ δείρλεη λα έρεη 23

24 αλακκέλε ηε κεραλή ηνπ! Ακέζσο, νη ρψξνη απηνί γίλνληαη πφινο έιμεο γηα ηα λήπηα ηα νπνία δνκνχλ ηζηνξίεο, πξνζηαηεχνπλ ηνπο ρψξνπο αλαδεηψληαο ζπλερψο λέεο πιεξνθνξίεο γηα ην πνπ ηειηθά ζα κπνξνχζαλ λα πνπλ φηη βξίζθνληαη! Οη ιεπηνκέξεηεο ζηελ δηακφξθσζε ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο απνηεινχλ ζεκείν θιεηδί, δεδνκέλνπ φηη γηα λα ιάβεη ρψξα ην καζεζηαθφ ηαμίδη, ε θαληαζία εμάπηεηαη αθελφο πξψηα απφ ηελ πιεπξά ησλ παηδηψλ, θαη έπεηηα εκπινπηίδεηαη κε ηηο βνεζεηηθέο πιεξνθνξίεο ηνπ δηδάζθνληα. Ζ δηακφξθσζε ηνπ καζεζηαθνχ πεξηβάιινληνο, θαη ηα θαζεκεξηλψο ελαιιαζζφκελα πιηθά είλαη έλα απφ ηα ραξαθηεξηζηηθά ζεκεία ηνπ πξνγξάκκαηνο Οη λέεο ηερλνινγίεο έλα ηζρπξό εξγαιείν ηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο ηα κηθξά παηδηά έξρνληαη ζε επαθή ζηελ θαζεκεξηλή ηνπο δσή κε έλα εχξνο ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ πνιχ πξνηνχ θνηηήζνπλ ζην λεπηαγσγείν. Ζ ζχγρξνλε ηερλνινγία έρεη επηθέξεη ζεκειηαθέο αιιαγέο ζηελ θαζεκεξηλή δσή ησλ αλζξψπσλ. Σν λεπηαγσγείν δελ ζα κπνξνχζε λα αγλνεί απηή ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Καζψο ξφινο ηνπ είλαη λα αμηνπνηεί ηηο εκπεηξίεο πνπ έρνπλ βηψζεη ηα παηδηά ζην πεξηβάιινλ ηνπο, θαη ηηο δεμηφηεηεο πνπ έρνπλ ήδε απνθηήζεη, ηα ππνζηεξίδεη λα ηηο δηεπξχλνπλ θαη λα πξνρσξνχλ παξαπέξα ζε αλάπηπμε γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ. Σν θχξην εξψηεκα πνπ γελλάηαη εδψ, είλαη πσο κπνξνχλ φιεο απηέο νη ηερλνινγηθέο αιιαγέο λα αμηνπνηεζνχλ πξνο φθεινο ησλ καζεηψλ. Μνινλφηη πνιινί εθπαηδεπηηθνί θαη κειεηεηέο έρνπλ εθθξάζεη ηηο επηθπιάμεηο ηνπο γηα ην αλ ε ελαζρφιεζε κε ηνπο ππνινγηζηέο είλαη θαηάιιειε γηα κηθξά παηδηά, ζρεηηθέο έξεπλεο θαηέιεμαλ φηη ε θαηαιιειφηεηα ηνπο ζπλδέεηαη απνθιεηζηηθά κε ηνλ ηξφπν αμηνπνίεζεο ηνπο ζην πιαίζην ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο (Dodge & Colker, 1998, φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ ειιεληθφ νδεγφ Νεπηαγσγνχ, ζ 349). Έλαο ειεθηξνληθφο ππνινγηζηήο κπνξεί λα θάλεη «πην δσληαλφ» ην κάζεκα ζηηο πνιιέο θνξέο «κνπριηαζκέλεο» ηάμεηο ησλ ζρνιείσλ (Υαηδεγεσξγίνπ, 2004, ζ 241). Δάλ αμηνπνηεζεί θαηάιιεια ζε νξγαλσκέλν καζεζηαθφ πεξηβάιινλ απφ ελεκεξσκέλνπο εθπαηδεπηηθνχ, κπνξεί λα ελζαξξχλεη ηηο αιιειεπηδξάζεηο κεηαμχ ησλ παηδηψλ πξνσζψληαο ηελ θνηλσληθνπνίεζή ηνπο θαη εληζρχνληαο ηελ αλάπηπμή ηεο ηθαλφηεηάο ηνπο γηα 24

25 επίιπζε πξνβιεκάησλ. πσο θαη θάζε άιιν εθπαηδεπηηθφ εξγαιείν, νη ειεθηξνληθνί ππνινγηζηέο κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κε αλαπηπμηαθά θαηάιιεινπο ηξφπνπο γηα λα δηεπθνιχλνπλ ηα κηθξά παηδηά λα βηψζνπλ ζεηηθέο εκπεηξίεο κάζεζεο. ηα πιαίζηα ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο, ε ρξήζε ηεο ηερλνινγίαο θαηέρεη ζεκαληηθφηαηε ζέζε, δεδνκέλνπ φηη κεγάιν κέξνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ηνπ φπσο ζα δνχκε παξαθάησ πξνυπνζέηεη ηελ ρξήζε πνιπκεζηθψλ εθαξκνγψλ κε ηαπηφρξνλε αιιειεπίδξαζε φισλ ησλ παηδηψλ καδί. ηηο κέξεο καο είλαη αδχλαηνλ λα δερηνχκε φηη ηα κφλα ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα πνπ κπνξνχλ λα ζπλππάξμνπλ κε ην πεξηβάιινλ ηνπ λεπηαγσγείνπ είλαη ην θσηνηππηθφ κεράλεκα, ε θσηνγξαθηθή κεραλή ή ην καγλεηφθσλν. Έλαο θνηλφο Ζιεθηξνληθφο ππνινγηζηήο πιένλ, πέξα απφ ην γεγνλφο φηη αρξεζηεχεη ηα παξαπάλσ ηερλνινγηθά επηηεχγκαηα ηνπ ρζεο πξνζθέξνληαο θέξδνο ζε ρξφλν θαη έμνδα, αλνίγεη δηάπιαηα ηηο πφξηεο ησλ εθαξκνγψλ ηνπ ζε κηα λεπηαγσγφ. Σξηαληαπέληε ρξφληα αξγφηεξα απφ ηελ πξψηε εθαξκνγή ηνπ δεκνθηινχο ζφινπ πξνβνιήο IMAX, ε εθπαίδεπζε κε πνιπκεζηθά ζπζηήκαηα πξνβνιήο αληηθαηέζηεζε ηηο ζρεδφλ πιήξσο, ηηο απαξραησκέλεο πιένλ ζηηο κέξεο καο, πξνβνιέο δηαθαλεηψλ θαη ζιάηληο (Lantz E. 1998). Γηα έλα λεπηαγσγείν πνπ επδνθηκεί ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν, ην Δηθόλα 3. Γηαδξαζηηθό πεξηβάιινλ αγώλα πνδνζθαίξνπ κέζσ πξνηδέθηνξα θαη αληρλεπηώλ θίλεζεο, ε ηερλνινγία ζην κεγαιείν ηεο! θφζηνο αθφκε θαη γηα κεξηθά παξαπάλσ πιηθά ρεηξνηερλίαο κπνξεί λα είλαη απαγνξεπηηθφ, πφζν κάιινλ γηα αγνξά θάπνηνπ εθπαηδεπηηθνχ ινγηζκηθνχ. 25

26 Καζψο νη πνιπκεζηθέο εθαξκνγέο ηνπ ζήκεξα ελζσκαηψλνληαη ζηγά ζηγά ζηελ εθπαίδεπζε, αξρηθά κέζσ ππνινγηζηψλ θαη δηαδξαζηηθψλ πηλάθσλ (πξνηδέθηνξεο θαη εηδηθά ζρεδηαζκέλα εθπαηδεπηηθά ινγηζκηθά), γλσζηέο εηαηξίεο φπσο ε SONY έρνπλ παξνπζηάζεη εδψ θαη θαηξφ δηαδξαζηηθά πεξηβάιινληα δαπέδνπ, φπνπ κέζσ εηδηθψλ ινγηζκηθψλ πξνγξακκάησλ θαη αληρλεπηψλ θίλεζεο ην παηδί κφλν κε ηηο θηλήζεηο ηνπ κπνξεί λα δσγξαθίδεη, λα παίδεη κε δσάθηα, λα πξνζαλαηνιίδεηαη ή λα γξάθεη ζην πάησκα!(εηθφλα 3). Σν θφζηνο κηαο ηέηνηαο ζπζθεπήο σζηφζν είλαη αθφκε απαγνξεπηηθφ, θάηη πνπ δελ ηζρχεη κε έλαλ απιφ πξνηδέθηνξα. Οξγαλψλνληαο ηνλ ρψξν θαηάιιεια, δηαθνζκψληαο ηνλ ηφζν κε θπζηθά ζηνηρεία ηα νπνία λα ηαηξηάδνπλ κε ην θάζε ζέκα δηδαζθαιίαο, φζν θαη ζπλδπάδνληαο ηνλ κε έλα θαηάιιεια ζρεδηαζκέλν ινγηζκηθφ ηα παηδηά έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα απνιαχζνπλ ηηο εηθφλεο θαη ην ςεθηαθφ πιηθφ ζε κεγαιχηεξν εχξνο. Σειείσο αλέμνδα, έλαο εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα θάλεη ζαχκαηα ρξεζηκνπνηψληαο ηφζν πνιχπινθα πξνγξάκκαηα ζρεδηαζκνχ φπσο ηα Adobe flash, premiere, photoshop, scratch, φζν θαη πξνγξάκκαηα πνπ ππάξρνπλ ζρεδφλ ζε θάζε ππνινγηζηή φπσο ηα Microsoft powerpoint, windows movie maker θιπ δεκηνπξγψληαο κίλη ινγηζκηθά, ηαηλίεο αιιά θαη λα νξγαλψζεη θαιχηεξα ην εθπαηδεπηηθφ ηνπ πιηθφ. Φαληαζηείηε κηα δηδαζθαιία κε ζέκα ην δάζνο φπνπ ηα παηδηά ζα εμνκνίσλαλ ην πεξηβάιινλ ηεο ηάμεο ηνπο κε απηφ κηαο δνχγθιαο, κε ήρνπο ηξεράκελνπ λεξνχ, ρακειφ θσηηζκφ, δηαθφζκεζε κε πινχζηεο θπιισζηέο θαη ηελ νζφλε ηνπ πξνηδέθηνξα πνπ ζα απεηθφληδε έλαλ αξηζκφ παηδηψλ ηεο ηάμεο λα πξνζπαζνχλ λα πεξάζνπλ κε θσκηθφ ηξφπν πάλσ απφ έλαλ θνξκφ, δηδάζθνληαο πξνκαζεκαηηθέο έλλνηεο! Οη εθαξκνγέο είλαη ακέηξεηεο. Μέζσ ηνπ Ζ/Τ, ν εθπαηδεπηηθφο κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη ηειείσο αλέμνδα ζθεληθά θαη ερεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο γηα δξακαηνπνηήζεηο, λα ραξίδεη αζηείνπο ήρνπο ζπλερψο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ λα δεκηνπξγεί εθπιεθηηθά ενξηαζηηθά πεξηβάιινληα θαη λα κεγεζχλεη πιηθφ θαη απεηθνλίζεηο πνπ πνιιέο θνξέο είλαη δπζδηάθξηηα απφ φια ηα παηδηά πνπ θάζνληαη καδί. Καηά ζπλέπεηα, ε ρξήζε ηνπ πξέπεη λα γίλεηαη κε κέηξν 26

27 νχησο ψζηε ηα απνηειέζκαηα ηεο, λα κελ θαηαδηθάζνπλ ζε παζεηηθφηεηα ηα παηδηά αιιά λα θξαηήζνπλ ην ελεξγεηηθφ πιαίζην πνπ πξνζθέξεη. Δδψ, αξλεηηθά ζεκεία κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ ε δπζπηζηία ησλ εθπαηδεπηηθψλ απέλαληη ζηελ ηερλνινγία θαη ην γεγνλφο φηη ε εθπαίδεπζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ πάλσ ζε απηά ηα ινγηζκηθά είλαη αλεπαξθήο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη νη λέεο ηερλνινγίεο επεηδή εμειίζζνληαη πην γξήγνξα απφ ηηο ζεσξίεο δηδαζθαιίαο θαη κάζεζεο, θέξλνπλ ηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα πξν ηεηειεζκέλσλ θαηαζηάζεσλ θαη επηβάιινπλ ηε ζπγθξφηεζε λέσλ ζεσξήζεσλ, νη νπνίεο ζα κπνξνχζαλ λα πεξηγξάςνπλ θαη λα εξκελεχζνπλ απνηειεζκαηηθφηεξα ηηο δπλαηφηεηέο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ησλ λέσλ καζεζηαθψλ πεξηβαιιφλησλ πνπ δηακνξθψλνληαη κε ηελ αμηνπνίεζή ηνπο. Καζψο νη ζχγρξνλεο θνηλσλίεο απαηηνχλ ηνλ ηερλνινγηθφ γξακκαηηζκφ ησλ πνιηηψλ ηνπο, ε κχεζε ησλ κηθξψλ παηδηψλ ζηνλ θφζκν ηεο ζχγρξνλεο ηερλνινγίαο απφ ην λεπηαγσγείν ζπκβάιιεη ζηε δηεξεχλεζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ επθαηξηψλ ηνπο. Σίζεηαη ινηπφλ σο αλαγθαηφηεηα ε επηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζηελ πξννπηηθή ηεο θαηάιιειεο αμηνπνίεζεο ησλ ηερλνινγηθψλ επηηεπγκάησλ ζην λεπηαγσγείν (Γαθέξκνπ Υ. θαη άιινη, Διιεληθφο νδεγφο λεπηαγσγνχ, ζ 352). Αηελίδνληαο ην κέιινλ θαη πξνζδνθψληαο γηα ηηο θαιχηεξεο ησλ ζπλζεθψλ πνπ ζα ζέιακε λα απνιαχζνπλ νη επφκελεο γελεέο, δελ ζα κπνξνχζα λα παξαιείςσ ηελ ειπίδα κνπ γηα κηα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία ε νπνία ζα εκπεξηείρε ζηνηρεία ηφζν θνπηνπξηζηηθά, ηα νπνία κέξα κε ηελ εκέξα γίλνληαη φιν θαη πην πξνζβάζηκα φπσο ν ζφινο θαη ην πεξηβάιινλ πνιιαπιψλ πξνβνιψλ Σν γέιην θαη ην ρηνύκνξ ζηελ εθπαίδεπζε ηα πιαίζηα ηεο δηαδηθαζίαο δηδαθηηθήο - κάζεζεο πνιινί είλαη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ ην ρηνχκνξ ηφζν γηα λα δηαηεξήζνπλ ακείσην ην παηδηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην κάζεκα, φζν θαη γηα λα ηνπ δψζνπλ, κηα «άιιε», πην ελδηαθέξνπζα πηλειηά. Σν λεπηαγσγείν είλαη ν θαηεμνρήλ ρψξνο, φπνπ ε δεκηνπξγία θαη ε δηαηήξεζε κηαο εχζπκεο αηκφζθαηξαο, ζεσξείηαη αλ φρη επηβεβιεκέλε, απαξαίηεηε. Με βάζε ηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηεο θχζεο ηεο ςπρηθήο ελέξγεηαο, ν Φξφηλη δηαθξίλεη ηξία είδε αζηείνπ: ην ρηνχκνξ, ην επθπνιφγεκα θαη ην θσκηθφ. Σν ρηνχκνξ, πέξα απφ ηελ απειεπζέξσζε πνπ ραξίδεη, πξνζθέξεη επίζεο κεγαιείν θαη ππεξνρή, γεγνλφο πνπ ην 27

28 δηαθνξνπνηεί απφ ηα άιια δχν είδε. Σα πιενλεθηήκαηα ηεο ρξήζεο ηνπ ρηνχκνξ ζηελ πξνζρνιηθή εθπαίδεπζε εμεηάζηεθαλ απφ ηνλ Uloth (2002) ν νπνίνο έδεημε φηη ην ρηνχκνξ κεηψλεη ραξαθηεξηζηηθά ην ζηξεο ησλ καζεηψλ θαη βνεζά ζηελ δηαηήξεζε ηεο πξνζνρήο θαη ηεο απνηειεζκαηηθήο απνκλεκφλεπζεο (Chauvet S., Hofmeyer A. 2007). Δπίζεο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ην ρηνχκνξ θαη ην γέιην έρνπλ ζεηηθά ςπρνινγηθά θαη ςπρηθά νθέιε ζηνλ ηνκέα ηεο πγείαο θαη ηεο πξνζσπηθήο επεκεξίαο. Έλαο δάζθαινο ν νπνίνο δελ κνηξάδεηαη ην ρηνχκνξ ηνπ κε ηνπο καζεηέο ηνπ, ίζσο ηειηθά θαηαθέξεη ηα αληίζεηα απνηειέζκαηα, δειαδή, ηελ αχμεζε ηνπ ζηξεο ηνπο (Lee Hurren B. 2006). Απφ πεηξάκαηα πνπ έρνπλ γίλεη ζε παηδηά ηεο πξψηεο παηδηθήο ειηθίαο, ε πην απνδεθηή άπνςε είλαη φηη ην αζηείν πξνθαιείηαη, φπσο εμάιινπ θαη ζηνπο ελειίθνπο, απφ ηελ πξφζιεςε ή ηελ παξαγσγή κηαο «αζπκβαηφηεηαο» Σν παηδί πέξα απφ ηα αζηεία πνπ είλαη ζε ζέζε ιφγσ αλάπηπμεο λα πξνζιάβεη, καζαίλεη λα ζπλδέεη ηελ έλλνηα ηνπ αζηείνπ κε ηα αζηεία ησλ ελειίθσλ. Μέζα απφ ηε ζπλαηζζεκαηηθή αιιαγή κε ηνλ ελήιηθα, αλαθαιχπηεη ηε δχλακε λα δηαζθεδάζεη ηνπο άιινπο θαη πξνζπαζεί λα κηκεζεί ηνπο κεραληζκνχο ησλ κεγάισλ θαη λα πξνζαλαηνιίζεη ηηο δεκηνπξγίεο ηνπ ζε απηφ ην ζθνπφ Σν γέιην ηνπ ζπκπξσηαγσληζηή θαη ηδηαίηεξα ηνπ ελήιηθα, παίδεη ζίγνπξα ζεκαληηθφηαην ξφιν ζην λα ζπλεηδεηνπνηήζεη ην παηδί ηελ αζηεηφηεηα ησλ παξαθσληψλ πνπ απηφ πξνθαιεί θαη λα αλαθαιχςεη ζπγρξφλσο φηη κπνξεί λα δηαζθεδάζεη ηνλ άιιν (Κσλζηαληηλίδνπ έκνγινπ γηα ηνλ Bariaud, 2001). Ο Ληνχιηνο (2008), ζηελ εξγαζία ηνπ «Κσκηθό: Θεσξεηηθέο πξνζεγγίζεηο θαη έξεπλα ζε ηππηθώο αλαπηπζζόκελα παηδηά θαη παηδηά κε εηδηθέο αλάγθεο» θαηαιήγεη ζην εξψηεκα: «Πώο κπνξεί λα εληαρζεί θαη λα ρξεζηκνπνηεζεί ην θσκηθό ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία; Αλ θαη νη εκπεηξηθέο παξαηεξήζεηο δείρλνπλ όηη ην θσκηθό γίλεηαη επράξηζηα απνδεθηό από ηα παηδηά, ε έξεπλα δελ έρεη ζηξαθεί όζν ζα έπξεπε πξνο ηελ θαηεύζπλζε απηή». Γίλνληαο αξθεηέο απαληήζεηο, ζην παξαπάλσ εξψηεκα, νη ππνςήθηνη δηδάθηνξεο ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, ε θ. Κσλζηαληίλα Νεξνπιίδε θαη ν θ. Νίθνο Φσηεηλφο (2008), ζην πιαίζην ηεο έξεπλάο ηνπο, άξρηζαλ λα δηδάζθνπλ ηα καζήκαηα ζε έλα ζρνιείν ηεο Ρφδνπ κε...ρηνχκνξ, θάλνληαο ηνπο ελληάρξνλνπο καζεηέο λα μεηξειαζνχλ. Καηά ηε 28

29 δηάξθεηα ησλ δηδαζθαιηψλ, έιαβαλ ρψξα πεηξακαηηθέο δηδαζθαιίεο αξηζκεηηθήο θαη γεσκεηξίαο ρξεζηκνπνηψληαο γεινηνγξαθίεο ή θηηάρλνληαο ηζηνξίεο κε γεσκεηξηθά ζρήκαηα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ε ίδηα κέζνδνο κπνξεί λα εθαξκνζηεί ζε φια ηα ζρνιηθά καζήκαηα. Ζ ίδηα ε ρξήζε ηνπ ρηνχκνξ, βνεζά ηα παηδηά λα αιιάμνπλ αληίιεςε γηα ηνλ ξφιν ηνπ δαζθάινπ (π.ρ. απζηεξφο ηηκσξφο), ελψ ζπγθεληξψλνληαη επθνιφηεξα ζηε δηδαζθαιία θαη άξα καζαίλνπλ επθνιφηεξα. Σν κάζεκα γίλεηαη ιηγφηεξν «απεηιεηηθφ», ηδίσο «γηα ηνπο πην αδχλακνπο καζεηέο, πξάγκα πνπ βνεζά ζεκαληηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο απηνπεπνίζεζήο ηνπο. Κάηη αλάινγν επηρεηξήζεθε θαη ζηελ παξνχζα εξγαζία ζε καζεηέο ηνπ λεπηαγσγείνπ. Γηα ην πξφγξακκα ηεο ΔΓΔ, ην γέιην θαη ε επραξίζηεζε ησλ παηδηψλ απνηεινχλ αθξνγσληαίν ιίζν. Ο εθπαηδεπηηθφο πξέπεη λα είλαη ζε ζέζε λα αδξάμεη θάζε επθαηξία ε νπνία κπνξεί λα αλαδπζεί απφ ην επξχηεξν πεξηβάιινλ ηεο ηάμεο. Ση είλαη φκσο απηφ πνπ πξαγκαηηθά ζα θαλεί αζηείν ζηα παηδηά? Ζ απάληεζε θαληάδεη δχζθνιε, φκσο έλα ηαμίδη ζηα παηδηθά καο ρξφληα, ίζσο καο δψζεη πνιιέο απαληήζεηο! Μνξθαζκνί, αζηείνη ήρνη ή νκηιίεο, θξάζεηο / θφκηθο ηνπ ηχπνπ «Ωρ, ην κάηη κνπ!» θαη γεληθφηεξα ε ζπκπεξηθνξά ελφο δαζθάινπ σο «εθθνιαπηφκελνπ εκςπρσηή»,πηζαλφλ ζα είρε εμαίζηα απνηειέζκαηα φπσο ζα δνχκε θαη παξαθάησ Ο εκςπρσηηθόο ξόινο ηνπ εθπαηδεπηηθνύ Πξηλ απφ ιίγα ρξφληα έλα βηβιίν, «ην πνξηξαίην ηνπ θαιιηηέρλε ζαιηηκπάγθνπ», πεξηέγξαθε κε γιαθπξφ ηξφπν ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαιιηηέρλε πνπ κπνξεί λα καγεχεη ην θνηλφ, λα δξα θαη λα δεκηνπξγεί ζηε ζθελή ή ζηνλ δξφκν, δίλνληαο ηελ αίζζεζε φηη είλαη ηθαλφο γηα φια, φηη αλά πάζα ζηηγκή κπνξεί λα ζπκβεί νηηδήπνηε θαη θπξίσο φηη, παίξλνληαο αθνξκή απφ ην ηπραίν, κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη, λα πξνθαιέζεη ην γέιην, λα εθηεζεί θαη ηειηθά λα επηθνηλσλήζεη κε ην θνηλφ ή λα ςπραγσγήζεη. Ο ξφινο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ απέλαληη ζε κηα νκάδα παηδηψλ, ε ζέζε ηνπ 29