Εισαγωγή. Εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ψάξε, ψάξε και θα το βρεις Παίζοντας με τη δημοσιογραφική πράξη» Μορφωτικό Ίδρυμα Ε.Σ.Η.Ε.Α.

Transcript

1

2 Εισαγωγή Στις 5 Μαΐου του 2014 ολοκληρώθηκαν οι δώδεκα συναντήσεις με σχολεία οι οποίες αφορούσαν στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα που καταθέσαμε, ως Λόγου Παίγνιον, στο Μορφωτικό Ίδρυμα της Ε.Σ.Η.Ε.Α. και εγκρίθηκε στη συνέχεια από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων. Το πρόγραμμα, όπως θα φανεί από την παρακάτω έκθεση, κρίνεται εξαιρετικά επιτυχημένο σε σχέση με τους στόχους που είχαν τεθεί στην αρχική πρόταση. Η παρακάτω έκθεση αποτελεί σύνθεση των παρατηρήσεων των δύο δημοσιογράφων που συμμετείχαν ως leader - εμψυχωτές στο πρόγραμμα, των δύο παιδαγωγών που συμμετείχαν στις ομάδες των παιδιών, αναλαμβάνοντας παράλληλα όλο το οργανωτικό πλαίσιο, της ψυχολόγου που παρακολούθησε το σχεδιασμό και την πορεία του προγράμματος και τέλος του εισηγητή και επιστημονικά υπεύθυνου του εκπαιδευτικού προγράμματος.

3 Το ιστορικό του προγράμματος Πριν από το σχεδιασμό του εκπαιδευτικού προγράμματος έπρεπε να τεθούν με σαφήνεια οι εκπαιδευτικοί στόχοι, οι οποίοι θα αφορούσαν στη σχέση εφήβων μαθητών με τη δημοσιογραφία, αλλά και τα σύγχρονα μέσα διαδικτυακής ενημέρωσης. Στο πλαίσιο αυτό συναντήσαμε τον κ. Αριστοτέλη Νικολαΐδη, καθηγητή στην Α.Σ.Ο.Ε.Ε. και στο Πανεπιστήμιο Goldsmiths του Λονδίνου στον τομέα της Ηλεκτρονικής Δημοσιογραφίας και των Media. Μετά από αυτή τη συνάντηση, σχεδιάσαμε το εκπαιδευτικό μας πρόγραμμα με βάση τους τέσσερις παρακάτω στόχους: Τα παιδιά: Να αντιληφθούν βιωματικά την υποκειμενική διάσταση της δημοσιογραφικής πληροφορίας. Να καταλάβουν, δηλαδή, πως κάθε πληροφορία σχετίζεται άμεσα με τον τρόπο που την αντιλαμβάνεται ο ίδιος ο δημοσιογράφος που τη συντάσσει. Να αποκτήσουν μια δημιουργική και ηθική στάση σχετικά με τη δημοσιογραφία, αλλά και με κάθε σχολιασμό και κοινοποίηση μέσω ιστοτόπων κοινωνικής δικτύωσης. Να αντιληφθούν πως η δημοσιογραφική πράξη μπορεί να επηρεάσει, ακόμα και να διαμορφώσει την πραγματικότητα και τον κόσμο μας. Να αρθούν τα αρνητικά στερεότυπα που αφορούν στη δημοσιογραφία και στους δημοσιογράφους.

4 Ακολούθησε η παρουσίαση του προγράμματος στο Μορφωτικό Ίδρυμα και στο Διοικητικό Συμβούλιο της Ε.Σ.Η.Ε.Α., και στη συνέχεια προχωρήσαμε σε μια δοκιμαστική εφαρμογή του προγράμματος, πηγαίνοντας εμείς σε ένα σχολείο στο Χαλάνδρι. Η εμπειρία αυτή διαμόρφωσε και την τελική μορφή του προγράμματος, η οποία κατατέθηκε στο Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, από όπου πήραμε και την τελική έγκριση για την εφαρμογή του. Μετά από την προώθηση σχετικού δελτίου τύπου άρχισαν αμέσως να καλούν καθηγητές από σχολεία της Αττικής, αλλά και της επαρχίας. Τελικά, στο πρόγραμμα συμμετείχαν 450 μαθητές από 14 σχολεία της Αττικής, ενώ η λίστα αναμονής για παρακολούθηση του προγράμματος σε περίπτωση επανάληψής του φτάνει τα 50 σχολεία. Αν και δεν ήταν στους στόχους μας η προβολή του προγράμματος από τα ΜΜΕ, η θετική ανταπόκριση των καθηγητών και των μαθητών που παρακολουθούσαν το πρόγραμμα είχε ως αποτέλεσμα το ενδιαφέρον ορισμένων μέσων. Έτσι, προέκυψε ένα ολοσέλιδο αφιέρωμα στην «Εφημερίδα των Συντακτών» στις 19 Μαρτίου και μια ραδιοφωνική συνέντευξη στο σταθμό «Αθήνα 9,84» στις 11 Απριλίου.

5 Οι οπτική των δημοσιογράφων του προγράμματος Με έκθεσή τους, οι δημοσιογράφοι που συμμετείχαν ως leader εμψυχωτές επισημαίνουν τη μεγάλη ανταπόκριση που είχε το πρόγραμμα σε μαθητές και καθηγητές. Όπως αναφέρουν, οι καθηγητές ήταν ενθουσιασμένοι τόσο από τη δομή και τη φιλοσοφία του προγράμματος όσο και από τη διάθεση των μαθητών να συμμετέχουν και να συνεργάζονται δημιουργικά μεταξύ τους. Σύμφωνα με τους δημοσιογράφους «οι μαθητές φάνηκε να εξοικειώνονται με τη δημοσιογραφική πρακτική και με το γεγονός ότι υπάρχει αναπόφευκτα υποκειμενική διάσταση στη δημοσιογραφία». Σε μια ακόμη επισήμανσή τους, οι δημοσιογράφοι αναφέρονται σε ορισμένες παρατηρήσεις και σκέψεις των μαθητών, οι οποίες διεύρυναν και στους ίδιους τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τη σημασία των ΜΜΕ στην κοινωνία. Τέλος, παρατηρούν πως το νεαρό της ηλικίας των ίδιων αλλά και των υπόλοιπων παιδαγωγών του προγράμματος, συνέβαλε σε μια θετική ταύτιση των μαθητών με τους δημοσιογράφους και κατ επέκταση σε μια θετική εικόνα των μαθητών για τη δημοσιογραφία.

6 Οι παρατηρήσεις της ψυχολόγου του προγράμματος Η ψυχολόγος, σε έκθεσή της, επισημαίνει και αυτή, την επίτευξη των στόχων του προγράμματος και αναφέρεται ειδικότερα στην ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των μαθητών. Επισημαίνει επίσης τη σημασία του προγράμματος σε σχέση με τις ψυχικές διεργασίες που αφορούν σε έναν μαθητή αυτής της ηλικίας: «Οι έφηβοι βρίσκονται σε ένα ενδιάμεσο στάδιο: αρχίζουν να χάνουν την παιδική εικόνα που είχαν για τον κόσμο, αμφισβητούν τα λόγια που μέχρι τώρα δέχονταν σχεδόν αναντίρρητα και σιγά σιγά διακρίνουν τον εαυτό τους ξεχωριστό ως υποκείμενο, ως άτομο δηλαδή που αν και «υπόκειται» σε ένα κοινωνικό πλαίσιο εντούτοις καλείται να βρει τη δική του υποκειμενική ταυτότητα. Μέσα σε αυτή τη δύσκολη ψυχική διεργασία η αναζήτηση της αλήθειας, της δικής τους αλήθειας και του κόσμου μαζί, έρχονται δυναμικά στο προσκήνιο. Το πρόγραμμα ουσιαστικά τους λέει πως η πραγματικότητα έχει πολλές όψεις και πως χρειάζεται να τις μελετά κανείς για να έρθει πιο κοντά στην εύρεση της αλήθειας.»»στην αναζήτηση της αλήθειας και στην ανάπτυξη της κριτικής - υποκειμενικής σκέψης οι έφηβοι χρειάζονται τη στήριξη και την φροντίδα των ενηλίκων και της ενεργής κοινωνίας. Το πρόγραμμα που χορήγησε και πλαισίωσε ο φορέας της Ε.Σ.Η.Ε.Α. λειτούργησε ως εκπαίδευση που μιλά για το πώς γίνονται τα πράγματα στον κόσμο των «μεγάλων». Ρωτά για την εμπειρία των εφήβων απέναντι στο ψέμα και την ανυπόστατη φήμη και τους προτείνει με εργαλεία την προσωπική τους σκέψη και τη συνεργασία μεταξύ τους, να προχωρήσουν στην έλλογη σκέψη».

7 Οι αξιολογήσεις των μαθητών Σε κάθε λήξη του προγράμματος, οι μαθητές μπορούσαν να συμπληρώσουν ανώνυμα την παρακάτω σελίδα: Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Πόσο ενδιαφέρον βρήκες το πρόγραμμα; Νομίζεις πως θα είχε σημασία να το παρακολουθήσει και ένας μεγάλος από την οικογένειά σου; Νομίζεις πως το πρόγραμμα θα επηρεάσει τον τρόπο που παρακολουθείς ειδήσεις στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και το Internet; Γιατί;... Εδώ μπορείς να γράψεις ό,τι άλλο θέλεις: Μια πρώτη θετική διαπίστωση ήταν η συμμετοχή των μαθητών σε αυτή τη διαδικασία, Σχεδόν όλοι απάντησαν συμπληρώνοντας τα πεδία στις τρεις βασικές ερωτήσεις ενώ ένα μεγάλο ποσοστό, μεγαλύτερο από τα 2/3, συμπλήρωσε με κείμενο τα δύο ελεύθερα πεδία της αξιολόγησης. Στις επόμενες σελίδες παρουσιάζονται ανά ερώτημα όσα προέκυψαν κατά την καταγραφή των αξιολογήσεων.

8 Πρώτη ερώτηση: «Πόσο ενδιαφέρον βρήκες το πρόγραμμα;» τα παιδιά απάντησαν: Στην πρώτη ερώτηση, οι μαθητές απάντησαν: «Πόσο ενδιαφέρον βρήκες το πρόγραμμα;» Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ 3% 4% 46% 47% Πόσο ενδιαφ έρον βρήκες το πρόγ ραμμα; 100 Θετικές και αρν ητικές εν τυπώσεις σε ποσοστό % Από τα παραπάνω φαίνεται πως ένα ποσοστό 93% δίνει θετική απάντηση (αρκετά και πολύ) ενώ ένα ποσοστό 7% απαντά αρνητικά (λίγο και καθόλου). 0-20

9 Τα περισσότερα παιδιά αιτιολόγησαν τη θετική τους στάση απέναντι στο πρόγραμμα, γράφοντας σχετικά κείμενα. Παρακάτω παραθέτουμε μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα: «Το πρόγραμμα ήταν πολύ ενδιαφέρον γιατί μέσα από ένα βίντεο είδαμε τρεις διαφορετικούς τρόπους μετάδοσης μια είδησης». «Διότι μέσα από το πρόγραμμα μάθαμε να λειτουργούμε με κριτική επεξεργασία, να φιλτράρουμε τα στοιχεία που μας δίνουν καθώς και να μην εμπιστευόμαστε όλες τις ειδήσεις που βλέπουμε στην τηλεόραση και το internet». «Με το πρόγραμμα αυτό έμαθα το πόσο μπορεί να αλλάξει μια είδηση (μερικές φορές ολοκληρωτικά) λόγω του δημοσιογραφικού σχολιασμού ή από τις λεζάντες που μπαίνουν στην τηλεόραση. Σοκαρίστηκα από το γεγονός πως όποιος θέλει μπορεί να διαμορφώσει μια είδηση προκειμένου να επηρεάσει με τον τρόπο που θέλει τους θεατές».

10 Δεύτερη ερώτηση: «Νομίζεις πως θα είχε σημασία να το παρακολουθήσει και ένας μεγάλος από την οικογένειά σου;» Στη δεύτερη ερώτηση, οι μαθητές απάντησαν: Νομίζεις πως θα είχε σημασία να το παρακολουθήσει και ένας μεγάλος από την οικογένειά σου;» Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ Στην ερώτηση αυτή ένα 80% απαντά αρκετά 4% 16% 46% 34% θετικά στο ενδεχόμενο παρακολούθησης του προγράμματος από ενήλικες του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, ένα ποσοστό 16% εκτιμά πως θα είχε μικρή σημασία και τέλος ένα ποσοστό 4% απάντα πως δεν θα είχε καμία σημασία.

11 Πολλά παιδιά αιτιολόγησαν τις απαντήσεις τους γράφοντας στο ελεύθερο πεδίο της αξιολόγησης. Παραθέτουμε παρακάτω δύο χαρακτηριστικές απαντήσεις, μία θετική και μία αρνητική: «Πιστεύω πως θα είχε μεγάλη σημασία αν το παρακολουθούσε και ένας μεγάλος από την οικογένειά μου, γιατί έτσι θα μπορούσε να αλλάξει όλο το κλίμα μέσα στην οικογένεια, έτσι ώστε να μπορώ και εγώ να ζω μέσα σε μια πιο αληθινή πραγματικότητα». «Δεν νομίζω πως θα είχε ιδιαίτερη σημασία να το παρακολουθήσει κα ένας μεγάλος από την οικογένειά μου επειδή προσωπικά θεωρώ πως αν δεν ασχολείσαι με τέτοια θέματα δεν θα σε βοηθήσει σε κάτι».

12 Τρίτη ερώτηση: «Νομίζεις πως το πρόγραμμα θα επηρεάσει τον τρόπο που παρακολουθείς ειδήσεις στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και το internet;» Στην τρίτη ερώτηση, οι μαθητές απάντησαν: Νομίζεις πως το πρόγραμμα θα επηρεάσει τον τρόπο που παρακολουθείς ειδήσεις στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης και το Internet;» Καθόλου Λίγο Αρκετά Πολύ 4% 9% 33% 53% Και σ αυτή την ερώτηση ένα μεγάλο ποσοστό της τάξεως του 86% απαντά θετικά πως το πρόγραμμα θα επηρεάσει τον τρόπο που θα αντιμετωπίζει πλέον τα ΜΜΕ, ενώ ένα ποσοστό 9% απαντά λίγο και ένα 4% καθόλου. Αξίζει να δούμε πώς εξηγούν οι μαθητές αυτές τις απαντήσεις.

13 Στις περισσότερες θετικές απαντήσεις αναφέρουν και πάλι τη σημασία που είχε για αυτούς η παρακολούθηση του προγράμματος. Σε πολλές όμως αρνητικές απαντήσεις, εξηγούν τη στάση τους σαν να είναι ήδη ενήμεροι ή «υποψιασμένοι», όπως αναφέρουν για το ρόλο των ΜΜΕ. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω σχόλιο μαθητή, ο οποίος απάντησε σε αυτή την ερώτηση με «λίγο»: «Γιατί βασικά ήξερα πώς να αντιμετωπίζω τις ειδήσεις και να μην τα χάβω όλα, αλλά τώρα θα προσέχω ακόμα περισσότερο». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε επίσης το πεδίο όπου οι μαθητές μπορούσαν να γράψουν ό,τι ήθελαν. Τις περισσότερες φορές ήταν σχόλια για τους εμψυχωτές και παιδαγωγούς αναφέραμε του προγράμματος, παραπάνω για την σχόλια ταύτιση που που επιβεβαιώνουν μπόρεσαν να αυτό κάνουν που με δημοσιογράφους, οι οποίοι ήθελαν να τους ανοίξουν το δρόμο σε ό,τι αφορά στο στοχασμό και στην κριτική σκέψη: «Όλες οι κυρίες είναι πολύ όμορφες. Το σκουλαρίκι και τα μαλλιά της Ζωής είναι υπέροχα. Η ξανθιά κυρία είναι πολύ γλυκιά όπως και η άλλη, η μελαχρινή κυρία με τα υπέροχα παπούτσια». «Ήσασταν όλοι πολύ συμπαθητικοί και ευγενικοί». Σε αυτό το πεδίο, βέβαια, ο καθένας έγραφε ό,τι ήθελε οπότε σε αρκετά έντυπα βρήκαμε σχόλια για ποδοσφαιρικές ομάδες, για το ότι έχουν πεινάσει και διάφορα άλλα χαριτωμένα. Πέρα όμως από τα χαριτωμένα και θετικά σχόλια, δεν έλειψαν και εκείνα που εξηγούσαν το «καθόλου» σε όλες τις ερωτήσεις. Ειδικά σε ένα σχολείο, το ποσοστό αυτό ήταν ιδιαίτερα υψηλό ανεβάζοντας το μέσο όρο της καθολικής απόρριψης στο 3-4%. Σε αυτά τα έντυπα δεν είχαμε συχνά κείμενο εξήγησης. Το πιο χαρακτηριστικό κείμενο μια τέτοιας αξιολόγησης έγραφε τα εξής: «Δεν ήταν καθόλου ωραία και ελπίζω να μην ξανάρθω και σας μισώ όλους. Θέλω να σας πως ότι είστε οι χειρότεροι άνθρωποι του κόσμου».

14 Αν και ήταν αναμενόμενο να λάβουμε και ορισμένες τέτοιες απαντήσεις, τόσο λόγω της πολιτικής δομής της κοινωνίας μας όσο και λόγω της έντονης αντίδρασης που μπορεί να έχει ένας έφηβος, εντούτοις σαν ομάδα είδαμε με ιδιαίτερη προσοχή αυτή την αξιολόγηση. Πιστεύουμε πως έχει μεγάλη σημασία να μπορεί ένας έφηβος να εκφράσει με λόγια το θυμό, την οργή ακόμα και το μίσος του για τους «άλλους». Αυτή η πράξη, περιέχει ήδη μια μετουσίωση. Το μίσος γίνεται λόγος και όχι πράξη. Το γραπτό κείμενο μεσολαβεί ανάμεσα στους ανθρώπους, προσφέροντας τη δυνατότητα σε αυτόν που αισθάνεται μίσος να διαμεσολαβεί το λόγο αντί μίας βίαιης πράξης.

15 Επίλογος Καταλήγοντας, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που σχεδιάσαμε και πραγματοποιήσαμε για το Μορφωτικό Ίδρυμα της Ε.Σ.Η.Ε.Α. φάνηκε να καλύπτει με μεγάλη επιτυχία τους αρχικούς στόχους που είχαμε θέσει. Αν και οι μαθητές προβληματίστηκαν σε σχέση με την υποκειμενική διάσταση της δημοσιογραφίας, αν και συνειδητοποίησαν πως σε αρκετές περιπτώσεις οι δημοσιογράφοι επιχειρούν να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη, αν και βίωσαν την απάτη μιας ψεύτικης είδησης μέσω διαδικτύου, παρ όλα αυτά μπόρεσαν να δουν ως θετική και απαραίτητη τη δημοσιογραφική πράξη, τόσο γιατί μέσα από το πρόγραμμα φαίνεται πως χωρίς αυτήν καταλήγουμε και πάλι σε λάθος συμπεράσματα όσο και μέσω της θετικής ταύτισης που βρέθηκαν να κάνουν με τους δημοσιογράφους και παιδαγωγούς που συμμετείχαν στο πρόγραμμα. Για την Ομάδα Λόγου Παίγνιον: Παναγιώτης Τσιρίδης Δώρα Θανοπούλου Έλενα Λάμπρου Με τη συνεργασία των Δημοσιογράφων: Ζωής Κοροβέση Ιωάννη Παναγιωτόπουλου Kαι της ψυχολόγου: Νεφέλης Ταμπάκη νέους