ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ

Transcript

1 Ε ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ K ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ:ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέμα: ΘΔΜΙΚΗ ΚΑΙΝΟΣΟΜΙΑ ΚΑΙ ΒΙΧΙΜΗ ΣΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ: μια ζςγκπιηική μελέηη πεπιπηώζεων Δπιβλέπων: Καθηγηηήρ: Νικόλαορ Κομνηνόρ Υλέπαρ ποςδάζηπια: εβαζηή Υόνδπος ΑΘΗΝΑ

2 «Η εξγαζία απηή είλαη αθηεξσκέλε, ζε όζνπο, εθεί πνπ επηθξαηεί ην απόιπην ζθνηάδη ηνικνύλ λα αγγίμνπλ ηε ζπίζα θσηόο πνπ ζηγνθαίεη κέζα ηνπο θαη κε απέξαληε αγάπε δε δηζηάδνπλ λα ηε ραξίζνπλ ζηνλ θόζκν γύξσ ηνπο, κέρξη λα μαλαγίλεη κέξα γηα όινπο» ii

3 Δπραξηζηίεο Γηα ηε ζπγγξαθή απηήο ηεο εξγαζίαο, Δπραξηζηψ ζεξκά, Σνλ επηβιέπνληα Καζεγεηή κνπ Νηθφιαν Υιέπα, γηα ηελ ππνκνλή ηνπ θαη ηηο ελδηαθέξνπζεο ζπδεηήζεηο, Σα θνξίηζηα ζηε βηβιηνζήθε ηνπ ΔΚΓΑΑ, γηα ηελ άκεζε εμππεξέηεζε, Σνπο επηζηήκνλεο ηνπ Κέληξνπ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο, πνπ κε βνήζεζαλ λα θαηαλνήζσ θαιχηεξα ην ειιεληθφ ζεζκηθφ πιαίζην γηα ηελ πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο ζηελ Διιάδα, Σνλ Πξφεδξν ηεο Κνηλφηεηαο Αλάβξαο, ηελ θα Μάρε θαη ηελ θα Μακνχξα, ππαιιήινπο ηεο Κνηλφηεηαο, γηα ηηο δηεπθξηλήζεηο θαη ηελ πιεξνθφξεζε, Σελ νηθνθνηλφηεηα ηνπ Findhorn, πνπ αληαπνθξίζεθε εγθαίξσο ζην εξσηεκαηνιφγην πνπ ηνπο έζηεηια, Σνλ Παλαγηψηε ατλαηνχδε θαη ηνλ Κψζηα Κνληνκάλν γηα ηελ επηθνηλσλία θαη ηηο δηεπθξηλήζεηο ζηα εξσηήκαηά κνπ, Σε θίιε κνπ ηέιια γηα ηελ εζηθή ππνζηήξημε θαη ηελ αδειθή κνπ Νφηα, γηα ηε βνήζεηα κε ηα παηδάθηα, Αιιά πεξηζζφηεξν, ην ζχδπγφ κνπ θαη αθφκα πην πνιχ ηα παηδάθηα κνπ, γηα ηελ απίζηεπηε ππνκνλή πνπ επέδεημαλ, παξά ην κηθξφ ηεο ειηθίαο ηνπο iii

4 ΠΔΡΙΛΗΦΗ εβαζηή Υόνδπος «Θεζμική Καινοηομία και Βιώζιμη Σοπική Ανάπηςξη: μια ζςγκπιηική μελέηη πεπιπηώζεων» Ζ πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, είλαη αλαγθαία ζπλζήθε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο παγθφζκηαο θιηκαηηθήο αιιαγήο. Χζηφζν, ε αλάπηπμή ηνπο, απαηηεί ην ξηδηθφ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ππάξρνληνο ηερλνινγηθνχ θαζεζηψηνο, θαη θαηλνηφκεο αιιαγέο ζην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ νηθνδφκεκα. Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηεί ε «αθακςία» ηνπ θπξίαξρνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο λα νδεγεζεί ζε κηα αλαλεψζηκε ηξνρηά αλάπηπμεο, απαξαίηεηε θξίλεηαη ε δεκηνπξγία ησλ θαηάιιεισλ ππνζηεξηθηηθψλ δνκψλ θαη δηεξγαζηψλ, κέζα απφ ηε ζπλεηδεηή δεκηνπξγία θαηλνηφκσλ ζεζκψλ, φπσο είλαη ν ηνπηθφο πεηξακαηηζκφο κε λέεο ηερλνινγίεο. Παξάιιεια κε ηελ εζθεκκέλε ηερλνινγηθή θαη ζεζκηθή αιιαγή, ε εκπεηξία δείρλεη, πσο έλα πιήζνο ηνπηθψλ θνηλνηήησλ θαηφξζσζαλ κε κεγάιε επηηπρία, λα νδεγεζνχλ κνλάρεο ηνπο ζε έλα κνλνπάηη βηψζηκεο αλάπηπμεο, αμηνπνηψληαο ηηο ηδηαίηεξεο δπλακηθέο ησλ ηνπηθψλ ηνπο ζπζηεκάησλ. ε απηή ηελ εξγαζία, πξνηείλεηαη έλα πνιπδηάζηαην πιαίζην ζεψξεζεο ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο θαη επηζεκαίλεηαη ε θαζνξηζηηθή ζεκαζία κε ζεζκηθψλ παξαγφλησλ, φπσο ηα νξγαλσηηθά πνηνηηθά ζπζηαηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηα ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηψλ, γηα ηελ αλάδπζε ζπγθεθξηκέλσλ θαηλνηφκσλ ζεζκψλ, θαη ηε δεκηνπξγία επηηπρεκέλσλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ. ΛΔΞΔΗ ΚΛΔΗΓΗΑ: Θεζκηθή Καηλνηνκία, Βηψζηκε Σνπηθή Αλάπηπμε, Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο, Δμάξηεζε Γηαδξνκήο, Γηαρείξηζε Μεηάβαζεο, Οινθιεξσκέλε Θεψξεζε, Γπλακηθή ησλ Πνιχπινθσλ πζηεκάησλ, Σνπηθέο Κνηλφηεηεο, Δπηηπρεκέλα Παξαδείγκαηα iv

5 ABSTRACT Sevasti Hondrou Institutional Innovation and Local Sustainable Development: a comparative casestudy approach Diffusion of Renewable Energy Sources is a necessary condition for halving global climate change, although, their development requires a radical transformation of the current technological regime and an innovative restructuring of the socio-economic edifice. In order to overcome the locks-in of the dominant energy system, that hold it away from driving a renewable trajectory of development, it is important to create the appropriate supporting structures and processes, through the purposeful creation of innovative institutions, such as the local experimentation with alternative technologies. In parallel with induced institutional and technological change, it is now evident that many local communities have managed, all by themselves, to enter the path of sustainable development, by putting in motion the complex dynamics of their local systems. This thesis proposes a multidimensional framework for analyzing institutional innovation and also underlines the major importance of noninstitutional aspects, such as the organizational qualities of the system and the local values, for the emergence of particular innovative institutions and the creation of successful local paradigms. KEY WORDS: Institutional Innovation, Local Sustainable Development, Path Dependence, Transition Management, Integrative Assessment, Complex Systems Dynamics, local Communities, Successful Paradigms v

6 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΧΝ 1 ΔΗΑΓΧΓΖ Δξεπλεηηθφ Τπφβαζξν θαη Κνηλσληθννηθνλνκηθφ Πιαίζην Γηαηχπσζε θαη Σεθκεξίσζε Δξεπλεηηθνχ Πξνβιήκαηνο Μεζνδνινγία ηεο Έξεπλαο Γνκή ηεο εξγαζίαο ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΔΡΔΤΝΑ: ζεσξεηηθή θαη εκπεηξηθή ηεθκεξίσζε Δηζαγσγή Ο Ρφινο ηεο Βηψζηκεο «Σνπηθήο» Αλάπηπμεο ζηελ Αληηκεηψπηζε «Παγθφζκησλ» Πεξηβαιινληηθψλ Πξνβιεκάησλ Δηζαγσγή Κιηκαηηθή Αιιαγή ηξαηεγηθέο Αληηκεηψπηζεο ηεο Κιηκαηηθήο Αιιαγήο: Βηψζηκε Αλάπηπμε θαη ΑΠΔ Σνπηθέο Πξνζεγγίζεηο ζε παγθφζκηεο πξνθιήζεηο Θεζκηθή θαηλνηνκία γηα έλα Αλαλεψζηκν Δλεξγεηαθφ Σνπίν ζην ζχγρξνλν πιαίζην Γηαθπβέξλεζεο Δηζαγσγή Θεζκνί Θεζκηθή Καηλνηνκία: Δλλνηνιφγεζε Θεζκηθφ Πιαίζην πκκεηνρήο ησλ Διιεληθψλ Σνπηθψλ Κνηλσληψλ ζηε Μεηάβαζε πξνο έλα Αλαλεψζηκν Δλεξγεηαθφ Σνπίν πκπεξάζκαηα ΒΑΗΚΔ ΠΑΡΑΓΟΥΔ ΚΑΗ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ Δηζαγσγή Παξνπζίαζε θαη Σεθκεξίσζε ηνπ Θεσξεηηθνχ Πιαηζίνπ Αλάιπζεο ηεο Παξνχζαο Δξγαζίαο Μεζνδνινγία Έξεπλαο Βηψζηκε Αλάπηπμε θαη Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο Θεζκηθή Καηλνηνκία Δπηινγή θαη Μέζνδνο Γηεξεχλεζεο Μειεηψλ Πεξίπησζεο πκπεξάζκαηα ΠΑΡΟΤΗΑΖ ΚΑΗ ΥΟΛΗΑΜΟ ΓΔΓΟΜΔΝΧΝ Σνπηθή Απηνδηνίθεζε θαη Βηψζηκε Σνπηθή Αλάπηπμε vi

7 4.1.1 Οξεηλνί θαη Ζπεηξσηηθνί Γήκνη θαη Κνηλφηεηεο Νεζησηηθνί Γήκνη θαη Κνηλφηεηεο Οηθνθνηλφηεηεο-Οηθνινγηθά Υσξηά Οηθνινγηθνί Οηθηζκνί Πλεπκαηηθέο θαη Δλαιιαθηηθέο Κνηλφηεηεο πζηεκαηνπνίεζε δεδνκέλσλ πκπεξάζκαηα ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΗ ΠΟΛΗΣΗΚΔ ΤΝΔΠΑΓΧΓΔ Δηζαγσγή Απαληψληαο ζην εξεπλεηηθφ πξφβιεκα Θεσξεηηθέο Πξνηάζεηο θαη Πξαθηηθέο πλεπαγσγέο Πεδία Μειινληηθήο Έξεπλαο ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ vii

8 1 ΔΙΑΓΩΓΗ 1.1 Δπεςνηηικό Τπόβαθπο και Κοινωνικοοικονομικό Πλαίζιο Οη ζπλζήθεο δσήο ζηνλ πιαλήηε, έρνπλ αιιάμεη δξακαηηθά ηα ηειεπηαία 50 ρξφληα. Ο παγθφζκηνο πιεζπζκφο ζρεδφλ ηξηπιαζηάζηεθε, 1 ν παγθφζκηνο πινχηνο ηεηξαπιαζηάζηεθε, ε ηερλνινγία έρεη θάλεη ηεξάζηηα άικαηα, αιιά ε θηψρεηα θαη ε ππαλάπηπμε, ζπλερίδνπλ λα απεηινχλ ην 80% ησλ θαηνίθσλ ηεο γεο. 2 χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Eurostat 3, ζηε ρψξα καο, ην 20% ηνπ πιεζπζκνχ δεη θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο, 4 ελψ ην πνζνζηφ απηφ αλακέλεηαη λα απμεζεί δξακαηηθά. Ζ επίηεπμε ησλ «ζηφρσλ ηεο Υηιηεηίαο» 5 πνπ απνβιέπνπλ ζε κείσζε θαηά 50% ηνπ παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ πνπ δεη θάησ απφ ηα φξηα ηεο θηψρεηαο, έρνπλ σο αλαγθαία πξνυπφζεζε ηελ ελεξγνπνίεζε ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ (Cecile Moliniet 6 ). Σαπηφρξνλα, ηα ηειεπηαία ρξφληα, ην πιαλεηηθφ καο ζχζηεκα ππέζηε ζνβαξέο κεηαβνιέο. Οη αλεζπρεηηθέο αλαθνξέο ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπήο γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή, IPCC, θαη νη ίδηεο νη θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο, έρνπλ πείζεη θαη ηνπο πεξηζζφηεξν ζθεπηηθνχο επηζηήκνλεο θαη πνιηηηθνχο, φηη ην πιαλεηηθφ θιίκα αιιάδεη. Ζ αλζξσπνγελήο ζπκβνιή ζην θαηλφκελν, εμαηηίαο ηεο παγθφζκηαο πιεζπζκηαθήο αχμεζεο, ηεο εληαηηθνπνηεκέλεο βηνκεραληθήο αλάπηπμεο ηνπ δπηηθνχ θφζκνπ θαη ησλ αλαπηπμηαθψλ πξνζπαζεηψλ ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ, είλαη αλακθηζβήηεηε. Σν Πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην, 7 απνηειεί κηα Σν 6ν Φφξνπκ ηεο Παγθφζκηαο πκκαρίαο ησλ Πφιεσλ θαηά ηεο Φηψρεηαο, πνπ δηεμήρζε ζηηο ζηελ Αζήλα μεθίλεζε κε ηε ζιηβεξή δηαπίζησζε φηη «έλα παηδί πεζαίλεη θάζε ηξία δεπηεξόιεπηα από πείλα ή αζζέλεηα πνπ κπνξεί λα πξνιεθζεί». 3 ηνηρεία απφ ηνλ Απξίιην ηνπ 2009, ζηελ Διιάδα, φπσο θαη ζηα θξάηε ηεο Ηζπαλίαο, Ηηαιίαο, Μ.Βξεηαλίαο, Ληζνπαλίαο, πεξίπνπ ην 20% ηνπ πιεζπζκνχ, δνπλ θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο. πλνιηθά, 79εθ. θάηνηθνη ηεο Δπξψπεο, (16% ηνπ ζπλνιηθνχ πιεζπζκνχ, δνπλ θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο, ην νπνίν νξίδεηαη σο ην 60% ηεο εζληθήο δηακέζνπ ηνπ δηαζέζηκνπ εηζνδήκαηνο Οη «ζηφρνη ηεο ρηιηεηίαο» (Millennium Development Goals) ζπλίζηαληαη ζε έλα ζπκθσλεκέλν ζχλνιν ζηφρσλ κε ρξνληθφ νξίδνληα ην 2015, γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο θηψρεηαο, ηε κείσζε ηεο παηδηθήο ζλεζηκφηεηαο, ηελ πξφζβαζε ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ ηζφηεηα ησλ θχισλ θ.ιπ, ην νπνίν θαζνξίζηεθε απφ ηηο πλφδνπο Κνξπθήο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 90, κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ ΟΖΔ (U.N., 2009) 6 Γηεπζχληξηα ηνπ Δπξσπατθνχ Γξαθείνπ ηνπ Αλαπηπμηαθνχ Πξνγξάκκαηνο ηνπ ΟΖΔ. 7 Σν Πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην, πηνζεηήζεθε ζην Kyoto ηεο Ηαπσλίαο, ζηηο 11 Γεθεκβξίνπ 1997, αιιά ηέζεθε ζε ηζρχ 8 ρξφληα αξγφηεξα, ζηηο 16 Φεβξνπαξίνπ ηνπ Γεζκεχεη 37 βηνκεραληθέο ρψξεο θαη ηα θξάηε κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, λα κεηψζνπλ ηηο εθπνκπέο αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, θαηά 5% σο πξνο ην επίπεδν εθπνκπψλ ηνπ Οη ζπγθεθξηκελνπνίεζε ησλ θαλφλσλ ζην πιαίζην ηνπ Κηφην, έγηλε ζηελ 7 ε Γηαθπβεξλεηηθή Γηάζθεςε (Conference of the Parties, COP) ην 2001, ζην Μαξαθέο. Σν Κηφην ζπλδέεηαη κε ηε 8

9 δηεζλή ζπζηεκαηηθή πξνζπάζεηα ζηαζεξνπνίεζεο ηεο ζπγθέληξσζεο ησλ «ζεξκνθεπηαθψλ αεξίσλ» ζηελ αηκφζθαηξα, ε νπνία φκσο πξνυπνζέηεη ξηδηθέο κεηαβνιέο ζηα ελεξγεηαθά ζπζηήκαηα ησλ ρσξψλ ηνπ θφζκνπ, κέζα απφ ηελ πηνζέηεζε ιηγφηεξν ξππνγφλσλ ηερλνινγηψλ. ην πιαίζην απηήο ηεο πξνβιεκαηηθήο, αλαπηχρζεθε θαη ε έλλνηα ηεο «βηψζηκεο αλάπηπμεο» (WCED 8, 1987), κέζσ ηεο νπνίαο επηδηψθνληαη ε εμάιεηςε ηεο θηψρεηαο θαη ν δηαρσξηζκφο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο απφ ηελ πεξηβαιινληηθή ππνβάζκηζε θαη ηελ απνζηξάγγηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ (WSSD 9, 2002). Ο «αηζηφδνμνο» ζηφρνο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, θαη ε εμεηδίθεπζή ηνπ ζε ηνπηθφ επίπεδν κέζσ ηεο Σνπηθήο Αηδέληα 21, πξνυπνζέηνπλ ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηε ζεκειίσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο ζηε ρξήζε αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο (ΑΠΔ). Κνηλσληθνί Δπηζηήκνλεο θαη επίζεκνη Δπξσπατθνί θαη Γηεζλείο Οξγαληζκνί, ζεκεηψλνπλ ηδηαίηεξα ηε ζεκαζία ηεο παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ απφ ΑΠΔ, σο βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηε κείσζε ηεο θηψρεηαο θαη ηελ ελδπλάκσζε ησλ ηνπηθψλ πξσηνβνπιηψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζεο ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο (Dincer I., 1999; IEA, 1989; Dobson, 1998; World Energy Assessment, 2000; IPCC, 2001; 18 th World Energy Congress, 2001). Αληίζεηα κε ηελ επηθξαηνχζα ζεψξεζε ηνπ πξνβιήκαηνο 10, ε πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, απαηηεί ην ξηδηθφ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ππάξρνληνο ηερλνινγηθνχ θαζεζηψηνο, θαη θαηλνηφκεο αιιαγέο ηνπ ππάξρνληνο θνηλσληθν-νηθνλνκηθνχ νηθνδνκήκαηνο ην νπνίν πιαηζηψλεη θαη κε ηε ζεηξά ηνπ ζηεξίδεηαη απφ ην ηξέρνλ ελεξγεηαθφ θαζεζηψο. χκθσλα κε ηελ εμειηθηηθή θαη ηε δνκηθή πξνζέγγηζε ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή, ε επέλδπζε ζε θαηλνηφκεο δξαζηεξηφηεηεο πεξηνξίδεηαη απφ ηελ ήδε ραξαγκέλε δηαδξνκή (path dependence), θαη άξα ρξεηάδνληαη επξχηεξεο παξεκβάζεηο πνιηηηθήο πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζνχλ παξάιιειεο ηξνρηέο (trajectories) γηα ηελ αλάπηπμε ησλ αλαλεψζηκσλ ηερλνινγηψλ (renewable technologies). πλζήθε Πιαίζην ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ (ΖΔ), γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή (United Nations Framework Convention on Climate Change, UNFCCC). 8 World Commission on Environment and Development 9 World Summit on Sustainable Development, 10 Ζ επηθξαηνχζα νηθνλνκηθή ζεσξία θαη ε πνιηηηθή πξαθηηθή πνπ ζηεξίδεηαη ζε απηήλ, ζεσξεί ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή, σο έλα πξφβιεκα ππνθαηάζηαζεο κεηαμχ δπν ελαιιαθηηθψλ ηερλνινγηψλ, πνπ θαζνξίδεηαη απφ ην ζρεηηθφ ηνπο θφζηνο. 9

10 Χζηφζν θαη ην ίδην ην ζεζκηθφ πιαίζην θαη νη πνιηηηθέο δηαδηθαζίεο, πεξηνξίδνληαη απφ ην ππάξρνλ λνκηθφ πιαίζην θαη ηελ θαηεζηεκέλε πνιηηηθή παξάδνζε, επεξεάδνληαο πνηθηινηξφπσο ηελ επέλδπζε θαη αλάπηπμε θαηλνηφκσλ ζπζηεκάησλ παξαγσγήο ελέξγεηαο (Sorrel S., 2001). Ζ ηερλνινγηθή κεηάβαζε ζε έλα λέν ελεξγεηαθφ θαζεζηψο, ζηελ νπζία αθνξά ηελ εγθαζίδξπζε ελφο λένπ Παξαδείγκαηνο, 11 θαη πξνυπνζέηεη «αιιαγέο» ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο ηεο θνηλσληθήο ζπκβίσζεο, αθφκα θαη ζηνπο ζεζκνχο. εκαληηθή θξίλεηαη γηα ηελ άκεζε δηείζδπζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, ε ελζάξξπλζε ησλ ηνπηθψλ πεηξακάησλ 12 θαη ε άξζε ησλ εκπνδίσλ ζηελ αλάπηπμε ηνπηθψλ πξσηνβνπιηψλ πξνθεηκέλνπ λα δεκηνπξγεζνχλ ηερλνινγηθνί ζψθνη (technological niches) γηα ηνλ πεηξακαηηζκφ κε ηηο λέεο ηερλνινγίεο. Αλ θαη ην γεληθφηεξν επίπεδν δηείζδπζεο ησλ ΑΠΔ παξακέλεη εμαηξεηηθά ρακειφ 13, ηαπηφρξνλα εκθαλίδνληαη θάπνηα ιακπξά παξαδείγκαηα ηνπηθψλ θνηλνηήησλ πνπ θαηνξζψλνπλ λα βαδίζνπλ ζην κνλνπάηη ηεο πξάζηλεο αλάπηπμεο, κεηψλνληαο ζεκαληηθά ή εληειψο ηε ρξήζε νξπθηψλ θαπζίκσλ. Ζ εξγαζία απηή εθπνλείηαη ζε κηα ηζηνξηθή ζπγθπξία, φπνπ νη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηεο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο θαη ηεο παγθνζκηνπνίεζεο, σζνχλ νινέλα θαη πεξηζζφηεξνπο αλζξψπνπο λα ζηξαθνχλ μαλά πξνο ηελ χπαηζξν θαη ηελ θνηλνηηθή δσή. πρλά απηή ε ηάζε εκθπζείηαη απφ αμίεο ελφο ελαιιαθηηθνχ Παξαδείγκαηνο, φπνπ ε πλεπκαηηθφηεηα (spirituality) παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν. Σελ ίδηα ζηηγκή, ζηε ρψξα καο ζεκεηψλεηαη κηα ηζηνξηθή αλαδηνξγάλσζε ηεο Διιεληθήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο 14, ε νπνία απνζθνπεί πξσηίζησο ζηε βειηίσζε ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο ηεο εζληθήο νηθνλνκίαο, ηελ εμνηθνλφκεζε θξαηηθψλ πφξσλ θαη ηελ αχμεζε ηεο αλαπηπμηαθήο ηθαλφηεηαο ησλ νξγαληζκψλ ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, πξνθεηκέλνπ λα απμήζνπλ ηηο εζσηεξηθέο ηνπο αληνρέο απέλαληη ζην ζχγρξνλν παγθνζκηνπνηεκέλν θαη άθξσο αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ. 11 Με ηνλ φξν παξάδεηγκα (paradigm), ν Thomas Kuhn (1970) νξίδεη ηε ζπγθξφηεζε ελφο ζπζηήκαηνο ζεκειησδψλ ζεσξηψλ θαη κεζφδσλ, ην νπνίν κνηξάδεηαη θαη ελζηεξλίδεηαη κηα κεγάιε κεξίδα επηζηεκφλσλ γηα ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ. ε άιινπο φξνπο, είλαη ε αλάπηπμε ελφο επηζηεκνληθνχ πεδίνπ πάλσ ζηελ ίδηα θνζκνζεσξία. 12 Παξαθάησ, αλαπηχζζεηαη δηεμνδηθφηεξα ε ζεσξία ησλ Réné θαη Kemp, γηα ηε «Γηαρείξηζε ηεο Σερλνινγηθήο Μεηάβαζεο», κέζα απφ έλα ηξηεπίπεδν ζρήκα. ην θαηψηεξν επίπεδν, πξνηείλεηαη ε πνιηηηθή ζηήξημε ηεο δεκηνπξγίαο «ηερλνινγηθψλ ζψθσλ» (technological niches), 13 ηε ρψξα καο, κφιηο πνπ αγγίδεη ην 2%. 14 Με ην ρέδην Γηνηθεηηθήο Μεηαξξχζκηζεο Καιιηθξάηεο, ην νπνίν εηζήρζε ζηηο πξνο ςήθηζε ζηελ Οινκέιεηα ηεο Βνπιήο. 10

11 Δίηε ελδηαθεξφκαζηε λα απμήζνπκε ηελ νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα (economic efficiency) 15, είηε απιψο λα δψζνπκε ηνλ θαιχηεξφ καο εαπηφ 16, ε βηψζηκε ηνπηθή αλάπηπμε ζπληζηά ηδαληθή δηαδξνκή γηα ηελ θαηάθηεζε ηφζν ηεο πιηθήο επεκεξίαο, φζν θαη ηεο εζσηεξηθήο επηπρίαο. 1.2 Γιαηύπωζη και Σεκμηπίωζη Δπεςνηηικού Πποβλήμαηορ Σν θεληξηθφ πξφβιεκα ζην νπνίν επηδηψθεη λα απαληήζεη ε παξνχζα δηαηξηβή ζπλνςίδεηαη σο εμήο: «Ση είδνπο θαηλνηόκνη ζεζκνί εληνπίδνληαη ζε επηηπρεκέλα ηνπηθά παξαδείγκαηα βηώζηκεο αλάπηπμεο, θαη πνηνη παξάγνληεο εληζρύνπλ ή εκπνδίδνπλ ηελ αλάδπζή ηνπο;» ηελ εξγαζία απηή, δηεξεπλάηαη έλα πιήζνο πεξηπηψζεσλ επηηπρεκέλσλ παξαδεηγκάησλ βηψζηκεο ηνπηθήο αλάπηπμεο θαη πηνζέηεζεο ζπζηεκάησλ ΑΠΔ γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ, σο πξνο ηελ ζεζκηθή ηνπο δηάζηαζε. Δληνπίδνληαη πεξηπηψζεηο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο, νη νπνίεο ηαμηλνκνχληαη σο πξνο ηξεηο δηαζηάζεηο πνιηηηθήο (polity-politicspolicies). Δπηπιένλ, εληνπίδνληαη νη παξάγνληεο εθείλνη πνπ ζηεξίδνπλ ή εκπνδίδνπλ ηε ζεζκηθή αιιαγή θαη ηελ ηερλνινγηθή θαηλνηνκία. Οη επηινγέο αλάπηπμεο θαη πηνζέηεζεο θαηλνηφκσλ ηερλνινγηψλ πεξηνξίδνληαη απφ έλα πιήζνο δνκηθψλ 17 θαη ζρεζηαθψλ 18 παξαγφλησλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ νη ζεζκνί δηαδξακαηίδνπλ έλα ζεκαληηθφ ξφιν, θαζψο νξίδνπλ ηνπο «θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ», πξνζδηνξίδνπλ ηνπο παίθηεο θαη ηηο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο. Πνιχ πεξηζζφηεξν ελζσκαηψλνπλ ζπζηήκαηα αμηψλ, δηακνξθψλνπλ ηηο πξνηηκήζεηο ησλ παηθηψλ θαη ελδπλακψλνπλ (ή εκπνδίδνπλ) ηε δξάζε ηνπο θαη ηελ ηθαλφηεηά ηνπο γηα κάζεζε θαη αιιαγή. 15 Δίλαη ην ζεκαληηθφηεξν ζήκεξα θξηηήξην ιήςεο απνθάζεσλ, θαη εδξάδεη ζηε λενθηιειεχζεξε νηθνλνκηθή ζεσξία. 16 Σν επηρείξεκα ζπλαληάηαη ζε θηινζνθίεο ηεο αλαηνιήο (Γαιάη Λάκα, 2001; Γαιάη Λάκα θαη Cutler, 2000) θαη αξραίσλ ηλδηάληθσλ θπιψλ (Don Miguel Ruiz, 2002). 17 Θεκειηψδεηο πφξνη (πιηθφ, θπζηθφ, αλζξψπηλν, θνηλσληθφ, αθφκα θαη πλεπκαηηθφ θεθάιαην), δξψληεο θαη ζεζκνί. 18 Δίλαη ηα θαλάιηα επηθνηλσλίαο θαη ξνήο κεηαμχ ησλ ζεκειησδψλ πφξσλ, δξψλησλ θαη ζεζκψλ (Hammad et al. 2002). 11

12 1.3 Μεθοδολογία ηηρ Έπεςναρ Ζ παξνχζα εξγαζία, εζηηάδεη απνθιεηζηηθά ζε επηηπρεκέλα ηνπηθά παξαδείγκαηα. Αληίζεηα κε ζεσξήζεηο ηεο κάζεζεο πνπ πξεζβεχνπλ φηη ε «βαζχηεξε γλψζε» πξνθχπηεη κέζα απφ επίπνλεο θαηαζηάζεηο, θαη ηηο πξνζπάζεηεο δηεζλψλ νξγαληζκψλ λα αλαπηχμνπλ θαη λα επηβάινπλ βέιηηζηεο πξαθηηθέο, εδψ πηνζεηείηαη ε άπνςε φηη ε κόλε βέιηηζηε πξαθηηθή είλαη ν πεηξακαηηζκόο γηα ηελ αλάδπζε ηνπ ηνπηθνύ αλαπηπμηαθνύ δπλακηθνύ, κέζα από εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο κάζεζεο. Δπίζεο, πξνηηκήζεθε ε επηζθφπεζε ελφο ηθαλνχ πιήζνπο πεξηπηψζεσλ κειέηεο, πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί κηα πεξηζζφηεξν νινθιεξσκέλε εηθφλα ηνπ εχξνπο θαη ηνπ βάζνπο ησλ δπλεηηθψλ ζεζκηθψλ αιιαγψλ, θαη ε εθ ησλ πζηέξσλ ζπζηεκαηνπνίεζή ηνπο ζηηο αλσηέξσ δηαζηάζεηο πνιηηηθήο, θαζψο θαη ε ζχλδεζή ηνπο κε επηκέξνπο ζπζηήκαηα αμηψλ. 1.4 Γομή ηηρ επγαζίαρ Ζ εξγαζία απηή δνκείηαη ζε πέληε βαζηθέο ελφηεηεο. ηελ πξψηε, παξνπζηάδεηαη ην εξεπλεηηθφ ππφβαζξν ηεο εξγαζίαο, δηαηππψλεηαη ην θεληξηθφ εξεπλεηηθφ πξφβιεκα θαη ηεθκεξηψλεηαη ε επηινγή ηνπ. ηε δεχηεξε, γίλεηαη κηα βηβιηνγξαθηθή επηζθφπεζε ζην επξχηεξν ζψκα ηεο γλψζεο γχξσ απφ ην θεληξηθφ ζέκα. ηελ ηξίηε, παξνπζηάδνληαη νη βαζηθέο παξαδνρέο θαη ε κεζνδνινγία ηεο εξγαζίαο. ηελ ηέηαξηε ελφηεηα, παξνπζηάδνληαη ηα επξήκαηα απφ ηελ παξνχζα έξεπλα, ηα νπνία αλαιχνληαη σο πξνο ηελ πξνυπάξρνπζα εκπεηξία. ηελ πέκπηε ελφηεηα ηέινο, επηρεηξείηαη λα απαληεζεί ην θεληξηθφ πξφβιεκα, παξνπζηάδνληαη νη πνιηηηθέο ζπλεπαγσγέο θαη πξνηείλνληαη δπλεηηθά πεδία κειινληηθήο έξεπλαο. 12

13 2 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΔΡΔΤΝΑ: ΘΔΩΡΗΣΙΚΗ ΚΑΙ ΔΜΠΔΙΡΙΚΗ ΣΔΚΜΗΡΙΩΗ 2.1 Διζαγωγή ηελ ελφηεηα απηή, παξνπζηάδεηαη ην ζεσξεηηθφ θαη επηζηεκνληθφ ππφβαζξν ζην νπνίν ζηεξίρηεθε ε παξνχζα εξγαζία. Ζ δηεξεχλεζε ησλ θαηλνηφκσλ ζεζκψλ πνπ αληρλεχνληαη ζε ηνπηθά παξαδείγκαηα βηψζηκεο αλάπηπμεο θαη ελεξγεηαθήο δηαρείξηζεο, απαηηεί ηε ζχλζεζε δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ θαη πξνζεγγίζεσλ, απφ ην ρψξν ηεο πεξηβαιινληηθήο επηζηήκεο, ηεο πνιηηηθήο θαη δηνηθεηηθήο επηζηήκεο, ησλ ζεζκηθψλ νηθνλνκηθψλ, ησλ πξνζεγγίζεσλ ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεσο απνθάζεσλ θαη ησλ ζεσξηψλ επηινγήο εξγαιείσλ πνιηηηθήο. 2.2 Ο Ρόλορ ηηρ Βιώζιμηρ «Σοπικήρ» Ανάπηςξηρ ζηην Ανηιμεηώπιζη «Παγκόζμιων» Πεπιβαλλονηικών Πποβλημάηων Διζαγωγή Σα ζχγρξνλα ελεξγεηαθά πξνβιήκαηα αθνξνχλ πξσηίζησο ηηο αξλεηηθέο επηπηώζεηο ζην θπζηθό θαη αλζξώπηλν πεξηβάιινλ απφ ηε δηάρπζε ησλ δπηηθψλ πξνηχπσλ ελεξγεηαθήο ρξήζεο, θη φρη ηφζν δεηήκαηα επάξθεηαο ησλ ελεξγεηαθψλ απνζεκάησλ, φπσο ζπλέβαηλε ηξηάληα ρξφληα λσξίηεξα (Boyle G., 1996). Σν πξφβιεκα ηεο επάξθεηαο ησλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ, πξνζδηνξίδεηαη ζήκεξα ζε ζρεηηθνχο φξνπο σο πξνο ηνπο εθάζηνηε αλαπηπμηαθνχο ζηφρνπο θαη ην βαζκό εμάξηεζεο απφ εηζαγφκελνπο πφξνπο, ελψ ζε απφιπηνπο φξνπο αθνξά θπξίσο απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο, κε αλεπάξθεηα πφξσλ θαη κηθξή δπλαηφηεηα ζχλδεζεο ζηα εζληθά δίθηπα δηαλνκήο ελέξγεηαο ή/θαη ηθαλφηεηα αμηνπνίεζεο ησλ ηνπηθψλ πεγψλ ελέξγεηαο (CEC, 2000). ηελ ελφηεηα 2.2, παξνπζηάδνληαη νη ζεκαληηθφηεξεο πηπρέο ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ζπζρεηίδεηαη ε εκθάληζή ηνπ κε ηα θπξίαξρα πξφηππα ελεξγεηαθήο παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο, εμεηάδεηαη ε ελαιιαθηηθή ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο κέζα απφ ηελ επηζθφπεζε ησλ δηεζλψλ θαη εζληθψλ ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη κείσζεο ησλ πεξηθεξεηαθψλ αληζνηήησλ, θαη αλαδεηθλχεηαη ε ζεκαζία ηεο 13

14 ηνπηθήο θιίκαθαο ζηελ απαξαίηεηε ηερλνινγηθή κεηάβαζε κέζα απφ ηελ αλάπηπμε ελαιιαθηηθψλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ Κλιμαηική Αλλαγή Σν θαινόμενο ηηρ Τπεπθέπμανζηρ ηος Πλανήηη, αθνξά ηε ζηαδηαθή αχμεζε ηεο κέζεο ζεξκνθξαζίαο ηεο αηκφζθαηξαο θαη νθείιεηαη ζηηο πςειέο ζπγθεληξψζεηο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, 20 θ.α αεξίσλ ζηελ αηκφζθαηξα, ηα νπνία έρνπλ ηελ ηδηφηεηα λα παγηδεχνπλ ζεξκφηεηα. Ζ ππεξζπγθέληξσζε ησλ αεξίσλ απηψλ απφ ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε θαη κεηά, νθείιεηαη θπξίσο ζηελ θαύζε νξπθηώλ θαπζίκσλ, γηα αλαπηπμηαθνχο ζθνπνχο 21 (Boyle G., 1996). Ζ αλζξσπνγελήο ζπκβνιή ζην θαηλφκελν ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο είλαη αλακθηζβήηεηε 22. χκθσλα κε ηα πνξίζκαηα εηδηθψλ απφ δηαθνξεηηθά επηζηεκνληθά πεδία, πνπ αζρνινχληαη κε ηελ νινθιεξσκέλε αλάιπζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ππφ 19 Ζ έλλνηα ηνπ παξαδείγκαηνο, αθελφο αληηθαηνπηξίδεη ηνλ αγγιηθφ φξν paradigm (Kuhn T.S, 1970) σο έλα ζπλεθηηθφ ζχλνιν πεπνηζήζεσλ, κεζφδσλ θαη ηερληθψλ, θαη αθεηέξνπ ηνλ φξν example σο κηα παξαδεηγκαηηθή ιχζε, ή πξφηππν πξνο κίκεζε. 20 Μεηξήζεηο πνπ έγηλαλ ζε θπςειίδεο αέξα παγηδεπκέλνπ ζηνπο πάγνπο ηεο Αληαξθηηθήο έδεημαλ φηη ππήξρε πςειόο βαζκόο ζπζρέηηζεο αλάκεζα ζηε ζεξκνθξαζία ηεο γεο θαη ζηηο ζπγθεληξώζεηο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζηελ αηκόζθαηξα, ηα ηειεπηαία ρξφληα. Καηά ην ρξνληθφ δηάζηεκα απηφ, νη ζπγθεληξψζεηο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζηελ αηκφζθαηξα, πνίθηιαλ απφ ppm. Καηά ηελ πξνβηνκεραληθή πεξίνδν έθηαλαλ ηα 280ppm θαη ζηηο κέξεο καο αγγίδνπλ ηα 350ppm. Ζ κηζή απφ απηή ηελ αχμεζε έιαβε ρψξα απφ ην 1960 έσο ζήκεξα. Δάλ νη εθπνκπέο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα ζπλερίδνπλ λα απμάλνληαη κε ξπζκφ1,5ppm/ έηνο, ηφηε κπνξνχκε λα αλακέλνπκε δηπιαζηαζκφ έσο ην Σν CO 2 αληηζηνηρεί ζην 80% ησλ ζπλνιηθψλ εθπνκπψλ ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ. 21 Ζ εληαηηθνπνίεζε ζηε ρξήζε ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ μεθίλεζε κε ηε βηνκεραληθή επαλάζηαζε, ηνλ 18 ν αηψλα, θαη πην ζπγθεθξηκέλα, φηαλ ε εθεχξεζε ηεο αηκνκεραλήο πνπ έθαηγε άλζξαθα θαη θνθ, νδήγεζε ζηελ ππνθαηάζηαζε ηεο παξαδνζηαθήο ρξήζεο ηνπ λεξνχ θαη ηνπ αλέκνπ γηα ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο (power), απφ ηα νξπθηά θαχζηκα. Ζ επφκελε θάζε ηεο βηνκεραληθήο επνρήο, εγθαηληάζηεθε κε ηελ αλαθάιπςε ηνπ ειεθηξηζκνχ θαη ηεο κεραλήο εζσηεξηθήο θαχζεο, ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ θαη ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα. Σν πεηξέιαην θαη ην θπζηθφ αέξην, πξνζηέζεθαλ ζην ήδε ππάξρνλ ελεξγεηαθφ απφζεκα, ηξνθνδνηψληαο κε ηε ζεηξά ηνπο ηελ αλάπηπμε ηεο ρεκηθήο βηνκεραλίαο, ε νπνία θαηεξγαδφηαλ ην πεηξέιαην γηα ηελ παξαζθεπή λέσλ πιηθψλ. ηα κέζα ηνπ 20 νπ αηψλα, ηα δίθηπα δηαλνκήο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ νη αγσγνί κεηαθνξάο ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ, επεθηάζεθαλ κε ηαρχηαηνπο ξπζκνχο ζηηο βηνκεραληθέο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ. Ζ αλαθάιπςε θαη εμφξπμε ζεκαληηθψλ θνηηαζκάησλ πεηξειαίνπ απφ ηηο πεξηνρέο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο θαη ηεο Β. Αθξηθήο, πεξηφξηζε ηε βηνκεραληθή θνπιηνχξα ζρεδφλ απνθιεηζηηθά ζηε ρξήζε θαπζίκσλ πνπ πξνέξρνληαλ απφ ειάρηζηεο, θαη ζε κηθξή γεσγξαθηθή έθηαζε ζπγθεληξσκέλεο, πεγέο ελέξγεηαο (Boyle G., 1996). 22 «...ππήξμε κηα πξαγκαηηθή αιιά αζπλήζηζηε αύμεζε ζηε κέζε ζεξκνθξαζία ζηελ επηθάλεηα ηεο γεο θαηά 0,3-0,6 ν C θαηά ηελ ηειεπηαία εθαηνληαεηία, κηα επίζεο αζπλήζηζηε κείσζε ησλ πεξηνρώλ πνπ θαιύπηνληαλ από παγεηώλεο θαη κηα εηήζηα αύμεζε ηεο ζηάζκεο ηεο ζάιαζζαο θαηά 1,0-2,0mm. ύκθσλα κε ηα παγθόζκηα κνληέια γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή, εάλ δε κεηαβιεζεί ε ζεκεξηλή θαηάζηαζε ζην ελεξγεηαθό ζύζηεκα, αλακέλεηαη αύμεζε ηεο κέζεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ πιαλήηε από 1,5-4,5 ν C εώο ην , ε νπνία πηζαλό λα ζπλνδεπηεί από απμεκέλεο εηήζηεο βξνρνπηώζεηο, θαη αθξαία θαηξηθά θαηλόκελα» (IPCC, 1992, 1996, 2001, 2007) 14

15 ηελ επνπηεία ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Οκάδαο γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή, (IPCC), εάλ δελ κεηαβιεζνχλ ηα πθηζηάκελα ελεξγεηαθά ζπζηήκαηα, ηφηε αλακέλνληαη ξηδηθέο κεηαβνιέο ζηηο θιηκαηνινγηθέο ζπλζήθεο ηνπ πιαλήηε, κε απμεκέλεο πεξηφδνπο μεξαζίαο, ιηψζηκν ησλ πάγσλ, άλνδν ηεο ζηάζκεο ηεο ζάιαζζαο, θαη αθξαία θαηξηθά θαηλφκελα. Απηά κε ηε ζεηξά ηνπο αλακέλεηαη λα αζθήζνπλ ζεκαληηθέο πηέζεηο ζηα αλζξψπηλα νηθνζπζηήκαηα 23. Πξόηππα ελεξγεηαθήο παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο θαη Κιηκαηηθή Αιιαγή Σα νξπθηά θαχζηκα θαη ζε ιηγφηεξν βαζκφ ηα ππξεληθά, απνηεινχλ ζήκεξα, ηηο θπξίαξρεο πεγέο ελέξγεηαο πνπ ζηεξίδνπλ ην ηεξάζηην εχξνο ησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ βηνκεραληθψλ θνηλσληψλ 24 αιιά θαη ηηο αλαπηπμηαθέο πξνζπάζεηεο ησλ αλαπηπζζφκελσλ νηθνλνκηψλ. Σν 95% ησλ ζπλνιηθψλ εθπνκπψλ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, ηνπ ζεκαληηθφηεξνπ ζεξκνθεπηαθνχ αεξίνπ, παξάγεηαη απφ δξαζηεξηφηεηεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ελεξγεηαθή παξαγσγή θαη θαηαλάισζε. Ζ θαχζε νξπθηψλ θαπζίκσλ 25 γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ, είλαη ππεχζπλε γηα ην 37% ησλ εθπνκπψλ CO 2, θαη απνηειεί ηελ θπξηφηεξε αηηία ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο (HDR, 2001;WWF,2008;EREC, 2009). Απφ ηα παξαπάλσ, ζπλεηδεηνπνηνχκε φηη επεκβάζεηο ζηνλ θιάδν ηεο ελέξγεηαο είλαη θνκβηθήο ζεκαζίαο γηα ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ θαηλνκέλνπ. 23 Δμαθάληζε νιφθιεξσλ λεζηψλ, κείσζε ησλ θαιιηεξγήζηκσλ εθηάζεσλ ιφγσ ηεο εξεκνπνίεζεο, κεγάιεο θπζηθέο θαηαζηξνθέο, αχμεζε ησλ κεηαλαζηεπηηθψλ ξεπκάησλ θ.ιπ. 24 πσο είλαη ε θαιιηέξγεηα, ε κεηαπνίεζε θαη ε δηαλνκή ησλ πξντφλησλ, νη θαηαζθεπαζηηθέο θαη εκπνξηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε αλάπηπμε ησλ ηειεπηθνηλσληψλ, ε δηνηθεηηθή νξγάλσζε ηεξάζηησλ γξαθεηνθξαηηθψλ κεραληζκψλ, νη νηθηαθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε ςπραγσγία. 25 Γαηάλζξαθαο-ιηγλίηεο, πεηξέιαην θαη θπζηθφ αέξην. 15

16 2.2.3 ηπαηηγικέρ Ανηιμεηώπιζηρ ηηρ Κλιμαηικήρ Αλλαγήρ: Βιώζιμη Ανάπηςξη και ΑΠΔ Βηώζηκε Αλάπηπμε Ζ έλλνηα ηεο «βηψζηκεο 26 αλάπηπμεο» (sustainable development), θαζηεξψζεθε κέζα απφ ηελ Έθζεζε Our Common Future (WCED, 1987), γλσζηή θαη σο Έθζεζε Brundtland, 27 φπνπ νξηδφηαλ σο βηψζηκε, εθείλε ε αλάπηπμε πνπ «είλαη ζε ζέζε λα ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ησλ ζεκεξηλψλ γελεψλ ρσξίο λα δηαθπβεχεηαη ε δπλαηφηεηα ησλ κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο» 28. Ζ Έθζεζε παξέζεηε κηα ζεηξά πξνβιεκάησλ 29 θαη πξφηεηλε πεξηβαιινληηθέο ζηξαηεγηθέο 30 φρη κφλν γηα ηε δηαηήξεζε αιιά θαη ηελ αχμεζε ησλ ξπζκψλ αλάπηπμεο. Ζ έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο 31 ζπληζηά κηα νινθιεξσκέλε ζηξαηεγηθή, ε πινπνίεζε ηεο νπνίαο πξνθχπηεη απφ ηελ ηζφξξνπε θαη δηαρξνληθή ηθαλνπνίεζε ησλ θξηηεξίσλ ηεο 26 πρλά ρξεζηκνπνηνχληαη νη φξνη «αεηθφξνο» θαη «δηαηεξήζηκε». 27 Απφ ην φλνκα ηεο Πξνέδξνπ ηεο Παγθφζκηαο Δπηηξνπήο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε (World Commission on Environment and Development), θαη πξσζππνπξγνχ ηεο Ννξβεγίαο, Harlem Brundtland. 28 Έλα πιήζνο νξηζκψλ αλαπηχρζεθε γηα ηελ ελλνηνιφγεζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, εθ ησλ νπνίσλ παξαηίζεληαη νη αθφινπζνη: «Βηψζηκε αλάπηπμε είλαη ε αλάπηπμε πνπ δε κεηψλεη ηελ παξαγσγηθή δπλακηθφηεηα ζην κέιινλ», (ΟECD, 1990) Δδψ, ηνλίδεηαη ην ζηνηρείν ηεο δηαηεξεζηκφηεηαο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, ρσξίο λα ελζσκαηψλνληαη άιιεο δηαζηάζεηο. Αιιά θαη ε ίδηα ε έλλνηα ηεο αλάπηπμεο πεξηνξίδεηαη ζηελ έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ. «Βηψζηκε αλάπηπμε είλαη ε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ηνπ αλζξψπνπ κέζα ζηα πιαίζηα ηεο θέξνπζαο ηθαλφηεηαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ, πνπ ζηεξίδνπλ ηελ επηβίσζε ηνπ αλζξψπνπ ζηνλ πιαλήηε» (International Union for Conservation of Nature-IUNC, World Wild Fund-WWF, United Nations Environment Programme- UNEP) (IUCN,1991) Ο νξηζκφο απηφο, ιακβάλεη ππφςε ηα φξηα πνπ επηβάιινπλ ηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα. «Βηψζηκε αλάπηπμε είλαη ε αλάπηπμε πνπ ζέβεηαη ην πεξηβάιινλ, είλαη ηερλνινγηθά θαηάιιειε, νηθνλνκηθά εθηθηή, θνηλσληθά απνδεθηή θαη ηθαλνπνηεί ηηο αλάγθεο ηεο παξνχζαο γεληάο ρσξίο λα βάδεη ζε θίλδπλν ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ ησλ κειινληηθψλ γελεψλ» (UNEP, 1996). Μέζα απφ ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο πξνθχπηνπλ θαη νη βαζηθέο αξρέο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο: α) Ηζφηεηα θαη δηθαηνζχλε ζηελ θαηαλνκή ηνπ θφζηνπο θαη ηνπ νθέινπο, ηφζν ζην εζσηεξηθφ θάζε γεληάο φζν θαη κεηαμχ ηνπο, β) θξνληίδα γηα ην κέιινλ, γ) αλαθνχθηζε απφ ηελ θηψρεηα, δ) πξνζαξκνζηηθφηεηα, ε) απνδνηηθή ρξήζε ησλ πφξσλ, ζη) πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία θαη δ) επξεία δεκφζηα ζπκκεηνρή ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία (WCED, 1987; Mitchell M. and McDonald, 1995). 29 α) πκβνιή ελεξγεηαθνχ πξνβιήκαηνο θαη απνςίισζεο δαζψλ ζην θαηλφκελν ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, β) Τςεινί ξπζκνί αζηηθνπνίεζεο, γ) Παγθφζκηα δεκνγξαθηθή έθξεμε, δ) Γηαηξνθηθφ πξφβιεκα θαη θηψρεηα, ε) Γηαρείξηζε ηνμηθψλ θ.α. απνβιήησλ, ζη) Δμαθάληζε εηδψλ θαη κείσζε βηνπνηθηιφηεηαο. 30 α) Υξήζε ήπησλ ηερλνινγηψλ θαη κηθξφηεξε θιίκαθα παξαγσγήο, β) Πξνψζεζε ησλ ΑΠΔ, γ) Δμνηθνλφκεζε ελεξγεηαθψλ πφξσλ, γ) Αλαθχθισζε κε αλαιψζηκσλ πιηθψλ, δ) Γηαπαηδαγψγεζε θαη ζπκθηιίσζε αλζξψπνπ κε ηε θχζε, ε) πκκεηνρηθφηεηα ζηε ιήςε απνθάζεσλ, ζη) Αμηνπνίεζε ειεχζεξνπ ρξφλνπ ζηελ χπαηζξν θαη ηφλσζε θπζηνιαηξίαο (Λαδαξέηνπ, 2002). 31 Ζ βηψζηκε αλάπηπμε ζηεξίδεηαη ζε ηξεηο ππιψλεο, πνπ αθνξνχλ ηξία δηαθνξεηηθά αιιά εμίζνπ ζεκαληηθά ζπζηήκαηα, ην πεξηβάιινλ, ηελ θνηλσλία θαη ηελ νηθνλνκία. 16

17 νηθνλνκηθήο απνδνηηθφηεηαο, ηεο θνηλσληθήο δηθαηνζχλεο 32 θαη ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο. 33 ηελ πξάμε, φκσο ρξεζηκνπνηείηαη ζπλήζσο εζηηάδνληαο ζηε δηαηεξεζηκφηεηα ησλ ξπζκψλ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, ελψ νη άιινη δχν ππιψλεο ζηελ θαιχηεξε ησλ πεξηπηψζεσλ ελζσκαηψλνληαη σο πεξηνξηζκνί ζε κηα εμίζσζε αξηζηνπνίεζεο. σήμα 1 Οι Πςλώνερ ηηρ Βιώζιμηρ Ανάπηςξηρ Κνηλσλία Πεξηβάιινλ Bearable sustainable Viable Equitable Οηθνλνκία Πεγή: (αλαζύξζεθε ζηηο ) Δπίζεο, ζπρλά ζπγρέεηαη κε ηνλ φξν «βησζηκφηεηα» (EC, 2000; Bressers et al., 2004), ν νπνίνο φκσο αλαθέξεηαη θπξίσο ζε νηθνινγηθνχο φξνπο. εκαληηθή είλαη ε κεξίδα ησλ ζεσξεηηθψλ, νη νπνίνη, επζπγξακκηδφκελνη κε ηελ παιαηφηεξε ζπδήηεζε γηα ηα φξηα ζηελ νηθνλνκηθή κεγέζπλζε (Malthus, 1789; Georgescu-Roegen, 1971; Meadows et al., 1972; Hubbert, 1974; Daly,1990,1991; Solow, 1997; Stiglitz, 1997; Turner, 1997; Constanza, 1996), πηζηεχνπλ φηη ε έλλνηα ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ελέρεη κηα εζσηεξηθή αληίθαζε 34. ην ζρήκα 2, παξνπζηάδνληαη ε νηθνλνκία θαη ε θνηλσλία σο ππνζπζηήκαηα ηνπ πιαλεηηθνχ ππνζπζηήκαηνο, ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα ππάξμνπλ αλεμάξηεηα απφ απηφ, φπσο παξνπζηάδεηαη ζην ζρήκα Ζ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία ζα πξέπεη λα κεξηκλά γηα ηηο πεξηζζφηεξν εχζξαπζηεο θνηλσληθέο νκάδεο, ηηο νπνίεο κάιηζηα νθείιεη λα εληάμεη ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεσο απνθάζεσλ, δεδνκέλνπ φηη ε «πξαγκαηηθή αιιαγή είλαη πεξηζζφηεξν πηζαλφ λα πξνθχςεη κέζα απφ ηελ ελζσκάησζε θαζεκεξηλψλ/απιψλ αλζξψπσλ. ( αλαζχξζεθε ζηηο ) 33 Ζ ηθαλνπνίεζε ησλ παξαπάλσ θξηηεξίσλ ηαπηφρξνλα, ζην παξειζφλ ζεσξήζεθε αδχλαηε. Ζ ζηξαηεγηθή ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζπλίζηαηαη ινηπφλ ζε κηα πξνζπάζεηα ππέξβαζεο ηεο θαηλνκεληθήο ζχγθξνπζεο γηα ηε δεκηνπξγία κηαο λέαο ζχλζεζεο. 34 Αλαγλσξίδνπλ ηελ χπαξμε νξίσλ ζηελ πνζφηεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη ζηελ ηθαλφηεηα ηεο βηφζθαηξαο λα απνξξνθά αλζξσπνγελείο ξχπνπο. 17

18 σήμα 2 Οικονομία και Κοινωνία ωρ Πλανηηικά Τποζςζηήμαηα Οηθνλνκία Κνηλσλία Πεξηβάιινλ Πεγή: Okk, 2003 Πέληε ρξφληα αξγφηεξα, (1992) 35, ζηε Γηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε, ηέζεθε πξψηε θνξά επίζεκα ν ζηφρνο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο, κε ηε Γηαθήξπμε ηνπ Ρίν 36 θαη επηπιένλ δεκηνπξγήζεθε έλα θείκελν-νδεγφο γηα φινπο ηνπο εκπιεθφκελνπο θνξείο, πξνθεηκέλνπ λα δηεπθνιπλζεί ε επίηεπμε ηνπ ζηφρνπ, ε Αηδέληα Δπίζεο, εθεί ηέζεθαλ ζε ππνγξαθή ε χκβαζε γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή 38 θαη ε χκβαζε γηα ηε Βηνινγηθή Πνηθηιφηεηα. ε επξσπατθφ επίπεδν, ε βηψζηκε αλάπηπμε, ελζσκαηψζεθε ξεηά ζηα επίζεκα θείκελα ησλ πλζεθψλ ηεο Δ.Δ. σο βαζηθή ζηξαηεγηθή γηα ηελ επίηεπμε ηεο νηθνλνκηθήο θαη θνηλσληθήο ζπλνρήο ησλ πεξηθεξεηψλ ηεο. 39 Ζ Δπξσπατθή πνιηηηθή γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηε βηψζηκε αλάπηπμε, θηλείηαη ζην πιαίζην πεληαεηψλ Πεξηβαιινληηθψλ Πξνγξακκάησλ Γξάζεο. ην 5 ν 35 ηε Γηάζθεςε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αλάπηπμε, έλα θνξπθαίν πνιηηηθφ γεγνλφο γηα ηελ πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία, ηεο πξνεγνχκελεο δεθαεηίαο, ζπκκεηείραλ 178 θξαηηθέο αληηπξνζσπείεο, πεξηζζφηεξεο απφ Με Κπβεξλεηηθέο Οξγαλψζεηο θαη πεξίπνπ εθπξφζσπνη ησλ Μέζσλ Μαδηθήο Δλεκέξσζεο. 36 Rio Declaration: 37 Ζ Αηδέληα 21 (Agenda 21), αθνξνχζε έλα θείκελν ζηξαηεγηθήο θαη ζπζηάζεσλ γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο γηα ηνλ 21 ν αηψλα. ( Γε δεζκεχεη λνκηθά ηα θξάηε πνπ ηελ πηνζέηεζαλ, αιιά κφλν εζηθά θαη πνιηηηθά. 38 United Nations Framework Convention on Climate Change, 1992 ( ) ηε ρψξα καο θπξψζεθε κε ην λφκν 2205/1994 (ΦΔΚ Α 60/1994), σζηφζν δελ επεηεχρζε, ζε απηήλ ζπκθσλία γηα ηνλ απνηειεζκαηηθφ πεξηνξηζκφ ηεο αλζξσπνγελνχο παξαγσγήο ησλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ, νχηε θαη απνηειεζκαηηθφ ρξνλνδηάγξακκα. 39 Maastricht Treaty 1993, Amsterdam Treaty 1997, Lisbon Treaty,

19 Πξφγξακκα Γξάζεο γηα ην Πεξηβάιινλ, «Πξνο ηε Βησζηκφηεηα», 40 ε βηψζηκε αλάπηπμε νξίζηεθε σο θξηηήξην ηεο δηνηθεηηθήο δξάζεο θαη άζθεζεο δεκφζηαο εμνπζίαο. ην 6 ν Πξφγξακκα Γξάζεο, πνπ είλαη δεθαεηέο, ε Κιηκαηηθή Αιιαγή αλαπηχζζεηαη σο εηδηθή πεξηνρή πξνηεξαηφηεηαο 41. Μηα ζπλήζεο θξηηηθή ελάληηα ζηελ πηνζέηεζε ηεο ζηξαηεγηθήο ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζρεηίδεηαη κε ηε δπζθνιία πξνζδηνξηζκνχ ζε ζαθείο θαη αληηθεηκεληθνχο φξνπο ησλ δηαθνξεηηθψλ ζηνηρείσλ πνπ ηελ ζπλζέηνπλ. εκαληηθή σζηφζν πξνζπάζεηα γίλεηαη γηα ηελ αλάπηπμε δεηθηψλ, απφ δηεζλείο νξγαληζκνχο θαη εξεπλεηηθά θέληξα (Daly, H.E. and J.B. Cobb, Jr., 1989; Bartelmus, P., 1997; Moldan, B. et al., 1997; Toman et al., 1998; Prescott- Allen, R., 2001; UN, 1996, 2001; IISD, 2004;UNEP, 2007) Η Οπηηθή ησλ Αλαλεώζηκσλ Πεγώλ Δλέξγεηαο Ζ επίζεκε ζέζε ηεο παγθφζκηαο θαη επξσπατθήο θνηλφηεηαο κέζσ ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ Kyoto θαη ησλ επίζεκσλ εγγξάθσλ ηεο ΔΔ αληηζηνίρσο, ζηνρεχεη ζηε δηαηήξεζε ηεο κέζεο αλφδνπ ηεο ζεξκνθξαζίαο θάησ απφ ην 2%, ζηφρνο πνπ απαηηεί ηε κεηαθνξά ηεο αξρήο ηεο βησζηκφηεηαο ζηα ελεξγεηαθά ζπζηήκαηα. Ζ βηψζηκε ελεξγεηαθή δηαρείξηζε αθνξά ελέξγεηεο γηα α) ηελ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο παξαγσγήο θαη κεηαθνξάο ησλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ, β) ηελ εμνηθνλφκεζε πφξσλ θαη γ) ηελ παξαγσγή ελέξγεηαο πνπ πξνέξρεηαη απφ ΑΠΔ. Ζ εξγαζία απηή, εζηηάδεη ζην ηξίην ζθέινο. Ο ειεθηξηθφο ηνκέαο ζπληζηά ηελ θξηζηκφηεξε ίζσο ππνδνκή ησλ ζχγρξνλσλ θξαηψλ, θαη νη απμεηηθέο πηέζεηο ζηελ ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ θαη ηνπ θπζηθνχ αεξίνπ 43 ιφγσ ηεο ζηαδηαθήο εμάληιεζεο ησλ παγθφζκησλ θνηηαζκάησλ, απεηινχλ ηελ αδηάιεηπηε παξνρή ηεο. Απνθεληξσκέλεο ηερλνινγίεο ζηε βάζε ησλ ΑΠΔ, κπνξνχλ φρη κφλν λα ππνζηεξίμνπλ αιιά θαη λα αληηθαηαζηήζνπλ ηνπο κεγάινπο ζηαζκνχο παξαγσγήο ελέξγεηαο 44 (Devadas, 2001). 40 Fifth EC Environmental Action Programme( ): Towards Sustainability 41 The Sixth Environment Action Programme of the European Community International Institute for Sustainable Development (IISD), 43 Ζ ηηκή ηνπ νπνίνπ είλαη ζπλδεδεκέλε κε ηελ ηηκή ηνπ πεηξειαίνπ, παξά ηε ζρεηηθή αθζνλία ηνπ πφξνπ. 44 «Σψξα είλαη ε θαηάιιειε ζηηγκή γηα λα θαζνξίζνπκε έλα καθξνπξφζεζκν φξακα γηα ηελ ελεξγεηαθή πνιηηηθή ηεο Δπξψπεο, θαη απηφ ην φξακα πξέπεη λα πεξηζηξέθεηαη γχξσ απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα θαη ηελ πξάζηλε αλάπηπμε. Ζ ελεξγεηαθή απνδνηηθφηεηα θαη ε αλαλεψζηκε ελέξγεηα κπνξνχλ λα είλαη έλαο ηζρπξφο παξάγνληαο νηθνλνκηθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ θαη λα ζπκβάιινπλ ζε έλα πην ζεηηθφ θαη έμππλν 19

20 Οη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, ζε αληίζεζε κε ηηο ζπκβαηηθέο πεγέο, ραξαθηεξίδνληαη σο αλεμάληιεηεο, σο πξνο ηε ρξνληθή θιίκαθα ηεο αλζξψπηλεο δσήο (Εαραξνχιε Μ., θαη Παπαδέιιεο Θ., 1998) 45. Ζ θπξηφηεξε πεγή ελέξγεηαο πνπ δέρεηαη ε επηθάλεηα ηεο γεο, είλαη ε αθηηλνβνιία ηνπ ήιηνπ. 46 Μηα ζπλήζεο δηάθξηζή ηνπο είλαη αλάκεζα ζε «παξαδνζηαθέο» 47 θαη «λέεο» 48. Σν αλαλεψζηκν δπλακηθφ ηνπ πιαλήηε είλαη, είλαη δχζθνιν λα εθηηκεζεί θαη ε νηθνλνκηθά βηψζηκε πνζφηεηα εθκεηάιιεπζεο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, απνηειεί έλαλ θηλνχκελν ζηφρν ν νπνίνο εμαξηάηαη απφ ην ηξέρνλ ηερλνινγηθφ θαζεζηψο θαη ηα ζπγθξηηηθά θφζηε κε ηηο άιιεο ελεξγεηαθέο ελαιιαθηηθέο. Σα ζπκπεξάζκαηα ησλ Δπξσπατθώλ, (ALTENER), θαη παγθόζκησλ, (RIGES, UNCED) ζελαξίσλ γηα αχμεζε ηεο δηείζδπζεο ησλ αλαλεώζηκσλ πεγώλ ελέξγεηαο ζηελ αγνξά, είλαη ήδε γεγνλφο (EEA, 2001;Tsoutsos et al., 2008; Papadopoulos et al., 2008). εκαληηθφο παξακέλεη ζηε δηαδηθαζία απηή, ν ξφινο ηνπ θξάηνπο, γηα ηελ άξζε ησλ πθηζηάκελσλ εκπνδίσλ 49. Μεγάιε έκθαζε έρεη δνζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ζε παγθφζκην επίπεδν ζηελ αλάπηπμε ηεο αηνιηθήο ελέξγεηαο, ε νπνία πξνζθέξεη ηεξάζηηεο δπλαηφηεηεο θάιπςεο ησλ απμαλφκελσλ ελεξγεηαθψλ αλαγθψλ κε κεδεληθέο εθπνκπέο ζεξκνθεπηαθψλ αεξίσλ (ΔΔΑ, 1999; φξακα γηα ηελ θνηλσλία ηνπ κέιινληνο,» είπε ν θ. Günther H. Oettinger, Δπίηξνπνο αξκφδηνο γηα ηελ Δλέξγεηα, ζηελ ηειεηή έλαξμεο ηεο Δπξσπατθήο Δβδνκάδαο Βηψζηκεο Δλέξγεηαο. 45 Αλαλεώζηκε θαιείηαη ε «ελέξγεηα πνπ απνθηάηαη απφ ηε ζπλερή θαη επαλαιακβαλφκελε ξνή ελέξγεηαο πνπ δηαηξέρεη ην θπζηθφ πεξηβάιινλ», (Twidell and Weir, 1986) ή «ε ξνή ελέξγεηαο πνπ αλαλεψλεηαη κε ηνπο ίδηνπο ή ηαρχηεξνπο απφ ηνπο ξπζκνχο εθκεηάιιεπζήο ηεο», (Sorensen,1979), ή «ε ξνή ελέξγεηαο πνπ ζπκβαίλεη θπζηθά θαη επαλαιακβαλφκελα ζην πεξηβάιινλ θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί πξνο αλζξψπηλν φθεινο. Κπξηφηεξεο πεγέο αλαλεψζηκεο ελέξγεηαο είλαη ν ήιηνο, ε βαξχηεηα θαη ε πεξηζηξνθή ηεο γεο» (REAG, Renewable Δnergy Αdvisory Group) 46 Ζ πνζφηεηα ηεο ειηαθήο ελέξγεηαο πνπ πξνζπίπηεη ζηε γε θάζε ρξφλν είλαη 160 θνξέο κεγαιχηεξε απφ ηελ παγθφζκηα ελέξγεηα πνπ είλαη απνζεθεπκέλε ζηα θνηηάζκαηα νξπθηψλ, θαη μεπεξλά θαηά θνξέο ηελ παγθφζκηα παξαγσγή ελέξγεηαο απφ ηε ρξήζε νξπθηψλ θαη ππξεληθψλ θαπζίκσλ, θαη ηε ιεηηνπξγία πδξνειεθηξηθψλ εξγνζηαζίσλ (Boyle G., 1996) ζνλ αθνξά ινηπφλ ηελ ειηαθή ελέξγεηα, ζεκαληηθφηεξν δελ ζα είλαη ην πξφβιεκα ηεο δηαζεζηκφηεηαο ηνπ πφξνπ, αιιά ε πξαθηηθόηεηα κεηαηξνπήο ηνπ πφξνπ ζε ρξήζηκε γηα ηνλ άλζξσπν κνξθή. Απηφ κπνξεί λα γίλεη άκεζα, ρξεζηκνπνηψληαο ηερλνινγίεο φπσο ειηαθνχο ζεξκνζπιιέθηεο, παξαβνιηθά θάηνπηξα, θσηνβνιηατθά θιπ., θαη έκκεζα, κέζσ άιισλ κνξθψλ ελέξγεηαο, φπσο ε αηνιηθή ελέξγεηα, ε δχλακε ησλ θπκάησλ θαη ηνπ λεξνχ. 47 Γεσζεξκία, πδξνειεθηξηθή, 48 Φσηνβνιηατθά ζπζηήκαηα, ειηαθνί ζεξκνζπζζσξεπηέο, αηνιηθή ελέξγεηα 49 Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα είλαη ε έιιεηςε ησλ απαηηνχκελσλ ζπλνδεπηηθψλ ππνδνκψλ γηα ηελ εθκεηάιιεπζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο. Δίλαη επθνιφηεξν λα πξνζζέζνπκε ηθαλφηεηα ζε κηα ήδε εδξαησκέλε βηνκεραλία, κε ηνπο ππάξρνληεο πξνκεζεπηέο, δηαδηθαζίεο ζπληήξεζεο, επαγγεικαηηθφ ζψκα, ρξεκαηνδνηηθή ζηήξημε, λνκηθέο δηαδηθαζίεο θαη πειάηεο, ζε ζρέζε κε ηελ δεκηνπξγία κηαο εμνινθιήξνπ λέαο βηνκεραλίαο. Δάλ φλησο απνδεηρηεί θαη ζπλεηδεηνπνηεζεί ε ηθαλφηεηα ησλ αλαλεψζηκσλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ λα πξνζθέξνπλ κηα ηθαλνπνηεηηθή ιχζε ζηα πξνβιήκαηα πνπ πεξηγξάςακε παξαπάλσ, ηφηε κπνξνχλ λα ηξνθνδνηήζνπλ ηελ αλάπηπμε κηαο ηεξάζηηαο βηνκεραλίαο κε απμεκέλεο επθαηξίεο γηα απαζρφιεζε, παγθνζκίσο. Θα ρξεηαζηνχλ κεγάιεο θιίκαθαο επελδχζεηο ζε έξεπλα θη αλάπηπμε, θαζψο θαη απνκάθξπλζε ησλ ζεζκηθψλ θαη άιισλ εκπνδίσλ πξνθεηκέλνπ λα νδεγήζνπκε ηηο πνιιά ππνζρφκελεο αλαλεψζηκεο ηερλνινγίεο ζηελ σξηκφηεηά ηνπο. Ζ πξνψζεζε θαη εηζαγσγή ησλ αλαλεψζηκσλ ηερλνινγηψλ ζηελ αγνξά ζα ζπλνδεπηεί απφ ζεκαληηθέο αιιαγέο, ζα πιαηζησζεί απφ λέεο ππνδνκέο, λέα ζπζηήκαηα δηαλνκήο θαη ζίγνπξα λένπο ζεζκνχο γηα ηελ νξγάλσζε θαη ξχζκηζε ηεο θαηαζθεπήο θαη δηαλνκήο ηνπο. 20

21 Papadopoulos et al., 2008) 50. Ζ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ απφ αηνιηθή ελέξγεηα, έρεη νηθνλνκηθφ θφζηνο παξφκνην κε εθείλν ηνπ πεηξειαίνπ 51, σζηφζν ηα πεξηβαιινληηθά θαη θνηλσληθά ηεο νθέιε είλαη ζαθψο κεγαιχηεξα 52. Ζ ζρεηηθή αθζνλία ηνπ αηνιηθνχ πφξνπ 53 (Fragoulis A., 1998) θαη ην επλντθφ ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δεκηνπξγήζεθε κε ην λφκν 2244/94, (Kambouris J. and Perrakis K., 2000; Καξάθσζηαο, Η.Κ. θαη Νίθαο, Γ.., 1996) νδήγεζαλ θαη ζηε ρψξα καο ην επελδπηηθφ ελδηαθέξνλ πξνο ηελ αλάπηπμε αηνιηθψλ πάξθσλ 54. Σνπηθά νθέιε από ηα έξγα ΑΠΔ Ζ ζπζζσξεπκέλε εκπεηξία ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, δείρλεη φηη ε ίδξπζε θαη ιεηηνπξγία έξγσλ ΑΠΔ, «δεκηνπξγεί ηζρπξνύο πόινπο ηνπηθήο αλάπηπμεο θαη πεξηβαιινληηθήο αλαβάζκηζεο θαη πξνζπνξίδεη πνιιαπιά, κεηξήζηκα θαη νπζηαζηηθά νθέιε ζηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο, ζηηο πεξηνρέο ησλ νπνίσλ εγθαζίζηαληαη ηα έξγα απηά» (Βαζηιάθνο Ν.) 55. Ζ θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία 50 Ζ αηνιηθή ελέξγεηα αλ θαη ρξεζηκνπνηνχηαλ απφ παιηά, εμαηηίαο ηεο 100-εηνχο θπξηαξρίαο ησλ νξπθηψλ θαπζίκσλ, ζήκεξα αληηκεησπίδεηαη σο θάηη θαηλνχξην. Ηζηνξηθά, ππήξμε αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο απφ ηνλ άλζξσπν, γηα ην άιεζκα ηνπ ζηηαξηνχ, ηελ άληιεζε λεξνχ, θαη γηα άιιεο κεραληθέο εθαξκνγέο. Οη πξνζπάζεηεο παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ ρξεζηκνπνηψληαο αλεκνγελλήηξηεο, μεθίλεζαλ ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα. Μφλν φκσο κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 80 ε ηερλνινγία έθηαζε ζε έλα ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν σξηκφηεηαο ψζηε λα ελζαξξχλεη ηελ επελδπηηθή δξαζηεξηφηεηα απφ ηηο βηνκεραλίεο θαηαζθεπήο αλεκνγελλεηξηψλ θαη παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ απφ αηνιηθή ελέξγεηα. 51 Μειεηψληαο ηηο «θακπχιεο εκπεηξίαο ή γλψζεο» (learning curves) ηεο εθκεηάιιεπζεο ηεο αηνιηθήο ελέξγεηαο παξαηεξνχκε ζεκαληηθέο κεηψζεηο ηνπ θφζηνπο θαηά ηηο δπν ηειεπηαίεο δεθαεηίεο (EWEA, 1999; ΗΔΑ/OECD, 2000). 52 Θεσξεηηθά, ην παγθφζκην δπλακηθφ γηα ηελ παξαγσγή ειεθηξηζκνχ απφ αλεκνγελλήηξηεο ζηελ μεξά, είλαη πεξίπνπ terawatt-hours αλά έηνο (Van Wijk et al., 1993). Λακβάλνληαο ππφςε πεξηνξηζκνχο απφ ηηο απαηηήζεηο γηα ππνδνκέο θιπ., ζα ήηαλ δπλαηή ε εγθαηάζηαζε αλεκνγελλεηξηψλ κε δπλακηθφ πνπ ζα έθηαλε ηα MW, έσο ην Απηφ ην δπλακηθφ ζα κπνξνχζε λα παξάγεη 900 TWhyear -1, πνπ απνηειεί ην 3,5 % ηεο πξνβιεπφκελεο γηα ην 2020 θαηαλάισζεο (WEC, 1993). Έηζη, ππνινγίδεηαη φηη ζα απνθεπγφηαλ ε εθπνκπή 800 εθαηνκκπξίσλ ηφλσλ δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, ππφ ηελ ππφζεζε φηη νη πξφζζεηεο αλεκνγελλήηξηεο ζα αληηθαζηζηνχζαλ ιηγληηεξγνζηάζηα. χκθσλα κε ην European Wind Energy Association, (EWEA, 1991) ε ρξήζε αλεκνγελλεηξηψλ κε «ζπλδπαζκέλε δπλακηθφηεηα» 100 GW, ζα κπνξνχζε λα παξέρεη ην 10% ησλ αλαγθψλ γηα ειεθηξηζκφ, ζηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, έσο ην Ζ έθηαζε πνπ ζα θαηαιάκβαλαλ νη αλεκνγελλήηξηεο ζα ήηαλ φζε θαη ην λεζί ηεο Κξήηεο, (5.400km 2 ), σζηφζν 99% απηήο ηεο έθηαζεο ζα παξέκελε δηαζέζηκν γηα αγξνηηθέο ρξήζεηο. Δπηπιένλ εθηηκήζεθε φηη ζα δεκηνπξγνχληαλ λέεο ζέζεηο απαζρφιεζεο ζηνλ θιάδν θαηαζθεπήο αλεκνγελλεηξηψλ έσο ην 2030 θαη επηπιένλ ζέζεηο ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο, γηα ηε ιεηηνπξγία θαη ζπληήξεζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ. 53 Οη γεσγξαθηθέο πεξηνρέο κε ηηο πεξηζζφηεξεο πξννπηηθέο είλαη ηα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ Πειάγνπο, ε Κξήηε, ε Δχβνηα, θαη ε Νφηην-αλαηνιηθή Πεινπφλλεζνο. ηε ζαιάζζηα πεξηνρή ηνπ Αηγαίνπ Πειάγνπο, νη θχξηεο θαηεπζχλζεηο ηνπ αλέκνπ είλαη Β θαη ΒΑ, κε κέζε εηήζηα ηαρχηεηα 7-11m/s. 54 Μεηά ην , δεκηνπξγήζεθαλ πάξθα ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 105MW εθ ησλ νπνίσλ 25MW πξνέξρνληαη απφ επελδχζεηο ηεο ΓΔΖ θαη 80,6MW απφ ηδησηηθέο επελδχζεηο. Χζηφζν, παξ φιν ην ελδηαθέξνλ, θαη ην πιήζνο ησλ αηηήζεσλ 3000MW, κφλν 80MW παξαγφκελεο ελέξγεηαο πξνζηέζεθαλ ηειηθά ζην ήδε ππάξρνλ εζληθφ δπλακηθφ, έσο ην Ννέκβξε ηνπ 1999 (Kambouris J. et al., 2000). 55 Ο Γξ. Νίθνο Βαζηιάθνο είλαη αληηπξφεδξνο ηνπ Οκίινπ γηα ηε Γηάδνζε ησλ ΑΠΔ (ELFORES) 21

22 έξγσλ ΑΠΔ, πξψηνλ, ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηελ ηνπηθή απαζρφιεζε, 56 αιιά θαη ζηελ εζληθή, εθφζνλ ε θαηαζθεπή θαη ζπλαξκνιφγεζε κέξνπο ηνπ ειεθηξνκεραλνινγηθνχ εμνπιηζκνχ γίλεη εγρσξίσο. Γεχηεξνλ, ε ιεηηνπξγία ησλ έξγσλ ΑΠΔ, ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ζηα εηήζηα έζνδα ησλ ΟΣΑ, απφ ηελ πψιεζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο ζην θεληξηθφ δίθηπν ηεο ΓΔΖ, εάλ ην έξγν αλήθεη ζην δήκν ή ηελ θνηλφηεηα, θαη απφ ην ηέινο ΑΠΔ πνπ θπκαίλεηαη απφ 2-4% ηνπ ηδίξνπ απφ ηελ πψιεζε ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, θαζ φιε ηε δηάξθεηα δσήο ηνπ έξγνπ. Σξίηνλ, ε θαηαζθεπή έξγσλ ΑΠΔ, ζπλνδεχεηαη απφ ζεκαληηθά αληηζηαζκηζηηθά νθέιε 57. Σέηαξηνλ, ζπληεινχλ απνθαζηζηηθά ζηελ πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία ηεο πεξηνρήο, θαη δίλνπλ ηε δπλαηφηεηα παξαγσγήο ελεξγεηαθψλ ππεξεζηψλ κε κεδακηλέο εθπνκπέο επηβιαβψλ γηα ηελ πγεία ξππαληψλ θαη ζεξκνθεπηαθψλ αεξίσλ. 58 Ζ ζηήξημε ηεο παξαγσγήο ελέξγεηαο ζε έξγα ΑΠΔ, θξίλεηαη αθφκα πεξηζζφηεξν σθέιηκε γηα ηηο απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο Σερλνινγηθή Μεηάβαζε πξνο έλα Αλαλεώζηκν Δλεξγεηαθό Σνπίν Πξνθεηκέλνπ λα θαηαλνήζνπκε ηηο δηαδηθαζίεο δηείζδπζεο ησλ ΑΠΔ ζην ππάξρνλ ελεξγεηαθφ ζχζηεκα, ζε ηνπηθφ, εζληθφ, θαη ππεξεζληθφ επίπεδν, νθείινπκε λα εμεηάζνπκε ηνλ ηξφπν πνπ ε επηζηήκε θαη ε πνιηηηθή πξαθηηθή πξνζεγγίδνπλ ην δήηεκα ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο. 56 Δλδεηθηηθά αλαθέξεηαη φηη γηα έλα ηππηθφ αηνιηθφ πάξθν 10MW, απαηηνχληαη 120 αλζξσπνκήλεο απαζρφιεζεο θαηά ηελ θάζε θαηαζθεπήο θαη 3-5 κφληκνη εξγαδφκελνη ζηε θάζε ιεηηνπξγίαο, πνπ ζε ζεκαληηθφ πνζνζηφ θαιχπηνληαη απφ ληφπηνπο. Σν ίδην ηζρχεη θαη γηα ηα κηθξά πδξνειεθηξηθά έξγα. χκθσλα κε ζηνηρεία ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο, θάζε 10MW αηνιηθήο ελέξγεηαο πνπ εγθαζίζηαληαη δεκηνπξγνχλ λέεο ζέζεηο εξγαζίαο (EC, 1999). 57 Βειηηψλνληαη ηα δίθηπα ππνδνκψλ, πξνζθέξνληαη απφ ηνπο επελδπηέο ρνξεγίεο, πινπνηνχληαη θνηλσθειή έξγα θαη ηνλψλνληαη θιάδνη ηεο ηνπηθήο νηθνλνκίαο φπσο ν ελαιιαθηηθφο ηνπξηζκφο. 58 Δλδεηθηηθά, απφ ηε ιεηηνπξγία ελφο αηνιηθνχ πάξθνπ 10 MW, ζηελ Διιάδα, ηεο νπνίαο ην ελεξγεηαθφ ζχζηεκα ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηελ θαχζε ιηγλίηε, απνηξέπεηαη εηεζίσο ε έθιπζε ζηελ αηκφζθαηξα πεξίπνπ 465 ηφλσλ Γηνμεηδίνπ ηνπ Θείνπ, 36 ηφλσλ Ομεηδίσλ ηνπ Αδψηνπ, 24 ηφλσλ αησξνχκελσλ ζσκαηηδίσλ θαη ηφλσλ Γηνμεηδίνπ ηνπ Άλζξαθα. 59 Γεδνκέλνπ ηνπ πςεινχ θφζηνπο επέθηαζεο ησλ θεληξηθψλ δηθηχσλ κεηαθνξάο ησλ ελεξγεηαθψλ πξντφλησλ, ε αλάπηπμε θαη εθκεηάιιεπζε ησλ ηνπηθψλ ελεξγεηαθψλ πφξσλ, γίλεηαη πην επηηαθηηθή γηα ηηο απνκαθξπζκέλεο θαη λεζησηηθέο πεξηνρέο (World Energy Assessment, 2000; European Re-Islands). Άιιε κηα ζεκαληηθή δηάζηαζε ησλ σθειεκάησλ απφ ηελ πηνζέηεζε αλαλεψζηκσλ ηερλνινγηψλ, είλαη ε θαηάθηεζε εζσηεξηθήο απηάξθεηαο απφ ηε ρξήζε ελδνγελψλ πφξσλ θαη ε κείσζε ηεο εμάξηεζεο ηεο ηνπηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο θάιπςεο ησλ ηνπηθψλ αλαγθψλ απφ εηζαγφκελνπο πφξνπο. 22

23 Σα λενθιαζηθά κνληέια νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο 60, αληηκεησπίδνπλ ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή σο εμσγελή κεηαβιεηή πνπ επεξεάδεη ηε ζπζζψξεπζε θεθαιαίνπ κέζα απφ ηελ παξνρή λέαο γλψζεο, ε νπνία είηε κεηαζρεκαηίδεη ηε ζπλάξηεζε παξαγσγήο, είηε ελζσκαηψλεηαη ζηνπο επηκέξνπο ζπληειεζηέο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία (Γηαλλίηζεο Σ., 1999). Ο Robert Solow έδεημε φηη ε ζπκβνιή ηνπ ζπληειεζηή ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο ζηε δηαδηθαζία νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο είλαη πνιχ κεγάιε. ε αληίζεζε κε ηε λενθιαζηθή ζεψξεζε, ε δηαξζξσηηθή ζρνιή, δίλεη ηδηαίηεξε έκθαζε ζηνλ αλζξψπηλν παξάγνληα, θαζψο ζεσξεί φηη ε ηερλνινγηθή αιιαγή νδεγεί ζηελ παξαγσγή λέαο γλψζεο θαη ηθαλνηήησλ, ε δηάρπζε ησλ νπνίσλ απαηηεί ηθαλφηεηεο πνπ είλαη δχζθνιν λα δεκηνπξγεζνχλ θαη είλαη άληζα θαηαλεκεκέλεο κεηαμχ ησλ νηθνλνκηθψλ ππνθεηκέλσλ. Σελ θξηηηθή ηεο δηαξζξσηηθήο ζρνιήο πξνζπάζεζε κε πεξηζζφηεξν ζπλεθηηθφ ηξφπν λα ζπκπιεξψζεη ε εμειηθηηθή ζρνιή (Nelson and Winter 1982, Hodgson 1993, Magnusson 1994) 61. χκθσλα κε ηελ εμειηθηηθή παξάδνζε, νη νηθνλνκηθνί θνξείο, πηνζεηνχλ λφξκεο ζπκπεξηθνξάο πνπ έρνπλ απνδεηρηεί απνηειεζκαηηθέο ζην παξειζφλ ζηε δηαρείξηζε ηεο αβεβαηφηεηαο ηνπ εμειηζζφκελνπ πεξηβάιινληνο (Nelson, 1995; Γηαλλίηζεο, 1999). Ζ ζηξαηεγηθή απηή επηβίσζεο, νδεγεί ζε αθακςίεο θαη ζε εμάξηεζε (path dependence) ησλ λεφηεξσλ απφ ηηο παιαηφηεξεο επηινγέο 62. Ζ εμειηθηηθή ζεσξία, δηαθσηίδεη ηε ζσξεπηηθή 60 Ζ λενθιαζηθή αληίιεςε ζεσξεί φηη νη κεηαβνιέο πνπ παξαηεξνχληαη ζηελ εζληθή παξαγσγή θαη ζηε ζχλζεζή ηεο, είλαη ην απηφκαην ππνπξντφλ ηεο ζπζζψξεπζεο θεθαιαίνπ θαη ηεο κεγέζπλζεο ησλ εηζνδεκάησλ. Δπίζεο, ππνζέηεη φηη νη νηθνλνκηθνί δξψληεο δελ πεξηνξίδνληαη απφ γλσζηηθνχο θαη ζεζκηθνχο πεξηνξηζκνχο θαη ηδηαίηεξεο ηερλνινγηθέο ηθαλφηεηεο, αιιά φηη αληαπνθξίλνληαη άξηζηα (θαηά ηξφπν νξζνινγηθφ) ζηε κεηαβνιή ησλ ηηκψλ ή ζηε κεηαβνιή ησλ δνκψλ ηεο δήηεζεο. 61 Ζ εμειηθηηθή ζεσξία ησλ Nelson θαη Winter, έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηε ζεσξία ηνπ Schumpeter θαη ζηε ζεσξία ηεο επηρεηξεζηαθήο ζπκπεξηθνξάο. Αληίζεηα κε ηε λενθιαζηθή ζεσξία πνπ ζηνρεχεη ζηελ αιιαγή ηεο αηνκηθήο ζπκπεξηθνξάο, ε εμειηθηηθή ζεσξία πηνζεηεί κηα ζπζηεκηθή πξνζέγγηζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη βιέπεη ηα επηκέξνπο άηνκα σο κέξε κηαο επξύηεξεο νιόηεηαο ζηελ νπνία πξνζαξκφδνληαη θαη ζηηο επηβνιέο ηεο νπνίαο ζπρλά επηηάζζνληαη. Αλαγλσξίδνπκε φηη έρνπλ ππάξμεη πνιιέο πξνζπάζεηεο ζηνπο θφιπνπο ηεο λενθιαζηθήο ζρνιήο λα ιεθζνχλ ππφςε δνκηθέο αθακςίεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Αλαθέξνπκε, ηελ πξνζπάζεηα ηνπ Stiglitz, λα ζπκπεξηιάβεη ζηα λενθιαζηθά κνληέια, δεηήκαηα αζχκκεηξεο πιεξνθφξεζεο, ηηο πξνζπάζεηεο ησλ Helpman θαη Krugman λα πεξηγξάςνπλ αηειείο κνξθέο αληαγσληζκνχ ζην εκπφξην, ηνλίδνληαο φηη νηθνλνκίεο θιίκαθαο θαη δηαθνξνπνηεκέλα πξντφληα ζεκαίλνπλ εμεηδίθεπζε ζε κε-πξνζδηνξίζηκα ζεκεία, ηελ πξνζπάζεηα ηνπ Amartya Sen λα δηεπξχλεη ηελ έλλνηα ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη λα πεξηγξάςεη ηηο αλαπηπμηαθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηνλ αλαπηπγκέλν θαη ζηνλ αλαπηπζζφκελν θφζκν. Χζηφζν ε εμειηθηηθή πξνζέγγηζε μεθεχγεη απφ ηηο ζεηηθέο θαηαβνιέο ηεο λενθιαζηθήο ζεσξίαο θαη επηδηψθεη κηα πεξηζζφηεξν ζεζκηθή πξνζέγγηζε ζηελ ηερλνινγηθή αιιαγή. 62 Οη νξγαληζκνί αλαπηχζζνπλ ηε δηθή ηνπο γλσζηηθή βάζε κέζσ κηαο ζσξεπηηθήο δηαδηθαζίαο, φπνπ «ε κάζεζε λέσλ ζηνηρείσλ γλώζεο απαηηεί ηε γλώζε ησλ πξνγελέζηεξσλ» (Saviotti, 1996). Ζ αθνκνίσζε ηεο λέαο γλψζεο, είλαη επθνιφηεξε, φζν πεξηζζφηεξν πξνζνκνηάδεη θαη ελαξκνλίδεηαη κε ηελ ήδε ππάξρνπζα εζσηεξηθή γλψζε. Δπνκέλσο, νη νξγαληζκνί πνπ επηζπκνχλ λα εηζδχζνπλ ζε λέεο γλσζηηθέο- ηερλνινγηθέο πεξηνρέο ζα αληηκεησπίδνπλ ζνβαξά γλσζηηθά εκπφδηα, θαη αληηζηξφθσο, νη νξγαληζκνί πνπ έρνπλ ζπζζσξεχζεη γλψζε ζε κηα ηερλνινγηθή πεξηνρή ζα ηείλνπλ λα κέλνπλ εγθισβηζκέλεο ζε απηή. Δπηπιένλ, ε επηινγή κηαο ζπγθεθξηκέλεο ηερλνινγηθήο νπηηθήο, ζε έλα αξρηθφ ζηάδην ηεο κεηαβαηηθήο δηαδηθαζίαο ζα θάλεη δχζθνιν ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ηεο επηινγήο, εάλ απηφ ζεσξεζεί ζθφπηκν. Με άιια ιφγηα, ηερλνινγηθέο δηαδξνκέο ηείλνπλ 23

24 θχζε ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο θαη θαηλνηνκίαο θαη βνεζά λα δνζεί κηα εμήγεζε ζηε ζηαδηαθή θχζε θαη ζηνλ πξνζαπμεηηθφ (incremental) ραξαθηήξα ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο (Hodgson, 1994; Nelson, 1995; Saviotti, 1996). Ζ ζπλ-εμειηθηηθή πξνζέγγηζε, 63 ρηίδεηαη ζηα ζεκέιηα ηεο εμειηθηηθήο ζεσξίαο, ηνλίδνληαο ηε δηαδηθαζία αιιειεπίδξαζεο ησλ νξγαληζκψλ κε ην θπζηθφ ηνπο πεξηβάιινλ κέζα απφ πνιχπινθα δίθηπα πνπ δηακνξθψλνπλ έλα ελδνγελέο πιαίζην ζπλερνχο αιιαγήο. Οη ζηφρνη, ηα ζρέδηα θαη νη ζηξαηεγηθέο πινπνίεζήο ηνπο, δηακνξθψλνληαη κέζα απφ κηα δηαδξαζηηθή δηαδηθαζία κάζεζεο- εκπεηξίαο-λέαο κάζεζεο-αιιαγήο (Windrum and Birchenhall, 1998; Fuchs et al., 2002). Δπνκέλσο φρη κφλν νη νηθνλνκηθνί θνξείο, αιιά θαη ηα θνηλσληθννηθνλνκηθά ζπζηήκαηα ζηα νπνία απηνί εληάζζνληαη, δηακνξθψλνληαη κέζα απφ δηαδηθαζίεο πεηξακαηηθήο πξνζαξκνγήο ζε πεξηβαιινληηθέο θαη πνιηηηζκηθέο αιιαγέο 64. Ζ απνδνρή ηεο χπαξμεο δηαδηθαζηψλ ζπλεμέιημεο αλάκεζα ζηα ηερλνινγηθά δεδνκέλα θαη ζην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ πιαίζην, καο νδεγεί ζε κηα ζεζκηθή πξνζέγγηζε ζην δήηεκα ηεο βηώζηκεο ελεξγεηαθήο δηαρείξηζεο, κέζα από ηελ αλάπηπμε θαηλνηόκσλ ηερλνινγηώλ 65. Χζηφζν ε αλάπηπμε ξηδηθά λέσλ ηερλνινγηψλ είλαη κηα καθξνρξφληα δηαδηθαζία πνπ ελέρεη πςειφ βαζκφ αβεβαηνηήησλ γηα ηηο κειινληηθέο εμειίμεηο 66 ζην θπζηθφ, θνηλσληθν-πνιηηηζκηθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ. Ζ δηαηήξεζε ελφο πνηθίινπ γλσζηηθνχ ππνβάζξνπ, κέζσ ηνπ πεηξακαηηζκνχ είλαη κηα δπλεηηθή αζθαιηζηηθή δηθιείδα απέλαληη ζηα άγλσζηα πηζαλά κέιινληα (Matutinovic, 2001). Χζηφζν, ππάξρεη ν θίλδπλνο, ε πθηζηάκελε δηεπζέηεζε λα είλαη κε αλαζηξέςηκεο θαη νδεγνχλ ζε «εμάξηεζε δηαδξνκήο» (Fuchs et al., 2002). Οη αιιειεπηδξάζεηο αλάκεζα ζηηο δπλάκεηο ηεο πξνζθνξάο θαη ηεο δήηεζεο ζην εζσηεξηθφ ηνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο νξίδνπλ θαη δεκηνπξγνχλ ζπγθεθξηκέλεο ηξνρηέο, νη νπνίεο δηαηεξνχληαη απφ επελδπκέλα ζε απηέο ζπκθέξνληα, ηελ απνδνρή ππνζέζεσλ γηα ηηο αλάγθεο ησλ ρξεζηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ην πςειφ θφζηνο πξνψζεζεο ξηδηθψλ αιιαγψλ ζην ππάξρνλ ζχζηεκα. 63 Γίλεη έκθαζε ζηελ πξνζαξκνδφκελε αιιεινεπίδξαζε ζην ρσξνρξφλν κεηαμχ ησλ πιεζπζκψλ ησλ δηαθφξσλ εηδψλ, ηνπ βηνηηθνχ θαη αβηνηηθνχ πεξηβάιινληνο (Waldrop, 1992) 64 Απηφ πνπ παξαηεξνχκε ζην αλζξψπηλν πεξηβάιινλ είλαη κηα δηαδηθαζία ζπλεμέιημεο ησλ θνηλσληθψλ αλαγθψλ, ησλ λέσλ ηερλνινγηθψλ αλαθαιχςεσλ, ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ησλ νξγαλψζεσλ, ησλ λέσλ αλαθαιχςεσλ ζην ρψξν ηεο επηζηήκεο θαη ηεο ηερλνινγίαο θαη ησλ θξαηηθψλ παξεκβάζεσλ (Kemp, 1997; Kemp R. and Rotmans J., 2001) 65 Τπφ απηφ ην πξίζκα ινηπφλ, αληηθείκελν ηεο αλάιπζεο ελαιιαθηηθψλ πνιηηηθψλ ζα είλαη ην πψο κπνξεί λα παξαθηλεζεί θαη λα ηξνθνδνηεζεί κηα ζηξνθή πξνο πεξηβαιινληηθά βηψζηκα ηερλνινγηθά θαζεζηψηα ζην ρψξν ηεο ελεξγεηαθήο παξαγσγήο. Ζ αιιαγή ηνπ ηερλνινγηθνχ θαζεζηψηνο ζηνλ ελεξγεηαθφ θιάδν ζα απνηειέζεη κηα αξγή θαη ζηαδηαθή δηαδηθαζία. Απηφ πνπ απνπζηάδεη απφ ηελ ηξέρνπζα πνιηηηθή ζπδήηεζε είλαη έλα πιαίζην γηα ηελ θαηαλφεζε ησλ βαζηψλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ ζηα πνιχπινθα ηερλνινγηθά ζπζηήκαηα θαη ηδίσο, ην πψο νη αιιαγέο ζην ηερλνινγηθφ θαζεζηψο επεξεάδνπλ θαη επεξεάδνληαη απφ αιιαγέο θαη ηξνρηέο ζην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ ζχζηεκα απφ ην νπνίν πξνήιζαλ θαη ην νπνίν δηακνξθψλνπλ. 66 Ζ επηζπκία πξαγκαηνπνίεζεο ηθαλνπνηεηηθώλ θεξδώλ, ζηε βξαρπρξόληα πεξίνδν, θάλεη ηηο επηρεηξήζεηο απξφζπκεο λα επελδχζνπλ κεγάια ρξεκαηηθά πνζά ζήκεξα γηα ηελ αλάπηπμε ηερλνινγηψλ πνπ ζα απνδεηρηνχλ θεξδνθφξεο κφλν ζε έλαλ καθξηλφηεξν νξίδνληα. 24

25 ζεζκψλ, ηθαλνηήησλ θαη θνηλσληθψλ δηθηχσλ, λα εκπνδίζνπλ ηε δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο πνηθηιίαο (Carlsson and Jacobsson, 1997) 67. Σα ζπνπδαηφηεξα πξνηεξήκαηα ησλ ΑΠΔ, δελ ελζσκαηψλνληαη ζε πιεξνθνξίεο αλαγλσξίζηκεο απφ ηηο αγνξέο (ηηκέο), θαη αθξηβψο εμαηηίαο ηεο χπαξμεο ηεο πξναλαθεξφκελεο αβεβαηφηεηαο, νθείινπκε λα θξαηήζνπκε απηήλ ηελ νπηηθή αλνηθηή γηα ην κέιινλ 68. Απφ ηα παξαπάλσ ζεκεία, ζπκπεξαίλνπκε φηη πξνθεηκέλνπ λα εμνκαιπλζεί ε ζχγθξνπζε ησλ βξαρππξφζεζκσλ ζηφρσλ ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο κε ηε καθξνρξφληα αλάγθε γηα ξηδηθφ κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ηξέρνληνο ζπζηήκαηνο, ε πνιηηηθή πξαθηηθή, ζα πξέπεη αθελφο λα πξνζαλαηνιηζηεί ζηε δεκηνπξγία ησλ ζπλζεθψλ εθείλσλ, ζην πεδίν ηεο αγνξάο, πνπ ζα επηηξέςνπλ ην δίθαην αληαγσληζκφ αλάκεζα ζηηο ζπκβαηηθέο θαη ηηο αλαλεψζηκεο ηερλνινγίεο, 69 θαη αθεηέξνπ λα ελζαξξπλζεί ηνλ πεηξακαηηζκφ κε λέεο ηερλνινγίεο (Loier and Norberg-Bohm, 1999). Δπίζεο, θξίζηκε είλαη ε νινθιεξσκέλε εζηίαζε ηφζν ζηελ αιπζίδα παξαγσγήο θαη πξνζθνξάο ππεξεζηψλ, αιιά θαη ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο θαηαλαιψλνπκε 70 θαη ζε ηειηθή αλάιπζε... δνχκε (Kemp and Soete, 1992; Weaver at al., 1999). Μνληέιν Γηαρείξηζεο Μεηάβαζεο 71 Ηδηαίηεξα ρξήζηκν γηα ηε δηαρείξηζε ηεο ξηδηθήο αλαδηάξζξσζεο ηνπ πθηζηάκελνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο, ζηε βάζε ησλ ΑΠΔ, είλαη ην ζεσξεηηθφ κνληέιν 72, ησλ Rotmans, Kemp and van Asset, γηα ηε δηαθπβέξλεζε κεηαβαηηθώλ ζηόρσλ (Rotmans,J., Kemp R. and van Asset M., 2001; Kemp and Rotmans, 2001). Κχξηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ, είλαη ε εγγελήο 67 Δλδέρεηαη λα ππάξρνπλ κεραληζκνί πξνζαξκνγήο φπνπ ε «δηαδηθαζία επηινγήο θαηαλαιψλεη ηελ πνηθηιία» (Metcalfe, 1992:103). 68 Γηαηεξψληαο αλνηθηέο ηηο ελαιιαθηηθέο ηερλνινγηθέο δηαδξνκέο, δεκηνπξγείηαη έλα πνηθίιν απόζεκα ελαιιαθηηθώλ ηερλνινγηώλ γηα ηελ αληηκεηψπηζε πηζαλψλ δηαηαξαρψλ ζην πεξηβάιινλ θπζηθήο επηινγήο. 69 Μέζα απφ ηνλ επαλαπξνζδηνξηζκφ ησλ ζρεηηθψλ ηηκψλ ησλ ΑΠΔ θαη ησλ ζπκβαηηθψλ θαπζίκσλ, κέζσ ελφο ελεξγεηαθνχ θφξνπ γηα παξάδεηγκα. 70 Ζ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ηνπ ειέγρνπ θαη ησλ πξνηχπσλ, έρεη ζπληειέζεη ζηε κείσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πηέζεσλ απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο, σζηφζν έρεη ππάξμεη ηδηαίηεξα αλεπηηπρήο σο πξνο ην λα εκπλεχζεη αιιαγέο ζηελ πεξηβαιινληηθή ζπκπεξηθνξά ησλ θαηαλαισηψλ θαη ρξεζηψλ, θαη λα νδεγήζεη ζε θνηλσληθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο. 71 Ζ Γιασείπιζη Μεηάβαζηρ, (transition management), είλαη κηα ζπιινγηθή, ζπλεξγαηηθή πξνζπάζεηα πξαγκαηνπνίεζεο κηαο κεηάβαζεο, κε έλαλ επέιηθην, ζηαδηαθφ ηξφπν, ρξεζηκνπνηψληαο ηηο δπλακηθέο ηνπ ίδηνπ ηνπ ζπζηήκαηνο θαη θνηλά νξάκαηα γηα ην κέιινλ. Απαηηεί ηελ πηνζέηεζε ελφο κεγάινπ εχξνπο πνιηηηθψλ, ε επηινγή ησλ νπνίσλ θαη ε ρξνληθή ζηηγκή πινπνίεζεο ηνπο ηαηξηάδεη απφιπηα ζηηο ηδηαίηεξεο θάζε ζηηγκή ζπλζήθεο ηεο κεηάβαζεο. Αθνξά ηε βειηίσζε ηνπ ζπζηήκαηνο, αιιά πνιχ πεξηζζφηεξν ηελ θαηλνηφκν αιιαγή ηνπ. 72 Κνκβηθέο έλλνηεο ηνπ κνληέινπ, είλαη ε κεηάβαζε, ε δηαρείξηζε ηεο κεηάβαζεο θαη ε θαηλνηνκία ζπζηήκαηνο, (νη νπνίεο εμεγνχληαη ζηηο ππνζεκεηψζεηο 70, 72). 25

26 ηνπ δέζκεπζε ζην καθξνρξόλην ζηόρν ηεο βηώζηκεο αλάπηπμεο, θαη ηαπηνρξφλσο ε έκθαζε, ζηηο δπλακηθέο δηαδηθαζίεο 73 πνπ ιακβάλνπλ ρψξα, βξαρππξφζεζκα θαη κεζνπξφζεζκα ζην εζσηεξηθφ ελφο πνιπδηάζηαηνπ ζπζηήκαηνο ππφ θαζεζηψο κεηάβαζεο 74. Ζ πξνζέγγηζε ηεο Γηαρείξηζεο ηεο Μεηάβαζεο, απνηειεί κηα πξνζεθηηθά κειεηεκέλε πξνζπάζεηα πξαγκαηνπνίεζεο δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ, κέζα απφ αλαπηπμηαθνχο γχξνπο δηαπξαγκάηεπζεο, (Teisman, 2000), νδεγψληαο ηελ θνηλσλία πξνο ηνπο ζηφρνπο θαη ηα νξάκαηα πνπ ε ίδηα ζέηεη 75. Γηαθξίλνληαη πέληε βήκαηα, α) ζηνρνζεζία 76, β) νξακαηηζκφο Καινοηομία ςζηήμαηορ, (system innovation), είλαη ην ζχλνιν ησλ αιιαγψλ ζηα θνηλσληθν-ηερλνινγηθά ζπζηήκαηα πέξα θαη πάλσ απφ απιέο αιιαγέο ζηα ηερληθά ηνπο ζπζηαηηθά. Οδεγνχλ ζε λέεο δηαζπλδέζεηο θαη δίθηπα, λέα γλψζε, θαηλνχξηνπο θαλφλεο θαη ξφινπο ησλ θνηλσληθψλ δξψλησλ, λέα ινγηθή πεξί θαηαιιειφηεηαο θαη θάπνηεο θνξέο ζε λέεο κνξθέο δηνηθεηηθήο θαη πνιηηηθήο νξγάλσζεο. Θα πξέπεη λα δηεπθξηλίζνπκε φηη ν φξνο αιιαγή, πεξηζζφηεξν απφ νηηδήπνηε άιιν, ππνλνεί αιιαγέο ζηηο βαζηθέο ππνζέζεηο, ηηο θπξίαξρεο πξαθηηθέο θαη ηνπο ζεκειηψδεηο θαλφλεο ηνπ ζπζηήκαηνο. Οη ηερλνινγηθέο αιιαγέο κπνξεί λα απνηεινχλ έλα δεπηεξεχνλ ζπζηαηηθφ ηεο δηαδηθαζίαο κεηάβαζεο, κε ηελ έλλνηα φηη νη λέεο ηδέεο θαη ππνζέζεηο είλαη απηέο πνπ θηλεηνπνηνχλ ηελ ηερλνινγηθή αιιαγή θη φρη ην αληίζηξνθν. «Αλ θαη ε κεηάβαζε απαηηεί ηελ πξαγκαηνπνίεζε αιιαγώλ ζηα δνκηθά ζπζηαηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο, εθείλν πνπ αιιάδεη ζηελ νπζία, είλαη νη βαζηθέο ππνζέζεηο». Ζ πξνψζεζε ηεο θαηλνηνκίαο ηνπ ζπζηήκαηνο πξνυπνζέηεη δηαθνξεηηθέο κνξθέο θξαηηθήο παξέκβαζεο αλάινγα κε ην ζηάδην ηεο δηαδηθαζίαο κεηάβαζεο, ψζηε νη δεκφζηνη θνξείο λα δηεπθνιύλνπλ, λα θηλεηνπνηήζνπλ, λα ειέγμνπλ, θαη λα δηεπζύλνπλ ηε δηαδηθαζία. ην πξν-αλαπηπμηαθφ ζηάδην, ρξεηάδεηαη λα θξαηεζεί ην πεδίν ησλ ελαιιαθηηθψλ νπηηθψλ αλνηθηφ θαη λα πξνσζεζνχλ ζπκκεηνρηθέο κέζνδνη γηα ηελ πεξηγξαθή ηνπ θνηλνχ νξάκαηνο θαη ηελ αλάιπζε ηεο θαηαιιειφηεηαο ησλ επηκέξνπο ελδηάκεζσλ πνιηηηθψλ. Υξεηάδεηαη λα ελζαξξπλζεί ν θνηλσληθφο πεηξακαηηζκφο θαη ε απφθηεζε λέαο εκπεηξίαο, κέζσ ηεο δεκηνπξγίαο θαη ζηξαηεγηθήο δηαρείξηζεο ηερλνινγηθψλ ζψθσλ (Windrum P.et al.,1998; Kemp R., et al., 1998). ην ζεκείν ηεο απνγείσζεο, ρξεηάδεηαη λα θηλεηνπνηεζνχλ νη θνηλσληθνί δξψληεο θαη λα ζρεδηαζηνχλ ηα πξνγξάκκαηα θαηλνηνκηψλ ηνπ ζπζηήκαηνο. Καηά ηελ επηηάρπλζε, ζα δξνκνινγεζνχλ νη ζεκαληηθφηεξεο αιιαγέο ηνπ ζπζηήκαηνο, θαη γη απηφ ζα πξέπεη λα γίλεη έιεγρνο ησλ πηζαλψλ παξελεξγεηψλ απφ ηελ εθαξκνγή ηεο λέαο ηερλνινγίαο. ε απηφ ην ζηάδην ζα γίλεη ε επηινγή ησλ νπηηθψλ θαη ζα ζρεδηαζηνχλ ηα ελδηάκεζα εξγαιεία πνιηηηθήο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ησλ δηαξζξσηηθψλ αιιαγψλ. Καηά ηελ εθαξκνγή ησλ πνιηηηθψλ, ζα πξέπεη λα γίλεηαη ηαθηηθά εθηίκεζε, ηνπ θαηά πφζν ε αθνινπζνχκελε δηαδηθαζία ζπκθσλεί κε ηνλ ηειηθφ ζηφρν. Δπηπιένλ, ζα πξέπεη λα επαλεμεηάδεηαη ε εμέιημε ηεο απνδνρήο ηνπ ηειηθνχ ζηφρνπ, απφ ην θνηλσληθφ ζχλνιν θαη λα γίλνληαη νη απαξαίηεηεο πξνζαξκνγέο, φπνπ θξίλεηαη ζθφπηκν. Σν ηειεπηαίν ζηάδην απνηειεί ηε ζηαζεξνπνίεζε ηεο θνηλσλίαο ζε έλα λέν θαζεζηψο. 74 Με ηνλ φξν Μεηάβαζη, (transition), ελλννχκε ηφζν ην πεξηερφκελν ηεο κεηαβαηηθήο δηαδηθαζίαο, δειαδή ην ζηφρν θαη ηα ηδηαίηεξα ελδηάκεζα βήκαηα, φζν θαη ηηο ηδηαίηεξεο δηαδηθαζίεο πνπ πηνζεηνχληαη ζε θάζε ρξνληθή ζηηγκή γηα ηελ πινπνίεζε ησλ βεκάησλ θαη ηελ πξαγκάησζε ηνπ ζηφρνπ. Δίλαη κηα δηαδηθαζία ζπλεπηξξνήο ησλ εμειίμεσλ ζηηο ππνπεξηνρέο: ηερλνινγία, νηθνλνκία, ζεζκνί, ζπκπεξηθνξά, θνπιηνχξα, νηθνινγία, ζπζηήκαηα αμηψλ θ.ιπ. ελφο επξχηεξνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ ζπζηήκαηνο. Σν ζχλνιν ησλ ζπλδεδεκέλσλ αιιαγψλ δηακνξθψλεη έλα πνιχπινθν δίθηπν ζρέζεσλ πνιιαπιήο αηηηφηεηαο θαη ζπλεμέιημεο ησλ κεκνλσκέλσλ εμειίμεσλ (Rotmans et al., 2000; 2001). 75 Ζ δηαδηθαζία κάζεζεο, ε δηαηήξεζε ηεο πνιηηηζκηθήο πνηθηιόηεηαο θαη ε ζεζκηθή αιιαγή απνηεινχλ ζεκαληηθνχο πνιηηηθνχο άμνλεο γηα ηε δηαρείξηζε ηεο κεηάβαζεο. Δπηπιένλ, ε ρξήζε ησλ αλαπηπμηαθψλ γχξσλ πξνζδίδεη επειημία ζηε δηαδηθαζία ρσξίο λα ράλεηαη ε καθξνρξφληα εζηίαζε ζην κεηαβαηηθφ ζηφρν. Κάζε ηνκέαο ζην εζσηεξηθφ ηνπ ζπζηήκαηνο εμειίζζεηαη κε δηαθνξεηηθνχο ξπζκνχο, θαη ε αλάιπζε ησλ απαξαίηεησλ επεκβάζεσλ απαηηεί ιεπηνχο ρεηξηζκνχο. 76 ηόρνο Μεηάβαζεο: Αξρηθά ζα πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί έλα ζύλνιν νξακάησλ θαη εηθόλσλ ηνπ κέιινληνο. Οη ζηφρνη ζα πξέπεη λα επηιέγνληαη κέζα απφ δεκνθξαηηθέο, ζπκκεηνρηθέο δηαδηθαζίεο θαη κέζα απφ νινθιεξσκέλεο αλαιύζεηο θηλδύλνπ, (ICIS, 1999) αληίζεηα κε φ,ηη ζπλεζίδεηαη ζηελ ηξέρνπζα παξάδνζε ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο, ε νπνία ζηεξίδεηαη απνθιεηζηηθά ζε πνζνηηθά πξφηππα πνπ νξίδνληαη βάζεη 26

27 γηα ην πεξηερφκελν θαη ηα ελδηάκεζα ζηάδηα, γ) πξνζδηνξηζκφο ελδηάκεζσλ ζηφρσλ 78, δ) αμηνιφγεζε θαη δηαδηθαζία κάζεζεο 79, θαη ε) ε δεκφζηα ζηήξημε 80. Οη Kemp and Rotmans, δελ ζεσξνχλ ην κνληέιν ηνπο σο εξγαιείν πνιηηηθήο (policy instrument) αιιά σο ηχπν δηαθπβέξλεζεο (type of governance) 81. Πξαγκαηηθά, ε ρξήζε ηνπ επηθέξεη ζεκαληηθέο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν ιήςεο πνιηηηθψλ απνθάζεσλ, επηκεθχλνληαο ην ρξνληθφ νξίδνληα ηνπ ζηφρνπ, παξάγνληαο ζπζηεκηθή θαηλνηνκία θαη ελζσκαηψλνληαο λένπο δξψληεο. Πνιπεπίπεδε Θεώξεζε ηνπ πζηήκαηνο Οη Rip θαη Kemp, (1998) ππνζηεξίδνπλ ηε ζεψξεζε ηεο δηαδηθαζίαο ηεο κεηάβαζεο ζε ηξία δηαθνξεηηθά ρσξηθά επίπεδα: macro- θνηλσληθν-ηερλνινγηθφ πεδίν (socio-technological landscape) 82, meso-θαζεζηψο (regime) 83, micro-ηερλνινγηθφο ζψθνο (technological niche) 84. κειεηψλ γηα ηα επίπεδα θνηλσληθνχ θηλδχλνπ. Ζ εθηίκεζε ηνπ θηλδχλνπ δελ πξέπεη λα ζεσξείηαη σο κηα αληηθεηκεληθή δηαδηθαζία, δεδνκέλνπ φηη νη ίδηνη νη θίλδπλνη πεξηβάιινληαη απφ δνκηθέο αβεβαηφηεηεο, πξνθεηκέλνπ λα λνκηκνπνηεζεί ε ελζσκάησζε πνηθίισλ νπηηθψλ (van Asselt, 2000). 77 Οξάκαηα: Υξήζε νξακάησλ γηα ηνλ πξνζδηνξηζκό ηνπ πεξηερνκέλνπ θαη ησλ ζηαδίσλ ηεο κεηάβαζεο. Ο πξνζδηνξηζκφο ησλ καθξνρξφλησλ νξακάησλ ζα απνηειέζεη ην πιαίζην ζρεκαηηζκνχ ησλ βξαρπρξφλησλ ζηφρσλ θαη ηε βάζε γηα ηελ αμηνιφγεζε ηεο ηξέρνπζαο πνιηηηθήο σο πξνο ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο. Ζ πεξίνδνο ηεο κεηάβαζεο ζα απνηειεί κηα ζπλερή δηαδηθαζία εχξεζεο θαη αλαλέσζεο ησλ νξακάησλ θαη ησλ ζρεηηδφκελσλ ζηφρσλ πνιηηηθήο. 78 Δλδηάκεζνη ζηόρνη: Σφζν ε ηξέρνπζα δηαδηθαζία ζρεκαηηζκνχ πνιηηηθψλ φζν θαη ε δηαρείξηζε ηεο κεηάβαζεο ρξεζηκνπνηνχλ ελδηάκεζνπο ζηφρνπο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε επξχηεξσλ πνιηηηθψλ ζθνπψλ. Χζηφζν απηφ πνπ δηαθνξνπνηεί ηελ εδψ παξνπζηαδφκελε κεζνδνινγία είλαη ν πξνζαλαηνιηζκόο ηεο δηαδηθαζίαο πξνο ην καθξνρξόλην όξακα, θαη ε δηαξθήο αλάιπζε ησλ δηάθνξσλ ζηαδίσλ ηεο δηαδηθαζίαο θαη ηεο κεηάβαζεο σο πξνο απηφλ. 79 Αμηνιόγεζε θαη Γηαδηθαζίεο Μάζεζεο: ε θάζε δηαπξαγκαηεπηηθφ γχξν αμηνινγείηαη ε απνηειεζκαηηθή επίηεπμε ησλ ζηόρσλ πνιηηηθήο θαη νη πξαγκαηηθέο επηπηώζεηο ησλ κέηξσλ, εμεηάδεηαη ε ζηάζε ησλ αλζξώπσλ πξνο ηε δηαδηθαζία θαη ην κέγεζνο ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο ζε απηή, θαη ηέινο αλαιχεηαη ε λέα γλώζε πνπ πξνήιζε απφ ηνλ πξνεγνχκελν αλαπηπμηαθφ γχξν. 80 Γεκόζηα ηήξημε: Ζ ππνζηήξημε ηεο δηαδηθαζίαο κπνξεί λα επηηεπρζεί κέζα απφ ηε ρξήζε ζπκκεηνρηθώλ κεζόδσλ θαη εξγαιείσλ γηα ηελ ελζσκάησζε ησλ άκεζα εκπιεθφκελσλ νκάδσλ, φζν θαη ηνπ επξχηεξνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ζηε δηαδηθαζία. Δμ άιινπ φηαλ κηιάκε γηα θνηλσληθν-ηερληθή κεηάβαζε θαη γηα κεηάβαζε ζε λέν θαζεζηψο ζα πξέπεη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπκε φηη νη δηαξζξσηηθέο αιιαγέο ηνπ ζπζηήκαηνο δελ αθήλνπλ θάπνηνπο αλεπεξέαζηνπο απφ ηελ φιε δηαδηθαζία. Άιινο έλα ηξφπνο ελζσκάησζεο ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ ζηε κεηαβαηηθή δηαδηθαζία είλαη ε εμνηθείσζε ησλ κειώλ ηεο θνηλσλίαο κε ηε λέα ηερλνινγία, κέζα απφ ηελ πεηξακαηηθή πηνζέηεζή ηεο ζε ηνπηθφ επίπεδν. 81 Οη φξνη απηνί αλαιχνληαη ζηελ ελφηεηα Οη καθξν-κεηαβιεηέο ή κεηαβιεηέο ππνβάζξνπ ηνπ θνηλσληθν-ηερλνινγηθνύ πεδίνπ, πεξηιακβάλνπλ ζηνηρεία φπσο: πιηθέο ππνδνκέο, πνιηηηθή θνπιηνχξα, ζπκκαρίεο, θνηλσληθέο αμίεο, θνζκνζεσξίεο θαη παξαδείγκαηα, καθξννηθνλνκηθά κεγέζε, δεκνγξαθία, θπζηθφ πεξηβάιινλ θ.ι.π 83 Σν κεζν-επίπεδν, πεξηιακβάλεη: θπξίαξρεο πξαθηηθέο, θαλφλεο θαη ππνζέζεηο πνπ θαζνδεγνχλ ηελ ηδησηηθή δξάζε θαη ηε δεκφζηα πνιηηηθή δξάζε, δηακνξθψλνληαο ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ ηα νπνία πξνζαλαηνιίδνληαη πξνο ηελ αξηζηνπνίεζε, θαη φρη ζην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ζπζηήκαηνο. Σα άηνκα πνπ δξνπλ ζε έλα θαζεζηώο βξίζθνληαη δεζκεπκέλα απφ παξαδνζηαθνχο ηξφπνπο ζθέςεο θαη παιηέο ηερλνινγίεο, θη επνκέλσο πξνζαλαηνιίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο ζε δξαζηεξηφηεηεο πνπ βειηηψλνπλ ηελ ππάξρνπζα ηερλνινγία, ελψ εθδειψλνπλ ζπρλά κε ζηξαηεγηθφ ηξφπν ηελ αληίζηαζή ηνπο ζηελ αιιαγή. ηαλ φκσο 27

28 Ζ ηαρχηεηα ηεο αιιαγήο ηνπ ζπζηήκαηνο, απμάλεηαη θαζψο κεηαθηλνχκαζηε ζε ρακειφηεξα επίπεδα. Απηή ε δηαθνξνπνίεζε ζηελ νπηηθή αλάιπζεο, βνεζά λα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ηελ πνιπδηάζηαηε θαη πνιπεπίπεδε δηαδηθαζία αιιαγήο. Ζ εξγαζία απηή, εζηηάδεη ζην ηνπηθφ επίπεδν, ρσξίο φκσο λα παξαβιέπεη θαη ηηο ππφινηπεο δηαζηάζεηο αιιαγήο. Σα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ πξνζδηνξίδνπλ ζεκαληηθά ηελ ηθαλφηεηα ηνπ ηνπηθνχ ζπζηήκαηνο λα πεηξακαηηζηεί κε θαηλνηφκεο ηερλνινγίεο, θαη γηα ην ιφγν απηφ αλαπηχζζεηαη θαηά αληηζηνηρία ηνπ φξνπ «ηερλνινγηθφο ζψθνο», ν φξνο ζεζκηθφο ζψθνο (institutional niche). Ο αληαγσληζκφο πνπ αλαπηχζζεηαη αλάκεζα ζε έλα αλαδπφκελν ελαιιαθηηθφ ζχζηεκα θαη ζην πθηζηάκελν, θξίλεηαη άδηθνο δεδνκέλνπ φηη έλα ζχλνιν ζεζκψλ, ζηεξίδνπλ ην δεχηεξν. Δπνκέλσο εμίζνπ ζεκαληηθή γηα ηελ ηερλνινγηθή θαηλνηνκία 85 θαη ηε κεηάβαζε ζε έλα αλαλεψζηκν ελεξγεηαθφ ζχζηεκα, είλαη ε δηαδηθαζία ζεζκηθήο αιιαγήο (Jacobsson and Johnson, 2000). αιιάμνπλ νη θαλφλεο θη απηφ πνπ ηψξα θαίλεηαη σο απεηιή εηδσζεί ζαλ επθαηξία, ηφηε κπνξεί λα δνζεί ψζεζε ζηελ έξεπλα γηα ηελ αλάπηπμε λέσλ ηερλνινγηψλ. 84 Οη κηθξν-ζθνπηθέο αιιαγέο, πεξηιακβάλνπλ: αλάπηπμε θαη ρξήζε λέσλ ηερλνινγηψλ ζε ηερλνινγηθνχο ζψθνπο, δειαδή ηνπηθέο πξσηνβνπιίεο πνπ νδεγνχλ ζε δηαδηθαζίεο θνηλσληθήο εθκάζεζεο νη νπνίεο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ππάξρνληνο ζπζηήκαηνο. Ζ δεκηνπξγία ηερλνινγηθώλ ζώθσλ είλαη έλαο ηξφπνο δηαθνξνπνίεζεο ηνπ πξντφληνο πνπ παξάγεη κηα κηθξήο θιίκαθαο πεξηνρή, ρξεζηκνπνηψληαο λέεο, κε ηππνπνηεκέλεο ηερλνινγίεο. 85 O φξνο θαηλνηνκία ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζπδεηείηαη ζπλήζσο ζε επηρεηξεζηαθφ επίπεδν. ηαλ αλαθεξφκαζηε ζε πεξηθεξεηαθά ζπζηήκαηα θαηλνηνκηώλ, ε θαηλνηνκία απνθηά κηα επξχηεξε έλλνηα, δεδνκέλνπ φηη ε δηαδηθαζία ηεο ηερλνινγηθήο αιιαγήο επηβάιιεη θαη πξνυπνζέηεη αιιαγέο ζηε γεληθφηεξε νξγάλσζε, ζπκπεξηθνξά θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηαθνξεηηθά ζπζηαηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο αιιειεπηδξνχλ θαη δηακνξθψλνπλ ην φιν (Enquist, 1997 in Cooke et al., 478). Με άιια ιφγηα, ε αιιαγή δελ είλαη θάηη πνπ ζπκβαίλεη απνθιεηζηηθά ζην ρψξν ηεο παξαγσγήο αιιά ηξνθνδνηείηαη θαη κέζα απφ αιιαγέο ζην πεδίν ηεο θαηαλάισζεο θαη ηεο θνηλσλίαο γεληθφηεξα. 28

29 2.2.4 Σοπικέρ Πποζεγγίζειρ ζε παγκόζμιερ πποκλήζειρ ηελ ελφηεηα απηή ζρνιηάδεηαη ε ζρέζε αλάκεζα ζηελ παγθφζκηα δηάζηαζε ησλ ζχγρξνλσλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ζηελ αλάγθε ελίζρπζεο ηεο ηθαλφηεηαο αληηκεηψπηζήο ηνπο ζην ηνπηθφ επίπεδν. «θέςνπ παγθόζκηα, δξάζε ηνπηθά» 86 Ζ παγθφζκηα δηάζηαζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο Κιηκαηηθήο Αιιαγήο, θαη νη πνηθίιεο εθθάλζεηο ηνπ 87, ζηηο δηάθνξεο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ 88, θαζηζηνχλ απαξαίηεην ην ζπληνληζκφ ησλ δξάζεσλ γηα ηελ αληηκεηψπηζή (mitigation) ηνπ, ζε παγθφζκην θαη ππεξεζληθφ επίπεδν (Carraro C., 1999). Δμίζνπ ζεκαληηθή φκσο παξακέλεη ε ηνπηθή θιίκαθα γηα ηελ αλάπηπμε θαη πινπνίεζε δξάζεσλ γηα ηελ επηβξάδπλζε ηνπ θαηλνκέλνπ θαη ηελ πξνζαξκνγή (adaptation) ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ ζε απηφ. Ο Rene Dubos, ζεσξνχζε φηη ε αληηκεηψπηζε ησλ παγθφζκησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, νθείιεη λα ιάβεη ππφςε ηηο νηθνινγηθέο, νηθνλνκηθέο, θνηλσληθέο θαη πνιηηηζκηθέο ηδηαηηεξφηεηεο θάζε ηφπνπ. Οη ηνπηθέο θνηλσλίεο, απφ ηελ άιιε, ρξεηάδεηαη λα μαλαβξνχλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο αιιά θαη λα δεκηνπξγήζνπλ έλα πινχζην ζχζηεκα γηα ηε κεηαμχ ηνπο επηθνηλσλία (Eblen, R. A. and Eblen W.,1994). 86 Think Globally, Act Locally : Ζ αξρηθή δηαηχπσζε ηεο θξάζεο, απνδίδεηαη ζην ρσξνηάθηε θαη αθηηβηζηή Patrick Geddes. ην πεδίν ηνπ πεξηβάιινληνο, ε ρξήζε ηνπ φξνπ πξνήιζε θαηά θάπνηνπο απφ ηνλ David Brower, ηδξπηή ηεο Με-Κπβεξλεηηθήο Οξγάλσζεο Φίινη ηεο Γεο (Friends of the Earth), ην 1969, ( ελψ θαηά άιινπο απφ ην Rene Dubos, ζχκβνπιν ηεο πλεδξίνπ ησλ Ζλσκέλσλ Δζψλ γηα ηελ Αλζξψπηλε Αλάπηπμε (United Nations Conference on Human Environment), ην 1972 ( 87 ηελ Διιάδα αλακέλεηαη αχμεζε ηεο κέζεο εηήζηαο ζεξκνθξαζίαο θαηά 3,1-5,1% θαη άλνδνο ηεο κέζεο ζηάζκεο ηεο ζάιαζζαο έσο θαη 50cm, κέρξη ην ηέινο ηνπ 2100, πξνθαιψληαο ηεξάζηηα πξνβιήκαηα ζε παξάθηηεο πεξηνρέο, αγξνηηθά νηθνζπζηήκαηα θαη ηελ ηνπξηζηηθή νηθνλνκία ηεο ρψξαο (WWF, 2009). 88 Οη αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ, γίλνληαη πξσηίζησο εκθαλείο κέζα απφ αιιαγέο ησλ βηνθιηκαηηθψλ ηχπσλ, αιιαγέο ησλ γεσξγηθψλ ζπλεζεηψλ ζηηο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο αλά ηνλ θφζκν, θαη δηαηαξαρέο πςειά εμεηδηθεπκέλσλ θαη ζπλεπψο κε κηθξή δπλαηφηεηα εμηζνξξφπεζεο θπζηθψλ νηθνζπζηεκάησλ. Ζ αχμεζε ηεο κέζεο ζεξκνθξαζίαο ηεο γεο, αλακέλεηαη λα ζπλνδεπηεί απφ αθξαία θαηξηθά θαηλφκελα, ηα νπνία ζα πιήμνπλ κε πνιχ δηαθνξεηηθφ ηξφπν ηα κέξε ηνπ θφζκνπ. Οη θνηλσληθέο επηπηώζεηο ηνπ θαηλνκέλνπ, ζα είλαη επίζεο ηεξάζηηεο, κε ηνπο θαηνίθνπο ησλ αλαπηπζζφκελσλ ρσξψλ πνπ ζηεξίδνπλ ηα εηζνδήκαηα ηνπο ζε αγξνηηθέο θπξίσο δξαζηεξηφηεηεο, λα πιήγνληαη πεξηζζφηεξν. Οη λνηηφηεξεο Δπξσπατθέο ρψξεο αλακέλεηαη λα απεηιεζνχλ ζνβαξά, απφ καθξχηεξεο πεξηφδνπο μεξαζίαο, θαζψο ζα ειαηησζνχλ ζεκαληηθά ηα απνζέκαηα λεξνχ ηεο Μεζνγεηαθήο Λεθάλεο. Δπηπιένλ, νη εθηηκψκελεο απμήζεηο ζηε ζηάζκε ηεο ζάιαζζαο αλακέλεηαη λα βπζίζνπλ ρηιηάδεο km 2 παξαζαιάζζησλ πεξηνρψλ ηνπ πιαλήηε. Σν θχκα ησλ κεηαλαζηψλ γηα πεξηβαιινληηθά αίηηα αλακέλεηαη επίζεο λα απμεζεί δξακαηηθά (IPCC, 1992, 1996, 2001, 2007;EREC/Greenpeace,2009 ;WWF, 2008, 2009) 29

30 Ιεξαξρία, Αγνξά ή κήπσο Κνηλόηεηα; Small is Beautiful, (Schumacher, 1973) Σνλ πεξαζκέλν αηψλα, ππήξμε κεγάιν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ηε ζρεηηθή ππεξνρή θξαηηθψλ-θεληξηθψλ ή αγνξαίσλ-απνθεληξσκέλσλ ζεζκηθψλ πξνζεγγίζεσλ ζηε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ θαη γεληθφηεξα ζηελ άζθεζε πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο. Μηα ζεκαληηθή κεξίδα επηζηεκφλσλ, (Baland and Plateau, 1996; Keohane and Ostrom,1995; Ostrom, 1990; Dasgupta and Sevageldin, 2000; Ostrom et al., 1999; Ostrom et al. 2002, Bressers et al., 2004), μεθεχγνληαο απφ ην παξαπάλσ δίπνιν, κειέηεζαλ ηελ ηνπηθή ηθαλφηεηα βηψζηκεο δηαρείξηζεο ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ελφο πιήζνπο ηνπηθψλ θνηλνηήησλ. Ζ πξψηε γπλαίθα θάηνρνο ηνπ Νφκπει Οηθνλνκίαο, Elinor Ostrom, 89 ακθηζβήηεζε ηε ζέζε ηνπ Hardin (1968) γλσζηή σο «ηξαγσδία ησλ θνηλψλ», 90 θαη απέδεημε φηη απηνθπβεξλψκελεο ηνπηθέο θνηλφηεηεο επηηπγράλνπλ κε απνδνηηθφηεξν ηξφπν ηε δηαρείξηζε ησλ θπζηθψλ ηνπο πφξνπο, ζε ζρέζε κε αγνξαίνπο ή γξαθεηνθξαηηθνχο κεραληζκνχο (Ostrom, 1990; Ostrom et al., 1999; Ostrom et al. 2002). Ζ Ostrom, ζηεξηδφκελε ζηελ θαηαιιειφηεηα ηεο πιεξνθνξίαο πνπ δηαζέηνπλ νη ηνπηθέο θνηλφηεηεο, ηφληζε ηελ αλάγθε λα ελζαξξχλνπκε ην αίζζεκα ηεο ηθαλφηεηαο θαη ηεο δχλακήο ηνπο. 89 Ζ Βαζηιηθή Αθαδεκία Δπηζηεκψλ ηεο νπεδίαο απέλεηκε ην Νφκπει Οηθνλνκίαο 2009 ζηνπο Ακεξηθαλνχο αθαδεκατθνχο Elinor Ostrom θαη Oliver Williamson, νη νπνίνη αθηέξσζαλ ηελ θαξηέξα ηνπο ζηε κειέηε ελαιιαθηηθψλ κνξθψλ νηθνλνκηθήο νξγάλσζεο, ζην γεληθφηεξν πεδίν ησλ Θεζκηθψλ Οηθνλνκηθψλ. ην δίιεκκα «θξάηνο ή αγνξά» γηα ηελ επίιπζε ηεο «ηξαγσδίαο ησλ θνηλψλ», ε Ostrom ππεξαζπίζηεθε ηε ζπλεξγαζία κεηαμχ ησλ ελδηαθεξφκελσλ νκάδσλ. Πνιπεηείο εκπεηξηθέο κειέηεο έδεημαλ φηη έλα πιήζνο παξαγφλησλ, φπσο δίθηπα επηθνηλσλίαο, άηππνη ή ηππηθνί ηνπηθνί ζεζκνί θαη αληηιήςεηο, (ζηνηρεία πνπ δελ ελζσκαηψζεθαλ ζηηο θξαηνχζεο νηθνλνκηθέο ζεσξίεο, ιφγσ ηεο αληθαλφηεηαο ησλ γξακκηθψλ καζεκαηηθψλ κνληέισλ λα ηηο δηαρεηξηζηνχλ), θαζνξίδνπλ ζεκαληηθά ηε βηψζηκε δηαρείξηζε ησλ ηνπηθψλ θπζηθψλ θαη ελεξγεηαθψλ πφξσλ. 90 χκθσλα κε ηελ Σξαγσδία ησλ Κνηλψλ, ζε έλαλ αλνηρηφ πφξν, φπνπ δελ ππάξρνπλ ζεζκνζεηεκέλα δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο, ε ξνπή ησλ αλζξψπσλ λα κεγηζηνπνηνχλ ην πξνζσπηθφ ηνπο φθεινο απφ ηε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ, ζπλνιηθά ζα νδεγήζεη ζηελ εμάληιεζε ηνπ θπζηθνχ πφξνπ. ε απηή ην έξγν ζηεξίρηεθε ε πνιηηηθή πξαθηηθή ηεο ηδησηηθνπνίεζεο ησλ δεκφζησλ πφξσλ, γηα ηελ απνθπγή ηεο θαηαζηξνθήο ηνπο. 30

31 Δλδνγελήο Σνπηθή Αλάπηπμε Development is primarily a learning process-one group cannot develop another, the only type of development possible is self-development (Ackoff, 1990) ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, ε αλαγλψξηζε ηεο αδπλακίαο ηεο «εθ ησλ άλσ» πνιηηηθήο πξνζέγγηζεο γηα ηε δεκηνπξγία «πφισλ αλάπηπμεο» 91 σο κέζν γηα ηελ επίηεπμε ηζφξξνπεο αλάπηπμεο κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ γεσγξαθηθψλ πεξηνρψλ, νδήγεζε κειεηεηέο θαη δηεζλείο νξγαληζκνχο, ζηε δηεξεχλεζε ησλ ελδνγελψλ εθείλσλ παξαγφλησλ πνπ επλννχλ ηελ ηνπηθή θαη πεξηθεξεηαθή αλάπηπμε (Friedmann, 1986; Barquero, 1991; Υξηζηνθάθεο, 2001). χκθσλα κε ηνλ J.Friedman (1986), ε ελαιιαθηηθή ηεο «αλάπηπμεο πνπ αμηνπνηεί ίδηεο δπλάκεηο», ζηεξίδεηαη ζε δηαθνξεηηθνχο θνηλσληθνχο, πνιηηηζηηθνχο θαη πνιηηηθνχο ζηφρνπο, θαη ε έλλνηα ηεο απηάξθεηαο ζρεηίδεηαη κε κηα ξηδνζπαζηηθή κνξθή θνηλσληθήο πξαθηηθήο πξνεξρφκελε απφ ηελ θνηλσλία ησλ πνιηηψλ (θαη φρη απφ ην θξάηνο ή ηελ αγνξά κνλάρα). Ζ ηνπηθή αλάπηπμε, ζπλδέεηαη κε κηα ζπγθεθξηκέλε εδαθηθή ελφηεηα θαη ηνπο γεσγξαθηθνχο, θπζηθνχο, παξαγσγηθνχο, δηνηθεηηθνχο θαη αλζξψπηλνπο πφξνπο ηεο. Ζ αληαγσληζηηθή ιεηηνπξγία ηεο παγθφζκηαο νηθνλνκίαο, πξνηάζζεη ην ζηφρν ηεο βειηίσζεο ηεο «εζληθήο αληαγσληζηηθφηεηαο» θαη κεηψλεη ζεκαληηθά ηα πεξηζψξηα ιήςεο απνθάζεσλ θαη δξάζεο ησλ εζληθψλ θξαηψλ 92. Αλαγλσξίδνληαο ηαπηφρξνλα ηελ «αθηλεζία» ησλ ηνπηθψλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ 93, ε ελδνγελήο αλάπηπμε εκθαλίδεηαη ζαλ βέιηηζηε ζηξαηεγηθή. Πνιχ πεξηζζφηεξν, ζε ζπλζήθεο νηθνλνκηθήο θξίζεο, φπσο απηή πνπ δηαλχνπκε, κηα πνιιά ππνζρφκελε ζηξαηεγηθή αλάθακςεο, αθνξά ηελ πξνψζεζε ηερλνινγηθψλ 91 Οη ζεσξίεο ηεο πνιηθήο αλάπηπμεο, ππνζηήξηδαλ, σο βέιηηζηε αλαπηπμηαθή ζηξαηεγηθή, ηελ αμηνπνίεζε νηθνλνκηψλ θιίκαθαο κέζα απφ ηε ζπγθέληξσζε ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη ηεο εθβηνκεράληζεο ζε κεγάια αζηηθά θέληξα. Θεσξνχζαλ φηη νη αλαπηπμηαθέο αληζφηεηεο είλαη εγγελείο ζηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία θαη φηη ηα νθέιε απφ ηελ ηεξαξρηθή ρσξηθή αλάπηπμε, ζα δηαρένληαλ καθξνρξφληα απφ ην θέληξν πξνο ηελ πεξηθέξεηα (Myrdal, 1957; Hirschmann, 1958). 92 ηα πιαίζηα ηεο αλαδπφκελεο παγθνζκηνπνηεκέλεο νηθνλνκίαο, πνπ ζηεξίδεηαη θαηά θχξην ιφγν ζηελ παξαγσγή θαη δηάρπζε ηεο λέαο γλψζεο, ε πξαγκαηνπνίεζε θαηλνηνκηψλ απνηειεί ζεκαληηθή δχλακε πξνψζεζεο ηεο νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ησλ θξαηψλ. Οη θχξηεο πεγέο γηα ηε δεκηνπξγία ελόο ζπγθξηηηθνύ πιενλεθηήκαηνο εμαξηψληαη απφ ηελ ηθαλφηεηα θηλεηνπνίεζεο λέσλ κνξθψλ γλψζεο θαη απφ ηελ ηθαλφηεηα εθκεηάιιεπζεο ησλ επθαηξηψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη ζην ρψξν ηεο αγνξάο. χκθσλα κε ηνλ Porter, (1990), ε αληαγσληζηηθόηεηα ελόο έζλνπο εμαξηάηαη από ηελ ηθαλόηεηα ηεο βηνκεραλίαο ηνπ λα παξάγεη θαηλνηνκίεο. Ζ γλώζε, νη ζρέζεηο θαη ε θηλεηνπνίεζε πνπ απνηεινχλ απαξαίηεηα ζηνηρεία ηεο πξαγκαηνπνίεζεο θαηλνηνκηψλ γελληνχληαη θπξίσο ζε ηνπηθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν (Hammad et al., 2002; πηιάλεο, 1996). Απηή ε δηαπίζησζε έρεη ζηξέςεη ηελ πξνζνρή ηεο έξεπλαο θαη ησλ θνξέσλ ιήςεσο απνθάζεσλ, ζηελ αλάιπζε ησλ απαξαίηεησλ ζπλζεθψλ γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο θαηλνηφκνπ δξάζεο, ζε πεξηθεξεηαθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν. χκθσλα κε απηήλ ηελ νπηηθή, ν θχξνο ζηφρνο ησλ Πεξηθεξεηαθψλ θαη Σνπηθψλ πζηεκάησλ Καηλνηνκηψλ είλαη ε βειηίσζε ηεο νηθνλνκηθήο παξαγσγηθφηεηαο θαη ε πξαγκαηνπνίεζε θαηλνηνκηψλ. 93 ηελ πξάμε, ε «θπθινθνξία» ησλ παξαγσγηθψλ ζπληειεζηψλ, θαη ηδίσο ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ (ν θξηζηκφηεξνο πφξνο γηα ηελ θαηλνηνκία), είλαη πνιχ ρακειφηεξν απφ εθείλν πνπ πξεζβεχνπλ ηα λενθιαζηθά κνληέια δηάρπζεο ηεο αλαπηπμηαθήο δηαδηθαζίαο. 31

32 αιιαγψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν (Lipietz,1992). Δμάιινπ, ραξαθηεξηζηηθά είλαη ηα ζρεηηθά ρακειφηεξα πνζνζηά αλεξγίαο, (σο πξνο ηνλ εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ κέζν φξν) πεξηνρψλ πνπ αμηνπνηνχλ ηελ εζσηεξηθή ηνπο αλαπηπμηαθή δπλακηθή (Barquero, 1991; Παπαδάθε- Σδεδάθε, 1999), αθφκα θη φηαλ δε ζηεξίδνληαη ζε βηνκεραληθνχο θιάδνπο (Παπαδάθε- Σδεδάθε, 1999). πλαθήο έλλνηα είλαη ε «νινθιεξσκέλε» αλάπηπμε 94 ε νπνία ζπλαληάηαη θπξίσο ζηε βηβιηνγξαθία πνπ αζρνιείηαη κε ηελ αλάπηπμε ηεο ππαίζξνπ. ηελ Διιάδα, ηα Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα Αλάπηπμεο ηνπ Αγξνηηθνχ Υψξνπ (ΟΠΑΑΥ) θαη ην πξφγξακκα LEADER ηνπ Τπνπξγείνπ Αγξνηηθήο Αλάπηπμεο, ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Πνιηηηθήο πλνρήο, θαζψο θαη ην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Αιηείαο, αλαπηχζζνληαη πάλσ ζε απηή ηε ινγηθή (Υαηδεζενδσξίδεο et al., 2006). Οη επηρεηξήζεηο ησλ ΟΣΑ, 95 ιεηηνπξγνχλ σο κεραληζκνί αλάπηπμεο θαη θηλεηνπνίεζεο ηνπ ηνπηθνχ παξαγσγηθνχ δπλακηθνχ, πξνσζνχλ ηελ ηνπηθή απαζρφιεζε θαη ηε δξαζηεξηνπνίεζε εμεηδηθεπκέλνπ εξγαηηθνχ δπλακηθνχ, θαη πξνσζνχλ ηε ζπλεξγαζία κε άιινπο θνξείο ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο (Υξηζηνθάθεο, 2001). Βηώζηκε Σνπηθή Αλάπηπμε-Local Agenda 21 Ζ βηψζηκε ηνπηθή αλάπηπμε 96 επηηπγράλεηαη κε ηελ ελζσκάησζε ησλ αξρψλ ηεο βησζηκφηεηαο, ζηελ ηνπηθή αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία. Ζ αλάπηπμε (απφ ην ICLEI) θαη ε πηνζέηεζε ηεο Σνπηθήο Αηδέληα (Local Agenda 21) ζηελ Παγθφζκηα Γηάζθεςε ηνπ Ρίν, 98 απνζθνπνχζαλ ζηελ «ηνπηθνπνίεζε» ηνπ Παγθφζκηνπ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο «Αηδέληα 21». θνπφο ηεο είλαη ε αλάπηπμε ελφο επξχηαηνπ θηλήκαηνο ηνπηθψλ 94 Μεηά ην 1999, νη Δπξσπατθνί Καλνληζκνί πνπ αθνξνχλ ηελ αγξνηηθή αλάπηπμε, πηνζέηεζαλ ζε κεγαιχηεξν βαζκφ, ηελ πεξηθεξεηαθή πξνζέγγηζε, κέζσ ηεο νινθιεξσκέλεο αλάπηπμεο θαη ηεο βειηίσζεο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο, δηαηεξψληαο ηαπηφρξνλα ην ζηφρν ηεο βειηίσζεο ηεο αληαγσληζηηθφηεηαο (Υαηδεζενδσξίδεο et al., 2006). Υαξαθηεξηζηηθά παξαδείγκαηα πνιηηηθήο νινθιεξσκέλε αλάπηπμεο, ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο, είλαη ε Κνηλνηηθή Πξσηνβνπιία LEADER θαη ηα Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα Αλάπηπμεο ηνπ Αγξνηηθνχ Υψξνπ (ΟΠΑΑΥ). 95 Άξζξα ηνπ λ.3463/2006 (ΦΔΚ 114/Α/ ), «Κύξσζε ηνπ Κώδηθα Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ» (Σξηαληαθπιινπνχινπ Α., 2008) 96 χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ ηνπ ICLEI (1994), ε «βηψζηκε ηνπηθή αλάπηπμε» είλαη εθείλε ε κνξθή αλάπηπμεο πνπ παξέρεη ηηο βαζηθέο πεξηβαιινληηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ππεξεζίεο ζε φινπο ηνπο θαηνίθνπο κηαο θνηλφηεηαο, ρσξίο λα απεηιεί ηε βησζηκφηεηα ησλ θπζηθψλ, δνκηθψλ θαη θνηλσληθψλ ζπζηεκάησλ απφ ηα νπνία εμαξηάηαη ε παξνρή απηψλ ησλ ππεξεζηψλ». 97 Γηα ηελ Σνπηθή Αηδέληα 21, βι Χο ην 29 ν θεθάιαην ηεο Αηδέληα 21, ηνπ Παγθφζκηνπ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε. 32

33 θπβεξλήζεσλ θαη νξγαλψζεσλ, πνπ ζα ιακβάλνπλ πξσηνβνπιίεο κέζσ πνιπζπκκεηνρηθψλ δηαδηθαζηψλ ιήςεσο απνθάζεσλ, γηα ην ζρεδηαζκφ (planning) ζηξαηεγηθψλ πξνψζεζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο, ηεο νηθνλνκηθήο επκάξεηαο, θαη ηεο θνηλνηηθήο επεκεξίαο ζην πιαίζην ηεο εδαθηθήο ηνπο αξκνδηφηεηαο 99. χκθσλα κε ηελ ηειεπηαία παγθφζκηα έξεπλα ηνπ ICLEI (2001), πεξηζζφηεξεο απφ ηνπηθέο θπβεξλήζεηο ζε 113 ρψξεο, αλέπηπμαλ «ηνπηθέο» Αηδέληεο 21, απφ ην 1992 θαη κεηά. Διιεληθά κέιε ηνπ νξγαληζκνχ ICLEI, είλαη ν Γήκνο Σξηθθαίσλ, ν Γήκνο Ακαξνπζίνπ θαη ν χλδεζκνο Βνξην-Αλαηνιηθήο Αηηηθήο. Σν επφκελν βήκα κεηά ην ζρεδηαζκφ ησλ ηνπηθψλ πξνγξακκάησλ δξάζεο γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε, είλαη ε Σνπηθή Γξάζε 21, πνπ πηνζεηήζεθε ζηελ Παγθφζκηα Γηάζθεςε ηνπ Γηνράλεζκπνπξγθ ην 2002, θαη αθνξά ζηελ πξνζπάζεηα πινπνίεζή ηνπο 100. Οηθνινγηθά ρσξηά-νηθνινγηθέο πόιεηο-οηθνθνηλόηεηεο Μηα ζεκαληηθή εμέιημε ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ, είλαη ε δεκηνπξγία νηθνινγηθψλ θνηλνηήησλ, ρσξηψλ, πφιεσλ ή νηθηζκψλ, ζηηο νπνίεο αλαπηχζζνληαη νινθιεξσκέλα θαη απηφλνκα ελεξγεηαθά ζπζηήκαηα κε εθαξκνγέο ηφζν ζηηο παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο φζν θαη ζηηο θαηνηθίεο. Πξηλ απφ ηξηάληα πεξίπνπ ρξφληα, νη νηθνθνηλφηεηεο μεθίλεζαλ λα αλαπηχζζνληαη απφ κηθξέο νκάδεο πνιηηψλ πνπ επηδεηνχζαλ έλαλ ελαιιαθηηθφ ηξφπν δσήο, ελψ ηα ηειεπηαία 10 ρξφληα, απμάλνληαη θαη νη πξσηνβνπιίεο ηνπηθψλ θπβεξλήζεσλ γηα ηελ αλάπηπμε νηθνινγηθψλ ρσξηψλ. Ο φξνο «νηθνθνηλφηεηα», ζπλήζσο αλαθέξεηαη ζηελ πξψηε πεξίπησζε, φπνπ κηα νκάδα αλζξψπσλ, μεθηλνχλ κε θνηλνχο πφξνπο λα ζηήζνπλ εμ αξρήο κηα νινθιεξσκέλε θνηλφηεηα δηαβίσζεο. Οη θάηνηθνί ηεο, θαιχπηνπλ βαζηθέο αλάγθεο ζηέγαζεο θαη δηαηξνθήο, κέζα απφ έλα ιηγφηεξν επηβιαβή γηα ην πεξηβάιινλ, ηξφπν δσήο. Ζ αλάπηπμή ηνπο ζπλδέεηαη ζηελά κε ην θίλεκα ηεο ηνπηθνπνίεζεο (localization) 101 ην νπνίν αθνξά ηελ εζθεκκέλε ζηξνθή αηφκσλ, θνηλνηήησλ, ζεζκψλ θαη θνηλσληψλ πξνο έλα πξφηππν δσήο πνπ αμηψλεη 99 Ζ δηαδηθαζία ηνπ ζρεδηαζκνχ γίλεηαη ζηαδηαθά, κέζα απφ α) ηε ζπιινγή ησλ ζηνηρείσλ βάζεη ησλ νπνίσλ ζα αμηνινγεζνχλ νη πξνγξακκαηηδφκελεο δξάζεηο, β) ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε ελφο νξάκαηνο βάζεη ησλ ζηνηρείσλ, γ) ηε δηαρείξηζε ηνπ ζρεδίνπ θαη δ) ηελ «επνπηεία» (monitoring) θαη ηελ αμηνιφγεζε ησλ δξάζεσλ βάζεη ζπγθεθξηκέλσλ δεηθηψλ. 100 Γηα ηελ Σνπηθή Γξάζε 21, βι Ο φξνο ζπλαληάηαη ζπλήζσο ζηελ πιεξνθνξηθή. Ζ ηνπηθνπνίεζε σο θίλεκα, ραξαθηεξίδεηαη σο κηα δηαδηθαζία θνηλσληθήο αιιαγήο, ε νπνία δεκηνπξγήζεθε σο αληίδξαζε ζην θίλεκα ηεο παγθνζκηνπνίεζεο θαη ησλ πεηξειατθψλ θξίζεσλ. (βι. 33

34 πξνζαξκνζηηθφηεηα (resilience) 102, έκθαζε ζηηο αλζξψπηλεο ζρέζεηο, ηελ πξνζσπηθή θαη πεξηβαιινληηθή ππεπζπλφηεηα, ηελ εζεινληηθή κείσζε ησλ θαηαλαισηηθψλ ζπκπεξηθνξψλ, ην πξαζίληζκα (greening) ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηελ αεηθφξν δσή (sustainable living). Ζ ελαιιαθηηθή ηεο ηνπηθνπνίεζεο, ππνζηεξίδεηαη απφ ζρνιέο ζθέςεο πνπ αζθνχλ θξηηηθή ζηελ αέλαε δπλαηφηεηα νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο, ιφγσ βηνθπζηθψλ (Georgescu-Roegen, 1971; Meadows et al., 1972; Hubbert, 1974; Daly,1990,1991; Constanza, 1996; Ott, 2003) θαη θνηλσληθψλ πεξηνξηζκψλ (Hirsh, 1977), αιιά θαη απφ πλεπκαηηθά θαη ζξεζθεπηηθά θηλήκαηα. Οη ηερλνινγηθέο εμειίμεηο ησλ ηειεπηαίσλ εηψλ θαη ε ρξήζε ηνπ δηαδηθηχνπ, έρνπλ δψζεη ηε δπλαηφηεηα ζε πξψελ απνκνλσκέλεο θνηλφηεηεο, λα δεκηνπξγνχλ ζπζηήκαηα θνηλσληθήο δηθηχσζεο θαη αιιεινυπνζηήξημεο. ε θάζε πεξίπησζε νη νηθνθνηλφηεηεο ζπληζηνχλ θαη πξνσζνχλ έλα ελαιιαθηηθφ Παξάδεηγκα αμηψλ θαη πεπνηζήζεσλ. Απφ ηελ άιιε, ηελ ηειεπηαία δεθαεηία, απμάλνληαη νη πξσηνβνπιίεο θεληξηθψλ θπβεξλήζεσλ θαη ηνπηθψλ απηνδηνηθήζεσλ γηα ηε δεκηνπξγία ελεξγεηαθά απηφλνκσλ νηθηζκψλ, ρσξηψλ, θαη πφιεσλ πνπ πιεξνχλ βηνθιηκαηηθά θξηηήξηα, ρσξίο σζηφζν λα επηδηψθνληαη ξηδηθέο αιιαγέο ζηνλ ηξφπν θαη ηα πξφηππα δσήο ησλ θαηνίθσλ ηνπο. 102 Δίλαη φξνο απφ ηε βηνινγία θαη έρεη λα θάλεη κε ηελ ηθαλφηεηα ελφο ζπζηήκαηνο, κέζα απφ δηαδηθαζίεο πξνζαξκνγήο, λα επηβηψλεη ζε εμσηεξηθέο δηαηαξαρέο. Δπηπιένλ, ε ίδηα ε ηνπηθνπνίεζε, ζεσξείηαη σο εκπινπηηζκφο ηνπ πθηζηάκελνπ ζπλφινπ ελαιιαθηηθψλ δηαβίσζεο ηεο αλζξσπφηεηαο, θαη σο εθ ηνχηνπ, σο θίλεζε θνηλσληθννηθνλνκηθήο πξνζαξκνγήο, ζε ελδερφκελεο εμσηεξηθέο δηαηαξαρέο, (ιφγσ ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο γηα παξάδεηγκα θ.ιπ.) (De Young and Princen). 34

35 2.3 Θεζμική καινοηομία για ένα Ανανεώζιμο Δνεπγειακό Σοπίο ζηο ζύγσπονο πλαίζιο Γιακςβέπνηζηρ Διζαγωγή ηελ ελφηεηα απηή, γίλεηαη κηα ζεσξεηηθή επηζθφπεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο έλλνηαο ησλ ζεζκψλ θαη κηα πξψηε πξνζέγγηζε ζηελ έλλνηα ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο. Βάζεη ηεο αλάιπζεο απηήο, παξνπζηάδεηαη ην ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηελ αλάπηπμε ησλ ΑΠΔ ζηελ Διιάδα Θεζμοί Δλλνηνινγηθή θαη ιεηηνπξγηθή ζεώξεζε Οη ζεζκνί, ζχκθσλα κε ηνλ Emile Durkheim (1901), είλαη ζπκβνιηθά ζπζηήκαηα γλψζεσλ, πεπνηζήζεσλ θαη ζπιινγηθψλ ηδεψλ, ηα νπνία αλ θαη ζπληζηνχλ πξντφλ ηεο αλζξψπηλεο αιιειεπίδξαζεο 103, γίλνληαη απφ ηνπο αλζξψπνπο αληηιεπηά σο έλα θαηαπηεζηηθφ (coercive) άθακπην θαη αληηθεηκεληθφ πιαίζην πεξηνξηζκψλ. Ο Robert Sudgen, ζηε γξακκή ηνπ Hume, ζεσξεί φηη «νη ζεζκνί αληηπξνζσπεύνπλ θαλόλεο ζπκπεξηθνξάο πνπ ηα ίδηα ηα άηνκα επηβάιινπλ ζηνπο εαπηνύο ηνπο θαη όρη θαλόλεο επηβαιιόκελνπο εθ ησλ άλσ από κηα απξόζσπε θπβέξλεζε» 104. Γεληθφηεξα, ε θνηλσληνιφγνη ζπγθιίλνπλ ζηελ άπνςε φηη νη ζεζκνί είλαη θνηλσληθά θαηαζθεπάζκαηα (Granovetter, 1992). Ο Thorstein Veblen (1909) απέδηδε ηνπο ζεζκνχο ζε παγησκέλεο ζπλήζεηεο ζθέςεο. Δπίζεο ζεσξνχζε ηελ θνηλσληνινγία σο επηζηήκε ησλ ζεζκψλ θαη ηα νηθνλνκηθά σο επηζηήκε ησλ αγνξψλ. Σα ηειεπηαία φκσο ρξφληα, θαη ε νηθνλνκηθή επηζηήκε, αμηψλεη ηελ επηζηεκνληθή κειέηε ησλ ζεζκψλ 105 γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε θαηλνκέλσλ φπσο ε νηθνλνκηθή αλάπηπμε θαη ε 103 Καη άξα είλαη ζπλερψο κεηαβαιιφκελα. 104 ηελ πξάμε, κέζα απφ ηνλ πνιηηεηαθφ ζεζκφ ηεο ζχγρξνλεο αληηπξνζσπεπηηθήο δεκνθξαηίαο, ε ηαχηηζε ζπκθεξφλησλ θαη αληηιήςεσλ κεηαμχ ηνπ εθινγηθνχ ζψκαηνο θαη ηνπ εθιεγκέλνπ Κνηλνβνπιίνπ, γηα ηνπο παξαγφκελνπο ζεζκνχο-λφκνπο-θαλφλεο δηθαίνπ είλαη ζρεδφλ αδχλαηε. Ζ ζέζε ηνπ Sudgen ηζρχεη φκσο ζε έλα πςειφηεξν επίπεδν ζεψξεζεο: δεδνκέλνπ φηη ηα άηνκα απνδέρνληαη ην πθηζηάκελν πνιηηεηαθφ ζχζηεκα, θαη άξα εκκέζσο απνδέρνληαη (ζηελ νπζία ζπκβηβάδνληαη) ηνπο θαλφλεο δηθαίνπ πνπ απηφ παξάγεη. 105 Μέζα απφ ην πεδίν ησλ ζεζκηθψλ νηθνλνκηθψλ. Σα Νέα Θεζκηθά Οηθνλνκηθά (New Institutional Economics), κε βαζηθφηεξνπο εθθξαζηέο ηνπο Robert Coase, Douglas North, Oliver Williamson, Elinor Ostrom, Masahiko Aoki, ρξεζηκνπνηνχλ κεζφδνπο ησλ λενθιαζηθψλ νηθνλνκηθψλ δηαθνξνπνηψληαο βαζηθέο ππνζέζεηο ηνπ λενθιαζηθνχ κνληέινπ. Γηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά απφ ηηο πξψηκεο ζεζκηθέο ζρνιέο ζθέςεο σο πξνο ηε κέζνδν θαη ηηο βαζηθέο ππνζέζεηο. εκαληηθφηεξνη εθθξαζηέο ηεο πξψηκεο Θεζκηθήο ρνιήο ήηαλ 35

36 ηερλνινγηθή αιιαγή. Δμάιινπ, θνηλή είλαη πιένλ ε αληίιεςε φηη ε νηθνλνκηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ δελ εθδειψλεηαη ζην θελφ, αιιά εκπεδψλεηαη ζε θνηλσληθν-πνιηηηζκηθνπνιηηηθά πιαίζηα (Granovetter, 1985) 106. Έλα πιήζνο νξηζκψλ έρνπλ αλαπηπρζεί ηα ηειεπηαία 20 ρξφληα. ηε βηβιηνγξαθία, νη ζεζκνί άιινηε ηαπηίδνληαη κε νξγαλσηηθέο δνκέο (Nelson, 1994) 107, άιινηε νξίδνληαη σο ην πιαίζην ησλ θαλφλσλ, επίζεκσλ θαη αλεπίζεκσλ 108, πνπ πεξηνξίδνπλ ηελ αλζξψπηλε δξάζε (North, 1990) 109, θαη άιινηε πάιη σο κεραληζκνί θηλεηνπνίεζεο θαη ελδπλάκσζεο 110 ζπγθεθξηκέλσλ ζπκπεξηθνξψλ (Hurwicz, 1993) 111. Γηα ηνλ Aoki, (2001) νη ζεζκνί είλαη απηo-αλαπαξαγφκελα «ζπζηήκαηα θνηλψλ πεπνηζήζεσλ». 112 Δλζσκαηψλνπλ πνιηηηζκηθά πηζηεχσ 113 (Greif,1994) θαη εγθαζηδξπκέλνπο θαλφλεο ζπκπεξηθνξάο, ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ νπνίσλ πξνζδηνξίδνληαη σο αληίδξαζε ζηηο δπλάκεηο εμειηθηηθήο επηινγήο θαη ηα νπνία θσδηθνπνηνχληαη ζε επίζεκεο ζπκβάζεηο γηα νη Thorstein Veblen, John Commons, Wesley Mitchell, Allyn Young, John Galbraith, Geoffrey Hodgson θ.ιπ. Έλα ζπλαθέο πεδίν κειέηεο, αλαπηχζζεηαη απφ κηα ζχγρξνλε πξνζέγγηζε ζην δίθαην (Law and Economics), πνπ απνζθνπεί ζην λα θαηαλνήζεη θαιχηεξα λνκηθά δεηήκαηα, εθαξκφδνληαο νηθνλνκηθέο ηδέεο θαη ζεσξίεο, κε θπξηφηεξν εθθξαζηή ηνλ Richard Posner. 106 Ο Granovetter αληηιακβαλφηαλ ηελ νηθνλνκηθή δξάζε σο κηα ππνθαηεγνξία ηεο θνηλσληθήο δξάζεο. Δπηπιένλ εηζήγαγε ηελ έλλνηα ησλ θνηλσληθψλ δηθηχσλ θαη ηεο «εκπέδσζεο» (θαη άξα ηνπ πεξηνξηζκνχ θαη πξνζδηνξηζκνχ) ησλ θνηλσληθψλ δξάζεσλ ζε απηά. 107 Βηνκεραλίεο, Σερλνινγηθέο Κνηλφηεηεο, Παλεπηζηήκηα, Γηθαζηήξηα, θπβεξλεηηθά φξγαλα θαη δνκέο δηαθπβέξλεζεο (Mathews, 1986: Langlois, 1986), Ννκνζεηηθά ζψκαηα, Οξγαληζκνί Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο, Με-θπβεξλεηηθνί Οξγαληζκνί, Δλψζεηο πξνζψπσλ, ζξεζθεπηηθέο νκάδεο θ.ιπ. ε έλα πιαίζην «παηγλίνπ», ζα ιέγακε φηη απηνί είλαη νη παίθηεο. Ο North, απέθιεηε ηνπο νξγαληζκνχο απφ ηελ έλλνηα ησλ ζεζκψλ, θαζψο ελδηαθεξφηαλ πεξηζζφηεξν γηα ην ξφιν ησλ νξγαλψζεσλ ζηελ ζεζκηθή αιιαγή. 108 ηνπο επίζεκνπο θαλφλεο πεξηιακβάλνληαη ην ζχλνιν ησλ θαλφλσλ δηθαίνπ, απφ ην χληαγκα έσο ηηο απνθάζεηο Κπβεξλεηηθψλ νξγάλσλ (πνιηηηθνί θαλφλεο), ηα δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο (νηθνλνκηθνί θαλφλεο), ζπκβφιαηα θ.ιπ., ηα νπνία ν North ζεσξεί φηη είλαη ζπλεηδεηά θαηαζθεπάζκαηα ησλ αλζξψπσλ ζε ηζηνξηθά πξνζδηνξηζκέλεο ζπγθπξίεο. Απφ ηελ άιιε κεξηά, νη αλεπίζεκνη ζεζκνί, πεξηιακβάλνπλ ηα ήζε θαη ηα έζηκα, ηα νπνία δηακνξθψλνληαη δηαρξνληθά, απζφξκεηα θαη αιιάδνπλ ηδηαίηεξα αξγά. Οη επίζεκνη θαλφλεο απμάλνπλ ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ άηππσλ θαλφλσλ, είηε ηνπο ηξνπνπνηνχλ θαη ηνπο αληηθαζηζηνχλ. 109 Institutions are humanly devised constraints that shape human interaction (Douglas North) ηελ νηθνλνκηθή νξνινγία, νη ζεζκνί θαζνξίδνπλ θαη πεξηνξίδνπλ ην ζχλνιν ησλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ ησλ αηφκσλ. ε έλα πιαίζην «παηγλίνπ», ζα ιέγακε φηη πξφθεηηαη γηα ηνπο θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ. 110 Μηα ζεκαληηθή ζπληζηψζα ησλ ζεζκψλ, πνπ θαζνξίδεη ηελ απνηειεζκαηηθή ηνπο πινπνίεζε, είλαη ην θφζηνο παξαβίαζεο ησλ θαλφλσλ θαη ε ζνβαξφηεηα ηεο ζπλεπαγφκελεο πνηλήο (North, 1990). 111 Ο κεραληζκφο ελδπλάκσζεο, ππάξρεη γηα λα ππνζηεξηρηεί ε πινπνίεζε ηνπ επηδησθφκελνπ ζθνπνχ ελφο ζεζκνχ (είηε νξγαληζκνχ, είηε ξχζκηζεο). Σα θπβεξλεηηθά ή αλεμάξηεηα ζψκαηα ειέγρνπ είλαη κηα θιαζηθή πεξίπησζε κεραληζκνχ ελδπλάκσζεο. Οη ίδηνη νη κεραληζκνί ελδπλάκσζεο, πξέπεη λα είλαη απηφελδπλακψκελνη (self-enforcing), πξνθεηκέλνπ λα κελ νδεγεζνχκε ζε θαχιν θχθιν. ε έλα πιαίζην «παηγλίνπ», ν κεραληζκφο ελδπλάκσζεο, νξίδεη πνηνο παίδεη, πνην είλαη ην ζχλνιν ησλ ελαιιαθηηθψλ ηνπ επηινγψλ θαη πνηα ε ζπλάξηεζε εθξνψλ ηνπ. 112 Institution is a self-sustaining system of shared beliefs about the game is played it governs the strategic interactions of the agents in a self-enforcing manner and in turn is reproduced by the actual choices in a continually changing environment (Aoki, 2001). 113 Σα νπνία πξνζδηνξίδνπλ ηηο πξνζδνθίεο ησλ αηφκσλ γηα ην πψο ζα ιεηηνπξγήζνπλ νη άιινη ζε ζπγθεθξηκέλεο ζπλζήθεο. 36

37 ηελ απνθπγή αληζνξξνπηψλ θαη κεηαιιάμεσλ (Schotter,1981; Sudgen, 1989; P.Young, 1998; Bowles, 2001) 114. Μηα αθφκα ζεκαληηθή ιεηηνπξγία ησλ ζεζκψλ, ζρεηίδεηαη κε ηελ πξφζεζε ησλ αλζξψπσλ λα κεηψζνπλ ηελ αβεβαηφηεηα θαη ηελ πνιππινθφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ζην νπνίν δξαζηεξηνπνηνχληαη, θαηαζηξψλνληαο λφξκεο γηα ηελ παξαγσγή φζν ην δπλαηφλ πεξηζζφηεξν πξνβιέςηκσλ ζπκπεξηθνξψλ. Σέινο, ε ζεκαληηθφηεξε ίζσο ιεηηνπξγία ηνπο πνπ ηεθκεξηψλεη θαη ηελ αλάγθε δηεξεχλεζήο θαη πξνζερηηθνχ ηνπο ζρεδηαζκνχ, είλαη ε δηακφξθσζε ησλ πξνηηκήζεσλ θαη ζπκπεξηθνξψλ ησλ αλζξψπσλ (Titmus, 1970; Sen, 1985; Hodgson, 1997; Bell et al., 1989; Van den Bergh et al., 2000; Simon, 1978;1986;Tversky, 1972;Tversky and Kahneman, 1986;Heiner, 1983) Καηεγνξηνπνηήζεηο Γηα ηελ ζπζηεκαηηθνπνίεζε ηεο κειέηεο ησλ ζεζκψλ, ζηε λέα ζεζκηθή επηζηήκε, γίλεηαη δηάθξηζε αλάκεζα ζηo ζεζκηθό πεξηβάιινλ (institutional environment), πνπ αλαθέξεηαη ζηνπο θαλφλεο ηνπ παηρληδηνχ 116, ηφζν ζηνπο ηππηθνχο-χληαγκα, λφκνη, δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο- φζν θαη ζηνπο άηππνπο-θνηλσληθέο ζπκβάζεηο, λφξκεο- θαη ηηο ζεζκηθέο δηεπζεηήζεηο (institutional arrangements), πνπ αθνξνχλ ζπγθεθξηκέλεο νδεγίεο θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο-επηρεηξήζεηο, καθξνρξφληα ζπκβφιαηα, γξαθεηνθξαηηθέο δνκέο, ΜΚΟ θ.ιπ. 117 (Davis and North, 1971). ηελ εξγαζία απηή πξνηείλεηαη κηα άιιε ηαμηλφκεζε, αλάκεζα ζε α) Θεζκνχο Πνιηηεηαθήο πγθξφηεζεο (polity), β) Θεζκνχο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ Πνιηηηθή Γηαδηθαζία (politics) θαη 114 Οη ζεσξεηηθνί απηνί εξγάδνληαη κε ηνπο ζεζκνχο ζην πιαίζην ηεο Δμειηθηηθήο Θεσξίαο Παηγλίσλ. 115 O λνκπειίζηαο νηθνλνκνιφγνο απφ ην Μπαγθιαληέο, Amartya Sen, ηφληζε ην γεγνλφο φηη νη πξνηηκήζεηο ησλ αηφκσλ, εμαξηψληαη ζεκαληηθά απφ ην θάζκα ησλ επηινγψλ θαη επθαηξηψλ πνπ θαζεκεξηλά αληηκεησπίδνπλ. Γηα ην ιφγν απηφ, δε κπνξεί ε αλαπηπμηαθή πνιηηηθή λα αξθείηαη ζηελ ηθαλνπνίεζε ησλ απνθαιππηφκελσλ, κέζα απφ ηελ νηθνλνκηθή ζπκπεξηθνξά, πξνηηκήζεσλ ησλ αηφκσλ, (Sen θαη Williams, 1982; Sen, 1985;1999) δεδνκέλνπ φηη ζηηο αλαπηπζζφκελεο ρψξεο, νη άλζξσπνη έρνπλ ζπλεζίζεη ή εμαλαγθάδνληαη απφ ηνλ θνηλσληθφ ηνπο ξφιν (π.ρ. ζηάηνπο γπλαηθψλ) ζην λα πεξηνξίδνπλ ζεκαληηθά ηηο πξνζδνθίεο ηνπο θαη άξα ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο. Ζ πξνζέγγηζή ηνπ, ζπληέιεζε ζηε δεκηνπξγία ελφο ξεχκαηνο επηζηεκφλσλ πνπ πηνζεηνχλ κηα εκπινπηηζκέλε πξνζέγγηζε ησλ Οηθνλνκηθψλ ηεο Δπεκεξίαο, ε νπνία ελζσκαηψλεη ηε δηάζηαζε ησλ επθαηξηψλ-ηθαλνηήησλ (Capabilities Approach). Ζ πιένλ δηαδεδνκέλε εθαξκνγή ηεο ζπλαληάηαη ζην Γείθηε Αλζξψπηλεο Αλάπηπμεο (Human Development Index) ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ. 116 Σν ππφβαζξν απηφ ησλ θαλφλσλ κπνξεί λα εξκελεπηεί σο πξνο ηνπο ζηφρνπο, ηηο πεπνηζήζεηο θαη επηινγέο ησλ αηνκηθψλ δξψλησλ, σζηφζν ην θνηλσληθφ απνηέιεζκα, δειαδή ν ίδηνο ν θαλφλαο δελ είλαη εθ ησλ πξνηέξσλ γλσζηφο απφ θαλέλαλ. 117 ηνλ Williamson (1985, 1996) αλαθέξνληαη σο «δνκέο δηαθπβέξλεζεο» νη νπνίεο ζρεδηάδνληαη απφ ζπγθεθξηκέλνπο δξψληεο γηα λα ξπζκίζνπλ ηηο κεηαμχ ηνπο νηθνλνκηθέο ζρέζεηο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ηαπηίδνληαη κε ηηο «νξγαλσηηθέο δνκέο». 37

38 ηέινο γ) Θεζκνχο ζην επίπεδν ησλ κέζσλ θαη εξγαιείσλ πνιηηηθήο (policy) 118 (Treib et al. 2005). Πνιηηεηαθή πγθξόηεζε (Polity) ε απηφ ην επίπεδν, νη ζεζκνί γίλνληαη αληηιεπηνί σο ζχζηεκα θαλφλσλ πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ αηνκηθή θαη ζπιινγηθή δξάζε (Rosenau, 1992) 119. Ζ έλλνηα πεξηιακβάλεη α) ηηο επίζεκεο θξαηηθέο δνκέο (νξγαληζκνί ηεο δεκφζηαο δηνίθεζεο-θεληξηθήο, απνθεληξσκέλεο θαη απηνδηνηθνχκελεο-θνηλνβνχιην, θπβεξλεηηθά φξγαλα, δηθαζηήξηα), θαη νξγαληζκνχο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα (επηρεηξήζεηο θαη νξγαλψζεηο ηεο θνηλσλίαο ησλ πνιηηψλ ΚηΠ), β) ηνπο θαλφλεο πνπ δηέπνπλ ηε ιεηηνπξγία ηνπο (ηππηθνί θαη άηππνη) θαη γ) ηνλ ηξφπν ηεο εζσηεξηθήο θαη ηεο κεηαμχ ηνπο νξγάλσζεο θαη αιιειεπίδξαζεο ή ην ζηπι δηαθπβέξλεζεο 120. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην ηειεπηαίν ζεκείν αλαθέξεηαη πξψηνλ, ζηνλ ραξαθηεξηζκφ ηνπ ζηπι δηαθπβέξλεζεο βάζεη ηνπ δίπνινπ «ηεξαξρία» vs «αγνξά», 121 δίπια απφ ηα νπνία (φπσο είδακε ζηελ ελφηεηα 2.2.4) ζηέθεηαη ε «θνηλφηεηα» θαη ε ΚηΠ θαη αλάκεζά ηνπο ν θνξπνξαηηζκφο, ην λέν δεκφζην κάλαηδκελη θαη ηα θνηλσληθά δίθηπα, 122 δεχηεξνλ, ζηελ θεληξηθή ή απνθεληξσκέλε θαηαλνκή ηεο εμνπζίαο (Walker, 2005; Grosse, 2005), θαη ηξίηνλ, ζηνλ αλ είλαη επίζεκα ζεζκνζεηεκέλνη ή φρη (Wessels, 2005) 123. Πνιηηηθή Γηαδηθαζία(Politics) Σν επίπεδν απηφ αλαθέξεηαη ζηηο δηαδηθαζίεο ιήςεσο απνθάζεσλ (ΓΛΑ) θαη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ νη πξνηηκήζεηο πιήζνπο αλζξψπσλ κε δηαθνξεηηθά ζπκθέξνληα ηειηθά εθθξάδνληαη κέζα απφ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο απνθάζεηο θαη εληαία δξάζε (Kohler-Koch, 1999). Οη Treib et al., ρξεζηκνπνηνχλ σο θξηηήξην ηαμηλφκεζεο ησλ ΓΛΑ, ην δίπνιν 118 To ηξίπηπρν policy-politics-policy, ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ ηαμηλφκεζε δηαθνξεηηθψλ κνξθψλ δηαθπβέξλεζεο απφ ην Δπξσπατθφ Πξφγξακκα EUROGOV: European Governance Papers, No. N-05-02, ην νπνίν ρξεκαηνδνηείηαη απφ ηελ πξνηεξαηφηεηα 7 ηνπ 6 νπ Πξνγξάκκαηνο Πιαίζην. ην πξφγξακκα απηφ ε έλλνηα ηεο δηαθπβέξλεζεο ρξεζηκνπνηείηαη ηφζν δηεπξπκέλα, ψζηε λα θηάζεη ζε ζεκείν λα ηαπηίδεηαη κε ηελ έλλνηα ησλ ζεζκψλ. 119 Τπάξρεη κηα ζρεηηθή ηαχηηζε κε ηελ θαηεγνξία ζεζκηθφ πεξηβάιινλ, πνπ εηζήγαγε ν North. 120 Δδψ ρξεζηκνπνηείηαη κηα ζηελφηεξε έλλνηα ηεο δηαθπβέξλεζεο απφ εθείλε απφ ησλ Treib et al. (Heritier, 2002) 121 Βεβαίσο κεηαμχ απηψλ ησλ άθξσλ εκθαλίδνληαη δηαθνξεηηθέο κνξθέο πνιηηεηαθήο νξγάλσζεο. Δπηπιένλ, αλάινγα κε ην ζεκείν εζηίαζεο ζηα δηάθνξα θνηλσληθά ππνζπζηήκαηα, αιιά θαη ζηε γεσγξαθηθή θιίκαθα αλάιπζεο, δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά ηα ζηπι δηαθπβέξλεζεο. 122 Οη Schneider and Kenis (1996), ηνπνζεηνχλ ηελ έλλνηα ηεο θνηλφηεηαο αλάκεζα ζην δίπνιν αγνξά-θξάηνο. 123 ηελ πξαγκαηηθφηεηα απηή ε δηάζηαζε αθνξά θαη ηηο ίδηεο ηηο νξγαλσηηθέο δνκέο πνπ πεξηιακβάλνληαη ζηνπο πνιηηεηαθνχο ζεζκνχο. 38

39 αλάκεζα ζε δεκφζηνπο θαη ηδησηηθνχο θνξείο, 124 ζην εζσηεξηθφ ηνπ νπνίνπ ζπλαληάηαη έλα πινχζην θάζκα πεξηπηψζεσλ. Αλάινγα κε ηα θξηηήξηα πνπ πηνζεηνχληαη θαηά ηε ΓΛΑ, ζπλαληάκε πξνζεγγίζεηο εκπλεπζκέλεο απφ ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε πνπ πηνζεηνχλ σο εξγαιείν ιήςεο απνθάζεσλ (ΛΑ), ηελ αλάιπζε θφζηνπο νθέινπο (ΑΚΟ) (Pearce and Nash, 1981; Layard and Glaister, 1994; Stavins, 2000; Tietenberg, 2001) 125, απφ ηελ πνιηηηθή επηζηήκε πνπ πηνζεηνχλ σο εξγαιείν δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα ςεθνθνξίαο, απφ ηε ζεσξία ηεο επηρεηξεζηαθήο αλάιπζεο θαη ηεο νινθιεξσκέλεο πξνζέγγηζεο (Rotmans, 1998; Rotmans and van Asselt, 1999; Rotmans et al., 2000; ICIS, 1999a;1999b) πνπ πηνζεηνχλ ζχγρξνλα ππνινγηζηηθά εξγαιεία γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο ΛΑ ζηε βάζε πνιιαπιψλ θξηηεξίσλ (Bana e Costa et.al., 1999;CIFOR/EC/GTZ/USAID, 1999; Georgopoulou et al., 1999), ηα νπνία ζηαζκίδνληαη απφ πιήζνο ελδηαθεξφκελσλ, έσο πξνζεγγίζεηο εκπλεπζκέλεο απφ ηελ αξρή ηεο ζπκκεηνρηθήο δεκνθξαηίαο θαη ηελ ζεσξία ηεο πνιππινθφηεηαο (Senge et al., 2004; Sharmer, 2007; Michiotis, 2010) νη νπνίεο αμηνπνηνχλ ηε δπλακηθή ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ γηα ηελ αλάδπζε ηνπ δεκηνπξγηθνχ δπλακηθνχ νκάδσλ πιεζπζκνχ, κέζα απφ βησκαηηθά εξγαζηήξηα 126. Δλδηαθέξνπζα είλαη θαη ε ζπκβνιή ηνπ (Glasser,2000) ν νπνίνο εληνπίδεη ηελ χπαξμε έμη δηαζηάζεσλ ηεο ΓΛΑ, νη νπνίεο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηελ πξνζέγγηζε θαη ηα εξγαιεία πνπ πηνζεηνχληαη. Απηέο είλαη: ν ρξνληθφο νξίδνληαο, ην κνληέιν αηνκηθψλ θηλήηξσλ, ε κέξηκλα γηα ην δίθαην, ε κέζνδνο θαη ν θαλφλαο άζξνηζεο/ζχλζεζεο, ηα θξηηήξηα θαη νη ππνζέζεηο γηα ην θνηλφ θαιφ, θαη ε ζηξαηεγηθή επίιπζεο ζπγθξνχζεσλ. ε απηέο, 124 Δίλαη ζαθέο φηη αλάινγα κε ην ζεκείν εζηίαζεο ζηα θνηλσληθά ππνζπζηήκαηα, δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά ε ζχλζεζε ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηε ΓΛΑ. Ζ ζεζκηθή αληαπφθξηζε ησλ αλζξψπσλ, ησλ «νκάδσλ εηδηθνχ ελδηαθέξνληνο» θαη ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ είλαη έλα εξεπλεηηθφ πεδίν πνπ δελ έρεη αθφκε δηεξεπλεζεί επαξθψο. Οη ίδηεο νη ζπζηάζεηο γηα πνιηηηθέο θαη ζεζκηθέο πξνζαξκνγέο κπνξεί λα πεξηνξίδνληαη θαη λα εμαξηψληαη απφ πξνθαζνξηζκέλεο δηαδξνκέο (Pierson, 2000; Bressers H.A., et al., 1997). ην πεδίν ηεο αλάιπζεο εξγαιείσλ πνιηηηθήο, αλαγλσξίδνληαη ζε κηθξφ βαζκφ νη ζρέζεηο πνιηηηθήο θαη εμνπζίαο πνπ αλαπηχζζνληαη αλάκεζα ζηνπο δηαθνξεηηθνχο δξψληεο θαη ζεζκνχο, θαη δε ιακβάλνληαη επαξθψο ππφςε αμίεο, ηδέεο θαη ζπκθέξνληα πνπ ζπλαγσλίδνληαη γηα λα επεξεάζνπλ ην πνιηηηθφ απνηέιεζκα. (Smith A., 2002:9) Ζ πνιηηηθή δξαζηεξηνπνίεζε ζε αλψηεξα θιηκάθηα ηεο δηαθπβέξλεζεο ησλ θνηλψλ, ζα πξέπεη λα δηακνξθψλεηαη θαη κέζα απφ ηα καζήκαηα, θαη ηε γλψζε πνπ γελληέηαη ζην ηνπηθφ επίπεδν. (Jacobsson S., et al., 1999) 125 χκθσλα κε ηνλ Weinberg (1972), ε επηζηήκε δελ πξέπεη λα αζρνιείηαη κε εξσηήκαηα πνπ α) ζπλεπάγνληαη ηεξάζηην θφζηνο, β) αλαθέξνληαη ζηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά, γ) αθνξνχλ ην κέιινλ, θαη δ) εκπεξηέρνπλ αμηνινγηθέο θξίζεηο. Ζ αλάιπζε θφζηνπο νθέινπο φκσο, εκπεξηέρεη αμίεο (φπσο ε αμία ηεο δσήο, ή ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο) νη νπνίεο απιψο δελ γίλεηαη λα αλαρζνχλ ζε λνκηζκαηηθέο κνλάδεο. 126 Γηα ζεσξεηηθή ηεθκεξίσζε θαη εκπεηξηθέο εθαξκνγέο, βι.: 39

40 κπνξνχκε λα πξνζζέζνπκε ηε δηάζηαζε ηεο ρξεζηκνπνηνχκελεο ξνήο 127, θαη ηεο αβεβαηφηεηαο (van Asselt and Rotmans, 1997; van Asselt, 2000). Πνιηηηθέο (Policy): Οη πνιηηηθέο δηακνξθψλνπλ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ ε πξφζεζε αιιαγήο επηρεηξείηαη ζηελ πξάμε θαη πξαθηηθά, αλαθέξνληαη ζηα εξγαιεία 128 κε ηα νπνία επηδηψθεηαη ε επίηεπμε ησλ πνιηηηθψλ ζηφρσλ 129 (Bressers and Klok,1988). Ζ κειέηε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο είλαη 127 Γηα παξάδεηγκα, ζηελ νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε ε απφθαζε ιακβάλεηαη ζηε βάζε ρξεκαηηθψλ ξνψλ, ζηελ πνιηηηθή πξνζέγγηζε ζηε βάζε ηεο ςήθνπ, ζηελ πνιπθξηηεξηαθή αλάιπζε πηνζεηνχληαη πνιιαπιέο ξνέο θαη ζηα βησκαηηθά εξγαζηήξηα, πηνζεηείηαη ε ξνή ηεο «ελέξγεηαο». 128 ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε πνιηηηθή δηαξζξψλεηαη κέζα απφ ην Πξφγξακκα Γξάζεο, πνπ κε ηε ζεηξά ηνπ εμεηδηθεχεηαη ζε Δπηρεηξεζηαθά Πξνγξάκκαηα, ηα νπνία ζρεδηάδνληαη κε γλψκνλα ζπγθεθξηκέλεο ζηξαηεγηθέο θαη πινπνηνχληαη κέζσ ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, έξγσλ (project) θ.ιπ. χκθσλα κε ηνπο Bruijin and Hufen, (1998), δελ ππάξρεη ζπλνρή ζηηο πξνζπάζεηεο νξηζκνχ ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, αλ θαη νη πεξηζζφηεξνη νξηζκνί ζπγθιίλνπλ κε ηελ πξνζέγγηζε ηνπ Μνληέινπ Οξζνινγηθήο Δπηινγήο θνπνχ-μέζσλ (End-Means Model of Rational Choice), ζην λα βιέπνπλ δειαδή ηα εξγαιεία πνιηηηθήο, σο ηα κέζα γηα ηελ επίηεπμε πξνθαζνξηζκέλσλ ζηφρσλ. Φαίλεηαη ινηπφλ φηη ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ ζεσξεηηθψλ γηα ηε θχζε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο ζρεηίδνληαη κε ηελ αληίιεςή ηνπο γηα ηελ ίδηα ηε θχζε ηεο επηινγήο! Ζ Κιαζζηθή Γηνηθεηηθή Λνγνηερλία (Classical Administrative Literature) ζεσξεί ηελ επηινγή εξγαιείσλ πνιηηηθήο σο ηελ επηινγή κέζσλ πνιηηηθήο ζε δηαδηθαζίεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ κε πξνθαζνξηζκέλνπο ζηφρνπο. Ζ δηαδηθαζία επηινγήο θαζεαπηή, ζεσξείηαη επηζηεκνληθά νπδέηεξε (Bemelmans-Videc and Vedung, 1998). ε απηφ ην πιαίζην, ηα εξγαιεία πνιηηηθήο είλαη ηερληθέο δηαθπβέξλεζεο, νη νπνίεο κε ηνλ έλα ή ηνλ άιιν ηξφπν ελέρνπλ ηε ρξήζε θξαηηθψλ πφξσλ, ή ην ζπλεηδεηφ ηνπο πεξηνξηζκφ, γηα ηελ επίηεπμε πξνθαζνξηζκέλσλ πνιηηηθψλ ζηφρσλ (Howlett, 1991; Howlett et al., 2005). Δίλαη ηα «εξγαιεία ηεο θπβέξλεζεο», (tools of government) νη κεραληζκνί θαη νη ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα εθαξκνζηνχλ θαη λα πινπνηεζνχλ νη δεκφζηεο πνιηηηθέο (Salamon, 2002). Χζηφζν ππήξμαλ θαη κε κεραληζηηθέο πξνζεγγίζεηο ζηνλ νξηζκφ ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, φπσο εθείλε ηνπ Ringeling (1983), πνπ βιέπεη ηα εξγαιεία πνιηηηθήο φρη απιψο σο ηερληθφ αληηθείκελν, αιιά θαη σο δξαζηεξηφηεηα. ηε ζέζε απηή νη Bruijin and Hufen, απάληεζαλ φηη έηζη δε γίλεηαη ζαθήο ε δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ πνιηηηθή σο φιν θαη ζηα εξγαιεία πνιηηηθήο πνπ ζρεδηάδνληαη γηα ηελ πινπνίεζή ηεο. Δπηπιένλ, δεδνκέλνπ φηη θάζε κέζν ζπλδέεηαη κε πεξηζζφηεξνπο ζθνπνχο, αλνηρηφ κέλεη ην ζέκα, βάζεη πνηνπ ζθνπνχ ζα γίλεη ε αμηνιφγεζή ηνπ. Δπίζεο, ηα επηρεηξήκαηα ηνπ Herbert Simon (1957) γηα ηε «Πεξηνξηζκέλε Οξζνινγηθφηεηα» (Bounded Rationality) θαη ησλ Lindblom (1959) θαη Majone (1989) γηα ηε θχζε ηεο Γηαδηθαζίαο Λήςεσο Απνθάζεσλ (Muddling through the nature of Policy Making), ζεσξνχλ ιάζνο ην δηαρσξηζκφ αλάκεζα ζε ζθνπφ θαη κέζα, δεδνκέλνπ φηη ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ ζπλαξηάηαη θαη απφ ηα δηαζέζηκα κέζα. ε απηή ηελ πξνζέγγηζε νη Bruijin and Hufen αληηπαξαζέηνπλ ην επηρείξεκα φηη νη ζηφρνη πνιηηηθήο ζπρλά είλαη κφλν ζπκβνιηθνί αληίζεηα κε ηα εξγαιεία πνιηηηθήο πνπ ζρεδηάδνληαη γηα ηελ πινπνίεζή ηνπο, θαη ηα νπνία απνηεινχλ ην θαηεμνρήλ πεδίν ηδενινγηθήο έθθξαζεο θαη πνιηηηθψλ ζπγθξνχζεσλ. ηελ πξαγκαηηθφηεηα η ζηοσοθεζία απνηειεί επίζεο ζεκαληηθφ πεδίν δηαπξαγκαηεχζεσλ θαη ζπγθξνχζεσλ θαη είλαη έλα ζέκα ην νπνίν δελ πξέπεη λα ζεσξείηαη δεδνκέλν! Μάιηζηα ε επηηπρία ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο κπνξεί λα επεξεαζηεί απφ ηελ θαηαξρήλ απνδνρή ηνπ ζθνπνχ! Σέινο, απφ κηα δνκηθή ζθνπηά (constructivist perspective) θξίλεηαη ιάζνο ε κεραληζηηθή πξνζέγγηζε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο σο ηερληθψλ εξγαιείσλ-κέζσλ γηα ηελ πινπνίεζε πξνθαζνξηζκέλσλ ζηφρσλ δεδνκέλνπ ηνπ ζχλζεηνπ θνηλσληθνχ πιαηζίνπ απφ ην νπνίν αλαδχνληαη θαη ζην νπνίν πξννξίδνληαη (Baakman, 1998). Ο Vedung, (1998), ζε κηα πξνζπάζεηα ζχλδεζεο ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο κε ην επξχηεξν πνιηηηθφ πιαίζην θαη ηηο επηδηψμεηο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο, νξίδεη ηα εξγαιεία πνιηηηθήο σο ην ζχλνιν ησλ ηερληθψλ κέζσ ησλ νπνίσλ, νη θπβεξλεηηθνί θνξείο ρεηξίδνληαη ηελ εμνπζία ηνπο θαη εμαζθαιίδνπλ ηελ ππνζηήξημε θαη πινπνίεζε ησλ επηδησθφκελσλ θνηλσληθψλ αιιαγψλ. 129 Σφζν νη πνιηηηθνί ζηφρνη φζν θαη νη πνιηηηθέο, πξνθχπηνπλ κέζα απφ ηηο ΓΛΑ, θαη κάιηζηα θαζνξίδνληαη ζεκαληηθά απφ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ηεο. 40

41 ηδηαίηεξα ζεκαληηθή, δηφηη ζε απηά ελζσκαηψλνληαη κεραληζκνί θηλήηξσλ γηα ηε κεηαβνιή ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ. Σν εγρείξεκα ηεο ηαμηλφκεζεο ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο αλάινγα κε ηε ζθνπηκφηεηα, ηηο ζεσξεηηθέο θαηαβνιέο, ηηο πξνηεξαηφηεηεο θαη ηηο πξνζέζεηο ησλ εξεπλεηψλ θαηέιεμε ζηε δεκηνπξγία πνηθίισλ ηαμηλνκηθψλ ζπζηεκάησλ 130. Αλαθέξνληαη ηα εμήο: α) Δξγαιεία Πνιηηηθήο Οπζηαζηηθνχ θαη Γηαδηθαζηηθνχ Υαξαθηήξα 131, β) Αλαιπηηθά Σαμηλνκηθά Πιαίζηα 132, γ) Καηεγνξηνπνίεζε βάζεη ησλ κεραληζκψλ θηλεηνπνίεζεο 133, δ) Canadian School of Policy Instruments Analysis 134 (Πίλαθαο 1) θαη ε) OECD 135 θαη ζη) EUROGOV Πξψηκεο κειέηεο ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο δεκηνχξγεζαλ απφ λσξίο ρξήζηκα ζπζηήκαηα ηαμηλφκεζήο (Tupper and Doern, 1981; Vedung, 1998) δηαιεπθαίλνληαο ζε ζεκαληηθφ βαζκφ δεηήκαηα φπσο ε ζηξνθή πξνο ηελ επηινγή ζπγθεθξηκέλσλ ηχπσλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο εμαηηίαο ησλ επξχηεξσλ δηαδηθαζηψλ απνξξχζκηζεο θαη ηδησηηθνπνίεζεο πνπ ειάκβαλαλ ρψξα ηηο δεθαεηίεο ηνπ (Bressers and O Toole, 1998; 2005; Howlett and Ramesh, 2003). 131 ε έλα πξψην επίπεδν ηαμηλφκεζεο, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε αλάκεζα ζε εξγαιεία πνιηηηθήο νπζηαζηηθνχ (substantive) θαη δηαδηθαζηηθνχ (procedural) ραξαθηήξα (Howlett, 2000). Σα εξγαιεία νπζηαζηηθνύ ραξαθηήξα επεξεάδνπλ άκεζα ηελ παξαγσγή θαη δηαλνκή ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ. ε απηήλ ηελ θαηεγνξία αλήθνπλ εξγαιεία φπσο ε ίδξπζε θαη ζέζπηζε ξπζκηζηηθψλ, πνιηηηθψλ ή άιισλ δηνηθεηηθψλ δηεπζχλζεσλ/γξαθείσλ/κνλάδσλ θαη επηρεηξήζεσλ, παξαδνζηαθά λνκηζκαηηθά θίλεηξα (inducements), αιιά θαη ηα εξγαιεία «επηβνιήο θαη ειέγρνπ» (command and control) πνπ ζρεδηάδνληαη απφ ηε δεκφζηα δηνίθεζε. ηελ πξψηε θάζε ηεο αλάπηπμεο ζεσξηψλ γηα ηελ επηινγή εξγαιείσλ πνιηηηθήο, δφζεθε απνθιεηζηηθή έκθαζε ζε εξγαιεία πνιηηηθήο νπζηαζηηθνχ ραξαθηήξα (substantive). Σα εξγαιεία δηαδηθαζηηθνύ ραξαθηήξα επεξεάδνπλ ηελ ίδηα ηε δηαδηθαζία ιήςεσο απνθάζεσλ θαη ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία αλήθνπλ εξγαιεία φπσο ε ρξεκαηνδφηεζε νκάδσλ ζπκθεξφλησλ (interest group funding), δηθαζηηθέο επηζθνπήζεηο (judicial review) θαη άιιεο δξαζηεξηφηεηεο πνπ απνζθνπνχλ ζηελ αιιαγή ηεο δηαδηθαζίαο ζρεδηαζκνχ πνιηηηθψλ. 132 ην ηαμηλνκηθφ πιαίζην ηνπ Christopher Hood (1986), ηα εξγαιεία πνιηηηθήο θαηεγνξηνπνηνχληαη αλάινγα κε ηνλ πφξν πνπ ρξεζηκνπνηεί ην θξάηνο γηα ηελ ελδπλάκσζή ηνπο θαη ηελ ζέζε ηνπο ζε ηζρχ δειαδή αλ ρξεζηκνπνηνχληαη πιεξνθφξεζε (nodality), εμνπζία (authority), ρξήκα (treasure) ή νξγαλσηηθνί πφξνη ηεο θπβέξλεζεο (organization). Έλα δήηεκα πνπ έρεη επεξεάζεη θαζνξηζηηθά θαη ηελ αλάιπζε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο είλαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν επηδξνχλ ζηε ζρέζε ηνπ δεκφζηνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. Σν ζηνηρείν ηεο εμνπζίαο θαη πην ζπγθεθξηκέλα ν βαζκφο ηνπ εμαλαγθαζηηθνχ ραξαθηήξα ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, θαη ηεο αθξίβεηαο κε ηελ νπνία ππαγνξεχνπλ ηε δξαζηεξηφηεηα ησλ θνξέσλ ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα έρνπλ δεκηνπξγήζεη θάπνηα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα θξηηήξηα ηαμηλφκεζεο (Dalh and Lindblom, 1953; Linder and Peters, 1989; Vedung, 1998; Bruijin and Hufin). Αλαθνξηθά κε ηελ θηιειεχζεξε ηάζε γηα απφξξηςε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειφ θαηαλαγθαζκφ, ν Macdonald (2001), επηζεκαίλεη ην γεγνλφο φηη ν βαζκφο θαη ην είδνο ηνπ θαηαλαγθαζκνχ δελ γίλνληαη απφ φιεο ηηο νκάδεο ελδηαθέξνληνο αληηιεπηά κε ηνλ ίδην ηξφπν θαη πνιχ πεξηζζφηεξν, φηη ν ηξφπνο επηινγήο, πινπνίεζεο θαη ελδπλάκσζήο ηνπο θαζνξίδεη ην πξαγκαηηθφ επίπεδν θαηαλαγθαζκνχ. 133 Ο ζρεδηαζκφο ησλ πνιηηηθψλ πξνζπαζεί λα ζπλδέζεη ηα εξγαιεία πνιηηηθήο, ηα δίθηπα πινπνίεζεο, ηηο ζηνρεπφκελεο νκάδεο, θαη ηνπο ζηφρνπο ησλ πνιηηηθψλ, κέζα απφ θαλόλεο θαη κεραληζκνύο θηλεηνπνίεζεο. Οη θαλόλεο πξνδηαγξάθνπλ ηα επηζπκεηά θαη επηηξεπηά πξφηππα ζπκπεξηθνξάο, ελψ νη κεραληζκνί θηλεηνπνίεζεο είλαη ηα κέζα πνπ επηιέγνληαη πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιηζηεί ε ζπλάθεηα ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ νκάδσλ ζηφρσλ, κε ηνπο θαλφλεο. Σα εξγαιεία πνιηηηθήο ζπλήζσο νξίδνληαη βάζεη ησλ πξσηνγελψλ κεραληζκψλ θηλεηνπνίεζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ παξνρή θηλήηξσλ ζηηο νκάδεο ζηφρνπο πξνθεηκέλνπ λα ζπκκνξθσζνχλ κε ηνπο θαλφλεο. Μπνξνχκε λα ζπλαληήζνπκε ηηο εμήο θαηεγνξίεο κεραληζκψλ θηλήηξσλ, (Sorrel, 2001): α). Κπξώζεηο: νη νπνίεο ελζαξξχλνπλ ηε ζπκκφξθσζε κε ηνπο ηππηθνχο θαλφλεο θαη νδεγίεο, (πξφζηηκα), β). Θεηηθά νηθνλνκηθά θίλεηξα: ηα νπνία παξέρνπλ ζεηηθέο αληακνηβέο γηα ηελ επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά, (επηδνηήζεηο, 41

42 Πίνακαρ 1 Μονηέλο Σαξινόμηζηρ ηηρ Καναδικήρ σολήρ Ανάλςζηρ Δπγαλείων Πολιηικήρ Βαζηθνί ρξεζηκνπνηνύκελνη θπβεξλεηηθνί πόξνη Πιεξνθόξεζε Δμνπζία Χξήκα Οξγάλσζε Οπζηαζηηθνύ ραξαθηήξα Βαζηθή επηδίσμε ηνπ ΔΠ πκβνπιή Δθπαίδεπζε Αλαθνξά Καηαγξαθή/Απν γξαθή Παξνρή ή απφζπξζε πιεξνθνξηψλ Ννκνζεζία Απηφ-ξχζκηζε Αδεηνδφηεζε Δπηβνιή θπξψζεσλ πλζήθεο πκβνπιεπηηθέο Δπηηξνπέο Δγγπήζεηο Έμνδα ρξήζεο Γάλεηα Φνξναπαιιαγέο Κεθαιηθφο θφξνο Υξεκαηνδφηεζε Γεκηνπξγία Οκάδσλ πκθεξφλησλ Γηνίθεζε Γεκφζηεο Δπηρεηξήζεηο ρεδηαζκφο πνιηηηθψλ χκβνπινη Γηαηήξεζε Αξρείνπ πλέδξηα Δπηηξνπέο Έξεπλαο Αλαζρεκαηηζκφο θπβέξλεζεο ηεο Γηαδηθαζηηθνύ ραξαθηήξα Πεγή: Howlett, Kim and Weaver, 2005 Μία ζχγρξνλε έλλνηα ζπλαθήο κε ηα εξγαιεία πνιηηηθήο, είλαη ε θαιή λνκνζέηεζε (better regulation). Ζ πνηφηεηα ησλ ξπζκίζεσλ (regulation) ζε έλα επίπεδν δηαθπβέξλεζεο κπνξεί λα εκπνδίδεηαη απφ ρακειή πνηφηεηα ζεζκψλ θαη αλεπαξθείο κεζφδνπο ζε άιια επίπεδα. εγγπήζεηο, δάλεηα, θνξναπαιιαγέο, εμαηξέζεηο θφξσλ), γ). Αξλεηηθά νηθνλνκηθά θίλεηξα: πνπ απνζηεξνχλ ηηο ζηνρεπφκελεο νκάδεο απφ πιηθνχο πφξνπο, (θφξνη, επηβνιέο, εηζθνξέο), δ). Ιθαλόηεηα: ρξεζηκνπνηνχλ ηελ παξνρή γλψζεο, πιεξνθνξίαο θαη πφξσλ πξνθεηκέλνπ λα θαηαζηήζνπλ ηηο νξγαλψζεηο ηθαλέο λα αλαιάβνπλ ηηο επηζπκεηέο δξαζηεξηφηεηεο, ε). πκβνιηθή: επηδηψθεη λα κεηαβάιιεη ηηο αμίεο θαη ηηο αληηιήςεηο. 134 Ο Michael Howlett θαη νη ζπλεξγάηεο ηνπ, ζπλδπάδνληαο ην πξψην ηαμηλνκηθφ κνληέιν κε ην κνληέιν θαηεγνξηνπνίεζεο ηνπ Hood, θαηαζθεχαζαλ έλα κνληέιν ηαμηλφκεζεο κε ηνπο 8 βαζηθνχο ηχπνπο εξγαιείσλ πνιηηηθήο απφ ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα απνηειείηαη έλα κίγκα πνιηηηθήο (Howlett, Kim and Weaver, 2005) Βι.Πίλαθαο 1. Σν κνληέιν απηφ εμεηάδεη θπξίσο καθξν-κεηαβιεηέο θαη δε δηεξεπλά ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν δηελεξγείηαη ε δηαδηθαζία επηινγήο ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο. Δπηπιένλ νη ίδηνη νη ζρεδηαζηέο ηνπ επηζεκαίλνπλ ηε δπζθνιία λα ζπιιερζνχλ ηα απαξαίηεηα δεδνκέλα γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ πίλαθα, θαζηζηψληαο ην εγρείξεκα εμαηξεηηθά ρξνλνβφξν θαη δαπαλεξφ, έσο αθαηφξζσην. 135 Έλαο κεγάινο φγθνο ηεο βηβιηνγξαθίαο ζρεηηθά κε ηα εξγαιεία πνιηηηθήο ρξεζηκνπνηεί ηελ θαηεγνξηνπνίεζε πνπ έρεη αλαπηπρζεί απφ ηηο νκάδεο εξεπλεηψλ ηνπ ΟΟΑ (OECD, 2001; Richards, 2000). ε απηφ ην πιαίζην ηα εξγαιεία πνιηηηθήο δηαθξίλνληαη ζε 6 θαηεγνξίεο: α). Δξγαιεία επηβνιήο θαη ειέγρνπ, β). Οηθνλνκηθά θίλεηξα, γ). Δξγαιεία αζηηθήο επζχλεο θαη απνδεκίσζεο δεκηάο, δ). Δξγαιεία πιεξνθφξεζεο θαη εθπαίδεπζεο, ε). Δζεινληηθέο ζπκθσλίεο, θαη ηέινο ζη). Δξγαιεία ζρεδηαζκνχ θαη δηαρείξηζεο. 136 Ζ ηαμηλφκεζε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο πνπ πξνηείλεηαη απφ ην πξφγξακκα EUROGOV, (2005), ζηεξίδεηαη ζε εθείλε ησλ Knill and Lenschow (2003), ε νπνία αλαπηχρζεθε γηα ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ησλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο ζην πιαίζην ηεο ιεηηνπξγίαο ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Ζ ηαμηλφκεζε γίλεηαη βάζεη ηξηψλ δηαζηάζεσλ: ηε λνκηθή δεζκεπηηθφηεηα (legal bindingness), ηελ επειημία εθαξκνγήο θαη ηε ζρέζε κεηαμχ δεκνζίσλ θαη ηδησηηθψλ θνξέσλ. Σν πξφγξακκα EUROGOV δελ ελζσκαηψλεη φκσο ζηελ αλάιπζή ηνπ ηελ ηξίηε δηάζηαζε. Βάζεη απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο, δηαθξίλεη αλάκεζα ζε εμαλαγθαζκφ, εζεινληηζκφ, ζηνρνζεζία θαη λνκνζεζία πιαίζην. 42

43 Δπνκέλσο ν θαηάιιεινο ζπληνληζκφο κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ εληζρχεη ζεκαληηθά, ηα νθέιε κηαο θαλνληζηηθήο κεηαξξχζκηζεο 137 (OECD, 1997). Σα επηζπκεηά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ξπζκίζεσλ θαηά ηελ αξρή ηεο «θαιήο λνκνζέηεζεο» είλαη σο πξνο ηελ νπζία ηνπο, ε λνκηκνπνίεζε (legitimacy) 138, ε νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα (economic efficiency) θαη ε θνηλσληθή επαηζζεζία 139, θαη σο πξνο ηε δηαδηθαζία παξαγσγήο ηνπο ε πηνζέηεζε ηεο αξρήο ηεο επηθνπξηθφηεηαο 140. Ο βαζκφο απνθέληξσζεο ησλ αξκνδηνηήησλ, ηνπ ζρεδηαζκνχ δεκφζησλ πνιηηηθψλ θαη ηεο ιήςεο απνθάζεσλ 141, εμαξηψληαη απφ ηνπο 137 Ζ Διιάδα δελ έρεη παξάδνζε «καιαθψλ» λφκσλ (soft laws) νχηε ηδηαίηεξε εμνηθείσζε κε εζεινληηθά εξγαιεία πνιηηηθήο. Ζ ζπληξηπηηθή πιεηνλφηεηα ησλ ξπζκίζεσλ, πξνέξρεηαη απφ ην λνκνζεηηθφ ζψκα ηεο Βνπιήο θαη αξγφηεξα γίλεηαη εμεηδίθεπζε απηψλ ζε ππνπξγηθέο απνθάζεηο, πξνεδξηθά δηαηάγκαηα θαη εγθπθιίνπο. Οπφηε, ε έλλνηα ηεο ξχζκηζεο δελ γίλεηαη εχθνια αληηιεπηή απφ εθείλνπο πνπ ραξάζζνπλ ηελ πνιηηηθή (πξνεξρφκελνη απφ λνκηθέο ζρνιέο ζηελ ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία) θαη σο εθ ηνχηνπ πξνηηκήζεθε ζηελ ειιεληθή πεξίπησζε ε ρξήζε ηνπ φξνπ «θαλνληζηηθή κεηαξξχζκηζε». Αληίζηνηρα ν φξνο better regulation, ζηελ ειιεληθή πξαγκαηηθφηεηα εθθξάδεηαη κε ηνλ φξν «θαιή λνκνζέηεζε». 138 Ζ λνκηκνπνίεζε κηαο ξχζκηζεο δελ ζρεηίδεηαη απνθιεηζηηθά κε ηελ εμνπζία παξαγσγήο δεκφζησλ πνιηηηθψλ ηνπ θνξέα πνπ ηε ζεζπίδεη αιιά θπξίσο κε ην βαζκφ ζηνλ νπνίν ελζσκαηψλεη θαη αληηπξνζσπεχεη ηηο θνηλσληθέο αμίεο θαη ηα ζπκθέξνληα ησλ πνιηηψλ. Ζ απνθέληξσζε ζε θάζε πεξίπησζε εληζρχεη ηε δεκνθξαηηθφηεηα ησλ δηαδηθαζηψλ εάλ πξνάγεη ηε δηαθάλεηα θαη ηε ζπκκεηνρή ησλ νκάδσλ ελδηαθέξνληνο (stakeholders). Χζηφζν κέξηκλα ρξεηάδεηαη λα ιεθζεί, γηα ηελ απμεκέλε γξαθεηνθξαηία πνπ είλαη εγγελήο ζηελ πνιπεπίπεδε πνιππινθφηεηα. 139 Καη ν ίδηνο ν ζρεδηαζκφο θαλφλσλ/ξπζκίζεσλ, νθείιεη λα ζπκκνξθψλεηαη ζε θάπνηα θξηηήξηα, απαίηεζε πνπ εληείλεηαη απφ ηνλ πνιιαπιαζηαζκφ ησλ θνξέσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζην ζρεδηαζκφ πνιηηηθψλ (Κνηλνβνχιην, Κεληξηθή Γηνίθεζε, Πεξηθεξεηαθή Γηνίθεζε, Τπνπξγεία, Αλεμάξηεηεο Αξρέο, ΟΣΑ, Τπεξεζληθά ξγαλα θ.ι.π.). Δπνκέλσο αλεμαξηήησο ηεο ζεζκηθήο ηνπο κνξθήο, ηα ζχγρξνλα θξάηε θαινχληαη λα δηαρεηξηζηνχλ επηηπρψο ηελ έληνλε αιιειεμάξηεζε θαη ηηο πνιχπινθεο εμαηηίαο ηνπ αξηζκνχ ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ησλ επεξεαδφκελσλ πεδίσλ πνιηηηθήο δηαδηθαζίεο ιήςεσο απνθάζεσλ θαη ζρεδηαζκνχ πνιηηηθψλ. Ζ επηβνιή θαη ν θαηαλαγθαζκφο κνλάρα, δελ επαξθνχλ πιένλ! πσο έρεη ήδε αλαθεξζεί, ε πνηφηεηα ησλ ξπζκίζεσλ πνπ ζρεδηάδνληαη κε πξσηνβνπιία ηεο Κεληξηθήο Γηνίθεζεο εμαξηάηαη άκεζα απφ ηελ θαιή ζπλεξγαζία θαη ην ζπληνληζκφ κε ηα ρακειφηεξα επίπεδα δηαθπβέξλεζεο. Σαπηφρξνλα πξέπεη λα ιακβάλνληαη ππφςε νη επηπηψζεηο ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα (ραξαθηεξηζηηθή είλαη εδψ ε πξνζπάζεηα ελζσκάησζεο ηεο αμηνιφγεζεο ησλ πνιηηηθψλ ζηε βάζε θφζηνπο-νθέινπο- costbenefit analysis ) θαη ε κέξηκλα γηα ηηο επαίζζεηεο θνηλσληθά νκάδεο ηνπ πιεζπζκνχ. εκαληηθή είλαη θαη ε ζπκβνιή ηεο Δ.Δ. ζην ζρεδηαζκφ πνηνηηθψλ ξπζκίζεσλ. Πεξηζζφηεξν απφ ην 50% ηεο ξπζκηζηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο Δ.Δ. πξνέξρεηαη απφ ηελ ελζσκάησζε Οδεγηψλ ζηα Δζληθά Γίθαηα. Ήδε, απφ ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2003, ιεηηνπξγεί έλα ζχζηεκα αμηνιφγεζεο ησλ ξπζκίζεσλ ησλ θξαηψλ κειψλ θαη ησλ ππνεζληθψλ ηνπο επηπέδσλ, ρξεζηκνπνηψληαο ηε Αλάιπζε Καλνληζηηθψλ Δπηπηψζεσλ (Regulatory Impact Assessment-RIA). Αξκφδηνο θνξέαο ζηελ Διιάδα, είλαη ε Γεληθή Γηεχζπλζε ηξαηεγηθνχ ρεδηαζκνχ θαη Αλάπηπμεο ηνπ Τπνπξγείνπ Δζσηεξηθψλ. 140 Ζ αξρή ηεο επηθνπξηθόηεηαο φπσο εθαξκφδεηαη απφ ηελ Δ.Δ. απνηειεί έλα ρξήζηκν πιαίζην αλάιπζεο ζε έλα πνιπεπίπεδν ξπζκηζηηθφ πεξηβάιινλ κε παξάιιειε άζθεζε εμνπζηψλ απφ δηαθνξεηηθνχο θνξείο θαη επίπεδα. χκθσλα κε απηήλ, νη πνιηηηθέο απνθάζεηο ιακβάλνληαη ζην θαηψηεξν δπλαηφ επίπεδν, θαη ηα αλψηεξα ηεξαξρηθά επίπεδα, επεκβαίλνπλ κφλν αλ ην θξάηνο κέινο εθθξάζεη αλεπάξθεηα ζην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ξπζκίζεσλ ή εάλ ε επέκβαζε ηεο Δ.Δ. κπνξεί λα παξέρεη πξνζηηζέκελε αμία κε κεγαιχηεξε απνηειεζκαηηθφηεηα. ε πνιιέο ρψξεο ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο Διιάδαο, νη ζπλεηαηξηζκνί θαη νη ηνπηθέο αξρέο έρνπλ δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηνλ ζπληνληζκφ ηεο ξπζκηζηηθήο δηαδηθαζίαο. 141 Ζ νηθνλνκηθή θαη πνιηηηζηηθή παγθνζκηνπνίεζε θαη ε αχμεζε ηεο θνηλσληθήο αιιειεμάξηεζεο, ζπληέιεζαλ ζην κεηαζρεκαηηζκφ ηνπ ξφινπ θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ ζχγρξνλσλ θξαηψλ. Γίλεηαη ινηπφλ κηα πξνζπάζεηα «επαλίδξπζεο ηνπ θξάηνπο» (Μαθξπδεκήηξεο) ζε φια ηα επίπεδα, ππεξεζληθφ, εζληθφ, πεξηθεξεηαθφ...αθφκα θαη ζε ηνπηθφ φπσο παξνπζηάδεηαη ζηελ ελφηεηα Ζ έληνλε πνιππινθφηεηα ζηελ νξγάλσζε ησλ ζεζκηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ δηαθπβέξλεζεο απαηηεί ζπζηεκαηηθή αλάιπζε ηεο δηάδξαζεο κεηαμχ ησλ δξψλησλ ζηα δηαθνξεηηθά επίπεδα ιήςεσο απνθάζεσλ. 43

44 πνιηηηθνχο, ηζηνξηθνχο θαη νηθνλνκηθνχο παξάγνληεο θάζε ρψξαο. ηελ πιεηνςεθία ησλ θξαηψλ κειψλ ηνπ ΟΟΑ, ηδηαίηεξε έκθαζε έρεη δνζεί ζην «ππνεζληθφ» (subnational) επίπεδν δηαθπβέξλεζεο σο ηνπ θαηαιιειφηεξνπ πεδίνπ αλάπηπμεο θαη πινπνίεζεο ησλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ 142. ηελ εηδηθή πεξίπησζε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο, ε ηάζε απηή έρεη ζπλνδεπηεί απφ κηα αληίξξνπε ηάζε κεηαηφπηζεο ηνπ ζρεδηαζκνχ ησλ πνιηηηθψλ ζε ππεξεζληθφ επίπεδν. πλεηδεηνπνηνχκε απφ ηελ παξαπάλσ αλάιπζε, φηη ν ζρεδηαζκφο θαηάιιεισλ ζεζκψλ 143, πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ ζπλ-εμέηαζε ελφο πνιχπινθνπ ζπζηήκαηνο επηπέδσλ θαη πεδίσλ πνιηηηθήο, θνξέσλ θαη θαλφλσλ, ν ζπληνληζκφο ησλ νπνίσλ επηηπγράλεηαη κέζα απφ ηελ θνηλσληθή θαη πνιηηηθή ηνπο δηθηχσζε. χκθσλα κε ηνλ ΟΟΑ, ζεκαληηθφηεξεο πξνθιήζεηο γηα ην ζρεδηαζκφ ησλ δεκφζησλ πνιηηηθψλ ζην κέιινλ, ζα είλαη: α) Ο ζπληνληζκφο κεηαμχ ησλ ζπκκεηερφλησλ ζηα δηαθνξεηηθά δηνηθεηηθά επίπεδα, αιιά θαη κεηαμχ νξγαλψζεσλ ηνπ ίδηνπ επηπέδνπ. Βαζηθή πξνυπφζεζή ηνπ, είλαη ν ζαθήο πξνζδηνξηζκφο ησλ ξφισλ θαη ππνρξεψζεσλ θάζε ζπκκεηέρνληα, ψζηε φινη λα γλσξίδνπλ πνηνο ξπζκίδεη ηη θαη γηαηί. Ζ θαηαλνκή ηεο εμνπζίαο απφ ηα αλψηεξα πξνο ηα θαηψηεξα επίπεδα, αλ θαη πξνζαξκφδεηαη ζηελ εμέιημε ησλ θνηλσληθννηθνλνκηθψλ αλαγθψλ, νθείιεη λα είλαη ζαθήο θαη αμηφπηζηε δηαρξνληθά, θαη θπζηθά λα ζπλνδεχεηαη απφ αληίζηνηρεο ξπζκίζεηο ζηνπο κεραληζκνχο ρξεκαηνδφηεζεο γηα ηελ επηηέιεζε ησλ επηκέξνπο αξκνδηνηήησλ. β) Ζ ελαξκφληζε, κε ζεβαζκφ ζηε δηαθνξεηηθφηεηα, ε θαηάθηεζε ησλ κέζσλ γηα ηελ πξνψζεζε πνηνηηθψλ ξπζκίζεσλ ζε φια ηα επίπεδα θαη ε δηαζθάιηζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο δεκφζηαο πνιηηηθήο ζε έλα πνιπεπίπεδν πεξηβάιινλ. Πξνθεηκέλνπ λα ελδπλακσζεί ε ηθαλφηεηα αλάιεςεο επζπλψλ θαη λα πξνσζεζεί ε θαηλνηνκία, ην παξαδνζηαθφ κνληέιν «ξπζκηζηηθήο δηαρείξηζεο» (regulatory management), ην νπνίν αθνινπζεί ηε γξακκηθή ινγηθή, θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ α) ζηήξημε ζην ήδε εγθαζηδξπκέλν ζεζκηθφ πιαίζην, β) ηππνπνηεκέλεο δηαδηθαζίεο πινπνίεζεο πνιηηηθψλ απνθάζεσλ, γ) ηεξαξρηθφο έιεγρνο, δ) ηεξαξρηθέο δηαδηθαζίεο απνλνκήο εμνπζίαο (delegation of power), θαη ε) δηθαζηηθφο έιεγρνο ρξεηάδεηαη αλαζεψξεζε. Ζ απζηεξφηεηά ηνπ ην θαζηζηά αθαηάιιειν λα ππνζηεξίμεη ξπζκίζεηο πνπ ζηεξίδνληαη ζηε δηθηχσζε θαη ηε ζπλεξγαζία. 142 ηελ Δπξψπε έρνπλ δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζην πιαίζην ηεο Πνιηηηθήο πλνρήο, νη Πεξηθέξεηεο, νη Ννκαξρηαθέο Απηνδηνηθήζεηο αιιά θαη νη Πξσηνβάζκηνη ΟΣΑ (Getimis and Paraskevopoulos, 2002) Αθφκα θαη φηαλ απηφ δελ ζπκβαίλεη, πξέπεη λα αμηνπνηνχληαη νη παγησκέλεο ζρέζεηο ζπλεξγαζίαο ζην ηνπηθφ επίπεδν. Δμαηηίαο ηεο εγγχηεηαο ησλ ηνπηθψλ θπβεξλήζεσλ ζηνπο αλζξψπνπο πνπ δηνηθνχλ, νη ηνπηθέο αξρέο απνηεινχλ βαζηθνχο ζπκκάρνπο ζηε δηαδηθαζία κεηαβνιήο ηνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ ψζηε λα πξνζεγγίδεη θαιχηεξα ηηο κεηαβαιιφκελεο αλάγθεο θαη ζπλζήθεο. εκαληηθή ινηπφλ ζεσξείηαη ε ζπκκεηνρή ησλ ηνπηθψλ θνξέσλ ΛΑ ζε θάπνηα ζηάδηα ηεο ΓΛΑ φπσο είλαη γηα παξάδεηγκα ν πξνζδηνξηζκφο ησλ ζηφρσλ. ηελ Διιάδα, ε δηαδηθαζία απηή είλαη εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλε θαη εθαξκφδεηαη θπξίσο ζε λφκνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ ηνπηθή δηαθπβέξλεζε θαη ηελ πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία. 143 Ζ έλλνηαο ηεο θαηαιιειφηεηαο, είλαη επξχηεξε απφ εθείλε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο θαη ηεο απνδνηηθφηεηαο, θαη θαηαθέξλεη λα ελζσκαηψζεη ςπρνινγηθνχο θαη εζηθνχο παξάγνληεο πνπ δηακνξθψλνπλ ην πιαίζην πνιηηηθήο, ηα θίλεηξα θαη ηηο θνηλέο αμίεο ησλ επεξεαδφκελσλ αηφκσλ θαη νκάδσλ ηνπ πιεζπζκνχ (Howlett and Ryner, 2004). 44

45 2.3.3 Θεζμική Καινοηομία: Δννοιολόγηζη Πξνυπφζεζε γηα ηελ κειέηε ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο, είλαη ε θαηαλφεζε ηνπ ηξφπνπ αλάδπζεο ησλ ζεζκψλ. Ήδε αλαθέξζεθε φηη νη ζεζκνί κπνξεί λα πξνθχπηνπλ απζφξκεηα σο απνηέιεζκα κηαο εμειηθηηθήο δηαδηθαζίαο, ή σο ζπλεηδεηή επηινγή ελφο ζπλφινπ αλζξψπσλ. Χο πξνο ηελ θνηλσληθή δηαδηθαζία δεκηνπξγίαο ησλ ζεζκώλ, ν Lewis (1969), ηνλίδεη φηη νη ζεζκνί ζπάληα είλαη ην αξκνληθφ απνηέιεζκα ηεο ιεηηνπξγίαο ελφο «αφξαηνπ ρεξηνχ» πνπ ζπγθιίλεη πξνο ην ζπκθέξνλ φισλ (Hume, Menger 144 ). Αληίζεηα, είλαη κίγκαηα ζχγθξνπζεο θαη ζπλεξγαζίαο αληηηηζέκελσλ ζπκθεξφλησλ. Χο πξνο ην ξόιν ηνπ νξζνινγηζκνύ ζηε δεκηνπξγία ησλ ζεζκώλ, είλαη πεξηζζφηεξν ινγηθφ λα δερηνχκε φηη νη ζεζκνί είλαη απνηέιεζκα είηε κηαο ζπλερνχο δηαδηθαζίαο δνθηκήο θαη ιαζψλ (trial and error) δεδνκέλεο ηεο πεξηνξηζκέλεο νξζνινγηθφηεηαο (bounded rationality) ηεο αλζξψπηλεο δηάλνηαο, είηε ηεο επαλαιακβαλφκελεο ζπλήζεηαο πνπ ηειηθά ζεζκνπνηείηαη (institutionalize) (Berger and Luckman, 1966; Scott, 1994). χκθσλα κε ηελ Ηζηνξηθή ρνιή ηνπ Savigny θαη άιισλ ζηε Γεξκαλία θαη ηε Μεγάιε Βξεηαλία, ν λφκνο, πην ζπγθεθξηκέλα, εμειίζζεηαη κέζα απφ κηα ελζηηθηψδε αίζζεζε ηεο θνηλφηεηαο γηα ην δίθαην θαη αλαπηχζζεηαη ρξεζηκνπνηψληαο ηε ινγηθή πνπ ραξαθηεξίδεη ζπγθεθξηκέλα θνηλσληθά, νηθνλνκηθά θαη άιια πιαίζηα (Walker, 1980:1106). Ζ ηάζε πξνο ηθαλνπνίεζε ηνπ θξηηεξίνπ ηεο απνδνηηθφηεηαο θαη άξα ηεο δεκηνπξγίαο «βέιηηζησλ» 145 ζεζκψλ, δελ επαιεζεχεηαη ζηελ πξάμε, αθνχ θαη νη ίδηνη νη ζεζκνί πεξηνξίδνληαη απφ ηελ ήδε ραξαγκέλε δηαδξνκή, (Liebwitz and Margolis, 1990; Williamson, 1996) ηδηαίηεξα φηαλ πξφθεηηαη γηα απην-ελδπλακψκελνπο (North, 1990) θαη άθακπηνπο ζεζκνχο, φπσο ην χληαγκα χκθσλα κε ηνλ Carl Menger,1883, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε αλάκεζα ζε πξαγκαηηθνχο (pragmatic) θαη ζε νξγαληθνχο ζεζκνχο. Οη πξψηνη είλαη ην απνηέιεζκα ηεο ζπλεηδεηήο ζπκθσλίαο κεηαμχ αλζξψπσλ θαη νη δεχηεξνη πξνθχπηνπλ αζρεδίαζηα, ζηαδηαθά σο ην απξφβιεπην απνηέιεζκα ηεο επηδίσμεο αηνκηθψλ ζπκθεξφλησλ. 145 Ζ έλλνηα ηεο βέιηηζηνπ ή άξηζηνπ απνηειέζκαηνο, εκθνξεί απφ ηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε θαη αθνξά ηελ θαηάζηαζε εθείλε, φπνπ επηηπγράλεηαη ην θαιχηεξν δπλαηφ απνηέιεζκα (ζε φξνπο ππνθεηκεληθήο επεκεξίαο, ζε φξνπο ηθαλνπνίεζεο ησλ πξνηηκήζεσλ, ζε φξνπο εθξνήο-π.ρ. παξαγφκελν πξντφλ) κε ην ρακειφηεξν δπλαηφ θφζηνο (νηθνλνκηθφ θαη ζε θάπνηεο πξνζεγγίζεηο θαη θνηλσληθφ). 146 Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε πξφζθαηε ζπδήηεζε γηα ηελ επζχλε ησλ Τπνπξγψλ, φπνπ ην χληαγκα δελ επηηξέπεη ηελ αλαδξνκηθή ηζρχ λφκνπ (κε εμαίξεζε ηε θνξνιφγεζε θαη κφλν κέρξη ελφο έηνπο πξνο ηα πίζσ), παξ φιν πνπ ην θνηλφ αίζζεκα ησλ πνιηηψλ ζα επηζπκνχζε ην αληίζεην. Γηα άιιε κηα θνξά ε απνδνρή ελφο δχζθακπηνπ επξχηεξνπ ζεζκηθνχ πιαηζίνπ, αλαγθάδεη ζε ζπκβηβαζκφ κε ιηγφηεξν βέιηηζηεο ιχζεηο. 45

46 Αλάινγα κε ηελ ηαρχηεηα θαη ην εχξνο ησλ αιιαγψλ, κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε αλάκεζα ζε πξνζαπμεηηθέο θαη θαηλνηφκεο αιιαγέο. χκθσλα κε ην North, ε αιιειεπίδξαζε αλάκεζα ζηα λνεηηθά κνληέια ησλ κειψλ κηαο θνηλσλίαο θαη ζηνπο ελζσκαησκέλνπο ζηνπο ζεζκνχο κεραληζκνχο θηλήηξσλ, δηακνξθψλεη ηελ πξνζαπμεηηθή αιιαγή 147 (incremental change). Γηα ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ηεο ζεζκηθήο αιιαγήο, νθείινπκε λα ιάβνπκε ππφςε έλα επξχηεξν ηνπ νξζνινγηθνχ νηθνλνκηθνχ κνληέινπ ζχλνιν θηλήηξσλ. εκαληηθή είλαη ε παξαηήξεζε φηη ζε πεξηφδνπο θξίζεσο, γελληέηαη κηα επθαηξία γηα πξφθιεζε ξηδηθψλ αιιαγψλ θαη αλάδπζε θαηλνηνκηψλ (Shiller, 2005) 148. Ζ έλλνηα ηεο θαηλνηνκίαο κπνξεί λα γίλεη θαιχηεξα αληηιεπηή σο κηα δηαδηθαζία αιιαγήο πνπ ππάγεηαη ζε έλα πνηθίιν ζύλνιν βαζηδόκελσλ ζηε γλώζε θαηλνκέλσλ, φπσο παξαγσγή, δηάρπζε, αθνκνίσζε, εθαξκνγή θαη εθκεηάιιεπζε ηεο γλψζεο (Fischer, 2001). Οη δηαδηθαζίεο κάζεζεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηα θαηλφκελα παξαγσγήο γλψζεο κπνξεί λα πξνσζνχληαη φρη κφλν κέζα απφ ηελ επίζεκε εθπαίδεπζε αιιά θαη κέζα απφ αλεπίζεκεο δηαδηθαζίεο πξάμεο- ρξήζεο- δηάδξαζεο- κάζεζεο ( OECD, 2001;CEC, 2002). Ζ ζεζκηθή θαηλνηνκία, είλαη κηα ιηγφηεξν δηαδεδνκέλε έλλνηα θαη ζηε βηβιηνγξαθία ζπλήζσο αλαθέξεηαη ζηηο ζεζκηθέο πξνζαξκνγέο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο. Σέινο, κηα αθφκα ελδηαθέξνπζα δηάζηαζε ηεο ζεζκηθήο αιιαγήο θαη ηεο θαηλνηνκίαο είλαη ε απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ε βησζηκφηεηά ησλ λέσλ ζεζκψλ 149. Απηέο, δηαθνξνπνηνχληαη θαηά πεξίπησζε θαη θπξίσο νθείινληαη ζηελ ελαξκόληζε ηνπ ζπζηήκαηνο αμηώλ ζην νπνίν ζηεξίδνληαη νη λένη ζεζκνί θαη ην νπνίν ζπληεξνύλ, κε ηελ θνζκνζεσξία θαη 147 Πνιχ πεξηζζφηεξν, ηα λνεηηθά κνληέια ησλ αλζξψπσλ, επηβξαδχλνπλ ην ξπζκφ ηεο αιιαγήο νδεγψληαο ζε πξνζαπμεηηθέο κφλν κεηαβνιέο. Ζ ζεζκηθή αιιαγή δείρλεη ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ ην παξειζφλ επεξεάδεη ην παξφλ θαη ην κέιινλ, ηνλ ηξφπν επίδξαζεο ζηα ζχλνια ησλ ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή ζηηγκή θαη ηε θχζε ηεο εμάξηεζεο δηαδξνκήο (North, 1990). ηελ πξνζέγγηζε ηνπ North, ην πξνζαπμεηηθφ ζηνηρείν εμαξηάηαη απφ ηνπο αξγνχο ξπζκνχο κεηαβνιήο ησλ άηππσλ θαλφλσλ θαη ζπζηεκάησλ αμηψλ ησλ κειψλ κηαο θνηλσλίαο. Δηδηθφηεξα ηα πνιηηηζκηθά ραξαθηεξηζηηθά επηδεηθλχνπλ κηα ηζρπξή ηάζε επηβίσζεο θαη δηαηήξεζεο (Boyd and Richerson, 1985) 148 ηε Γνκή ησλ Κνηλσληθώλ Δπαλαζηάζεσλ ηνπ Khun, φηαλ πιήζνο αλσκαιηψλ ζπζζσξεχνληαη ζην ππάξρνλ νηθνδφκεκα θνηλψλ αμηψλ (Παξάδεηγκα), ηφηε επέξρεηαη θξίζε ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ επηζηεκνληθνχ πεδίνπ. Σελ Πέκπηε 13/05/2010, ν Καζεγεηήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Μαζζαιίαο Alin Kiman έδσζε δεκφζηα δηάιεμε, ζην Δζληθφ Καπνδηζηξηαθφ Παλεπηζηήκην, κε ζέκα: The economic crisis is a crisis of economics. Με απηφ ζέισ λα δείμσ ηε ζρέζε πνπ δεκηνπξγείηαη κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο ζχγρξνλεο αλζξψπηλεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη ζπγθεθξηκέλα ην πέξαζκα κηαο επηζηεκνληθήο θξίζεο κέζσ ηεο ζθαίξαο ηεο πνιηηηθήο, ζηε ζθαίξα ηεο θνηλσλίαο. 149 Ο ζρεδηαζκφο θαη ε επηβνιή λέσλ ζεζκψλ, γηα παξάδεηγκα έλα ζρέδην γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηζκνχ απφ ΑΠΔ, έρνπλ ζπρλά αλεπηζχκεηεο ζπλέπεηεο ή κηθξή απνηειεζκαηηθφηεηα. Μηα εμήγεζε είλαη φηη ην ππάξρνλ ζεζκηθφ πεξηβάιινλ, αλαπαξηζηά κηα κνλαδηθή ηζηνξηθή ηξνρηά αλάπηπμεο ησλ ζεζκψλ, θαη κφλν ζεζκηθέο δηεπζεηήζεηο, πνπ είλαη ζπλεπείο σο πξνο απηφ, είλαη βηψζηκεο ζε κηα θνηλσλία. (Aoiki,2001). 46

47 ηηο αληηιήςεηο ησλ αλζξώπσλ 150. Δπίζεο, εμαηηίαο ηεο αιιειεπίδξαζεο πνπ πθίζηαηαη κεηαμχ ησλ ζεζκψλ πνπ δηακνξθψλνληαη ζε δηαθνξεηηθά επίπεδα θαη πεδία πνιηηηθήο, νθείινπλ λα ιακβάλνληαη ππφςε νη ηπρφλ ζπλεξγαηηθέο ή ζπγθξνπζηαθέο κεηαμχ ηνπο ζρέζεηο Θεζμικό Πλαίζιο ςμμεηοσήρ ηων Δλληνικών Σοπικών Κοινωνιών ζηη Μεηάβαζη ππορ ένα Ανανεώζιμο Δνεπγειακό Σοπίο Δηζαγσγή Οη ζεκαληηθφηεξεο εμειίμεηο πνπ ζεκάδεςαλ ην ξφιν ηεο δεκφζηαο πνιηηηθήο γηα ηελ ελέξγεηα ηηο ηειεπηαίεο 2 δεθαεηίεο, ήηαλ ε ζπζρέηηζή ηεο κε ηε βησζηκφηεηα θαη ε ηάζε απνξξχζκηζεο ηεο εζσηεξηθήο αγνξάο ζηνλ ηνκέα απηφ. (Fuchs and Arentsen., 2002) ηελ ελφηεηα απηή, πεξηγξάθεηαη ην ειιεληθφ ζεζκηθφ πιαίζην πνπ δηέπεη ηηο λέεο ΑΠΔ, θαη εηδηθφηεξα αλαθέξνληαη νη αξκφδηνη θνξείο, νη ζεζκνζεηεκέλεο δηαδηθαζίεο ζπκκεηνρήο ζηε ιήςε απνθάζεσλ (ΛΑ), θαζψο θαη ηα ξπζκηζηηθά θείκελα πνπ νξγαλψλνπλ ηελ αλάπηπμή ηνπο, θαζψο θαη ζηνηρεία ηνπ «ππεξεζληθνχ» πιαηζίνπ πνιηηηθήο ζην νπνίν απηφ ππάγεηαη Αξκόδηνη Φνξείο Αξκφδηνο θνξέαο γηα ηελ πνιηηηθή αλάπηπμεο ησλ ΑΠΔ ζηελ Διιάδα είλαη ην Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο, Δλέξγεηαο θαη Κιηκαηηθήο Αιιαγήο 151. Γηα δεηήκαηα ρσξνζέηεζεο, ζπλαξκφδην είλαη ην Τπνπξγείν Τπνδνκψλ, Μεηαθνξψλ θαη Γηθηχσλ. εκαληηθφηεξνη θνξείο ζην πεδίν ηεο ειεθηξνπαξαγσγήο ζηε ρψξα καο, είλαη ε Γεκφζηα Δπηρείξεζε 150 In the great chessboard of human society, every single piece has a principle of motion of its own, altogether different from that which the legislature might chuse to impress upon it. If those two principles coincide and act in the same direction, the game of human society will go on easily and harmoniously, and is very likely to be happy and successful. If they are opposite or different, the game will go on miserably, and the society must be at all times in the highest degree of disorder. (Adam Smith,1759, Theory of Moral Sentiments, p.234) Πξνυπφζεζε γηα ην ζρεδηαζκφ πην απνηειεζκαηηθψλ θαη νηθνλνκηθά απνδνηηθψλ πνιηηηθψλ γηα ηελ πξνψζεζε πεξηζζφηεξν βηψζηκσλ ελεξγεηαθψλ πξνηχπσλ, είλαη ε ελζσκάησζε ησλ ηνπηθώλ αμηώλ, ζηάζεσλ θαη πξαγκαηηθνηήησλ (Liefferink D., 1997; Madhushree S., 2001; Pesaro G., 1999; Corner and Buchanan, 1997). 151 Σελ αξκνδηφηεηα δηαρείξηζεο ελεξγεηαθψλ ζεκάησλ, κέρξη πξφζθαηα είρε ε Γεληθή Γηεχζπλζε Δλέξγεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Αλάπηπμεο, ε νπνία πέξαζε κε ην ΠΓ 189/2009 (ΦΔΚ 221 Α'/ ) «Καζνξηζκόο θαη αλαθαηαλνκή αξκνδηνηήησλ ησλ Τπνπξγείσλ»: άξζξν 6, Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο, Δλέξγεηαο θαη Κιηκαηηθήο Αιιαγήο, ζηελ αξκνδηφηεηα ηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο. Σν Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο, Δλέξγεηαο θαη Κιηκαηηθήο Αιιαγήο, ζπζηάζεθε κε ηελ ππ αξίζκ. 2877/ Απφθαζε Πξσζππνπξγνχ (ΦΔΚ Β 2234/ ) γηα ηνλ νξηζκφ ησλ Τπνπξγείσλ. Θεηηθά ραξαθηεξίδεηαη ε πνιηηηθή βνχιεζε ζηελφηεξεο δηαζχλδεζεο ηεο ελεξγεηαθήο κε ηελ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή ηεο ρψξαο, πξνθεηκέλνπ λα βειηησζεί ε πξνγελέζηεξε απνπζία ζπληνληζκνχ κεηαμχ ησλ δχν απηψλ πεδίσλ θαη ησλ αξκφδησλ θνξέσλ ηνπο. Απφ ηελ άιιε, ηα πξνγξάκκαηα ηνπ ΔΠΑ γηα ηελ ελίζρπζε δξάζεσλ ΑΠΔ, πεξηιακβάλνληαη θπξίσο ζην Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Αληαγσληζηηθφηεηα, θαη εηδηθφηεξα ζηνλ άμνλα 4 ηνπ ΔΠΑΝ ΗΗ, ηελ αξκνδηφηεηα ζπληνληζκνχ ηνπ νπνίνπ ζπλερίδεη λα έρεη ην Τπνπξγείν Αλάπηπμεο. 47

48 Ζιεθηξηζκνχ 152, ν Γηαρεηξηζηήο ηνπ Διιεληθνχ πζηήκαηνο Μεηαθνξάο Ζιεθηξηθήο Δλέξγεηαο (ΓΔΜΖΔ) 153, ζε ζέκαηα ζεζκηθήο θχζεσο θαη ζηήξημεο ηνπ ειεχζεξνπ αληαγσληζκνχ, ε Ρπζκηζηηθή Αξρή Δλέξγεηαο (ΡΑΔ) 154, ζε ζέκαηα έξεπλαο θαη αλάπηπμεο 152 Πξηλ ην 1950, ζηελ Διιάδα ιεηηνπξγνχζαλ πεξίπνπ 400 εξγνζηάζηα παξαγσγήο ελέξγεηαο. Ζ δεκηνπξγία ηεο ΓΔΖ ην 1950, απνζθνπνχζε ζηελ ελνπνίεζε ηεο παξαγσγήο ζε εληαίν δηαζπλδεδεκέλν δίθηπν, ψζηε ηα θνξηία λα επηκεξίδνληαη ζε εζληθή θιίκαθα, θαη ζηε δεκηνπξγία εληαίνπ θνξέα γηα ηνλ επηκεξηζκφ ηνπ θφζηνπο αλάκεζα ζηηο θεξδνθφξεο θαη δεκηνγφλεο πεξηνρέο. Απφ , ε ΓΔΖ ιεηηνπξγεί σο αλψλπκε εηαηξεία ελψ απφ έρεη εηζαρζεί ζηα Υξεκαηηζηήξηα Αμηψλ Αζελψλ θαη Λνλδίλνπ. Ζ ΓΔΖ ΑΔ ζήκεξα ιεηηνπξγεί ζην πεξηβάιινλ ηεο απειεπζεξσκέλεο αγνξάο ελέξγεηαο, είλαη κηα πιήξσο θαζεηνπνηεκέλε εηαηξεία πνπ θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ δξαζηεξηνηήησλ ζηελ ειεθηξηθή ελέξγεηα. Με Κχθιν Δξγαζηψλ εθαη. θαη χλνιν Δλεξγεηηθνχ εθαη. θαηέρεη εγεηηθή ζέζε ζε κηα απφ ηηο ηαρχηαηα αλαπηπζζφκελεο αγνξέο ζηελ Δπξψπε, φπσο είλαη ε ειιεληθή αιιά θαη ε επξχηεξε αγνξά ηεο λνηηναλαηνιηθήο Δπξψπεο. Καηέρεη πεξίπνπ ην 89% ηεο εγθαηεζηεκέλεο ειεθηξηθήο ηζρχνο ζηελ Διιάδα ( ΜW) ε νπνία πξνέξρεηαη απφ ιηγληηηθέο, πδξνειεθηξηθέο, πεηξειατθέο κνλάδεο, κνλάδεο θπζηθνχ αεξίνπ θαζψο θαη απφ αηνιηθά θαη ειηαθά πάξθα. Παξάγεη απφ ιηγλίηε ην 56% πεξίπνπ ηεο ειεθηξηθήο ηεο παξαγσγήο (2νο κεγαιχηεξνο παξαγσγφο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο απφ ιηγλίηε ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε). Έρεη ζηελ ηδηνθηεζία ηεο ην εζληθφ ζχζηεκα κεηαθνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο κήθνπο ρικ. θαζψο θαη ην δίθηπν δηαλνκήο ζπλνιηθνχ κήθνπο ρικ. Δίλαη ε κνλαδηθή εηαηξεία δηαλνκήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο, ηελ νπνία παξέρεη ζε 7,2 εθαηνκκχξηα πειάηεο κέζσ ελφο δηθηχνπ 277 θαηαζηεκάησλ. (απφζπαζκα απφ: Ο «Γηαρεηξηζηήο Διιεληθνχ πζηήκαηνο Μεηαθνξάο Ζιεθηξηθήο Δλέξγεηαο Α.Δ.» ζπζηήζεθε κε ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 328/12-12/2000. θνπφο ηεο εηαηξείαο είλαη ε ιεηηνπξγία, ε εθκεηάιιεπζε, ε δηαζθάιηζε ηεο ζπληήξεζεο θαη ε κέξηκλα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ πζηήκαηνο Μεηαθνξάο Ζιεθηξηθήο Δλέξγεηαο, θαηά ηελ έλλνηα ηνπ άξζξνπ 2 ηνπ λ. 2773/1999, ζε νιφθιεξε ηε ρψξα, θαζψο θαη ησλ δηαζπλδέζεψλ ηνπ κε ηα άιια δίθηπα γηα λα δηαζθαιίδεηαη ν εθνδηαζκφο ηεο ρψξαο κε ειεθηξηθή ελέξγεηα, θαηά ηξφπν επαξθή, αζθαιή, νηθνλνκηθά απνδνηηθφ θαη αμηφπηζην. Ο ΓΔΜΖΔ είλαη ν θνξέαο ηνπ θξάηνπο πνπ αγνξάδεη ηελ παξαγφκελε ελέξγεηα απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο, ζε πεξηνρέο ηεο ρψξαο πνπ είλαη δηαζπλδεδεκέλεο κε ην εζληθφ δίθηπν ειεθηξνδφηεζεο. ηηο κε-δηαζπλδεδεκέλεο πεξηνρέο, ν αληίζηνηρνο θνξέαο είλαη ε ΓΔΖ. Καη νη δπν πεξηπηψζεηο αγνξαπσιεζίαο ελέξγεηαο δηέπνληαη απφ ην λφκν γηα ηηο ΑΠΔ. ( πζηήζεθε κε ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 328/ θαη αλήθεη θαηά 51% ζην θξάηνο. Σν ππφινηπν 49% αλήθεη ζηηο εηαηξείεο παξαγσγήο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. Ζ ίδξπζή ηνπ εληάζζεηαη ζην πιαίζην ηεο απειεπζέξσζεο ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο θαη ηεο επηδίσμεο λα θπξηαξρήζνπλ ζπλζήθεο αληαγσληζκνχ, ζηελ παξαγσγή θαη δηάζεζε ηνπ ξεχκαηνο. Πξηλ ηε ζχζηαζή ηνπ ηελ επζχλε γηα ην δίθηπν είρε ε ΓΔΖ. 154 Ζ ΡΑΔ ζπζηήζεθε κε ην λ. 2773/1999 (ΦΔΚ Α 286/ ) «Απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο-ρύζκηζε Θεκάησλ ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο θαη ινηπέο δηαηάμεηο», ν νπνίνο ηξνπνπνηήζεθε κε ην άξζξν 5 ηνπ λ. 2837/2000 (ΦΔΚ Α 178/ ) «Ρύζκηζε ζεκάησλ Αληαγσληζκνύ Ρπζκηζηηθήο Αξρήο Δλέξγεηαο, Σνπξηζκνύ θαη άιιεο δηαηάμεηο», είλαη αλεμάξηεηε δηνηθεηηθή αξρή θαη έρεη θπξίσο γλσκνδνηηθέο θαη εηζεγεηηθέο αξκνδηφηεηεο ζηνλ ηνκέα ηεο ελέξγεηαο. Γεκηνπξγήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο ελαξκφληζεο ηεο ειιεληθήο λνκνζεζίαο κε ηελ Κνηλνηηθή Οδεγία 96/92 θαη ζπλδπάδεηαη κε ηελ πνιηηηθή ηνπ εθζπγρξνληζκνχ ησλ ελεξγεηαθψλ αγνξψλ ζηελ Διιάδα. θνπφο ηεο είλαη λα εμαζθαιίζεη κε ζεζκηθφ ηξφπν ζπκβαηφ κε ηνπο κεραληζκνχο ηεο απειεπζεξσκέλεο αγνξάο, ηνπο καθξνρξφληνπο ζηξαηεγηθνχο ζηφρνπο ηεο ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο θαη ηελ εμππεξέηεζε ηνπ δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο. Σέηνηνη ζηφρνη είλαη ε επαξθήο, αμηφπηζηε θαη ηζφηηκε ηξνθνδνζία φισλ ησλ θαηαλαισηψλ, ε αζθάιεηα ηξνθνδνζίαο ηεο ρψξαο, ε πεξηβαιινληηθή πξνζηαζία, ε αλάπηπμε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, νη λέεο ηερλνινγίεο, ε απνηειεζκαηηθή ρξήζε θαη πξνκήζεηα ελέξγεηαο θαη ε εμαζθάιηζε επαξθνχο ππνδνκήο γηα ηελ ελέξγεηα ρξεζηκνπνηψληαο φια ηα εξγαιεία πνπ είλαη ζπκβαηά κε ηνπο κεραληζκνχο ηεο αγνξάο, φπσο νη ρξεψζεηο ζηε κεηαθνξά ελέξγεηαο γηα ιφγνπο δεκνζίνπ ζπκθέξνληνο, ην εκπφξην αδεηψλ ξχπαλζεο, ην εκπφξην πξνζεζκηαθψλ παξαγψγσλ θαη ζπκβνιαίσλ, νη φξνη ζηελ αδεηνδφηεζε, ην εκπφξην «πξάζηλνπ» ειεθηξηζκνχ θ.ιπ. Δπίζεο, αλαιακβάλεη δηεζλείο ζπλεξγαζίεο ηφζν κε ηηο ρψξεο ηεο Δ.Δ. φζν θαη ησλ Βαιθαλίσλ θαη ηεο Δπξαζίαο. (Απφζπαζκα απφ 48

49 ησλ ΑΠΔ: ην Κέληξν Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ Δλέξγεηαο (ΚΑΠΔ) 155, ε ΓΔΖ ΑΝΑΝΔΧΗΜΔ ΑΔ 156, ην Δζληθφ Κέληξν Πεξηβάιινληνο θαη Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο (ΔΚΠΑΑ) 157, απφ ην ρψξν ησλ ΜΚΟ, ε Greenpeace θαη ε WWF θαη πιήζνο αθφκα θνξέσλ Ρπζκηζηηθό Πιαίζην Ζ ρψξα καο σο θξάηνο κέινο ηεο ΔΔ, θαηαξρήλ δεζκεχεηαη απφ ην Πξσηφθνιιν ηνπ Κηφην 159. ε επίπεδν ΔΔ, απνθαζίζηεθε ην Μάξηε ηνπ 2007, απφ ην Δπξσπατθφ πκβνχιην ν ζηφρνο λα κεησζνχλ νη εθπνκπέο ησλ ζεξκνθεπηαθψλ αεξίσλ έσο 20% θαη λα απμεζεί ην κεξίδην παξαγσγήο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ ζην 20%, έσο ην Ζ θαηαλνκή ησλ ξχπσλ κεηαμχ ησλ θξαηψλ κειψλ, νξγαλψλεηαη κέζσ ελφο ζπζηήκαηνο εκπνξίαο εθπνκπψλ αεξίσλ γηα ηε ξχπαλζε πνπ πξνθαινχλ 161. Σν ζχζηεκα απηφ αλακέλεηαη λα γίλεη πεξηζζφηεξν 155 Σν KAΠE ηδξχζεθε ην επηέκβξην ηνπ 1987 κε ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 375/87, είλαη Ννκηθφ Πξφζσπν Ηδησηηθνχ Γηθαίνπ θαη έρεη νηθνλνκηθή θαη δηνηθεηηθή απηνηέιεηα. χκθσλα κε ην ΠΓ 189/2009, επνπηεχεηαη απφ ην Τπνπξγείν Πεξηβάιινληνο Δλέξγεηαο θαη Κιηκαηηθήο Αιιαγήο. Σν Κέληξν Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ θαη Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο είλαη ν εζληθφο θνξέαο γηα ηελ πξνψζεζε ησλ Αλαλεψζηκσλ Πεγψλ, ηεο Οξζνινγηθήο Υξήζεο θαη ηεο Δμνηθνλφκεζεο Δλέξγεηαο. Με ην Νφκν 2244/94 «Ρχζκηζε ζεκάησλ ειεθηξνπαξαγσγήο απφ Αλαλεψζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο» θαη ην Νφκν 2702/99 (ΦΔΚ Α'70/ ) ην KAΠE νξίζηεθε σο ην Δζληθφ πληνληζηηθφ Κέληξν ζηνπο ηνκείο δξαζηεξηφηεηάο ηνπ. ( 156 Δίλαη 100% ζπγαηξηθή εηαηξεία ηεο ΓΔΖ Α.Δ. θαη είλαη αξκφδηα γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ ησλ ΑΠΔ. Με 85 MW εγθαηεζηεκέλεο ηζρχνο ζε αηνιηθά πάξθα, κηθξά πδξνειεθηξηθά θαη θσηνβνιηατθά, 104 MW έξγσλ ππφ θαηαζθεπή θαη έλα πιήζνο έξγσλ ππφ κειέηε θαη αλάπηπμε ζε δηάθνξεο θάζεηο, θηινδνμεί λα απνθηήζεη κία εγεηηθή ζέζε ζηνλ θιάδν ησλ ΑΠΔ ζηε ρψξα καο. 157 Σν ΔΚΠΑΑ ζπγθξνηήζεθε κε ην Π.Γ. 325/2000 (ΦΔΚ 266 Α ηεο ) «πγθξόηεζε, νξγάλσζε θαη ιεηηνπξγία Δζληθνύ Κέληξνπ Πεξηβάιινληνο θαη Αεηθόξνπ Αλάπηπμεο». Λεηηνπξγεί σο θνξέαο ηερλνγλσζίαο ζηελ ελζσκάησζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο ζηηο ηνκεαθέο αλαπηπμηαθέο πνιηηηθέο θαη ζηελ επίηεπμε κέζσ απηήο, ελφο νξηδφληηνπ ζπληνληζκνχ ησλ δεκνζίσλ πνιηηηθψλ πνπ αθνξνχλ άκεζα ή έκκεζα ηε δηαρείξηζε ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο. (Κεληξηθή Ηζηνζειίδα ηνπ ΔΚΠΑΑ θαη βάζε πεξηβαιινληηθψλ δεδνκέλσλ ηνπ ΔΚΠΑΑ ζηε δηεχζπλζε: Ο Διιεληθφο χλδεζκνο Ζιεθηξνπαξαγσγψλ απφ ΑΠΔ, ε Έλσζε Βηνκεραληψλ Ζιεθηξηθήο Δλέξγεηαο (ΔΒΖΔ) ε Διιεληθή Δηαηξεία Αηνιηθήο Δλέξγεηαο (ΔΛΔΣΑΔΝ), ν κηινο γηα ηε Γηάδνζεο ησλ ΑΠΔ (ELFORES), ην Δζληθφ Αζηεξνζθνπείν Αζελψλ, ε Μνλάδα Αλαλεψζηκσλ Δλεξγεηαθψλ Πφξσλ (RENES) ηνπ Δζληθνχ Μεηζφβηνπ Πνιπηερλείνπ, ε Διιεληθή Δηαηξεία Ζιηαθήο Δλέξγεηαο (ΔΛΔΣΖΛΔΝ). 159 Δθεί ηέζεθε σο παγθφζκηνο ζηφρνο, ε ζπλνιηθή κείσζε ησλ 6 βαζηθφηεξσλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ θαηά 5,2% κε βάζε ην έηνο 1990, κέρξη ην Σν πξσηφθνιιν αλαγλψξηδε δηαθνξνπνηεκέλε επζχλε ησλ αλεπηπγκέλσλ θαη αλαπηπζζφκελσλ θξαηψλ. ην πιαίζην απηήο ηεο ζπκθσλίαο έγηλε αξγφηεξα ε θαηαλνκή ησλ ζηφρσλ ζηα θξάηε κέιε ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο. Έηζη, ελψ ε Γεξκαλία έζεζε σο ζηφρν ηε κείσζε θαηά 20% ησλ εθπνκπψλ ηεο, ε Διιάδα πέηπρε αχμεζε ηεο ηάμεσο ηνπ 25%! Θπκίδνπκε φηη ην Διιεληθφ ζχζηεκα παξαγσγήο ελέξγεηαο ζηεξίδεηαη ζηα πινχζηα θνηηάζκαηα ιηγλίηε πνπ έρεη ε ρψξα καο. Γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ Πξσηνθφιινπ ηνπ Κηφην, πξνηηκήζεθε ε ρξήζε «επέιηθησλ κεραληζκψλ», φπσο ην ζχζηεκα εκπνξίαο αδεηψλ ξχπαλζεο πνπ αλαθέξεηαη ζηηο ππνζεκεηψζεηο Ο ζηφρνο αθνξά ην ζχλνιν ησλ ελεξγεηαθψλ ρξήζεσλ: παξαγσγή ειεθηξηζκνχ, κεηαθνξέο, παξαγσγή ζεξκφηεηαο. Δπίζεο, ζηελ απφθαζε νξηδφηαλ αχμεζε ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ ελεξγεηαθψλ ζπζηεκάησλ θαηά 20% θαη αχμεζε θαηά 10% ηνπ κεξηδίνπ ησλ βηνθαπζίκσλ γηα ηελ θίλεζε κεραλψλ. 161 Σν ζχζηεκα απηφ, δίλεη ζε θάζε θξάηνο κέινο ην δηθαίσκα παξαγσγήο ξχπσλ ζπγθεθξηκέλεο πνζφηεηαο. Πέξαλ ηνπ ζεκείνπ απηνχ, ην θξάηνο κπνξεί λα πξνζέξρεηαη ζηελ αγνξά ξύπσλ θαη λα αγνξάδεη δηθαηψκαηα ξχπαλζεο απφ θξάηε πνπ θαηνξζψλνπλ λα κεηψζνπλ ηνπο παξαγφκελνπο ξχπνπο ηνπο θάησ απφ ην 49

50 απζηεξφ απφ ην Ζ ηήξεζε ησλ θξαηηθψλ ζηφρσλ, πξνζηαηεχεηαη απφ ην άξζξν 226 ηεο πλζήθεο ΔΚ, ην νπνίν εμνπζηνδνηεί ηελ Δπηηξνπή λα πξνζθεχγεη ζην Γηθαζηήξην ησλ Δπξσπατθψλ Κνηλνηήησλ θαηά ησλ θξαηψλ κειψλ πνπ δελ ζπκκνξθψλνληαη 163. H πνιηηηθή πξνψζεζεο ησλ ΑΠΔ (EC, 1997a; EC, 1997b), ζρεηίδεηαη άκεζα κε ηελ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή 164, θαη εηδηθφηεξα ηελ πνιηηηθή αληηκεηψπηζεο ηεο θιηκαηηθήο πξνθαζνξηζκέλν γηα απηά επίπεδν. Σν ζχζηεκα απηφ, ζηεξίδεηαη ζηε ζεσξία ηνπ Ronald Coase, ηελ νπνία ελζσκάησζαλ ηα Οηθνλνκηθά ηνπ Πεξηβάιινληνο θαη ησλ Φπζηθψλ πφξσλ (Tietenberg, 2001). χκθσλα κε απηή ηε ζεσξία, ε αγνξά ζα ηζνξξνπήζεη κφλε ηεο ζην άξηζην (εθεί πνπ εμηζψλνληαη νξηαθφ θφζηνο θαη νξηαθφ φθεινο) επίπεδν παξαγσγήο ξχπσλ, αξθεί λα πξνζδηνξηζηνχλ ηα αξρηθά δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο. Ζ κέρξη ζήκεξα εκπεηξία ηνπ ζπζηήκαηνο, έρεη δείμεη φηη κηθξφο φγθνο αδεηψλ έρεη γίλεη αληηθείκελν αγνξαπσιεζίαο. 162 Δπεηδή ν φγθνο ησλ ζπλαιιαγψλ ζε απηφ ην ζχζηεκα, εμαξηάηαη ζεκαληηθά απφ ηελ αξρηθή θαηαλνκή ησλ πφξσλ, ην λέν ζχζηεκα ζα ρξεζηκνπνηεί δηαδηθαζίεο δεκνπξάηεζεο γηα ηελ αξρηθή θαηαλνκή ησλ αδεηψλ ξχπαλζεο. 163 Σα θξάηε κέιε απνζηέιινπλ θάζε ρξφλν «Έθζεζε παξαθνινχζεζεο» ησλ εθπνκπψλ ζεξκνθεπηαθψλ αεξίσλ. Τπεχζπλν γηα ηε ζχληαμή ηεο ζηε ρψξα καο είλαη ην ΚΑΠΔ. 164 Παξά ηε ζεσξεηηθή θαη κεζνδνινγηθή θαζαξφηεηα ησλ νηθνλνκηθψλ πξνζεγγίζεσλ, ζπρλά έρνπλ θαηεγνξεζεί γηα ηνλ ππέξκεηξν απαγσγηζκφ ηεο επηζηεκνινγηθήο ηνπο πξνζέγγηζεο, ηελ έιιεηςε εκπεηξηθήο βάζεο θαη ηελ ππνβάζκηζε ηνπ ξφινπ ηνπ πνιηηηθνχ ζπκβνιηζκνχ θαη ησλ δηαδηθαζηψλ ζηελ επηινγή (Howlett and Ramesh, 1993). Οη πξψηεο ζπζηεκαηηθέο πξνζπάζεηεο άζθεζεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο, επηθεληξψζεθαλ ζηηο άκεζεο ξπζκίζεηο, (direct regulation, command and control), κε δηνηθεηηθνχο θαηά βάζε πεξηνξηζκνχο ησλ εθπνκπψλ απφ ηηο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηφηεηεο, (Ξεπαπαδέαο Α., ζην Καηζνπιάθνο Η.., 1998; θνχξηνο Μ., 1998). Ζ εμέιημε ηεο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο φκσο, ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ απμαλόκελε ρξήζε ησλ νηθνλνκηθώλ κέζσλ πνιηηηθήο, ή νηθνλνκηθά βαζηζκέλσλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, ελψ ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη κηα ζεκαληηθή ζηξνθή πξνο εξγαιεία πνιηηηθήο εζεινληηθνχ ραξαθηήξα. Πην ζπγθεθξηκέλα ε ινγνηερλία γχξσ απφ ηελ αλάιπζε πνιηηηθψλ γηα ηελ θιηκαηηθή αιιαγή θπξηαξρείηαη απφ ηηο ππνζέζεηο πνπ ζηεξίδνληαη ζηα Οηθνλνκηθά ηνπ Πεξηβάιινληνο, πνπ παξέρνπλ ηελ απαξαίηεηε βάζε γηα ην ζρεδηαζκφ πνιηηηθψλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηνπο κεραληζκνχο ηεο ειεχζεξεο αγνξάο γηα ηελ αιιαγή ηεο πεξηβαιινληηθήο θαηάζηαζεο. Απφ ηελ πιεπξά ηεο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο, ε πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή πξνζεγγίδεηαη κέζα απφ ηελ αλάιπζε ησλ εμσηεξηθώλ επηδξάζεσλ (externalities) ησλ νηθνλνκηθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ αλζξψπσλ ζην θπζηθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη ησλ απνηπρηώλ ηεο αγνξάο λα νδεγήζεη ζηελ άξηζηε πνζφηεηα παξαγφκελνπ πξντφληνο. Σα ηξία πεξηζζφηεξν δηαδεδνκέλα νηθνλνκηθά εξγαιεία γηα ηελ πξνψζεζε ησλ ΑΠΔ ζηελ ΔΔ είλαη ηα εμήο: 1. Feed-in tariffs: Δίλαη ην πεξηζζφηεξν δηαδεδνκέλν εξγαιείν ζηελ Δπξσπατθή λνκνζεζία γηα ηελ πξνψζεζε ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, θαη ε βαζηθφηεξε αηηία ησλ εθξεθηηθψλ απμήζεσλ ζε έξγα αλαλεψζηκσλ ηερλνινγηψλ, θπξίσο γηα ηελ εθκεηάιιεπζε ηεο αηνιηθήο ελέξγεηαο, ζηελ Ηζπαλία, ηε Γεξκαλία θαη ηε Γαλία, ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ο βαζηθφο κεραληζκφο ηνπ εξγαιείνπ έγθεηηαη ζηελ ππνρξεσηηθή αγνξά πξάζηλνπ ειεθηξηζκνχ απφ ηνπο ξπζκηζηέο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηνπο δηαλνκείο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο. ιε ε πνζφηεηα ηνπ παξαγφκελνπ απφ αλαλεψζηκεο πεγέο ειεθηξηζκνχ, πνπ δηνρεηεχεηαη ζην θεληξηθφ δίθηπν, αληαιιάζζεηαη ζε πξνθαζνξηζκέλε ηηκή, ε νπνία ιεηηνπξγεί σο έλα ειάρηζην θαηψθιη.. Απηφο είλαη θαη ν βαζηθφο κεραληζκφο κέζσ ηνπ νπνίνπ ιεηηνπξγεί ε Διιεληθή λνκνζεζία γηα ηηο αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο (Cerveny and Resch, 1998; Enzensberger N.et al., 2002). 2. Tender Systems: Δίλαη αληαγσληζηηθά ζπζηήκαηα δεκνπξαζηψλ. Οη ππεχζπλνη γηα ηελ πινπνίεζε έξγσλ παξαγσγήο πξάζηλνπ ειεθηξηζκνχ, ζπκκεηέρνπλ ζε αλνηρηέο δεκνπξαζίεο, νη νπνίεο ιακβάλνπλ ππφςε ηα δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ αλαλεψζηκσλ ηερλνινγηψλ, γηα ηελ απφθηεζε καθξνρξφλησλ ζπκβνιαίσλ ζε πξνθαζνξηζκέλε ηηκή, ε νπνία νξίδεηαη βάζεη ηεο ηειεπηαίαο έγθξηζεο. Σν ζχζηεκα απηφ αλαπηχρζεθε θαηά θχξην ιφγν ζηελ Αγγιία. (Enzensberger N.et al., 2002) 3. Renewable Portofolio Standards, (RPS): Σν εξγαιείν απηφ, θαζνξίδεη φηη έλα κεξίδην ηνπ ζπλνιηθά παξαγφκελνπ ειεθηξηζκνχ, ζα πξέπεη λα πξνέξρεηαη απφ αλαλεψζηκνπο πφξνπο. Ζ πνιηηηθή ησλ πνζνζηψζεσλ έρεη εκπινπηηζηεί απφ ην ζπλδπαζκφ ηνπ κέηξνπ, κε έλα επέιηθην ζχζηεκα εκπνξεχζηκσλ πηζηνπνηεηηθψλ πξάζηλνπ ειεθηξηζκνχ. (Enzensberger N.et al., 2002; Berry T. and Jaccard M., 2001) 50

51 αιιαγήο, ηελ ελεξγεηαθή θαη ηελ πεξηθεξεηαθή πνιηηηθή, ηελ πνιηηηθή έξεπλαο θαη αλάπηπμεο 165 αιιά θαη ηελ πνιηηηθή αληαγσληζκνχ (EC, 1998; CEC, 1999). ηε ρψξα καο, ην πιαίζην πνπ ξπζκίδεη ηελ παξαγσγή, κεηαθνξά θαη δηαλνκή ηεο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ, ζε έλα αλψηεξν επίπεδν νξγαλψλεηαη κέζα απφ λφκνπο, πξνεδξηθά δηαηάγκαηα θαη θπβεξλεηηθέο απνθάζεηο πνπ ξπζκίδνπλ ηελ ηδηφηεηα ησλ παξαγσγψλ, ηηο πξνυπνζέζεηο αδεηνδφηεζεο εγθαηάζηαζεο θαη ιεηηνπξγίαο, ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηελ πνζφηεηα ηνπ παξαγφκελνπ πφξνπ, δεηήκαηα ρσξνζέηεζεο θ.ιπ.. ε έλα θαηψηεξν επίπεδν 166 ξπζκίδνληαη δηνηθεηηθά δεηήκαηα αδεηνδφηεζεο θαη ειέγρνπ. Ζ πξψηε πξνζπάζεηα ζεζκνζέηεζεο ηεο παξαγσγήο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ, ζηελ Διιάδα, έγηλε κε ην λ. 1559/ πνπ έδηλε ην δηθαίσκα ζηνπο ΟΣΑ λα παξάγνπλ ελέξγεηα. Ο λ.2244/ έδσζε κεγαιχηεξε ψζεζε ζηελ αλάπηπμε ησλ ΑΠΔ. Έθηνηε, ε λνκνζεζία πξνρσξεί ζηαδηαθά ζηελ απειεπζέξσζε ηεο παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ 169, φρη φκσο θαη ηεο δηαλνκήο θαη δηάζεζήο ηεο. Σελ πνιπεηή αλεπάξθεηα ηνπ ειιεληθνχ ξπζκηζηηθνχ πιαηζίνπ γηα ηηο ΑΠΔ, θηινδνμεί λα θάκςεη ην λνκνζρέδην ηνπ λενζχζηαηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο, ην νπνίν βξίζθεηαη πξνο ςήθηζε ζηε Βνπιή Ζ ζπλεξγαηηθή ή ζπγθξνπζηαθή θύζε αλάκεζα ζηα δηαθνξεηηθά πεδία πνιηηηθήο θαη εξγαιεία πνιηηηθήο, θαζψο θαη ην φηη ην δηαδξαζηηθφ ηνπο απνηέιεζκα, ζα πξέπεη λα ιακβάλεηαη ππφςε φηαλ αλαιχνληαη νη θνηλνηηθέο πξαθηηθέο σο πξνο ηα ελεξγεηαθά δεηήκαηα (Sorrel S., 2001). 166 Σηο άδεηεο εγθαηάζηαζεο θαη ιεηηνπξγίαο ησλ ΑΠΔ, εθδίδεη ν Γ.Γ. Πεξηθέξεηαο, ζε ζπλεξγαζία κε ην ΤΠΔΚΑ θαη ην ΚΑΠΔ. 167 Ν. 1559/1985 (ΦΔΚ 135Α), "Ρύζκηζε ζεκάησλ ειεθηξνπαξαγσγήο από αλαλεώζηκεο πεγέο ελέξγεηαο θαη από ζπκβαηηθά θαύζηκα θαη άιιεο δηαηάμεηο". ηε βάζε απηνχ ηνπ λφκνπ δεκηνπξγήζεθε ην πξψην αηνιηθφ πάξθν ζηε εηεία ηεο Κξήηεο, ην Ν. 2244/1994 (ΦΔΚ Α' 168/1994), «Ρύζκηζε ζεκάησλ ειεθηξνπαξαγσγήο από αλαλεώζηκεο πεγέο ελέξγεηαο θαη από ζπκβαηηθά θαύζηκα θαη άιιεο δηαηάμεηο» 169 Ν.2773/1999 (ΦΔΚ Α 286/ ) «Απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο-ρύζκηζε ζεκάησλ ελεξγεηαθήο πνιηηηθήο θαη ινηπέο δηαηάμεηο», φπσο ηξνπνπνηήζεθε απφ ηνπο Ν.3426/2005 (ΦΔΚ α 309/ ), «Δπηηάρπλζε ηεο δηαδηθαζίαο γηα ηελ απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ηεο ειεθηξηθήο ελέξγεηαο.", Ν.3175/2003 (ΦΔΚ Α 207/ ), «Αμηνπνίεζε ηνπ γεσζεξκηθνχ δπλακηθνχ, ηειεζέξκαλζε θαη άιιεο δηαηάμεηο» Ν.2941/2001 (ΦΔΚ Α 201/ ), «Απινπνίεζε δηαδηθαζηώλ ίδξπζεο εηαηξεηώλ, αδεηνδόηεζεο αλαλεώζηκσλ Πεγώλ Δλέξγεηαο, ξύζκηζε ζεκάησλ ηεο Α.Δ. "ΔΛΛΗΝΙΚΑ ΝΑΤΠΗΓΔΙΑ" θαη άιιεο δηαηάμεηο» θαη Ν.2837/2000 (ΦΔΚ Α 178/ ), «Ρύζκηζε ζεκάησλ Αληαγσληζκνύ Ρπζκηζηηθήο Αξρήο Δλέξγεηαο, Σνπξηζκνύ θαη άιιεο δηαηάμεηο» Ν. 3468/2006 (ΦΔΚ Α 129/27/06/2006) «Παξαγσγή ειεθηξηθήο ελέξγεηαο από Αλαλεώζηκεο Πεγέο Δλέξγεηαο θαη πκπαξαγσγή Ηιεθηξηζκνύ θαη Θεξκόηεηαο Τςειήο Απόδνζεο θαη άιιεο δηαηάμεηο». Με ην Ν. 3468/2006 νινθιεξψζεθε ε ελαξκφληζε ηνπ εζληθνχ δηθαίνπ κε ηελ Οδεγία 2001/77/ΔΚ. Ο λφκνο απηφο ήηαλ κηα κείδνλνο ζεκαζίαο παξέκβαζε γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ρξήζεο ησλ ΑΠΔ, δεδνκέλνπ φηη απινπνηνχζε ζεκαληηθά ηελ αδεηνδνηηθή δηαδηθαζία ελψ παξάιιεια παξέρνληαλ ζεκαληηθά νηθνλνκηθά θίλεηξα γηα ηδησηηθέο επελδχζεηο. Γπζηπρψο, νχηε απηφο θαηφξζσζε λα θέξεη ηα επηζπκεηά απνηειέζκαηα. 170 Σν λέν λνκνζρέδην ηνπ ΤΠΔΚΑ, κε ηίηιν «Δπηηάρπλζε ηεο αλάπηπμεο ησλ Αλαλεώζηκσλ Πεγώλ Δλέξγεηαο γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη άιιεο δηαηάμεηο ζε ζέκαηα αξκνδηόηεηαο ηνπ Τπνπξγείνπ Πεξηβάιινληνο Δλέξγεηαο θαη Κιηκαηηθήο Αιιαγήο», βξίζθεηαη γηα ςήθηζε ζηε Βνπιή. Θεσξείηαη φηη ζπληζηά βειηίσζε απφ ην πξνυπάξρνλ θαζεζηψο, ζηα εμήο ζεκεία: α) Απνζθνπεί ζηε κείσζε ηεο ρξνληθήο δηάξθεηαο 51

52 Θεζκνζεηεκέλα Γίθηπα θαη Πεδία πκκεηνρήο ησλ ΟΣΑ ύκθσλν ησλ Γεκάξρσλ Με πξσηνβνπιία ηεο Δπξσπατθήο Δπηηξνπήο 171, εγθαηληάζηεθε ην 2009 ε δηάζθεςε γηα ην «χκθσλν ησλ Γεκάξρσλ» 172 (Covenant of Mayors), κηα πξνζπάζεηα ελδπλάκσζεο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ ζηελ εθαξκνγή βηψζηκσλ ελεξγεηαθψλ πνιηηηθψλ. Γεζκεχεη ηνπο ζπκβαιιφκελνπο λα πεξηθφςνπλ ηηο εθπνκπέο CO2, ζε πνζνζηφ κεγαιχηεξν ηνπ 20% έσο ην 2020 θαη έρεη ήδε ππνγξαθηεί απφ πεξηζζφηεξνπο απφ 1300 θνξείο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο (49 ζηελ Διιάδα) 173. Οη Γήκαξρνη πνπ ππνγξάθνπλ εγγπψληαη ηελ πινπνίεζε εθ κέξνπο ηνπο δξάζεσλ εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο, πξνψζεζεο ΑΠΔ, επαηζζεηνπνίεζεο ησλ πνιηηψλ, αληαιιαγήο βέιηηζησλ πξαθηηθψλ, θαη ζρεδηαζκνχ θαη πινπνίεζεο Δλεξγεηαθνχ Πξνγξάκκαηνο Γξάζεο 174. αδεηνδφηεζεο, απφ 5-6 ρξφληα πνπ είλαη απηή ηε ζηηγκή (ε Διιάδα ήηαλ 26 ε ζηελ θαηάηαμε ησλ 27 επξσπατθψλ ρσξψλ σο πξνο ηελ πνηφηεηα ησλ αδεηνδνηηθψλ δηαδηθαζηψλ γηα ηελ εγθαηάζηαζε θαη ιεηηνπξγία έξγσλ ΑΠΔ), ζε κήλεο (!), β) Θέηεη έλαλ πεξηζζφηεξν αηζηφδνμν ζηφρν γηα ην πνζνζηφ ζπκκεηνρήο ησλ ΑΠΔ ζηε ζπλνιηθά παξαγφκελε πνζφηεηα ειεθηξηζκνχ (40%), έσο ην 2020, γ) Ζ έθδνζε άδεηαο παξαγσγήο απνζπλδέεηαη απφ ηε ρξνλνβφξα πεξηβαιινληηθή αδεηνδφηεζε θαη ζα εθδίδεηαη απφ ηε ΡΑΔ, δ) Δμαηξνχληαη απφ ηελ ππνρξέσζε ιήςεο άδεηαο παξαγσγήο, εγθαηαζηάζεηο ρακειήο ή κεδεληθήο φριεζεο, βάζεη ηεο ΚΤΑ 19500/2004, ε) Δλνπνηνχληαη νη δηαδηθαζίεο Πξνθαηαξθηηθήο Πεξηβαιινληηθήο Δθηίκεζεο θαη Αμηνιφγεζεο θαη Έγθξηζεο Πεξηβαιινληηθψλ ξσλ, ζη) Ρπζκίδνληαη εηδηθά νη νηθηαθέο αλεκνγελλήηξηεο, ειηνζεξκία, γεσζεξκία, βηνκάδα θαη βηναέξην, δ) Τπνρξεψλνληαη ηα λέα θηίξηα ζηνλ νηθηαθφ θαη δεκφζην ηνκέα, λα θαιχπηνπλ ην ζχλνιν ηεο πξσηνγελνχο ηνπο ελέξγεηαο απφ ΑΠΔ, ζπκπαξαγσγή θαη ηειεζέξκαλζε. Απφ ηελ άιιε, σο αξλεηηθή ραξαθηεξίζηεθε ε ξχζκηζε γηα ηελ εγθαηάζηαζε θσηνβνιηατθψλ, βηνκάδαο θαη γεσζεξκίαο, >0,5ΜWπνπ γεηηληάδνπλ κε γήπεδα (150m 2 ) Ζ πξσηνβνπιία ζηεξίδεηαη ζηελ πεπνίζεζε φηη νη ηνπηθέο αξρέο, φληαο πεξηζζφηεξν θνληά ζηνπο πνιίηεο ηνπο, κπνξνχλ θαιχηεξα λα αληηιεθζνχλ ηηο αλάγθεο ηνπο. Δπηπιένλ κπνξνχλ λα αληηκεησπίζνπλ απνηειεζκαηηθά ηελ πξφθιεζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο κε ζπλεθηηθφ ηξφπν, δηεπθνιχλνληαο ηε ζπκθηιίσζε δεκφζησλ θαη ηδησηηθψλ ζπκθεξφλησλ θαηά ηε ράξαμε ησλ ηνπηθψλ αλαπηπμηαθψλ ζηφρσλ (αλάπηπμε ΑΠΔ, εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ή θίλεηξα κεηαβνιήο ηεο θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο). 172 Σν χκθσλν ησλ Γεκάξρσλ είλαη αλνηρηφ πξνο φινπο ηνπο δήκνπο θαη πφιεηο, αλεμαξηήηνπ κεγέζνπο. Μάιηζηα, ελζαξξχλεηαη ε ζπκκεηνρή δεκφζησλ νξγαληζκψλ πνπ ζα ιεηηνπξγνχλ σο κεραληζκνί ππνζηήξημεο ησλ δήκσλ ρσξίο επαξθείο πφξνπο θαη ηερλνγλσζία, γηα λα αλαπηχμνπλ θαη λα πινπνηήζνπλ Πξνγξάκκαηα Γξάζεο Βηψζηκεο Δλέξγεηαο. Δπίζεο ελζαξξχλεηαη θαη εληζρχεηαη ε δεκηνπξγία δηθηχσλ ηνπηθψλ θαη πεξηθεξεηαθψλ αξρψλ. 173 Ζ 1 ε πλάληεζε ησλ Διιεληθψλ Πφιεσλ ηνπ πκθψλνπ ησλ Γεκάξρσλ, κε θεληξηθφ ζχλζεκα Τπέξ ηεο ηνπηθήο βηψζηκεο ελέξγεηαο πινπνηήζεθε ηελ Σξίηε 23 Μαξηίνπ 2010, ζηελ Πάηξα, ζην πιαίζην ηεο Δπξσπατθήο Δβδνκάδαο Βηψζηκεο Δλέξγεηαο. 174 Οη ηνπηθέο αξρέο δηαδξακαηίδνπλ θαίξην ξφιν ζηελ άκβιπλζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο. Πεξηζζφηεξν απφ ην ήκηζπ ησλ εθπνκπψλ αεξίσλ ηνπ ζεξκνθεπίνπ δεκηνπξγνχληαη εληφο θαη εθ κέξνπο πφιεσλ. Σν 80% ηνπ πιεζπζκνχ θαηνηθεί θαη εξγάδεηαη ζε πφιεηο, φπνπ θαηαλαιψλεηαη πνζνζηφ ελέξγεηαο κέρξη θαη 80%. 52

53 Δπξσπατθή Δβδνκάδα Βηώζηκεο Δλέξγεηαο Ζ Δπξσπατθή Δβδνκάδα Βηψζηκεο Δλέξγεηαο 175 είλαη ε θνξχθσζε κηαο εηήζηαο πξνζπάζεηαο απφ πεξηζζφηεξεο απφ 1200 νξγαλψζεηο θαη αλζξψπνπο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ Δθζηξαηεία «Δπξψπε Βηψζηκε Δλέξγεηα». Ζ Δθζηξαηεία μεθίλεζε ην 2005 απφ ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή κε ζθνπφ ηελ ππνζηήξημε ησλ Δπξσπατθψλ ζηφρσλ ζηνπο ηνκείο ησλ αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο θαη ηεο ελεξγεηαθήο απνδνηηθφηεηαο. ICLEI Σν Γηεζλέο πκβνχιην γηα ηηο Σνπηθέο Πεξηβαιινληηθέο Πξσηνβνπιίεο- ICLEI ('International Council for Local Environmental Initiatives) 176 ηδξχζεθε ην 1990, φηαλ πεξηζζφηεξεο απφ 200 ηνπηθέο θπβεξλήζεηο απφ 43 ρψξεο ζπλεδξίαζαλ ζηελ πξψηε Παγθφζκηα Γηάζθεςε «Σνπηθέο Κπβεξλήζεηο γηα έλα Βηψζηκν Μέιινλ», ζηε Νέα Τφξθε. Δίλαη δηεζλήο νξγαληζκφο, αξκφδηνο κε ηελ πξνψζεζε ηεο βηψζηκεο αλάπηπμεο ζην ηνπηθφ επίπεδν θαη ηελ εθαξκνγή ηεο Σνπηθήο Αηδέληα 21. Μεηαμχ ησλ κειψλ ηνπ είλαη θαη 23 ειιεληθνί δήκνη. Λεηηνπξγεί αθφκα, σο ζχκβνπινο ηεο ΚΔΓΚΔ, γηα ηελ εθαξκνγή ηεο Σνπηθήο Αηδέληα 21 ζηελ Διιάδα. 175 Φέηνο πινπνηήζεθε ζηηο Μαξηίνπ, θαη ζπκκεηείραλ κεηαμχ άιισλ νη δήκνη Παηξψλ, Πηνιεκαΐδαο θαη εξξψλ, ε ΣΔΓΚ Φζηψηηδαο, ην Δπηζηεκνληθφ Πάξθν Παηξψλ θ.α. 176 Σν επίζεκν φλνκα ηνπ νξγαληζκνχ ζήκεξα είλαη ICLEI-Local Governments for Sustainability. 53

54 2.4 ςμπεπάζμαηα Δπηζθνπψληαο ηε ζρεηηθή κε ην εξεπλεηηθφ πξφβιεκα βηβιηνγξαθία, θάλεθε φηη ηφζν ε έλλνηα θαη ε θχζε ηεο ζεζκηθήο αλάιπζεο, φζν θαη ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο, δελ πξνζεγγίδνληαη κε νινθιεξσκέλν θαη ζπζηεκηθφ ηξφπν. Καη ε ίδηα ε αλάιπζε δεκφζησλ πνιηηηθψλ, ζπλήζσο πξνζεγγίδεη κεξηθέο κφλν δηαζηάζεηο ηνπ πιέγκαηνο ζεζκηθήο αιιειεμάξηεζεο. Δπίζεο, ε εκπεηξία δείρλεη φηη ελψ αλαγλσξίδεηαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν ε ζεκαζία ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ γηα ηε βηψζηκε αλάπηπμε, ζηελ πξάμε νη πνιηηηθέο πνπ πξνσζνχληαη ζε εζληθφ επίπεδν, δείρλνπλ έιιεηςε εκπηζηνζχλεο ζηηο δπλαηφηεηεο ησλ ηνπηθψλ θνηλσληψλ θαη δελ ελζαξξχλνπλ (ίζσο ζε επίπεδν δηαθεξχμεσλ κφλν) ηελ αλάιεςε ηνπηθήο πξσηνβνπιίαο. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ζηε ρψξα καο 177 ε πξαγκαηνπνηνχκελε δηνηθεηηθή κεηαξξχζκηζε, πνπ απνζθνπεί ζην λα δηνξζψζεη ηελ «ηνπηθή αλαπηπμηαθή αλ - ηθαλφηεηα» κέζα απφ νξγαλσηηθέο αιιαγέο ησλ δνκψλ, ησλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ ηεο Διιεληθήο Γεκφζηαο Γηνίθεζεο Παξφκνηεο πξνζπάζεηεο δηνηθεηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ έρνπλ επηρεηξεζεί ζε άιια επξσπατθά θξάηε ηα ηειεπηαία ρξφληα. 178 Σν ρέδην Νφκνπ «Καιιηθξάηεο» ςεθίζηεθε ζηηο , επί ηηο αξρήο απφ ηελ νινκέιεηα ηεο Βνπιήο θαη αλακέλεηαη ε ςήθηζε θαη άξζξνλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε πξνζπάζεηα, κνηάδεη ζαλ αλαθαίληζε ηεο εζσηεξηθήο δηαξξχζκηζεο ελψ ζπηηηνχ, ηα δνκηθά πιηθά θαη νη θάηνηθνη ηνπ νπνίνπ φκσο, παξακέλνπλ ίδηα. Με εμαίξεζε ηε δεκηνπξγία θάπνησλ λέσλ ζεζκψλ ζην πιαίζην ηνπ Καιιηθξάηε, φπσο ε Δπηηξνπή Γεκφζηαο Γηαβνχιεπζεο, ή ν πλήγνξνο ηνπ Γήκνπ θαη ηεο Πεξηθέξεηαο, ην Ηλζηηηνχην Νεζησηηθήο Πνιηηηθήο, ε Απηνηειήο Τπεξεζία Δπνπηείαο ησλ ΟΣΑ θαη ην αλαπηπμηαθφ πξφγξακκα ΔΛΛΑΓΑ, ε εζσηεξηθή αλαδηάξζξσζε ησλ αξκνδηνηήησλ κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ επηπέδσλ, εάλ δελ ζπλνδεπηεί απφ έκπξαθηεο πξνζπάζεηεο ζηήξημεο ηεο δηνηθεηηθήο θαη νηθνλνκηθήο ηθαλόηεηαο, θαη αιιαγήο λννηξνπίαο ζην εζσηεξηθό ησλ δηνηθεηηθώλ δνκώλ, ζα ζπλαληήζεη ζεκαληηθέο δπζθνιίεο. Δπίζεο ραξαθηεξηζηηθή είλαη ε παληειήο απνπζία κέξηκλαο γηα ηελ εηδηθή νκάδα πιεζπζκνχ ησλ λέσλ, ζηελ νπνία, ζε ηειηθή αλάιπζε, θπξίσο ζηεξίδεηαη ε θαηλνηφκνο πξσηνβνπιία θαη ζθέςε, δεδνκέλνπ φηη ην ρέδην Νφκνπ δελ πεξηέιαβε δηαηάμεηο γηα ην ζεζκφ ησλ Σνπηθψλ πκβνπιίσλ Νέσλ. 54

55 3 ΒΑΙΚΔ ΠΑΡΑΓΟΥΔ ΚΑΙ ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΙΑ 3.1 Διζαγωγή ε απηήλ ηελ ελφηεηα, ζα παξνπζηαζηνχλ νη βαζηθέο θηινζνθηθέο παξαδνρέο ηεο εξγαζίαο θαη ε ζπγθεθξηκέλε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ απάληεζε ησλ εξεπλεηηθψλ εξσηήζεσλ. Ζ εξγαζία, ιακβάλνληαο ζέζε ζε επίθαηξεο επηζηεκνινγηθέο ζπδεηήζεηο θαη εξεπλεηηθνχο πξνβιεκαηηζκνχο, θηινδνμεί λα ζπλεηζθέξεη ζηελ αλάπηπμε κηαο αλαδπφκελεο πξνζέγγηζεο ζηε δηεξεχλεζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. 3.2 Παποςζίαζη και Σεκμηπίωζη ηος Θεωπηηικού Πλαιζίος Ανάλςζηρ ηηρ Παπούζαρ Δπγαζίαρ Φύζε ηεο Γλώζεο: Απόθξπςε ή Γηαρείξηζε ηεο Αβεβαηόηεηαο; Ζ επνρή ηεο επηζηεκνληθήο βεβαηφηεηαο έρεη πηα πεξάζεη ζην καθξηλφ παξειζφλ 179. Σα ζχγρξνλα αλζξψπηλα ζπζηήκαηα αιιά θαη ην πιαλεηηθφ ζχζηεκα πνπ ηα θηινμελεί, ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειφ βαζκφ πνιππινθφηεηαο (Waldrop M.D., 1992) 180 θαη κφλν κεξηθψο κπνξεί λα ηα πξνζεγγίζεη ε επηζηήκε. Ζ αβεβαηφηεηα, αλαγλσξίδεηαη πιένλ σο 179 Ζ ηδέα ηεο ζπζηεκαηηθήο εμεξεχλεζεο ζηε βάζε ηεο ινγηθήο θαη ηεο αληηθεηκεληθφηεηαο, ήηαλ ε ζεκέιηνο ιίζνο ηνπ ζεηηθηζηηθνχ δφγκαηνο, νη ξίδεο ηνπ νπνίνπ εληνπίδνληαη ζην θίλεκα ηνπ Γηαθσηηζκνχ, κε βαζηθφηεξν εθθξαζηή ην Descartes ( ). Ο ζεηηθηζκφο πξεζβεχεη ηε δηεξεχλεζε θαη πξφβιεςε εκπεηξηθψλ θαλνληθνηήησλ, πξνθεηκέλνπ λα δηαηππσζνχλ γεληθεπκέλνη λφκνη γηα ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ο David Hume ( ), ακθηζβήηεζε απφ λσξίο ηηο ζέζεηο απηέο, δηαηεηλφκελνο φηη ην θελφ αλάκεζα ζηα πξαγκαηηθά γεγνλφηα θαη ηηο παξαηεξήζεηο καο γηα απηά, δελ κπνξνχλ λα γεθπξσζνχλ κε ην «ιφγν» (reason). Καη ν Hegel ( ) ζεσξνχζε φηη ε ζπζηεκαηηθή δηεξεχλεζε νδεγεί ζε γλψζε, φρη φκσο «ηέιεηα γλψζε». Πην πξφζθαηα, νη εμειίμεηο ζηε θπζηθή επηζηήκε κέζα απφ ηε δηαηχπσζε ηεο ζεσξίαο ηεο ζρεηηθφηεηαο απφ ηνλ Einstein ην 1905, νδήγεζαλ ζηελ πηνζέηεζε κηαο ιηγφηεξν απφιπηεο θαη πεξηζζφηεξν ζρεηηθνπνηεκέλεο πξνζέγγηζεο, ζηελ ηέσο ζθιεξή επηζηήκε ησλ ζεηηθψλ επηζηεκψλ. Παξ φια απηά, ν ζεηηθηζκφο, παξακέλεη ην θπξίαξρν επηζηεκνινγηθφ παξάδεηγκα, παξαδφμσο θαη ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο νη νπνίεο απφ ηε θχζε ηνπο επηδέρνληαη ιηγφηεξν πεηξακαηηθφ έιεγρν. Μεηά ην 1950, απμήζεθε ε θξηηηθή ελάληηα ζην ζεηηθηζηηθφ κνληέιν, νδεγψληαο ζε απηφ πνπ νλνκάζηεθε «ζθεπηηθηζηηθή θξίζε» (skeptical crisis) (Funtowitzc and Ravetz, 1993). Ο κεηακνληεξληζκφο, (Rosenau, 1992) θαη ν θνηλσληθφο-θνλζηξνπθηηβηζκφο (Pickering, 1992), πνπ είλαη ηα δχν βαζηθφηεξα ξεχκαηα ηεο ππνθεηκεληζηηθήο ζρνιήο, δηαηείλνληαη φηη ε γλψζε είλαη απιψο ζπκβάζεηο αλαθνξηθά κε ην ηη ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο επηζηεκφλσλ ζεσξνχλ αιεζηλφ. Μηα ελδηαθέξνπζα θξηηηθή απφ ηνλ θνηλσληθφ-θνλζηξνπθηηβηζκφ, είλαη ε άξλεζε ηεο θαζνιηθφηεηαο ηεο ηζρχνο ησλ επηζηεκνληθψλ λφκσλ, ηελ νπνία πξεζβεχεη ε ζεηηθηζηηθή πξνζέγγηζε θαη ε πξφηαμε ζηε ζέζε ηεο, ηεο θαηά πεξίπησζε δηαθνξνπνηεκέλεο εγθπξφηεηά ηνπο (Hess, 1995). 180 Παξάγνληεο αχμεζεο ηεο πνιππινθφηεηαο είλαη α) ε αχμεζε ηεο θιίκαθαο κεγέζνπο, κέζα απφ ηε δηεπξπκέλε αιιειεπίδξαζε παγθφζκησλ θαη δηεζλψλ, εζληθψλ, πεξηθεξεηαθψλ θαη ηνπηθψλ δηεξγαζηψλ, αζηηθνπνίεζε θ.ιπ., β) νη ηερλνινγηθέο αλαθαιχςεηο, θαη γ) ε επηηάρπλζε ησλ δηαδηθαζηψλ. 55

56 εγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο γλψζεο (Shackle, 1955) 181. Κάησ φκσο απφ ηηο πηέζεηο ηεο ζθαίξαο ηεο πνιηηηθήο θαη ηεο δεκφζηαο ιήςεο απνθάζεσλ (Von Schomberg R., 1993) 182, νη επηζηήκνλεο θαη εξεπλεηέο, θαινχληαη είηε λα απνθξχςνπλ ην βαζκφ ηεο αβεβαηφηεηαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ επηζηεκνληθή έξεπλα, είηε λα ηελ αλαγλσξίζνπλ θαη λα ηε δηαρεηξηζηνχλ (van Asselt M., 1999;2000). Τπφ ην πξίζκα κηαο δηαθνξεηηθήο πξνζέγγηζεο ζηελ επηζηεκνληθή γλψζε, ε επηζηήκε γίλεηαη αληηιεπηή σο κηα δηαδηθαζία δηεξεχλεζεο ε νπνία επηδηψθεη λα πξνζθέξεη ελνξάζεηο (insights) πνπ δηεπθνιχλνπλ ηε ζπλεηδεηή δξάζε ζε έλαλ αβέβαην θφζκν, κέζα απφ ηε δηαρείξηζε ηεο αβεβαηφηεηαο 183. ηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ε πνηθηιία ησλ απφςεσλ θαη αμηψλ είλαη απμεκέλε, ν ξφινο ηεο επηζηήκεο πεξηνξίδεηαη ζηνλ εληνπηζκφ ησλ αληηθάζεσλ θαη ζηελ εμηρλίαζε ησλ δηαθνξεηηθψλ αληηιήςεσλ γηα ηε αβεβαηφηεηα 184, κέζα απφ πινπξαιηζηηθέο ζπκκεηνρηθέο δηαδηθαζίεο. Ζ αλαγλψξηζε ησλ δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ, νδεγεί ζε κηα δηαδηθαζία κάζεζεο γηα ηελ ίδηα ηε δνκή ηεο επηζηήκεο (Wynne, 1992; Funtowitctz and Ravetz, 1993). Παξαδνρή1 ε : «Οη επηζηήκνλεο θαη ηα εξεπλεηηθά εξγαιεία, βιέπνπλ κόλν ό,ηη αληηιακβάλνληαη, ρσξίο απαξαίηεηα λα αληηιακβάλνληαη ό,ηη θνηηάδνπλ!» Παξαδνρή 2 ε : «Ο ξόινο ηνπ επηζηήκνλα ππό ζπλζήθεο πνιππινθόηεηαο θαη αβεβαηόηεηαο πεξηνξίδεηαη ζην ξόιν ηνπ ππνζηεξηθηή θαη ηνπ εκςπρσηή, ζε κηα ζπκκεηνρηθή δηαδηθαζία κάζεζεο!» 181 ηελ ίδηα γξακκή, ν Heisenberg (1962) αλαθέξεη: We could not, in fact obtain all the information we need, since the act of getting information often changes the phenomena being studied. 182 Ζ επηζηεκνληθή αβεβαηφηεηα πξνθαιεί ζχγρπζε ζην θνηλφ θαη πξνθαιεί ξήμε ζηελ αξκνληθή ζρέζε δεκνζίνπ-πνιηηψλ-επηζηήκεο (O Riordan T.C. et al., 1997; Jasanoff S., 1998). 183 Απηή ε πξνζέγγηζε, πξνυπνζέηεη εγθαηάιεηςε ηεο ινγηθήο «επίιπζεο πξνβιήκαηνο» (puzzle-solving) θαη πηνζεηεί ηελ πξνζέγγηζε «πξφθιεζεο-ελφξαζεο» (puzzle-insight). H Γηαρείξηζε ηεο Αβεβαηφηεηαο, είλαη εθείλε ε επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε γηα ηελ ππνζηήξημε ηεο ιήςεσο απνθάζεσλ, πνπ αλαγλσξίδεη ηελ εγγελή αβεβαηφηεηα θαη παξέρεη έλα πιαίζην φπνπ νη κεγάιεο αβεβαηφηεηεο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ην ρηίζηκν κηαο ελφξαζεο ζρεηηθήο κε ηε δηαδηθαζία ιήςεσο απνθάζεσλ (van Asselt, 1999). 184 Ζ αλάπηπμε ησλ ζηαηηζηηθψλ επαγσγηθψλ κεζφδσλ, αχμεζε ζεκαληηθά ηελ ηθαλφηεηα απφδνζεο ηνπ πνζνζηνχ επηθηλδπλφηεηαο, ή αιιηψο ηεο πηζαλφηεηαο εκθάληζεο ελφο αλεπηζχκεηνπ γεγνλφηνο. Ζ Αλάιπζε Κηλδχλνπ (Risk Analysis) ζπληζηά ζεκαληηθή ζπληζηψζα ηεο δηαδηθαζίαο ιήςεσο απνθάζεσλ γηα ην πεξηβάιινλ, θαη ζπρλά ελζσκαηψλεηαη ζηελ πιεπξά ηνπ θφζηνπο ζηελ Αλάιπζε Κφζηνπο-Οθέινπο. Ζ κειέηε ηνπ θαηλνκέλνπ ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο θαη ησλ ζρεηηθψλ θηλδχλσλ, θαηά ηελ πεξαζκέλε δεθαεηία, αλέδεημε ηε ζεκαζία ησλ ππνθεηκεληθψλ αληηιήςεσλ ησλ αηφκσλ γηα ηνλ θίλδπλν (risk perceptions) (Langford et al., 1999; van Asselt, 1999; Langford et al.2000; Lorenzoni and Langford, 2001). Ζ αλαγλψξηζε ηεο πνιιαπιφηεηαο ησλ αληηιήςεσλ γηα ηνλ θίλδπλν, βνεζάεη ηε δεκφζηα πνιηηηθή, λα δηαρεηξίδεηαη πιένλ, θαη φρη κφλν λα αλαιχεη ηνλ θίλδπλν. 56

57 πκπαληηθή πλνρή: Γηαρσξηζκόο ή Οιόηεηα 185 ; Ζ πξνζέγγηζε ηνπ «ινγηθνχ εκπεηξηζκνχ», πξεζβεχεη ην δηαρσξηζκφ ηνπ εξεπλεηή απφ ην αληηθείκελν ηεο έξεπλάο ηνπ, θαη πνιχ πεξηζζφηεξν πηνζεηεί ηελ ακεξνιεςία ηνπ, θαηά ηε δηελέξγεηα ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο. Χζηφζν, ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο, ν εξεπλεηήο σο κέξνο ηνπ αλζξψπηλνπ ζπζηήκαηνο, είλαη ηαπηφρξνλα ππνθείκελν θαη αληηθείκελν ηεο επηζηεκνληθήο κειέηεο. Πνιχ πεξηζζφηεξν, ηα επξήκαηα ηεο θβαληηθήο θπζηθήο απνδεηθλχνπλ φηη ζηνλ ππν-αηνκηθφ θφζκν, ν ηξφπνο εκθάληζεο ηνπ παξαηεξνχκελνπ αληηθεηκέλνπ, ζπλαξηάηαη κε ην ππνθείκελν ηεο έξεπλαο 186. Αθφκα θη αλ ζεσξνχζακε φηη κπνξεί λα δηεξεπλεζνχλ κε αληηθεηκεληθφ ηξφπν ηα θαηλφκελα, γεγνλφο παξακέλεη φηη ν επηζηήκνλαο, επηιέγεη ηα αληηθείκελα κε ηα νπνία είλαη πεξηζζφηεξν εμνηθεησκέλνο 187, δειαδή εθείλα πνπ βξίζθνληαη ζε κεγαιχηεξε ζπλάθεηα κε ην αμηαθφ ηνπ ππφβαζξν, ηηο δηθέο ηνπ ζθέςεηο θαη πεπνηζήζεηο ηε δηθή ηνπ θνζκνζεσξία 188. Παξαδνρή 3 ε : «Σα ζπζηαηηθά κέξε ηνπ όινπ βξίζθνληαη ζε πιήξε θαη ακνηβαία αιιειεμάξηεζε». Παξαδνρή 4 ε : «Δξεπλεηήο θαη εξεπλεηηθό αληηθείκελν είλαη έλα εληαίν ζύλνιν! Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο, δελ είλαη άιια από εθείλα πνπ νη επηζηήκνλεο θνίηαμαλ θαη είδαλ! 189» 185 Ζ πνηφηεηα ηεο δηαθξηηφηεηαο, ραξαθηεξίδεη ηνλ ζχγρξνλν άλζξσπν, ζηηο πεξηζζφηεξεο εθθάλζεηο ηεο δσήο ηνπ. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίνλ αληηιακβαλφκαζηε ην κεραληζκφ πνπ ζπλέρεη ηα πιάζκαηα ηεο γεο, πξνζδηνξίδεη θαη ηελ πξνζέγγηζή καο γηα ηε θύζε ηνπ πεξηβαιινληηθνύ πξνβιήκαηνο. Έηζη, ε νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε ζην πεξηβάιινλ, βιέπεη σο πεγή ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο, ηελ πξφθιεζε αξλεηηθψλ εμσηεξηθνηήησλ (externalities), ησλ νπνίσλ ε εζσηεξίθεπζε πξνηείλεηαη κε ηε ρξήζε νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ, π.ρ. θφξσλ (Pigouvian tax). Μηα δηαθνξεηηθή πξνζέγγηζε πνπ ζπλαληάηαη ζηνπο Paavola and Adger, (2002) θνηηάεη ηνλ θφζκν σο έλα ζχλνιν πιήξσο αιιειεμαξηψκελσλ κεξψλ (Δμσηεξηθφηεηεο vs Πιήξεο Αιιειεμάξηεζε). 186 Αλαθνξηθά κε ην αληηθείκελν ηεο παξνχζαο εξγαζίαο, δηαπηζηψζεθε φηη ζεσξεηηθνί πνπ εμέηαδαλ θνηλνηηθά ζπζηήκαηα δηαρείξηζεο, είραλ κηα ζεηηθή πξνθαηάιεςε ππέξ ηνπο. 187 Ή δηαθνξεηηθά, κε ηα νπνία αηζζάλεηαη πεξηζζφηεξν νηθεία θαη άλεηα. ε κηα πξνζπάζεηα ππεξάζπηζεο ηνπ κεζνδνινγηθνχ ηεζη ηεο πξφβιεςεο ηνπ Milton Friedman (Friedman s prediction test) ζχκθσλα κε ην νπνίν ε αμία ηεο επηζηεκνληθήο κεζφδνπ θαζνξίδεηαη απφ ηελ πξνβιεπηηθή ηεο ηθαλφηεηα, ν Posner απαληά φηη a theory that does not generate predictions is difficult to feel comfortable with (δηθή κνπ έκθαζε) (Posner, 1998:407) 188 Δπνκέλσο, θάπνηνο πνπ πηζηεχεη ζηε δηαδηθαζία ηεο νξζνινγηθήο θαη αληηθεηκεληθήο κεζφδνπ, ζα είλαη ζε ζέζε λα παίξλεη κεγαιχηεξε απφζηαζε απφ ηα αληηθείκελά ηνπ θαη λα ηα εμεηάδεη κε εξγαιεία πνπ εμαζθαιίδνπλ κεγαιχηεξν βαζκφ νπδεηεξφηεηαο. Κάπνηνο πνπ πηζηεχεη φηη ηα αληηθείκελα πθίζηαληαη σο ηέηνηα κφλν ζην βιέκκα ηνπ παξαηεξεηή ηνπο, ζα αηζζάλνληαη πεξηζζφηεξν άλεηα ρξεζηκνπνηψληαο πην ραιαξέο, ζρεδφλ αηξεηηθέο ή κεηαθπζηθέο κεζφδνπο. 189 Θα κπνξνχζακε λα πξνζζέζνπκε φηη «Απηό πνπ ελδόκπρα ςάρλνπκε, καο ζπλαληά!» 57

58 Δπηζηεκνληθή Πξόνδνο: Δπειαζεπζηκόηεηα (falsification) ή Δλαληίσζε ζηε Μέζνδν; Ζ Πνπεξηαλή Μέζνδνο 190 ηεο επειαζεπζηκφηεηαο, ζεσξεί φηη ε επηζηήκε πξνρσξεί, φρη πξνζπαζψληαο λα επηβεβαηψζεη ηα φζα ήδε γλσξίδεη αιιά επηδηψθνληαο ηελ θαηάξξηςή ηνπο (Popper, 1996; 1961[2002]). O Khun, άζθεζε θξηηηθή ζηε ζεηηθηζηηθή πξνζέγγηζε ηνπ Popper θαη πξνζπάζεζε λα αλαδείμεη ηελ ηζηνξηθή δηάζηαζε ηεο επηζηεκνληθήο πξνφδνπ (Khun, 1970). Γηα ηνλ Kuhn, ε πξφνδνο επηηπγράλεηαη φηαλ έλα λέν Παξάδεηγκα αλαδχεηαη θαη κε επαλαζηαηηθφ ηξφπν εθηνπίδεη ην πξνγελέζηεξφ ηνπ 191. Πξνέθηαζε ηεο ζπκβνιήο ηνπ Kuhn είλαη ε πξνζέγγηζε ηνπ Feyerabend (1975), ν νπνίνο πξεζβεχεη πσο ε επηζηεκνληθή πξφνδνο πξνυπνζέηεη ηνλ πινπξαιηζκφ, ηελ ηαπηφρξνλε απνδνρή αιιειναληηθξνπφκελσλ ζεσξηψλ, ηελ επαλαζεψξεζε ζεσξηψλ πνπ έρνπλ δηαςεπζηεί ζην παξειζφλ, θαη ηνλ εκπινπηηζκφ ηεο επηζηεκνληθήο κεζφδνπ κε πνιηηηζκηθνχο θαη πνιηηηθνχο πφξνπο. Τπνζηεξίδεη κηα θαηλνηφκν δηαδηθαζία αλάδπζεο λέσλ επηζηεκνληθψλ αληηθεηκέλσλ, κέζα απφ ηελ απιή δηαηχπσζε ελαιιαθηηθψλ ζεσξηψλ, φρη απαξαίηεηα γηα ηελ πεξηγξαθή θάπνηνπ γεγνλφηνο ή ηελ επίιπζε πξνβιήκαηνο 192. Παξαδνρή 5 ε : «Η επηζηήκε πξννδεύεη 193 κέζα από ηελ πνηθηιόηεηα θαη ηελ αλνρή ζηηο δηαθνξεηηθέο ζεσξήζεηο! Η κεηαθπζηθή κπνξεί λα ππνζηεξίμεη απόιπηεο αιήζεηεο 194, ελώ ε επηζηήκε κάιινλ όρη!» Δίλαη ε επηθξαηνχζα επηζηεκνινγηθή πξνζέγγηζε αθφκα θαη ζήκεξα. ε απηή ηε βάζε έρεη αλαπηπρζεί ε ζεσξία ησλ ζηαηηζηηθψλ ειέγρσλ. ήκεξα, ε ρξήζε ηεο ζηαηηζηηθήο κεζφδνπ ή πνζνηηθήο αλάιπζεο ησλ επηζηεκνληθψλ δεδνκέλσλ, θαζνξίδεη ζεκαληηθά ζηε ζπλείδεζε ηεο πιεηνςεθίαο ηεο επηζηεκνληθήο θνηλφηεηαο, ην βαζκό ηεο επηζηεκνληθόηεηαο κηαο επηζηεκνληθήο έξεπλαο (!). 191 Γεληθά, πνιχ κειάλη έρεη ρπζεί κε αθνξκή ηηο ζέζεηο ηνπ Kuhn, ελψ θαη ν ίδηνο ζηε δεχηεξε έθδνζε ηεο Γνκήο, δηεπθξηλίδεη θάπνηα ζεκεία θξηηηθήο. Μία ραξαθηεξηζηηθή απάληεζε ζηελ ζέζε φηη νη απνδεδεηγκέλεο αλεπάξθεηεο ησλ ζεσξηψλ πνπ ζηεξίδνληαη ζην νξζνινγηθφ κνληέιν ιήςεσο νδεγνχλ ζε κηα αιιαγή παξαδείγκαηνο, ήηαλ εθείλε ηνπ Posner (1998:564), φπνπ δηεπθξίληδε φηη ε αιιαγή «ζπκβαίλεη κφλν φηαλ κηα ζεσξία δελ κπνξεί πιένλ λα εμάγεη απνδεθηέο απαληήζεηο ζηα πξνβιήκαηα πνπ απαζρνινχλ ηνπο ζχγρξνλνπο εξεπλεηέο, θαη φρη φηαλ [ε ζεσξία] ηξνπνπνηείηαη ή εκπινπηίδεηαη γηα λα απαληήζεη ζε λέα εξσηήκαηα ή ζε εξσηήκαηα πνπ παιηφηεξα δελ κπνξνχζε λα απαληήζεη». 192 Αλαθέξεηαη ην ζρεηηθφ απφζπαζκα: «Ο Hume έιεγε όηη νη ζεσξίεο δελ απνξξένπλ από ηα γεγνλόηα. Η απαίηεζε λα γίλνληαη δεθηέο κόλν όζεο ζεσξίεο πξνθύπηνπλ από ηα γεγνλόηα, καο αθήλεη ρσξίο θακία ζεσξία.» (Feyerabend, 1975:100) 193 Πξφνδνο ζεκαίλεη εμέιημε θαη αλάπηπμε, θαη αλάπηπμε ζεκαίλεη κάζεζε, θαη κάζεζε ζεκαίλεη κεηαβνιή ηνπ ζπζηήκαηνο ζθέςεο! 194 «Έλα πιήζνο δεδνκέλσλ δελ απνηειεί πιεξνθνξία Μηα ζπιινγή πιεξνθνξηψλ δε ζπληζηά γλψζε Έλα ζχλνιν γλψζεσλ δελ καο θάλεη ζνθνχο Μηα ζπιινγή απφ ζνθίεο δελ είλαη ε αιήζεηα», απφζπαζκα απφ ηηο δηαιέμεηο ηνπ η.μηρηψηε (Μάζεκα: Αξρέο Λεηηνπξγίαο ησλ χγρξνλσλ Οξγαληζκψλ, Κ Δθπαηδεπηηθή εηξά, Σκήκα Πεξηθεξεηαθήο Γηνίθεζεο, Υεηκψλαο-2009) 195 Μήπσο ηειηθά αλ απφ ηελ έλλνηα ηεο επηζηεκνληθήο πξνφδνπ αθαηξνχζακε ηε ιέμε επηζηεκνληθή πξννδεχακε πεξηζζφηεξν; 58

59 Δπηζηεκνληθό Αληηθείκελν: Μεζνδνινγηθόο Αηνκηζκόο ή Μεζνδνινγηθόο Οιηζκόο; χκθσλα κε ην αμίσκα ηνπ κεζνδνινγηθνχ αηνκηζκνχ, φιε ε επηζηεκνληθή αλάιπζε κπνξεί λα δηεμαρζεί ζε φξνπο αηνκηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηφκσλ θαη φια ηα ζπιινγηθά θαηλφκελα λα εμεγεζνχλ σο ην άζξνηζκα ή ζηελ θαιχηεξε ησλ πεξηπηψζεσλ ε ζχλζεζε ησλ απνηειεζκάησλ αηνκηθψλ απνθάζεσλ. Ζ κέζνδνο απηή, πνπ δηαδφζεθε ηδηαίηεξα κέζα απφ ηα έξγα ηεο Απζηξηαθήο ρνιήο ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα, θαη ηδηαίηεξα ην έξγν ηνπ Max Weber, ππήξμε ε βάζε γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ νξζνινγηθνχ κνληέινπ αηνκηθήο ζπκπεξηθνξάο, ζην νπνίν ζηεξίδεηαη ε πιεηνλφηεηα ησλ ζχγρξνλσλ ζεσξηψλ ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ 196. ηελ άιιε κεξηά, θπξίσο κέζα απφ ην ρψξν ηεο θνηλσληνινγίαο, αλαπηχρζεθαλ ζεσξίεο πνπ εζηίαζαλ ζηνπο ηζηνξηθνχο, ζεζκηθνχο θαη θνηλσληθνχο παξάγνληεο πνπ πιαηζηψλνπλ θαη δνκνχλ ηελ αηνκηθή ζπκπεξηθνξά. Δδψ, ζα αλαθεξζψ ζε κηα πην ζχγρξνλε πξνζέγγηζε, ε νπνία απνδέρεηαη ηελ θνηλσληθή εκπέδσζε (social embeddedness) αιιά επίζεο εκπλέεηαη απφ ηα επξήκαηα ηεο λέαο θπζηθήο θαη ηε ζεσξία ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ (Devaney, 1988; Marion, 1999) αιιά θαη ελαιιαθηηθά πλεπκαηηθά θηινζνθηθά ξεχκαηα (Capra, 1984; Capra and Steindl-Rast, 1991; Matthews, 2002). πλαθείο εδψ είλαη νη έλλνηεο ηεο αλψηεξεο 197 θαη θαηψηεξεο ζπλεηδεηφηεηαο 198, πνπ απαζρφιεζαλ ςπρνιφγνπο θαη γλσζηηθνχο επηζηήκνλεο. Ζ απεπζείαο αλάιπζε ηεο δπλακηθήο ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ, ζπληζηά κηα κέζνδν πνπ επηδηψθεη λα αθήζεη ηε δηάζηαζε ηεο αλψηεξεο ζπλεηδεηφηεηαο 199 λα αλαδπζεί, νδεγψληαο κάιηζηα ζε θαηαζηάζεηο βέιηηζηεο γηα φια ηα 196 Ζ δπλαηφηεηα εθαξκνγήο καζεκαηηθψλ κνληέισλ γηα ηελ πεξηγξαθή θαη πξνζνκνίσζε ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, θαζηέξσζε ηνλ πξνεγνχκελν αηψλα, ηα νηθνλνκηθά, σο ηελ ζθιεξή επηζηήκε ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. χληνκα, θαη άιια πεδία, φπσο ε θνηλσληνινγία, ε πνιηηηθή επηζηήκε θαη ε επηζηήκε ηνπ δηθαίνπ, πηνζέηεζαλ ηα νηθνλνκηθά εξγαιεία θαη ηηο νηθνλνκηθέο ππνζέζεηο, γηα λα πξνζδψζνπλ ζηηο ζεσξίεο ηνπο ηελ απαξαίηεηε νξζνινγηθφηεηα θαη νπδεηεξφηεηα πνπ θαζνξίδνπλ ζηηο κέξεο καο ην βαζκφ ηεο επηζηεκνληθφηεηαο κηαο ζεσξίαο. 197 Αληηζηνηρεί ζην «ππνζπλείδεην» θαη ζην «ππεξεγψ» ηεο Φξνυδηθήο αλάιπζεο, θαη ζηνλ «αλψηεξν εαπηφ» ηεο πλεπκαηηθήο θηινζνθίαο. Αθνξά ζηελ θαηάζηαζε φπνπ θαηαιχεηαη ε αίζζεζε ηνπ γξακκηθνχ ρξφλνπ θαη ε αλζξψπηλε ζπλείδεζε «βνπηάεη» ζην ηψξα, βηψλνληαο ηα πάληα ηαπηφρξνλα. ε απηφ ην επίπεδν ζπλεηδεηφηεηαο, θαηαιχεηαη ε έλλνηα ηνπ «εγψ» θαη επέξρεηαη ηαχηηζε κε ην «φινλ». «ην επίπεδν ηεο αλώηεξεο ζπλεηδεηόηεηαο, ην θαιό ηνπ ελόο, ελαξκνλίδεηαη κε ην θαιό όισλ». 198 Αληηζηνηρεί ζην «εγψ» ηεο Φξνυδηθήο αλάιπζεο, θαη ζηνλ θαηψηεξν εαπηφ ηεο πλεπκαηηθήο θηινζνθίαο. Αθνξά ηελ θαηάζηαζε ζηελ νπνία δνχκε νη πεξηζζφηεξνη απφ εκάο ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο δσήο καο. Πην ζπγθεθξηκέλα, είλαη ε ζπλείδεζε πνπ εθδειψλεηαη κέζα καο, φηαλ αληηιακβαλφκαζηε ηνλ θφζκν κέζα απφ ην ζηελφ θάζκα ησλ πεπνηζήζεσλ θαη κνηίβσλ ζθέςεο πνπ έρνπκε πηνζεηήζεη θαηά ηελ αλάπηπμή καο ζε έλα θνηλσληθφ-πνιηηηζκηθφ πεξηβάιινλ. Ζ θξηηηθή ινηπφλ, ηεο δνκηθήο ζρνιήο αθνξά θπξίσο ηε δηακφξθσζε ηνπ «εγψ». Δπίζεο ζε απηή ηε δηάζηαζε ηεο ζπλείδεζεο αλαθέξεηαη θαη ε λενθιαζηθή νηθνλνκηθή ππφζεζε ηνπ εγσηζηή-κεγηζηνπνηεηή ρξεζηκφηεηαο homo economicus

60 κέξε (Hannah, 1981; Prigorgine and Stengers, 1984; Kauffman, 1993; Holland, 1998; Michiotis, 2010). Παξαδνρή 6 ε : «Σν όινλ, κόλν θαηά ηύρε κπνξεί λα είλαη ην άζξνηζκα ησλ κεξώλ!» 200 Παξαδνρή 7 ε : «Η Αλώηεξε ζπλεηδεηόηεηα πεξηιακβάλεη όιεο ηηο θαηώηεξεο ζπλεηδεηόηεηεο, κόλν πνπ θάησ από απηό ην πξίζκα, παύνπλ λα είλαη θαηώηεξεο!» Φύζε ησλ Αλζξώπηλσλ Κηλήηξσλ: Δγσηζηήο κεγηζηνπνηεηήο ρξεζηκόηεηαο ή Αιηξνπηζηήο αλνξζνινγηθόο θνηλσληθόο δξσλ; Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίνλ νη επηζηήκεο αληηιακβάλνληαη ηε θχζε ησλ αλζξψπηλσλ θηλήηξσλ, θαζνξίδεη ζεκαληηθά θαη ηα εξγαιεία πνπ δεκηνπξγνχλ γηα λα ελζαξξχλνπλ ηελ θνηλσληθά επηζπκεηή ζπκπεξηθνξά. Οη ζεζκνί, είλαη θνξείο αμηψλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο αμίεο ζηηο νπνίεο ηα άηνκα ζηεξίδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο, ηηο επηινγέο θαη ηηο δξάζεηο ηνπο (Titmus, 1970; Sen, 1985; Hodgson, 1997), θαη ηαπηφρξνλα νθείινπλ ηνπιάρηζηνλ λα αλαγλσξίδνπλ ηελ πνιιαπιφηεηα ησλ αμηψλ θαη θηλήηξσλ, θαη ηα πξφηππα πνπ ήδε θαζνδεγνχλ ηελ αλζξψπηλε ζπκπεξηθνξά. Έηζη, ην Οξζνινγηθφ Μνληέιν Αηνκηθήο πκπεξηθνξάο (ΟΜΑ) 201, ζεσξεί φηη νη άλζξσπνη, α) απνθαζίδνπλ ζε ζπλζήθεο ηέιεηαο πιεξνθφξεζεο, β) έρνπλ απεξηφξηζηε λνεηηθή/ππνινγηζηηθή ηθαλφηεηα αμηνιφγεζεο ηεο νηθνλνκηθήο απνδνηηθφηεηαο ησλ 200 ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ην φινλ δε δηαζπάηαη, νχηε επηκεξίδεηαη. Ο κεραληζκφο ηεο θαηάηκεζεο ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα δηεπθνιπλζνχλ νη εξγαζίεο ηεο θαηψηεξεο ζπλεηδεηφηεηαο. ρεδφλ θαζ φιε ηελ δηάξθεηα ηεο πνξείαο ηεο, ε δπηηθή επηζηήκε ελεξγνχζε κε ηελ πξνυπφζεζε φηη ν θαιχηεξνο ηξφπνο γηα ηελ θαηαλφεζε ελφο θπζηθνχ θαηλνκέλνπ, ηφζν αλ επξφθεηην γηα έλα βάηξαρν ή γηα έλα άηνκν, είλαη λα ην δηαηξέζεη θαη λα κειεηήζεη ηα επί κέξνπο ηεκάρηα. Ζ ζεσξία ηνπ «νινγξαθηθνχ ζχκπαληνο» καο ιέεη φηη κεξηθά θαηλφκελα είλαη δπλαηφλ λα κελ αθνινπζνχλ απηή ηελ πξνζέγγηζε. Ο θαζεγεηήο David Bohn ην αληηιήθζεθε, αλνίγνληαο έηζη έλα δξφκν γηα ηελ θαηαλφεζε ηεο ζεσξίαο ηνπ θαζεγεηή Alain Aspect (1982) (Απέδεημαλ κε κηα νκάδα γάιισλ επηζηεκφλσλ ηελ αθαξηαία επηθνηλσλία κεηαμχ δχν ππναηνκηθψλ ζσκαηηδίσλ, αλεμαξηήησο ηεο κεηαμχ ηνπο απφζηαζεο). Καηά ηνλ θαζεγεηή Bohn ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν ηα ππναηνκηθά ζσκάηηα δηαηεξνχλ ηελ επαθή κεηαμχ ηνπο, αλεμαξηήησο ηεο απφζηαζεο πνπ ηα ρσξίδεη, είλαη ην γεγνλφο φηη ν δηαρσξηζκφο ηνπο είλαη κηα ςεπδαίζζεζε. Ήηαλ πξάγκαηη πεπεηζκέλνο φηη, ζε έλα πην βαζχ επίπεδν πξαγκαηηθφηεηαο, ηα ζσκάηηα απηά είλαη πξνεθηάζεηο ηνπ ίδηνπ δνκηθνχ «νξγαληζκνχ». ην βαζχηεξν επίπεδφ ηεο, ε πξαγκαηηθφηεηα δελ είλαη παξά έλα είδνο ππέξ-νινγξαθήκαηνο, φπνπ ην παξειζφλ, ην παξφλ θαη ην κέιινλ ζπλππάξρνπλ ζπγρξφλσο. «Δπνκέλσο όιεο νη εθδειώζεηο ηεο δσήο πξνέξρνληαη από κηα κνλαδηθή πεγή αηηηόηεηαο πνπ πεξηέρεη θάζε άηνκν ζην ζύκπαλ. Από ηα ππναηνκηθά ζσκάηηα κέρξη ηνπ γαιαμίεο γίγαληεο, όια είλαη ζπγρξόλσο απεηξνζηηθό κέξνο ηεο νιόηεηαο ηνπ όινπ».(βαζίιεο Υαηδεγηάλλεο, θαζεγεηήο Μεραληθήο ησλ Ρεπζηψλ θαη αλαλεψζηκσλ πεγψλ ελέξγεηαο, ηνπ ΑΣΔΗ Κξήηεο, Ζ ζεσξία Οξζνινγηθήο Δπηινγήο (Rational Choice Theory), αλ θαη αλαπηχρζεθε ζην εζσηεξηθφ ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο, (αμηνπνηψληαο ηελ πξνζέγγηζε ηνπ Max Weber γηα ηελ νξζνινγηθφηεηα ησλ κέζσλ σο πξνο ην ζθνπφ), εμαηηίαο ηεο «ζηαζεξήο» καζεκαηηθήο ηεο βάζεο, γξήγνξα επεθηάζεθε θαη ζε άιια πεδία ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, φπσο έρεη αλαθεξζεί θαη αιινχ. 60

61 ελαιιαθηηθψλ επηινγψλ 202, γ) απνθαζίδνπλ κε κφλν θίλεηξν ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο αηνκηθήο ηνπο ζπλάξηεζεο ρξεζηκφηεηαο, ζηε βάζε ησλ εγσηζηηθψλ ηνπο ζπκθεξφλησλ, θαη δ) ιεηηνπξγνχλ βάζεη πξνυπαξρνπζψλ θαη ζηαζεξψλ πξνηηκήζεσλ, νη νπνίεο αλάγνληαη απνθιεηζηηθά ζε αμίεο επεκεξίαο (welfarist values). Ζ ηειεπηαία παξαδνρή, απφ κηα ζπκπεξηθνξηθή ζθνπηά, νδεγεί ζην ζπκπέξαζκα, φηη ε παξαηήξεζε ησλ πξαγκαηηθψλ επηινγψλ ησλ αλζξψπσλ, επαξθεί γηα ηελ απνθάιπςε ησλ κεηαβνιψλ ησλ πξνηηκήζεψλ ηνπο θαη ηεο επεκεξίαο ηνπο 203. Σν θαηεμνρήλ εξγαιείν ιήςεσο απνθάζεσλ πνπ ελζσκαηψλεη απηέο ηηο αξρέο είλαη ε αλάιπζε θφζηνπο-νθέινπο 204, θαη ηα εξγαιεία πνιηηηθήο πνπ πξνηείλνληαη είλαη ηα νηθνλνκηθά (economic instruments) 205. ηνλ αληίπνδα ηνπ ΟΜΑ, ππάξρνπλ ζεσξεηηθνί πνπ ηνλίδνπλ ηε ζεκαζία κηαο πινπξαιηζηηθήο πξνζέγγηζεο ζηε θχζε ησλ αλζξψπηλσλ θηλήηξσλ (Shumacher, 1973; Sen, 1987; Kahneman et al., 1986; Elster, 1988; Pryor, 1991; Edwards, 1992; Putnam, 1993), αλαγλσξίδνληαο θίλεηξα φπσο ν ζεβαζκφο γηα ην ζπλάλζξσπν, ε κέξηκλα γηα ηελ θνηλφηεηα, 202 Κξηηηθή ζηελ ππφζεζε απηή άζθεζαλ ν Herbert Simon (1955), πνπ εηζήγαγε ηελ έλλνηα ηεο «Πεξηνξηζκέλεο νξζνινγηθφηεηαο» (bounded rationality) αιιά θαη άιινη (Bell et al., 1989; Van den Bergh et al., 2000; Simon, 1978;1986;Tversky, 1972;Tversky and Kahneman, 1986;Heiner, 1983). 203 Ζ ζεσξία ησλ απνθαιππηφκελσλ πξνηηκήζεσλ, αλαπηχρζεθε απφ ηνλ Paul Samuelson (1938a, 1938b, 1947,1948), ν νπνίνο ζηεξίρηεθε ζην έξγν ηνπ λνκπειίζηα νηθνλνκνιφγνπ John Hicks ( ), ηε δεθαεηία ηνπ 30. Μηα ζεκαληηθή δηαθνξνπνίεζε ηνπο, έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη ν δεχηεξνο ζπλδέεη ηε ρξεζηκφηεηα ησλ αηφκσλ κε ηελ επεκεξία, ελψ ν πξψηνο κε ηελ ηθαλνπνίεζε πξνηηκήζεσλ. 204 Ζ πνιηηηθή εθαξκνγή ηνπ νπνίνπ, ζεζπίζηεθε ηε δεθαεηία ηνπ 30 ζηελ Ακεξηθή, κε ηε Flood Control Act (1936). Ζ ΑΚΟ, απνηειείηαη απφ δχν ζθέιε, ηελ εθηίκεζε ηνπ νθέινπο θαη ηελ εθηίκεζε ηνπ θφζηνπο. Πινχζηα είλαη ε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία, θαη ην εξεπλεηηθφ θαη πνιηηηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην εξγαιείν απηφ, παξακέλεη ζεξκφ, ζρεδφλ 80 ρξφληα κεηά ηελ εκθάληζή ηνπ. Απφ ηελ άιιε, δξηκχηαηε θξηηηθή έρεη αζθεζεί ζηελ εθαξκνγή ηεο ΑΚΟ, γηα ηελ ιήςε πεξηβαιινληηθψλ απνθάζεσλ, ζεσξψληαο φηη ε εθαξκνγή ηεο κπνξεί λα είλαη ηειηθά βιαβεξή γηα ην πεξηβάιινλ (Kneese and Kelman, 1981). Αληαπαληψληαο ζηηο θξηηηθέο, νη ππνζηεξηθηέο ηεο πξεζβεχνπλ φηη «θαιχηεξα είλαη λα έρεηο θάπνηα λνχκεξα, απφ ην λα κελ έρεηο θαλέλα». Γηα κηα γεληθή επηζθφπεζε ζηελ ΑΚΟ θαη ηελ νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε ζηελ πεξηβαιινληηθή πνιηηηθή, βι. (Pearce and Nash, 1981; Layard and Glaister, 1994; Stavins, 2000; Tietenberg, 2001) 205 Σα νηθνλνκηθά εξγαιεία πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο, θαηαξρήλ επηδηψθνπλ λα δηνξζψζνπλ ηελ απνηπρία ησλ αγνξαίσλ ηηκψλ λα ελζσκαηψζνπλ πέξαλ απφ ην ηδησηηθφ, θαη ην θνηλσληθφ θφζηνο (Coase, 1960) πνπ επηθέξεη κηα νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα, π.ρ. φριεζε απφ παξαγσγή ελαέξησλ ξχπσλ. ηελ ηδαληθή ηνπο εθδνρή, επηδηψθνπλ λα ελζσκαηψζνπλ ηελ αξλεηηθή εμσηεξηθφηεηα (Marshall, 1920) (πνπ ηζνχηαη κε ηε δηαθνξά αλάκεζα ζην θνηλσληθφ θαη ην ηδησηηθφ θφζηνο) κέζσ θφξσλ επί ηεο αγνξαίαο ηηκήο (Pigou, 1920). ήκεξα, ζηηο νηθνλνκηθέο πξνζεγγίζεηο ζην ζρεδηαζκφ εξγαιείσλ πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο, εληάζζνληαη πέξαλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ θφξσλ, νη εζεινληηθέο ζπκθσλίεο θαη ε ηερλεηή δεκηνπξγία αγνξψλ γηα ηελ εκπνξία πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ..αθφκα θαη ξχπσλ. Ζ θνηλσληθή ςπρνινγία, θαη πξφζθαηα ην πεδίν ηεο Οηθνλνκηθήο Φπρνινγίαο (Frey and Stutzer,2000; 2002) ζεσξνχλ φηη ηα νηθνλνκηθά εξγαιεία πνιηηηθήο, επηδηψθνπλ λα κεηαβάιινπλ ηα «εμσηεξηθά θίλεηξα» ησλ αλζξψπσλ (ζηελ νπζία, δελ απνζθνπνχλ ζηε κεηαβνιή ησλ εζσηεξηθψλ αμηψλ ησλ αλζξψπσλ, αθνχ κεηαβάιινπλ κφλν ηελ αληίιεςε ησλ αηφκσλ γηα ην ηειηθφ θφζηνο ή φθεινο απφ κηα δξαζηεξηφηεηα) ζπρλά φκσο, εμαηηίαο ηνπ ζηελνχ ηνπο ππνβάζξνπ γηα ηε θχζε ηεο επηινγήο θαη ησλ αλζξψπηλσλ θηλήηξσλ, θαηαιήγνπλ λα επεξεάζνπλ αξλεηηθά ηελ εζσηεξηθή θηλεηνπνίεζε ησλ αηφκσλ, νδεγψληαο ζε απηφ πνπ νλνκάδεηαη motivational crowding-out (Frey and Oberholzer-Gee, 1997; Cardenas et al., 2000; Frey and Jegen, 2001). Αλ ε κεηαβνιή ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ε νπνία θηλείηαη πξνο ηελ αληίζεηε θαηεχζπλζε ηεο εμσηεξηθήο, είλαη κεγαιχηεξε, ηφηε ηα νηθνλνκηθά εξγαιεία πνιηηηθήο φρη κφλν δελ εθπιεξψλνπλ ην ζθνπφ ηνπο, αιιά νδεγνχλ ζε κηα θαηάζηαζε, ρεηξφηεξε ηεο αξρηθήο. 61

62 ε γελλαηνδσξία, ν αιηξνπηζκφο, ε ζπκπάζεηα, ε ζσζηή απφθηεζε ησλ πξνο ησλ δελ (right livelihood) θαη ε δίθαηε θηήζε (just acquisition), θαζψο θαη ζηελ ίδηα ηε θχζε ηνπ αλζξψπνπ (Sagoff, 1996, 2008). Ζ πνιηηηθή πξαθηηθή πνπ κεηαθέξεη ηηο ππνζέζεηο ηνπ ΟΜΑ ζην ζρεδηαζκφ νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, γηα ηελ παξαθίλεζε θηινπεξηβαιινληηθψλ ζπκπεξηθνξψλ 206, ζπληειψληαο ζηελ εθηφπηζε ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο ησλ αηφκσλ (βι. Τπνζεκείσζε- 205) νπζηαζηηθά δηακνξθψλεη ηελ αηνκηθή ζπκπεξηθνξά κε ηέηνην ηξφπν, ψζηε απηή λα κελ ππεξβαίλεη ηα φξηα πξνβιεςηκφηεηαο θαη ππνινγηζηκφηεηαο, εληφο ησλ νπνίσλ ε ζπγθεθξηκέλε ζεσξία ηζρχεη. Μηα ελαιιαθηηθή πξφηαζε ζε απηή ηελ ηάζε, είλαη ε αλάπηπμε ζεσξηψλ πνπ κπνξνχλ λα ελζσκαηψλνπλ ηελ πνιππινθφηεηα ησλ αλζξψπηλσλ θηλήηξσλ θαη ησλ εζσηεξηθψλ κεραληζκψλ ιήςεσο απνθάζεσλ. Παξαδνρή 8 ε : «Η πνιιαπιόηεηα ησλ αλζξώπηλσλ θηλήηξσλ, είλαη πινύηνο γηα ηελ αλζξώπηλε ύπαξμε. Κάζε πξνζπάζεηα εζηίαζεο ζε κία κόλν πηπρή ηεο αλζξώπηλεο θύζεο, κεηώλεη απηόλ ηνλ πινύην κεηώλεη ηελ αλζξώπηλε ύπαξμε». Πνην ην λόεκα; Δπηπρία ή Δπεκεξία; ηελ παξάγξαθν απηή, ζρνιηάδεηαη ίζσο ε πην θνκβηθή δηάζηαζε ηεο αλάιπζεο θαη πνιηηηθήο θαζνδήγεζεο ηεο αλζξψπηλεο δξάζεο. Πνην είλαη ην λφεκα, ν ζθνπφο εθείλνο πνπ θαζνδεγεί ηηο πξάμεηο ησλ αλζξψπσλ; Ζ επηθξαηνχζα απάληεζε, είλαη ε ηάζε ή ε επηζπκία ησλ αλζξψπσλ, λα κεγηζηνπνηνχλ ηελ επεκεξία ηνπο, ε νπνία ζηηο ζχγρξνλεο δπηηθέο θνηλσλίεο, ηαπηίδεηαη κε ηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά. ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο, ε ίδηα ε έλλνηα ηεο επεκεξίαο, πξνζεγγίδεηαη κε πνιχ αλφκνην ηξφπν απφ δηαθνξεηηθά επηζηεκνληθά πεδία αιιά θαη ζρνιέο ζθέςεο ζην εζσηεξηθφ ηνπο 207. Μηα ζεκαληηθή δηάθξηζε πξνθχπηεη απφ ηνλ ηξφπν κέηξεζήο ηνπο, βάζεη ηνπ νπνίνπ δηαθξίλνπκε αλάκεζα ζε αληηθεηκεληθά θαη ππνθεηκεληθά κέηξα επεκεξίαο Ή ηε κείσζε θαηαζηξνθηθψλ γηα ην πεξηβάιινλ ζπκπεξηθνξψλ. 207 Ζ πην ζπλεζηζκέλε ηαμηλφκεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ θηινζνθηθψλ πξνζεγγίζεσλ ηεο επεκεξίαο, φπσο εληνπίδεηαη ζηα θείκελα ησλ Derek Parfit, (1984), Griffin, (1986), Daniel M Hausman θαη Michael McPherson, (1996), θαη Thomas Scanlon, 1998, δηαθξίλεη αλάκεζα ζε ζεσξήζεηο λνεηηθήο θαηάζηαζεο, ζεσξήζεηο ηθαλνπνίεζεο πξνηηκήζεσλ θαη ζεσξήζεηο αληηθεηκεληθήο ιίζηαο. Γελ ζα επεθηαζνχκε εδψ ζε πεξεηαίξσ αλάιπζε ζην εζσηεξηθφ απηψλ ησλ πξνζεγγίζεσλ. 208 Σα αληηθεηκεληθά κέηξα, έρνπλ αλαπηπρζεί απφ ηα Οηθνλνκηθά ηεο Δπεκεξίαο, θαη ζπληζηνχλ ηελ θαηεζηεκέλε πξνζέγγηζε ζηελ αλάιπζε ησλ επηπηψζεσλ απφ ηελ άζθεζε δεκφζηαο πνιηηηθήο. Σα εξγαιεία ΛΑ 62

63 Ζ κειέηε ησλ ππνθεηκεληθψλ κέηξσλ επεκεξίαο, εληάζζεηαη ζην επξχηεξν πεδίν ηεο Έξεπλαο Δπηπρίαο (Happiness Research) (Seligman and Csikszentmihalyi, 2000; Seligman, 2002; Frey and Stutzer, 2002). ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ε έλλνηα ηεο επηπρίαο φπσο ηελ αληηιακβάλνληαη νη άλζξσπνη, εκπεξηέρεη ζπζηαηηθά ηεο επεκεξίαο, αιιά δελ εμαληιείηαη ζε απηά. Ζ ζεκαληηθφηεξε ίζσο πξαθηηθή εθαξκνγή ηεο πξνζέγγηζεο απηήο, πέξαλ ησλ δηαδεδνκέλσλ πιένλ εξεπλψλ ηνπ επξσβαξφκεηξνπ γηα ην δείθηε επηπρίαο ζηα θξάηε κέιε ηεο Δ.Δ., είλαη ε πξσηνβνπιία ηνπ Μπνπηάλ 209, λα εθθξάζεη ηνλ εζληθφ πινχην ηεο ρψξαο ηνπ, ζε φξνπο Αθαζάξηζηεο Δγρψξηαο Δπηπρίαο 210. Αμίδεη λα ζρνιηαζηεί εδψ, ε βνπδηζηηθή ζεψξεζε ζηελ επηπρία. Οη βνπδηζηέο, βιέπνπλ ηελ επηπρία σο κηα πξνζσπηθή δηεξγαζία πνπ πεγάδεη απφ εζσηεξηθνχο παξάγνληεο 211 θαη θαζνξίδεηαη απφ ηελ ζηάζε ηεο θαξδηάο θαη ηνπ πλεχκαηνο (kun long) ηνπ αηφκνπ 212. Ζ έλλνηα ηεο επηπρίαο, είλαη βαζεηά ξηδσκέλε ζηελ εζηθή πξάμε 213. Πξνζεγγίζεηο πνπ δελ ηνπ Οξζνινγηθνχ Μνληέινπ Αηνκηθήο πκπεξηθνξάο, ζηεξίδνληαη ζε κηα πξνζέγγηζε πνπ ρξεζηκνπνηεί σο βάζε, ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αηνκηθψλ πξνηηκήζεσλ. Γελ ελδηαθέξεη ην είδνο ησλ πξνηηκήζεσλ, αιιά κφλν ην αλ ηθαλνπνηνχληαη. Μηα πεξηζζφηεξν εκπινπηηζκέλε πξνζέγγηζε είλαη εθείλε πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απφ ην Γείθηε Αλζξψπηλεο Αλάπηπμεο (Human Development Index). Σα ππνθεηκεληθά κέηξα, αλαπηχρζεθαλ αξρηθά απφ θνηλσληθνχο ςπρνιφγνπο, σζηφζν ηα ηειεπηαία ρξφληα, κέζα απφ ηελ εξεπλεηηθή εξγαζία ηνπ Bruno Frey θαη ησλ ζπλαδέιθσλ ηνπ, γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα ελζσκάησζήο ηνπο ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία (Frey and Stutzer, 2002). 209 Παξ φιν πνπ ε εξγαζία εζηηάδεη ζην ηνπηθφ επίπεδν, ζθφπηκε θξίζεθε ε αλαθνξά ζε έλα εζληθφ παξάδεηγκα ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο, ην νπνίν ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη κηα ελαιιαθηηθή βάζε γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ηε ράξαμε πνιηηηθήο ζε φια ηα επίπεδα θαη δηαζηάζεηο ηεο δεκφζηαο θαη ηδησηηθήο δσήο. Ζ ζχιιεςε ηνπ King Jigme Singye Wangchuck, ην 1972 γηα ην Γείθηε Αθαζάξηζηεο Δζληθήο Δπηπρίαο, πνπ ζπλίζηαηαη ζε έλα πιέγκα εθαηνληάδσλ δεηθηψλ, είλαη έλα κέηξν ηεο βηψζηκεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ηεο πεξηβαιινληηθήο πξνζηαζίαο, ηεο πξνψζεζεο πνιηηηζκηθψλ αμηψλ θαη ηεο θαιήο δηαθπβέξλεζεο Gross Domestic Product vs Gross Domestic Happiness 211 «Σν λα ελδίδνπκε ζηηο αηζζήζεηο καο είλαη ζαλ λα πίλνπκε αικπξό λεξό. Όζν πην πνιύ πίλνπκε, ηόζν πην πνιύ απμάλεηαη ε δίςα θαη ε επηζπκία καο γηα απηό» (Γαιάη Λάκα, 2001). 212 H ιέμε «Kun» ζεκαίλεη: νινθιεξσηηθά, εθ βαζέσλ, θαη ε ιέμε «Long»: πξάμε κε απνηέιεζκα ηελ έγεξζε ή ηελ αθχπληζε. Οη ηδηφηεηεο ηνπ πλεχκαηνο πνπ ρξεηάδεηαη λα θαιιηεξγήζνπλ νη άλζξσπνη πξνθεηκέλνπ λα βηψζνπλ ηελ επηπρία, είλαη ε αγάπε, ε ζπκπφληα, ε ππνκνλή, ε αλεθηηθφηεηα, ε ζπγρψξεζε, ε εγθξάηεηα, ην αίζζεκα επζχλεο θαη ε αίζζεζε αξκνλίαο. εκαληηθφηαηε ζπληζηψζα ηεο πλεπκαηηθφηεηαο, είλαη «ε ζθέςε ηνπ λα βνεζάκε ηνπο άιινπο» (απφδνζε ηνπ ζηβεηηαλνχ φξνπ shen-pen kyi-sem). Αλ ε γεληθφηεξε ζηάζε ηεο ςπρήο θαη ηνπ πλεχκαηνο είλαη «ζεηηθή», ηφηε θαη νη πξάμεηο καο είλαη «ζεηηθέο» θαη ηείλνπλ λα ιακβάλνπλ ππφςε ηελ επίδξαζή ηνπο ζηελ επηπρία ησλ ζπλαλζξψπσλ καο. Απηέο νη πξάμεηο είλαη εζηθέο! 213 Μφλν ε εζηθή ζθέςε, δελ αξθεί! Υξεηάδνληαη έξγα! πσο ραξαθηεξηζηηθά έιεγε ν Ghandi, Do not try to change the world! Be the Change!. Ζ εζηθή πξάμε, δε βιάπηεη ηελ επηπρία ησλ άιισλ, νχηε θαη κεηψλεη ηελ πξνζδνθία θαη ηελ ηθαλφηεηα ησλ άιισλ γηα επηπρία. (Ζ πξνζέγγηζε ζπκίδεη πνιχ ηελ capability approach ηνπ Amartya Sen!) Γεδνκέλνπ φηη θάζε πξάμε έρεη παγθφζκηα δηάζηαζε, δηφηη δπλεηηθά έρεη επηπηψζεηο ζηελ επηπρία ησλ άιισλ, ε εζηθή έξρεηαη λα δηαζθαιίζεη φηη δελ βιάπηνπκε ηνπο άιινπο. Ζ πλεπκαηηθή θαηάζηαζε ηνπ αηφκνπ θαζνξίδεη ηε γεληθόηεξε ζηάζε ηεο θαξδηάο θαη ηνπ πλεύκαηνο ηε ζηηγκή ηεο πξάμεο. Πξνζέζεηο «κνιπζκέλεο» κε εγσηζκφ, κίζνο ή πξνζπκία εμαπάηεζεο, παξά ηελ φπνηα επνηθνδνκεηηθή επίθαζε, ζα έρνπλ αξλεηηθέο επηπηψζεηο ηφζν γηα εκάο φζν θαη γηα ηνπο άιινπο. Ζ βνπδηζηηθή παξάδνζε, πξνηείλεη λα ελψζνπκε ηηο πξνζπάζεηεο εκπέδσζεο ησλ θηλήηξσλ ησλ πξάμεψλ καο ζηε ζπκπφληα. Απαξαίηεηε γη απηφ, είλαη ε πηνζέηεζε θαη ε εθαξκνγή ελφο ζπζηήκαηνο εζηθψλ αξρψλ ζηελ θαζεκεξηλή καο δσή, ψζηε λα δηακνξθψζνπκε «θαιέο ζπλήζεηεο». 63

64 αληηιακβάλνληαη ηελ πνιχπινθε αιιειεμάξηεζε ησλ πξαγκάησλ, θαη επλννχλ ηελ εγσηζηηθή ζπκπεξηθνξά, ζεσξείηαη πσο νδεγνχλ ηνπο αλζξψπνπο ζε εζσηεξηθή δπζηπρία θαη ηνπο ζηεξνχλ ηελ επθαηξία γηα κεγαιχηεξν βαζκφ πιεξφηεηαο. Παξαδνρή 9 ε : «ε έλα αιιειεμαξηώκελν ζύκπαλ, θαλείο δελ επηπρεί ή δπζηπρεί κνλάρνο! Η πξαγκαηηθή επηπρία βξίζθεηαη κέζα καο, θαη ιακβάλεη ππόςε ηελ επηπρία όισλ ησλ άιισλ». Δμάξηεζε δηαδξνκήο: Κπλήγη κηαο άξηζηεο ηζνξξνπίαο ή «πεξίπαηνο ζην ράνο»; Ζ έλλνηα ηεο «εμάξηεζεο δηαδξνκήο» (path dependence) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ εξγαζία απηή γηα λα εθθξάζεη ηερλνινγηθά θαη ζεζκηθά «κπινθαξίζκαηα» 214 ζε ιηγφηεξν επηζπκεηέο ζπλζήθεο, πξνέξρεηαη απφ ην ρψξν ηεο ζεσξίαο ηνπ Υάνπο 215. ην πιαίζην απηήο ηεο ζεσξίαο, ε αιιαγή δηαδξνκήο δελ νδεγεί ζε λέα ηζνξξνπία, παξά κφλν ζε λέα δηαδξνκή, ε νπνία κπνξεί λα κεηαβάιιεηαη ζπλερψο κέζα απφ αλεπαίζζεηα γεγνλφηα. Δπίζεο, ζηηο ζεσξίεο ηνπ ράνπο θαη ηεο πνιππινθφηεηαο, ζπλαληάκε ηελ έλλνηα ηνπ κνηίβνπ 216 (pattern), δειαδή ηνπ πξνηχπνπ αλαπαξαγσγήο. Ζ δηαηήξεζε ησλ πθηζηάκελσλ κνηίβσλ είλαη απηφ πνπ θξαηάεη ην ζχζηεκα ζε κηα ζπγθεθξηκέλε δηαδξνκή, θαη ε ππέξβαζή ηνπο νδεγεί ζε άιιε ηξνρηά. Απφ ηελ άιιε ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία 217, ε έλλνηα ηεο εμάξηεζεο δηαδξνκήο ελζσκαηψζεθε ζε κία ζεσξία ε νπνία πξεζβεχεη φηη ππάξρεη έλαο πεξηνξηζκέλνο αξηζκφο απφιπηα ζηαζεξψλ ελαιιαθηηθψλ θαηαζηάζεσλ, θαη κπνξνχκε λα νδεγεζνχκε ζε θάπνηα απφ απηέο, εάλ 214 Ζ θξάζε ηνπ lock-in by historical events (Arthur, 1989), ζηελ πξαγκαηηθφηεηα αθνξά είηε ηνλ εγθισβηζκφ ζε κηα αξλεηηθή θαηάζηαζε, είηε ηελ αδπλακία εθκεηάιιεπζεο κηαο ζεηηθήο θαηάζηαζεο (Liebowitz S. and E. Margolis, 1999). 215 Σα κε-γξακκηθά κνληέια ηεο ζεσξίαο ηνπ ράνπο είλαη ηδηαίηεξα επαίζζεηα ζηηο αξρηθέο ζπλζήθεο. Μηθξά θαη αλεπαίζζεηα γεγνλφηα-ειθπζηέο (attractors) είλαη αξθεηά γηα λα θαζνξίζνπλ θαη λα εγθισβίζνπλ/ή θαη λα απνγεηψζνπλ νιφθιεξν ην ζχζηεκα (Berkhout, 2002). Οη Liebowitz S. and E. Margolis (1995), αλαθέξνπλ φηη ε εμάξηεζε δηαδξνκήο έρεη ηξία επίπεδα. ην πξψην, ε εμάξηεζε νδεγεί ζε έλα άξηζην απνηέιεζκα, ζην δεχηεξν ε εμάξηεζε νδεγεί ζε αλεπηζχκεην απνηέιεζκα αιιά ε δηαδξνκή επηδέρεηαη δηνξζψζεηο, θαη ζηελ ηξίηε πεξίπησζε, νδεγεί ζε αλεπηζχκεην απνηέιεζκα, ην νπνίν φκσο δελ κπνξεί λα δηνξζσζεί κέζσ ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηαδξνκήο. Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηεο βηβιηνγξαθίαο, αλαθέξεηαη ζην ηξίην επίπεδν. Σν ίδην ζπκβαίλεη κε ηε ρξήζε ηνπ φξνπ ζηελ παξνχζα εξγαζία. ηε βηνινγία, ε έλλνηα ηεο εμάξηεζεο δηαδξνκήο απνδίδεηαη κε ηνλ φξν contingency θαη αθνξά ηε κε αλαζηξέςηκε πνξεία ελφο νξγαληζκνχ κέζσ ηεο θπζηθήο επηινγήο. 216 Σν κνηίβν, ζπλίζηαηαη ζε έλα πνιχπινθν πιέγκα πεπνηζήζεσλ. πλήζσο κηιάκε γηα ηα κνηίβα ζπκπεξηθνξάο. Γηα ηελ αλαπηπμηαθή δηαδηθαζία (αιιά θαη φιεο ηηο εθθάλζεηο ηεο αλζξψπηλεο δσήο), ηδηαίηεξε ζεκαζία έρεη ε απνηχπσζε θαη αλαγλψξηζε ησλ ζπζηαηηθψλ ηνπ κνηίβνπ. 217 Ζ πξψηε, απ φζν γλσξίδσ απνηχπσζε ηεο έλλνηαο ηεο εμάξηεζεο δηαδξνκήο ζηελ νηθνλνκηθή επηζηήκε, ήηαλ ην άξζξν ηνπ David (1985) γηα ην πιεθηξνιφγην QWERTY, ζην νπνίν αλαθέξεηαη φηη νη δπλάκεηο ηνπ αληαγσληζκνχ, απνπζία άξηζησλ κειινληηθψλ αγνξψλ, νδήγεζαλ πξψηκα ηε βηνκεραλία, ζην λα ηππνπνηήζεη ην ιάζνο ζχζηεκα, θαη ε απνθεληξσκέλε ιήςε απνθάζεσλ ζην πιαίζην ησλ αγνξψλ, δηαζθάιηζε ηε δηαηήξεζή ηνπ. 64

65 εμαζθαιίζνπκε ηηο θαηάιιειεο αξρηθέο ζπλζήθεο (Liebowitz S. and E. Margolis, 1999). Δπνκέλσο, ηδηαίηεξα ζεκαληηθή είλαη ε ζπζρέηηζε ηεο εμάξηεζεο δηαδξνκήο κε ηελ επίηεπμε ελφο βέιηηζηνπ απνηειέζκαηνο θαη ηε δηαδηθαζία αξηζηνπνίεζεο, ε νπνία φκσο, ππφ ηελ επίδξαζε ηεο εμάξηεζεο δελ κπνξεί λα νινθιεξσζεί απνηειεζκαηηθά ζην πιαίζην ησλ αγνξψλ 218. Παξαδνρή 10 ε : «Αληί λα πξνζπαζνύκε λα εληνπίζνπκε ηελ άξηζηε ελαιιαθηηθή 219 γηα ηελ θαηάθηεζε ελόο άξηζηνπ απνηειέζκαηνο, εζηηάδνπκε ζηηο θαιύηεξέο καο πξνζέζεηο θαη δίλνπκε ηνλ θαιύηεξν καο εαπηό. Έηζη νδεγνύκαζηε ζην άξηζην απνηέιεζκα θάζε ζηηγκή!» Πξνζεγγίδνληαο ην κέιινλ: Οπηνπίεο ή Γπζηνπίεο; 220 ε κηα νπηνπία, ην ζηπι δηνίθεζεο είλαη ζε ζπλάθεηα θαη αξκνλία κε ηελ θπξίαξρε θνζκνζεσξία. Ζ νπηνπία είλαη ε πεξηγξαθή ελφο ηδεαηνχ κέιινληνο, ην νπνίν ελδπλακψλεηαη απφ ηελ πεπνίζεζε φηη είλαη απνιχησο εθηθηφ. Ζ δπζηνπία αληίζηνηρα, είλαη κηα θαηάζηαζε, φπνπ απηή ε αξκνλία δηαηαξάζζεηαη θαη αθνξά νδπλεξέο κειινληηθέο εηθφλεο. Ζ αλάιπζε κέζα απφ ηα κειινληηθά ζελάξηα ηεο νπηνπίαο θαη ηεο δπζηνπίαο, απμάλεη ηελ επίγλσζε ησλ αλζξψπσλ γηα ηηο επηπηψζεηο δηαθνξεηηθψλ θαηαζηάζεσλ θαη νδεγεί ζε κηα θαηλνηφκν ζχλζεζε γηα ηελ άξζε ηεο ζχγθξνπζεο 221 κεηαμχ ησλ ελαιιαθηηθψλ νπηηθψλ. Παξαδνρή 11 ε : «Η νπηνπία βξίζθεηαη ζηελ εηξήλε! Η δπζηνπία, ζέηεη ηελ ςπρή ζε πόιεκν ζε εζσηεξηθή ζύγθξνπζε! 222» 218 Ο Shelling (1978), απφ ηελ άιιε, εμεηάδεη πεξηπηψζεηο φπνπ ε εμάξηεζε δηαδξνκήο πξνθχπηεη εθηφο ηνπ πεδίνπ ηεο αγνξάο, θαη φπνπ νη ζεζκνί ηεο αγνξάο έξρνληαη λα ζεξαπεχζνπλ ηελ αλαπνηειεζκαηηθφηεηα πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ απνπζία ηεο. 219 πσο αλαθέξζεθε πάιη, ε επηινγή ηεο άξηζηεο ελαιιαθηηθήο ζην πιαίζην ηεο νξζνινγηθήο ιήςεο απνθάζεσλ, δηελεξγείηαη κέζα απφ κηα καζεκαηηθή ζπλάξηεζε αξηζηνπνίεζεο, ε νπνία πξνυπνζέηεη ηέιεηα ή ηνπιάρηζηνλ πηζαλνινγηθά πξνζδηνξηζκέλε γλψζε, ηνπ θφζηνπο θαη ηνπο νθέινπο πνπ ελέρεη ε απφθαζε. 220 Σνπο φξνπο απηνχο ζπλαληάκε ζηνπο (Sabatier, 1987; van Asslet and Rotmans, 1996; 1997). Οη δπζηνπίεο θαη νη νπηνπίεο ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηε δηεξεχλεζε εληάζεσλ θαη ζπγθξνχζεσλ δηαθνξεηηθψλ νπηηθψλ. Οη νπηηθέο αθνξνχλ αθελφο, θνζκνζεσξίεο (ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ νη άλζξσπνη εξκελεχνπλ ηνλ θφζκν) θαη αθεηέξνπ, δηνηθεηηθά ζηπι (ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ νη άλζξσπνη ιεηηνπξγνχλ ζηνλ θφζκν). 221 Ζ ζχγθξνπζε, νξίδεηαη σο κηα θαηάζηαζε δηαηαξαρήο, πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ πξαγκαηηθή ή αληηιακβαλφκελε απεηιή αμηψλ, αλαγθψλ θαη ελδηαθεξφλησλ. 222 ηελ γλσζηηθή ςπρνινγία, απηή ε εζσηεξηθή ζχγθξνπζε ζην επίπεδν ηεο ινγηθήο θαιείηαη cognitive dissonance. Χζηφζν, θαη ζην επίπεδν ησλ θηλήηξσλ κπνξεί λα ππάξμεη ηέηνηνπ είδνπο αζπκθσλία. 65

66 3.3 Μεθοδολογία Έπεςναρ Βιώζιμη Ανάπηςξη και Ανανεώζιμερ Πηγέρ Δνέπγειαρ Ζ δηεξεχλεζε ηνπ πεδίνπ πνιηηηθήο πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε βηψζηκε αλάπηπμε θαη ηηο ΑΠΔ, ζηεξίρηεθε αθελφο ζε πξνεγνχκελή κνπ εξεπλεηηθή εκπεηξία 223 (Υφλδξνπ., 2002), θαη αθεηέξνπ, ζηελ επηζθφπεζε ηεο πξφζθαηεο επηζηεκνληθήο έξεπλαο θαη ηεο ηξέρνπζαο πνιηηηθήο πξαθηηθήο, κέζσ επηζηεκνληθψλ πεξηνδηθψλ, ηεο εζληθήο λνκνζεζίαο, αλαθνξψλ ΜΚΟ, δηεζλψλ, επξσπατθψλ θαη εζληθψλ νξγαληζκψλ θαη εξεπλεηηθψλ θέληξσλ, θαζψο θαη πξνζσπηθψλ ζπδεηήζεσλ κε θαζεγεηέο θαη εξεπλεηέο, κε κεγαιχηεξε ζρεηηθή εκπεηξία Θεζμική Καινοηομία Ζ έλλνηα ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο δελ είλαη ηφζν δηαδεδνκέλε θαη ε δηεξεχλεζή ηεο 224, απνθάιπςε φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, αλαθέξεηαη ζηηο απαξαίηεηεο πξνζαξκνγέο ησλ ζεζκψλ γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο. ηελ εξγαζία απηή, ε έλλνηα, αθελφο πξνζεγγίδεηαη σο πξνο ηελ νπζηαζηηθή ηεο δηάζηαζε, αλαθεξφκελε ζηελ έληαζε θαη ηελ πνηφηεηα ηεο αιιαγήο, θαη αθεηέξνπ σο πξνο ηε δηαδηθαζία θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ εκπνδίδνπλ ή δηεπθνιχλνπλ ηελ αλάδπζή ηεο. Οη θαηλνηφκεο αιιαγέο, ζπλήζσο είλαη ην πξντφλ ζπλεηδεηήο επηινγήο. Απφ ηελ άιιε, αληρλεχνληαη ζεζκνί πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο «θαηλνηφκνη», επεηδή δηαθνξνπνηείηαη ξηδηθά ην ζχζηεκα αμηψλ θαη πεπνηζήζεσλ ζην νπνίν ζηεξίδνληαη, απφ ην θαζηεξσκέλν 225, θαη απηνί κπνξεί λα κελ ζπληζηνχλ εζθεκκέλε αιιαγή. Καηλνηφκνο ζεζκφο, κπνξεί λα είλαη θαη ε ίδηα ε δηαδηθαζία αιιαγήο εθφζνλ πιεξεί ην θξηηήξην ηεο ξηδηθήο δηαθνξνπνίεζεο απφ αληίζηνηρεο δηαδηθαζίεο. Αθφκα, ε ζεζκηθή θαηλνηνκία, είλαη πηζαλφλ λα κε γίλεηαη απ φινπο αληηιεπηή σο ηέηνηα. Δπίζεο, πηνζεηείηαη κηα δηεπξπκέλε πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο ησλ ζεζκψλ, πνπ πεξηιακβάλεη φια ηα είδε πνπ αλαθέξζεθαλ ζηελ ελφηεηα Χο εθ ηνχηνπ, ζηελ εξγαζία απηή, δηεξεπλψληαη 223 α) Γηπισκαηηθή εξγαζία ζην πιαίζην ηνπ MSc «Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή θαη Γηαρείξηζε», ζην Σκήκα Πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, β) Δλ εμειίμεη δηδαθηνξηθή έξεπλα, ζην Σκήκα Οηθνλνκηθψλ ηεο ΝΟΠΔ, ηνπ Δζληθνχ Καπνδηζηξηαθνχ Παλεπηζηεκίνπ. 224 Κπξίσο κέζσ ειεθηξνληθψλ κεραλψλ αλαδήηεζεο, θαη επηζηεκνληθψλ πεξηνδηθψλ. 225 Αλαθέξνκαη ζε πεξηπηψζεηο, φπνπ ε πνιηηηζκηθή δηαθνξνπνίεζε δηαθνξεηηθψλ θξαηψλ, πεξηνρψλ θαη θνηλσληθψλ νκάδσλ δεκηνπξγεί ζεζκνχο πνπ δηαθνξνπνηνχληαη ζεκαληηθά απφ απηφ πνπ ζεσξείηαη ζπλεζηζκέλν ή θαζηεξψλεηαη σο νξζφδνμν. Ζ σξηκφηεηα ελφο Παξαδείγκαηνο, έγθεηηαη ζηε θχζε ηνπ θαη φρη ζηελ εκθάληζή ηνπ φπσο καο ιέεη ν Kuhn. Οη κεκνλσκέλεο απηέο πεξηπηψζεηο, θαίλεηαη φηη ζπληζηνχλ ζχιαθεο ελφο ψξηκνπ παξαδείγκαηνο ην νπνίν ζπγθξνηείηαη ηαπηφρξνλα (θαη κάιηζηα αζπληφληζηα) ζε δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ. Δδψ θάλεη ηελ εκθάληζή ηεο θαη ε έλλνηα ηεο «ζςγσπονικόηηηαρ» (synchronicity) ηνπ Carl Yung (Robert Aziz, 1999) ή ηνπ prescencing (Scharmer Ο., 2007). 66

67 παξαδείγκαηα ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο πνπ εκπίπηνπλ θαη ζηηο ηξεηο δηαζηάζεηο πνιηηηθήο (Δλφηεηα: ) Δπιλογή και Μέθοδορ Γιεπεύνηζηρ Μελεηών Πεπίπηωζηρ H ζρνιή ηνπ θνηλσληθνχ-θνλζηξνπθηηβηζκνχ (Hess, 1995), αξλείηαη ηελ θαζνιηθφηεηα ηεο ηζρχνο ησλ επηζηεκνληθψλ λφκσλ, θαη ζεσξεί φηη ε εγθπξφηεηα ή κε, ησλ επηζηεκνληθψλ δειψζεσλ, ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε θνηλσληθά δνκεκέλα θξηηήξηα. ε απηή ηε βάζε ζηεξίδεηαη θαη ε κεζνδνινγία ηεο κειέηεο πεξηπηψζεσλ. Δπηζηήκνλεο θαη δηεζλείο νξγαληζκνί έρνπλ εληνπίζεη ηε ζεκαζία ηεο δηελέξγεηαο ζεζκηθψλ ζπγθξίζεσλ κεηαμχ πεξηνρψλ κε δηαθνξεηηθή ζεζκηθή θνπιηνχξα, σο κέζν γηα ηελ ππνζηήξημε κηαο δηαδξαζηηθήο δηαδηθαζίαο πνιηηηθήο κάζεζεο (European Commission, 1999; Glachant M., 2000; Lundvall, et al., 1994; Sanderson I., 2002). Ο Agrawal (2001), επηζθνπψληαο ζρεηηθέο κε ηε Γηαρείξηζε ησλ Κνηλψλ (Management of the Commons) εκπεηξηθέο κειέηεο, ππνζηεξίδεη φηη εμαηηίαο ηνπ πιήζνπο ησλ παξαγφλησλ πνπ εκπιέθνληαη ζηελ αλάιπζε 226, είλαη πξνηηκφηεξε ε δηεξεχλεζε ελφο κεγάινπ αξηζκνχ πεξηπηψζεσλ θαη ε κεηαμχ ηνπο ζχγθξηζε (Bressers and Honigh, 1986), ζε ζρέζε κε ηελ εζηίαζε ζε έλα κφλν ή ιίγα. Μηα ηδηαηηεξφηεηα ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη ε εζηίαζή ηεο ζε ζεηηθά κφλν παξαδείγκαηα. Δκπλεπζκέλε απφ ην λόκν ηεο έιμεο 227 θαη ηε κέζνδν ηεο επαηλεηηθήο δηεξεύλεζεο (appreciative inquiry) 228 (Biggs, 2005), ε παξνχζα έξεπλα επηδηψθεη λα εζηηάζεη φρη ζηελ αληθαλφηεηα ησλ αλζξψπηλσλ θνηλνηήησλ λα βξνπλ πξαθηηθέο ιχζεηο ζηα θαζεκεξηλά ηνπο πξνβιήκαηα, αιιά ζε δσληαλά παξαδείγκαηα δεκηνπξγηθνχ πξνζδηνξηζκνχ, ελφο θνηλά απνδεθηνχ νξάκαηνο. Παξαδνρή 12 ε : «Σν θάζκα ησλ ελαιιαθηηθώλ κέιινλησλ ζηέθεη θάζε ζηηγκή κπξνζηά καο θαη ε ζθέςε καο θαζνξίδεη πνην κέιινλ ζα δήζνπκε!» 226 Σελ αλάιπζε ηε ζηεξίδεη ζε ζηαηηζηηθέο κεζφδνπο. 227 «Σα φκνηα έιθνληαη!» χκθσλα κε ην λφκν ηεο έιμεο, ην ζχκπαλ πάιιεηαη ζην ξπζκφ ηεο ζθέςεο θαη ε ζπρλφηεηα ησλ ζθέςεψλ καο, έιθεη ζθέςεηο θαη θαηαζηάζεηο αληίζηνηρεο δφλεζεο. Θεηηθέο ζθέςεηο έιθνπλ ζεηηθέο θαηαζηάζεηο, θαη αξλεηηθέο ζθέςεηο έιθνπλ νδπλεξέο θαηαζηάζεηο ( 228 (

68 Αλ θαη ε αξρηθή πξφζεζε ήηαλ ε ζε βάζνο κειέηε κηαο ηνπιάρηζηνλ πεξίπησζεο, πξαθηηθνί πεξηνξηζκνί 229, αιιά θαη ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο ειάρηζηεο, έσο θαζφινπ απ φζν γλσξίδσ δηεξεχλεζεο, ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο, κε νδήγεζαλ ζην λα πξνηηκήζσ ηελ επηζθφπεζε ελφο πιήζνπο πεξηπηψζεσλ θαηλνηφκσλ ζεζκψλ πνπ αλαδχνληαη ζε βηψζηκεο ηνπηθέο θνηλφηεηεο. Ζ εξγαζία απηή, απνζθνπεί ζε κηα πξψηε δηεξεχλεζε ησλ εθθάλζεσλ ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο πνπ ζπλαληψληαη ζε επηηπρεκέλα ηνπηθά παξαδείγκαηα βηψζηκεο αλάπηπμεο 230. Γηα ηελ αλίρλεπζε ησλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ βηψζηκεο αλάπηπμεο, ρξεζηκνπνηήζεθαλ θπξίσο ειεθηξνληθέο κεραλέο αλαδήηεζεο, 231 Δθζέζεηο Γηεζλψλ Οξγαληζκψλ θαη Δξεπλεηηθψλ Πξνγξακκάησλ, θαη άξζξα εθεκεξίδσλ. Σειηθά επηιέρζεθαλ ηνπηθέο θνηλφηεηεο Δπξσπατθψλ ρσξψλ, άιιεο εμαηηίαο ηεο ηδηαίηεξα θαιήο ηνπο επίδνζεο ζηε βηψζηκε ελεξγεηαθή δηαρείξηζε, θαη άιιεο εμαηηίαο ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ησλ ζεζκψλ πνπ έρνπλ αλαδπζεί ζην εζσηεξηθφ ηνπο. πκπιεξσκαηηθά, επηιέρζεθε λα παξνπζηαζηνχλ δχν θαηλνηφκεο γηα ηα ειιεληθά δεδνκέλα, πξνζπάζεηεο βηψζηκεο ελεξγεηαθήο δηαρείξηζεο απφ Οξγαληζκνχο Σνπηθνχο Απηνδηνίθεζεο. Ζ δηεξεχλεζε, έγηλε θπξίσο κέζσ ησλ επίζεκσλ ηζηνζειίδσλ ησλ ππφ κειέηε πεξηπηψζεσλ, ζρεηηθψλ άξζξσλ ζηηο εθεκεξίδεο θαη αλαθνξψλ δηεζλψλ νξγαληζκψλ θαη εξεπλεηηθψλ θέληξσλ. ηάιζεθαλ εξσηεκαηνιφγηα ζηνπο ππεχζπλνπο νξγαληζκνχο, κε ειάρηζηε ή εηεξνρξνληζκέλε αληαπφθξηζε. Δπίζεο, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο απαξαίηεηεο ήηαλ νη ηειεθσληθέο δηεπθξηλήζεηο. 229 πσο ην γεγνλφο φηη ε εξγαζία απηή εθπνλείηαη κέζα ζε 60 εκέξεο. Δπίζεο ε δπλαηφηεηα ζε βάζνο δηεξεχλεζεο απνκαθξπζκέλσλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ, πξνυπνζέηεη επηηφπηα έξεπλα, ηελ νπνία δελ κπνξνχζα λα θέξσ ζε πέξαο ηελ ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν ιφγσ νηθνλνκηθψλ θαη νηθνγελεηαθψλ πεξηνξηζκψλ. 230 Δπειπηζηψληαο ζε κηα βαζχηεξε κειέηε ζην κέιινλ, θαηά ηελ εθπφλεζε ηεο δηδαθηνξηθήο κνπ δηαηξηβήο, αμηνπνηψληαο ην πιαίζην αλάιπζεο ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο πνπ αλαπηχζζεηαη ζε απηήλ ηε εξγαζία γηα ηελ δηεξεχλεζε ζπγθεθξηκέλσλ πεξηπηψζεσλ. 231 Υξεζηκνπνηήζεθαλ ιέμεηο θιεηδηά φπσο «Βηψζηκε Σνπηθή Αλάπηπμε», «Δλδνγελήο Αλάπηπμε», «Οινθιεξσκέλε Αλάπηπμε», «Βηψζηκε Αλάπηπμε θαη Οξγαληζκνί Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο», «Θεζκηθή Καηλνηνκία; Σνπηθφ», «Καηλνηφκνη ζεζκνί; Σνπηθνί», «Οηθνθνηλφηεηεο», «Οηθνινγηθά ρσξηά», «Οηθνινγηθνί Γήκνη», «Πξάζηλνη Γήκνη», ζηα ειιεληθά θαη ζηα αγγιηθά. Δπίζεο, ζπκκεηείρα ζε δηάθνξα δηαδηθηπαθά θνηλσληθά δίθηπα, φπνπ επηθνηλψλεζα κε αλζξψπνπο πνπ δξαζηεξηνπνηνχληαη ζην ρψξν απηφ. 68

69 3.4 ςμπεπάζμαηα ηελ ελφηεηα απηή, παξνπζηάζηεθαλ νη βαζηθέο επηζηεκνινγηθέο θαη κεζνδνινγηθέο παξαδνρέο ηεο έξεπλαο, θαη παξνπζηάζηεθε ε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηε ζηνηρεηνζέηεζε ησλ πεξηπηψζεσλ κειέηεο, βάζεη ησλ νπνίσλ επηρεηξείηαη κηα πξψηε θαηαγξαθή θαη ζπζηεκαηηθή παξνπζίαζε ησλ δπλεηηθψλ δηαζηάζεσλ ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο. 69

70 4 ΠΑΡΟΤΙΑΗ ΚΑΙ ΥΟΛΙΑΜΟ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ηελ ελφηεηα απηή παξνπζηάδνληαη θαη ζπζηεκαηνπνηνχληαη ηα επξήκαηα απφ ηε δηεξεχλεζε ησλ πεξηπηψζεσλ κειέηεο. Γηα θάζε θαηεγνξία ηνπηθήο θνηλφηεηαο (δήκνη νξεηλνί, λεζησηηθνί, αζηηθνί, νηθνθνηλφηεηεο), παξνπζηάδεηαη ηνπιάρηζηνλ κηα πεξίπησζε. 4.1 Σοπική Αςηοδιοίκηζη και Βιώζιμη Σοπική Ανάπηςξη Οπεινοί και Ηπειπωηικοί Γήμοι και Κοινόηηηερ «ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ ΑΝΑΒΡΑ ΜΑΓΝΖΗΑ: ΠΗΛΟΣΟ ΑΝΑΠΣΤΞΖ» Ζ Αλάβξα 232, θαηλφκελν ηεο ειιεληθήο ππαίζξνπ, βξίζθεηαη ζε πςφκεηξν ρηιίσλ πεξίπνπ κέηξσλ, ζηηο δπηηθέο πιαγηέο ηεο ζξπνο θαη ζε κεγάιε απφζηαζε απφ ηηο πην θνληηλέο θσκνπφιεηο. Απνηειεί πηιόην βηώζηκεο ελδνγελνύο αλάπηπμεο γηα ηηο νξεηλέο θνηλόηεηεο ηεο Διιάδαο 233, αθνχ θαηαηάζζεηαη κεηαμχ ησλ πξψησλ Κνηλνηήησλ ζηελ Διιάδα, ζηελ πινπνίεζε έξγσλ απφ εζληθά θαη επξσπατθά πξνγξάκκαηα. Ζ Αλάβξα δηνηθείηαη απφ 9κειέο Κνηλνηηθφ πκβνχιην (Κ), κε Πξφεδξν ην Γεκήηξε Σζνπθαιά 234, ζηνλ νπνίνλ νθείιεη ζε ζεκαληηθφ βαζκφ ηεο επηηπρία ηεο. Σεθκεξίσζε Σελ ηειεπηαία δεθαεηία, θαηφξζσζε λα δηαηεξήζεη ηα δεκνγξαθηθά ηεο κεγέζε 235, εθκεδέληζε ην πνζνζηφ αλεξγίαο θαη αχμεζε ζεκαληηθά ην θαηά θεθαιήλ ηνπηθφ εηζφδεκα, 232 Ζ Αλάβξα είλαη κηα απφ ηηο 100 Καπνδηζηξηαθέο Κνηλφηεηεο, πνπ εμαηξέζεθαλ απφ ην λφκν ηνπ 1998 πεξί ζπλελψζεσλ Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ, δηφηη ζπγθέληξσλε φιεο ηηο πξνυπνζέζεηο: απνκαθξπζκέλε, ηδηφκνξθν γεσγξαθηθφ αλάγιπθν, νκνηνγέλεηα πιεζπζκνχ θαη απαζρφιεζεο, θ.α. 233 Καη ηνπ Δπξσπατθνχ Νφηνπ, ζχκθσλα κε ην Γάιιν θαζεγεηή Γεσγξαθίαο Michel Sivignon (Σζνπθαιάο Γ., Ζ Φσλή ηεο Αλάβξαο, ηεχρνο 6, 2004) 234 Ο θ. Σζνπθαιάο, εξγαδφηαλ σο επηζεσξεηήο ηεο ΓΔΖ ζηελ Αζήλα, ηελ νπνία φκσο εγθαηέιεηςε γηα λα δήζεη κηα ήξεκε δσή ζην ρσξηφ ηνπ. Δμειέγε πξψηε θνξά πξφεδξνο ηεο Κνηλφηεηαο ην 1990 θαη μεθίλεζε ηηο πξνζπάζεηεο γηα ηελ αλάπηπμε ηνπ ρσξηνχ. Αξρηθά ππήξμαλ αληηζηάζεηο, αιιά ζχληνκα θαηφξζσζε λα ηξαβήμεη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ θαηνίθσλ κε ην κέξνο ηνπ. «Σν κπζηηθφ ηεο επηηπρίαο», φπσο εμεγεί ν ίδηνο, «είλαη λα αγαπά θαλείο ηνλ ηφπν ηνπ, λα δνπιεχεη ζθιεξά θαη λα εθκεηαιιεχεηαη θάζε επθαηξία πνπ ηνπ δίλνπλ ηα εζληθά θαη ηα επξσπατθά πξνγξάκκαηα». Δπίζεο, ζεσξεί δηθαηνινγία ηελ έιιεηςε πφξσλ θαη θξίλεη σο θαζνξηζηηθφ ην ξφιν ηνπ Γεκάξρνπ ή Κνηλνηάξρε πνπ ελεξγεί κε θέθη θαη κεξάθη, ρσξίο θνκκαηηθέο θηινδνμίεο, κε ζσζηνχο ζπλεξγάηεο θαη θαιή γξακκαηεηαθή ππνζηήξημε. 235 Σν 1991, απαξηζκνχζε 900 θαηνίθνπο (βάζεη ηεο Δζληθήο Απνγξαθήο), ζηα ηέιε ηνπ 90 νη θάηνηθνη κεηψζεθαλ ζηνπο 500 ελψ ζήκεξα, δνπλ 600 πεξίπνπ κφληκνη θάηνηθνη θαη πνιίηεο είλαη εγγεγξακκέλνη ζην νηθείν δεκνηνιφγην. Πξνζηέζεθαλ 30 λέα λνηθνθπξηά κε αλζξψπνπο λεαξήο ειηθίαο. 70

71 κέζα απφ ηελ αλάπηπμε ησλ απαξαίηεησλ ππνδνκψλ, γηα ηελ ηφλσζε ηεο θηελνηξνθίαο 236. Μεηαμχ ησλ έξγσλ πνπ πινπνηήζεθαλ, ζπκπεξηιακβάλνληαη ην Πεξηβαιινληηθφ Πνιηηηζηηθφ Πάξθν 237 θαη ην Αηνιηθφ Υσξηφ, κε 24 αλεκνγελλήηξηεο, ζπλνιηθήο δπλακηθφηεηαο 17,5ΜW, ην νπνίν απνδίδεη ζηελ Κνηλφηεηα πεξίπνπ εηεζίσο 238. Δπίζεο έρεη μεθηλήζεη ε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο κηθξνχ πδξνειεθηξηθνχ εξγνζηαζίνπ ζηηο πεγέο ηεο Αλάβξαο 239. Παξάγνληεο Δπηηπρίαο Αμηνπνίεζε Δπξσπατθώλ Πξνγξακκάησλ: Ζ Αλάβξα αμηνπνίεζε ζην κέγηζην ηελ χπαξμε επξσπατθψλ θαη εζληθψλ πξνγξακκάησλ ηνπ Γ Κνηλνηηθνχ Πιαηζίνπ ηήξημεο. Αλαπηπμηαθή Δηαηξεία Κνηλόηεηαο Αλάβξαο Μαγλεζίαο (ΑΔΚΑΜ) 240 : H AEKAM ηδξχζεθε θαη ιεηηνχξγεζε ην 2000, σο Γεκνηηθή Αλαπηπμηαθή Δηαηξεία, θαη ην 2009, ηξνπνπνηήζεθε ζε Κνηλσθειή 241. Κνηλνηηθόο πληνληζκόο θαη Έιεγρνο ησλ Σνπηθώλ Οηθνλνκηθώλ Γξαζηεξηνηήησλ: Δθεί πνπ ε ειεχζεξε αγνξά αδπλαηεί λα δηαρχζεη ηελ πιεξνθφξεζε γηα επελδπηηθέο επθαηξίεο, ν Πξφεδξνο ζπκπιεξψλεη ην θελφ απηφ κέζσ ηεο ηζηνζειίδαο ηεο Κνηλφηεηαο 242. Σνπηθέο πλειεύζεηο: Πέξαλ ησλ ηαθηηθψλ ζπλεδξηάζεσλ ηνπ Κνηλνηηθνχ πκβνπιίνπ ηνπ ρσξηνχ, 243 ν Πξφεδξνο ηεο θνηλφηεηαο ζπγθαιεί ζπρλά ηνπο θαηνίθνπο ηνπ ρσξηνχ ζε άηππεο δεκφζηεο ζπλειεχζεηο. Γηαθάλεηα θαη Γεκνζηόηεηα: Οη απνθάζεηο ηεο θνηλφηεηαο, αιιά θαη νη πξνζέζεηο ηεο δεκνζηεχνληαη ζηελ ηνπηθή εθεκεξίδα, ζην δηαδίθηπν, θαη ζην θνηλνηηθφ γξαθείν. 236 Σν 99% ησλ θαηνίθσλ ηεο αζρνινχληαη κε ηελ θηελνηξνθία. 237 Γεκηνπξγήζεθε ζε έθηαζε ρψξνπ κήθνπο 4,5 ρικ. θαη θφζηηζε ζπλνιηθά , ε κειέηε θαη ε θαηαζθεπή. 238 Σν αηνιηθφ πάξθν, πινπνηήζεθε απφ ηδησηηθή ηζπαληθή εηαηξεία, ζε ηξεηο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο ηεο Αλάβξαο. Σα έζνδα, πξνέξρνληαη απφ ην ηέινο ΑΠΔ. 239 Σν έξγν πξνυπνινγίζηεθε ζην 1εθ. ( δξρ. είλαη ραξαθηεξηζηηθφ, φηη ζηελ ηνπηθή εθεκεξίδα, έσο ην 2005, ηα πνζά αλαγξάθνληαη αθφκα ζε δξρ.), κε ζπγρξεκαηνδφηεζε 40% απφ ην Τπνπξγείν Αλάπηπμεο. 240 Γηνηθείηαη απφ 5κειέο Γηνηθεηηθφ πκβνχιην. 241 Βάζεη ησλ άξζξσλ ηνπ λ.3463/ Απαληψληαο ζην εξψηεκα πνιηηψλ γηα ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ ζα κπνξνχζε λα γίλεη θάπνηνο δεκφηεο Αλάβξαο, ν Πξφεδξνο, αθνχ πξψηα πεξηγξάθεη ηελ εηθφλα ηνπ ρσξηνχ θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο, ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη: «ε κηθξή θνηλσλία ηεο Αλάβξαο [ ] θαη νη επηζθέπηεο ηεο [ ] ζα είραλ αλάγθε απφ ηηο εμήο ππεξεζίεο θαη θαηαζηήκαηα πνπ ζήκεξα δελ ππάξρνπλ: απφ έλα θνχξλν, έλα mini market, έλα θαηάζηεκα ληφπησλ πξντφλησλ θαη άιισλ εηδψλ ηνπξηζηηθνχ ελδηαθέξνληνο θαη ίζσο έλα θνκκσηήξην θαη έλα πξαηήξην θαπζίκσλ(;)». 243 Βάζεη ησλ άξζξσλ ηνπ λ.3463/2006 γηα ηελ Κχξσζε ηνπ Κψδηθα Γήκσλ θαη Κνηλνηήησλ. 71

72 Δθπαίδεπζε θαη Δλεκέξσζε: ηελ Κνηλφηεηα, δηνξγαλψλνληαη εκεξίδεο γηα ηελ ελεκέξσζε ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ ζρεηηθά κε ζέκαηα θηελνηξνθίαο, πεξηβάιινληνο, πγείαο θαη πγηεηλήο, ηνπηθήο αλάπηπμεο. Κίλεηξα Γηακνλήο: Γηα λα αληηκεησπηζηεί ην πξφβιεκα ηεο έιιεηςεο γηαηξψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ 244, ε Κνηλφηεηα παξαρσξεί δσξεάλ ζηέγε ζηνπο δαζθάινπο θαη ηνπο γηαηξνχο πνπ πξνζθέξνπλ ηηο ππεξεζίεο ηνπο ζην ρσξηφ. Κνηλσληθή Πνιηηηθή: Ζ επέθηαζε ηνπ ρσξηνχ, έγηλε κε ηελ θιήξσζε θηελψλ αγξνηεκαρίσλ ζε άζηεγνπο θαηνίθνπο ηνπ ρσξηνχ. Κηλεηνπνίεζε Δζεινληώλ: εκαληηθή έρεη ππάξμεη ε εζεινληηθή ζπλεηζθνξά απιψλ αλζξψπσλ αιιά θαη επηζηεκφλσλ, θίισλ θαη ζαπκαζηψλ ηνπ ρσξηνχ. Γπλακηθή ειθπζηώλ πνιύπινθσλ ζπζηεκάησλ 245 θαη Υαξηζκαηηθή Ηγεζία: Ζ πνηφηεηα θαη ε δχλακε ηνπ νξάκαηνο ηνπ Πξνέδξνπ ηεο Κνηλφηεηαο, έδσζε θαζνξηζηηθή ψζεζε ζηελ αλαπηπμηαθή απνγείσζε ηνπ ρσξηνχ, κάιηζηα πξνο κηα θαηεχζπλζε πνπ αμηνπνηεί ζπλεηά ηνπο ηνπηθνχο θπζηθνχο πφξνπο θαη ζέβεηαη ην πεξηβάιινλ. Βαζεηά γλώζε ηεο ηνπηθήο θνπιηνύξαο: Ο Πξφεδξνο, θαηαγφηαλ απφ ηελ Αλάβξα, θη έηζη είρε κηα βαζεηά ελζπλαίζζεζε ηεο ηδηαηηεξφηεηαο ηνπ ηφπνπ θαη ησλ θαηνίθσλ. Κνηλσληθό θεθάιαην: Ζ κηθξή έθηαζε ηνπ ρσξηνχ θαη ν κηθξφο ηνπ πιεζπζκφο, βνεζνχλ ζην ρηίζηκν πςεινχ θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ κέζα απφ ηζρπξά θνηλσληθά δίθηπα. 244 Σν ζρνιείν ζήκεξα απαξηζκεί πεξίπνπ 30 παηδηά. 245 Ζ έλλνηα ηνπ ειθπζηή (attractor), ρξεζηκνπνηείηαη ζηε ζεσξία ηνπ Υάνπο γηα λα θαηαδείμεη αλεπαίζζεηνπο παξάγνληεο πνπ δίλνπλ ψζεζε ζην ζχζηεκα πξνο ζπγθεθξηκέλεο θαηεπζχλζεηο. 72

73 4.1.2 Νηζιωηικοί Γήμοι και Κοινόηηηερ «SAMSØ (ΓΑΝΗΑ)» 246 Σν λεζάθη Samsø ηεο Γαλίαο, βξίζθεηαη ζηε Βφξεην Θάιαζζα, αλάκεζα ζηε ρεξζφλεζν Jutland θαη ην λεζί ηεο Εειαλδίαο. Δθηείλεηαη ζε πεξηνρή 114km 2 θαη θηινμελεί θαηνίθνπο, ησλ νπνίσλ ε βαζηθή νηθνλνκηθή ελαζρφιεζε, είλαη ε γεσξγία θαη ν ηνπξηζκφο θαη ηειεπηαία νη αλαλεψζηκεο πεγέο ελέξγεηαο. Ζ Γαλία, κε km 2 έθηαζε θαη 5,5εθ. θαηνίθνπο, είλαη κηα πινχζηα, ππθλνθαηνηθεκέλε ρψξα κε πςειφ βηνηηθφ επίπεδν. ζνλ αθνξά ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ελεξγεηαθνχ ηεο ζπζηήκαηνο, ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηνλ άλζξαθα θαη ηνλ άλεκν, θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ηδηαίηεξα απνθεληξσκέλε δνκή θαη πςειφ βαζκφ ζπλεηαηξηζηηθήο ή δεκνηηθήο ηδηνθηεζίαο. Δπίζεο, ε Γαλία έρεη καθξά παξάδνζε θνηλνηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη εκπινθήο ησλ πνιηηψλ ζε ζέκαηα ΑΠΔ (Sorensen et al., 2001; Predac, 2003) 247. Δπίζεο, θαζνξηζηηθήο ζεκαζίαο ππήξμε ε θπβεξλεηηθή ππνζηήξημε. Ο Γαλέδηθνο θπβεξλεηηθφο θνξέαο ελέξγεηαο (Danish Energy Authority) πνπ ηδξχζεθε ην 1976, εμέδσζε απφ λσξίο νδεγίεο θαη νξγάλσζε έλα ζχζηεκα ζεζκψλ, γηα ηελ θαιχηεξε παξαγσγή θαη δηαλνκή ηεο ελέξγεηαο 248. Οη Οξγαληζκνί ηεο απηνδηνίθεζεο, ζπκκεηέρνπλ καδί κε ην θξάηνο ζηε ιήςε απνθάζεσλ γηα ελεξγεηαθά ζέκαηα (ΗΔΑ, 2006). 246 Πεγέο: (Jorgensen P.J, 2007) 247 Δμαηηίαο ηεο ζπλεηαηξηζηηθήο παξάδνζεο, ην επίπεδν απνδνρήο γηα ηηο ΑΠΔ, ήηαλ εμαηξεηηθά πςειφ. 248 Πξφζθαηα ζεζκνζέηεζε επηδνηήζεηο γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο θαη πξάζηλνπο θφξνπο (oη ηηκέο νηθηαθήο θαηαλάισζεο ειεθηξηζκνχ, είλαη νη ςειφηεξεο ζηνλ θφζκν, εμαηηίαο ησλ πςειψλ ελεξγεηαθψλ θφξσλ), πξνσζεί ηελ απειεπζέξσζε ηεο αγνξάο ειεθηξηζκνχ θαη θπζηθνχ αεξίνπ θαη ηελ εηζαγσγή ζπζηήκαηνο πνζνζηψζεσλ γηα ηελ παξαγσγή CO 2. Έλα πνηθίιν κίγκα πνιηηηθψλ έρεη αλαπηπρζεί δηαρξνληθά, φπσο επελδχζεηο ζε έξεπλα θαη αλάπηπμε γηα ηηο ΑΠΔ, ζρέδηα ζηήξημεο θεθαιαηνπρηθψλ επελδχζεσλ, επελδπηηθά θίλεηξα, ζχζηεκα feed-in tariff θ.ιπ.. Πξφζθαηα, θαηαξγήζεθαλ νη επηδνηήζεηο ησλ ΑΠΔ, αθνχ θξίζεθε φηη πιένλ ε αγνξά δελ ρξεηάδεηαη εμσηεξηθή ζηήξημε (ΗΔΑ, 2006). 73

74 Σεθκεξίσζε Σν Samsø θέξδηζε ην 1997 ζηνλ εζληθφ δηαγσληζκφ Denmark s Renewable Energy Island, ν νπνίνο αθνξνχζε ηε κεηαηξνπή ηνπ πθηζηάκελνπ ελεξγεηαθνχ ζπζηήκαηνο (ειεθηξηζκνχ θαη ζέξκαλζεο) θαη ηελ εθ λένπ αλάπηπμή ηνπ ζηε βάζε ησλ ΑΠΔ, ην πξαζίληζκα ησλ κεηαθνξψλ θαη ηε κεηαβνιή ησλ θαηαλαισηηθψλ πξνηχπσλ, κέζα ζε 10 ρξφληα 249. Σν λεζί, κέζα ζε 8 ρξφληα, θαηφξζσζε ηελ πιήξε απεμάξηεζε ηεο παξαγσγήο ειεθηξηζκνχ απφ ηα ζπκβαηηθά θαχζηκα, σζηφζν ήηαλ ιηγφηεξν επηηπρεκέλν ζηνπο ππφινηπνπο ζηφρνπο. Ζ κεγαιχηεξε κάιηζηα δπζθνιία, ήηαλ ε κεηαβνιή ησλ πξνηχπσλ θαηαλαισηηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ θαηνίθσλ ηνπ λεζηνχ 250. Χζηφζν, ε πεξίπησζε ηνπ Samsø παξακέλεη παξαδεηγκαηηθή. Μάιηζηα, πνιχ ζεκαληηθέο ήηαλ νη έκκεζεο επηπηψζεηο απφ ην φιν εγρείξεκα ζηελ ηνπηθή αλάπηπμε θαη ηδηαίηεξα ηνλ «ηνπξηζκφ βηψζηκεο ελέξγεηαο» (renewable energy tourism), ζην ρηίζηκν ηνπηθήο ηθαλφηεηαο, θαη ζηελ ελδπλάκσζε ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο κεηαμχ ησλ θαηνίθσλ ηνπ λεζηνχ 251. Παξάγνληεο Δπηηπρίαο Δζληθή Πξσηνβνπιία γηα ηνλ Σνπηθό Πεηξακαηηζκό κε ΑΠΔ θαη Κξαηηθή Τπνζηήξημε από Κεληξηθή θαη Σνπηθή Κπβέξλεζε πλεξγαηηθή θαη όρη αληαγσληζηηθή δηάζεζε: Αλ θαη ην ίδην ην πξφγξακκα ήηαλ πξντφλ κηαο αληαγσληζηηθήο δηαδηθαζίαο, νη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ ελεπιάθεζαλ, θάησ απφ έλα ζπιινγηθφ φξακα, ζπλεξγαηηθά θαη φρη αληαγσληζηηθά ζην έξγν. Γπλακηθή ειθπζηώλ πνιύπινθσλ ζπζηεκάησλ: Σελ ηδέα γηα ηε ζπκκεηνρή ηνπ Samsø ζην δηαγσληζκφ, είρε έλαο κεραληθφο 252 ν νπνίνο δελ δνχζε ζην λεζί, αιιά πίζηεπε πσο ζα ήηαλ έλαο θαιφο ππνςήθηνο. Άιιν έλα πξφζσπν θιεηδί ζην φιν εγρείξεκα, ήηαλ ν Soeren Hermansen, ν νπνίνο, αξρηθά ήηαλ ν κνλαδηθφο ππάιιεινο ηνπ πξνγξάκκαηνο. Σν δπλαηφ ηνπ ζεκείν, ήηαλ φηη γλψξηδε πνιχ θαιά ηνπο θαηνίθνπο θαη ηελ θνπιηνχξα ηνπο. Πήξε πξνζσπηθά ην ξφιν ηνπ θαη έθαλε φ,ηη θαιχηεξν κπνξνχζε γηα λα βξεη ηνπο 249 Πξηλ απφ απηφ, ην λεζί δελ είρε δηθνχο ηνπο ζπκβαηηθνχο πφξνπο. Απηνί κεηαθέξνληαλ κε ηάλθεξ, ελψ γηα ηελ παξνρή ππεξεζηψλ ειεθηξηζκνχ, ην λεζί ήηαλ ζπλδεδεκέλν κε ηελ επεηξσηηθή ρψξα. 250 Δθηηκήζεθε φηη ε εμνηθνλφκεζε ελέξγεηαο ζεσξήζεθε απφ ηνπο θαηνίθνπο ηδησηηθή ππφζεζε πνπ δε κνηξάδεηαη ηηο ίδηεο πνηφηεηεο ζπλεξγαζίαο θαη αιιειεμάξηεζεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε θαηαζθεπή θαη ιεηηνπξγία ησλ αλεκνγελλεηξηψλ. 251 Υαξαθηεξηζηηθφ είλαη επίζεο, φηη ην Samsø, εμαηξέζεθε απφ ηε ρέδην Γηνηθεηηθήο κεηαξξχζκηζεο πνπ έιαβε ρψξα ζηε Γαλία ην Απηφο ζπλέηαμε ηε κειέηε ε νπνία ππνβιήζεθε ζην δηαγσληζκφ. 74

75 θαηάιιεινπο ζπκκάρνπο κεηαμχ ησλ θχθισλ πνπ δηακνξθψλνπλ ηελ ηνπηθή θνηλή γλψκε. Δπξύ δίθηπν Δκπιεθνκέλσλ: Σν έξγν ζηεξίρηεθε πξσηίζησο ζηελ θηλεηνπνίεζε θνξέσλ θαη δηθηχσλ πνπ ήδε δξαζηεξηνπνηνχληαλ ζην λεζί, εληζρχνληαο κε απηφλ ηνλ ηξφπν ηελ αμηνπηζηία ηνπ εγρεηξήκαηνο. Γηεπξπκέλε πκκεηνρή Πνιηηώλ: Σν ζχλνιν ησλ πνιηηψλ, πξνζθιήζεθαλ λα ζπκκεηέρνπλ απφ ηελ αξρή, ζε κηα εθ ησλ θάησ πξνο ηα άλσ πξνζέγγηζε ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ πνπ αθνξνχζαλ ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ έξγνπ. Πνιινί ήηαλ νη θάηνηθνη πνπ απνθάζηζαλ είηε αηνκηθά, είηε κέζσ ζπλεηαηξηζκψλ λα εκπιαθνχλ θαη επελδπηηθά ζην έξγν. Απηνί ζπκκεηείραλ πεξηζζφηεξν ζηηο ΓΛΑ. Υαιαξή Οξγαλσηηθή Γνκή: Σν έξγν, δελ ραξαθηεξηδφηαλ απφ ηδηαίηεξε απζηεξφηεηα γηα ηελ πινπνίεζή ηνπ. Αληίζεηα, πξνζαξκνδφηαλ ζηηο δπζθνιίεο 253 θαη ηηο ζπλζήθεο, θαη εμειηζζφηαλ δηαρξνληθά, αλάινγα κε ηηο αλάγθεο θαη ηε δπλακηθή ησλ ζπκκεηερφλησλ. ύζηαζε Δηδηθώλ Οξγαληζκώλ: Σν 1997, ηδξχζεθε ην Samsø Energy-and Environment Office κε εηαίξνπο ην Γαλέδηθν Φνξέα Δλέξγεηαο (Danish Energy Agency), ηελ Πεξηθεξεηαθή Αξρή ηνπ Άξρνπο (Arhus Regional Authority) θαη ην Γήκν ηνπ Samsø 254, κε ζθνπφ ηελ πξνψζεζε ηεο πινπνίεζεο ηνπ έξγνπ ζην λεζί. Σν 1998, ηδξχζεθε ε Δλεξγεηαθή Δπηρείξεζε ηνπ Samsø (Samsø Energy Company), κε ζθνπφ ηελ πινπνίεζε ησλ έξγσλ ΑΠΔ. Αξκνδηφηεηα θαη ησλ δχν θνξέσλ, ήηαλ επίζεο ε δηνξγάλσζε ζπλαληήζεσλ θαη ελεκεξσηηθψλ θακπάλησλ. Δπξύηεξε πγθπξία Πνιηηηθήο: Σν Πξφγξακκα Renewable Energy Island, ππήξμε απφ ην , κέξνο ηνπ Δπξσπατθνχ Πξνγξάκκαηνο ALTENER ην νπνίν επηδνηνχζε ψξηκα έξγα ΑΠΔ. Μνηξαζκέλε επελδπηηθή επζύλε: Σν πξφγξακκα δελ είρε ζηαζεξφ πξνυπνινγηζκφ. Αξρηθά, πφξνη δηνρεηεχηεθαλ απφ ην Γαλέδηθν Φνξέα Δλέξγεηαο, ηελ Πεξηθέξεηα ηνπ Άξρνπο θαη ην Γήκν ηνπ Samsø. Χζηφζν, ε πιεηνςεθία ησλ επελδχζεσλ έγηλε απφ ηνπο ληφπηνπο θαηνίθνπο 255. Γεκνζηόηεηα: Σα απνηειέζκαηα ηνπ έξγνπ, θνηλνπνηνχληαλ ηαθηηθά, ηφζν ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ γηα ηελ ελδπλάκσζε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπο, φζν θαη ζε παγθφζκην επίπεδν. 253 Σα ζεκαληηθφηεξα εκπφδηα, αθνξνχζαλ ηελ αληίζηαζε νηθνινγηθψλ νξγαλψζεσλ γηα ηελ εγθαηάζηαζε αλεκνγελλεηξηψλ ζην ζαιάζζην ρψξν. 254 Άιινη εηαίξνη ήηαλ ην Δπηρεηξεκαηηθφ Φφξνπκ (Samsø Business Forum) θαη ν χιινγνο Αγξνηψλ (Samsø Farmers Association) ηνπ Samsø, θαη ην Γαλέδηθν Τπνπξγείν Δλέξγεηαο. 255 Σν πξφγξακκα αξρηθά θνζηνινγήζεθε ζηα 78,7εθ κε 9,1εθ θξαηηθήο ζπκκεηνρήο. Σειηθά θφζηηζε 57,3εθ, εθ ησλ νπνίσλ ηα 4εθ πξνέξρνληαλ απφ θξαηηθέο επηδνηήζεηο. 75

76 Αλαθνξέο: Ζ εθπφλεζε θαη δεκνζίεπζε αλαθνξψλ πνπ απνηχπσλαλ ηελ θαηάζηαζε θαη ηε δηαδξνκή ηνπ έξγνπ, ζπλέβαιαλ απνθαζηζηηθά ζηελ επηηπρία ηνπ. Δθπαίδεπζε θαη Δλεκέξσζε: Απφ λσξίο ελεκεξψζεθαλ νη πνιίηεο γηα ζέκαηα πνπ αθνξνχζαλ ηηο αλαλεψζηκεο ηερλνινγίεο, ηα ηερληθά θαη νηθνλνκηθά ηνπο ραξαθηεξηζηηθά, θαζψο θαη ηνπο δπλεηηθνχο ξφινπο κέζα απφ ηνπο νπνίνπο ζα κπνξνχζαλ λα εκπιαθνχλ ζην έξγν. Σν 1998, δηνξγαλψζεθε κηα έθζεζε ΑΠΔ. Δπίζεο, εθπαηδεχηεθε θαη πηζηνπνηήζεθε κηα νκάδα εκπφξσλ, επηρεηξεκαηηψλ, θαη ηερληθψλ ζε θιάδνπο ζπλαθείο γηα ηελ θαιχηεξε πξνψζεζε ησλ ζπζηεκάησλ ΑΠΔ θαη ησλ κεζφδσλ νηθηαθήο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Αθφκε, νξγαλψζεθαλ θαη νίθνλ επηζθέςεηο απφ ελεξγεηαθνχο ζπκβνχινπο γηα ηελ εμνηθείσζε ησλ θαηνίθσλ κε ηα λέα ζπζηήκαηα θαη ηνπο ηξφπνπο εμνηθνλφκεζεο ελέξγεηαο. Αλαγλώξηζε πνιιαπιώλ ξόισλ πνιηηώλ: Οκάδα ζηφρνο ήηαλ φινη νη θάηνηθνη ηνπ λεζηνχ, ηνπο νπνίνπο ην έξγν αληηκεηψπηζε κέζα απφ πνηθίινπο ξφινπο, σο πνιίηεο, θαηαλαισηέο, ηδηνθηήηεο ζπηηηψλ θαη πεξηνπζηψλ. Δξγαιεία Πνιηηηθήο: Ζ θπβέξλεζε, ζεζκνζέηεζε απφ λσξίο έλα κίγκα εξγαιείσλ γηα ηε ζηαδηαθή πξνψζεζε ησλ ΑΠΔ, δεκηνπξγψληαο έλα επλντθφ πεξηβάιινλ γηα ηελ αλάπηπμή ηνπο, κέζσ θηλήηξσλ θαη θξαηηθψλ επηδνηήζεσλ. Γηαρείξηζε Γλώζεο: Σν 2007, ηδξχζεθε ε Samsø Energy Academy, κε απνζηνιή ηελ έξεπλα, ηελ εθπαίδεπζε θαη ηελ θαηάξηηζε ζε ζέκαηα ΑΠΔ 256. Σα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλψλ θνηλνπνηνχληαη ηφζν ζηνλ ηνπηθφ πιεζπζκφ αιιά θαη παγθνζκίσο. Κνηλσληθό Κεθάιαην: Σν κηθξφ κέγεζνο ηνπ Samsø, επλνεί ηελ θνηλσληθή δηθηχσζε. Οη πεξηζζφηεξνη θάηνηθνη γλσξίδνληαη κεηαμχ ηνπο θαη ν βαζκφο εκπηζηνζχλεο κεηαμχ ηνπο είλαη πςειφο. 256 Δθεί θηινμελνχληαη θαη νη νξγαλψζεηο Samsø Energy Company, Energy Service Denmark, Samsø Energyand Environment Office. 76

77 ΚΟΙΝΟΣΗΣΑ ΑΓΙΟΤ ΕΤΣΡΑΣΙΟΤ-ΠΡΩΣΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΡΑΙΝΟ ΝΗΙ 257 Σν λεζί ηνπ Ατ-ηξάηε επηιέρηεθε απφ ην ηέσο Τπνπξγείν Αλάπηπμεο γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζε ηνπ πξψηνπ πεηξάκαηνο «πξάζηλνπ» λεζηνχ ζηελ Διιάδα 258, θαηά ην πξφηππν ηνπ SAMSØ. Σν ζχλνιν ηεο επέλδπζεο ζα αλέιζεη ζηα 3εθ. θαη ζα αθνξά λέεο αλαλεψζηκεο ηερλνινγίεο θσηνβνιηατθψλ θαη αλεκνγελλεηξηψλ. ην ζηάδην απηφ εθπνλείηαη ε ηειηθή κειέηε απφ ην Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, ελψ αλακέλεηαη ε δεκνπξάηεζε ησλ έξγσλ κεηά ην θαινθαίξη ηνπ Απφ ην 2011, ην λεζί ζα είλαη ην πξψην κε ζπλδεδεκέλν κε ην εζληθφ δίθηπν ειεθηξηζκνχ ειιεληθφ λεζί, ην νπνίν ζα θαιχπηεη ηηο ελεξγεηαθέο ηνπ αλάγθεο, 100% απφ ΑΠΔ. ην λεζί έρεη ήδε εγθαηαζηαζεί κηα κηθξή αλεκνγελλήηξηα 25KWh θαη πξνβιέπεηαη ζε ζπλεξγαζία κε ην ΣΔΗ Ζξαθιείνπ Κξήηεο, ε εγθαηάζηαζε ελφο πβξηδηθνχ ζηαζκνχ παξαγσγήο ξεχκαηνο απφ αηνιηθή ελέξγεηα θαη πδξνζηξφβηιν. Σν «πξαζίληζκα ηεο ελέξγεηαο», ζα επεθηαζεί κειινληηθά θαη ζε άιια λεζηά! Καηλνηόκνη Θεζκνί: Σνπηθόο πεηξακαηηζκόο κε ΑΠΔ: Ο πεηξακαηηζκφο κε λέεο ηερλνινγίεο, ζπρλά πξνυπνζέηεη ηελ ελζάξξπλζε θαη ππνζηήξημή ηνπο απφ ηελ Κξαηηθή Κεληξηθή Γηνίθεζε. Δπξύ δίθηπν ζπκκεηερόλησλ: Ζ επηηπρία ησλ ηνπηθψλ πεηξακάησλ, εμαξηάηαη ζεκαληηθά απφ ηελ αμηνπνίεζε θαη ζχλζεζε ηεο πξνυπάξρνπζαο εκπεηξίαο θαη γλψζεο δηαθνξεηηθψλ θνξέσλ θαη ηελ πξνζαξκνγή ηνπο ζηηο ηνπηθέο ζπλζήθεο. ην έξγν ζπκκεηέρνπλ, ην Τπνπξγείν Αληαγσληζηηθφηεηαο, ε Κνηλφηεηα Ατ-ηξάηε, ε ΓΔΖ, ην Δζληθφ Μεηζφβην Πνιπηερλείν, ην ΚΑΠΔ, ην Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. 257 Πεγέο: Σν Τπνπξγείν επέιεμε ηνλ Ατ-ηξάηε αλάκεζα ζηε Μήιν, ηε Νίζπξν θαη ηελ Σήιν. Απηφ πνπ δηαθνξνπνίεζε ηνλ Ατ-ηξάηε έλαληη ησλ άιισλ, ήηαλ ε εμαηξεηηθά κηθξή έθηαζε ηνπ λεζηνχ, κφιηο 42 ηεηξαγσληθά ρηιηφκεηξα, ν κηθξφο ηνπ πιεζπζκφο: πεξίπνπ 260 θάηνηθνη θαη ε χπαξμε ηερληθν-νηθνλνκηθήο κειέηεο ηελ νπνία είρε εθπνλήζεη ζην παξειζφλ ε Κνηλφηεηα, ζε ζπλεξγαζία κε ηε Ννκαξρία Λέζβνπ θαη ην Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ. Άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ επλφεζε ηελ επηινγή ηνπ Αγίνπ Δπζηξαηίνπ αιιά θαη ηελ εθαξκνγή ηερλνινγηψλ απφ ΑΠΔ, ήηαλ νη ειεγρφκελεο ελεξγεηαθέο αλάγθεο ηνπ λεζηνχ (εηήζηα δήηεζε MWh θαη κέζε εκεξήζηα θαηαλάισζε 4 MWh). Αλάινγεο πξσηνβνπιίεο αλέιαβαλ ην λεζί Πέιβνξκ (75% αηνιηθή θαη ειηαθή)ζηε Γεξκαλία, Ράζιηλ(75% αηνιηθή) ζηελ Ηξιαλδία θαη Ρενπληφλ (55% λεξά θαη βηνκάδα) ζηε Γαιιία. Δλψ 100% πξάζηλα είλαη κφλν ην SAMSØ, ην King Island ζηελ Απζηξαιία, θαη ην Utsira ζηε Ννξβεγία. 77

78 4.2 Οικοκοινόηηηερ-Οικολογικά Υωπιά Οικολογικοί Οικιζμοί 259 «BedZED» (Λονδίνο)» 260 Σν Beddingon Zero Energy Development, είλαη έλαο νηθηζκφο κε 100 θαηνηθίεο, θηίξηα γηα εκπνξηθή ρξήζε, εθζεζηαθφ θέληξν, παηδηθφ ζηαζκφ, δηακέξηζκα γηα επίδεημε ηνπ εζσηεξηθνχ ησλ ζπηηηψλ ζηνπο επηζθέπηεο θ.α θνηλφρξεζηνπο θαη δεκφζηνπο ρψξνπο. Βξίζθεηαη ζην Sutton ηνπ Λνλδίλνπ, δηαζέηεη εμαηξεηηθφ νδηθφ δίθηπν, δχν ζηαζκνχο ηξέλνπ ζε θνληηλή απφζηαζε, δχν γξακκέο ιεσθνξείσλ θαη ηξακ, θαη ην ζεκαληηθφηεξν, ζπληζηά έλα πξφηππν ελεξγεηαθήο δηαρείξηζεο ην νπνίν, ζηεξίδεηαη θπξίσο ζηε ρξήζε θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ θαη βηνκάδαο. Σν θαηλνηφκν επξσπατθφ ρσξηφ, πνπ έρεη πάξεη πιήζνο βξαβείσλ 261, ζπλνιηθά θφζηηζε 15,7εθ ιίξεο, θαη ε θαηαζθεπή ηνπ δηήξθεζε απφ ην Παξάγνληεο Δπηηπρίαο Γπλακηθή ειθπζηώλ πνιύπινθσλ ζπζηεκάησλ: Σελ πξσηνβνπιία γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ νηθνινγηθνχ νηθηζκνχ, είρε ε αγγιηθή WWF, ε νπνίν αλέιαβε ην ζπληνληζκφ ησλ εκπιεθνκέλσλ θνξέσλ. Δπξύ Γίθηπν Δκπιεθνκέλσλ: ηε δεκηνπξγία ηνπ νηθνινγηθνχ ρσξηνχ ζπκκεηείραλ θξαηηθνί θνξείο ηεο θεληξηθήο δηνίθεζεο θαη ηεο ηνπηθήο απηνδηνίθεζεο, βηνκήραλνη, θαηαζθεπαζηηθέο εηαηξείεο, ην βξεηαληθφ WWF, αξρηηεθηνληθά γξαθεία θαη πεξηβαιινληηθνί ζχκβνπινη. 259 Άιινη επηηπρεκέλνη νηθνινγηθνί νηθηζκνί είλαη ε Ithaca ζηε Νέα Τφξθε θαη ην Οηθνινγηθφ Υσξηφ ζηελ έξεκν (!) ηνπ Νέγθεβ ηνπ Ηζξαήι. Μηα ζεκαληηθή πξσηνβνπιία ζην πεδίν απηφ έρεη μεθηλήζεη ην Σκήκα Κνηλνηήησλ θαη Σνπηθήο Κπβέξλεζεο ηνπ Λνλδίλνπ (Department for Communities and Local Government), ην νπνίν ζρεδηάδεη ηελ θαηαζθεπή κηθξψλ νηθνινγηθψλ νηθηζκψλ ησλ θαηνηθηψλ. Υαξαθηεξηζηηθά ησλ νηθηζκψλ ζα είλαη νη κεδεληθέο εθπνκπέο δηνμεηδίνπ ηνπ άλζξαθα, ε θηελή θαηνηθία ζε πνζνζηφ 30-50%, ε νινθιεξσκέλε πνιενδφκεζε θαη ρσξνζέηεζε ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ε δηαζχλδεζε κε αζηηθά θέληξα Πεγέο: Βηνθιηκαηηθψλ ηερληθψλ, ζρεδηαζκνχ ελεξγεηαθά βηψζηκσλ θηηξίσλ, θαηαζθεπαζηηθψλ ππεξεζηψλ, ζρεδηαζκνχ νηθηζκψλ θ.α. 78

79 Δπξύηεξε πγθπξία Πνιηηηθήο: Δπλντθή ήηαλ ε δέζκεπζε ηεο Βξεηαληθήο θπβέξλεζεο γηα ηε ιήςε κέηξσλ γηα ηελ εμνηθνλφκεζε ηεο ελέξγεηαο ζηνλ θηηξηαθφ ηνκέα. Δπλντθέο πλζήθεο Αγνξάο Γεο: Ζ έθηαζε ζηελ νπνία ρηίζηεθε ν νηθηζκφο, αλήθε ζην Γήκν ηνπ Sutton, ν νπνίνο ηελ πνχιεζε ζηελ εηαηξεία πνπ αλέιαβε ηελ θαηαζθεπή ηνπ έξγνπ (Peabody Trust), ζε ηηκέο ρακειφηεξεο απφ εθείλεο ηεο αγνξάο, ιφγσ ηεο θηιηθήο ηνπ πεξηβαιινληηθήο δηάζηαζεο. Θεζκνί Κνηλνηηθήο Ιδηνθηεζίαο θαη Κνηλήο Υξήζεο: Τπάξρνπλ απηφκαηα ζεκεία δηάζεζεο ειεθηξηθψλ νρεκάησλ αιιά θαη δεκφζην ειεθηξηθφ φρεκα ειεπζέξαο ρξήζεο. ζνη ηδηνθηήηεο ζπηηηψλ ην επηζπκνχλ, κπνξνχλ λα θαιιηεξγνχλ βηνινγηθά πξντφληα ζηηο εθηάζεηο ζηα πεξίρσξα ηνπ νηθηζκνχ. Δξγαιεία πνιηηηθήο: Έλα θαηλνηφκν εξγαιείν πνπ εθαξκφδεηαη ζην BedZED, είλαη ην carpooling 262, δειαδή ε θνηλή ρξήζε ηδησηηθψλ νρεκάησλ απφ ηνπο θαηνίθνπο ηνπ νηθηζκνχ γηα ηηο κεηαθνξέο ηνπο. Δπίζεο, νη θάηνηθνη βηνθιηκαηηθψλ ζπηηηψλ επλννχληαη απφ θνξναπαιιαγέο. 262 Δθαξκφδεηαη θαη ζε άιιεο ρψξεο φπσο ε Οιιαλδία. Ζ εθαξκνγή ηνπ είλαη ηδηαίηεξα ρξήζηκε, ηδηαίηεξα γηα ηε κεηαθνξά θαηνίθσλ απνκαθξπζκέλσλ πεξηνρψλ ρσξίο επαξθέο δίθηπν δεκφζησλ ζπγθνηλσληψλ (π.ρ. βφξεηα πξνάζηηα ηεο Αζήλαο- Κξπνλεξίνπ, Βαξπκπφκπεο θαη αιινχ). 79

80 4.2.2 Πνεςμαηικέρ και Δναλλακηικέρ Κοινόηηηερ «DAMANHUR (ΗΣΑΛΗΑ)» 263 Ζ νηθν-θνηλφηεηα ηεο Οκνζπνλδίαο ηνπ Damanhur, 264 βαζηζκέλε ζε εζηθέο θαη πλεπκαηηθέο αμίεο, ηδξχζεθε ην , θαη εθηείλεηαη ζε κηα πεξηνρή ησλ 5.000km 2, ζηε βφξεην Ηηαιία 266 φπνπ θαη θηινμελνχληαη πεξίπνπ κφληκνη θάηνηθνη. Άιινη 400 ππνζηεξηθηέο ηεο, δνπλ ζηε γχξσ πεξηνρή. Απηφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ θνηλφηεηα, (φπσο θαη ηηο άιιεο πλεπκαηηθέο θαη ελαιιαθηηθέο θνηλφηεηεο) είλαη έλα ξηδηθά δηαθνξνπνηεκέλν ζχζηεκα αμηψλ 267. Πξνσζεί κηα θνπιηνχξα εηξήλεο θαη αλάπηπμεο θαη έλα φξακα γηα ην ηδαληθφ πνπ επηηπγράλεηαη κέζα απφ ρεηξνπηαζηέο ελέξγεηεο, αιιειεγγχε, εζεινληηζκφ, ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ, θαιιηηερληθή δεκηνπξγία, θνηλσληθή θαη πνιηηηθή δέζκεπζε. Σν Damanhur θηινδνμεί λα απνηειέζεη έλα κνληέιν ελαιιαθηηθήο αλάπηπμεο ηεο αλζξσπφηεηαο, κέζα απφ ην ρηίζηκν κηαο λέαο θνπιηνχξαο. Σεθκεξίσζε ήκεξα ε Οκνζπνλδία, έρεη θαηαθηήζεη έλα ζεκαληηθφ βαζκφ απηάξθεηαο γηα ηελ θάιπςε ησλ ελεξγεηαθψλ ηεο αλαγθψλ 268, ζην πξνζερέο κέιινλ, ζρεδηάδεηαη ε εγθαηάζηαζε θσηνβνιηατθψλ πάλει, ζε έθηαζε 4km 2 (500kW) θαη ε δεκηνπξγία Δλεξγεηαθνχ Κέληξνπ 263 Πεγέο: Γαλείζηεθε ην φλνκα ηεο νκψλπκεο πφιεο ηεο Αηγχπηνπ. ηα Αηγππηηαθά, ε ιέμε ζεκαίλεη «ε θαηνηθία ηνπ Horus πνπ ήηαλ αξραία αηγππηηαθή ζεφηεηα. Αξγφηεξα ε ιέμε «Horus» εξκελεχηεθε σο γεξάθη (Falcon), θαη γηλφηαλ αληηιεπηή σο «ν απφκαθξνο» ή «εθείλνο πνπ είλαη πάλσ απ φια». Γεξάθη, είλαη θαη ην «πλεπκαηηθφ φλνκα» ηνπ ηδξπηή ηεο Κνηλφηεηαο, Oberto Airaudi. 265 Ηδξχζεθε απφ κηα νκάδα ησλ 12 αηφκσλ, κε πξσηεξγάηε ηνλ θηιφζνθν θαη ζεξαπεπηή Oberto Airaudi, φξακα ηνπ νπνίνπ ήηαλ ε πξαθηηθή εθαξκνγή πλεπκαηηθψλ αμηψλ κέζα απφ ηελ θαζεκεξηλή δσή. 266 ηελ θνηιάδα αλάκεζα ζην Valchiusella θαη ην Alto Canavese, βνξεηναλαηνιηθά ηνπ Σνξίλν θαη ζηνπο αιπηθνχο πξφπνδεο ηνπ Πηεληκφληε. 267 Θεσξνχλ ηε γε, σο έλα δσληαλφ νξγαληζκφ, (ζπκίδνπκε εδψ ηε ζεσξία ηνπ James Lovelock, γηα ηε «γαία» (1979) ηνλ νπνίνλ νθείινπκε λα ζεβφκαζηε θαη λα πξνζηαηεχνπκε. Πξαθηηθά απηφ ζπλεπάγεηαη αλάιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, θάζε έξγνπ πνπ πινπνηείηαη ζηελ θνηλφηεηα. 268 Καιχπηεη ην 35% ησλ αλαγθψλ ζε ππεξεζίεο ειεθηξηζκνχ, απφ ηε ρξήζε θσηνβνιηατθψλ ζπζηεκάησλ θαη κηθξψλ πδξν-ειεθηξηθψλ θαη θαηά 90% ηηο αλάγθεο ζέξκαλζεο απφ ηνπηθά παξαγφκελε βηνκάδα. 80

81 Φσηνβνιηατθψλ ζε ζπλεξγαζία κε ην Κνηλνηηθφ πκβνχιην (Village Council) ηνπ Vidracco. Σν Damanhur, έρεη βξαβεπηεί κε πιήζνο βξαβείσλ 269, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην Βξαβείν ( , Κίλα) γηα ηηο Βηψζηκεο Κνηλφηεηεο, απφ ην Global Human Settlements Forum ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ. Οη θάηνηθνί ηνπ απνιακβάλνπλ ηνλ πινχην πνπ δεκηνπξγνχλ ζπιινγηθά, θαη ηα νθέιε απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο θνηλφηεηαο, απιψλνληαη ζε φιε ηελ θνηιάδα. Παξάγνληεο Δπηηπρίαο Γπλακηθή ειθπζηώλ πνιύπινθσλ ζπζηεκάησλ θαη ραξηζκαηηθή εγεζία: Ζ πξσηνβνπιία ίδξπζεο ηεο θνηλφηεηαο μεθίλεζε απφ ην φξακα ελφο αλζξψπνπ θαη ππνζηεξίρηεθε αξρηθά απφ άιια 11 άηνκα. ήκεξα είλαη ρηιηάδεο εθείλνη πνπ ζπκκεηέρνπλ κε ηνλ έλαλ ή ηνλ άιινλ ηξφπν κεηακνξθψλνληαο ηηο δσέο ηνπο ελζηεξληδφκελνη ηηο ίδηεο αμίεο 270. Σνπηθό ύληαγκα: Σν χληαγκα ηνπ Damanhur, είλαη πεξηζζφηεξν κηα δηαθήξπμε αμηψλ θαη φρη έλα απζηεξφ αλψηαην ζεζκηθφ πιαίζην πνιηηεηαθήο ζπγθξφηεζεο 271. Ζ αξκνληθή ιεηηνπξγία ηνπ Damanhur, είλαη έλδεημε ηεο αμίαο ηνπ θαλνληζηηθνχ ζπζηήκαηνο ην νπνίν ζρεδηάδεηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο αλζξψπνπο πνπ ην εθαξκφδνπλ. Πνιηηεηαθή Γνκή: Σν Damanhur είλαη κηα νκνζπνλδία θνηλνηήησλ θαη νηθνινγηθψλ ρσξηψλ, ηα νπνία δηαηεξνχλ ηε δηθή ηνπο, δηαξθψο κεηαβαιιφκελε θνηλσληθή θαη 269 Σν βξαβείν Πξάζηλν πίηη απφ ην FEE Italy. Σν FEE, είλαη έλαο δηεζλήο νξγαληζκφο κε έδξα ηε Γαλία, πνπ βξαβεχεη θηιηθέο πξνο ην πεξηβάιινλ θαη ηνλ άλζξσπν νηθηζηηθέο θαηαζθεπέο. 270 «Έλαο θαη κόλν άλζξσπνο είλαη ηθαλόο, αλ κνηξαζηεί ηα όλεηξα θαη ηα ηδαληθά ηνπ κε άιινπο, λα θαηνξζώζεη εμαηξεηηθά πξάγκαηα κέζα από ηελ αγλόηεηα θαη ηελ αηζηνδνμία» ( 271 Υαξαθηεξηζηηθά αλαθέξνληαη ηξία απφ ηα άξζξα ηνπ πληάγκαηνο: 1 νλ : Οη πνιίηεο είλαη φινη κεηαμχ ηνπο αδέιθηα πνπ αιιεινβνεζνχληαη κέζα απφ ηελ εκπηζηνζχλε, ην ζεβαζκφ, ηελ θαζαξφηεηα ησλ πξνζέζεσλ, ηελ απνδνρή, ηελ αιιειεγγχε θαη ηε δηαξθή εζσηεξηθή κεηακφξθσζε (ε αξκνληθή θνηλσληθή ζπκβίσζε πξνυπνζέηεη κηα εζσηεξηθή δηεξγαζία δηαξθνχο αιιαγήο ηνπ είλαη ηνπ θαζελφο). ινη δεζκεχνληαη ζην λα δίλνπλ ζηνπο άιινπο ηε δπλαηφηεηα λα ζηνρεχζνπλ αθφκα ςειφηεξα. 2 νλ : ινη νη πνιίηεο, δεζκεχνληαη λα εμαπιψλνπλ ζεηηθέο θαη αξκνληθέο ζθέςεηο, λα απεπζχλνπλ θάζε ηνπο ελέξγεηα θαη ζθέςε πξνο ηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε ηνπνζεηψληαο ηα ηδεψδε πην ςειά απφ ηα πξνζσπηθά ζπκθέξνληα. 3 νλ : Μέζα απφ ηελ θνηλνηηθή δσή, ην Damanhur απνζθνπεί ζηε δεκηνπξγία αηφκσλ ησλ νπνίσλ νη ζρέζεηο ξπζκίδνληαη απφ ηε Γλψζε θαη ηε πλείδεζε. Οη ζεκειηψδεηο θαλφλεο ηεο δσήο, είλαη ην θνηλφ αίζζεκα, ε θαιή ζθέςε γηα ηνπο άιινπο, ε επγέλεηα, ε αίζζεζε ηνπ ρηνχκνξ, ε αηζηνδνμία θαη ε αλαγλψξηζε θαη πξνζηαζία ηεο πνηθηιφηεηαο. Κάζε πνιίηεο απαηηείηαη λα έρεη ηελ ηθαλφηεηα ηνπ απηνειέγρνπ, αγλφηεηα θαη σξηκφηεηα ζηηο επηινγέο ηνπ. (!!) Γηα ηελ αθνκνίσζε ησλ πληαγκαηηθψλ ηνπ αξρψλ, ην Damanhur έρεη ζρεδηάζεη ηελ ζηξαηεγηθή πξνζσπηθήο αλάπηπμεο κέζα απφ Ορηψ Αλαδεηήζεηο (8 Quests), νη νπνίεο αλαθέξνληαη αθνινχζσο: 1 ε : Γξάζε κε ηξφπν ψζηε λα Δίζαη, (έλα) κε (ηελ) αγλφηεηα, 2 ε : πλέρηζε λα δξαο, ψζηε λα ζπλερίζεηο λα είζαη, 3 ε : Άιιαμε ινγηθή, ψζηε λα κεηακνξθσζείο απφ ην εγψ ζην εκείο, 4 ε : Έρε επίγλσζε θαη λα είζαη δηαζέζηκνο, 5 ε : Να θέξλεηο ηνλ εαπηφ ζνπ ζε επαλάζηαζε, κε αξκνληθφ ηξφπν, 6 ε : Γίλε ν θαιιηηέρλεο ηεο δσήο ζνπ, 7 ε : Φάμε γη απηφ πνπ είλαη αιεζηλφ, πέξα απφ θάζε βεβαηφηεηα, 8 ε : Δπέιεμε ην ηδαληθφ ζνπ θαη αλνίμνπ ζηνπο άιινπο κε αγάπε. 81

82 πνιηηηθή δνκή. O πλεπκαηηθφο ηνπο αξρεγφο δελ έρεη θαη πνιηηηθφ ξφιν. Σηο απνθάζεηο ιακβάλνπλ εθιεγκέλα φξγαλα. Θεζκνί Πνιηηηθήο Δθπξνζώπεζεο: Σν Damanhur, δελ αξθείηαη ζηνλ πεξηνξηζκφ ηεο θηινζνθίαο ηνπ ζην εζσηεξηθφ ηεο θνηλφηεηαο. Αληίζεηα, κέιε ηεο θνηλφηεηαο, εκπιέθνληαη ζηελ πνιηηηθή δσή ηεο Ηηαιίαο, κέζσ ηνπ πνιηηηθνχ θηλήκαηνο Con te, per il Paese, απφ ην νπνίν έρνπλ εθιεγεί ηνπιάρηζηνλ 20 άηνκα, σο δεκνηηθνί ζχκβνπινη, θαη έλαο δήκαξρνο (Vidracco). Σνπηθό Νόκηζκα: Σν Credit, δεκηνπξγήζεθε «πξνθεηκέλνπ λα δνζεί ζην ρξήκα ην αξρηθό ηνπ λόεκα», σο κέζν δηεπθφιπλζεο ησλ αληαιιαγψλ κεηαμχ δχν ζπλαιιαζζφκελσλ κεξψλ. Πεξηζζφηεξεο απφ 100 επηρεηξήζεηο θαη αλζξψπνπο ρξεζηκνπνηνχλ ην ηνπηθφ λφκηζκα. Ζ ηαθηηθή ηνπ ελαιιαθηηθνχ λνκίζκαηνο, βνεζά ζην λα κέλεη ην ρξεκαηηθφ θεθάιαην εληφο ηεο θνηλφηεηαο θαη λα επαλεπελδχεηαη πξνο φθειφο ηεο. Σνπηθό Υξεκαηνπηζησηηθό ύζηεκα: Σν Damanhur Economia Solidale (DES) είλαη έλα ζχζηεκα παξνρήο θνηλσληθψλ δαλείσλ ζε ζπλεηαηξηζκνχο, ζπιιφγνπο, ή ακνηβαίεο εηαηξείεο, κε επλντθφ επηηφθην, γηα ηελ πινπνίεζε δξάζεσλ κε εζηθφ θαη θνηλσληθφ ραξαθηήξα. Οη πηζηψζεηο πξνέξρνληαη απφ ηηο θαηαζέζεηο κειψλ. πζηήκαηα Οηθνλνκηθήο Γηαρείξηζεο: Σν ζχζηεκα, ζπλδπάδεη ηελ ειεχζεξε επηρεηξεκαηηθφηεηα κε ηελ αιιειεγγχε θαη ην θνηλνηηθφ κνίξαζκα (sharing). 272 Οη κφληκνη θάηνηθνη, κέλνπλ ζε ππξήλεο (nucleos) ησλ 20 πεξίπνπ αηφκσλ. Οη θαηνηθίεο θαη νη εθηάζεηο αλήθνπλ ζηνπο ζπλεηαηξηζκνχο ησλ ππξήλσλ, ή θαη επξχηεξνπο 273. Δίλαη ζπλεηδεηή ε πξφζεζε ηεο θνηλφηεηαο, λα πξνζηαηεπζεί ε ζπιινγηθή ηδηνθηεζία. Δπίζεο, ηα κέιε ησλ ππξήλσλ κπνξνχλ λα έρνπλ αηνκηθή ηδηνθηεζία ή λα δξαζηεξηνπνηνχληαη κέζσ ζπλεηαηξηζκψλ. Απφ ηελ άιιε, ε γε θαη νη παξερφκελεο ππεξεζίεο, είλαη αλνηρηέο θαη πξνζβάζηκεο γηα φινπο. Απνηέιεζκα είλαη ε πςειή πνηφηεηα ησλ ππνδνκψλ θαη παξνρψλ θαη ην πςειφ βηνηηθφ επίπεδν φισλ ησλ θαηνίθσλ, αλεμαηξέησο. Personal advantage generates poverty for others; collective advantage generates shared prosperity ( 272 Ζ πξψηε θνηλφηεηα βαζίζηεθε ζην απφιπην κνίξαζκα (absolute sharing). Σν ζεκεξηλφ ζχζηεκα, πνπ είλαη έλα κίγκα θηιειεχζεξσλ θαη ζνζηαιηζηηθψλ αξρψλ πξνέθπςε κέζα απφ ζπλερή πεηξακαηηζκφ. 273 Οη θάηνηθνη ζπκκεηέρνπλ κε θεθαιαηνπρηθφ κεξίδην ζηνπο ζπλεηαηξηζκνχο, ην νπνίν κπνξνχλ λα πσιήζνπλ φπνηε ην επηζπκνχλ. 82

83 Κνηλσληθή Πνιηηηθή: Οη ππξήλεο ζπληεξνχλ ηα κέιε ηνπο πνπ δελ έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα εξγαζηνχλ ή ηα νπνία ζπλεηζθέξνπλ κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζηελ θνηλφηεηα 274. Δπίζεο, νη ππξήλεο αιιεινυπνζηεξίδνληαη κεηαμχ ηνπο. ύζηαζε Δηδηθώλ Οξγαληζκώλ: Γεκηνπξγήζεθαλ πνιιέο επηρεηξήζεηο ε EdilArca θαη ε MbM γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ βηνθιηκαηηθψλ ζπηηηψλ ζηελ πεξηνρή, ε Solera θαη ε Medialuna Projects, δξαζηεξηνπνηνχληαη επίζεο ζην ρψξν ηεο βην-αξρηηεθηνληθήο θαη ηεο νηθνινγηθήο δφκεζεο θαη παξέρνπλ ζπκβνπιεπηηθέο ππεξεζίεο γηα θάζε εθαξκνγή ζρεηηθά κε ηελ αλαλεψζηκε ελέξγεηα. Γίθηπα πλεξγαζίαο: Ζ θνηλφηεηα ζπλεξγάδεηαη κε ην Παλεπηζηήκην ηνπ Σνξίλν, γηα έξγα πεξηβαιινληηθνχ ελδηαθέξνληνο, κε ηνπηθέο δεκνηηθέο θαη δηθαζηηθέο αξρέο γηα ηελ πινπνίεζε θνηλψλ δξάζεσλ, είλαη κέινο ηνπ Global Eco-villages Network (GEN) 275, θαη πξσηνζηαηεί ζε πιήζνο δηθηχσλ γηα ηελ εηξήλε θαη ηελ θνηλσληθή πξνζθνξά 276. Γηαθάλεηα θαη Δλεκέξσζε: ηελ θνηλφηεηα, θπθινθνξεί εκεξήζηα εθεκεξίδα θαη κεληαίν πεξηνδηθφ. Δθπαηδεπηηθά θαη Δξεπλεηηθά Ιδξύκαηα: ην Damanhur ιεηηνπξγνχλ δεκνηηθφ ζρνιείν, ζην νπνίν ηα παηδηά δηδάζθνληαη ηφζν ηελ επίζεκε χιε ηνπ Ηηαιηθνχ Τπνπξγείνπ Παηδείαο, θαζψο θαη καζήκαηα απηνγλσζίαο θαη πλεπκαηηθφηεηαο, θαη Διεχζεξν Παλεπηζηήκην. Δπίζεο, έρεη δεκηνπξγεζεί κηθξνβηνινγηθφ εξγαζηήξην ην νπνίν θάλεη 274 Π.ρ. θξνληίδα ειηθησκέλσλ, νηθηαθέο εξγαζίεο, ζπνπδέο ζην Παλεπηζηήκην, θνηλσληθή πξνζθνξά θ.ιπ Σν GEN είλαη ζπκβνπιεπηηθφ φξγαλν ηεο Οηθνλνκηθήο θαη Κνηλσληθήο Δπηηξνπήο ηνπ ΟΖΔ, ECOSOC. ην πξψην ζπλέδξην ηνπ GEN έιαβαλ κέξνο 400 άηνκα απφ 9 νηθνθνηλφηεηεο. ήκεξα νη νηθνθνηλφηεηεο-κέιε ηνπ GEN είλαη γχξσ ζηηο ( Ηδξπηηθφ κέινο ηνπ Παγθφζκηνπ Γηθηχνπ νηθνρσξηψλ, ππήξμε ην Findhorn. Καη ζηελ πεξίπησζε ηνπ Findhorn κηα νηθνγέλεηα αλζξψπσλ, ζε θάπνηα δχζθνιε επαγγεικαηηθά ζηηγκή ηεο δσήο ηνπο, απνθάζηζαλ λα κείλνπλ έμσ απφ ην ρσξηφ θαη λα δήζνπλ κηα αληηζπκβαηηθή νιηζηηθή δσή. Άξρηζαλ λα θαιιηεξγνχλ κε βηνινγηθέο κεζφδνπο ηελ άγνλε κέρξη ηφηε γε, θαη γξήγνξα ην αγξφθηεκά ηνπο έγηλε πφινο έιμεο γηα πνιινχο επηζθέπηεο. Κάπνηνη απφ απηνχο εγθαηαζηάζεθαλ κφληκα ζηελ πεξηνρή θαη ίδξπζαλ ην Ίδξπκα ηνπ Findhorn. Μέζσ ηνπ θνηλσθεινχο ηακείνπ ηνπ Ηδξχκαηνο αγφξαζαλ ηε ζπγθεθξηκέλε έθηαζε. Σν 1997, ην Ίδξπκα αλαγλσξίζηεθε σο ΜΚΟ θαη έθηνηε ζπλεξγάδεηαη κε ην Σκήκα Γεκφζησλ Πιεξνθνξηψλ ηνπ ΟΖΔ. Σν ζχζηεκα εζσηεξηθψλ αληαιιαγψλ ηνπ Findhorn, γίλεηαη ρσξίο ηε δηακεζνιάβεζε ρξήκαηνο, θαηά ην πξφηππν ησλ Σνπηθψλ πζηεκάησλ Δκπνξηθψλ Αληαιιαγψλ (Local Exchange Trade System). Οη δηαδηθαζίεο ιήςεσο απνθάζεσλ ιακβάλνληαη κέζα απφ γεληθέο ζπλειεχζεηο, σζηφζν ππάξρεη θαη κηα δηνηθεηηθή νκάδα ε νπνία απνηειείηαη απφ 11 άηνκα, ε νπνία ζπλνκηιεί κε έλα άιιν 40κειέο πκβνχιην ηνπ Ηδξχκαηνο. Οη θάηνηθνη ηνπ ρσξηνχ έρνπλ ζπζηήζεη δεθάδεο νιηζηηθέο επηρεηξήζεηο θαη ζεξαπεπηήξηα θαη ε πλεπκαηηθφηεηα είλαη ζπζηαηηθφ κέξνο ηεο θηινζνθίαο ηνπ. Δπίζεο ζην Ίδξπκα νξγαλψλνληαη εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα, ηα νπνία κεηαδίδνπλ ηελ γλψζε ηεο θνηλφηεηαο γηα ηελ θαηαζθεπή βηνθιηκαηηθψλ θαηνηθηψλ θαη ηε βηψζηκε ελεξγεηαθή δηαρείξηζε, αιιά θαη ηηο πλεπκαηηθέο θαη ζεξαπεπηηθέο κεζφδνπο πνπ αλαπηχζζνληαη θαη ρξεζηκνπνηνχληαη εθεί. ( Πξνζσπηθή επηθνηλσλία κε ην Findhorn) 276 Co-ordinating committee of the National Associations and Communities of Research, Ethical, Inner and Spiritual (CONACREIS): δξαζηεξηνπνηείηαη ζε 15 πεξηθέξεηεο ηεο Ηηαιίαο θαη ζπκκεηέρνπλ πεξηζζφηεξνη απφ άλζξσπνη, International Communal Studies Association (ICSA), θ.ιπ. 83

84 ηνπο ειέγρνπο ησλ πξντφλησλ πνπ παξάγνληαη ζηελ πεξηνρή θαη πηζηνπνηεί ηε κε χπαξμε γελεηηθά ηξνπνπνηεκέλσλ νξγαληζκψλ. Αλάπηπμε Σνπηθήο Πνιηηηζηηθήο Σαπηόηεηαο: Κάπνηνη ζεσξνχλ ηνπο Νανχο ηεο Αλζξσπφηεηαο (Temples of Humankind) ηνπ Damanhur, σο ην 8 ν ζαχκα ηνπ θφζκνπ. Ζ κνλαδηθή πνιηηηζηηθή ηαπηφηεηα ησλ λαψλ, πξνζδίδεη ηδηαίηεξε αμία ζηε θνηλφηεηα, θαζψο ζπληζηά ζεκαληηθφ πφιν έιμεο, γηα πλεπκαηηθνχο θαη θαιιηηερληθνχο αλαδεηεηέο. Γηαρείξηζε Γλώζεο: Οξγαλψλνληαη ζεκηλάξηα, καζήκαηα θαη εθδειψζεηο, κέζσ ησλ νπνίσλ νη επηζθέπηεο κπνξνχλ λα εληξπθήζνπλ πεξηζζφηεξν ζηε δσή θαη ηε θηινζνθία ηεο θνηλφηεηαο, θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ. πιινγηθό Όξακα: Σν αξρηθφ φξακα ηνπ ηδξπηή ηεο θνηλφηεηαο, θάλεθε πσο ελζηεξλίδνληαλ πνιινί αθφκα άλζξσπνη, νη νπνίνη ηειηθά έγηλαλ κέιε ηεο ή αγφξαζαλ εθηάζεηο ζηε γχξσ πεξηνρή. Σν φξακα ηνπ Damanhur ραξαθηεξίδεηαη σο δηαρξνληθφ, δηφηη ζπληζηά έλα «ζπιινγηθό όλεηξν ην νπνίν γίλεηαη πξαγκαηηθόηεηα κέζσ ηεο δεκηνπξγηθήο δύλακεο ηεο ζεηηθήο ζθέςεο». Πνιχ πεξηζζφηεξν, ελζσκαηψλεη ηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη ηηο αμίεο ησλ αλζξψπσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε απηφ θαη ζηεξίδεηαη ζε κηα κνξθή πλεπκαηηθφηεηαο πέξα απφ ζξεζθεπηηθά δφγκαηα, πνπ πεξηζζφηεξν απειεπζεξψλεη θαη ιηγφηεξν πεξηνξίδεη. Κνζκνζεώξεζε Αγάπεο: Έλα ζηνηρείν ζπλνρήο ηνπ Damanhur είλαη ε θηινζνθία ηνπ γηα ηε θχζε ηνπ αλζξψπνπ θαη ηεο πλεπκαηηθφηεηαο. Αλαγλσξίδνληαη ν θάζε άλζξσπνο θαη ηα ηαιέληα ηνπ, σο απαξαίηεηα ζπζηαηηθά γηα ηελ πξαγκάησζε κηαο θαηλνηνκηθήο θαη πνιχπινθεο θνηλσλίαο, ζε ζπλερή εμέιημε θαη αλάπηπμε, φπνπ ε επγέλεηα, ην ρακφγειν θαη ε δεκηνπξγηθφηεηα θπξηαξρνχλ. Ζ πνηθηιφηεηα θαη ε ζπλερήο αιιαγή αμηνινγνχληαη κφλν ζεηηθά. Γέζκεπζε ππέξ ηεο ζπλερνύο αιιαγήο: When things are going well, it s time to change them! Τςειό Κνηλσληθό θαη Πλεπκαηηθό Κεθάιαην 84

85 «ΟΗΗΚΟΚΟΗΗΝΟΣΖΣΔ ΣΖΝ ΔΛΛΑΓΑ» ηελ Διιάδα, δελ ππάξρνπλ νινθιεξσκέλεο νηθνθνηλφηεηεο θαηά ην πξφηππν ηνπ Damanhur 277. Χζηφζν, αμίδνπλ λα αλαθεξζνχλ νη παξαθάησ πεξηπηψζεηο: «ΔΝΑΛΛΑΚΣΗΚΖ ΚΟΗΝΟΣΖΣΑ ΠΔΛΗΣΗ 278» «Ανηί να ζηενοχωριέζαι για ηο ζκοηάδι, άναψε ηο θως! (Πελίηι)» Ζ ελαιιαθηηθή θνηλφηεηα Πειίηη, βξίζθεηαη ζηε Γξάκα, θαη ιεηηνπξγεί πεξηζζφηεξν απφ κηα δεθαεηία. Ο ζθνπφο ηεο είλαη ε δηαηήξεζε ηεο βηνινγηθήο πνηθηιφηεηαο θαη ε ζηήξημε ηεο απηάξθεηαο ηεο γεσξγηθήο παξαγσγήο. Ο ηδξπηήο ηεο, Παλαγηψηεο ατλαηνχδεο, βξαβεχηεθε ζηηο σο Φχιαθαο ηεο Βηνπνηθηιφηεηαο ηεο Μεζνγείνπ, απφ ηε Bioversity International θαη ην Γήκν Ρψκεο. Ζ θνηλφηεηα ιεηηνπξγεί ζαλ ηξάπεδα ζπφξσλ παξαδνζηαθψλ πνηθηιηψλ, ηνπο νπνίνπο πξνζθέξεη δσξεάλ ζηνπο ελδηαθεξφκελνπο αγξφηεο. Γηνξγαλψλεη εκέξεο αληαιιαγψλ ζπφξσλ θαζψο θαη εκέξεο αληαιιαγήο πξντφλησλ ρσξίο ρξήκαηα Τπάξρνπλ αξθεηέο πλεπκαηηθέο θνηλφηεηεο πνπ ιεηηνπξγνχλ σο ashram, αιιά δελ εκθαλίδνπλ ηελ αλαπηπμηαθή δπλακηθή ησλ νινθιεξσκέλσλ θνηλνηήησλ. 278 εκαίλεη βειαληδηά ζηα πνληηαθά. (Πεγέο: Ζ θηινζνθία ηεο θνηλφηεηαο, μεθηλά απφ ηελ «άπνςε όηη όινη καο θέξνπκε επζύλε γη απηό πνπ γίλεηαη ζε πξνζσπηθό αιιά θαη ζε παγθόζκην επίπεδν. Δκείο νη ίδηνη νδεγνύκε ηα γεγνλόηα κε ηε ζηάζε θαη ηε ζθέςε καο. Δπίζεο, ν θαζέλαο καο θξαηάεη έλα κέξνο από ηε ιύζε ησλ πξνβιεκάησλ ζε πξνζσπηθό θαη ζε παγθόζκην επίπεδν. Γελ είκαζηε ζύκαηα θαηαζηάζεσλ, νύηε θηαίλε άιινη γη απηά πνπ δνύκε εκείο. Δζηηάδνπκε ηελ πξνζνρή καο ζηα ζεηηθά πξάγκαηα πνπ γίλνληαη, θαη απηά σο δηα καγείαο απμάλνπλ». (!) 85

86 «ΟΗΚΟ-ΥΩΡΗΟ ΕΩΖ : ΓΖΜΟ ΜΔΛΗΒΟΗΑ» Ο Γήκνο Μειίβνηαο, ηνπ λνκνχ Λαξίζεο, έρεη παξαρσξήζεη έθηαζε 120 ζηξεκκάησλ ζε κηα νκάδα θαηνίθσλ γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ πξψηνπ νηθνρσξηνχ ζηελ Διιάδα, σο πηινηηθνχ κνληέινπ βηψζηκεο αλάπηπμεο 280. Έρνπλ εθπνλεζεί νη πεξηζζφηεξεο κειέηεο θαη ην έξγν είλαη ζε εμέιημε. Καη απηή ε πξσηνβνπιία, θέξεη ηε ζθξαγίδα ελφο αηφκνπ, ηνπ Κψζηα Κνληνκάλνπ. 280 Σν ρσξηφ ζα θηηαρηεί κε θξηηήξην ηελ αλάισζε φζν ην δπλαηφ ιηγφηεξσλ θπζηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ πφξσλ, θηλεηνπνηψληαο θπξίσο εζεινληέο θαη ηνπηθνχο θπζηθνχο πφξνπο θαη θεθάιαηα. Δπηδηψθεη λα εμαζθαιίζεη έλα πςειφ επίπεδν πνηφηεηαο δσήο ζηνπο θαηνίθνπο ηνπ, λα είλαη νηθνλνκηθά θαη ελεξγεηαθά απηφλνκν, θαη λα ζπκβάιεη ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε ηεο γχξσ πεξηνρήο. (Πεγέο: Πξνζσπηθή επηθνηλσλία κε Κψζηα Κνληνκάλν θαη Γήκν Μειίβνηαο). 86

87 4.3 ςζηημαηοποίηζη δεδομένων Πίνακαρ 2 Μη Θεζμικοί Πποζδιοπιζηικοί Παπάγονηερ Δπιηςσίαρ ΟΡΓΑΝΧΣΙΚΑ ΠΟΙΟΣΙΚΑ ΣΟΙΥΔΙΑ ΣΟΤ ΤΣΗΜΑΣΟ Υαξηζκαηηθή Ζγεζία (Αλάβξα, Samsø, BedZED, Damanhur, Findhorn, Πειίηη) Κνηλσληθφ Κεθάιαην (Αλάβξα, Samsø, Damanhur, Findhorn, BedZED) Πλεπκαηηθφ Κεθάιαην (Damanhur, Findhorn) Βαζεηά Γλψζε ηεο Σνπηθήο Κνπιηνχξαο (Αλάβξα, Samsø) Αλάπηπμε Σνπηθήο Πνιηηηζηηθήο Σαπηφηεηαο (Damanhur) Οηθνλνκηθή Αμηνπνίεζε θαη Γηάρπζε Σνπηθήο Γλψζεο (Samsø, Damanhur, Findhorn, Πειίηη) πιινγηθφ ξακα (Samsø, Αλάβξα, Damanhur, Findhorn, Εσή) Αλαγλψξηζε θαη θηλεηνπνίεζε κέζσ ησλ πνιιαπιψλ ξφισλ ησλ πνιηηψλ (Samsø) ΚΟΜΟΘΔΧΡΗΗ-ΣΟΠΙΚΟ ΤΣΗΜΑ ΑΞΙΧΝ Κνζκνζεψξεζε Αγάπεο (Αλάβξα, Damanhur, Findhorn, Πειίηη, Εσή) Αιιειεγγχε (Αλάβξα, Damanhur, Findhorn) Φχζε σο δσληαλφο νξγαληζκφο (Damanhur, Findhorn, Πειίηη, Εσή) Γέζκεπζε ππέξ ηεο ζπλερνχο αιιαγήο, πξνζσπηθήο θαη ζπιινγηθήο αλάπηπμεο(damanhur, Samsø) Πίζηε ζηε ζεηηθή νπηηθή (Damanhur, Findhorn, Πειίηη, Εσή, Αλάβξα) Πίζηε ζηε Γπλακηθή ησλ Πνιχπινθσλ πζηεκάησλ (Αλάβξα, Samsø, Damanhur, Findhorn, Πειίηη, Εσή) πλεξγαηηθή πξνζέγγηζε γηα ηελ πξαγκάησζε θνηλνχ ζθνπνχ (Samsø) πιινγηθή Ηδηνθηεζία (Damanhur, Findhorn, Πειίηη, Εσή, BedZED) θαη πλεηαηξηζηηθή Γηαρείξηζε (Samsø, Damanhur, Findhorn, Εσή, BedZED) κε ηαπηφρξνλε αλαγλψξηζε δηθαηψκαηνο ζηελ αηνκηθή ηδηνθηεζία (Αλάβξα, Samsø, Damanhur, Findhorn, Πειίηη, Εσή) Οη παξάγνληεο πνπ ζεσξνχληαη θαζνξηζηηθνί γηα ηελ επηηπρία ησλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ πνπ επηζθνπήζεθαλ, δηαθξίλνληαη ζε ζεζκηθνύο θαη κε ζεζκηθνύο. Οη κε ζεζκηθνί παξάγνληεο, (Πίλαθαο 2) δηαθξίλνληαη κε ηε ζεηξά ηνπο ζε νξγαλσηηθνύο πνηνηηθνύο παξάγνληεο 281 θαη ζε ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηώλ ή θνζκνζεσξίεο. Οη ζεζκηθνί πξνζδηνξηζηηθέο παξάγνληεο, θαη ηδίσο απηνί πνπ πξνθχπηνπλ ζε αλψηεξα απφ ην ηνπηθφ επίπεδα πνιηηηθήο, νθείινπλ λα ιακβάλνπλ ππφςε θαη λα ελαξκνλίδνληαη κε ηα νξγαλσηηθά πνηνηηθά ζηνηρεία ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ηα ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηψλ. πρλά, ν κφλνο ηξφπνο 281 ηελ πξαγκαηηθφηεηα, νη νξγαλσηηθνί παξάγνληεο, αθνξνχλ πνηφηεηεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ νξγαλσηηθή δνκή ηνπ θνηλνηηθνχ ζπζηήκαηνο, ηηο ζρέζεηο ησλ κεξψλ ηνπ, άξα θαη ην ίδην ην ζχζηεκα. πλεπψο, βάζεη ηνπ νξηζκνχ πνπ δψζακε ζηελ ελφηεηα , ζα κπνξνχζαλ λα εληαρζνχλ ζηε δηάζηαζε Πνιηηεηαθή πγθξφηεζε (Polity). Δμαηηίαο ηεο θαζνξηζηηθήο ηνπο ζεκαζίαο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ ζπζηήκαηνο, εδψ πξνηηκάηαη λα αλαθεξζνχλ μερσξηζηά. 87

88 γηα λα ζπκβεί απηφ, είλαη κέζα απφ ηε κείσζε ηεο θξαηηθήο παξέκβαζεο 282 ελζάξξπλζε θαη ηε ζηήξημε ηεο αλάιεςεο ηνπηθψλ πξσηνβνπιηψλ. θαη ηελ ηνλ Πίλαθα 3, γίλεηαη κηα πξψηε ηαμηλφκεζε ησλ ζεζκηθψλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ επηηπρίαο ησλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ πνπ επηζθνπήζεθαλ, βάζεη ησλ ηξηψλ δηαζηάζεσλ πνιηηηθήο πνπ αλαιχζεθαλ ζηελ Δλφηεηα Χζηφζν, κφλν κεξηθνί απφ απηνχο κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο ζεζκηθή θαηλνηνκία, κε βάζε ηα φζα δηεπθξηλίζηεθαλ γηα ηνλ φξν ζηελ Δλφηεηα Πίνακαρ 3 Θεζμικοί Πποζδιοπιζηικοί Παπάγονηερ Δπιηςσίαρ και Γιαζηάζειρ Πολιηικήρ ΓΙΑΣΑΔΙ ΠΟΛΙΣΙΚΗ α) Πολιηειακή ςγκπόηηζη 283 ΘΔΜΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΔΠΙΣΤΥΙΑ Τςειφο βαζκφο ηνπηθήο απηνλνκίαο 284 (Samsø) Φήθηζε Σνπηθνχ πληάγκαηνο (Damanhur) Κνηλνηηθφο πληνληζκφο Οηθνλνκηθήο Γξαζηεξηφηεηαο (Αλάβξα) Θεζκνί Κνηλνηηθήο Ηδηνθηεζίαο θαη Κνηλήο Υξήζεο Πφξσλ (BedZED, Damanhur) Μνηξαζκέλε Δπελδπηηθή Δπζχλε, πλεηαηξηζκνί (Samsø) πκκεηνρή ζηα επίζεκα θξαηηθά αμηψκαηα (Damanhur, Αλάβξα, Samsø) LETS (Findhorn) Σνπηθφ Νφκηζκα (Damanhur) Σνπηθφ Υξεκαηνπηζησηηθφ χζηεκα-κνηλσληθέο Πηζηψζεηο (Damanhur) Σνπηθνί Δθπαηδεπηηθνί Οξγαληζκνί θαηψηεξεο θαη αλψηαηεο εθπαίδεπζεο (Damanhur) χζηαζε Δηδηθψλ Οξγαληζκψλ (Αλάβξα, Samsø, Damanhur, Findhorn) Υαιαξή Οξγαλσηηθή Γνκή (ηνπ ίδηνπ ηνπ έξγνπ) (Samsø) Δπξχ δίθηπν εκπιεθνκέλσλ (Samsø, Αε ηξάηεο, BedZED) Αμηνπνίεζε πθηζηάκελσλ δηθηχσλ ζπλεξγαζίαο θαη δεκηνπξγία λέσλ (Samsø, Damanhur) 282 Αθφκα θαη ην παξάδνμν ηεο εθ ησλ άλσ επηβνιήο ηεο ειεπζεξίαο ησλ αγνξψλ, (ε νπνία ζηε ρψξα καο, αιιά θαη ζην παγθνζκηνπνηεκέλν δηεζλέο επίπεδν εθαξκφδεηαη κε ζηξεβιφ ηξφπν, δεδνκέλνπ φηη νη αγνξέο ραξαθηεξίδνληαη απφ νιηγνπσιηαθέο-ζηελ θαιχηεξε ησλ πεξηπηψζεσλ-δνκέο, επηβεβαηψλεη ηε nirvana fallacy ε νπνία πξψηα δηαηππψζεθε απφ ηνλ νηθνλνκνιφγν Harold Demsetz (1969), αλαιχεηαη ζην (Wolf, 1988) θαη αλαθέξεηαη ζηε ζχγθξηζε πξαγκαηηθψλ θαηαζηάζεσλ κε ηδεαιηζηηθέο θαη κε ξεαιηζηηθέο ελαιιαθηηθέο) ζηελ θνηλή αληίιεςε ησλ πνιηηψλ, ζπρλά γίλεηαη αληηιεπηή σο αλεπηζχκεηε θξαηηθή παξέκβαζε. 283 Χο πξνο ηε δηάζηαζε ηεο Πνιηηεηαθήο πγθξφηεζεο, κε εμαίξεζε ηνλ «Τςειφ βαζκφ ηνπηθήο απηνλνκίαο», φινη νη άιινη παξάγνληεο πνπ αλαθέξνληαη, αθνξνχλ ηηο νξγαλσηηθέο δνκέο, ην πιαίζην θαλφλσλ θαη ηνπο ζεζκνχο αιιειεπίδξαζεο πνπ ηζρχνπλ ζην εζσηεξηθφ ηεο θνηλφηεηαο. ε απηφ ην επίπεδν δηεξεχλεζεο, δελ είλαη δπλαηή ε ζπζρέηηζε κε αλψηεξα επίπεδα πνιηηεηαθήο ζπγθξφηεζεο, αλ θαη θάηη ηέηνην ζα ήηαλ εμαηξεηηθά ελδηαθέξνλ. 284 Οη δηαδηθαζίεο απνζπγθέληξσζεο ησλ θξαηηθψλ αξκνδηνηήησλ θαη αχμεζεο ηεο ηνπηθήο απηνλνκίαο, κπνξνχλ λα ζεσξεζνχλ σο κηα ζπλεηδεηή ζεζκηθή αιιαγή, θαη κάιηζηα εμαηηίαο ηνπ ξηδηθνχ ραξαθηήξα ησλ δηνηθεηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ, κπνξνχκε λα κηιάκε γηα ζεζκηθή θαηλνηνκία. Ζ ίδηα ε ηνπηθή απηνλνκία, δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί σο θαηλνηφκνο ζεζκφο. 88

89 β) Γιαδικαζία Πολιηικήρ 285 Σνπηθέο πλειεχζεηο (Αλάβξα) Γηεπξπκέλε Σνπηθή πκκεηνρή (Samsø, Damanhur, Findhorn) γ) Πολιηικέρ Δπλντθή εζληθή ζπγθπξία πνιηηηθήο (Samsø, BedZED Δζληθή Πξσηνβνπιία γηα ηνλ ηνπηθφ πεηξακαηηζκφ κε αλαλεψζηκεο ηερλνινγίεο (Samsø, Αε ηξάηεο) Γηαρξνληθά πξνζαξκνδφκελν κίγκα πνιηηηθψλ (Samsø) Οηθνλνκηθή Δλίζρπζε απφ Δπξσπατθά Πξνγξάκκαηα (Αλάβξα, Samsø, BedZED) Καηλνηφκα εξγαιεία πνιηηηθήο (carpooling, θνξναπαιιαγέο: BedZED) Γηαθνξνπνηεκέλε ηηκνιφγεζε γεο, ιφγσ πεξηβαιινληηθήο αμηνπνίεζεο(bedzed, Αλάβξα, Εσή) Δζεινληηζκφο (Damanhur, Εσή, Πειίηη, Findhorn) Δθπαίδεπζε θαη Δλεκέξσζε, Γεκνζηφηεηα (Samsø, Αλάβξα,) Αλαθνξέο πξνφδνπ (Samsø) Κνηλσληθή Πνιηηηθή βάζεη ηεο αξρήο: «Από ηνλ θαζέλα αλάινγα κε ηηο ηθαλόηεηέο ηνπ, πξνο ηνλ θαζέλα αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ» (P.Kropotkin) (Αλάβξα, Damanhur, Findhorn) Κίλεηξα Γηακνλήο (Αλάβξα) 4.4 ςμπεπάζμαηα ηελ ελφηεηα 4, επηρεηξήζεθε κηα πξψηε ζπζηεκαηνπνίεζε ησλ πνηθίισλ πεξηπηψζεσλ ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο πνπ πξνέθπςαλ κέζα απφ ηε κειέηε ησλ επηιεγκέλσλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ. Ζ αλάδπζε ησλ ζπγθεθξηκέλσλ ζεζκψλ είλαη άξξεθηα ζπλδεδεκέλε κε ηα νξγαλσηηθά πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηελ θπξίαξρε ηνπηθή θνζκνζεψξεζε, θαη επηπιένλ εληχπσζε θάλεη ην γεγνλφο φηη ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο, ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακάηηζε έλα κφλν πξφζσπν ή κηα κηθξή νκάδα αηφκσλ, νη νπνίνη κέζα απφ ηελ πξνζσπηθή ηνπο αθνζίσζε ιεηηνχξγεζαλ θαηαιπηηθά ζηελ πινπνίεζε ηνπ ζπιινγηθνχ νξάκαηνο. 285 Γελ ήηαλ εθηθηή ε δηεξεχλεζε ησλ ηδηαίηεξσλ κεζφδσλ, δηαδηθαζηψλ θαη θξηηεξίσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαηά ηε ΛΑ, θαζψο απηέο δελ θαηαγξάθνληαη θάπνπ. Ηδηαίηεξα γηα ηηο πλεπκαηηθέο θνηλφηεηεο ηνπ Findhorn θαη ηνπ Damanhur, κηα ζε βάζνο δηεξεχλεζε ζα είρε ηδηαίηεξε αμία, δεδνκέλνπ φηη ππάξρνπλ ελδείμεηο γηα ηε ρξήζε πλεπκαηηθψλ εξγαιείσλ, ηα νπνία ελαξκνλίδνληαη κε ηα εξγαιεία ΛΑ πνπ αλαπηχρζεθαλ ζην πιαίζην ηεο ζεσξίαο ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ. 89

90 5 ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΣΙΚΔ ΤΝΔΠΑΓΩΓΔ 5.1 Διζαγωγή Ζ εξγαζία απηή, αζρνιήζεθε κε ηηο πεξηπηψζεηο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο πνπ ζπλαληψληαη ζε επηηπρεκέλα ηνπηθά παξαδείγκαηα βηψζηκεο αλάπηπμεο, θαη πην ζπγθεθξηκέλα κέζα απφ ην πξίζκα ηεο πνιηηηθήο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο, ζε ηνπηθά παξαδείγκαηα βηψζηκεο ελεξγεηαθήο δηαρείξηζεο. Αθνχ επηζθνπήζεθε ε ζρεηηθή κε ην ζέκα βηβιηνγξαθία, θαη επηζεκάλζεθε ε ξηδνζπαζηηθή θχζε ησλ ηερλνινγηθν-θνηλσληθννηθνλνκηθψλ αιιαγψλ πνπ πξνυπνηίζεληαη γηα ηε κεηάβαζε ζε έλα αλαλεψζηκν ελεξγεηαθφ ηνπίν, αλαδείρηεθαλ ε ζεκαζία ηεο ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο γηα ηε δηεπθφιπλζε ηεο ηερλνινγηθήο θαηλνηνκίαο θαη ην εξεπλεηηθφ θελφ πνπ ππάξρεη γχξσ απφ ηελ έλλνηα απηή. Φάλεθε φηη ην θελφ απηφ ζπλαξηάηαη ζεκαληηθά κε ηελ απνζπαζκαηηθή πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο ησλ ζεζκψλ απφ ηνπο δηαθνξεηηθνχο επηζηεκνληθνχο ρψξνπο. Όζηεξα, παξνπζηάζηεθαλ νη βαζηθέο επηζηεκνινγηθέο θαη κεζνδνινγηθέο παξαδνρέο ζηηο νπνίεο ζηεξίρηεθε ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία θαη θαηφπηλ δηεξεπλήζεθαλ ή απιψο αλαθέξζεθαλ 6 κειέηεο πεξηπηψζεσλ βηψζηκεο ηνπηθήο αλάπηπμεο, θαη 2 πεξηπηψζεηο έξγσλ πνπ βξίζθνληαη απηή ηελ πεξίνδν ζε εμέιημε ζηνλ Διιαδηθφ ρψξν. Βάζεη, ηεο επηζθφπεζεο ησλ παξαπάλσ κειεηψλ αιιά θαη ηεο ζρεηηθήο βηβιηνγξαθίαο θαη πξνεγνχκελεο εκπεηξίαο, ζα απαληεζεί ζηε ζπλέρεηα ην εξεπλεηηθφ πξφβιεκα ηεο εξγαζίαο. 5.2 Απανηώνηαρ ζηο επεςνηηικό ππόβλημα Σν εξεπλεηηθφ πξφβιεκα, πεξηέρεη δχν επηκέξνπο εξεπλεηηθά εξσηήκαηα. Αθελφο απνζθνπεί ζηε δηεξεχλεζε ησλ δηαθνξεηηθψλ δηαζηάζεσλ ησλ πεξηπηψζεσλ ζεζκηθήο θαηλνηνκίαο πνπ ζπλαληψληαη ζε επηηπρεκέλα ηνπηθά παξαδείγκαηα βηψζηκεο αλάπηπμεο, θαη αθεηέξνπ επηδηψθεη ηνλ εληνπηζκφ ησλ παξαγφλησλ εθείλσλ πνπ επλννχλ ή εκπνδίδνπλ ηελ αλάδπζε θαηλνηφκσλ ζεζκψλ. Δίδε Καηλνηόκσλ Θεζκώλ Χο πξνο ην πξψην εξψηεκα, θαηαξρήλ έγηλε αληηιεπηή ε δπζθνιία ραξαθηεξηζκνχ ησλ ζεζκψλ σο πξνο ηελ θαηλνηνκηθφηεηά ηνπο, θαη ζπρλά ρξεηάζηεθε ε αλάιπζε λα ζηεξηρηεί 90

91 ζε ππνθεηκεληθέο παξαδνρέο. Βάζεη ησλ παξαδνρψλ απηψλ, εληνπίζηεθαλ ζεζκηθέο θαηλνηνκίεο πνπ εκπίπηνπλ θαη ζηηο ηξεηο δηαζηάζεηο πνιηηηθήο. Πην ζπγθεθξηκέλα ινηπφλ, μερσξίδνπκε ηηο εμήο πεξηπηψζεηο: α) Πνιηηεηαθή πγθξφηεζε: Σνπηθό ύληαγκα ζην νπνίν απνηππψλεηαη ην ηνπηθφ ζχζηεκα αμηψλ, Δλαιιαθηηθό ύζηεκα Σνπηθώλ πλαιιαγώλ (LETS-ρσξίο ρξήκα, Σνπηθό Νόκηζκα 286 ), Σνπηθό Υξεκαηνπηζησηηθό ύζηεκα γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο αμηνπνίεζήο ηνπο γηα εζηθνχο θαη θνηλσληθνχο ζθνπνχο, Δθκεηάιιεπζε ησλ Ωθειεηώλ ηεο Κνηλσληθήο Γηθηύσζεο, πιινγηθή Ιδηνθηεζία θαη Κνηλή Υξήζε ησλ Σνπηθώλ Πόξσλ, Οξγάλσζε ηεο Οηθνλνκηθήο Γξαζηεξηόηεηαο κέζα από πλεηαηξηζηηθά ρήκαηα. β) Πνιηηηθή Γηαδηθαζία: πκκεηνρηθή ΓΛΑ, κε ηε ρξήζε επίζεκσλ (Σνπηθέο πλειεχζεηο- Αλάβξα, Samsø) θαη αλεπίζεκσλ ζεζκψλ (Damanhur, Findhorn) 287. γ) Πνιηηηθέο: Δλζάξξπλζε ηνπ Σνπηθνύ Πεηξακαηηζκνύ κε ΑΠΔ, Γηαρξνληθά κεηαβαιιόκελν κίγκα πνιηηηθώλ 288, Δληζρύζεηο κέζσ ηεο Δπξσπατθήο Πεξηθεξεηαθήο Πνιηηηθήο 289, 286 ηα αγγιηθά, ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο local currency, δειαδή ηνπηθή ξνή. ηελ πξαγκαηηθφηεηα ην ρξήκα είλαη κηα κφλν ξνή κεηαμχ πνιιψλ ελαιιαθηηθψλ, θαη θαζηεξψζεθε σο κηα θνηλά απνδεθηή ξνή (κνξθή ελέξγεηαο) γηα ηε δηεπθφιπλζε ησλ ζπλαιιαγψλ κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ. ηε ζεσξία ησλ δηαπξαγκαηεχζεσλ, ε ηθαλφηεηα δηαθπγήο απφ ηηο πθηζηάκελεο απνδεθηέο ξνέο θαη ε δεκηνπξγηθή αλάδπζε λέσλ, ζπληζηά ηε κφλε δηέμνδν ζε πξνβιήκαηα πνπ δελ έρνπλ πξνθαλή ιχζε ζε φξνπο ρξήκαηνο. Δπίζεο, ηνπο ηειεπηαίνπο κήλεο, παγθνζκίσο θαη ζηε ρψξα καο ηδηαίηεξα, έρεη γίλεη πεξηζζφηεξν αληηιεπηφ φηη ε παγθνζκηνπνίεζε ησλ ρξεκαηηθψλ ξνψλ, έρεη απμήζεη ηελ αιιειεμάξηεζε κεηαμχ ησλ δηαθνξεηηθψλ θξαηψλ ηνπ θφζκνπ θαη ηαπηφρξνλα έρεη γίλεη αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο απφ εθείλνπο πνπ βιέπνπλ κφλν λνχκεξα θαη φρη ηελ αλζξψπηλε πξαγκαηηθφηεηα πίζσ απφ απηά. Ζ δεκηνπξγία ηνπηθψλ λνκηζκάησλ, βνεζά ζηε κείσζε ηεο αιιειεμάξηεζεο απφ ηηο επίπνλεο δηαθπκάλζεηο ησλ παγθφζκησλ ρξεκαηνπηζησηηθψλ αγνξψλ ελψ ηα Σνπηθά πζηήκαηα Δκπνξηθψλ Αληαιιαγψλ, ζηεξίδνληαη ζε αληηθεηκεληθά θξηηήξηα πξνζδηνξηζκνχ ηεο αμίαο βάζεη ηεο εξγαζίαο πνπ ελζσκαηψλεηαη ζηα πξντφληα (D. Ricardo, A. Smith, K.Marx) θαη φρη ζε ππνθεηκεληθά θξηηήξηα, βάζεη ηεο ζρεηηθήο ηζνξξνπίαο πξνζθνξάο θαη δήηεζεο γηα ηα ελ ιφγσ πξντφληα. 287 ηηο πεξηπηψζεηο πνπ κειεηήζεθαλ, εθείλεο πνπ μεθίλεζαλ κέζα απφ επίζεκεο θξαηηθέο δνκέο (δήκνο, θνηλφηεηα), αμηνπνίεζαλ πεξηζζφηεξν ηνπο επίζεκνπο θξαηηθνχο ζεζκνχο ζπκκεηνρηθήο ιήςεο απνθάζεσλ. Αληίζεηα, νη νηθνθνηλφηεηεο, αλαπηχζζνπλ κηα εζσηεξηθή ινγηθή πνπ ζπρλά δηαθνξνπνηείηαη ζεκαληηθά θαη ε νπνία αληηθαηνπηξίδεηαη θαη κέζα απφ ηελ ηδηαηηεξφηεηα ησλ ζεζκψλ δηαβνχιεπζεο θαη ΛΑ πνπ εθαξκφδνληαη ζε απηέο, (π.ρ. ΛΑ αμηνπνηψληαο ηε δπλακηθή ηνπ ζπιινγηθνχ δηαινγηζκνχ). 288 Δδψ ε θαηλνηνκηθφηεηα έγθεηηαη ζηε ζεψξεζε ηνπ ζρεδηαζκνχ πνιηηηθψλ σο κηα δπλακηθή δηαδηθαζία, ε νπνία ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ απαξαίηεηε επειημία πξνθεηκέλνπ λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο εμσηεξηθέο κεηαβαιιφκελεο ζπλζήθεο. Καηλνηνκηθή είλαη θαη ε πξνζέγγηζε ηεο επηινγήο θαηάιιεισλ «κηγκάησλ» πνιηηηθήο (Gunningham and Sinclair, 1999; Howlett, 2004; Webb, 2005), δεδνκέλνπ φηη αθφκα θαη ζήκεξα, κηα ζεκαληηθή κεξίδα ησλ ζεσξεηηθψλ πνπ ζπλερίδνπλ λα ζπκβνπιεχνπλ ηε δεκφζηα πνιηηηθή, εκκέλνπλ ζηε ζπγθξηηηθή αμηνιφγεζε κεηαμχ δηαθνξεηηθψλ ηχπσλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, κε απψηεξν ζθνπφ ηελ επηινγή ηνπ βέιηηζηνπ εξγαιείνπ, δειαδή εθείλνπ πνπ ηθαλνπνηεί ην θξηηήξην ηεο νηθνλνκηθήο απνδνηηθφηεηαο ή ηεο άξηζηεο θαηαλνκήο ησλ πφξσλ κεηαμχ ησλ νηθνλνκηθψλ θνξέσλ θαη δξαζηεξηνηήησλ, ζην κεγαιχηεξν δπλαηφ βαζκφ. Απφ ηα δχν απηά ζεκεία, θαηαλννχκε φηη ην επηρείξεκα ηεο δηαηεηλφκελεο ππεξνρήο ησλ νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο βάζεη ηνπ θξηηεξίνπ ηεο νηθνλνκηθήο απνδνηηθφηεηαο, δεδνκέλνπ φηη δε ιακβάλεη ππφςε ην θφζηνο ζπλαιιαγψλ πνπ πξνθχπηεη απφ ην ζρεδηαζκφ, ηε ζεζκνζέηεζε θαη εθαξκνγή ηνπο (Wood and Bohte, 2004)-(ζπλήζσο ζεζκνζεηνχληαη κέζσ ηεο βαξηάο λνκνζεηηθήο δηαδηθαζίαο) πξαθηηθά, ράλεη ην θχξνο ηνπ. Δπηπιένλ, είλαη ρξνλνβφξα ε δηαδηθαζία ηξνπνπνίεζήο ηνπο. 91

92 Γηαθνξνπνηεκέλε Σηκνιόγεζε ηεο Αμίαο ηεο Γεο βάζεη πεξηβαιινληηθώλ θξηηεξίσλ, Κίλεηξα ελδπλάκσζεο ηνπ Δζεινληηζκνύ, Δξγαιεία Γηαδηθαζηηθνύ Υαξαθηήξα πνπ εζηηάδνπλ ζηε δηάρπζε ηεο γλώζεο θαη ζηελ παξαγσγή λέαο 290, Αλαθνξέο Πξνόδνπ 291, θαη Κνηλσληθή Πνιηηηθή 292. Απφ ηελ αλάιπζε, θάλεθε φηη ζηηο πεξηπηψζεηο φπνπ ηελ αλαπηπμηαθή πξνζπάζεηα δηαρεηξίδνληαλ θνξείο ηεο ηνπηθήο θπβέξλεζεο, ππήξρε κηα ηάζε αμηνπνίεζεο ησλ επίζεκσλ ζπκκεηνρηθψλ ζεζκψλ, ελψ ζηηο πεξηπηψζεηο ησλ νηθνθνηλνηήησλ, ρξεζηκνπνηνχληαλ πεξηζζφηεξν θαηλνηφκα εξγαιεία. Δλδηαθέξνλ πάλησο είλαη ην γεγνλφο, φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο κειέηεο πεξίπησζεο, ζπλαληψληαη θαηλνηφκνη ζεζκνί θαη ζηηο ηξεηο δηαζηάζεηο πνιηηηθήο, γεγνλφο πνπ δείρλεη φηη ε αλάδπζε λέσλ ζεζκψλ, δελ γίλεηαη κε απνζπαζκαηηθφ ηξφπν, αιιά εληάζζεηαη ζε έλα επξχηεξν πιαίζην αιιαγψλ, επηρείξεκα πνπ καο νδεγεί ζην δεχηεξν εξεπλεηηθφ εξψηεκα. Παξάγνληεο Αλάδπζεο Αλαθνξηθά κε ηνπο παξάγνληεο πνπ επλννχλ ή εκπνδίδνπλ ηελ αλάδπζε αιιά θαη ηε βησζηκφηεηα ησλ θαηλνηφκσλ ζεζκψλ, ε εξγαζία απηή δηέθξηλε δχν αθφκα θξίζηκεο 289 Ζ δηαδηθαζία εμεπξσπατζκνχ ηεο δεκφζηαο πνιηηηθήο ησλ θξαηψλ κειψλ, ζεσξείηαη σο έλα επλντθφ εμσηεξηθφ «ζνθ» γηα ηελ πξνψζεζε ηεο ζεζκηθήο νηθνδφκεζεο (institutional building), ηε κάζεζε θαη ηελ θαηλνηφκν ΛΑ, ηφζν ζην εζληθφ φζν θαη ζηα ππνεζληθά επίπεδα, αθφκα θαη ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ε πξνεγνχκελε ζεζκηθή ηθαλφηεηα ραξαθηεξίδεηαη θησρή (Paraskevopoulos C.J., 1998;2001). 290 Σα εξγαιεία απηήο ηεο θαηεγνξίαο, κπνξεί λα θπκαίλνληαη απφ απιέο θακπάληεο ελεκέξσζεο θαη εκεξίδεο, πνπ βνεζνχλ ηνπο πνιίηεο λα θαηαλνήζνπλ ηηο ζπλέπεηέο ησλ πξάμεψλ ηνπο έσο βησκαηηθά εξγαζηήξηα, κέζα απφ ηα νπνία επηηπγράλεηαη εκπεηξηθή αθνκνίσζε ηεο γλψζεο, αιιά θαη παξαγσγή λέαο κέζσ κηαο δπλακηθήο δηαδηθαζίαο κάζεζεο. Ζ εκπεηξία έρεη δείμεη, φηη ε απιή ελεκέξσζε, δελ είλαη αξθεηή γηα λα αιιάμεη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξψπσλ, αθφκα θη αλ ζε επίπεδν δειψζεσλ αιιάδεη ηηο πξνζέζεηο ηνπο. 291 Βνεζνχλ ζηελ δηαρξνληθή θαηαγξαθή ηεο πνξείαο ελφο ζπζηήκαηνο. Δπίζεο, εάλ έρνπλ ηεζεί πνζνηηθνπνηήζηκνη ζηφρνη, ε αλαθνξά πξνφδνπ, κπνξεί λα πεξηιακβάλεη δείθηεο αμηνιφγεζεο. ε θάζε πεξίπησζε, βνεζά ζηε δηαζχλδεζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο κε ηηο ελέξγεηεο πνπ πινπνηήζεθαλ ζην παξειζφλ θαη ηα νξάκαηα γηα ην κέιινλ. Οη Αλαθνξέο, είλαη έλα εξγαιείν πνπ επηδηψθεη ηε ζεκειίσζε ηεο πνιηηηθήο πξαθηηθήο ζηα πξαγκαηηθά γεγνλφηα (Evidence Based Policy and Practice). Ζ ρξεζηκφηεηά ηνπο έρεη γίλεη αληηθείκελν επηζηεκνληθήο κειέηεο θαη ε ρξήζε ηνπο έρεη δηαδνζεί ηδηαίηεξα ηελ ηειεπηαία δεθαπεληαεηία (Sorrel S., 2006). 292 Σν θξάηνο πξφλνηαο, ππήξμε παξάγνληαο λνκηκνπνίεζεο ηεο θξαηηθήο εμνπζίαο θαηά ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 20 νπ αηψλα. ηηο ηνπηθέο θνηλσλίεο πνπ νη ζρέζεηο εμνπζίαο θαη εμνπζηαδφκελσλ ραξαθηεξίδνληαη απφ πςειφηεξν βαζκφ ακεζφηεηαο, ην θξηηήξην ηεο λνκηκνπνίεζεο απνθηά ηδηαίηεξε βαξχηεηα. Ζ θνηλσληθή πνιηηηθή, αθελφο ηθαλνπνηεί ην αίζζεκα ησλ πνιηηψλ γηα ίζεο επθαηξίεο θαη αθεηέξνπ ελδπλακψλεη ηελ θνηλσληθή ζπλνρή θαη ην θνηλσληθφ θεθάιαην ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο. Ζ έλλνηα ηεο θνηλσληθήο ζπλνρήο είλαη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθή ζε ηνπηθφ επίπεδν, δεδνκέλεο ηεο κεγαιχηεξεο ηθαλφηεηαο ηνπ ηνπηθνχ πιεζπζκνχ λα νξγαλσζεί θαη λα δξάζεη ζπιινγηθά (Olson, 1971), θαη ηεο κεγαιχηεξεο ζπγθξηηηθήο αμίαο ηεο ςήθνπ ηνπ ζην ηειηθφ εθινγηθφ απνηέιεζκα (Downs, 1997[1957]). ηελ πεξίπησζε ηεο Αλάβξαο, ιεηηνπξγεί θαη σο θίλεηξν ζπγθξάηεζεο ηνπ πιεζπζκνχ ζην ρσξηφ θαη σο έλαπζκα πξνζέιθπζεο ρξήζηκσλ γηα ην ρσξηφ, ππεξεζηψλ. Μάιινλ δελ είλαη ινηπφλ ηπραία, ε εκθάληζε άηππσλ θαηλνηφκσλ ζεζκψλ θνηλσληθήο πνιηηηθήο ζε επηηπρεκέλα παξαδείγκαηα βηψζηκεο ηνπηθήο αλάπηπμεο. 92

93 θαηεγνξίεο κε ζεζκηθψλ πνηνηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ ππφ κειέηε ζπζηεκάησλ, ηνπο νξγαλσηηθνύο πνηνηηθνύο παξάγνληεο θαη ηα ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηώλ. Αλαθέξεηαη παξαπάλσ, φηη ζθνπίκσο δελ εληάρηεθαλ νη νξγαλσηηθνί πνηνηηθνί παξάγνληεο ζηε δηάζηαζε ηεο πνιηηεηαθήο ζπγθξφηεζεο, εμαηηίαο ηεο πξφζεζεο λα θαηαδεηρζεί ε θαζνξηζηηθή ηνπο ζεκαζία ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο θχζεο ηνπ ζπζηήκαηνο θαη ησλ ζρέζεσλ αιιειεπίδξαζεο κεηαμχ ησλ κεξψλ ηνπ. ε φιεο ηηο κειέηεο πεξίπησζεο, θαζνξηζηηθή ήηαλ ε χπαξμε ή θαιιηέξγεηα ελφο πςεινχ θνηλσληθνχ θεθαιαίνπ, θαη ε απνθαζηζηηθή ψζεζε πνπ έδηλε κηα εγεηηθή θπζηνγλσκία ή κηα κηθξή αιιά δπλακηθή νκάδα αλζξψπσλ, ζηελ θαηάθηεζε ηνπ ζπιινγηθνχ νξάκαηνο. («Μηα ζηαγόλα, αξθεί γηα λα αλεβάζεη ηε ζηάζκε ηεο ζάιαζζαο», M.Ghandi). Δπίζεο, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ επηρεηξήζεθε ν ξηδηθφο κεηαζρεκαηηζκφο ήδε ππαξρνπζψλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ (Αλάβξα, Samsø), θξίζηκε ήηαλ ε βαζηά γλψζε ηεο ηνπηθήο θνπιηνχξαο εθ κέξνπο ησλ αλζξψπσλ πνπ αλέιαβαλ λα δηαρεηξηζηνχλ ηε κεηάβαζε ηνπ ζπζηήκαηνο. ηελ πεξίπησζε ησλ λεναλαδπφκελσλ θνηλνηήησλ, ζηελ πξαγκαηηθφηεηα δεκηνπξγείηαη έλαο «ελαιιαθηηθφο ζχιαθαο θνηλσληθήο νξγάλσζεο», ν νπνίνο βαζίδεηαη ζε ξηδηθά δηαθνξεηηθά ραξαθηεξηζηηθά σο πξνο ην θπξίαξρν Παξάδεηγκα, εμ αξρήο. Ζ επηηπρία ηνπο θαζνξίδεηαη απφ ηελ πνηφηεηα ησλ αμηψλ θαη πεπνηζήζεσλ ζηηο νπνίεο ζηεξίδνληαη, θαη ηελ απνδνρή ηνπο απφ κηα θξίζηκε κάδα αηφκσλ. Σα ηειεπηαία ρξφληα, παξαηεξνχληαη ζνβαξέο κεηαηνπίζεηο ζηηο θνζκνζεσξήζεηο ησλ ζχγρξνλσλ αλζξψπσλ, νη νπνίνη βξίζθνπλ ηελ πξαγκάησζε ησλ δηθψλ ηνπο πεπνηζήζεσλ κέζα απφ απηά ηα ελαιιαθηηθά παξαδείγκαηα αλζξψπηλεο νξγάλσζεο, ζε ζεκείν πνπ πνιινί πιένλ κηινχλ γηα αλάδπζε κηαο λέαο επνρήο ή γηα αιιαγή Παξαδείγκαηνο (paradigm shift). Μηα αθφκα ζεκαληηθή δηάζηαζε ησλ ελαιιαθηηθψλ θνηλνηήησλ είλαη ε έκθαζε πνπ δίλεηαη ζηελ πλεπκαηηθή αλάπηπμε ησλ κειψλ ηεο. Χο πξνο ηα ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηψλ, εληχπσζε θάλεη ην γεγνλφο φηη παξφηη επηζθνπήζεθαλ πνιχ δηαθνξεηηθέο πεξηπηψζεηο, θάπνηεο πνηφηεηεο φπσο ε έκθαζε ζηελ αγάπε, ηελ αιιειεγγχε, ηελ πίζηε ζηε δπλακηθή ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ θαη ηε δηαηήξεζε ζεηηθήο νπηηθήο, ζπλαληήζεθαλ ζε φιεο ηηο πεξηπηψζεηο. Χο πξνο ηε ζεψξεζε ηεο ηδηνθηεζίαο, κε εμαίξεζε ηελ πεξίπησζε ηεο Αλάβξαο θαη ηνπ Άε ηξάηε, φπνπ ε έλλνηα ηεο ζπιινγηθήο ηδηνθηεζίαο ηαπηίδεηαη κε ηελ έλλνηα ηεο Κνηλνηηθήο Ηδηνθηεζίαο, ζηηο ππφινηπεο πεξηπηψζεηο, ζθφπηκε θξίζεθε γηα ιεηηνπξγηθνχο (Samsø) ή θαζαξά αμηνινγηθνχο ιφγνπο, ε πξνζηαζία θαη ε πξνψζεζε ηεο ζπιινγηθήο ηδηνθηεζίαο. 93

94 πλνιηθά, ηα ζπκπεξάζκαηα απφ ηε βηβιηνγξαθία θαη ηελ εκπεηξηθή έξεπλα, ζπγθιίλνπλ ζην γεγνλφο φηη απηφ πνπ έρεη θαζνξηζηηθή ζεκαζία γηα ηελ επηηπρία ησλ αλαδπφκελσλ ζεζκψλ, είλαη ε ελαξκφληζή ηνπο κε ηα ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηψλ ζηα νπνία αλαθέξνληαη θαη ηα νξγαλσηηθά πνηνηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ζπζηήκαηνο. Έλαο αθφκα παξάγνληαο επηηπρίαο πνπ αλαδεηθλχεηαη απφ ηελ επηζθφπεζε ηεο βηβιηνγξαθίαο, θαη αθνξά πην ζπγθεθξηκέλα ηελ απνηειεζκαηηθή πινπνίεζε ελαιιαθηηθψλ εξγαιείσλ πνιηηηθήο, πέξαλ ηεο ζπλέξγεηάο ηνπο κε ηα νξγαλσηηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα ηνπηθά ζπζηήκαηα αμηψλ, είλαη ε ελζσκάησζε ζε απηά κεραληζκψλ θηλήηξσλ πνπ αλαγλσξίδνπλ ηελ πνιιαπιή θχζε ησλ αλζξψπηλσλ θηλήηξσλ. 5.3 Θεωπηηικέρ Πποηάζειρ και Ππακηικέρ ςνεπαγωγέρ Ζ ζπγθεθξηκέλε εξγαζία, ηνλίδεη ηελ αδπλακία κηαο ξεαιηζηηθήο επηζηεκνληθήο ζεψξεζεο ηεο πνιχπινθεο πξαγκαηηθφηεηαο ησλ αλζξψπηλσλ ζπζηεκάησλ, κέζα απφ γξακκηθνχκεραληζηηθνχ ηχπνπ πξνζεγγίζεηο, θαη επηζεκαίλεη ηελ επηθηλδπλφηεηα ηεο πνιηηηθήο δηαρείξηζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο φηαλ απηή ζηεξίδεηαη ζηα ζπκπεξάζκαηα ηέηνησλ κνλάρα πξνζεγγίζεσλ. Δάλ ε επηζηήκε ζέιεη λα ζπλεηζθέξεη δεκηνπξγηθά ζηε δεκφζηα πνιηηηθή, νθείιεη λα αλαγλσξίζεη ην γεγνλφο φηη κφλν κεξηθψο αληηιακβάλεηαη ηε θχζε ηνπ φινπ, θαη λα εζηηάζεη πεξηζζφηεξν ζηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίνλ ζα βνεζήζεη ηηο θνηλσλίεο λα ρηίζνπλ ηθαλφηεηεο θαη δεμηφηεηεο πξνθεηκέλνπ λα ζηεξίμνπλ ηηο δηθέο ηνπο αιήζεηεο θαη λα δεκηνπξγήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο ιχζεηο ζηα δηθά ηνπο πξνβιήκαηα, κέζα ζε κηα δηαξθψο κεηαβαιιφκελε πξαγκαηηθφηεηα. Θέζε ηεο εξγαζίαο είλαη φηη ε κόλε βέιηηζηε πξαθηηθή βηώζηκεο ελεξγεηαθήο δηαρείξηζεο, είλαη ν πεηξακαηηζκόο γηα ηελ αλάδπζε ηνπ ηνπηθνύ αλαπηπμηαθνύ δπλακηθνύ, κέζα από εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο κάζεζεο. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ έρεη ε κειέηε ηεο δπλακηθήο ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ, κέζα απφ ηελ επηζθφπεζε επηηπρεκέλσλ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ θαη ε δηάρπζε ησλ επξεκάησλ ηνπο, δηφηη θαη ε ίδηα ε επηζηεκνληθή έξεπλα κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηε ζεηηθή κεηακφξθσζε ησλ αλζξψπηλσλ θνηλσληψλ, αλ αξρίζεη λα εζηηάδεη ζε αηζηφδνμεο πηπρέο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο. Σέινο, επεηδή νη ζεζκνί δελ πεξηνξίδνπλ κόλν ηελ αλζξώπηλε ζπκπεξηθνξά, θαηά ηελ θπξίαξρε ζεώξεζε αιιά κπνξνύλ θαη λα εκπλεύζνπλ επηζπκεηέο ζπκπεξηθνξέο, ζεκαληηθή ζεσξείηαη ε αχμεζε ηεο ηνπηθήο απηνλνκίαο θαη ε ελζάξξπλζε θαη πνιηηηθή ζηήξημε ηνπ ηνπηθνχ πεηξακαηηζκνχ, κε λέεο ηερλνινγίεο θαη θαηλνηφκνπο ζεζκνχο, ζε φιεο ηηο δηαζηάζεηο πνιηηηθήο θαη ηα επίπεδα δηαθπβέξλεζεο. 94

95 5.4 Πεδία Μελλονηικήρ Έπεςναρ Μέζα απφ ηελ εμέηαζε ηνπ θεληξηθνχ πξνβιήκαηνο ηεο εξγαζίαο εληνπίζηεθαλ ηα παξαθάησ ζέκαηα θαη εξεπλεηηθά πεδία πνπ αμίδνπλ πεξηζζφηεξε δηεξεχλεζε: Δπηζθφπεζε κεγαιχηεξνπ αξηζκνχ ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ βηψζηκεο αλάπηπμεο ζε πεξηνρέο κε δηαθνξεηηθή θνπιηνχξα, γηα ηνλ εληνπηζκφ θαηλνηφκσλ ζεζκψλ. ε βάζνο δηεξεχλεζε ησλ ζπκκεηνρηθψλ εξγαιείσλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζε νηθνθνηλφηεηεο, θαη πεηξακαηηζκφο κε θαηλνηφκα εξγαιεία δηαβνχιεπζεο πνπ αμηνπνηνχλ ηε δπλακηθή ησλ πνιχπινθσλ ζπζηεκάησλ. ε βάζνο δηεξεχλεζε ηνπηθψλ παξαδεηγκάησλ, (πνπ εληάζζνληαη ζηελ ίδηα πεξηθεξεηαθή ή εζληθή δηνηθεηηθή ελφηεηα) γηα ηε κειέηε ζεζκηθψλ θαη άιισλ παξαγφλησλ, ησλ αλψηεξσλ επηπέδσλ δηαθπβέξλεζεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάδπζε θαηλνηφκσλ ζεζκψλ ζε ηνπηθφ επίπεδν, θαη ραξαθηεξηζκφο ηεο κεηαμχ ηνπο ζρέζεο. Ζ δηαδηθαζία απηή ζα κπνξνχζε λα επαλαιεθζεί θαη ζε άιιεο ρψξεο κε ζθνπφ ηηο δηαθξαηηθέο ζπγθξίζεηο. πγθξηηηθή αλάιπζε, ηεο ζηξαηεγηθήο αληηκεηψπηζεο ππνδεηγκαηηθψλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ απφ εζληθά κεηαξξπζκηζηηθά πξνγξάκκαηα 293. Γηεξεχλεζε ηεο επεκεξίαο ζε φξνπο επηπρίαο, έλλνηα πνπ ειάρηζηα αλαθέξζεθε ζηελ ελφηεηα 3.2, αιιά κπνξεί λα δηαδξακαηίζεη ζεκαληηθφ ξφιν ζην κέιινλ. ε βάζνο δηεξεχλεζε ηεο κηθξν-επίδξαζεο ησλ νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ πεξηβαιινληηθήο πνιηθήο, ε νπνία κφλν επηθαλεηαθά ζίρηεθε ζε απηήλ ηελ εξγαζία, ζηα εζσηεξηθά θίλεηξα ησλ αλζξψπσλ, ζηελ επηπρία πνπ βηψλνπλ θαη ζηελ αιηξνπηζηηθή ηνπο πξνδηάζεζε θαη ζπκπεξηθνξά, θαη ζρεδηαζκφο εξγαιείσλ βησκαηηθνχ ραξαθηήξα, γηα ηελ ελζάξξπλζε ηεο εζσηεξηθήο θηλεηνπνίεζεο θαη ζπλεηδεηήο κεηαβνιήο ηεο αηνκηθήο θαη ζπιινγηθήο ζπκπεξηθνξάο εθ κέξνπο ησλ αλζξψπσλ. 293 Γηα παξάδεηγκα, ε αληίζηνηρε Γηνηθεηηθή Μεηαξξχζκηζε ζηε Γαλία, ην 2007 θαηά ηελ νπνία κεηψζεθαλ νη δήκνη απφ 280 ζε 98, εμαίξεζε ην Samsø, αλαγλσξίδνληαο ηηο ηδηαίηεξεο αλαπηπμηαθέο ηνπ επηδφζεηο. Γπζηπρψο, ζηνλ Καιιηθξάηε, δελ ππάξρεη παξφκνηα ξχζκηζε γηα ηελ Αλάβξα, θαη θάζε Αλάβξα Βέβαηα, ίζσο κέζα ζ απηφ ην πεξηνξηζηηθφ πιαίζην, ελδπλακσζεί αθφκα πεξηζζφηεξν ε ηθαλφηεηα απηφ-νξγάλσζεο ησλ ηνπηθψλ θνηλνηήησλ αξθεί λα ππάξμνπλ νη θαηάιιεινη θαηαιχηεο. 95

96 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΔΛΛΗΝΟΓΛΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ι. Βιβλία Barquero Α., (1991), Σνπηθή Αλάπηπμε. Μηα ηξαηεγηθή γηα ηε Γεκηνπξγία Απαζρόιεζεο, Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε Γηαλλίηζεο Σ., (1999), Οηθνλνκηθά ηνπ Μεηαζρεκαηηζκνύ θαη ηεο Αλάπηπμεο, ζεκεηψζεηο ζην κάζεκα Πνιηηηθή Οηθνλνκία ΗV, ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ, ηκήκα Οηθνλνκηθψλ Δπηζηεκψλ Γαιάη Λάκα θαη H.C. Cutler, (2000), Η Σέρλε ηεο Δπηπρίαο: έλαο θσηεηλόο νδεγόο δσήο, Ε Έθδνζε, κεηάθξαζε: Δ. Λπκπέξε, επηκέιεηα:. ηίλεο, Αζήλα: Δθδφζεηο Έζνπηξνλ Γαιάη Λάκα, (2001), Η Πξόθιεζε ηεο Νέαο Υηιηεηίαο, Αζήλα: Δθδζφζεηο Έζνπηξνλ Downs A., (1997), Οηθνλνκηθή Θεσξία ηεο Γεκνθξαηίαο, κεηάθξαζε: Αζαλαζίνπ Θ. θαη ηακαηάθεο Ν., επηκέιεηα: Ζ. Καηζνχιεο, [An Economic Theory of Democracy, New York: Harper, 1957], Β Έθδνζε, Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε Feyerabend P.K., (1975), Δλάληηα ζηε Μέζνδν: γηα κηα αλαξρηθή ζεσξία ηεο γλψζεο, κεηάθξαζε: Καπθαιάο Γξ. Καη Γθνπληαξνχιεο Γ.) απφ ην [Against Method, 1975], επηκέιεηα: Γθνπληαξνχιεο Γ., Αζήλα: χγρξνλα Θέκαηα Friedman J.,(1986), «Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε ζε Αλεπηπγκέλεο Υψξεο: Δλδνγελήο ή Απηάξθεο;», ζην Κ. Υαηδεκηράιεο (επηκ.) Πεξηθεξεηαθή Αλάπηπμε θαη Πνιηηηθή, Αζήλα: Δμάληαο, ζο.45-48καηζνπιάθνο Η., (1998) Μηθξν-νηθνλνκηθή πνιηηηθή : κέηξα θαη εθαξκνγέο, (Με ηε ζπκκεηνρή ησλ Κ. Γάηζηνπ, Α. Ξεπαπαδέα, θαη ηε ζπλεξγαζία ησλ Κ. Μπελέηνπ, Θ. Παπαδφγγνλα, Ν. Σζνχλε), Αζήλα:Σππσζήησ Kuhn T.S., (1970), Η Γνκή ησλ Δπηζηεκνληθώλ Δπαλαζηάζεσλ, Ζ έθδνζε, επηκ. Β.Κάιθαο, κεηάθξ. Γ.Γεσξγαθφπνπινο θαη Β.Κάιθαο απφ ηε δεχηεξε έθδνζε, [The Structure of Scientific Revolution, Chicago University Press: Chicago], Αζήλα: χγρξνλα Θέκαηα: Δπηζηεκνινγία Ξεπαπαδέαο Α., (1998), Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή: Θεσξία θαη Πξαθηηθή, ζην Η., Καηζνπιάθνο (εθδ), Μηθξν-νηθνλνκηθή πνιηηηθή : κέηξα θαη εθαξκνγέο, Αζήλα:Σππσζήησ Παπαδάθε-Σδεδάθε η., (1999), Δλδνγελήο Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε: Γηαξζξσκέλε ή Απνδηαξζξσκέλε Σνπηθή Αλάπηπμε;, Αζήλα: Παπαδήζε 96

97 Popper K.R., (1996), «Ζ Λνγηθή ησλ Κνηλσληθψλ Δπαλαζηάζεσλ, [1961]» ζει , ζην Δπηζηεκνινγία ησλ Κνηλσληθψλ Δπηζηεκψλ: Κείκελα, επηκέιεηα Γ. Κνπδέιεο θαη Κ.Φπρνπαίδεο, Αζήλα: Νήζνο Popper K.R., (1997), Μηα Γεληθή Μαηηά ζε κεξηθά ζεκειηψδε πξνβιήκαηα, ζην Δπηζηεκνινγία: Κείκελα (επηκέιεηα) Γ. Κνπδέιεο, Αζήλα: Νήζνο Ρνπίδ Γνλ Μηγθέι, (2002), Οη Σέζζεξηο πκθσλίεο: έλαο πξαθηηθόο νδεγόο γηα πξνζσπηθή ειεπζεξία, έλα βηβιίν ζνθίαο ησλ Σνιηέθσλ, κεηάθξαζε: Κνβαιέλθν Σ., Αζήλα: Γηφπηξα θνχξηνο Μ.., (1998), Οηθνλνκηθά Δξγαιεία θαη Πεξηβαιινληηθή Πξνζηαζία ζηελ Διιάδα, ζην: Μ.. θνχξηνο θαη Κ.Μ. νθνχιεο, Η Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή ζηελ Διιάδα-αλάιπζε ηνπ πεξηβαιινληηθνύο πξνβιήκαηνο από ηε ζθνπηά ησλ θνηλσληθώλ επηζηεκώλ. πηιάλεο Γ., (1996), Πεξηθεξεηαθόο Οηθνλνκηθόο ρεδηαζκόο θαη Πεξηβάιινλ, ζζ , Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο Σξηαληαθπιινπνχινπ Α., (2008), Δπηρεηξήζεηο ησλ Οξγαληζκώλ Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο, Αζήλα:.Η.Εαραξφπνπινο, ζ.35 Υξηζηνθάθεο Μ.,(2001), Σνπηθή Αλάπηπμε θαη Πεξηθεξεηαθή Πνιηηηθή, Αζήλα: Δθδφζεηο Παπαδήζε ΙΙ. Άπθπα και Δπιζηημονικέρ Μελέηερ Λαδαξέηνπ Θ., (2002), Πεξηβαιινληηθά Πξνβιήκαηα θαη Γίθαην, ΤΠΔΥΧΓΔ, ΔΚΚΔ, ΓΓΝΓ, Αζήλα Υαηδεζενδσξίδεο Φ., Μηραειίδεο Α., Σζηινρξήζηνο Γ. θαη Καδάθε., (2006), Οινθιεξσκέλα Πξνγξάκκαηα Αλάπηπμεο ηνπ Διιεληθνχ Υψξνπ: Μηα Δκπεηξηθή πξνζέγγηζε ζηελ εθαξκνγή, ηε δηαρείξηζε θαη ηα απνηειέζκαηά ηνπο, αεηρώξνο, 5(1):58-91 ΙΙΙ. Πηςσιακέρ-Γιπλωμαηικέρ Δπγαζίερ Εαραξνχιε Μ. θαη Παπαδέιιεο Θ., (1998), Μειινληηθή εμέιημε ησλ εθπνκπώλ ξππαληώλ από ζηαζκό ειεθηξνπαξαγσγήο κε ρξήζε κνληέινπ πξνζνκνίσζεο, Πηπρηαθή Δξγαζία ζην Σκήκα Πεξηβάιινληνο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, Μπηηιήλε Υφλδξνπ., (2002), «Έλα Πνιπθξηηεξηαθφ Πιαίζην Αμηνιφγεζεο Πνιηηηθψλ Πξνψζεζεο Ρηδηθψλ Μεηαζρεκαηηζκψλ ζην Δλεξγεηαθφ Καζεζηψο: ε Πεξίπησζε ηεο Αηνιηθήο Δλέξγεηαο ζηε Λέζβν», Γηπισκαηηθή Δξγαζία ζην πιαίζην ηνπ MSc 97

98 «Πεξηβαιινληηθή Πνιηηηθή θαη Γηαρείξηζε», Σκήκα Πεξηβάιινληνο, Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, Ννέκβξεο 2002, Μπηηιήλε Βιβλία: ΞΔΝΟΓΛΧΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Aoki M., (2001), Toward a comparative institutional analysis, Cambridge Massachusetts: The MIT Press Baakman, (1998), Public Policy Instruments: Evaluating the Tools of Public Administration, in Peters and Van Nispen,, Cheltenham: Edward Elgar Baland J.M. and Plateau J.P., (1996), Halting Degradation of Natural Resources: is there a role for rural communities?, Oxford: Clarendon Press Bartelmus, P., (1997), Measuring sustainability: data linkage and integration, in: Moldan, B., S. Billharz and R. Matravers, Sustainability Indicators: A Report on Indicators of Sustainable Development, Chichester and others: Wiley Bell D.E., Raiffa H. and A. Tversky, (1989), Decision making, Cambridge: Cambridge University Press Bemelmans-Videc M-L. and Vedung E., (1998), Carrots, Sticks and Sermons: Policy Instruments and their Evaluation, New Brunswick: Transaction Bowles S., (2001), Economic Institutions and Behavior: An Evolutionary Approach to Microeconomic Theory, Princeton: Princeton University Press, Bowles S., H. Gintis and B. Gustafsson, eds., (1993), Markets and Democracy: Participation, Accountability and Efficiency, Cambridge: Cambridge university Press Boyd R. and Richerson P. J., (1985), Culture and the evolutionary process, Chicago, IL: University of Chicago Press. Boyle, G., (1996) Renewable Energy: Power for a Sustainable Future, Oxford University Press/The Open University Bressers H. and O Toole L., (2005), Instrument Selection and Implementation in a Networked Context, in P. Eliadis, M.Hill ana M. Howlett, ed(s), Designing Government: From Instruments to Governance, Montreal: McGill-Queen s University Press, pp

99 Capra F. and D. Steindl-Rast, (1991), Belonging to the Universe: Explorations to the Frontiers of Science and Spirituality, San Francisco: Harper Capra F., (1984), The Tao of Physics, Canada: Bantam New Age Books Carraro C., (1999), Environmental conflict, bargaining and cooperation, in Bergh, J. C. J. and M. van den Bergh (eds.), Handbook of Environmental and Resource economics, Edward Elgar Dahlman C., 1980, The old field system and beyond: a Property Rights analysis of an economic institution, Cambridge: Cambridge University Press Dalh R. and Lindblom Ch., (1953), Politics, Economics and Welfare, New York: Harper and Brothers Daly H.E., (1991), Steady-state economics,(2 nd edition), Island Press: Washington D.C Daly, H.E. and J.B. Cobb, Jr., (1989), For the Common Good: Redirecting the Economy Towards Community, the Environment, and a Sustainable Future, Boston, Mass.: Beacon Press Dasgupta, P. and Sevageldin, I. (eds), (2000), Social Capital: A multi-faceted perspective, Washington DC, WB De Young R. and Th. Princen, (Forthcoming), Localization: a transition Reader: adapting to a world with less material, more time, better food, Cambridge Massachusetts: MIT Press Devaney R., (1988), Chaotic Dynamical Systems, New York: Addison Wesley Dincer, I., (1999), Environmental impacts of energy, Energy Policy, 27, pp Dobson, (1998), Justice and the Environment: Conceptions of Environmental Sustainability and Dimensions of Social Justice, Oxford: Oxford University Press, αλαθέξεηαη ζην: Smith A., (2002) Durkheim E., 1901 (1950), The rules of Sociological Method, Glence IL: Free Press Eblen, R. A. and Eblen W., (1994), The Encyclopedia of the Environment, Boston: Houghton Mifflin Company Friedman M., (1953), The Methodology of Positive Economics, in Friedman Milton (ed.) Essays in Positive Economics, Chicago: The University of Chicago Press, pp.1-43 Funtowitcz S.O. and J.R. Ravetz, (1993), The Emergence of Post-Normal Science, in R.von Schomberg (ed.), Science Politics and Morality: Scientific Uncertainty and Decision Making, Kluwer Academic Publisher: Dordrecht Georgescu-Roegen N., (1971), The Entropy Law and the Economic Process, Cambridge Massachusetts: Harvard University Press 99

100 Glasser H., (2000), Ethical perspectives and environmental policy analysis, in Van den Bergh J.C.J.M. (Ed.), Handbook of Environmental and Resource Economics, Edgar Elgar Greif A., (1997), Self-Enforcing Political System and Economic Growth: Late medieval Genoa, Mimeo, Stanford University Griffin J., (1986), Well-Being. Its meaning, measurement and moral importance, Oxford: Clarendon Hannah B., (1981), Encounters with the Soul: Active Imagination as Developed by C.G. Yung, Boston: Sigo Press quoted in: Matthews R., (2002), Competition Archetypes and Creative Imagination, Journal of Change Management, 15(5), pp Hausman D. M. and M. S. McPherson, (1996), Economic Analysis and Moral Philosophy, Cambridge: Cambridge University Press Heisenberg W., (1962), Physics and Philosophy: the revolution in modern science, New York: Harper and Row Héritier Α., (2002), New Modes of Governance in Europe: Policy Making without Legislating?, in Adrienne Héritier (ed.), Common Goods: Reinventing European and International Governance, Lanham: Rowman and Littlefield Hirsch F., (1977), Social Limits to Growth, Great Britain: Routledge and Kegan Paul Ltd Hirschman A.O., (1958), The Strategy of Economic Development, New Haven: Yale University Press Hodgson G., (1994), Economic Evolution and natural selection, In: G. Hodgson, W. Samuels, M. Tool, (Eds.), The Edgar Compagnion to Institutional and Evolutionary Economics L-Z, Botmin: Hartnolls Ltd, αλαθέξεηαη ζην Fuchs, D.A. and Arentsen, M.J., (2002), Green electricity in the market place: the policy challenge, Energy Policy, 30, pp Hodgson G.M., (1997), Economics, environmental policy and the transcendence of utilitarianism, in J.Foster (ed.) Valuing Nature? Economics, Ethics and the Environment, London: Routledge Holland J., (1998), Emergence: from Chaos to Order, Oxford: Addison Wesley, Oxford University Press, quoted in: Matthews R., (2002), Competition Archetypes and Creative Imagination, Journal of Change Management, 15(5), pp Hood Chr., (1986), The Tools of Government, Chatham: Chatham House Publishers Hurwicz L., (1993), Toward a Framework for Analyzing Institutions and Institutional Change, in Bowles et al., pp

101 Jasanoff S. and B. Wynne, (1998), Science and Decision Making, in Human Choice and Climate Change, S.Rayner and E.L. Malone (eds.) Wachington DC: Batelle Press Kauffman S., (1993), The Origins of Order: Self Organization and Selection in Evolution, New York: Oxford University Press, quoted in: Matthews R., (2002), Competition Archetypes and Creative Imagination, Journal of Change Management, 15(5), pp Kemp, R., (1997), Environmental Policy and Technical Change: A comparison of the Technological Impact of Policy Instruments: Edward Elgar Keohane, R.O. and Ostrom, E., (eds) (1995), Local Commons and Global Interdependence: heterogeneity and cooperation in two domains, London, Sage Kohler-Koch B., (1999), The Evolution and Transformation of European Governance, In The transformation of Governance in the European Union, edited by B. Kohler- Koch and R. Eising, London: Routledge, αλαθέξεηαη ζην O. Treib et al., 2005 Langlois R. N, (1986), "Rationality, Institutions, and Explanation," in R. N. Langlois. (ed.), Economics as a Process: Essays in the New Institutional Economics. New York: Cambridge University Press, pp Langlois R. N, (1986), "The New Institutional Economics: An Introductory Essay," in R. N. Langlois, (ed.), Economics as a Process: Essays in the New Institutional Economics. New York: Cambridge University Press, pp Layard R. and S. Glaister (eds.), (1994), Cost-Benefit Analysis, 2 nd edition, Cambridge: Cambridge University Press Lewis D., (1969), Contention. A Philosophical Study, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press Lipietz A., (1992), Towards a New Economic Order, Oxford: Oxford University Press Lovelock, J., (2000) [1979], Gaia: A New Look at Life on Earth (3rd ed. ed.), Oxford: Oxford University Press Magnusson L., (1994), Evolutionary and Neo-Schumpeterian Approaches to Economics, Kluwer Academic Publishers Majone G., (1989), Evidence, Argument and Persuasion in the Policy Process, New Haven: Yale University Press Malthus T.R., (1789), An Essay on the Principle of Population, Chapter 1, p.13 in Oxford World s Classics Reprint Marion R., (1999), The Edge of Organization: Chaos and Complexity in Formal Social Systems, London: Sage Publications quoted in: Matthews R., (2002), Competition 101

102 Archetypes and Creative Imagination, Journal of Change Management, 15(5), pp Marshall A., ([1920] 1997), Principles of Economics, 8th ed. Prometheus Books Meadows D.H., Randers J., Berhens W., (1972), The Limits to Growth, New York: Universe Books Moldan, B., S. Billharz and R. Matravers, (1997), Sustainability Indicators: A Report on Indicators of Sustainable Development, Chichester and others: Wiley Myrdal G., (1957), Economic Theory and Underdevelopment Regions, Londress: General Duckworthy Co, αλαθέξεηαη ζην Παπαδάθε-Σδεδάθε η., (1999), Δλδνγελήο Σνπξηζηηθή Αλάπηπμε: Γηαξζξσκέλε ή Απνδηαξζξσκέλε Σνπηθή Αλάπηπμε;, Αζήλα: εθδ. Παπαδήζε Nelson R., and S. Winter, (1982), An evolutionary theory of economic change, Cambridge: Harvard University Press North D., (1990), Institutions, Institutional Change and Economic Performance, Cambridge: Cambridge University Press O Riordan T., C. Marris and I. Langford, (1997), Images of Science Underlying Public Perceptions of Risk, UK: Royal Society Editor Olson M., (1971), The Logic of Collective Action: Public Goods and Theory of Goods, Harvard: Harvard University Press Ostrom E., (1990), Governing the Commons: The Evolution of Institutions for Collective Action, Cambridge: Cambridge University Press Ostrom, E. (1990), Governing the commons: the evolution of institutions for collective action, CUP Ostrom, E., Dietz, T., Dolsak N., Stern, P.C., Stonich S, Weber E.U., (eds), (2002), The drama of the commons, Wash DC, National Academy Press Ott K., (2003), The case for strong sustainability, in: Ott K. and P. Thapa (eds), Greifswald s Environmental Ethics, Greifswald:Steinbecker Parfit D., (1984), Reasons and Persons, Oxford: Clarendon Pearce D.W. and C.A. Nash, (1981), The Social Appraisal of Projects, A text in Cost- Benefit Analysis, London: MacMillan Pickering A., (1992) Science as Practice and Culture, University of Chicago Press, quoted in, Van Asselt M.,(1999) Pigou, A. C., ([1920] 1932), The Economics of Welfare, 4th ed. London: Macmillan Popper K.R., (2002), The Logic of Scientific Discovery, New York: Routledge Classics 102

103 Porter M., (1990), The Competitiveness of Nations, Harvard Business Review, March-April 1990, pp Prescott-Allen, R., (2001), The Wellbeing of Nations: A Country-by-country Index of Quality of Life and the Environment, Washington, D.C.: Island Press Prigorgine I. and I. Stengers, (1984), Order out of Chaos, New York:Bantam quoted in: Matthews R., (2002), Competition Archetypes and Creative Imagination, Journal of Change Management, 15(5), pp Putnam R.D., (1993), Making Democracy Work: civic traditions in Italy, U.K.: Princeton University Press Rip A. and Kemp R., (1998), Technological Change, in S. Rayner and E.L. Malone, (1998), Human Choice and Climate Change. An International Assessment, Vol.2, Batelle Press, Washington D.C., pp Robert Aziz, (1999), Synchronicity and the Transformation of the Ethical in Jungian Psychology in Carl B. Becker, ed. Asian and Jungian Views of Ethics. Westport, CT: Greenwood Rosenau J.M., (1992), Governance, Order and Change in World Politics, Governance without Government: Order and Change in World politics, edited by J.N. Rosenau and E.O.Czempiel, Cambridge: Cambridge University Press. Rosenau P.M., (1992), Post-Modernism and the Social Sciences: Insights, inroads, and intrusions, Princeton: Princeton University Press Rotmans J., and M.B.A., van Asselt, (1999), Integrated Assessment: Current Practices and Challenges for the Future, in R.Constanza and S. Tognetti (eds.) Ecological Economics and Integrated Assessment: a participatory Process for including equity, efficiency and scale in decision making for sustainability, SCOPE: Paris, France Sagoff M., (2008), The Economy of the Earth, 2nd Edition, Cambridge: Cambridge University Press Salamon L. (ed), (2002), The Tools of Government: a Guide to the New Governance, New York: Oxford University Press Samuelson, P. A., (1947), Foundations of Economic Analysis, Cambridge: Harvard University Press Saviotti P.P., (1996), Technological Evolution, Variety and the Economy, Cheltenham: Edward Elgar Schackle G.L.S., (1955), Uncertainty in economics and other reflections, Cambridge: Cambridge University Press, quoted in (van Asselt, 1999) 103

104 Schneider V. and P. Kenis, (1996), Verteilte Kontrolle: Institutionelle Steuerung in modernen Gesellschaften, In Organisation und Netzwerk: Institutionelle Steuerung in Wirtschaft und Politik, edited by P. Kenis and V. Schneider, Frankfurt: Campus, αλαθέξεηαη ζην O. Treib et al., 2005 Schotter A., (1981), The Economic Theory of Social Institutions, Cambridge: Cambridge University Press, quoted in (Van Asselt M., 1999) Schumacher E.F., (1973) Small is Beautiful: A study of Economics as if People Mattered, London: Blond and Briggs Seligman Μ.E.P., (2002), Authentic Happiness: Using the new positive psychology to realize your potential for lasting fulfillment, New York: Free Press Sen A., (1985), Commodities and Capabilities, Amsterdam: Elsevier Sen A., (1999), Development as Freedom, Oxford: Oxford University Press Sen A.K., (1987), On ethics and economics, New York: B.Blackwell Sen and Williams, (1982), Utilitarianism and Beyond, Cambridge: Cambridge University Press Senge P., Scharmer O.C., Jaworski J. and B.S. Flowers, (2005), Presence: An Exploration of Profound Change in People, Organizations, and Society, New York: Currency- Doubleday Sharmer O., (2007), Theory U: Leading from the Future as it emerges, Berrett-Koehler Publishers Simon H.A., (1957), Administrative Behaviour, (2nd ed.), New York: Macmillan Simon H.A., (1987), Bounded rationality, In J. Eatwell, M. Milgate, and P. Newman (Eds.), The New Palgrave Dictionary of Economics, vol. 1, pp , London, England: Macmillan Smith A., (1759 [1976]), The Theory of Moral Sentiments, Oxford: Oxford University Press Stavins R. (ed.), (2000), Economics of the Environment, selected readings, 4 th edition, New York: W.W. Norton & Company Sudgen R., (1986), Σhe Economics of Rights, Co-operation and Welfare, Oxford: Basil Blackwell Tietenberg T., (2001), Environmental and Natural Resource Economics, Harper Collins College Publishers Titimuss R.M., (1970), The gift Relationship: from human blood to social policy, London: Allen and Unmin 104

105 Tupper A. and G.B. Doern, (1981), Public Corporations and Public Policy in Canada, in A. Tupper and G.B. Doern (eds.), Public Corporations and Public Policy in Canada, Montreal: Institute for Research on Public Policy, pp.1-50 Twidell J. and T. Weir, (1986), Renewable Energy Resources, London and New York: Taylor and Francis Van Asselt M.B.A. and J. Rotmans,(1997), Uncertainties in Perspective, in J. Rotmans and B. Vries (eds.), Perspectives on Global Change: the TARGETS approach, Cambridge: Cambridge University Press Van Asselt M.B.A., (2000), Perspectives on Uncertainty and Risk: the PRIMA approach to decision support, New York: Kluwer Academic Publishers, αλαθέξεηαη ζην Kemp, R. and Rotmans, J., (2001), The Management of Co-evolution of Technical, Environmental and Social Systems, Paper for the International conference Towards Environmental Innovation Systems, Garmisch-Partenkirchen, September 2001 Veblen Th., 1901 (1950), The limitations of marginal utility, in Russel and Russek, The place of science in modern civilization and other essays Vedung E., (1998), Policy Instruments: Typologies and Theories, in R.C. Rist and E. Vedung, M-L. Bemelmans-Videc (eds.), Carrots, Sticks and Sermons: Policy Instruments and their Evaluation, New Brunswick: Transaction Publishers Von Schomberg R., (1993), Controversies and Political Decision Making, in Science Politics and Morality: Scientific Uncertainty and Decision Making, R. von Schomberg (ed.), Kluwer Academic Publisher: Dordrecht Waldrop M.D., (1992), Complexity: The emerging Science at the Edge of Order and Chaos, New York: Simon& Schuster Walker D.M., (1980), The Oxford Companion to Law, Oxford: Clarendon Press Weaver P., Jansen L., Grootveld G. and Vergragt P., (2000), Sustainable Technology Development, Sheffield: Greenleaf Publishing, αλαθέξεηαη ζην: Kemp, R. and Rotmans, J., (2001), The Management of Co-evolution of Technical, Environmental and Social Systems, Paper for the International conference Towards Environmental Innovation Systems, Garmisch-Partenkirchen, September 2001 Webb K., (2005), Sustainable Governance in the Twenty-First Century: Moving Beyond Instrument Choice, in P. Eliadis, M. Hill and M. Howlett, ed(s), Designing 105

106 Government: from Instruments to Governance, Montreal: McGill-Queen s University Press WEC, (1993), Renewable Energy Resources: Opportunities and Constraints , World Energy Council, London. Williamson O., (1985), The Economic Institutions of Capitalism, Firms, Markets, Relational Contracting, New York and London: Free Press Williamson O., (1996), Mechanisms of Governance, New York: Oxford University Press, αλαθέξεηαη ζην: Fuchs, D.A. and Arentsen, M.J., (2002), Green electricity in the market place: the policy challenge, Energy Policy, 30, pp Wolf Jr., (1988), Markets or Governments: Choosing Between Imperfect Alternatives, Cambridge: MIT Press Young H.P., (1998), Individual Strategy and Social Structure: An Evolutionary Theory of Institutions, Princeton: Princeton University Press Άπθπα ζε Δπιζηημονικά Πεπιοδικά: Ackoff R.L., (1990), Ackoff s Fables. Very short stories with very sharp points-on development, Systems Practice, 3, pp.3-6 Agrawal A., (2001), Common Property Institutions and Sustainable Governance of Resources, World Development, 29(10), pp Arthur B.W., (1989), Competing Technologies, Increasing Returns, and Lock-In by Historical Events, Economic Journal, 97, pp Bana e Costa, C., Ensslin, L., Correa, E.C. and Vansnick, J-C., (1999), «Decision Support Systems in action: Integrated application in multicriteria decision aid process», European Journal of Operational Research, 113, pp Berkhout F., (2002), «Technological Regimes, Path dependency and the environment», Global Environmental Change, 12, (1), pp. 1-4 Berry, T. and Jaccard, M., (2001), «The renewable portofolio standard: design considerations and an implementation survey», Energy Policy, 29, pp Bressers H. and Honigh M., (1986), A Comparative Approach to the Explanation of Policy Effects, International Social Science Journal, 108, pp Bressers H. and Klok P.-J., (1988), Fundamentals of a Theory of Policy Instruments, International Journal of Social Economics, 15, (3/4), pp

107 Bressers H. and O Toole L., (1998), The Selection of Policy Instruments: A Network- Based Perspective, Journal of Public Policy, 18, (3), pp Bressers H., Fuchs D. and Kuks S., (2004), Institutional resource regimes and Sustainability: Theoretical Backgrounds and Hypotheses, Environment and Policy, 41, pp Cardenas J-C, Stranlund J. and C. Willis, (2000), Local Environmental Control and Institutional Crowding-Out, World Development, 28(10), pp Coase R., (1960), "The Problem of Social Cost", Journal of Law and Economics, 3 (1), pp Cooke P., Uranza G., Mikel &Etxebarria, Goio, (1997), Regional innovation systems: Institutional and organizational dimensions, Research Policy, 26, Corner J.L. and Buchanan J.T., (1997), Capturing preference: Experimental Comparison of Decision analysis and MCDM techniques, European Journal of Operational Research, 98 Craig P., Glasser H., and W. Kempton, (1993), Ethics and Values in Environmental Policy: the Said and the UNCED, Environmental Values, 2(2), pp Daly H.E., (1990), Toward some operational principles of sustainable development, Ecological Economics, 2, pp.1-6 David P.A., (1985), Clio and the economics of QWERTY, American Economic Review, 75(5\), pp Demsetz, H., (1969), "Information and Efficiency: Another Viewpoint," Journal of Law and Economics, (April), 12, Devadas, V., (2001), Planning for rural energy system: part II, Renewable & Sustainable Energy Reviews, 5, pp Edwards S.E., (1992), Rethinking Existence Values, Land Economics, vol.68(1), pp Elster J., (1998), Emotions and Economic Theory, Journal of economic Theory, vol.36 (March), pp Enzensberger N., Wietschel M., Rentz O., (2000), Policy instruments fostering wind energy projects: a multi-perspective evaluation approach, Energy Policy, 30, pp Fischer M.M., (2001), Innovation, Knowledge Creation and Systems of Innovation, The Annals of Regional Science, 35, pp

108 Frey B. S. and A. Stutzer, (2002), What Can Economists Learn from Happiness Research?, Journal of Economic Literature, 40, pp Frey B.S. and A. Stutzer, (2000), Maximizing Happiness?, German Economic Review, 1, pp Frey B.S. and F. Oberholzer-Gee, (1997), The Cost of Price Incentives: and Empirical Analysis of Motivation Crowding-out, The American Economic Review, 87(4), pp Frey B.S. and Jegen R., (2001), Motivation Crowding Theory, Journal of Economic Surveys, 15(5), pp Fuchs, D.A. and Arentsen, M.J., (2002), Green electricity in the market place: the policy challenge, Energy Policy, 30, pp Funtowitcz S.O. and J.R. Ravetz, (1994), The Worth of a Songbird: Ecological Economics as a Post-Normal Science, Ecological Economics, 10, pp Georgopoulou, E., Lalas, D. and Papagiannakis, L., (1997), A Multicriteria Decision Aid approach for energy planning problems: The case of renewable energy option, European Journal of Operational Research, 103, pp Granovetter M., (1985), Economic Action and Social Structure: the problem of embeddedness, American Journal of Sociology, 91, pp Granovetter M., (1992), Economic Institutions as social constructions: a framework for analysis, Acta Sociologica, 35, pp Gunningham N. and Sinclair D., (1999), Regulatory Pluralism: Designing Policy Mixes for Environmental Protection, Law and Policy, 21, (1), pp Hardin G., (1968), The Tragedy of the Commons, Science, 162, pp Heiner R.A., (1983), The Origin of Predictable Behaviour, American Economic Review, 73, pp Howlett M. and Rayner J., (2004), (Not so) Smart Regulation? Canadian Shellfish Aquaculture Policy and the Evolution of Instrument Choice for Industrial Development, Marine Policy, 28, (2), pp Howlett M., (1991), Policy Instruments, Policy Styles, and Policy Implementation: National Approaches to Theories of Instrument Choice, Policy Studies Journal, 19, (2), pp Howlett M., (2000), Managing the Hollow State : Procedural Policy Instruments and Modern Governance, Canadian Public Administration, 43, (4), pp

109 Howlett M., (2004), Beyond Good and Evil in Policy Implementation: Instrument Mixes, Implementation Styles, and Second Generation Theories of Instrument Choice, Policy and Society, 23, (2), pp Howlett Μ. and M. Ramesh, (1993), Patterns of Policy Instrument Choice, Policy Studies Review, vol.12, pp.3-24 Jacobsson S. and A. Johnson, (2000), The diffusion of renewable energy technology: an analytical framework and key issues for research, Energy Policy, 28, pp Kahneman D., Knetch J.L., and R. Thaler, (1986), Fairness and the Assumptions of Economics, Journal of Business, vol.59, pp Kambouris J. and Perrakis K., (2000), Wind electricity in Greece: recent developments, problems and prospects, Renewable Energy, 21, pp Kemp R. and Soete L., (1992), The greening of Technological Progress: An Evolutionary Perspective, Futures, 24, (5), pp Kemp R., Schot J. and Hoogman R., (1998), Regime shifts to Sustainability through Processes of Niche Formation. The Approach of Strategic Niche Management, Technology Analysis and Strategic Management, 10, (2), pp Khill Chr. And A. Lenschow, (2003), Modes of regulation in the Governance of the European Union: Towards a Comprehensive Evaluation, European Integration Online Papers, 7, Kneese A. and S. Kelman, (1981), Cost-Benefit Analysis: an Ethical Critique, Regulation, 5, pp Langford I.H., Georgiou S., Bateman I.J., Day R.J. and R.K.Turner, (2000), Public Perceptions of Health Risks from polluted coastal bathing waters: a mixed methodological analysis using cultural theory, Risk Analysis, 20(5), pp Langford I.H., Georgiou S., Day R.J and I.J. Bateman, (1999), Comparing Perceptions of Risk and Quality with Willingness to pay: a mixed methodological study of public preferences for reducing helath risks from polluted coastal bathing waters, Risk Decision and Policy,4(3), pp Liebowitz S. and E. Margolis, (1995), Path Dependence, Lock-in and History, Journal of Law, Economics and Organization, 11, pp Liebowitz S.and E. Margolis, (1990), The Fable of the Keys, Journal of Law and Economics, 22, pp.1-26 Lindblom, (1959), The Science of Muddling-Through, Public Administrative Review, 19, pp

110 Linder St. and Peters G., (1989), Instruments of Government: Perceptions and Contexts, Journal of Public Policy, 9, (1), pp Loier, J.M. and Norberg-Bohm, V., (1999), Technology policy and renewable energy: public roles in the development of new energy technologies, Energy Policy, 27, pp:85-97 Lundvall, Bengt-Ake, Johnson B., (1994), The Learning Economy, Journal of Industry Studies, 1, pp Macdonald, (2001), Coerciveness and the Selection of Environmental Policy Instruments, Canadian Public Administration, 44, (20), pp Madhushree S., (2001), Organized participatory resource management: insights from community forestry practices in India, Forest Policy and economics, 3, pp Matthews R., (2002), Competition Archetypes and Creative Imagination, Journal of Change Management, 15(5), pp Matthews R.C.O., (1986), The economic institutions and the sources of economic growth, Economic Journal, 96 (Dec.), pp Matutinovic, I., (2001), The aspects and the role of diversity in socioeconomic systems: an evolutionary perspective, Ecological Economics, 39, pp Michiotis S., (2010), Public dialogue and strategic planning using methods based on complexity and archetypes, International Journal of Decisions, Risk and Management, vol.11(1/2), pp Mitchell, G., May, A. and McDonald, A., (1995), PICABUE: A Methodological Framework for the Development of Indicators of Sustainable Development, International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 2, Nelson R., (1994), The co-evolution of the technological, industrial structure and supporting institutions, Industrial and Corporate Change, 3, pp Nelson R., (1995), Recent evolutionary theoritizing about economic change, Journal of Economic Literature, XXXIII, OstromE., Burger J., Field C., Norgaard D.B., Policansky D.,(1999), Revisiting the Commons: local lessons, global challenges, Science, vol. 284: Papadopoulos A.M, Glinou G.L. and D. Papachristos, (2008), Developments in the Utilization of Wind Energy in Greece, Renewable Energy, vol.33, pp Pierson P., (2000), Increasing returns, path dependence and the study of politics, American Political Science Review, 94, (2), pp

111 Posner R.A., (1998), Social Norms, Social Meaning and Economic Analysis of Law: a Comment, Journal of Legal Studies, 27, pp Pryor, F., (1991), A Buddhist Economic System-In Practice, American Journal of Economics and Sociology, 59(1) Pryor, F., (1990), A Buddhist Economic System-in Principle, American Journal of Economics and Sociology, 49, no. 3, pp Richards F., (2000), Framing Environmental Instrument Choice, Duke Environmental Law and Policy Forum, 10, (2), pp Rotmans J., (1998), Methods for IA: The challenges and Opportunities Ahead, Environmental Modeling and Assessment, 3, pp Rotmans J., van Asselt M., Anastasi C., Greeuw S., Mellors J., Peters S., Rothman D. and N. Rijkens, (2000),Visions for a sustainable Europe, Futures, 32(9-10), pp Rotmans, J., Kemp, R. and van Asset, M., (2001), More evolution than revolution: transition management in public policy, Foresight, 3, pp Sabatier P.A., (1987), Knowledge, policy-oriented learning, and policy change. An advocacy coalition framework, Knowledge: creation, diffusion, utilization, 8(4), Sagoff M., (1986), Values and preferences, Ethics, 96 (2), pp Samuelson, P. A., (1952), Probability, Utility, and the Independence Axiom, Econometrica, 20: Samuelson, P. A., (1948), Consumption Theory in Terms of Revealed Preference, Economica, 15, pp Samuelson, P. A., (1938a), A Note on the Pure Theory of Consumer's Behaviour, Economica, 5, pp.6171 Samuelson, P. A., (1938b), A Note on the Pure Theory of Consumer's Behaviour: An Addendum, Economica, 5, pp Sanderson I., (2002), Evaluation, policy-learning and evidence-based policy making, Public Administration, 80, (1), 1-22 Seligman M.E.P. and M. Csikszentmihalyi, (2000), Positive Psychology, American Psychologist, 55, pp.5-14 Simon H.A., (1978), Rationality as a process and product of thought, American Economic Review, vol.68 (2), pp.1-16 Simon H.A., (1986), Rationality in Psychology and Economics, Journal of Business, vol. 59(4), pp

112 Solow R. M., (1997), REPLY: Georgescu-Roegen versus Solow/Stiglitz, Ecological Economics, 22, pp Stiglitz J.E., (1997), REPLY: Georgescu-Roegen versus Solow/Stiglitz, Ecological Economics, 22, pp Sudgen R., (1989), Spontaneous Order, Journal of Economic Perspectives, 3, pp Tsoutsos T., Papadopoulou E., Katsiri A., and A. Papadopoulos, (2008), Supporting Schemes for Renewable Energy Sources and their Impact on reducing the emissions of Greenhouse gazes in Greece, Renewable and Sustainable Energy Reviews, vol.12, pp Turner K.R., (1997), FORUM, Georgescu-Roegen versus Solow/Stiglitz: a pluralistic and interdisciplinary perspective, Ecological Economics, 22, pp Tversky A. and D. Kahneman, (1986), Rational Choice and the Framing of Decisions, Journal of Business, vol.59, pp Tversky A., (1972), Elimination by aspects: a theory of choices, Psychological Review, vol. 79, pp Van Asselt M.B.A. and J. Rotmans, (1996), Uncertainty in Perspective, Global Environmental Change, 6(2), pp Van den Bergh J.C.J.M, Ferrer-i-Carbonell A., and G. Munda, (2000), Alternative Models of Individual Behaviour and Implications for Environmental Policy, Ecological Economics, vol.32(1), pp Weinberg A.M., (1972), Science and Trans-Science, Minerva, 10, pp , quoted in (van Asselt, 1999) Windrum P., and Birchenhall C., (1998), Is product life cycle theory a special case? dominant designs and the emergence of market niches through co-evolutionarylearning, Structural Change and Economic Dynamics, 9, pp Wood D. and Bohte J., (2004), Political Transaction Costs and the Politics of Administrative Design, Journal of Politics, 66, (1), pp Wynne B., (1992), Uncertainty and Environmental Learning: Reconceiving science and policy in the preventive paradigm, Global Environmental Change, 2 (June), pp

113 Αναθοπέρ-Δπιζηημονικέρ Μελέηερ-Παποςζιάζειρ ζε ςνέδπια: 18 th World Energy Congress, (2001), Energy markets: the challenges of the new millennium, Energy for people, energy for peace, Buenos Aires, Argentina, October 2001 Agenda 21, (1992), Bartelmus P. and D. Graham, (2008), "Indicators of sustainable development." In: Encyclopedia of Earth. Eds. Cutler J. Cleveland (Washington, D.C.: Environmental Information Coalition, National Council for Science and the Environment). ( ) Biggs S., (2005), Learning from the Positive to Reduce Rural Poverty: Institutional Innovation in Agricultural and Natural Resource Research and Development, Paper presented at the Impact Assessment Workshop organized by the Participatory Research and Gender Analysis programme of the CGIAR on October 19-21, 2005, at CIMMYT Headquarters, Mexico, Session on Moving from Assessment to Learning and Change: Collaborative Impact Assessment CEC-Commission of the European Communities, (2000), Green Paper-towards a European strategy for the security of energy supply, Paper of the European Commission of Nov.29, COM(2000)769 final CEC-Commission of the European Communities, (1999), Electricity from renewable energy sources and the internal electricity market, Working Paper of the European Commission of April 13, Brussels, SEK (1999) 470 Cerveny, M. and Resch, G., (1998), Feed in tariffs and regulations concerning renewable energy electricity generation in European countries, Paper of Energiverwertungsagntur EVA, A-Vienna, available at: CIFOR (Center for International Forestry Research), EC (European Commission), GTZ (Gesellschaft fur Technische Zusammenarbeit), USAID (United States Agency for International Development), (1999), Guidelines for Applying Multi-Criteria Analysis to the Assessment of Criteria and Indicators, Indonesia: CIFOR Communities and Local Government, (2007), Eco-towns Prospectus, July 2007, London, PC:07hc04748/e Edquist C., (1997), Systems of Innovation: technologies, Institutions, and Organization, αλαθέξεηαη ζην Hammad, R., Inglis, V., Leung, P., Park, Chad., Yadav, A., Babos, D.,Economou, V., Fillas, N., Flevaris, S., Hondrou, s., Lambrou, D., Tsipos, M., 113

114 (2002), Regional System of Innovation Influencing the Olive Grove on Lesvos, Report of the Regional Innovations Group, during the Strategic Environmental Development of Lesvos exercise of Uoa-Lund universities Edquist C., Eriksson M.L., Sjogren H., (2001), Characteristics in Product Innovation in the Regional System Innovation of East Gothia, paper presented at the EBHA Conference 2001: business and Knowledge, F4: Local Organizations for Innovation, June 2001 EEA (European Environment Energy), (2001), Renewable Energies: success stories, Environmental issue report No. 27, Copenhagen: EEA EREC, European Renewable Energy Council, Greenpeace, (2009), Δλεξγεηαθή Δπαλάζηαζε, Αζήλα: Greenpeace Διιεληθφ Γξαθείν European Commission (EC), (2002), Green Paper on Innovation, draft, Commission of the European Union, δηαζέζηκν ζηε δηεχζπλζε: ftp://ftp.cordis.lu/pub/documents_r5/natdir /s_361005_ _204901_4 INL95booken.wd2.doc European Commission, (1997a), Energy for the future: Renewable sources of energy, White Paper for a Community strategy and action plan, COM (97) 599final. Brussels, Commission of the European Communities European Commission, (1997b), Proposal for a Council Directive restructuring the Community Framework for the taxation of energy products, COM(97) 30final. Brussels, Commission of the European Communities European Commission, (1998a), Strengthening environmental integration within community energy policy, Communication from the Commission COM(98) 571final. Brussels, Commission of the European Communities European Commission, (1999), Evaluating Socio-economic Programmes, The MEANS Collection Vol.3 European Commission, (1999), Wind Energy: the Facts European Commission, (2000), Sustainable governance, Institutional and procedural aspects of sustainability, European Consultative Forum on the Environment and Sustainable Development, European Communities: Belgium EWEA, (1999), Wind Energy, the facts, Luxembourg: EC EΔΑ, (2002), Energy and the Environment in the European Union, Environmental issue IΔΑ, (1998a), Benign Energy? The environmental implications of renewables, 114

115 δηαζέζηκν ζηε δηεχζπλζε: bene.htm Getimis P. and Chr. Paraskevopoulos, (2002), Europeanization of Regional Policy and Institution Building in Greece: a neglected aspect of policy evaluation?, Paper presented at the Regional Studies Association Conference on Evaluation and EU Regional Policy: New Questions and New Challenges, Aix en Provence, 31 st May- 1 st June Glachant M., (2000), How can the implementation of EU environmental policy be more effective and efficient: lessons from implementation studies, Synthesis report of the project IMPOL, funded by EU DGXII under the Environment &Climate Program, Contact no. ENV4-CT , αλαθέξεηαη ζην: Sorrel S., (2001), Interaction in EU climate policy, Policy desighn and policy interaction: literature review and methodological issues, SPRU, Brighton, May 2001 Grosse T., (2005), Inception Report: Democratization, Capture of the State and New Forms of Governance in CEE Countries, NEWGOV Deliverables, Reference Number 17/D2 Hammad, R., Inglis, V., Leung, P., Park, Chad., Yadav, A., Babos, D.,Economou, V., Fillas, N., Flevaris, S., Hondrou, s., Lambrou, D., Tsipos, M., (2002), Regional System of Innovation Influencing the Olive Grove on Lesvos, Report of the Regional Innovations Group, during the Strategic Environmental Development of Lesvos exercise of Uoa-Lund university Howlett M., Kim J., and P. Weaver, (2005), Assessing Instrument Mixes: Methodological issues in Contemporary Implementation Research, Paper Presented to The Annual Meeting of the Canadian Political Science Association, University of Western Ontario, London, Ontario, June 2 Hubbert K.M., (1974), Hubbert on the Nature of Growth, National Energy Conservation Policy Act of 1974, Washington D.C. ICIS, (1999a), Uncertainty in Decision-Support, from problem to challenge, 1999, Maastricht, Working paper: 199-E006 ICIS, (1999b), Integrated Assessment, a bird s-eye view, Introductionary guide prepared for the European Summerschool Puzzle solving for policy: tools and methods for integrated assessment , Maastricht ICLEI, 2002, Second Local 21 Agenda Survey, (Background Paper No.15), 115

116 International Energy Agency-IΔΑ, (2006), Energy Policies of IEA Countries-Denmark Review, Paris: OECD/IEA International Energy Agency-IΔΑ, (2000), Experience curves for energy technology policy, France: OECD/IEA International Energy Agency-IΔΑ, (1998), Energy Policies of IEA countries, GREECE 1998 Review, France: OECD/IEA International Energy Agency-IΔΑ, (1989), Energy and the Environment: Policy Review, vol. II, France: OECD/IEA International Institute for Sustainable Development (IISD), (2004), Compendium of Sustainable Development Indicators Initiatives, ( ) IPCC, (2007): Climate Change 2007: Synthesis Report. Contribution of Working Groups I, II and III to the Fourth Assessment, Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Core Writing Team, Pachauri, R.K and Reisinger, A. (eds.)]. IPCC, Geneva, Switzerland IPCC, (2001), Intergovernmental Panel on Climate Change -Working Paper I, Third Assessment Report, Summary for policy makers IPCC, (1996), Intergovernmental Panel on Climate Change-Working Group II, Scientific- Technical Analyses of Impacts, Adaptations, and Mitigation of Climate Change, Cambridge University Press IPCC, (1992), Climate Change: the 1990 and the 1992 IPCC Assessment, Supported by World Meteorological Organization (WMO) and United Nations Environment Programme (UNEP) June 1992, Canada IUCN/UNEP/WWF, (1991), Caring for the Earth. A Strategy for Sustainable Living, Switzerland: Gland Jorgensen P.J., (2007), Samso-a Renewable Energy Island-10 years of Development and Evaluation Kemp, R. and Rotmans, J., (2001), The Management of Co-evolution of Technical, Environmental and Social Systems, Paper for the International conference Towards Environmental Innovation Systems, Garmisch-Partenkirchen, September Liebowitz S. and E. Margolis, (1999), Path Dependence, working paper 0770 Liefferink D., (1997), Joint environmental policy-making, the emergence of new interactive approaches in environmental policy, in paper presented at the Summer Symposium on The Innovation of Environmental Policy, Bologna, July 116

117 Lorenzoni I. and I.H. Langford, (2001), Climate Change Now and in the Future: a Mixed Methodological Study of Public Perceptions in Norwich (UK), CSERGE Working Paper ECM NWCC, (1997), The effect of Wind energy Development on State and Local Economies, NWCC Wind Energy Series No.05, January 1997, available at: OECD, (2001), Cities and regions in the New Learning Economy, Paris: OECD OECD, (1997), Report on Regulatory Reform, Paris: OECD Paavola J. and N.W. Adger, (2002), New Institutional Economics and the Environment: Conceptual Foundations, CSERGE, Working Paper EDM02-06 Peat D., Gentle Action: Surviving Chaos and Change, available at: Pesaro G., (1999), The development of an efficient co-operation between public and economic actors in environmental voluntary agreements, in paper presented at the second CAVA Workshop The Efficiency of Voluntary Approaches: What can be derived for theory?, Copenhagen, May, 1999, Predac, (2003), Collection of European Experiences in Local Investments, Paris, Comite de Liaison Energies Renouvables Ringeling A.B., (1983), De instrumenten van het beleid (The instruments of Government Policy), Oratie Erasmus University Rotterdam, Samsom, Alphenaanden Rijn, in Ringleling A., (2002) Ringleling A., (2002), An Instrument is not a toll, Paper presented at the Conference Instrument Choice in Global Democracies, Montreal, Canada, September 26-28, 2002 Rotmans J., Kemp R., van Asselt M.B.A., Geels F., Verbong G. and Molendijk K., (2000) Transitions and Transition Management: the case of a low-emission energy supply, ICIS-Report, Maastricht, October 2000 Shiller R.J., (2005), Behavioral Economics and Institutional Innovation, Cowles Foundation Discussion Paper no. 1499, January-2005 Smith A., (2002), Transforming Technological Regimes for Sustainable Development: a role for Appropriate Technology niches?, Electronic Working Paper Series, No.86September 2002, available at: Sorensen H., Hansen L.K., Hammarlund K. and J. Larsen, (2001), Experience with and Strategies for public involvevment in offshore wind projects, Paper presented at 117

118 Offshore Wind Energy EWEA Special Topikc Conference, December 2001, Brussels. Sorrel S., (2006), Improving the Evidence Base of Energy Policy: The Role of Systematic Reviews, SPRU-Science and Technology Policy Research, Brighton, February 2006 Sorrel S., (2001), Interaction in EU climate policy, Policy design and policy interaction: literature review and methodological issues, SPRU-Science and Technology Policy Research, Brighton, May 2001 Toman M.A., Lile R. And D. King, (1998), Assessing Sustainability: some conceptual and empirical challenges, Resources for the Future Discussion Paper Treib O., Bahr H. and G. Falkner, (2005), Modes of Governance: a Note Towards Conceptual Clarification, European Governance Papers (EUROGOV) No. N-05-02, available at: UNDP, (2001), Human Development Report, Making new technologies work for human development, New York: oxford University Press UNEP, (2007), Global Environment Outlook 4-Environment for Development, Progress Press Ltd UNEP: Malta United Nations, (2001), Indicators of Sustainable Development: Guidelines and Methodologies, New York: United Nations United Nations, (1996), Indicators of Sustainable Development, Frameworks and Methodologies, New York: United Nations United Nations, (1984), A Framework for the Development of Environment Statistics, New York: United Nations Van Asselt M., (1999), Uncertainty in Decision-Support: from Problem to Challenge, International Center for Integrative Studies (ICIS) Working Paper:I99-E006 Van Wijk A.J.M. and Coelingh J.P., (1993), Wind Potential in the OECD countries, University of Utrecht, December 1993, αλαθέξεηαη ζην EWEA (European Wind Energy Association), (1999), Wind Energy: the Facts, Luxembourg: Office for Official Publications of the European Communities Walker N., (2005), The Legal Dimension of New Modes of Governance: Background Information, paper presented at NEWGOV Consortium Conference, 30 May-31 May 2005, at Florence 118

119 WCED, (1987), Our Common Future, World Commission on Environment and Development, Oxford University Press, available at: Wessels W., (2005), Emergence and Evolution of Modes of Governance: Designing a Treaty-based Framework-Towards an Index of Integration, paper presented at NEWGOV Cluster 1 Meeting, 30/31 May 2005, at Florence World Energy Assessment, (2000), Energy and the challenge of sustainability, New York: UNDP WSSD, (2002), Report of the World Summit on Sustainable Development, Johannesburg, South Africa, 26 August-4 September, 2002, available at: WWF Διιάο, (2008), «Λχζεηο γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή: ξακα Βησζηκφηεηαο γηα ηελ Διιάδα ηνπ 2050», Πνιηηηθή υλνςε ηνπ WWF Διιάο, Αζήλα, Οθηψβξεο 2008 WWF Διιάο, (2009), «Σν αχξην ηεο Διιάδαο: επηπηψζεηο ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο ζηελ Διιάδα θαηά ην άκεζν κέιινλ», Αζήλα, επηέκβξεο 2009 Άπθπα Δθημεπίδων-Πεπιοδικών Wallace, Charles P., (2002), Is it a Breeze? European countries are increasingly turning to wind power as an alternative source of energy, but questions remain about its cost and sustainability, TIME: July 22, 2002 Μηράιεο Μ., (2009), ηαλ νη Κνηλσληθέο Δπηζηήκεο επηηπγράλνπλ εθεί πνπ νη νηθνλνκηθέο αδπλαηνχλ: Ο Θξίακβνο ησλ Κνηλνηήησλ, Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία, Κπξηαθή 18 Οθησβξίνπ

120 Ιζηοζελίδερ ζηο Γιαδίκηςο 1. Διιεληθνί Φνξείο γηα ηηο ΑΠΔ: a. (ΓΔΖ ΑΝΑΝΔΧΗΜΔ ΑΔ) b. (ΓΔΖ) c. (ΚΑΠΔ) d. (ΓΔΜΖΔ) e. (ΡΑΔ) f. (ΤΠΔΚΑ) g. (ΤΠΔΚΑ) h Οξγαληζκνί-Γίθηπα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ: a. : Παγθφζκηεο Αλαθνξέο γηα ηελ Αλζξψπηλε Αλάπηπμε b. ηφρνη αλάπηπμεο ηεο Υηιηεηίαο c. d. e. χκβαζε Πιαίζην γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή f. g. Local Agenda 21 h. Local Action Δπξσπατθνί Οξγαληζκνί-Γίθηπα: a. statistics b. 5th European Environmental Action Program c. Covenant of Mayors d. Sustainable Energy European Programme 4. Δπίζεκεο Ηζηνζειίδεο Πεξηπηψζεσλ Μειέηεο: a. Damanhur b. Findhorn c. Αλάβξα d. Άε ηξάηεο e. Πειίηη f. Αθαδεκία Δλέξγεηαο ηνπ Samsoe 120

121 g. Γήκνο Samsoe h. Οηθνθνηλφηεηα Εσή i. Γήκνο Μειίβνηαο j Δξεπλεηηθά θέληξα: a. Resources for the Future b. Centre for Social and Economic research on Global Climate c. Intergovernmental Panel on Climate Change d. Παγθφζκηα Γεκνγξαθηθά ηνηρεία: 6. Ζιεθηξνληθέο Βηβιηνζήθεο: a. b MKO: a. b. c. d Complex System Dynamics in Organization Theory a. b. c Αθαζάξηζηε Δγρψξηα Δπηπρία: 121

122 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΔΡΩΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ: ην Παξάξηεκα απηφ, παξαηίζεληαη ηα εξσηεκαηνιφγηα πνπ ζηάιζεθαλ ζηηο εμεηαδφκελεο θνηλφηεηεο: Damanhur, Findhorn, BedZED, Samsoe, Αλάβξα (Απφ απηνχο, κφλν ην Findhorn αληαπνθξίζεθε εγθαίξσο, ψζηε λα ελζσκαησζνχλ ζηνηρεία ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ζηελ εξγαζία!) National School of Public Administration of Greece 20 th Formation Cycle Domain of Regional Administration COLLECTION OF EMPIRICAL DATA FOR MY DISSERTATION: «INSTITUTIONAL INNOVATION AND LOCAL SUSTAINABLE DEVELOPMENT: a comparative analysis of successful cases» (Supervisor: Prof.Nikolaos Hlepas) Aim and Philosophy of my thesis My name is Sevasti Chondrou, and within the framework of my studies at the National School of Public Administration, I write my dissertation on: Institutional Innovation and Local Sustainable Development: a comparative analysis of successful cases. In it, I examine successful examples- Paradigms of local sustainable development and more specifically sustainable energy management, while mostly focusing on their institutional dimensions. Even more, I am interested in the existence of innovative institutions (e.g. systems of collective management of local resources and collective entrepreneurship, participatory decision making procedures, implementation of specific environmental policy instruments e.tc.) and the factors (endogenous to the community, and/or exogenous), that facilitated or hindered their emergence. My thesis core philosophy allies with the need to remain focused on positive examples and to increase peoples awareness of the existence of these. In a historical situation where distrust and feelings of disillusionment prevail, we are all called to give the best of ourselves in order to share our uplifting experiences with others and spread hope again. You would immensely contribute to my effort, if you answered to the following questionnaire, and sending it back to me, by May 14 th. Thank you in advance for your response, Sincerely yours, Sevasti Chondrou (Please feel free to contact me for any clarifications that you might need, via sevi.chondrou@gmail.com, or through tel ). 122