Στάσεις των Ευρωπαίων απέναντι στην αλλαγή του

Transcript

1 Ειδικό Ευρωβαρόµετρο 313 ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Στάσεις των Ευρωπαίων απέναντι στην αλλαγή του Ειδικό Ευρωβαρόµετρο 313 / Έρευνα 71.1 TNS Opinion & Social Έκθεση Περίοδος δειγµατοληψίας: Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2009 ηµοσίευση: Ιούλιος 2009 Η έρευνα αυτή εκπονήθηκε κατόπιν αιτήµατος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και υπό τον συντονισµό της Γενικής ιεύθυνσης Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το παρόν έγγραφο δεν εκφράζει τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ή του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι ερµηνείες και οι γνώµες που εκφράζονται στην παρούσα ανάλυση εκφράζουν αποκλειστικά και µόνον τους συντάκτες. 1

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΥΠΕΡΘΕΡΜΑΝΣΗ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ Τα τρία σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κόσµος Εκτίµηση της σοβαρότητας του προβλήµατος ΕΠΙΠΕ Ο ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΚΛΙΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑΠΟΛEΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΛΛΑΓHΣ ΤΟΥ ΚΛIΜΑΤΟΣ Στάσεις απέναντι στην αλλαγή του και τους τρόπους καταπολέµησής της Εναλλακτικά καύσιµα Προσωπικές ενέργειες για την καταπολέµηση της αλλαγής του Επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία Η αλλαγή του δεν είναι µια ασταµάτητη διαδικασία Η επίδραση των εκποµπών CO 2 στην αλλαγή του Η «σοβαρότητα» της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί...53 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟ ΙΑΓΡΑΦΕΣ

3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα έκθεση παρουσιάζει τα αποτελέσµατα µιας έρευνας σχετικά µε τις στάσεις των Ευρωπαίων απέναντι στην αλλαγή του, η οποία εκπονήθηκε τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του Τα τελευταία έτη, η αλλαγή του έχει αναδειχθεί σε ζήτηµα ύψιστης προτεραιότητας στη διεθνή πολιτική ατζέντα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεσµευτεί να εργαστεί εποικοδοµητικά προς τη σύναψη συνολικής συµφωνίας για τον έλεγχο της αλλαγής του, και διαδραµατίζει πρωταγωνιστικό ρόλο αναλαµβάνοντας φιλόδοξες δράσεις πρωτοβουλίας 1. Τον εκέµβριο του 2008, η ΕΕ ενέκρινε µια ολοκληρωµένη δέσµη νοµοθετικών µέτρων για την ενέργεια και το κλίµα προκειµένου να υλοποιηθούν οι φιλόδοξοι στόχοι για το 2020 που έθεσαν οι ηγέτες της ΕΕ τον Μάρτιο του Οι εν λόγω στόχοι αποσκοπούν στην οικοδόµηση ενός βιώσιµου µέλλοντος µέσω περιορισµού των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου, τη µείωση της κατανάλωσης ενέργειας µέσω αυξηµένης ενεργειακής απόδοσης και την κάλυψη µεγαλύτερου ποσοστού των ενεργειακών µας αναγκών από ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Το ζήτηµα της αλλαγής του δεν εγείρει ανησυχίες µόνο σε κορυφαίο πολιτικό επίπεδο. Η έντονη προβολή από τα (διεθνή) µέσα µαζικής ενηµέρωσης έχει τροφοδοτήσει ζωηρή δηµόσια συζήτηση. Υπό αυτό το πρίσµα διενεργήθηκε η παρούσα έρευνα του Ευρωβαρόµετρου, µε πρωταρχικό στόχο να διερευνηθούν οι στάσεις των ευρωπαίων πολιτών απέναντι στην αλλαγή του. Η έρευνα επικεντρώνεται στα εξής θέµατα: οι αντιλήψεις των πολιτών για την αλλαγή του σε σχέση µε άλλα παγκόσµια προβλήµατα. οι αντιλήψεις των πολιτών σχετικά µε τη σοβαρότητα του ζητήµατος της αλλαγής του. ο βαθµός στον οποίο οι πολίτες πιστεύουν ότι είναι ενηµερωµένοι για την αλλαγή του τις αιτίες, τις επιπτώσεις και τους τρόπους καταπολέµησής της. οι στάσεις των πολιτών όσον αφορά τα εναλλακτικά καύσιµα και τις εκποµπές CO². εάν οι πολίτες πιστεύουν ότι η αλλαγή του είναι µια διαδικασία που µπορεί να σταµατήσει ή εάν η σοβαρότητα του προβλήµατος έχει µεγαλοποιηθεί, και ποια είναι η επίδρασή της στην ευρωπαϊκή οικονοµία. εάν οι πολίτες έχουν προβεί προσωπικά σε ενέργειες που στοχεύουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του. 1 3

4 Η ανάθεση της εκπόνησης της συγκεκριµένης έρευνας του Ευρωβαρόµετρου έγινε από τη Γενική ιεύθυνση Επικοινωνίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εξ ονόµατος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Η έρευνα διενεργήθηκε από το δίκτυο της TNS Opinion & Social από τις 16 Ιανουαρίου έως τις 22 Φεβρουαρίου Πραγµατοποιήθηκαν συνεντεύξεις σε πολίτες στα 27 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τις τρεις υποψήφιες προς ένταξη χώρες (Κροατία, Τουρκία και Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας) και την τουρκοκυπριακή κοινότητα. 4

5 Η µεθοδολογία που χρησιµοποιήθηκε είναι αυτή των ερευνών του Ευρωβαρόµετρου, όπως εκπονούνται από τη Γενική ιεύθυνση Επικοινωνίας (Τµήµα «Έρευνα και πολιτική ανάλυση») 2 της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Μια τεχνική σηµείωση σχετικά µε τον τρόπο µε τον οποίο διεξήγαγαν τις συνεντεύξεις τα ινστιτούτα του δικτύου της TNS Opinion & Social επισυνάπτεται ως παράρτηµα της παρούσας έκθεσης. Στην εν λόγω σηµείωση επισηµαίνονται οι µέθοδοι των συνεντεύξεων και τα διαστήµατα εµπιστοσύνης 3. Τα πορίσµατα της παρούσας έρευνας αναλύονται αρχικά σε επίπεδο ΕΕ και δευτερευόντως ανά χώρα. Όπου χρειάστηκε, χρησιµοποιήθηκαν διάφορες κοινωνικές και δηµογραφικές µεταβλητές όπως το φύλο, η ηλικία, η εκπαίδευση, το επάγγελµα και ο πολιτικός προσανατολισµός των ερωτώµενων προκειµένου να προχωρήσει περαιτέρω η ανάλυση. Επιπλέον, στην ανάλυση χρησιµοποιήθηκαν οι παρακάτω βασικές µεταβλητές προκειµένου να γίνουν καλύτερα κατανοητές οι απόψεις των πολιτών σχετικά µε την αλλαγή του : Το υποκειµενικό επίπεδο ενηµέρωσης των ερωτώµενων σχετικά µε τις αιτίες και τις επιπτώσεις της αλλαγής του και τους τρόπους καταπολέµησής της: QE3: «Προσωπικά πιστεύετε ότι είστε καλά πληροφορηµένος/η ή όχι σχετικά µε...; τις διάφορες αιτίες της αλλαγής του τις διάφορες επιπτώσεις της αλλαγής του τους τρόπους µε τους οποίους µπορούµε να καταπολεµήσουµε την αλλαγή του ;» Οι αντιλήψεις τους σχετικά µε τη σοβαρότητα του ζητήµατος της αλλαγής του : QE2: «Πόσο σοβαρό πρόβληµα σκέφτεστε ότι είναι η αλλαγή του αυτή την περίοδο; Παρακαλώ χρησιµοποιήστε µια κλίµακα από το 1 έως το 10, όπου 1 θα σηµαίνει ότι δεν είναι καθόλου σοβαρό πρόβληµα και 10 θα σηµαίνει ότι είναι ένα πρόβληµα εξαιρετικά σοβαρό» Οι πίνακες των αποτελεσµάτων περιλαµβάνονται στο παράρτηµα. Σηµειώνεται ότι το άθροισµα των ποσοστών στους πίνακες της παρούσας έκθεσης µπορεί να υπερβαίνει το 100% στις περιπτώσεις που οι ερωτώµενοι µπορούν να δώσουν αρκετές απαντήσεις στην ίδια ερώτηση. 5

6 Στην παρούσα έκθεση, οι χώρες αναφέρονται µε την επίσηµη συντοµογραφία τους. Οι συντοµογραφίες που χρησιµοποιούνται στην παρούσα έκθεση αντιστοιχούν στα εξής: ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ EE των 27 Γ/ Α BE BG CZ DK D-E DE D-W EE EL ES FR IE IT CY CY (tcc) LT LV LU HU MT NL AT PL PT RO SI SK FI SE UK HR TR MK Ευρωπαϊκή Ένωση 27 κράτη µέλη εν γνωρίζω / εν απαντώ Bέλγιο Bουλγαρία Τσεχική ηµοκρατία ανία Ανατολική Γερµανία Γερµανία υτική Γερµανία Εσθονία Ελλάδα Ισπανία Γαλλία Ιρλανδία Ιταλία Κυπριακή ηµοκρατία* Περιοχή που δεν ελέγχεται από την κυβέρνηση της Κυπριακής ηµοκρατίας Λιθουανία Λετονία Λουξεµβούργο Ουγγαρία Mάλτα Κάτω Χώρες Αυστρία Πολωνία Πορτογαλία Ρουµανία Σλοβενία Σλοβακία Φινλανδία Σουηδία Ηνωµένο Βασίλειο Κροατία Τουρκία Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας** * Η Κύπρος ως σύνολο είναι ένα από τα 27 κράτη µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, η εφαρµογή του κοινοτικού κεκτηµένου αναστέλλεται στο τµήµα της χώρας που δεν ελέγχεται από την κυβέρνηση της Κυπριακής ηµοκρατίας. Για πρακτικούς λόγους, µόνο οι συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν στο τµήµα της χώρας που ελέγχεται από την κυβέρνηση της Κυπριακής ηµοκρατίας καταγράφονται στην κατηγορία «CY» και περιλαµβάνονται στον µέσο όρο της ΕΕ των 27. Οι συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν στο τµήµα της χώρας που δεν ελέγχεται από την κυβέρνηση της Κυπριακής ηµοκρατίας καταγράφονται στην κατηγορία «CY(tcc)» [tcc: τουρκοκυπριακή κοινότητα]. ** Προσωρινός κωδικός που σε καµία περίπτωση δεν προδικάζει την οριστική ονοµασία της εν λόγω χώρας, η οποία θα συµφωνηθεί µετά την ολοκλήρωση των διαπραγµατεύσεων που διεξάγονται επί του παρόντος στα Ηνωµένα Έθνη. 6

7 7

8 1. Αντιλήψεις για την αλλαγή του και την υπερθέρµανση του πλανήτη 1.1 Τα τρία σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κόσµος - Η φτώχεια, µια παγκόσµια οικονοµική ύφεση και η αλλαγή του θεωρούνται τα σοβαρότερα προβλήµατα της ανθρωπότητας- Εξετάζοντας συνολικά τις απαντήσεις των ερωτώµενων 4 σχετικά µε το ποια θεωρούν ότι είναι τα σοβαρότερα προβλήµατα 5, το 66% θεωρεί ότι «η φτώχεια, η έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» είναι ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κόσµος σήµερα. Στη δεύτερη θέση βρίσκεται η απάντηση «µια σηµαντική παγκόσµια οικονοµική ύφεση», οι αναφορές στην οποία υπερδιπλασιάστηκαν (από 24% την άνοιξη του 2008 σε 52% τον Ιανουάριο- Φεβρουάριο 2009). Η αύξηση των αναφορών σε «µια σηµαντική παγκόσµια οικονοµική ύφεση» οδήγησε σε µείωση των αναφορών στην «αλλαγή του», µια απάντηση που έλαβε ποσοστό 62% την άνοιξη του Η «αλλαγή του», µε ποσοστό 50% των ερωτώµενων να θεωρεί ότι συγκαταλέγεται στα σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει η ανθρωπότητα, καταλαµβάνει πλέον την τρίτη θέση. Ενώ η οικονοµική κρίση υπερισχύει της «αλλαγής του» και «η αλλαγή του» αναφέρεται λιγότερο συχνά σε σύγκριση µε προηγούµενα επίπεδα, είναι σηµαντικό να σηµειωθεί ότι τα τρία αυτά προβλήµατα (φτώχεια, οικονοµία και αλλαγή του ) λαµβάνουν τα υψηλότερα ποσοστά απαντήσεων από τουλάχιστον το ήµισυ του δείγµατος. Μετά από τα τρία αυτά προβλήµατα, οι ερωτώµενοι θεωρούν σοβαρό πρόβληµα τη «διεθνή τροµοκρατία» (42%), παρόλο που και στην προκείµενη περίπτωση οι αναφορές µειώθηκαν (από 53% την άνοιξη του 2008). Στην πέµπτη θέση βρίσκονται οι «ένοπλες συγκρούσεις», που αναφέρθηκαν από το 39% των ερωτώµενων. Περίπου το ένα πέµπτο των ερωτώµενων θεωρούν την «αύξηση των πυρηνικών όπλων» (19%, πτώση από 23% την άνοιξη του 2008), τον «αυξανόµενο παγκόσµιο πληθυσµό» (19%, σταθερό ποσοστό από την άνοιξη του 2008) και την «εξάπλωση µιας µολυσµατικής ασθένειας» (18%, πτώση από 23% την άνοιξη του 2008) τα σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κόσµος. Και πάλι, επισηµαίνεται ότι οι αυξηµένες αναφορές σε σχέση µε τη σοβαρότητα της οικονοµικής ύφεσης οδήγησε σε µείωση των αναφορών σε άλλα παγκόσµια προβλήµατα. Ακολουθεί διάγραµµα µε την επισκόπηση των απαντήσεων: 4 Αυτή η ανάλυση βασίζεται σε όλες τις απαντήσεις που έδωσαν οι ερωτώµενοι (δηλαδή, την πρώτη και άλλες απαντήσεις). 5 QE1 Κατά τη γνώµη σας, ποιο από τα ακόλουθα πιστεύετε ότι είναι το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει αυτή την περίοδο ο κόσµος συνολικά; Καταρχήν; Κάποια άλλα; 8

9 In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? - % EU EB69 EB71 67% 66% 62% 52% 50% 53% 42% 38% 39% 24% 22% 24% 19% 18% 19% 18% Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease Λαµβάνοντας υπόψη µόνο την πρώτη απάντηση των ερωτώµενων, «η φτώχεια, έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» κατέχει την πρώτη θέση στον κατάλογο των σοβαρών προβληµάτων που αντιµετωπίζει ο κόσµος. Αυτή η θέση συµφωνεί µε την προηγούµενη µέτρηση. Ωστόσο, παρατηρείται σηµαντική αύξηση του ποσοστού των ερωτώµενων που θεωρούν ότι «µια σηµαντική παγκόσµια οικονοµική ύφεση» αποτελεί το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει ο κόσµος αυτήν την περίοδο, καθώς το εν λόγω ποσοστό αυξήθηκε από 5% την άνοιξη του 2008 σε 22% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο Αυτό οδήγησε σε µείωση του ποσοστού αναφοράς της «αλλαγής του» ως πρώτης επιλογής, παρότι το πρόβληµα αυτό εξακολουθεί να αναφέρεται από σχεδόν έναν στους πέντε ερωτώµενους. 9

10 QE1a In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole? Firstly? % EU + and indicate evolution from EB69 Spr Poverty, lack of food and drinking water 30% +1 A major global economic downturn 22% +17 Climate change 18% -12 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% Οι πορτογάλοι και οι κροάτες ερωτώµενοι είναι πολύ πιθανό να θεωρούν ότι «η φτώχεια, έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» είναι το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει αυτήν την περίοδο ο κόσµος. Η «αλλαγή του» αναφέρεται ως το σοβαρότερο πρόβληµα (πρώτη επιλογή) σε δύο χώρες την Αυστρία και τη Σουηδία, µε τους Σουηδούς να επιβεβαιώνουν για µία ακόµη φορά τη µεγάλη ευαισθησία τους σε ζητήµατα περιβάλλοντος. Σε επίπεδο χωρών, η «αλλαγή του» θεωρείται σοβαρό πρόβληµα ιδίως από τους πολίτες της Σουηδίας (82%), της Κύπρου (76%) και της Ελλάδας (71%). Και οι ερωτώµενοι στη Σουηδία, τη Μάλτα και την τουρκοκυπριακή κοινότητα θεωρούν την «αλλαγή του» το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει αυτήν την περίοδο ο κόσµος. Τα χαµηλότερα ποσοστά επιλογής της συγκεκριµένης απάντησης διαπιστώνονται στην Πολωνία (33%), την Τσεχική ηµοκρατία (33%), την Τουρκία (32%) και την Πορτογαλία (30%). Ακολουθεί διάγραµµα µε τα αντίστοιχα αποτελέσµατα ανά χώρα. 10

11 «Η φτώχεια, έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» θεωρείται το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει η ανθρωπότητα από τις περισσότερες χώρες που έλαβαν µέρος στην έρευνα, ιδιαίτερα από τους Γάλλους, τους Κύπριους, τους Σουηδούς και τους Κροάτες. Πολλές από τις υπόλοιπες χώρες ανέφεραν ως το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει ο κόσµος αυτήν την περίοδο «µια σηµαντική οικονοµική ύφεση», µια απάντηση που επιλέχθηκε πολύ συχνά στη Λιθουανία, τη Βουλγαρία, τη Σλοβενία και τη Σλοβακία. «Η διεθνής τροµοκρατία» λαµβάνει τα υψηλότερα ποσοστά αναφοράς στη Βουλγαρία και τη Μάλτα, ενώ «οι ένοπλες συγκρούσεις» αναφέρονται επίσης από περισσότερους από τους µισούς Βούλγαρους, Εσθονούς, Ισπανούς και Κύπριους. «Η αύξηση των πυρηνικών όπλων» αναφέρεται κυρίως από τους πολίτες της Ελλάδας και της Κύπρου, «ο αυξανόµενος παγκόσµιος πληθυσµός» επιλέγεται 11

12 πρωτίστως στη Φινλανδία και τις Κάτω Χώρες, ενώ «η εξάπλωση µιας µολυσµατικής ασθένειας» από τους ερωτώµενους από την Ιρλανδία και την Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας. QE1T Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease EU27 66% 52% 50% 42% 39% 19% 19% 18% BE 69% 54% 54% 37% 34% 21% 22% 15% BG 62% 71% 43% 50% 52% 18% 9% 14% CZ 45% 69% 33% 42% 38% 19% 11% 24% DK 71% 61% 64% 45% 43% 16% 22% 15% DE 75% 54% 65% 46% 39% 23% 31% 19% EE 56% 65% 37% 33% 54% 13% 20% 22% EL 72% 68% 71% 39% 42% 32% 12% 12% ES 73% 50% 44% 49% 51% 19% 9% 11% FR 80% 44% 51% 34% 35% 24% 26% 18% IE 59% 67% 58% 36% 28% 19% 21% 28% IT 56% 43% 41% 48% 34% 21% 8% 23% CY 81% 55% 76% 33% 51% 30% 25% 19% LV 60% 69% 43% 29% 46% 9% 9% 25% LT 51% 76% 47% 35% 44% 20% 8% 18% LU 76% 45% 54% 42% 33% 25% 30% 21% HU 73% 67% 61% 27% 30% 16% 28% 27% MT 52% 53% 61% 50% 22% 15% 9% 26% NL 75% 58% 57% 31% 42% 14% 32% 16% AT 67% 41% 63% 47% 42% 29% 28% 22% PL 58% 42% 33% 42% 43% 15% 5% 19% PT 77% 52% 30% 32% 41% 13% 10% 22% RO 57% 66% 51% 41% 39% 14% 7% 21% SI 76% 73% 61% 34% 34% 15% 18% 16% SK 61% 70% 53% 47% 49% 16% 17% 22% FI 70% 57% 67% 29% 35% 19% 33% 22% SE 82% 33% 82% 25% 41% 21% 40% 26% UK 49% 55% 46% 45% 33% 13% 27% 14% CY (tcc) 42% 51% 61% 36% 30% 20% 17% 11% HR 81% 50% 46% 39% 43% 14% 6% 17% TR 51% 41% 32% 40% 30% 21% 15% 7% MK 69% 47% 42% 38% 35% 14% 3% 28% Highest percentage by country Highest percentage by item 12

13 Συνεχίζοντας την ανάλυσή µας, θα προβούµε σε σύγκριση των αποτελεσµάτων σε επίπεδο χωρών τα οποία καταγράφηκαν τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2009 µε τα αποτελέσµατα της άνοιξης του Οι χώρες που παρουσιάζουν τη µεγαλύτερη αύξηση στα ποσοστά επιλογής της απάντησης «η φτώχεια, έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» σε σύγκριση µε την άνοιξη του 2008 είναι η Λετονία (60% από 51%) και η Λιθουανία (51% από 42%). Αντιθέτως, η Ελλάδα και η Τουρκία παρουσιάζουν τη µεγαλύτερη µείωση στα ποσοστά αναφοράς του συγκεκριµένου προβλήµατος (Ελλάδα: 72% από 86%, και Τουρκία: 51% από 63%). 13

14 In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU Poverty, lack of food and drinking water EU27 66% -1 SE CY FR PT LU SI DE NL ES HU EL DK FI BE AT BG SK LV IE PL RO EE IT MT LT UK CZ 82% -2 81% % 0 77% +4 76% -4 76% -2 75% +1 75% -7 73% 73% 72% 71% % +2 69% -4 67% +8 62% +1 61% -5 60% +6 59% -2 58% +4 57% -3 56% +8 56% -8 52% -6 51% +9 49% -3 45% +1 CY (tcc) 42% -3 HR MK TR 51% % -1 81% +2 + and indicate evolution from EB69 Spr Όσον αφορά την επιλογή «µια σηµαντική παγκόσµια οικονοµική ύφεση» ως το σοβαρότερο πρόβληµα που αντιµετωπίζει ο κόσµος, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες διαπιστώνεται αύξηση του ποσοστού επιλογής του συγκεκριµένου προβλήµατος. Συνολικά, το 52% των ευρωπαίων πολιτών αναφέρει το συγκεκριµένο πρόβληµα, ποσοστό που αντιστοιχεί σε αύξηση 28% από την τελευταία µέτρηση. Συγκεκριµένα, στην Τσεχική ηµοκρατία, τη Σλοβακία, τις Κάτω Χώρες και τη Σλοβενία καταγράφονται αυξήσεις τουλάχιστον 46% από την προηγούµενη µέτρηση. 14

15 In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU A major global economic downturn EU27 52% +28 LT SI BG SK LV CZ EL HU IE RO EE DK NL FI CY UK DE BE MT PT ES LU FR IT PL AT SE 33% 76% % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % % CY (tcc) 51% +18 HR MK TR 41% 50% % and indicate evolution from EB69 Spr

16 Η ευαισθησία των Σουηδών απέναντι στην αλλαγή του, όπως καταγράφεται σε άλλες έρευνες του Ευρωβαρόµετρου, επιβεβαιώνεται και εδώ. Είναι η µοναδική χώρα στην οποία διαπιστώνεται αύξηση των αναφορών στην αλλαγή του σε σχέση µε τα ποσοστά της προηγούµενης έρευνας (από 80% την άνοιξη του 2008 σε 82% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2009). Η αλλαγή του αναφέρεται πλέον, από τους ερωτώµενους στη Σουηδία, µε την ίδια συχνότητα µε τη «φτώχεια, έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» ως σοβαρό πρόβληµα. Επιπλέον, στη Σουηδία η επιλογή της απάντησης «µια σηµαντική παγκόσµια οικονοµική ύφεση» ως σοβαρό πρόβληµα που αντιµετωπίζει ο κόσµος συγκεντρώνει το χαµηλότερο ποσοστό, µε αποτέλεσµα να διαφοροποιούνται ακόµη περισσότερο οι απαντήσεις στη συγκεκριµένη χώρα από αυτές άλλων ευρωπαϊκών χωρών. 16

17 In your opinion, which of the following do you consider to be the most serious problem currently facing the world as a whole - % EU Climate change EU27 50% -12 SE CY EL FI DE DK AT SI HU MT IE NL BE LU SK RO FR LT UK ES BG LV IT EE CZ PL PT 33% 33% 30% % 76% % % -7 65% -9 64% % -8 61% % -9 61% -4 58% -6 57% % -5 54% % % -7 51% % % % % -9 43% % -4 37% CY (tcc) 61% +8 HR MK TR 32% 46% -9 42% and indicate evolution from EB69 Spr

18 Κοινωνικοδηµογραφική ανάλυση Ας επιστρέψουµε τώρα στην ανάλυση όλων των απαντήσεων που έδωσαν οι ερωτώµενοι (πρώτη και άλλες απαντήσεις). Λαµβάνοντας υπόψη διάφορες κοινωνικές και δηµογραφικές µεταβλητές, προκύπτουν τα εξής: «Η φτώχεια, έλλειψη τροφής και πόσιµου νερού» θεωρείται το σοβαρότερο πρόβληµα και από τους άνδρες και από τις γυναίκες, παρόλο που οι γυναίκες το επιλέγουν συχνότερα από τους άνδρες (68% έναντι 64%). Επιπλέον, οι γυναίκες είναι πιθανότερο να αναφέρουν την «εξάπλωση µιας µολυσµατικής ασθένειας». Με τη σειρά τους, οι άνδρες είναι πιθανότερο να αναφέρουν ως ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα «µια σηµαντική οικονοµική ύφεση» και τον «αυξανόµενο παγκόσµιο πληθυσµό». Οι ερωτώµενοι µεγαλύτερης ηλικίας (55+ ετών) είναι λιγότερο πιθανό να αναφέρουν την «αλλαγή του» ως σοβαρό πρόβληµα (44%) σε σύγκριση µε τις νεότερες σε ηλικία οµάδες. Οι οµάδες µέσης ηλικίας (25-54 ετών) είναι πιθανότερο να αναφέρουν «µια σηµαντική παγκόσµια οικονοµική ύφεση» (25-39 ετών: 54%, ετών: 52%) δείχνοντας παρόµοια ευαισθησία για το τρέχον οικονοµικό κλίµα µε τους νεότερους ερωτώµενους (15-24 ετών: 55%), αλλά µεγαλύτερη ευαισθησία σε σχέση µε τις οµάδες ερωτώµενων µεγαλύτερης ηλικίας (55+ ετών: 44%). Οι ερωτώµενοι που σπούδαζαν µέχρι την ηλικία των 20 ετών ή και µετά είναι αρκετά πιο πιθανό να θεωρούν σοβαρά προβλήµατα τη φτώχεια, την αλλαγή του και τον αυξανόµενο παγκόσµιο πληθυσµό σε σύγκριση µε όσους ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους στην ηλικία των 19 ετών ή νωρίτερα. Ωστόσο, η διεθνής τροµοκρατία και η εξάπλωση µιας µολυσµατικής ασθένειας αναφέρονται συχνότερα από τους ερωτώµενους που έχουν ολοκληρώσει νωρίτερα τις σπουδές τους. Όσοι τοποθετούνται στο αριστερό άκρο του πολιτικού φάσµατος φαίνεται να αναφέρουν την «αλλαγή του», τη «φτώχεια» και τις «ένοπλες συγκρούσεις» πολύ συχνότερα από τους ερωτώµενους που τοποθετούνται στο δεξί άκρο. Από την άλλη πλευρά, «η διεθνής τροµοκρατία» και «µια σηµαντική οικονοµική ύφεση» αναφέρονται συχνότερα από ερωτώµενους που τοποθετούνται στη δεξιά πλευρά του πολιτικού φάσµατος σε σχέση µε τους ερωτώµενους στην αριστερή πλευρά. «Η αλλαγή του» αναφέρεται συχνότερα από τα διευθυντικά στελέχη και τους σπουδαστές, και σπανιότερα από τους εργαζόµενους στον τοµέα της καθαριότητας και τους ηλικιωµένους. Το ζήτηµα της «αλλαγής του» φαίνεται να αποτελεί το δεύτερο ή τρίτο πιο σηµαντικό πρόβληµα σε όλες τις κοινωνικές και δηµογραφικές κατηγορίες, γεγονός που αντικατοπτρίζει τη βαρύτητα που του αποδίδουν οι πολίτες που έλαβαν µέρος στην έρευνα. 18

19 Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? EU27 Sex Male Female Age Education (End of) Still studying Respondent occupation scale Self-employed Managers Other white collars Manual workers House persons Unemployed Retired Students Left-Right scale (1-4) Left (5-6) Centre (7-10) Right Poverty, lack of food and drinking water 68% 63% 65% 68% 66% 69% 67% 62% 72% A major global economic downturn 57% 48% 56% Climate change 66% 52% 50% 64% 54% 67% 64% 70% 63% 66% 68% 67% 65% 67% 66% 62% 51% 50% 49% 54% 45% 55% 48% 57% 58% 58% 54% 46% 52% 48% 48% 51% 54% 55% 51% 55% 54% 52% 44% 42% 49% 57% 61% 50% 59% 51% 50% 46% 51% 45% 61% 55% 54% 47% Ο βαθµός στον οποίο οι ερωτώµενοι αισθάνονται ενηµερωµένοι για συγκεκριµένα ζητήµατα που σχετίζονται µε την αλλαγή του, δηλαδή το υποκειµενικό επίπεδο ενηµέρωσής τους, φαίνεται να επηρεάζει καίρια τις αντιλήψεις τους για την «αλλαγή του» (για περισσότερες πληροφορίες σχετικά µε το επίπεδο ενηµέρωσης των ερωτώµενων όπως το αξιολογούν οι ίδιοι αναφορικά µε το συγκεκριµένο θέµα, βλ. κεφάλαιο 2). Όσοι δηλώνουν ότι πιστεύουν πως ενηµερωµένοι για το θέµα τείνουν να θεωρούν σε σηµαντικά µεγαλύτερο ποσοστό ότι η «αλλαγή του» αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα προβλήµατα που αντιµετωπίζει ο κόσµος σήµερα. Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change EU27 66% 52% 50% Causes of climate change Informed 67% 54% 58% Not informed 65% 51% 42% Consequences of climate change Informed 67% 54% 58% Not informed 65% 51% 42% Ways to fight climate change Informed 67% 54% 57% Not informed 66% 51% 45% 19

20 1.2 Εκτίµηση της σοβαρότητας του προβλήµατος - Παρά το γεγονός ότι κυριάρχησε η οικονοµική κρίση, η συντριπτική πλειονότητα των Ευρωπαίων πιστεύει ότι η αλλαγή του αποτελεί πολύ σοβαρό ζήτηµα - Οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να εκτιµήσουν το επίπεδο της σοβαρότητας του προβλήµατος της αλλαγής του σε µια κλίµακα από το 1 έως το 10. Πάνω από τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι η «αλλαγή του» αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβληµα (67%), ενώ το 20% το θεωρεί αρκετά σοβαρό πρόβληµα και το 10% δεν πιστεύει ότι αποτελεί σοβαρό πρόβληµα 6. Σε αντιστοιχία µε τις λιγότερες αναφορές της αλλαγής του ως σοβαρού προβλήµατος που αντιµετωπίζει ο κόσµος, διαπιστώνεται µείωση του αριθµού των Ευρωπαίων που χαρακτηρίζουν την «αλλαγή του» «πολύ σοβαρό πρόβληµα» (από 75% την άνοιξη του 2008 σε 67% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2009). Συνεπώς, είναι και πάλι πιθανό η εκτιµώµενη σοβαρότητα της οικονοµικής ύφεσης να οδήγησε σε µείωση του επιπέδου ανησυχίας για την αλλαγή του. Οι Έλληνες και οι Κύπριοι είναι ιδιαίτερα πιθανό να πιστεύουν ότι η αλλαγή του αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβληµα, µε πάνω από εννέα στους δέκα ερωτώµενους να εκφράζουν την άποψη αυτή. Τα αποτελέσµατα είναι επίσης αρκετά πάνω από τον µέσο όρο της ΕΕ στη Σλοβενία, την Ουγγαρία και τη Γαλλία, όπου πάνω από οκτώ στους δέκα ερωτώµενους πιστεύουν ότι το συγκεκριµένο πρόβληµα είναι πολύ σοβαρό. Τα υψηλότερα ποσοστά των πολιτών που έχουν την αντίθετη άποψη, που πιστεύουν δηλαδή ότι η αλλαγή του δεν αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβληµα, 6 Η βαθµολογία από 7 έως 10 αντιστοιχεί σε «πολύ σοβαρό» πρόβληµα, από 5 έως 6 σε «αρκετά σοβαρό» και από 1 έως 4 σε «όχι σοβαρό»πρόβληµα. 20

21 διαπιστώνονται στο Ηνωµένο Βασίλειο και την Εσθονία. Πάνω από το 15% των πολιτών των συγκεκριµένων χωρών δηλώνουν ότι δεν πιστεύουν ότι η αλλαγή του αποτελεί σοβαρό πρόβληµα. 21

22 QE2T How serious a problem do you think climate change is at this moment? A very serious problem (7-10) A fairly serious problem (5-6) Not a serious problem (1-4) DK EL 9 4 % 6 % C Y 9 2 % 5 % 3 % SI 8 3 % 12 % 5 % HU 8 3 % 13 % 3 % 1% FR 8 1% 14 % 4 % 1% MT 7 9 % 14 % 3 % 4 % SK 7 5 % 2 0 % 4 % 1% SE 7 2 % 19 % 9 % RO 7 1% 15 % 4 % 10 % DE 7 1% 19 % 9 % 1% ES 7 0 % 17 % 9 % 4 % C Z 7 0 % 19 % 10 % 1% BG 7 0 % 19 % 7 % 4 % FI 6 9 % 2 1% 10 % IT 6 9 % 19 % 8 % 4 % PT 6 7 % 2 2 % 6 % 5 % BE 6 7 % 2 1% 11% 1% UE % 2 0 % 10 % 3 % LT 6 5 % 2 2 % 10 % 3 % IE 6 5 % 2 3 % 8 % 4 % DK 6 4 % 2 2 % 13 % 1% AT 6 3 % 2 3 % 13 % 1% LU 6 3 % 2 4 % 12 % 1% PL 6 1% 2 2 % 12 % 5 % NL 5 7 % 2 8 % 14 % 1% LV 5 6 % 2 7 % 15 % 2 % UK 5 1% 3 0 % 17 % 2 % EE 4 9 % 3 1% 18 % 2 % C Y (tcc) 7 6 % 17 % 5 % 2 % HR 7 3 % 19 % 6 % 2 % TR 6 7 % 16 % 9 % 8 % MK 6 2 % 2 4 % 8 % 6 % 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 22

23 Από κοινωνική και δηµογραφική άποψη, φαίνεται ότι όσοι θεωρούν την «αλλαγή του» πολύ σοβαρό πρόβληµα είναι συχνότερα: γυναίκες ηλικίας από 15 έως 54 ετών ερωτώµενοι που σπούδαζαν µέχρι την ηλικία των 16 ετών ή αργότερα φοιτητές, αυτοαπασχολούµενοι ή υπάλληλοι αριστερών πολιτικών πεποιθήσεων ερωτώµενοι που πιστεύουν ότι είναι ενηµερωµένοι για τις αιτίες και τις επιπτώσεις της αλλαγής του και τους τρόπους καταπολέµησής της. Η οµάδα που δεν θεωρεί την «αλλαγή του» σοβαρό πρόβληµα έχει κατά βάση αντίθετα χαρακτηριστικά από την παραπάνω, και οι ερωτώµενοι είναι πιθανότερο να είναι: άνδρες ηλικίας 55 ετών και άνω συνταξιούχοι δεξιών πολιτικών πεποιθήσεων. -{}- QE2 And how serious a problem do you think climate change is at this moment? Not a serious problem (1-4) A fairly serious problem (5-6) A very serious problem (7-10) EU27 10% 20% 67% 3% Sex Male 11% 20% 67% 2% Female 8% 20% 69% 3% Age % 19% 70% 2% % 20% 70% 2% % 18% 70% 2% % 21% 64% 4% Education (End of) 15-11% 22% 63% 4% % 20% 68% 2% 20+ 9% 18% 72% 1% Still studying 8% 16% 73% 3% Respondent occupation scale Self-employed 10% 18% 70% 2% Managers 10% 20% 69% 1% Other white collars 8% 19% 71% 2% Manual workers 9% 22% 67% 2% House persons 8% 20% 69% 3% Unemployed 9% 21% 67% 3% Retired 12% 20% 64% 4% Students 8% 16% 73% 3% Left-Right scale (1-4) Left 10% 17% 72% 1% (5-6) Centre 10% 23% 66% 1% (7-10) Right 12% 21% 65% 2% DK 23

24 2. Επίπεδο ενηµέρωσης σχετικά µε την αλλαγή του - Περισσότεροι από τους µισούς Ευρωπαίους αισθάνονται ενηµερωµένοι για την αλλαγή του - Περισσότεροι από τους µισούς Ευρωπαίους πιστεύουν ότι είναι πολύ καλά ή αρκετά καλά ενηµερωµένοι για τις διάφορες πτυχές της αλλαγής του το 56% επιβεβαιώνει ότι είναι πολύ καλά ενηµερωµένο και για τις αιτίες και για τις επιπτώσεις της αλλαγής του, ενώ το 52% δηλώνει ότι αισθάνεται πολύ καλά ή αρκετά καλά ενηµερωµένο για τους τρόπους καταπολέµησης του προβλήµατος. Ωστόσο, όσον αφορά και τις τρεις αυτές πτυχές της αλλαγής του, πάνω από τέσσερις στους δέκα ερωτώµενους πιστεύουν ότι δεν είναι πολύ καλά ενηµερωµένοι ή ότι δεν είναι καθόλου ενηµερωµένοι. Λίγο λιγότεροι από έναν στους δέκα ερωτώµενους δηλώνουν ότι δεν είναι καθόλου ενηµερωµένοι. Οι απόψεις επί του θέµατος είναι ισχυρές όπως διαπιστώνεται από τα χαµηλά ποσοστά απαντήσεων «δεν γνωρίζω». Σε σύγκριση µε τις µετρήσεις την άνοιξη του 2008, τα αποτελέσµατα είναι σταθερά, χωρίς να διαπιστώνεται βελτίωση στα επίπεδα ενηµέρωσης των πολιτών σε συνολικό επίπεδο. Τα αποτελέσµατα καταδεικνύουν ότι υπάρχει συσχέτιση µεταξύ των τριών διαφορετικών πτυχών. QE3 Personally, do you think that you are well informed or not about? % EU Very well informed Fairly well informed Not very well informed Not at all informed DK Ways in which we can fight climate change 8% 44% 37% 9% 2% The different consequences of climate change 8% 48% 33% 9% 2% The different causes of climate change 8% 48% 34% 8% 2% Οι πολίτες από τη Σουηδία, τις Κάτω Χώρες και την Φινλανδία είναι οι ερωτώµενοι που αισθάνονται περισσότερο ενηµερωµένοι για τα ζητήµατα που σχετίζονται µε την αλλαγή του. Τουλάχιστον τρία τέταρτα των ερωτώµενων στις συγκεκριµένες χώρες πιστεύουν ότι είναι ενηµερωµένοι για τις αιτίες και τις επιπτώσεις της αλλαγής του, και τουλάχιστον επτά στους δέκα δηλώνουν ότι γνωρίζουν τους τρόπους µε τους οποίους µπορεί να καταπολεµηθεί η αλλαγή του. Και οι πολίτες στο Ηνωµένο Βασίλειο φαίνεται να πιστεύουν ότι είναι καλά ενηµερωµένοι σχετικά µε τους τρόπους καταπολέµησης της αλλαγής του. 24

25 Τα χαµηλότερα (υποκειµενικά) επίπεδα ενηµέρωσης παρατηρούνται µεταξύ των βουλγάρων, των ρουµάνων, των πορτογάλων, των λιθουανών, των τσέχων και των τούρκων πολιτών. Συγκεκριµένα, πάνω από έξι στους δέκα ερωτώµενους στις συγκεκριµένες χώρες θεωρούν ότι είναι ελλιπώς ενηµερωµένοι σχετικά µε τις αιτίες, τις επιπτώσεις και τους τρόπους καταπολέµησης της αλλαγής του. 25

26 Παρότι τα επίπεδα σε συνολικό επίπεδο παραµένουν αρκετά σταθερά, σε σύγκριση µε την άνοιξη του 2008 παρατηρούνται ορισµένες σηµαντικές αλλαγές σε επίπεδο χωρών: στην Ιρλανδία και τη Σλοβενία διαπιστώνονται αυξηµένα επίπεδα πληροφόρησης σχετικά µε τις αιτίες, τις επιπτώσεις και τους τρόπους καταπολέµησης της αλλαγής του. Για παράδειγµα, το υποκειµενικό επίπεδο ενηµέρωσης σχετικά µε τους τρόπους µε τους οποίους καταπολέµησης της αλλαγής του αυξήθηκε από 62% σε 69% στη Σλοβενία, και από 60% σε 67% στην Ιρλανδία. Αυξήθηκε και το επίπεδο ενηµέρωσης των ελλήνων πολιτών για τις διάφορες αιτίες (από 46% σε 55%) και τις διάφορες επιπτώσεις της αλλαγής του (από 53% σε 58%). QE3.1 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different causes of climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE NL FI UK DK SI DE LU IE BE CY FR HU EL LV AT ES EE SK MT PL LT IT CZ RO BG PT 56% 56% 80% 82% 77% 75% 73% 73% 73% 80% 72% 66% 68% 64% 66% 70% 66% 59% 60% 66% 58% 55% 58% 60% 55% 54% 55% 46% 51% 50% 50% 46% 49% 51% 46% 51% 45% 43% 44% 47% 42% 43% 42% 37% 41% 43% 38% 36% 31% 33% 31% 36% 30% 34% 87% 88% CY (tcc) 44% 43% HR MK TR 25% 27% 49% 49% 46% 51% 26

27 QE3.2 Personally, do you think that you are well informed or not about? Ways in which we can fight climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE FI UK NL SI IE DK DE LU FR BE ES MT CY HU AT EL LV EE PL IT SK LT CZ PT RO BG 52% 52% 60% 62% 61% 59% 60% 63% 55% 55% 54% 62% 50% 51% 49% 45% 48% 48% 47% 47% 46% 41% 46% 50% 42% 40% 41% 43% 38% 39% 38% 37% 36% 37% 36% 30% 35% 34% 28% 34% 26% 28% 21% 25% 66% 76% 77% 75% 71% 72% 72% 72% 77% 69% 67% 72% CY (tcc) 31% 39% MK TR HR 22% 24% 35% 39% 42% 45% 27

28 Από την άλλη πλευρά, στο Βέλγιο και τη ανία διαπιστώνεται µείωση του επιπέδου ενηµέρωσης, κυρίως αναφορικά µε τις επιπτώσεις της αλλαγής του (από 66% σε 57% στο Βέλγιο από 79% σε 70% στη ανία). Όσον αφορά τους έλληνες πολίτες, παρατηρείται µείωση του επιπέδου ενηµέρωσής τους σχετικά µε τους τρόπους καταπολέµησης της αλλαγής του (από 50% σε 46%). QE3.2 Personally, do you think that you are well informed or not about? The different consequences of climate change - Well informed EB71.1 EB69.2 EU27 SE NL FI SI UK DK DE LU IE CY EL BE FR HU LV ES AT EE MT LT PL SK IT CZ BG RO PT 56% 56% 84% 85% 78% 83% 77% 76% 74% 69% 72% 72% 70% 79% 68% 66% 68% 70% 65% 59% 64% 60% 58% 53% 57% 66% 57% 60% 57% 56% 53% 53% 51% 51% 48% 45% 46% 52% 46% 50% 44% 40% 44% 45% 43% 45% 42% 44% 37% 37% 33% 37% 31% 37% 29% 34% CY (tcc) 45% 44% HR MK TR 26% 26% 51% 53% 49% 55% 28

29 29

30 Από κοινωνικής και δηµογραφικής πλευράς, όπως φαίνεται στον πίνακα, διαπιστώνουµε τα εξής: Καλύτερα ενηµερωµένοι πιστεύουν ότι είναι οι άνδρες και όχι οι γυναίκες σχετικά µε τις αιτίες της αλλαγής του, τις επιπτώσεις και τους τρόπους καταπολέµησής της. Η οµάδα των ερωτώµενων µεγαλύτερης ηλικίας (55+ ετών) αισθάνεται σε σηµαντικό βαθµό λιγότερο ενηµερωµένη για τα συγκεκριµένα ζητήµατα σε σχέση µε τους νεότερους ερωτώµενους. Το αξιολογούµενο από τους ίδιους τους ερωτώµενους επίπεδο ενηµέρωσής τους αυξάνεται όσο αυξάνεται το επίπεδο της εκπαίδευσής τους. Τα διευθυντικά στελέχη, οι φοιτητές, οι υπάλληλοι και οι αυτοαπασχολούµενοι είναι οι οµάδες των ερωτώµενων που αισθάνονται καλύτερα ενηµερωµένοι για αυτά τα ζητήµατα, ενώ οι οµάδες που αισθάνονται ότι έχουν το χαµηλότερο επίπεδο ενηµέρωσης είναι οι συνταξιούχοι, οι άνεργοι και όσοι ασκούν χειρωνακτική εργασία. Ο τόπος κατοικίας των ερωτώµενων επηρεάζει τα υποκειµενικά επίπεδα ενηµέρωσής τους οι ερωτώµενοι που διαµένουν σε αγροτικές περιοχές πιστεύουν συχνότερα ότι είναι ελλιπώς ενηµερωµένοι για την αλλαγή του σε σχέση µε όσους ζουν σε µεγαλουπόλεις. Όσοι θεωρούν ότι η αλλαγή του αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβληµα αισθάνονται καλύτερα ενηµερωµένοι για τις διάφορες αιτίες και επιπτώσεις της (59% και 60% έναντι του µέσου όρου ύψους 56% της ΕΕ των 27 για την απάντηση «καλά πληροφορηµένος/η» και για τις δύο πτυχές) από ό,τι όσοι δεν τη θεωρούν σοβαρό πρόβληµα (54% και 55% έναντι του µέσου όρου ύψους 56% της ΕΕ των 27 για τις απαντήσεις «καλά πληροφορηµένος/η» και για τις δύο πτυχές). Οι ερωτώµενοι που θεωρούν την αλλαγή του αρκετά σοβαρό πρόβληµα αισθάνονται λιγότερο ενηµερωµένοι και για τα τρία ζητήµατα που σχετίζονται µε την αλλαγή του (αιτίες, επιπτώσεις και τρόποι καταπολέµησής της 48% σχετικά µε τις αιτίες και τις επιπτώσεις αντίστοιχα, έναντι του µέσου όρου του 42% της ΕΕ των 27 για την απάντηση «όχι τόσο καλά πληροφορηµένος/η» και για τις δύο πτυχές, και 50% έναντι του µέσου όρου του 46% της ΕΕ των 27 για την απάντηση «όχι τόσο καλά πληροφορηµένος/η» σχετικά µε την πτυχή των τρόπων καταπολέµησης τής αλλαγής του ). 30

31 QE1T Which do you consider to be the most serious problems currently facing the world as a whole? Firstly? Any others? Poverty, lack of food and drinking water A major global economic downturn Climate change International terrorism Armed conflicts The proliferation of nuclear weapons The increasing world population The spread of an infectious disease EU27 66% 52% 50% 42% 39% 19% 19% 18% BE 69% 54% 54% 37% 34% 21% 22% 15% BG 62% 71% 43% 50% 52% 18% 9% 14% CZ 45% 69% 33% 42% 38% 19% 11% 24% DK 71% 61% 64% 45% 43% 16% 22% 15% DE 75% 54% 65% 46% 39% 23% 31% 19% EE 56% 65% 37% 33% 54% 13% 20% 22% EL 72% 68% 71% 39% 42% 32% 12% 12% ES 73% 50% 44% 49% 51% 19% 9% 11% FR 80% 44% 51% 34% 35% 24% 26% 18% IE 59% 67% 58% 36% 28% 19% 21% 28% IT 56% 43% 41% 48% 34% 21% 8% 23% CY 81% 55% 76% 33% 51% 30% 25% 19% LV 60% 69% 43% 29% 46% 9% 9% 25% LT 51% 76% 47% 35% 44% 20% 8% 18% LU 76% 45% 54% 42% 33% 25% 30% 21% HU 73% 67% 61% 27% 30% 16% 28% 27% MT 52% 53% 61% 50% 22% 15% 9% 26% NL 75% 58% 57% 31% 42% 14% 32% 16% AT 67% 41% 63% 47% 42% 29% 28% 22% PL 58% 42% 33% 42% 43% 15% 5% 19% PT 77% 52% 30% 32% 41% 13% 10% 22% RO 57% 66% 51% 41% 39% 14% 7% 21% SI 76% 73% 61% 34% 34% 15% 18% 16% SK 61% 70% 53% 47% 49% 16% 17% 22% FI 70% 57% 67% 29% 35% 19% 33% 22% SE 82% 33% 82% 25% 41% 21% 40% 26% UK 49% 55% 46% 45% 33% 13% 27% 14% CY (tcc) 42% 51% 61% 36% 30% 20% 17% 11% 31

32 3. Καταπολέµηση της αλλαγής του 3.1 Στάσεις απέναντι στην αλλαγή του και τους τρόπους καταπολέµησής της - Παρόλο που η αλλαγή του θεωρείται σοβαρό πρόβληµα, µπορεί να λυθεί - Οι ερωτώµενοι κλήθηκαν να εκφράσουν την άποψή τους σχετικά µε διάφορες δηλώσεις που συνδέονται µε το πρόβληµα της αλλαγής του 7. Οι στάσεις τους µπορούν να συνοψιστούν στα εξής: το ζήτηµα της αλλαγής του είναι σοβαρό, αλλά πρόκειται για µια διαδικασία που δεν είναι αναπότρεπτη. Σχεδόν τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων (65%) δεν πιστεύουν ότι η σοβαρότητα της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί, αλλά παρόλα αυτά είναι κατά βάση αισιόδοξοι και σε µεγάλο βαθµό διαφωνούν (58%) µε τη δήλωση ότι η διαδικασία της αλλαγής του είναι ασταµάτητη. Ωστόσο, λίγο µικρότερο ποσοστό από το ένα τρίτο των Ευρωπαίων (31%) είναι µάλλον απαισιόδοξοι και πιστεύουν ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία. Όσον αφορά τη σοβαρότητα του προβλήµατος, σχεδόν το ένα τέταρτο (27%) των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι το πρόβληµα της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί. Μεγάλη πλειονότητα Ευρωπαίων (75%) πιστεύει ότι πρέπει να χρησιµοποιούνται εναλλακτικά καύσιµα για να µειωθούν οι εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. Και το ποσοστό όσων επιλέγουν τα εναλλακτικά καύσιµα έχει αυξηθεί σηµαντικά, από 70% που ήταν την άνοιξη του Μια άλλη µέτρηση όπου διαπιστώνεται ενθαρρυντική και σηµαντική αύξηση αφορά τη δήλωση ότι η καταπολέµηση της αλλαγής του µπορεί να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία (από 56% την άνοιξη του 2008 σε 62% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2009), µια αξιοσηµείωτη τάση υπό το πρίσµα της τρέχουσας οικονοµικής ύφεσης. Το ποσοστό των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» είναι αρκετά υψηλό διαµορφώνεται στο 17%. Όσον αφορά τις αιτίες της αλλαγής του, η πλειονότητα των πολιτών (62%) διαφωνεί µε τη δήλωση ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν µόνο οριακή επίδραση στην αλλαγή του. Εξετάζοντας την προσωπική συνεισφορά των πολιτών στην καταπολέµηση της αλλαγής του, διαπιστώνουµε ότι σαφής πλειονότητα πολιτών (59%) 7 QE4 Για καθεµία από τις ακόλουθες δηλώσεις, παρακαλώ πείτε µου εάν συµφωνείτε απόλυτα, τείνετε να συµφωνείτε, τείνετε να διαφωνείτε ή διαφωνείτε απόλυτα. Η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία, δεν µπορούµε να κάνουµε τίποτα για αυτό. Η σοβαρότητα της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί. Η εκποµπή του CO2 (διοξειδίου του άνθρακα) έχει µόνο οριακή επίδραση στην αλλαγή του. Η καταπολέµηση της αλλαγής του µπορεί να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία. Εναλλακτικά καύσιµα, όπως είναι τα «βιοκαύσιµα», θα µπορούσαν να χρησιµοποιηθούν για να µειώσουν τις εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. Εσείς προσωπικά έχετε λάβει µέτρα που στοχεύουν στο να βοηθήσουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του. 32

33 διαβεβαιώνει ότι έχει αναλάβει κάποιο είδος δράσης προς τον σκοπό αυτόν. Ωστόσο, σε σύγκριση µε την άνοιξη του 2008, παρατηρείται αύξηση των ερωτώµενων που δηλώνουν ότι δεν έχουν λάβει µέτρα σε προσωπικό επίπεδο µε στόχο να βοηθήσουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του (από 31% την άνοιξη του 2008 σε 34% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2009). Η τρέχουσα οικονοµική και χρηµατοπιστωτική κρίση που επηρεάζει τη ζωή των ερωτώµενων ενδέχεται να διαδραµατίζει κάποιο ρόλο εν προκειµένω. 33

34 Agree Disagree DK QE4 For each of the following statements, please tell me whether you totally agree, tend to agree, tend to disagree or totally disagree. - % EU -3 15% Alternative fuels, such as "bio fuels", should be used to reduce greenhouse gas emissions + and indicate evolution from EB69 Spr % +5 10% -3 21% Fighting climate change can have a positive impact on the European economy 62% +6 17% +3 34% You personally have taken actions aimed at helping to fight climate change 59% -2 7% +2 62% Climate change is an unstoppable process, we cannot do anything about it 31% 0 7% +3 58% Emission of CO2 has only a marginal impact on climate change 30% 0 12% 0 65% The seriousness of climate change 27% +1 has been exaggerated 8% 34

35 3.1.1 Εναλλακτικά καύσιµα Κατά µέσο όρο, τα τρία τέταρτα των Ευρωπαίων πιστεύουν ότι τα εναλλακτικά καύσιµα πρέπει να χρησιµοποιούνται για να µειωθούν τα αέρια του θερµοκηπίου ενώ το 15% διαφωνεί µε αυτήν τη δήλωση και το 10% απαντά ότι δεν γνωρίζει. Τα αποτελέσµατα σε επίπεδο χωρών είναι σχετικά οµοιογενή. Πράγµατι, κατά απόλυτη πλειονότητα, όλες οι χώρες που συµµετείχαν στην έρευνα συµφωνούν µε αυτήν τη δήλωση (µε εξαίρεση την Τουρκία όπου συµφωνεί το 41% των ερωτώµενων). Οι ισχυρότερες πεποιθήσεις σχετικά µε συµβολή της χρήσης εναλλακτικών καυσίµων διαπιστώνονται στην Ελλάδα, τη ανία, τη Σλοβενία και τη Σλοβακία, παρόλο που και στις περισσότερες από τις υπόλοιπες χώρες πάνω από έξι στους δέκα πολίτες πιστεύουν ότι τα καύσιµα αυτού του τύπου πρέπει να χρησιµοποιούνται για να µειωθούν τα αέρια του θερµοκηπίου. Η µεγαλύτερη αύξηση του ποσοστού ερωτώµενων που συµφωνούν µε τη συγκεκριµένη δήλωση διαπιστώνεται στη Γερµανία (από 54% την άνοιξη του 2008 σε 68% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο του 2009), ενώ µεγάλες αυξήσεις παρατηρούνται και στη Βουλγαρία (από 72% σε 82%) και τη Λιθουανία (από 75% σε 84%). Στο αντίθετο άκρο βρίσκονται, όπως προαναφέρθηκε, η Τουρκία και η τουρκοκυπριακή κοινότητα, όπου τα ποσοστά των ερωτώµενων που συµφωνούν µε τη δήλωση αυτή είναι 41% και 58% αντίστοιχα. Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι το ένα τρίτο ή και περισσότεροι πολίτες στις δύο αυτές χώρες πιστεύουν ότι δεν είναι αρκετά εξοικειωµένοι µε το εν λόγω θέµα ώστε να εκφέρουν γνώµη, καθώς το 41% στην Τουρκία και το 33% στην τουρκοκυπριακή κοινότητα απαντούν «δεν γνωρίζω» στη συγκεκριµένη ερώτηση. Παρόµοιο υψηλό επίπεδο έλλειψης εξοικείωσης µε το θέµα διαπιστώνεται στη Μάλτα (33% απάντησαν «δεν γνωρίζω»). Στη Μάλτα και την Τουρκία διαπιστώνεται επίσης η µεγαλύτερη µείωση του ποσοστού των ερωτώµενων που πιστεύουν ότι η χρήση εναλλακτικών καυσίµων µπορεί να συµβάλει στη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου το 64% των Μαλτέζων συµφωνούν πλέον ότι πρέπει να χρησιµοποιούνται εναλλακτικά καύσιµα (έναντι 73% την άνοιξη του 2008), αν και αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι είναι περισσότεροι οι Μαλτέζοι που δεν εκφέρουν άποψη. Αντιθέτως, στην Τουρκία, τα ποσοστά της επιλογής των εναλλακτικών καυσίµων µειώθηκαν από 50% σε 41% λόγω του γεγονότος ότι περισσότεροι άνθρωποι διαφωνούν µε τη δήλωση ότι τα εναλλακτικά καύσιµα πρέπει να χρησιµοποιούνται για να µειωθούν οι εκποµπές των αερίων του θερµοκηπίου. 35

36 Η ανάλυση των αποτελεσµάτων βάσει κοινωνικών και δηµογραφικών µεταβλητών καταδεικνύει τα εξής: Οι γυναίκες είναι πιθανότερο να µην έχουν άποψη σε σύγκριση µε τους άνδρες σχετικά µε τη χρήση εναλλακτικών καυσίµων για τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου όπως αποδεικνύεται από τα υψηλότερα ποσοστά τους στην απάντηση «δεν γνωρίζω». Αυτό συνεπάγεται ότι υψηλότερα ποσοστά ανδρών συµφωνούν ή διαφωνούν ότι αυτά τα καύσιµα πρέπει να χρησιµοποιούνται για τον συγκεκριµένο σκοπό. Αυτοί που τείνουν να συµφωνούν σε µεγαλύτερο ποσοστό µε την άποψη ότι πρέπει να χρησιµοποιούνται εναλλακτικά καύσιµα για τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου είναι οι ερωτώµενοι στις δύο κατώτερες ηλικιακές οµάδες (ηλικίας ετών). Οι ερωτώµενοι ηλικίας 55 ετών και άνω τείνουν σε µεγαλύτερο ποσοστό να διαφωνούν µε τη συγκεκριµένη δήλωση. Επίσης, αρκετά συχνότερα από ό,τι οι ερωτώµενοι άλλων ηλικιακών οµάδων, δεν έχουν άποψη σχετικά µε το εν λόγω θέµα. Εξετάζοντας το µορφωτικό επίπεδο των ερωτώµενων, όσοι ολοκλήρωσαν τις σπουδές τους σε ηλικία 15 ετών ή νωρίτερα είναι πιθανότερο να µην είναι εξοικειωµένοι µε το συγκεκριµένο θέµα (17% απαντήσεις «δεν γνωρίζω»), και συνεπώς να έχουν τις λιγότερες πιθανότητες να συµφωνήσουν ότι τα εναλλακτικά καύσιµα πρέπει να χρησιµοποιούνται για τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου. Παρόλο που πάνω από τα τρία τέταρτα όσων συνέχισαν τις σπουδές τους έως την ηλικία των 20 ετών ή αργότερα πιστεύουν στη συµβολή των εναλλακτικών καυσίµων (76%), οι συγκεκριµένοι ερωτώµενοι είναι ταυτόχρονα η οµάδα που είναι πιθανότερο να διαφωνήσει µε 36

37 τη δήλωση ότι τα εναλλακτικά καύσιµα πρέπει να χρησιµοποιούνται για να µειωθούν οι εκποµπές αερίων του θερµοκηπίου (18%). Αυτό δείχνει πως όσο πιο µορφωµένοι είναι οι πολίτες τόσο πιθανότερο είναι να εκφέρουν άποψη επί του θέµατος. Αναφορικά µε τις διάφορες κατηγορίες απασχόλησης, σηµειώνεται ότι οι ερωτώµενοι που είναι πιθανότερο να µην είναι εξοικειωµένοι µε το θέµα είναι όσοι εργάζονται στον τοµέα της καθαριότητας και οι συνταξιούχοι. Οι ερωτώµενοι που πιστεύουν ότι είναι ενηµερωµένοι για τις αιτίες και τις επιπτώσεις της αλλαγής του και τους τρόπους καταπολέµησής της είναι σε σηµαντικό βαθµό πιθανότερο να συµφωνήσουν µε αυτήν τη δήλωση έναντι των ερωτώµενων που αισθάνονται ότι είναι ελλιπώς ενηµερωµένοι για αυτά τα ζητήµατα. Αυτό, ωστόσο, οφείλεται ξεκάθαρα στο πολύ υψηλότερο ποσοστό των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» στην τελευταία οµάδα. Όσοι πιστεύουν ότι η αλλαγή του αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβληµα είναι αρκετά πιο πιθανό να πιστεύουν ότι πρέπει να χρησιµοποιούνται εναλλακτικά καύσιµα για τη µείωση των εκποµπών αερίων του θερµοκηπίου σε σύγκριση µε όσους πιστεύουν ότι η αλλαγή του δεν αποτελεί σοβαρό πρόβληµα. 37

38 3.1.2 Προσωπικές ενέργειες για την καταπολέµηση της αλλαγής του Περίπου έξι στους δέκα Ευρωπαίους (59%) ισχυρίζονται ότι έχουν λάβει προσωπικά µέτρα για την καταπολέµηση της αλλαγής του, ενώ λίγο µεγαλύτερο ποσοστό από το ένα τρίτο (34%) δηλώνει ότι δεν έχει προβεί σε ανάλογες ενέργειες. Σε επίπεδο χωρών, το υψηλότερο ποσοστό όσων έχουν προβεί προσωπικά σε ενέργειες µε σκοπό να βοηθήσουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του διαπιστώνεται στη Σουηδία (82%). Και τα ποσοστά της Σλοβενίας και του Ηνωµένου Βασιλείου είναι υψηλά όσον αφορά τους πολίτες που έχουν αναλάβει δράση. Η Λιθουανία, η Ρουµανία και η Λετονία βρίσκονται στο άλλο άκρο, µε µόλις το ένα τρίτο των πολιτών να έχει λάβει µέτρα που στοχεύουν να βοηθήσουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του. Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι περισσότεροι πολίτες της Λιθουανίας έχουν λάβει προσωπικά µέτρα για την καταπολέµηση της αλλαγής του σε σύγκριση µε την προηγούµενη µέτρηση (από 26% την άνοιξη του 2008 σε 34% τον Ιανουάριο- Φεβρουάριο 2009). Μειωµένα επίπεδα συµµετοχής σε παρόµοιες ενέργειες αναφέρονται ειδικότερα στην Κύπρο (από 72% σε 50%), στη Σλοβακία (από 67% σε 51%) και στην Ελλάδα (από 72% σε 58%) συγκρίνοντας τα αποτελέσµατα της άνοιξης του 2008 µε αυτά του Ιανουαρίου-Φεβρουαρίου Στη Ρουµανία, την Τουρκία, τη Βουλγαρία και την τουρκοκυπριακή κοινότητα, τουλάχιστον ένας στους πέντε πολίτες δεν µπορεί να απαντήσει εάν έχει λάβει µέτρα που έχουν ως στόχο να βοηθήσουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του, ποσοστό που υπερβαίνει κατά πολύ τον µέσο όρο του 7% της ΕΕ. 38

39 Η ανάλυση βάσει κοινωνικών και δηµογραφικών µεταβλητών αποκαλύπτει τα εξής: Όσο αυξάνεται η ηλικία των ερωτώµενων τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να έχουν προβεί σε προσωπικές ενέργειες. Τα αποτελέσµατα που αφορούν την κατηγορία των πιο ηλικιωµένων ερωτώµενων (55+ ετών), ωστόσο, δεν ακολουθούν την ίδια πορεία. Η «ανάληψη προσωπικής δράσης» είναι σε σηµαντικό βαθµό συχνότερη µεταξύ ερωτώµενων που έχουν λάβει πολυετή εκπαίδευση (η οποία ολοκληρώθηκε στην ηλικία των 20+) από ό,τι µεταξύ ερωτώµενων που ολοκλήρωσαν την εκπαίδευσή τους σε σχετικά µικρή ηλικία. Όσοι τελείωσαν το σχολείο σε ηλικία 15 ετών ή νωρίτερα τείνουν πολύ περισσότερο να απαντούν «δεν γνωρίζω» σε σύγκριση µε τους ερωτώµενους διαφορετικού µορφωτικού επιπέδου. Σε ενέργειες µε σκοπό τη συνεισφορά στην καταπολέµηση της αλλαγής του προέβησαν συχνότερα οι ερωτώµενοι που τοποθετούνται στα αριστερά του πολιτικού φάσµατος σε σύγκριση µε τους ερωτώµενους που δηλώνουν υποστηρικτές της δεξιάς. Μεταξύ των επαγγελµατικών οµάδων, τα διευθυντικά στελέχη είναι η οµάδα που επιβεβαιώνει συχνότερα ότι έχει λάβει προσωπικά µέτρα µε στόχο να βοηθήσουν στην καταπολέµηση της αλλαγής του. Οι φοιτητές και οι άνεργοι είναι πιθανότερο να απαντούν αρνητικά σε αυτό το ερώτηµα. Οι ενέργειες για την καταπολέµηση της αλλαγής του µπορούν να είναι δαπανηρές, κάτι που ενδέχεται να εξηγεί γιατί οι ερωτώµενοι που αναλαµβάνουν προσωπική δράση έχουν υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Η «ανάληψη δράσης» για την καταπολέµηση της αλλαγής του είναι πολύ πιο διαδεδοµένη µεταξύ των ερωτώµενων που πιστεύουν ότι είναι καλά ενηµερωµένοι για την αλλαγή του (τις αιτίες, τις επιπτώσεις και τους τρόπους καταπολέµησής της) από ό,τι µεταξύ των ερωτώµενων που πιστεύουν ότι είναι ανεπαρκώς ενηµερωµένοι σχετικά µε τα συγκεκριµένα ζητήµατα. Όπως είναι λογικό, όσοι πιστεύουν ότι η αλλαγή του αποτελεί πολύ σοβαρό πρόβληµα είναι αρκετά πιο πιθανό να έχουν αναλάβει προσωπική δράση µε σκοπό την καταπολέµηση της αλλαγής του από ό,τι όσοι δεν τη θεωρούν σοβαρό πρόβληµα. 39

40 For each of the following statements, please tell me whether you... You personally have taken actions aimed at helping to fight climate change Totally agree Tend to agree Tend to disagree Totally disagree DK Agree Disagree EU27 15% 44% 22% 12% 7% 59% 34% Sex Male 15% 44% 22% 13% 6% 59% 35% Female 16% 44% 22% 11% 7% 60% 33% Age % 40% 26% 16% 7% 51% 42% % 48% 21% 10% 5% 64% 31% % 46% 20% 11% 5% 64% 31% % 43% 22% 13% 8% 57% 35% Education (End of) 15-13% 39% 25% 14% 9% 52% 39% % 45% 22% 12% 6% 60% 34% % 50% 17% 9% 4% 70% 26% Still studying 11% 41% 26% 16% 6% 52% 42% Respondent occupation scale Self-employed 15% 50% 20% 8% 7% 65% 28% Managers 20% 54% 16% 7% 3% 74% 23% Other white collars 16% 49% 21% 9% 5% 65% 30% Manual workers 16% 43% 21% 13% 7% 59% 34% House persons 15% 40% 26% 11% 8% 55% 37% Unemployed 15% 39% 24% 16% 6% 54% 40% Retired 14% 42% 22% 14% 8% 56% 36% Students 11% 41% 26% 16% 6% 52% 42% Left-Right scale (1-4) Left 17% 47% 20% 12% 4% 64% 32% (5-6) Centre 17% 48% 20% 10% 5% 65% 30% (7-10) Right 14% 43% 25% 12% 6% 57% 37% 40

41 3.1.3 Επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία Πάνω από έξι στους δέκα Ευρωπαίους (62%) πιστεύουν ότι η καταπολέµηση της αλλαγής του µπορεί να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία, ενώ σχεδόν το ένα πέµπτο (21%) διαφωνεί και το 17% δηλώνει ότι δεν γνωρίζει. Όπως προαναφέρθηκε, παρά τη χρηµατοπιστωτική και οικονοµική κρίση, το ποσοστό που θεωρεί ότι η καταπολέµηση της αλλαγής του µπορεί να έχει θετική επίδραση στην οικονοµία αυξήθηκε σηµαντικά από την άνοιξη του 2008 (56%). Σε επίπεδο χωρών, πάνω από οκτώ στους δέκα κύπριους πολίτες (81%) και πάνω από επτά στους δέκα έλληνες (74%), σλοβάκους (72%), σουηδούς (72%) και δανούς (71%) ερωτώµενους πιστεύουν ότι η καταπολέµηση της αλλαγής του θα µπορούσε να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία. Ωστόσο, πάνω από το ένα τρίτο των ερωτώµενων στη Λετονία (39%) και στις Κάτω Χώρες (35%) διαφωνούν µε την άποψη αυτή. Το ποσοστό των Φινλανδών που διαφωνούν είναι 33%. Παρόλο που εκφράζονται ορισµένες αρνητικές απόψεις στις Κάτω Χώρες, σηµειώνεται επίσης ότι στην εν λόγω χώρα παρατηρείται το υψηλότερο ποσοστό σε αναφορές ότι η αλλαγή του µπορεί να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία (από 38% την άνοιξη του 2008 σε 52% τον Ιανουάριο-Φεβρουάριο 2009). Υψηλές αυξήσεις σε σχέση µε την άνοιξη του 2008 διαπιστώνονται και στην Ισπανία (από 45% σε 55%), στο Ηνωµένο Βασίλειο (από 51% σε 61%) και στην Κύπρο (από 72% σε 81%). Το 43% των Μαλτέζων, το 41% των Τούρκων και το 36% των ερωτώµενων από την τουρκοκυπριακή κοινότητα δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν εάν η καταπολέµηση της αλλαγής του θα µπορούσε να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία. Επίσης, το 32% των ισπανών και των βούλγαρων πολιτών απαντούν «δεν γνωρίζω». 41

42 Εξετάζοντας την επίδραση κοινωνικών και δηµογραφικών παραγόντων στις απόψεις των ερωτώµενων, διαπιστώνουµε τα εξής: Οι άνδρες πολύ πιο συχνά από τις γυναίκες πιστεύουν ότι η καταπολέµηση της αλλαγής του µπορεί να επηρεάσει θετικά την ευρωπαϊκή οικονοµία. Επίσης, οι γυναίκες είναι λιγότερο πιθανό σε σχέση µε τους άνδρες να εκφέρουν άποψη εν προκειµένω, όπως διαπιστώνεται από τα υψηλά ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω». Εξετάζοντας τις ηλικιακές οµάδες, οι ερωτώµενοι µεγαλύτερης ηλικίας (55+ ετών) είναι πιθανότερο να µην έχουν άποψη επί του θέµατος, µε έναν στους πέντε (20%) να απαντά «δεν γνωρίζω». Τα ποσοστά συµφωνίας µε τη δήλωση ότι η καταπολέµηση της αλλαγής του έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία αυξάνονται όσο αυξάνεται το µορφωτικό επίπεδο των ερωτώµενων. Αυτό εξηγείται εν µέρει από τα υψηλά ποσοστά απαντήσεων «δεν γνωρίζω» µεταξύ των λιγότερο µορφωµένων πολιτών. Οι ερωτώµενοι που τοποθετούνται στην αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσµατος είναι πιο πιθανό να συµφωνούν µε τη δήλωση αυτή από ό,τι όσοι υποστηρίζουν τη δεξιά (67% έναντι 62% αντίστοιχα). Τα υψηλότερα ποσοστά συµφωνίας µε την εν λόγω δήλωση παρατηρούνται στην οµάδα των διευθυντικών στελεχών. Οι αποκλίσεις όσον αφορά τις 42

43 επαγγελµατικές οµάδες συνδέονται σαφώς µε τις µεγάλες διαφορές στα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» µεταξύ αυτών των οµάδων. Το ίδιο ισχύει και για το υποκειµενικό επίπεδο ενηµέρωσης των ερωτώµενων. Λόγω σηµαντικών διαφορών στα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω», όσοι κρίνουν ότι είναι καλά ενηµερωµένοι για τις διάφορες πτυχές της αλλαγής του συµφωνούν σε πολύ µεγαλύτερο βαθµό ότι η ευρωπαϊκή οικονοµία θα επηρεαζόταν θετικά από την καταπολέµηση της αλλαγής του σε σύγκριση µε όσους δεν αισθάνονται καλά ενηµερωµένοι για τα συγκεκριµένα θέµατα. Για σαφή πλειονότητα ερωτώµενων που θεωρούν την αλλαγή του πολύ σοβαρό πρόβληµα, η καταπολέµηση της αλλαγής του µπορεί να έχει θετική επίδραση στην ευρωπαϊκή οικονοµία (62%), σε σύγκριση µε ποσοστό συµφωνίας µόλις 44% µεταξύ των ερωτώµενων που δεν θεωρούν την αλλαγή του σοβαρό πρόβληµα. 43

44 For each of the following statements, please tell me whether you... Fighting climate change can have a positive impact on the European economy Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 17% 45% 16% 5% 17% 62% 21% Sex Male 19% 46% 17% 5% 13% 65% 22% Female 15% 45% 15% 5% 20% 60% 20% Age % 46% 17% 5% 17% 61% 22% % 45% 16% 5% 16% 63% 21% % 45% 17% 6% 14% 63% 23% % 45% 15% 5% 20% 60% 20% Education (End of) 15-14% 40% 15% 6% 25% 54% 21% % 47% 16% 5% 16% 63% 21% % 46% 17% 5% 10% 68% 22% Still studying 15% 47% 16% 5% 17% 62% 21% Respondent occupation scale Self-employed 20% 47% 15% 6% 12% 67% 21% Managers 21% 49% 18% 4% 8% 70% 22% Other white collars 17% 48% 16% 5% 14% 65% 21% Manual workers 15% 45% 18% 6% 16% 60% 24% House persons 13% 41% 14% 6% 26% 54% 20% Unemployed 19% 40% 17% 5% 19% 59% 22% Retired 15% 45% 15% 4% 21% 60% 19% Students 15% 47% 16% 5% 17% 62% 21% Left-Right scale (1-4) Left 20% 47% 16% 4% 13% 67% 20% (5-6) Centre 17% 47% 17% 5% 14% 64% 22% (7-10) Right 16% 46% 19% 6% 13% 62% 25% 44

45 3.1.4 Η αλλαγή του δεν είναι µια ασταµάτητη διαδικασία Η πλειονότητα των Ευρωπαίων (62%) διαφωνεί µε τη δήλωση ότι η αλλαγή του είναι µια διαδικασία που δεν µπορούµε να τη σταµατήσουµε, ενώ λιγότερο από το ένα τρίτο πιστεύει ότι δεν µπορούµε να κάνουµε τίποτα για την αλλαγή του (31%). Το 7% δηλώνει ότι δεν γνωρίζει. Μόνο σε τρεις χώρες, τη Λετονία, την Πολωνία και την Εσθονία, δεν είναι απόλυτη η πλειονότητα των πολιτών που διαφωνούν µε τη δήλωση. Το υψηλότερο επίπεδο αισιοδοξίας εν προκειµένω, δηλαδή τα υψηλότερα ποσοστά ερωτώµενων που διαφωνούν µε τη δήλωση αυτή, παρατηρούνται στη Σουηδία, τη Μάλτα και την Ελλάδα. Στις συγκεκριµένες χώρες, πάνω από επτά στους δέκα πολίτες διαφωνούν µε τη δήλωση ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία, ενώ λιγότερο από το ένα τέταρτο έχει διαφορετική άποψη. Σε αντίθετη µε τα χαµηλά ποσοστά απαντήσεων «δεν γνωρίζω» που παρατηρούνται στη Σουηδία και την Ελλάδα, στη Μάλτα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 13%. Επιπλέον, στη Μάλτα, σηµαντικά µικρότερο ποσοστό πολιτών συµφωνεί µε τη δήλωση ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία (από 19% την άνοιξη του 2008 σε 8% τον Ιανουάριο- Φεβρουάριο 2009), εν µέρει λόγω των υψηλότερων ποσοστών των απαντήσεων «δεν γνωρίζω», αλλά και λόγω της µεγαλύτερης αισιοδοξίας. Αντίθετα, το υψηλότερο ποσοστό πολιτών που πιστεύουν ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία διαπιστώνεται στην Εσθονία, τη Λετονία, τη Λιθουανία, το Ηνωµένο Βασίλειο και την Πολωνία. Και στην Κύπρο διαπιστώνεται µεγαλύτερο ποσοστό συµφωνίας µε τη συγκεκριµένη δήλωση σε σχέση µε την προηγούµενη έρευνα, καθώς πλέον το 31% των ερωτώµενων πιστεύει ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία (έναντι 19% την άνοιξη του 2008). Το υψηλότερο ποσοστό απαντήσεων «δεν γνωρίζω» διαπιστώνεται στην Πορτογαλία (20%), τη Ρουµανία (19%) και την Τουρκία (18%). 45

46 46

47 Από κοινωνική και δηµογραφική σκοπιά, διαπιστώνουµε ότι: Παρόλο που τα επίπεδα διαφωνίας µε την εν λόγω δήλωση είναι ίδια µεταξύ των δύο φύλων, οι γυναίκες είναι πιο πιθανό, σε σχέση µε τους άνδρες, να µην εκφέρουν άποψη σχετικά µε το εάν η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία. Οι ερωτώµενοι που ανήκουν στη µεγαλύτερη ηλικιακά οµάδα (55+ ετών) είναι λιγότερο πιθανό να πιστεύουν ότι η αλλαγή του είναι µια διαδικασία την οποία µπορούµε να σταµατήσουµε, σε σύγκριση µε τις υπόλοιπες ηλικιακές οµάδες. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι συγκεκριµένοι ερωτώµενοι είναι πιο πιθανό να συµφωνούν ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία (34%) και να µην έχουν άποψη επί του ζητήµατος (10%). Τα επίπεδα διαφωνίας µε τη δήλωση αυτή αυξάνονται όσο αυξάνεται το µορφωτικό επίπεδο των ερωτώµενων. Από την άλλη πλευρά, τα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» αυξάνονται όσο µειώνεται το µορφωτικό επίπεδο. Όσοι τοποθετούνται στην αριστερή πλευρά του πολιτικού φάσµατος είναι πιθανότερο να συµφωνούν (65%) µε τη δήλωση αυτή σε σύγκριση µε όσους τοποθετούνται στη δεξιά πλευρά (60%). Οι συνταξιούχοι και οι άνεργοι αποτελούν τις οµάδες που πιστεύουν συχνότερα ότι η αλλαγή του είναι µια ασταµάτητη διαδικασία, ενώ τα διευθυντικά στελέχη, οι φοιτητές και οι υπάλληλοι είναι πιθανότερο να διαφωνήσουν µε αυτήν τη δήλωση. Οι ερωτώµενοι που πιστεύουν ότι είναι καλά ενηµερωµένοι για τις αιτίες και τις επιπτώσεις της αλλαγής του και για τους τρόπους καταπολέµησής της διαφωνούν συχνότερα µε τη συγκεκριµένη δήλωση σε σύγκριση µε τους ερωτώµενους που πιστεύουν ότι δεν είναι καλά ενηµερωµένοι για αυτά τα θέµατα. Ωστόσο, αυτό µπορεί να εξηγείται εν µέρει από το γεγονός ότι η δεύτερη οµάδα απαντά «δεν γνωρίζω» πολύ συχνότερα από την πρώτη. Ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός ότι όσοι ερωτώµενοι θεωρούν την αλλαγή του πολύ σοβαρό πρόβληµα φαίνεται να τείνουν πολύ περισσότερο από όσους έχουν αντίθετη άποψη να διαφωνήσουν µε τη δήλωση ότι το φαινόµενο αυτό είναι µια ασταµάτητη διαδικασία. 47

48 For each of the following statements, please tell me whether you... Climate change is an unstoppable process, we cannot do anything about it Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 7% 24% 37% 25% 7% 31% 62% Sex Male 8% 24% 37% 25% 6% 32% 62% Female 7% 22% 36% 26% 9% 29% 62% Age % 21% 39% 26% 6% 29% 65% % 22% 37% 29% 6% 28% 66% % 23% 38% 26% 6% 30% 64% % 25% 34% 22% 10% 34% 56% Education (End of) 15-9% 24% 33% 21% 13% 33% 54% % 26% 38% 23% 6% 33% 61% 20+ 6% 20% 38% 32% 4% 26% 70% Still studying 7% 19% 40% 29% 5% 26% 69% Respondent occupation scale Self-employed 7% 24% 36% 26% 7% 31% 62% Managers 5% 20% 39% 34% 2% 25% 73% Other white collars 6% 23% 37% 29% 5% 29% 66% Manual workers 7% 25% 38% 24% 6% 32% 62% House persons 5% 23% 36% 25% 11% 28% 61% Unemployed 10% 24% 33% 25% 8% 34% 58% Retired 9% 26% 34% 20% 11% 35% 54% Students 7% 19% 40% 29% 5% 26% 69% Left-Right scale (1-4) Left 7% 25% 37% 23% 8% 32% 60% (5-6) Centre 8% 23% 36% 26% 7% 31% 62% (7-10) Right 7% 23% 36% 28% 6% 30% 64% 48

49 3.1.5 Η επίδραση των εκποµπών CO 2 στην αλλαγή του Ενώ η πλειονότητα των Ευρωπαίων (58%) διαφωνεί µε τη δήλωση ότι η επίδραση των εκποµπών CO 2 στην αλλαγή του είναι µόνο οριακή, το 30% πιστεύει ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν οριακή µόνο επίδραση και το 12% απαντά ότι δεν γνωρίζει. Οι Ούγγροι είναι περισσότερο πιθανόν να διαφωνήσουν µε τη δήλωση αυτή (76%), παρόλο που υψηλά ποσοστά καταγράφονται και στη ανία, την Ελλάδα, τη Σλοβενία, τη Σλοβακία και τη Σουηδία σε όλες αυτές τις χώρες τουλάχιστον επτά στους δέκα ερωτώµενους πιστεύουν ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν µεγαλύτερη και όχι µόνο οριακή επίδραση στην αλλαγή του. Αντιθέτως, οι ιρλανδοί, οι ολλανδοί, οι εσθονοί και οι βρετανοί ερωτώµενοι είναι έντονα πεπεισµένοι ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν µόνο οριακή επίδραση στην αλλαγή του. Στην Ιρλανδία, το ποσοστό των ερωτώµενων που το πιστεύουν αυτό (50%) είναι σηµαντικά υψηλότερο από το ποσοστό όσων διαφωνούν (33%), ενώ ταυτόχρονα έχει αυξηθεί σε σύγκριση µε την άνοιξη του 2008 (όπου το 41% των ερωτώµενων συµφωνούσε ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν οριακή µόνο επίδραση). Η πλειονότητα των Εσθονών (45%) είναι επίσης της άποψης ότι η επίδραση των εκποµπών CO 2 είναι µόνο οριακή. Στις Κάτω Χώρες και το Ηνωµένο Βασίλειο, η κοινή γνώµη φαίνεται έντονα διχασµένη. Συγκρίνοντας τα αποτελέσµατα σε επίπεδο χωρών µε αυτά της άνοιξης του 2008, καταδεικνύεται ότι, εκτός από την Ιρλανδία, και στη Λετονία και στη Λιθουανία διαπιστώνονται υψηλότερα ποσοστά πολιτών που πιστεύουν ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν οριακή µόνο επίδραση στην αλλαγή του (για τη Λετονία: 40% από 31% για τη Λιθουανία: 32% από 23%). Τα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» είναι ιδιαίτερα υψηλά στη Μάλτα, την Τουρκία (και στις δύο χώρες 37%) και την Πορτογαλία (32%). 49

50 50

51 Η ανάλυση βάσει κοινωνικών και δηµογραφικών µεταβλητών καταδεικνύει τα εξής: Το επίπεδο συµφωνίας µε τη δήλωση είναι υψηλότερο στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες, δηλαδή οι άνδρες είναι πολύ πιθανό να πιστεύουν ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν οριακή µόνο επίδραση στην αλλαγή του. Ωστόσο, τα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» είναι υψηλότερα µεταξύ των γυναικών. Οι ερωτώµενοι µεγαλύτερης ηλικίας (55+ ετών) δεν είναι το ίδιο πιθανό όσο άλλες οµάδες ερωτώµενων να διαφωνήσουν µε τη δήλωση ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν οριακή µόνο επίδραση στην αλλαγή του. Αυτό πιθανότατα εξηγείται από τα πολύ υψηλότερα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» στη συγκεκριµένη ηλικιακή οµάδα. Τα επίπεδα διαφωνίας µε τη συγκεκριµένη δήλωση αυξάνονται όσο αυξάνεται το µορφωτικό επίπεδο των ερωτώµενων. Αυτό πρέπει σαφώς να συσχετιστεί µε την έντονη αύξηση των ποσοστών των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» όσο µειώνεται το µορφωτικό επίπεδο. Όσοι τοποθετούνται στο αριστερό άκρο του πολιτικού φάσµατος διαφωνούν πολύ συχνότερα από όσους πρόσκεινται στη δεξιά µε τη δήλωση ότι η επίδραση των εκποµπών CO 2 είναι µόνο οριακή. Τα διευθυντικά στελέχη αποτελούν την επαγγελµατική οµάδα που είναι πιθανότερο να διαφωνήσει µε τη δήλωση ότι οι εκποµπές CO 2 έχουν µόνο οριακή επίδραση στην αλλαγή του, ενώ τα υψηλότερα ποσοστά απαντήσεων «δεν γνωρίζω» καταγράφονται µεταξύ των ερωτώµενων που εργάζονται στον τοµέα της καθαριότητας και των συνταξιούχων. Οι ερωτώµενοι που κρίνουν ότι είναι καλά ενηµερωµένοι για τις αιτίες και τις επιπτώσεις της αλλαγής του και για τους τρόπους καταπολέµησής της τείνουν να διαφωνούν συχνότερα µε τη συγκεκριµένη δήλωση από εκείνους που πιστεύουν ότι δεν είναι καλά ενηµερωµένοι για αυτά τα θέµατα. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η δεύτερη οµάδα απαντά πολύ συχνότερα «δεν γνωρίζω» από την πρώτη. Όσοι θεωρούν ότι η αλλαγή του συνιστά πολύ σοβαρό πρόβληµα είναι πολύ πιο πιθανό να διαφωνούν µε τη δήλωση ότι η επίδραση των εκποµπών CO 2 είναι µόνο οριακή, σε σύγκριση µε όσους πιστεύουν ότι η αλλαγή του δεν αποτελεί σοβαρό πρόβληµα. 51

52 For each of the following statements, please tell me whether you... Emission of CO2 (Carbon dioxide) has only a marginal impact on climate change Totally Tend to Tend to Totally DK Agree Disagree agree agree disagree disagree EU27 7% 23% 33% 25% 12% 30% 58% Sex Male 9% 24% 33% 25% 9% 33% 58% Female 6% 23% 32% 24% 15% 29% 56% Age % 21% 34% 26% 12% 28% 60% % 23% 34% 27% 10% 29% 61% % 24% 34% 26% 9% 31% 60% % 24% 30% 22% 17% 31% 52% Education (End of) 15-7% 23% 29% 19% 22% 30% 48% % 25% 34% 23% 11% 32% 57% 20+ 7% 21% 34% 32% 6% 28% 66% Still studying 7% 19% 34% 29% 11% 26% 63% Respondent occupation scale Self-employed 10% 26% 32% 23% 9% 36% 55% Managers 6% 23% 37% 31% 3% 29% 68% Other white collars 7% 23% 35% 27% 8% 30% 62% Manual workers 6% 24% 35% 24% 11% 30% 59% House persons 5% 22% 29% 23% 21% 27% 52% Unemployed 8% 23% 31% 24% 14% 31% 55% Retired 7% 25% 29% 22% 17% 32% 51% Students 7% 19% 34% 29% 11% 26% 63% Left-Right scale (1-4) Left 7% 22% 32% 29% 10% 29% 61% (5-6) Centre 7% 25% 34% 25% 9% 32% 59% (7-10) Right 8% 26% 35% 22% 9% 34% 57% 52

53 3.1.6 Η «σοβαρότητα» της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί Σχεδόν τα δύο τρίτα των Ευρωπαίων (65%) δεν θεωρούν ότι η σοβαρότητα του προβλήµατος της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί, ενώ µόλις πάνω από το ένα τέταρτο (27%) πιστεύει το αντίθετο. Η αλλαγή του φαίνεται να αποτελεί ιδιαίτερα σοβαρό πρόβληµα για τους ερωτώµενους στη Σλοβενία και την Ελλάδα. Πάνω από οκτώ στους δέκα ερωτώµενους από τη Σλοβενία και την Ελλάδα (83% και στις δύο χώρες) δηλώνουν ότι δεν θεωρούν ότι η σοβαρότητα του προβλήµατος της αλλαγής του έχει µεγαλοποιηθεί. Η αντίθετη τάση παρατηρείται στις Κάτω Χώρες, το Λουξεµβούργο και το Ηνωµένο Βασίλειο, όπου περίπου τέσσερις στους δέκα ερωτώµενους συµφωνούν ότι η σοβαρότητα του συγκεκριµένου φαινοµένου έχει µεγαλοποιηθεί. Αυτά τα ποσοστά είναι επίσης σχετικά υψηλά στην Εσθονία (37%), όπου οι αναφορές αυξήθηκαν σηµαντικά από το 30% που ήταν την άνοιξη του Άλλες χώρες όπου παρατηρείται αύξηση των ποσοστών συµφωνίας µε τη δήλωση ότι η σοβαρότητα του προβλήµατος έχει µεγαλοποιηθεί είναι η Λετονία (από 18% σε 28%), η Πολωνία (από 18% σε 25%), η Εσθονία (από 30% σε 37%) και η Τσεχική ηµοκρατία (από 22% σε 29%). Τα ποσοστά των απαντήσεων «δεν γνωρίζω» είναι πολύ πάνω από τον µέσο όρο του 8% της ΕΕ στη Ρουµανία (23%) και την Πορτογαλία (20%). 53