Εισαγωγή στη διαχείριση κινδύνου

Transcript

1 Εισαγωγή στη διαχείριση κινδύνου Αχιλλέας Ζαπράνης Τμήμα Λογιστικής & Χρηματοοικονομικής Πανεπιστήμιο Μακεδονίας

2 Η έννοια του κινδύνου Ο κίνδυνος δεν είναι ούτε μονοδιάστατη, ούτε επαρκώς προσδιορισμένη έννοια. Πρόκειται για μια έννοια της οποίας το νόημα ποικίλει ανάλογα με το περιβάλλον στο οποίο χρησιμοποιείται. Στην καθομιλουμένη ο κίνδυνος γενικά εκφράζει την «έκθεση στην αντιξοότητα», ενώ ταυτόχρονα συνδέεται με την αβεβαιότητα και την ανασφάλεια. Αχιλλέας Ζαπράνης 2

3 Η έννοια του κινδύνου Στην χρηματοοικονομική και ιδιαίτερα στην διαχείριση κινδύνου, οι περισσότεροι ορισμοί συνδέουν τον βαθμό του κινδύνου με την πιθανότητα ενός συμβάντος. ιαισθητικά θεωρούμε τα γεγονότα με μεγαλύτερη πιθανότητα εμφάνισης ως περισσότερο επικίνδυνα από αυτά με χαμηλότερη πιθανότητα. Από την άλλη, όταν αναφερόμαστε σε μια κατάσταση ως περισσότερο επικίνδυνη από μια άλλη, πολλές φορές εννοούμε ότι οι επιπτώσεις μιας αρνητικής εξέλιξης είναι μεγαλύτερες. Αχιλλέας Ζαπράνης 3

4 Η έννοια του κινδύνου Η αναμενόμενη τιμή της απώλειας ή του κέρδους για ένα δεδομένο συμβάν είναι το γινόμενο της πιθανότητας εμφάνισης του συμβάντος επί το αντίστοιχο ποσό της απώλειας ή του κέρδους. Εάν το ποσό που μπορεί να απολεσθεί είναι 100 και η πιθανότητα απώλειας είναι 10%, τότε η αναμενόμενη τιμή της απώλειας είναι 10. Εάν το ποσό που μπορεί να απολεσθεί είναι 50 και η πιθανότητα απώλειας είναι 20%, τότε η αναμενόμενη τιμή της απώλειας είναι και πάλι 10. Αχιλλέας Ζαπράνης 4

5 Η έννοια του κινδύνου Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι το αποτέλεσμα της ρίψης των ζαριών οφειλόταν σε θεϊκή παρέμβαση Η κατάκτηση των νόμων των πιθανοτήτων βελτίωσε δραματικά την ικανότητά μας να συμβιώνουμε με την αβεβαιότητα Αχιλλέας Ζαπράνης 5

6 Η έννοια του κινδύνου Στα πλαίσια της διαχείρισης κινδύνου, ο κίνδυνος είναι: «η έννοια που δηλώνει τις ακριβείς πιθανότητες συγκεκριμένων ενδεχομένων» Αχιλλέας Ζαπράνης 6

7 Η έννοια του κινδύνου Ο κίνδυνος δεν είναι απαραίτητα μία αρνητική έννοια. Αντίθετα πρέπει να εκλαμβάνεται ως η άλλη όψη της ευκαιρίας, που μπορεί να ανταμείψει αυτόν που γνωρίζει να τον διαχειρίζεται. Η ολοσχερής αποφυγή του κινδύνου εκτός από αδύνατη είναι και λανθασμένη επιδίωξη. Αντίθετα η σωστή επιδίωξη είναι η διεύρυνση της κατανόησης των διάφορων κινδύνων, ώστε οι πιθανές μελλοντικές παγίδες να μετατραπούν σε ευκαιρίες. Αχιλλέας Ζαπράνης 7

8 Η έννοια της διαχείρισης κινδύνου Το σύγχρονο πλαίσιο διαχείρισης κινδύνου παρέχει ένα εκλογικευμένο σύστημα λήψης αποφάσεων που διακρίνεται σε τρία βασικά στάδια: την αναγνώριση μιας πλειάδας πολύπλοκων κινδύνων, την ποσοτικοποίηση, δηλαδή την μέτρησή τους και την ενεργητική μεταβολή της έκθεσή μας σ αυτούς τους κινδύνους, δηλαδή του βαθμού του κινδύνου που είμαστε διατεθειμένοι να αναλάβουμε. Αχιλλέας Ζαπράνης 8

9 Η έννοια της διαχείρισης κινδύνου Συνοψίζοντας λοιπόν, μπορούμε να ορίσουμε την διαχείριση κινδύνου ως: «Ένα εκλογικευμένο πλαίσιο διαχείρισης της αβεβαιότητας, όπου συλλαμβάνεται όλο το εύρος των πιθανών αποτελεσμάτων, μετρούνται οι πιθανές επιπτώσεις τους και λαμβάνονται αποφάσεις στην βάση αυτής της πληροφόρησης». Αχιλλέας Ζαπράνης 9

10 Η έννοια της διαχείρισης κινδύνου Η διαχείριση κινδύνου λειτουργεί προληπτικά και περιλαμβάνει την χρήση επίκαιρης πληροφόρησης για την λήψη αποφάσεων. εν αφορά αποκλειστικά στην εξέταση του «τι πήγε λάθος» μετά το γεγονός. Αντίθετα είναι μία διαρκής διαδικασία που προσπαθεί να εντοπίσει και να κάνει κρυστάλλινα διαυγείς τους διάφορους κινδύνους. Η διαχείριση κινδύνου είναι ένας διαρκής κύκλος μάθησης και λήψης αποφάσεων. Αχιλλέας Ζαπράνης 10

11 Η έννοια της διαχείρισης κινδύνου Τα αποτελέσματά των χρησιμοποιούμενων ποσοτικών εργαλείων στηρίζονται σε παραδοχές και υποθέσεις που είναι δυνατόν να μην εκπληρώνονται. Αποτελεί λοιπόν απαραίτητη προϋπόθεση ότι η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων των διάφορων αναλύσεων γίνεται μέσα από το πρίσμα της κριτικής θεώρησης και του ελέγχου αυτών των παραδοχών και υποθέσεων. Αχιλλέας Ζαπράνης 11

12 Η έννοια της διαχείρισης κινδύνου Στα πλαίσια του μαθήματος: Επικεντρωνόμαστε στα δύο πρώτα στάδια της διαχείρισης κινδύνου δηλαδή στην αναγνώριση των κινδύνων και την μέτρησή τους. Η μέτρηση του κινδύνου που χρησιμοποιούμε είναι η Αξία σε Κίνδυνο (Value at Risk VaR). Πραγματευόμαστε τους κινδύνους της αγοράς και δευτερευόντως τους πιστωτικούς κινδύνους. Αχιλλέας Ζαπράνης 12

13 Είδη κινδύνων Αχιλλέας Ζαπράνης 13

14 Είδη κινδύνων ιακρίνουμε τρεις βασικές κατηγορίες κινδύνων: Επιχειρηματικοί κίνδυνοι Στρατηγικοί κίνδυνοι Χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι Αχιλλέας Ζαπράνης 14

15 Επιχειρηματικοί κίνδυνοι Επιχειρηματικοί κίνδυνοι είναι αυτοί που αναλαμβάνονται από μία εταιρεία στην προσπάθειά της να δημιουργήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και να αυξήσει την αξία των μετοχών της. Προέρχονται από την αγορά μέσα στην οποία δραστηριοποιείται η εταιρεία και περιλαμβάνουν: τις τεχνολογικές εξελίξεις, το σχεδιασμό των προϊόντων, και το μάρκετινγκ. Αχιλλέας Ζαπράνης 15

16 Στρατηγικοί κίνδυνοι Στρατηγικοί κίνδυνοι είναι αυτοί που σχετίζονται με θεμελιώδεις μεταβολές του εξωτερικού περιβάλλοντος σε μακροοικονομικό και πολιτικό επίπεδο. Οι κίνδυνοι αυτής της κατηγορίας είναι δύσκολο να προβλεφθούν και ακόμη δυσκολότερο να ποσοτικοποιηθούν. Αχιλλέας Ζαπράνης 16

17 Χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι Χρηματοοικονομικοί κίνδυνοι σχετίζονται με τις δυνητικές απώλειες στις αγορές χρήματος και κεφαλαίου. Οι διακυμάνσεις σε μεταβλητές όπως τα επιτόκια και οι συναλλαγματικές ισοτιμίες δημιουργούν σημαντικούς κινδύνους για τις περισσότερες επιχειρήσεις. Αχιλλέας Ζαπράνης 17

18 Κίνδυνοι της αγοράς Ο συνολικός κίνδυνος κάθε χρηματοοικονομικού προϊόντος είναι ένας συνδυασμός των παρακάτω: κίνδυνος τιμής μετοχής κίνδυνος επιτοκίου κίνδυνος συναλλαγματικής ισοτιμίας κίνδυνος τιμής εμπορεύματος Αχιλλέας Ζαπράνης 18

19 Κίνδυνοι της αγοράς Απόλυτοι κίνδυνοι: αφορούν στη δυνητική απώλεια εκφρασμένη ως απόλυτο χρηματικό ποσό Σχετικοί κίνδυνοι: αφορούν στη δυνητική απώλεια εκφρασμένη ως χρηματικό ποσό σε σχέση όμως με κάποιο δείκτη αναφοράς (benchmark index) Αχιλλέας Ζαπράνης 19

20 Αχιλλέας Ζαπράνης 20

21 Κίνδυνος τιμής μετοχής Προέρχεται από τις μεταβολές των τιμών των μετοχών, όπως αυτές διαμορφώνονται στη χρηματιστηριακή αγορά στην οποία διαπραγματεύονται. Αφορά στο χαρτοφυλάκιο των μετοχών του χρηματοοικονομικού ιδρύματος: μετοχές που διατηρούνται για σκοπούς διαπραγμάτευσης (χαρτοφυλάκιο συναλλαγών) συμμετοχές ή άλλες μετοχές που θεωρούνται μακροπρόθεσμη επένδυση (επενδυτικό χαρτοφυλάκιο) Αχιλλέας Ζαπράνης 21

22 Αχιλλέας Ζαπράνης 22

23 Κίνδυνος συναλλαγματικής ισοτιμίας Ο κίνδυνος συναλλαγματικής ισοτιμίας (foreign exchange risk) ή συναλλαγματικός κίνδυνος προέρχεται από τις μεταβολές των νομισματικών ισοτιμιών στις διεθνείς αγορές συναλλάγματος. Σε αρκετές περιπτώσεις η διαμεσολάβηση που διενεργούν τα πιστωτικά ιδρύματα γίνεται σε διαφορετικά νομίσματα, με αποτέλεσμα το σύνολο των στοιχείων ενεργητικού σε ένα νόμισμα να μην είναι ισόποσο με το αντίστοιχο σύνολο των στοιχείων παθητικού στο ίδιο νόμισμα. Αχιλλέας Ζαπράνης 23

24 Κίνδυνος συναλλαγματικής ισοτιμίας Ο κίνδυνος συναλλαγματικής ισοτιμίας, ορίζεται ως: «η εκτίμηση της μεταβολής της καθαρής θέσης λόγω των μεταβολών των συναλλαγματικών ισοτιμιών» Αχιλλέας Ζαπράνης 24

25 Αχιλλέας Ζαπράνης 25

26 Κίνδυνος τιμής εμπορεύματος Ο κίνδυνος τιμής εμπορεύματος (commodity risk) προκύπτει από την αβεβαιότητα των μελλοντικών αγοραίων τιμών και του μεγέθους του εισοδήματος, η οποία οφείλεται στις διακυμάνσεις των τιμών των εμπορευμάτων, όπως δημητριακά, μέταλλα, φυσικό αέριο, πετρέλαιο, ηλεκτρική ενέργεια, κτλ. Ο κίνδυνος τιμής εμπορεύματος επηρεάζει τους παραγωγούς, τους αγοραστές, τους εξαγωγείς αλλά και τις κυβερνήσεις. Αχιλλέας Ζαπράνης 26

27 Αχιλλέας Ζαπράνης 27

28 Κίνδυνος επιτοκίου Τα επιτόκια ασκούν άμεση επίδραση στην αγοραία αξία των τίτλων στο χαρτοφυλάκιο συναλλαγών με αποτέλεσμα τον κίνδυνο επιτοκίου (interest rate risk). Για τα πιστωτικά ιδρύματα η χρονική διάρκεια των υποχρεώσεων (π.χ. καταθέσεις) και των απαιτήσεων (π.χ. χορηγήσεις) δεν ταυτίζεται με αποτέλεσμα να εκτίθενται σε κίνδυνο επιτοκίου. Αχιλλέας Ζαπράνης 28

29 Κίνδυνος επιτοκίου Για ένα πιστωτικό ίδρυμα ο κίνδυνος επιτοκίου ορίζεται ως: «η ενδεχόμενη μεταβολή της καθαρής του θέσης (κέρδος ή ζημία) για συγκεκριμένες μεταβολές των επιτοκίων της αγοράς» Αχιλλέας Ζαπράνης 29

30 Μορφές του κινδύνου επιτοκίου Ο κίνδυνος επιτοκίου παρουσιάζεται σε τρεις βασικές μορφές: Κίνδυνος ανοιγμάτων (gap risk) Κίνδυνος χαρτοφυλακίου συναλλαγών (trading risk) Κίνδυνος βάσης (basis risk) Αχιλλέας Ζαπράνης 30

31 Αχιλλέας Ζαπράνης 31

32 Κίνδυνος ανοιγμάτων Προέρχεται από τις ληκτότητες των υποχρεώσεων και των απαιτήσεων και αφορά κατά κύριο λόγο στις θέσεις του τραπεζικού - επενδυτικού χαρτοφυλακίου. Αχιλλέας Ζαπράνης 32

33 Κίνδυνος ανοιγμάτων Αναχρηματοδότηση στοιχείων του ενεργητικού τα οποία έχουν χρηματοδοτηθεί με στοιχεία παθητικού μικρότερης χρονικής διάρκειας οδηγεί σε αύξηση της καθαρής θέσης εάν τα επιτόκια της αγοράς μειωθούν και το αντίστροφο. Από την άλλη πλευρά, η ύπαρξη στοιχείων παθητικού τα οποία έχουν μεγαλύτερη χρονική διάρκεια από τα στοιχεία ενεργητικού οδηγεί σε αύξηση της καθαρής θέσης εάν τα επιτόκια αυξηθούν και το αντίστροφο. Αχιλλέας Ζαπράνης 33

34 Αχιλλέας Ζαπράνης 34

35 Κίνδυνος χαρτοφυλακίου συναλλαγών Ο κίνδυνος χαρτοφυλακίου συναλλαγών (trading risk) προέρχεται από τη μεταβολή της αξίας των τίτλων που διακρατούνται για σκοπούς διαπραγμάτευσης, δηλαδή των τίτλων που εντάσσονται στο χαρτοφυλάκιο συναλλαγών. Αχιλλέας Ζαπράνης 35

36 Αχιλλέας Ζαπράνης 36

37 Κίνδυνος βάσης Προκύπτει στο πλαίσιο του κινδύνου ανοιγμάτων και του κινδύνου χαρτοφυλακίου συναλλαγών, σε περιπτώσεις που υπάρχουν θέσεις σε χρηματοοικονομικά προϊόντα, οι αποδόσεις των οποίων συνδέονται με διαφορετικά επιτόκια αναφοράς ή διαπραγματεύονται σε διαφορετικές αγορές. Η πιθανή σύνδεση θέσεων αγοράς και πώλησης με διαφορετικά επιτόκια αναφοράς οδηγεί στην ανάληψη κινδύνου βάσης στην περίπτωση μη ομοιόμορφης κίνησης των επιτοκίων αναφοράς. Αχιλλέας Ζαπράνης 37

38 Κίνδυνος βάσης Ο κίνδυνος βάσης δεν μετριέται μεμονωμένα, αλλά συνυπολογίζεται στο πλαίσιο μέτρησης του κινδύνου ανοιγμάτων και του κινδύνου χαρτοφυλακίου συναλλαγών. Αχιλλέας Ζαπράνης 38

39 Αχιλλέας Ζαπράνης 39

40 Πιστωτικοί κίνδυνοι Οι πιστωτικοί κίνδυνοι (credit risks) αφορούν σε πιθανές απώλειες λόγω αποτυχίας του αντισυμβαλλόμενου μέρους να εκπληρώσει τις συμβατικές υποχρεώσεις του, που απορρέουν από κάποια οικονομική συναλλαγή. Συνήθως διακρίνονται στις παρακάτω δύο κατηγορίες: κίνδυνος αντισυμβαλλομένου (counterparty risk) κίνδυνος προϊόντος (product risk) Αχιλλέας Ζαπράνης 40

41 Αχιλλέας Ζαπράνης 41

42 Πιστωτικός κίνδυνος αντισυμβαλλομένου Εκφράζεται με την πιθανότητα πρόκλησης ζημίας λόγω πτώχευσης, ή με τη γενική περίπτωση διαφοροποίησης της φερεγγυότητας του αντισυμβαλλομένου (επιχειρήσεις, τράπεζες, ή και κράτη). Η διαφοροποίηση αυτή υλοποιείται ως υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητάς τους από τις διάφορες εξειδικευμένες εταιρείες πιστοληπτικής διαβάθμισης (credit agencies). Αχιλλέας Ζαπράνης 42

43 Πιστωτικός κίνδυνος αντισυμβαλλομένου Ο κίνδυνος αντισυμβαλλομένου εξετάζεται τόσο μεμονωμένα ανά αντισυμβαλλόμενο, όσο και σε ορισμένα επίπεδα συγκέντρωσης του χαρτοφυλακίου των ανοιγμάτων του χρηματοοικονομικού ιδρύματος. Τα επίπεδα συγκέντρωσης ορίζονται ανάλογα με την εκτίμηση για την ανάγκη διασποράς των ανοιγμάτων σε συναλλασσομένους με διαφορετικά χαρακτηριστικά, ώστε να μειώνονται οι αναλαμβανόμενοι κίνδυνοι. Αχιλλέας Ζαπράνης 43

44 Αχιλλέας Ζαπράνης 44

45 Κίνδυνος συγκέντρωσης Ο κίνδυνος συγκέντρωσης (concentration risk), προσαυξάνει τον πιστωτικό κίνδυνο, λόγω της μεγάλης έκθεσης σε έναν αντισυμβαλλόμενο ή σε μια ομάδα στενά συσχετιζόμενων μεταξύ τους αντισυμβαλλομένων. Αχιλλέας Ζαπράνης 45

46 Αχιλλέας Ζαπράνης 46

47 Κίνδυνος κράτους Ο κίνδυνος κράτους (country risk ή sovereign risk) συνδέεται με ένα συγκεκριμένο κράτος. Π.χ. η περίπτωση επιβολής περιορισμών εξαγωγής συναλλάγματος, με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατο για το αντισυμβαλλόμενο μέρος να τηρήσει τις υποχρεώσεις του. Αχιλλέας Ζαπράνης 47

48 Αχιλλέας Ζαπράνης 48

49 Πιστωτικός κίνδυνος προϊόντος Ο πιστωτικός κίνδυνος προϊόντος συνδέεται με το ύψος της ενδεχόμενης ζημίας στην οποία εκτίθεται το χρηματοοικονομικό ίδρυμα, στην περίπτωση που ο αντισυμβαλλόμενος δεν είναι σε θέση να εκπληρώσει τις συμβατικές του υποχρεώσεις. Συγκεκριμένα, ο κίνδυνος προϊόντος εκφράζεται ως το ποσό του ανοίγματος, ο τρόπος υπολογισμού του οποίου διαφοροποιείται ανάλογα με το χρηματοοικονομικό προϊόν που εξετάζεται. Αχιλλέας Ζαπράνης 49

50 Πιστωτικός κίνδυνος προϊόντος για τα παραδοσιακά τραπεζικά προϊόντα Για τα παραδοσιακά τραπεζικά προϊόντα (π.χ. χορηγήσεις), ο κίνδυνος προϊόντος (το ποσό του ανοίγματος) εξαρτάται από τα εξής: Κίνδυνος ονομαστικής αξίας (nominal value risk) Κίνδυνος δεδουλευμένων τόκων (accrued interest risk) Κίνδυνος καλυμμάτων (collateral risk) Αχιλλέας Ζαπράνης 50

51 Κίνδυνος ονομαστικής αξίας Ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθεται ένα πιστωτικό ίδρυμα για το ανεξόφλητο ποσό της χορήγησης. Ο κίνδυνος αυτός αφορά προϊόντα για τα οποία το πιστωτικό ίδρυμα εκταμιεύει ποσά κατά την εκτέλεση της σύμβασης (π.χ. δάνεια και τοποθετήσεις). Αχιλλέας Ζαπράνης 51

52 Κίνδυνος δεδουλευμένων τόκων Ο κίνδυνος στον οποίο εκτίθεται το πιστωτικό ίδρυμα για το ποσό που αποτελείται από τους δεδουλευμένους και μη εξοφληθέντες τόκους. Αχιλλέας Ζαπράνης 52

53 Κίνδυνος καλυμμάτων Ο κίνδυνος ο οποίος σχετίζεται με την ενδεχόμενη ζημία που θα υποστεί το πιστωτικό ίδρυμα από την ανεπαρκή κάλυψη των οφειλών του πελάτη σε περίπτωση εκποίησης των καλυμμάτων που λαμβάνονται από τον πιστούχο για τη μείωση του πιστωτικού κινδύνου. Αχιλλέας Ζαπράνης 53

54 Κίνδυνος καλυμμάτων Η ενδεχομένη ζημία που προέρχεται από τον κίνδυνο ονομαστικής αξίας, προσαρμόζεται, έτσι ώστε να ληφθεί υπόψη και η πραγματική αξία ρευστοποίησης των εμπράγματων καλυμμάτων, η οποία ισούται με την τρέχουσα αξία των καλυμμάτων μειωμένη κατά τα έξοδα ρευστοποίησης. Αχιλλέας Ζαπράνης 54

55 Πιστωτικός κίνδυνος προϊόντος για τα χρηματοοικονομικά παράγωγα Ο κίνδυνος προϊόντος για τα χρηματοοικονομικά παράγωγα προέρχεται κατά κύριο λόγο από τους παρακάτω δύο κινδύνους: Κίνδυνος αντικατάστασης (replacement risk) Κίνδυνος διακανονισμού (settlement risk) Αχιλλέας Ζαπράνης 55

56 Κίνδυνος αντικατάστασης Ο κίνδυνος αντικατάστασης (replacement risk) προκύπτει από το ενδεχόμενο το χρηματοοικονομικό ίδρυμα, σε περίπτωση μη εκπλήρωσης των υποχρεώσεων του αντισυμβαλλομένου, να αναγκαστεί να αντικαταστήσει τις υπάρχουσες συμφωνίες σε παράγωγα προϊόντα, με άλλες συμφωνίες με τους ίδιους όρους, αλλά σε μη συμφέρουσες τιμές αγοράς. Αχιλλέας Ζαπράνης 56

57 Κίνδυνος διακανονισμού Ο κίνδυνος διακανονισμού (settlement risk) αναφέρεται στο ενδεχόμενο ο ένας από τους αντισυμβαλλόμενους να αποτύχει να τηρήσει τις υποχρεώσεις του, αφού όμως ο άλλος αντισυμβαλλόμενος έχει ήδη κάνει τις συμφωνημένες πληρωμές. Αχιλλέας Ζαπράνης 57

58 Κίνδυνοι ρευστότητας Οι κίνδυνοι ρευστότητας (liquidity risks) για ένα πιστωτικό ίδρυμα ορίζονται ως: «η αναμενόμενη μείωση της καθαρής θέσης όταν, για την ικανοποίηση των χρηματικών εκροών του, αναγκάζεται να προσφύγει σε δανεισμό με μη συμφέροντες όρους ή σε ρευστοποίηση στοιχείων ενεργητικού σε δυσμενείς τιμές» Αχιλλέας Ζαπράνης 58

59 Κίνδυνοι ρευστότητας Οι κίνδυνοι ρευστότητας διακρίνονται στις παρακάτω δύο κατηγορίες: κίνδυνος ρευστότητας αγοράς ή προϊόντος κίνδυνος ρευστότητας χρηματικών ροών ή χρηματοδότησης Αχιλλέας Ζαπράνης 59

60 Κίνδυνος ρευστότητας αγοράς Αφορά στην περίπτωση που μία συναλλαγή δεν μπορεί να εκτελεστεί στην επικρατούσα τιμή, εξαιτίας ανεπαρκούς δραστηριότητας της αγοράς (ρευστότητας). Ο κίνδυνος αυτός υφίσταται για χρηματοοικονομικά προϊόντα τα οποία, είτε διαπραγματεύονται σε αγορές που δεν έχουν απαιτούμενο βάθος, είτε πρόκειται για over-thecounter (OTC) προϊόντα που δεν είναι διαπραγματεύσιμα σε οργανωμένες αγορές. Αχιλλέας Ζαπράνης 60

61 Κίνδυνος ρευστότητας αγοράς Είναι πολύ δύσκολο να ποσοτικοποιήσουμε τον κίνδυνο ρευστότητας αγοράς. Η διαχείρισή του συνήθως περιλαμβάνει τη θέσπιση ορίων συναλλαγών για συγκεκριμένες αγορές ή προϊόντα και τη διασπορά. Αχιλλέας Ζαπράνης 61

62 Κίνδυνος ρευστότητας χρηματικών ροών Ο κίνδυνος ρευστότητας χρηματικών ροών ή χρηματοδότησης οφείλεται στον ετεροχρονισμό μεταξύ των χρηματικών εισροών και εκροών και αναφέρεται στην περίπτωση της αδυναμίας εξυπηρέτησης χρηματικών ροών, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ρευστοποίηση θέσεων σε δυσμενείς τιμές. Η διαχείριση αυτού του είδους κινδύνου μπορεί να προσεγγιστεί με σωστό προγραμματισμό αναγκών, που μπορεί να επιτευχθεί με τη θέσπιση ορίων στα ανοίγματα μεταξύ εκροών και εισροών και με τη διασπορά. Αχιλλέας Ζαπράνης 62

63 Λειτουργικοί κίνδυνοι Οι λειτουργικοί κίνδυνοι (operational risks) προκύπτουν από την εκτέλεση των λειτουργιών του χρηματοοικονομικού ιδρύματος, υφίστανται σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων του, ενώ ο εντοπισμός τους είναι ιδιαίτερα δύσκολος. Η Επιτροπή της Βασιλείας ορίζει τους λειτουργικούς κινδύνους ως τους κινδύνους άμεσων ή έμμεσων απωλειών ως αποτέλεσμα ανεπάρκειας ή αποτυχίας εσωτερικών διαδικασιών, ανθρώπων και συστημάτων ή λόγω εξωτερικών γεγονότων (BCBS, 2001). Αχιλλέας Ζαπράνης 63

64 Λειτουργικοί κίνδυνοι Οι απώλειες λειτουργικών κινδύνων χαρακτηρίζονται από επτά παράγοντες συμβάντων που συνδέονται με: εσωτερική απάτη, εξωτερική απάτη, πρακτικές εργασίας και ασφάλειας στους χώρους εργασίας, πρακτικές πελατών, προϊόντων και επιχειρηματικές πρακτικές, ζημίες σε πάγια στοιχεία, διακοπή επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και αποτυχίες συστημάτων και διαχείριση εκτέλεσης, παράδοσης και διαδικασιών. Αχιλλέας Ζαπράνης 64

65 Κατηγορίες λειτουργικών κινδώνων Αναφορικά με την κατηγοριοποίηση των λειτουργικών κινδύνων διακρίνουμε τα παρακάτω βασικά είδη: Ο κίνδυνος απάτης (fraud risk) Ο κίνδυνος εκτέλεσης (execution risk) Αχιλλέας Ζαπράνης 65

66 Κίνδυνος απάτης Ο κίνδυνος απάτης (fraud risk) αφορά στην ενδεχόμενη ζημία του χρηματοοικονομικού ιδρύματος λόγω ηθελημένης παραποίησης στοιχείων που μπορεί να προέρχεται από το εσωτερικό ή εξωτερικό περιβάλλον. Η απάτη μπορεί να αφορά σε σύνταξη ανακριβών χρηματοοικονομικών καταστάσεων, υπεξαίρεση, απόκτηση εισοδήματος ή κεφαλαιουχικών στοιχείων με δόλια ή παράνομα μέσα, κτλ. Αχιλλέας Ζαπράνης 66

67 Κίνδυνος εκτέλεσης Ο κίνδυνος εκτέλεσης (execution risk) αναφέρεται στις περιπτώσεις λανθασμένης εκτέλεσης εντολών αγοραπωλησιών ή σε οποιοδήποτε πρόβλημα στις λειτουργίες του Back Office που ασχολείται με το διακανονισμό των συναλλαγών. Αχιλλέας Ζαπράνης 67

68 Τεχνολογικός κίνδυνος Ο τεχνολογικός κίνδυνος αναφέρεται στην ενδεχόμενη ζημία που μπορεί να προκύψει από την ανεπαρκή λειτουργία της τεχνολογικής υποδομής και των πληροφοριακών συστημάτων. Παραδείγματα: ανεπαρκής προστασία από πρόσβαση από μη εξουσιοδοτημένους χρήστες, ανεπαρκής προστασία από φυσικές καταστροφές, χρήση μη δοκιμασμένης τεχνολογίας, γρήγορη απαξίωση της τεχνολογίας, κτλ. Αχιλλέας Ζαπράνης 68

69 Τεχνολογικός κίνδυνος Η προστασία απέναντι στην ανεπαρκή λειτουργία πληροφοριακών συστημάτων περιλαμβάνει: I. τη διασφάλιση των συστημάτων που αποθηκεύουν ή διαβιβάζουν πληροφορίες, II. III. την παροχή ενημερωμένης και ακριβούς πληροφόρησης στη διοίκηση για τη λήψη αποφάσεων και την υποβοήθηση της διοίκησης για την έγκριση χρήσης (ή και πιστοποίησης) του συστήματος στη βάση της παρεχόμενης τεκμηρίωσης για τις λειτουργίες διαχείρισης κινδύνου (Stoneburner et al, 2002). Αχιλλέας Ζαπράνης 69

70 Κίνδυνος υποδείγματος Ο κίνδυνος υποδείγματος (model risk) προέρχεται από τη χρήση διαφόρων μαθηματικών υποδειγμάτων από το χρηματοοικονομικό ίδρυμα, π.χ, για την αποτίμηση των θέσεών της σε τρέχουσες αξίες που ενδεχομένως όμως να αποκλίνουν από τις αγοραίες αξίες. Ο κίνδυνος υποδείγματος οφείλεται σε: λανθασμένες εκτιμήσεις των παραμέτρων του υποδείγματος, σε χρήση λανθασμένων τιμών εισόδου ή σε μη ρεαλιστικές υποθέσεις κατά την ανάπτυξη του υποδείγματος. Αχιλλέας Ζαπράνης 70

71 Κίνδυνος υποδείγματος Η προστασία απέναντι στον κίνδυνο υποδείγματος είναι δύσκολη, καθώς προϋποθέτει τη σε βάθος κατανόηση της διαδικασίας κατασκευής του υποδείγματος και κυρίως των υποθέσεων και των παραδοχών στις οποίες στηρίζεται. Η ανεξάρτητη αξιολόγηση του υποδείγματος (από τρίτους) χρησιμοποιώντας πραγματικές τιμές, εφόσον είναι διαθέσιμες, μπορεί να μας προστατέψει ως ένα βαθμό. Αχιλλέας Ζαπράνης 71

72 Νομικοί κίνδυνοι Οι νομικοί κίνδυνοι (legal risks) αφορούν στην αμφισβήτηση της ισχύος κάποιων όρων ή του συνόλου των όρων των συμβάσεων που έχουν υπογραφεί. Κυρίως όμως αφορούν στην αμφισβήτηση της δυνατότητας ενός εκ των αντισυμβαλλομένων να υπογράψει τη σύμβαση βάσει του νομοθετικού πλαισίου. Αχιλλέας Ζαπράνης 72

73 Κίνδυνοι νομικής συμμόρφωσης Οι νομικοί κίνδυνοι περιλαμβάνουν τις επιπτώσεις που προέρχονται από την ανεπάρκεια των διαδικασιών καθώς επίσης και από την ανεπάρκεια των αρμόδιων στελεχών να ελέγξουν και να διασφαλίσουν την νομιμότητα διάφορων δραστηριοτήτων με βάση το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, οπότε και ονομάζονται κίνδυνοι νομικής συμμόρφωσης (compliance risk). Παραδείγματα κινδύνων νομικής συμμόρφωσης αποτελούν η χειραγώγηση τιμών, η εσωτερική πληροφόρηση, κτλ Αχιλλέας Ζαπράνης 73

74 Κίνδυνος νομοθετικού πλαισίου Μία ακόμη κατηγορία νομικών κινδύνων είναι ο κίνδυνος νομοθετικού πλαισίου (regulatory risk), που αναφέρεται στην ενδεχόμενη αλλαγή του νομοθετικού πλαισίου ή σε ένα νομοθετικό πλαίσιο που επιδέχεται διαφορετικές ερμηνείες. Η μη συμμόρφωση με το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο, εξαιτίας ατελούς κατανόησης ή για οποιονδήποτε άλλο λόγο, μπορεί να οδηγήσει σε ποινές σε εταιρικό αλλά και προσωπικό επίπεδο. Αχιλλέας Ζαπράνης 74