Εαυτός και άλλος. Πολιτισμική Γεωγραφία Γ. Μαυρομμάτης

Transcript

1 Εαυτός και άλλος Πολιτισμική Γεωγραφία Γ. Μαυρομμάτης

2 Εισαγωγή Σήμερα θα ασχοληθούμε με θέματα ταυτότητας. Αλλά τι είναι η ταυτότητα; Τι εννοούμε με τον όρο/ έννοια ταυτότητα; Σε τι αναφερόμαστε όταν μιλάμε για ταυτότητα; Και κάτι ακόμα τι είδους ταυτότητες έχουμε; Πως δημιουργούνται οι ταυτότητες; Έχουμε μία ταυτότητα ή πολλές ταυτότητες; Ποια είναι η σχέση μεταξύ των διαφορετικών μας ταυτοτήτων; Οι ταυτότητες αλλάζουν οι παραμένουν σταθερές; Ως άνθρωποι/ άτομα/ υποκείμενα έχουμε τη δυνατότητα αλλαγής ή παραμένουμε πάντα οι ίδιοι; Αυτά είναι ορισμένα από τα ζητήματα στα οποία θα αναφερθούμε στο σημερινό μάθημα. Μια βασική διάκριση: Προσωπική ταυτότητα-συλλογική ταυτότητα. Η έννοια της ταυτότητας θα διερευνηθεί κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, σε σχέση με αυτό που ονομάζεται πολιτισμική ταυτότητα (καθώς το αντικείμενο του μαθήματος είναι η πολιτισμική γεωγραφία).

3 Διαφορετικές ταυτότητες

4 Ορισμένες φιλοσοφικές σκέψεις περί ταυτότητας Σωκράτης «Γνώθης αυτόν» (αλλά ίσως και κάποιος χώρος να μην ξέρουμε τόσο καλά τον εαυτό μας, διαλεκτική του εαυτού) Descartes (Καρτέσιος) «Αμφιβάλλω, άρα σκέφτομαι, άρα υπάρχω» Hegel «Ο κύριος και ο δούλος» και η αρχή της φαινομενολογίας («Φαινομενολογία του πνεύματος» Jean Paul Sartre «η κόλαση είναι οι άλλοι» (μερικοί άλλοι) Heidegger (1969) «Σε κάθε οντότητα ανήκει μια ταυτότητα, η ενότητα με τον εαυτό του» Paul Recoeur (1992) «Υπάρχει μια παγιωμένη μορφή απάντησης στο χρόνο που απαντάει στο ερώτημα ποιος είμαι;» Julia Κristeva «Ξένοι στον εαυτό μας» (ή τουλάχιστον μερικώς ξένοι στον εαυτό μας)

5 Ατομική ταυτότητα

6 Ατομική/ προσωπική ταυτότητα Ταυτότητα/ identity/ Από το λατινικό idem που σημαίνει ομοιότητα, μοιάζω κτλ. Το θέμα της προσωπικής ταυτότητας έχει απασχολήσει σε μεγάλο βαθμό την ψυχολογία. Προσωπική ψυχολογική ταυτότητα: μια μορφή αυτό-εικόνας, η εικόνα μας για τον εαυτό μας. Σκεφτείτε την ψυχανάλυση και τη συμβουλευτική και τη συνειδητοποίηση του εαυτού. Ίσως όμως να μην υπάρχει μια ταυτότητα αλλά να υπάρχουν πολλών ειδών ταυτότητες: έμφυλες, πολιτισμικές, ταξικές, επαγγελματικές, οικογενειακές κτλ. Μπορείτε να σκεφτείτε άλλες; Προφανώς δεν είμαστε/ έχουμε μια ιδιότητα αλλά πολλές ιδιότητες. Δεν είμαστε ένα πράγμα αλλά πολλά πράγματα. Ίσως ακόμα να μην είμαστε ένα συνεχές και ομοιογενές υποκείμενο αλλά να είμαστε ανομοιογενείς και ασυνεχείς.

7 Παραδείγματα: Έμφυλες ταυτότητες

8 Παραδείγματα:Ταξικές ταυτότητες

9 Αλλά πως παράγονται οι ταυτότητες; Ετεροπροσδιορισμός, η ταυτότητα παράγεται σε αντιδιαστολή με κάτι άλλο. Hegel, «Φαινομενολογία του Πνεύματος», υπαρξιακή συσχέτιση και ο «Κύριος» και ο «Δούλος». Hegel, η διαλεκτική του Κυρίου και του Δούλου, η οποία επηρέασε τον Μαρξ και την ιδέα του περί ταξικού αγώνα. Η φαινομενολογία του πνεύματος, η ιστορία του «Κυρίου» και του «Δούλου» και η έννοια της φαινομενολογίας ή υπαρξιακής εξάρτησης του ενός με τον άλλον. Η ύπαρξη του ενός καθορίζεται από τον άλλον. Η έννοια της αναγνώρισης. Ο Κύριος κατασεκυάζει το Δούλο, του «φτιάχνει» την ταυτότητα. Ο Δούλος αναγνωρίζει τον Κύριο και δέχεται την δουλικότητα ενώ ο Κύριος δεν αναγνωρίζει τον Δούλο, αλλά ετεροπροσδιορίζεται ως μη δούλος. Αυτό θα το δούμε και στη συνέχεια σε σχέση με τη φυλετική ταυτότητα (Fannon, Black Skin-White Masks) Από την άλλη πλευρά, έχουμε τον αυτό-προσδιορισμό. Εμείς οι ίδιοι ορίζουμε την ταυτότητα μας. Σκεφτείτε τις πολιτικές ταυτότητες που μιλήσαμε στο πλαίσιο της «Πολιτικής Γεωγραφίας».

10 Ορισμένες σκέψεις για την ταυτότητα «Η ταυτότητα είναι η ιστορία που λέμε στον εαυτό μας» Hall 1996 «οι ταυτότητες είναι οχήματα που μας μεταφέρουν» Hall 1996 «Η δημιουργία της ταυτότητας είναι σαν τη δημιουργία της πλοκής σε μια ιστορία» Paul Ricoeur 1992 Ricoeur (1992) «η ταυτότητα ως idem (ομοιότητα) αλλά και ως ipse (διαφορά)» Ίσως η ταυτότητα να είναι μια αναπαράσταση του εαυτού προς τον εαυτό αλλά και τους άλλους, ίσως η αναπαράσταση αυτή να αλλάζει στο χρόνο αλλά και στο τόπο.

11 H θεωρία της διατομής Η εμπειρία μας και η σύγχρονη θεωρητική ανάλυση πρεσβεύει ότι: Ζούμε σε έναν κόσμο που ο καθένας από εμάς έχει πολλές ταυτότητες. Δεν είμαστε μια ιδιότητα, μια ταυτότητα. Είμαστε περισσότερο από μια κατηγορία (φύλο, φυλή, εθνότητα, τάξη, ηλικία κτλ.). Η θεωρία της διατομής (intersection theory) και η «αρχιτεκτονική της εξουσίας» στις ζωές των ανθρώπων. Η θεωρία της διατομής και οι «μαύρες φεμινίστριες» στις ΗΠΑ (υπάρχουν πολλών ειδών καταπιέσεις πέραν της γυναικείας καταπίεσης, υπάρχουν και άλλες καταπιέσεις (χρώμα) που λειτουργούν συνεργατικά) Η φυλή και η εθνότητα σε συνδυασμό με την τάξη (μόρφωση, οικονομικό επίπεδο κτλ.), το φύλο, την ηλικία αποτελούν τις βασικές κατηγορίες πάνω στις οποίες δομείται η «αρχιτεκτονική της εξουσίας» σε επίπεδο της κοινωνίας. Συνδυασμός φυλής/ εθνότητας, τάξης, φύλου δρουν δια-δραστικά στο επίπεδο της κοινωνίας. Το παράδειγμα του Μπάρακ Ομπάμα.

12 Ο πρώτος Αφρο-αμερικάνος πρόεδρος των ΗΠΑ (γεννημένος στη Χαβάη)

13 Θεωρήσεις για την ταυτότητα Οι στάσιμες ταυτότητες, οι ταυτότητες που δεν αλλάζουν, οι αρχέγονες ταυτότητες. Είμαστε αυτό που είμαστε και αυτό το οποίο είμαστε δεν αλλάζει. Ουσιοκρατία. Το παράδειγμα του Σχορτσιανίτη και της Χρυσής Αυγής. Οι ευμετάβλητες ταυτότητες, οι ταυτότητες ως μια διαδικασία μετασχηματισμού. Αυτό το οποίο είμαστε αλλάζει με την πάροδο του χρόνου αλλά και τις επιρροές μας. Η διαλεκτική της αλλαγής. Πολύ-ταυτότητα αλλά όχι συγκερασμός, αποσπασματικοί κόσμοι. Υβριδικές ταυτότητες: πως γεννιέται το νέο, το καινούριο, οι διαφορετικές επιρροές παράγουν κάτι το καινούριο. Μια δυνατότητα σύνθεσης και συγκερασμού του εαυτού. Ο εαυτός ως υποκείμενο σύνθεσης και αλλαγής.

14 Συλλογικές ταυτότητες Η συλλογική ταυτότητα και η κοινωνική ανθρωπολογία. Fredrik Barth και η κατασκευή των συμβολικών συνόρων Από την ταυτότητα στην κατασκευή των συνόρων. «Το εθνοτικό σύνορο ορίζει την ομάδα και όχι τα πολιτιστικά στοιχεία που περικλείει» Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με την ελληνική πολιτισμική ταυτότητα όπως αυτή ορίζεται από τον Στέλιο Ράμφο (από τους γνωστότερους εν ζωή φιλόσοφους/ σχολιαστές). Αυτό το οποίο έχει ενδιαφέρον είναι ότι η ελληνική ταυτότητα ορίζεται σε αντιδιαστολή (ετεροπροσδιορισμός) προς τον Ευρωπαϊκό διαφωτισμό. Ας ασχοληθούμε λίγο με την ελληνική κατά Ράμφο πολιτισμική ταυτότητα και ας δούμε αν η θεώρηση του στέκεται σε σχέση με τις θεωρίες που παραθέσαμε.

15 Στέλιος Ράμφος

16 Στέλιος Ράμφος, ελληνική νοοτροπία και εαυτός Ο φιλόσοφος της κρίσης. Οι δύο απόψεις περί κρίσης: πολιτισμικήτραπεζική (βαρουφάκης) «Η λογική της Παράνοιας» και Time out, όλες οι συνεντεύξεις του Ράμφου σε ένα βιβλίο, η δύναμη της εξήγησης και η προβληματική της ολιστικής (μεταφυσικής;) απάντησης. Αυτό οποίο έχει ενδιαφέρον είναι να εξετάσουμε τις θεωρίες του Ράμφου σε σχέση με τις θεωρίες ταυτότητας τις οποίες και αναφέραμε (αυτοπροσδιορισμός, ετεροπροσδιορισμός, στάσιμες ταυτότητες, ταυτότητες σε μετασχηματισμό, ταυτότητα και χρόνος κτλ.) Μπορείτε να δείτε ορισμένες «αλήθειες» σε σχέση με την ελληνική νοοτροπία και εαυτό; Συμφωνείται με την φιλοσοφική ανθρωπολογία του Ράμφου; Από την άλλη, είμαστε όλοι ως έλληνες ένα πράγμα, μια ταυτότητα, ένας εαυτός; Δεν έχουμε διαφορετικές ταυτότητες, διαφορετικούς εαυτούς; Διαβάστε τον Ράμφο μέσα από τη σημερινή μας διάλεξη.

17 Βιβλία

18 Ορθοδοξία ως πολιτισμική κληρονομιά Τα Φιλοκαλικά κείμενα, ασκητισμός και η έννοια της ελληνικής ορθοδοξίας. Ο ελληνικός μηδενισμός ως αποτέλεσμα της ασκητικής επιρροής της μεταφυσικής τελεολογίας. Ορθοδοξία, το θείο πνεύμα εκπορεύεται εκ τους πατρός, οι Λατίνοι και εκ του υιού, πίστη στην ανθρώπινη φύση. «ο χαρακτήρας ριζώνει στην ορθόδοξη πνευματικότητα, για την οποία ο άνθρωπος οφείλει να παραδώσει το πνεύμα του στο θέλημα του θεού, και να παραιτηθεί από τον εαυτό του» «Το θεμέλιο είναι η θρησκευτική υποδομή του εαυτού μας» Ορθόδοξος ασκητισμός, μεγάλη ασκητική εμπειρία, το μέγα τίμημα ενός ελλειμματικού εγώ, με θετική την ταπείνωση του ανθρώπου και αρνητική την ανυπαρξία εαυτού» «ανθρωπολογικό πρόγραμμα με μια βαθειά παράδοση που κόλλησε στον 14 αιώνα» «πολεμάμε τον Μεσαίωνα, τον μεσαίωνα μέσα μας γιατί δεν υπάρχει έξω (στα αυτοκίνητα, κινητά). Υπάρχει μέσα μας, δηλαδή στα σύμβολα που καταλαβαίνουμε τον εαυτό μας»

19 Νεο-ελληνικά πολιτισμικά στοιχεία «είμαστε μια κουλτούρα απαντήσεων πρέπει να μάθουμε να γίνουμε μια κουλτούρα ερωτημάτων» «Δεν είμαστε ούτε ανατολή ούτε Ευρώπη, είμαστε ένα άρρωστο υβρίδιο» «Η πρώτη ανατολική χώρα που προσπαθεί να γίνει δυτική» «αντίφαση μεταξύ οικογένειας και κράτους» «τα αίτια του δημοσιονομικού μας προβλήματος είναι πολιτισμικά» «ζωτική και δομική αδυναμία στη σκέψη, ανάλυση και τη συναγωγή συμπερασμάτων» «μας κουράζει η σκέψη γιατί μας γεμίζουν τα σύμβολα» «οι νόμοι του αίματος έχουν κυριαρχήσει πάνω στους νόμους του κράτους. Αυτό σχηματικά μιλώντας είναι το ελληνικό πρόγραμμα» «έχουμε ένα πάρα πολύ σοβαρό πρόβλημα πολιτισμού. Ένα πρόβλημα ελλείμματος εαυτού» «είμαστε ένας λαός που πιστεύουμε, δεν μας ενδιαφέρει η έρευνα. Μας νοιάζει να επιβεβαιώνουμε τα πράγματα τα οποία πιστεύουμε» «μια μεγαλύτερη απελευθέρωση του ατόμου από την ομάδα του αίματος και της συγγένειας»

20 Ελληνική και νέο-ελληνική ταυτότητα «νοοτροπία είναι η εικόνα που έχουμε για μας» «Ένας άνθρωπος που εμπιστεύεται μόνο το παρελθόν και μεταθέτει διαρκώς το μέλλον» «Μια ατομικότητα χωρίς λογοδοσία και καταλογισμό» «έχουμε ένα λαό που καταλαβαίνει τον εαυτό του μέσα από τον αντίπαλο και όχι μέσα από τον εαυτό του» «έλλειψη δικού μας εγώ περιμένουμε την επιβεβαίωση από τους άλλους για να καμαρώσουμε για λογαριασμό μας» «έχουμε έναν αδιαχείριστο εαυτό και δεν ξέρουμε τι να τον κάνουμε» «το πρόβλημα είναι ο εαυτός μας, ο οποίος έχοντας χάσει την αυτοπεποίθηση του, έχει κλειδωθεί στον εαυτό του» «λόγω της υπανάπτυκτης ατομικότητας του ανθρώπου της κοινωνίας μας, ο οποίος δεν έχει βρει τρόπο να μεγαλώνει να ανοίξει προς τον άγνωστο συνάνθρωπο, υπό αυτή την έννοια παραμένει κλεισμένος στα οικεία του και στα δικά του» «θα μπορέσουμε να συγκροτήσουμε έναν υπεύθυνο εαυτό για να πορευτούμε στο μέλλον;»

21 Ελληνική και νέο-ελληνική ταυτότητα «Η μεγάλη διεκδίκηση που έμεινε ανέφικτη, εδώ και 9-10 αιώνες, είναι ο Έλληνας να βρει τον τρόπο, να αποφασίσει να πάρει την εικόνα από μέσα του. Η εικόνα που παίρνει από το περιβάλλον του και που τον εγκλωβίζει στον συλλογικό εαυτό του, είναι εκείνη που επισωρεύει ποίκιλα πολιτισμικά προβλήματα» «έχουμε μάθει να είμαστε ευχαριστημένοι από εμάς, μεθυσμένοι από τον εαυτό μας, να βρίσκουμε έξω εχθρούς» «το συναίσθημα πρέπει να συμπληρωθεί από τη λογική και την ευθύνη, που ζητάει να μπαίνουμε στη θέση του άλλου» «ψυχικά θρήσκος- δεν αλλάζει (ο μέσος έλληνας)»

22 Η προβληματική σχέση του έλληνα με το χρόνο (το αντίθετο της νεωτερικότητας;) Time out η ελληνική αίσθηση του χρόνου «εκτός ιστορικότητας», «μηδενισμός», «κενότητα νοήματος» Μετατρέπουμε το χρόνο σε χώρο για να πετύχουμε τη στάση, για να σταματήσουμε το χρόνο. «Η μακαριότητα της ακινησίας», «τι κάνει η στάση του χρόνου στον εαυτό; Τι γίνεται σε έναν εαυτό που δεν βλέπει μέλλον;» «η εμμονή στο παρελθόν, η ανακύκλωση ενός παθητικού χρόνου» «ονειρευόμαστε μόνο αυτά που έχουμε, λογοκρίνοντας το μέλλον» «το αχρονικό παρόν μας προκαλεί την ανία» «παίρνουμε σαν κοινωνία μια παράταση από το παρόν, παίρνουμε ένα time out να δούμε τι θα κάνουμε αύριο...μας τορμάζει η αλλαγή γιατί συνιστά μια δέσμευση στο χρόνο»

23 Είναι και χρόνος «όποιος προηγείται του εαυτού του μπορεί να τον παρατηρεί σαν τρίτος και να τον περιλαμβάνει αυτονόητα σε κάθε σχέδιο αλλαγής των πραγμάτων» «τώρα δεν υπάρχουν εξωτερικοί εχθροί πρέπει να νικήσουμε τον κακό εαυτό μας» «η ανάληψη του χρόνου με ένα αίσθημα ζωής, ευθύνης» Heidegger, «ευρισκόμενος στον κόσμο», «πιθανότητες», το είναι του Dasein είναι χρόνος.