Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙ ΙΑ

Transcript

1 Χαλάνδρι 12/05/2010 Αριστοτέλους 42 Χαλάνδρι Τ.Κ Τηλ./ Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΣΤΑ ΠΑΙ ΙΑ Η οµιλία είναι η ηχητική έκφραση του εσωτερικού µας λόγου και είναι συνδεδεµένη µε τη σκέψη και τη νόηση. Είναι καθοριστικός ο ρόλος της οµιλίας στην αλληλεπίδραση του παιδιού µε το περιβάλλον, τους ενήλικες αλλά και τους συνοµηλίκους του. Μέσω της οµιλίας επιτυγχάνεται η οριοθέτηση του εγώ, η ανάπτυξη των κοινωνικών σχέσεων, η αυτοεκτίµηση, και η αυτονοµία του παιδιού. Η αλληλεπίδραση του παιδιού µε την οµιλία ξεκινά πολύ νωρίς από την εµβρυακή ηλικία, αναπτύσσεται κατά την βρεφική και ολοκληρώνεται κατά την νηπιακή και παιδική ηλικία. Είναι σηµαντικό λοιπόν κατά την εξελικτική της πορεία να διασφαλίζονται οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη οµαλή πορεία της ανάπτυξης της οµιλίας ώστε το παιδί να κατακτήσει τις βασικές δοµές της µητρικής του γλώσσας. Η επικοινωνία βοηθά πρωταρχικά στην εξυπηρέτηση των βασικών βιολογικών αναγκών του παιδιού. Μέσω της οµιλίας εκφράζει επιθυµίες, ανάγκες, πόνο, τους φόβους του, τα συναισθήµατα του, ιδέες και απόψεις. 1. ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΑ ΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ Ο ρυθµός ανάπτυξης του κάθε παιδιού είναι διαφορετικός. Τα παιδιά κατακτούν τη γλώσσα µε διαφορετικούς ρυθµούς, ωστόσο υπάρχουν κάποια τυπικά ορόσηµα και στάδια της γλωσσικής εξέλιξης σε κάθε ηλικία. Από τους ήχους στις λέξεις Το πρώτο αισθητήριο όργανο που αναπτύσσεται στο έµβρυο είναι το αυτί. Το έµβρυο εκτίθεται ακούει και ανταποκρίνεται στους ήχους της µαµάς του (γέλιο, τρυφερή οµιλία, νανουρίσµατα). Το πρώτο κλάµα (σηµατοδοτεί την έναρξη ικανότητας επικοινωνίας µε τον έξω κόσµο), το γέλιο και η αντίδραση στην φωνή των γονέων είναι τα πρώτα αναπτυξιακά ορόσηµα της οµιλίας. Συνειδητοποιεί ότι το κλάµα είναι το µέσο για να ανταποκριθούν οι γύρω του στις ανάγκες και τα συναισθήµατά του. Εµβρυακή ηλικία 4 µηνών Το µωρό είναι ένα πολύ κοινωνικό πλάσµα που απορροφά σα σφουγγάρι τις πληροφορίες και τα ερεθίσµατα που το βοµβαρδίζουν καθηµερινά µέσω τις αλληλεπίδρασης µε τους γονείς του. Γι αυτό η µίµηση σ αυτό το στάδιο είναι σηµαντική για την έναρξη της οµιλίας.

2 Η οµιλία µαθαίνεται και καλλιεργείται. Μελέτες έχουν δείξει την άµεση σχέση τις έκθεσης του παιδιού σε ένα πλούσιο γλωσσικό περιβάλλον και της γρήγορης ανάπτυξης της οµιλίας. Αρχίζουν οι πρώτοι µωρουδιακοί διάλογοι µε την άρθρωση φωνηέντων, ψελλισµάτων και τιτιβισµάτων. Αντιλαµβάνεται τις παύσεις και την εναλλαγή σειράς των συνοµιλητών που είναι βασικοί κανόνες του διαλόγου. Είναι ικανά να παράγουν πολλούς ήχους ως έµφυτη ικανότητα όπου έρευνες απέδειξαν ότι είναι κοινοί σε όλο τον κόσµο. Σταδιακά τις διαφοροποιούν λόγω της έκθεσής τους σε ένα συγκεκριµένο γλωσσικό περιβάλλον. Σε αυτό το στάδιο εκπαιδεύονται οι πνεύµονες, ο φάρυγγας και οι αρθρωτές ώστε η εκπνοή του αέρα να µετατραπεί σε οµιλία. Γελάνε και συσπάνε τα χείλη και τη γλώσσα προσπαθώντας να µιµηθούν τις αρθρωτικές κινήσεις των γονέων. Τα βρέφη πειραµατίζονται φωνητικά βγάζοντας σύντοµες κραυγές, τσιρίζοντας, παίζοντας µε τις ήχους συνθέτοντας τους σε µακρόσυρτες φωνηεντικές ακολουθίες ( αααααα, οοοοοοο) ωσότου αποκτήσουν λεκτικό νόηµα. Αντιδρούν σε ήχους και στρέφουν το κεφάλι τους προς την πηγή του ήχου 5 6 µηνών ιαφοροποιούν το κλάµα τους ανάλογα µε την έκφραση της ανάγκης που θέλουν να ικανοποιήσουν Ξεχωρίζουν τον τόνο της φωνής (φιλική, αυστηρή). Τραβούν την προσοχή τους παιχνίδια που παράγουν διάφορους ήχους και πειραµατίζονται µε την γλώσσα και το στόµα για να προκαλέσουν διάφορους ήχους. Παράγουν τα πρώτα σύµφωνα και δηµιουργούν µία βάση δεδοµένων από ήχους που επαναλαµβάνουν διαρκώς. Το πρώτο λεξιλόγιο απαρτίζεται από συλλαβές φωνηέντων και συµφώνων. Αρχίζουν και συνδέουν αυτό το πρώτο λεξιλόγιο µε διάφορα γεγονότα για να εκφράσουν τα συναισθήµατά τους. Έτσι δίνουν το πρώτο νόηµα στις εκφορές τους.

3 7 9 µηνών Εκτός από τους ήχους που κάνουν µε τα χείλη (µπα,µα) παράγουν και ήχους που προέρχονται από τη γλώσσα ( τα, ντα ). Οι µακρόσυρτες εκφορές τους αποκτούν προσωδιακά στοιχεία µιας πραγµατικής πρότασης. (ρυθµός, κυµατισµός) Παράγουν ήχους που µοιάζουν µε λέξεις µηνών Γυρίζουν όταν ακούν το όνοµά τους Αναπτύσσουν τις δεξιότητες του ακροατή και ακούνε για να µαθαίνουν Η γλώσσα του σώµατός τους εξελίσσεται µέσω των χειρονοµιών και των κινήσεων και µοιάζει σα να συζητούν Αντιλαµβάνονται ότι υπάρχουν καλύτεροι τρόποι από το κλάµα για να αποκτήσουν αυτό που θέλουν Αναπαράγουν σκόρπιους ήχους της µητρικής τους γλώσσας και η οµιλία αποκτά µουσικότητα Συνειδητοποιούν ότι δεν χρειάζεται να επαναλαµβάνουν πολλές φορές τις ίδιες συλλαβές και η οµιλία τους απαρτίζεται από δισύλλαβους σταθερούς ήχους Κάνουν την πιο µεγάλη τους ανακάλυψη συνδέουν τις πρώτες τους λέξεις µε τα πρόσωπα Ανταποκρίνονται στο άκουσµα γνώριµων καθηµερινών λέξεων Προτιµούν τις πλούσιες φωνές από τις άτονες και άχρωµες Ανταποκρίνονται εύκολα σε παιχνίδια µε τραγούδια Προσπαθούν να µιµηθούν ηχοµιµητικές λέξεις (ήχους ζώων, συσκευών, µεταφορικών µέσων) Χρησιµοποιούν λέξεις σύντοµες χωρίς να τις αρθρώνουν σωστά 2 ετών

4 Από 18 µηνών έως 2 ετών η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών είναι ραγδαία Ακούνε τις συζητήσεις των άλλων από απόσταση και κατανοούν την απλοποιηµένη οµιλία Χρησιµοποιούν µικρές φράσεις Κατανοούν απλές οδηγίες Κατονοµάζουν οικεία αντικείµενα και ενέργειες Κουβεντιάζουν µόνα τους ή µε τα παιχνίδια τους 3 4 ετών Σε αυτή την ηλικία δυσκολεύονται να εκφράσουν τις σκέψεις τους και µπορεί να παρουσιάσουν φυσιολογικό τραυλισµό Τους αρέσει να ακούνε παραµύθια είχνουν ενδιαφέρον για τους ήχους του σπιτιού αλλά και για τους περιβαλλοντικούς ήχους Ακούνε ήχους από την τηλεόραση και ραδιόφωνο στην ίδια ένταση µε τους ενήλικες Ανταποκρίνονται σε κάλεσµα από άλλο δωµάτιο ιηγούνται γεγονότα στο παρόν Συµµετέχουν σε συζητήσεις Κάνουν ερωτήσεις Απαντούν σε ερωτήσεις και εκτελούν σύνθετες εντολές Παράγουν προτάσεις 4-5 λέξεων Χρησιµοποιούν πληθυντικό και προθέσεις 4-5 ετών Η οµιλία τους µοιάζει πολύ µε των ενηλίκων Ο λόγος τους έχει σωστή γραµµατική και σύνταξη Μπορούν να κάνουν ερωτήσεις να προστάζουν και να εκφράσουν άρνηση Η άρθρωσή τους είναι καθαρή αν και µπορεί να µην παράγουν σωστά ακολουθίες συµπλεγµάτων Σχηµατοποιείται η οµιλία τους σε προτάσεις οχτώ η περισσότερων λέξεων ιηγούνται ιστορίες Έχουν πλούσιο λεξιλόγιο (υπερβαίνει τις 1000 λέξεις) Αναφέρονται στο παρελθόν και το µέλλον ιευρύνονται τα ενδιαφέροντα τους γύρω από την οµιλία 6 ετών Έχει αναπτυχθεί η οµιλία του παιδιού Προφέρουν όλα τα σύµφωνα και τα συµπλέγµατά τους Η οµιλία του δεν παρουσιάζει συντακτικά, γραµµατικά και αρθρωτικά λάθη Είναι έτοιµο να έρθει σε επαφή µε τη γραπτή επικοινωνία

5 Χρησιµοποιεί ρηµατικούς χρόνους (ενεστώτα, αόριστο, µέλλοντα) Χρησιµοποιεί γύρω στις 2500 λέξεις Έχει αναπτύξει τη δεξιότητα του χρονικού προσανατολισµού µε τη χρήση χρονικών εννοιών(σήµερα, χθες, αύριο) και µπορεί να αφηγηθεί ιστορία µε αρχή-µέση-τέλος 7-11 ετών Αποκτά λογική σκέψη Μπορεί να διαφοροποιήσει την έκφρασή του στο προφορικό και στο γραπτό λόγο Έχει αναπτύξει πραγµατολογικές δεξιότητες προσαρµόζοντας την οµιλία του βάση της σχέσης του µε τον ενήλικα, την ηλικία και τις γνώσεις του συνοµιλητή του ΗΛΙΚΙΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΦΩΝΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ (βάση της έρευνας του Πανελλήνιου Συλλόγου Λογοπεδικών: «Η Φωνητική και Φωνολογική Εξέλιξη των παιδιών στην Ελλάδα» I. ΣΤΑ ΙΟ ετών m (n) p b t (d) c K g (f)(v) (ç) ( ) (x) (γ) (l) ( ) m n

6 III. ΣΤΑ ΙΟ Ο IV. ΣΤΑ ΙΟ V. ΣΤΑ ΙΟ VI. ΣΤΑ ΙΟ VII. ΣΤΑ ΙΟ p b t d c K g (f) v (θ) (δ) (s) (z) ç x γ (ts)(dz) ( ) m n p b t d c K g f v (θ) (δ) s z ç x γ l (ts)(dz) ( ) m n p b t d c K g f v θ δ s z ç x γ (ts)(dz) l (r) m n p b t d c K g f v Θ δ s z ç x γ ts dz l (r) m n p b t d c K g f v Θ δ s z ç x γ ts dz l (r) m n p b t d c K g f v Θ δ s z ç x γ ts dz l r ΗΛΙΚΙΕΣ ΚΑΤΑΚΤΗΣΗΣ ΤΩΝ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΩΝ ΗΛΙΚΙΑ ΣΥΜΠΛΕΓΜΑΤΑ ΣΥΜΦΩΝΩΝ 3,6-4,0 sp pl kl vl kn pn pç vγ 4,0 4,6 ft st sk sc ps ks xt tr kr δ zm mn 4,6 5,0 sf vr dr xn zγ ft 5,0 5,6 γl γr str 5,6 6,0 δr θr xtr (δεν κατακτήθηκε)

7 i. Οι ήχοι είναι οργανωµένοι σε ζεύγη ( π.χ. π-µπ, τ-ντ, φ-β, σ-ζ ) µε κοινό τόπο άρθρωσης (π.χ. χειλικά) αλλά µε διαφορετικό τρόπο (ηχηρό άηχο). Στους ηχηρούς ήχους υπάρχει δόνηση των φωνητικών χορδών ενώ στους άηχους οι Φ.Χ δε δονούνται. ii. Για τους ήχους ν, λ, κ, γκ, χ,γ, υπάρχουν δύο φωνητικές εκφάνσεις µε διαφορετικούς τόπους άρθρωσης. = νια, = λια c = κ όταν ακολουθείται από ι και ε = γκ όταν ακολουθείται από ι και ε ç = χ όταν ακολουθείται από ι και ε = γ όταν ακολουθείται από ι και ε 2. ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΜΙΛΙΑΣ Το κοινωνικό περιβάλλον, οι συνθήκες ζωής, και οι παραδόσεις επηρεάζουν θετικά η αρνητικά τη γλωσσική εξέλιξη ενός παιδιού. Ωστόσο υπάρχουν διαφορές ως προς την ηλικία έναρξης και ανάπτυξης της οµιλίας. Κάποια παιδιά καθυστερούν να µιλήσουν και επικοινωνούν µε χειρονοµίες που συνοδεύονται από ήχους. Ενώ κάποια άλλα κατανοούν τον προφορικό λόγο αλλά δυσκολεύονται κατά την εκφορά του. Ήπιες µορφές φωνολογικής διαταραχής και διαταραχών λόγου σε παιδιά προσχολικής ηλικίας είναι συνήθεις και θεωρούνται φυσιολογικές αποκλίσεις. Όταν όµως υπερβαίνουν τις φυσιολογικές αποκλίσεις τότε είναι απαραίτητη η έγκαιρη διάγνωση µε σκοπό την ειδική παρέµβαση και αντιµετώπιση των δυσκολιών. ΥΣΛΑΛΙΑ Είναι η διαταραχή στην οποία ένα φώνηµα ή περισσότερα καθώς και συνδυασµοί φωνηµάτων της µητρικής γλώσσας του παιδιού δεν σχηµατίζονται σωστά, αλλοιώνονται, αντικαθίστανται από άλλα φωνήµατα ή και παραλείπονται τελείως. Η παραγωγή ενός φωνήµατος έχει φωνητική (άρθρωση) και φωνολογική διάσταση. ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΕΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ (φωνολογική διαταραχή, φωνολογική καθυστέρηση, διαταραχές στη φωνολογική ενηµερότητα) Κατά την εξέλιξη της οµιλίας ένα ποσοστό παιδιών παρουσιάζει καθυστέρηση η δυσνόητη οµιλία χωρίς να υπάρχει οργανική βλάβη. Το παιδί παρουσιάζει ανοργάνωτο η ανώριµο φωνολογικό σύστηµα βάσει της χρονολογικής του ηλικίας. Με τρόπο συστηµατικό απλοποιεί την οµιλία του µε αποτέλεσµα να είναι δυσνόητη και κατανοητή µόνο από το οικείο του περιβάλλον. Η οµιλία του χαρακτηρίζεται ως µωρουδιακή οµιλία - baby talking. Το πρόβληµα είναι αντιληπτικό και εστιάζεται στην επεξεργασία και στην οργάνωση των ήχων σε λέξεις.

8 Το παιδί µπορεί να σχηµατίσει τα φωνήµατα αλλά δεν µπορεί να αντιληφθεί τα διαφοροποιητικά χαρακτηριστικά τους σε σχέση µε άλλα φωνήµατα ως τον τρόπο και τόπο άρθρωσής τους. Γι αυτό δυσκολεύεται στην παραγωγή και σύνθεση των φωνηµάτων σε λέξεις. Το φωνολογικό σύστηµα οργανώνει και ταξινοµεί τους ήχους σε λέξεις βάση φωνοτακτικών κανόνων. Το παιδί σταδιακά ενεργοποιεί και αναπτύσσει το φωνολογικό του σύστηµα. Για αυτό στα αρχικά στάδια απλοποιεί τις λέξεις εφαρµόζοντας συγκεκριµένες διαδικασίες απλοποίησης: Πτώση συλλαβής (οι 3/σύλλαβες λέξεις γίνονται 2/σύλλαβες) Χρησιµοποιεί απλές συλλαβικές δοµές (ΣΦ σύµφωνο-φωνήεν) Πτώση συµπλέγµατος (παραλείπει το σύµπλεγµα) Πτώση φωνήµατος Αντικατάσταση φωνηµάτων Αλλοίωση φωνηµάτων Αντιµετάθεση και επένθεση. Μεγαλώνοντας όµως µειώνει σταδιακά τις διαδικασίες απλοποιήσεις και µιλάει καθαρά όπως οι ενήλικες. ΕΞΕΛΙΚΤΙΚΕΣ ΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ υσνόητη οµιλία λόγω αλλοίωσης φωνηµάτων, ελλιπή ακρίβεια των αρθρωτικών κινήσεων, δυσκολία εκφοράς φωνηµάτων και ακολουθίας φωνηµάτων για την παραγωγή λέξης. Το πρόβληµα είναι καθαρά κινητικό. i. Αρθρωτικές διαταραχές: Οφείλονται σε λειτουργικά αίτια: λανθασµένα µοντέλα άρθρωσης (ελλιπές γλωσσικό ερέθισµα από το οικογενειακό περιβάλλον) του τρόπου άρθρωσης και τοποθέτησης των αρθρωτών. Μπορεί να είναι ελαφράς, µέτριας ή και σοβαρής µορφής. υσκολία ή αδυναµία παραγωγής ενός συγκεκριµένου φωνήµατος υσκολία ή αδυναµία παραγωγής οµάδας φωνηµάτων. Ή νευρολογικά, ανατοµικά, οργανικά αίτια (αυτιά, χείλη, γλώσσα, δόντια, υπερώα, φάρυγγα). ηµιουργούνται λόγω ανατοµικών δυσλειτουργιών στη στοµατική κοιλότητα (σχιστία χειλέων, υπερώας, χασµοδοντία, χαλινός κ.α) ii. υσαρθρία: Είναι η διαταραχή της άρθρωσης των φωνηµάτων µε που οφείλεται σε µυική βλάβη ή νευρολογική και προκαλεί έλλειψη συντονισµού του µηχανισµού της οµιλίας µε υποτονία, υπερτονία ή έλλειψη αίσθησης των µυών. Επηρεάζει την αναπνοή, φωνή, την ένταση της φωνής, την άρθρωση και την προσωδία.

9 iii. υσπραξία: εν υπάρχει µυική βλάβη αλλά η δυσκολία έγκειται στον προγραµµατισµό και στην εκτέλεση των αρθρωτικών κινήσεων. 3. Η ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΙΑΓΝΩΣΗΣ Παρότι το κάθε παιδί έχει το δικό του ρυθµό ανάπτυξης δεν πρέπει να επικρατεί η άποψη ότι είναι ανώριµο και µικρό και µεγαλώνοντας «θα µιλήσει» και «θα τα πει σωστά». Αν υπάρχει η υποψία για κάποια απόκλιση η διαταραχή στην οµιλία του, η έγκαιρη διάγνωση είναι σηµαντική για την αντιµετώπιση των δυσκολιών. Αντίθετα µπορεί η απώλεια πολύτιµου χρόνου να οδηγήσει σε δευτερογενή προβλήµατα όπως: Χαµηλή αυτοεκτίµηση Προβλήµατα συµπεριφοράς Μειωµένη κοινωνικότητα και φόβο για έκφραση και επικοινωνία Μαθησιακές δυσκολίες 4. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΙ ΙΟΥ Η κατανάλωση αλκοόλ, η κακή διατροφή και ο διαβήτης κατά την περίοδο της εγκυµοσύνης καθώς και η πρόωρη γέννηση µπορεί να επηρεάζουν την ανάπτυξη της οµιλίας του παιδιού. Η συναισθηµατική κατάσταση ενός παιδιού, η ασφάλεια και η εµπιστοσύνη που του παρέχει το περιβάλλον του, καθώς και η έκθεσή του σε ποικίλα ερεθίσµατα (έλλειψη διέργεσης) µπορεί να µοιάζουν απρόβλεπτοι παράγοντες ωστόσο επηρεάζουν την ανάπτυξη της οµιλίας. Η κληρονοµικότητα, η σειρά γέννησης (τα πρωτότοκα συνήθως µιλάνε νωρίτερα), καθώς και το φύλο (τα κορίτσια αναπτύσσουν πιο γρήγορα την οµιλία από τα αγόρια) αποτελούν ενοχοποιητικούς παράγοντες για τις διαταραχές οµιλίας και λόγου. Η διγλωσσία επίσης µπορεί επίσης να επιβραδύνει την ανάπτυξη της οµιλίας. Το παιδί δέχεται ερεθίσµατα ταυτόχρονα από διαφορετικά γλωσσικά συστήµατα και προσπαθεί να εδραιώσει τα φωνολογικά πρότυπα δύο συστηµάτων. Τα παιδία αναπτύσσουν την οµιλία µέσω της µίµησης. Οι συχνές ωτίτιδες κατά την διάρκεια της ακουστικής διάκρισης των φωνηµάτων δηµιουργούν προβλήµατα κατά την πρόσληψη άρα και κατά την παραγωγή των φωνηµάτων. Φωνήµατα µε κοινά χαρακτηριστικά όπως ο τόπος και τρόπος άρθρωσής τους συγχέονται και αντικαθιστώνται. Η γλωσσική ανάπτυξη µπορεί να επηρεαστεί και από διαταραχές στην όραση. Πολύ συχνά τα δίδυµα παρουσιάζουν γλωσσικές διαταραχές. Λόγω του ότι αναπτύσσονται µαζί δεν βοηθάει το ένα το άλλο κατά την εξέλιξη της οµιλίας τους. Η

10 ανάπτυξή τους είναι πιο αργή και υιοθετούν ένα ιδιότυπο κώδικα επικοινωνίας που συχνά δεν είναι αντιληπτός ούτε από τους γονείς. 5. ΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΟΜΙΛΙΑΣ ΚΑΙ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΥΣΚΟΛΙΕΣ Προβλήµατα προσληπτικού λόγου και οµιλίας σε προσχολική ηλικία ευθύνονται για χαµηλή σχολική επίδοση και δυσκολίες κατά την εκµάθηση της πρώτης γραφής και ανάγνωσης. Παιδιά µε ιστορικό προβληµάτων οµιλίας έχουν αυξηµένες πιθανότητες να παρουσιάσουν µαθησιακές δυσκολίες στο ηµοτικό σχολείο. Θεωρούνται οµάδα υψηλού κινδύνου. Υπάρχει πιθανότητα τα φωνολογικά λάθη της οµιλίας τους να επεκταθούν στην ανάγνωση και γραφή. Οι δυσκολίες συνοδεύονται από κακή ψυχολογία, µαταίωση και αποτυχία. υσχεραίνεται κάθε µορφή µάθησης µε δυσκολίες στην οργάνωση προφορικού και γραπτού λόγου, δυσκολία στην µαθηµατική σκέψη και έλλειψη συντονισµού. Κατ επέκταση επηρεάζεται η κοινωνική και επαγγελµατική ζωή του παιδιού. 6. ΠΡΟΛΗΨΗ - ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ i. ΠΡΟΛΗΨΗ Τα πρόσωπα που µπορούν να παίξουν καθοριστικό ρόλο στην διασφάλιση της οµαλής γλωσσικής εξέλιξης του παιδιού είναι οι γονείς. Περνούν τον περισσότερο χρόνο της ηµέρας µαζί του και αποτελούν τα σηµαντικότερα πρότυπα ανάπτυξης της επικοινωνίας. Η εξέλιξη της γλωσσικής ικανότητας του παιδιού κατά το µεγαλύτερο ποσοστό εξαρτάται από την καλλιέργειά της. Απλές καθηµερινές συµβουλές για την ανάπτυξη της οµιλίας. 0-6 µηνών Παρόλο που δεν συλλαµβάνει το νόηµα των λέξεων, καταγράφει τι λέτε και αργότερα θα το µιµηθεί. Μαθαίνει να ακούει και να αντιλαµβάνεται την οµιλία. Να χρωµατίζετε τη φωνή σας και να τη συνοδεύετε µε γκριµάτσες για να προσελκύσετε το ενδιαφέρον και την προσοχή του Προτιµήστε δραστηριότητες µε ήχους (µίµηση ζώων, φωνητικά παιχνίδια,γέλιο) Συνδυάστε απλές καθηµερινές κινήσεις µε λέξεις Μην κάνετε σιωπηλές κινήσεις χωρίς να συνοδεύονται από οµιλία (διαδικασία ντυσίµατος, µπάνιου, ταΐσµατος) Ονοµάστε φαγητά, ρούχα και τα οικεία αντικείµενα. Θα µάθει πιο γρήγορα τις λέξεις Κάντε ερωτήσεις, µε παύση σα να περιµένετε απάντηση. Κάντε συζήτηση και διάλογο Χρησιµοποιείτε απλό λεξιλόγιο, αποφύγετε µεγάλες προτάσεις µε αντωνυµίες Χρησιµοποιείστε ενεστώτα, δεν κατανοεί παρελθόν και µέλλον

11 Μιµηθείτε τις εκφορές του. Τονίζεται την αυτοπεποίθηση του, του µαθαίνετε τις τεχνικές της µίµησης για να µιµηθεί την οµιλία σας Τραγουδήστε µαζί του µε συνοδεία κινήσεων (χορός, χειροκρότηµα, χοροπηδητό) 6 12 µηνών ώστε έµφαση στη µίµηση. Μέσω της µίµησης αυξάνει τον αριθµό των ήχων που παράγει Μιλάτε αργά, καθαρά µε έντονες κινήσεις στόµατος για να τις αντιλαµβάνεται Εστιάστε σε οµάδες λέξεων, δείξτε αντικείµενα, πράξεις και µέλη σώµατος ιατηρείστε βλεµµατική επαφή όταν σας µιλάει και περιµένετε µέχρι να τελειώσει ώστε του απλές εντολές και οδηγίες Ενθαρρύνετέ το να κόψει την πιπίλα και το µπιµπερό Πραγµατοποιείστε όσο πιο συχνά µπορείτε βόλτες και εκδροµές για την πρόσληψη ερεθισµάτων. Η επαφή µε άλλα παιδιά συµβάλει στην ανάπτυξη της οµιλίας του Ανάψτε το ραδιόφωνο και τραβήξτε την προσοχή του µε ήχους( µουσική, ανθρώπινες φωνές, συσκευές σπιτιού) Περιγράψτε καθηµερινές ρουτίνες µε απλές φράσεις 1 2 ετών Μην το παρατηρείτε για τη λάθος άρθρωση των λέξεων αλλά ξαναπείτε τη λέξη αµέσως ήρεµα και καθαρά Μη µιλάτε µε µωρουδιακή οµιλία γιατί δε θα µάθει να µιλάει σωστά από την αρχή Περιορίστε τη µη λεκτική επικοινωνία (χρήση νοηµάτων) και ενισχύστε τη λεκτική Ενθαρρύνετε την έκφρασή του ιηγηθείτε ιστορίες και καθηµερινά γεγονότα µε απλό τρόπο ώστε να καταλάβει πως οι λέξεις συνθέτουν φράσεις και προτάσεις

12 Αποµακρύνετε άλλες πηγές ήχου τηλεόραση, ραδιόφωνο όταν του µιλάτε Επαινέστε κάθε προσπάθεια έκφρασης και µε τον τόνο της φωνής σας και την έκφραση τονώστε την αυτοπεποίθηση του ώστε του οδηγίες και βάλτε το να µεταφέρει µηνύµατα σε άλλους µέσα στο σπίτι Μην ασκείτε έντονη κριτική αλλά διορθώνεται δίνοντας µε την επανάληψη της λέξεις τον σωστό τύπο Επεκτείνετε τις γνώσεις, τις εµπειρίες του και βοηθήστε το να εκφράσει τα συναισθήµατά του Αρχίστε να του µαθαίνετε έννοιες, χρώµατα, χρησιµοποιείστε αντωνυµίες ώστε του ευκαιρίες να εξασκηθεί και να χρησιµοποιήσει τις καινούργιες λέξεις που έµαθε 3 4 ετών Αρχίστε σιγά σιγά να εισάγετε στην οµιλία σας µεγαλύτερες προτάσεις, επίθετα, αντωνυµίες για να βελτιώσει το επίπεδο της οµιλίας του Μην επιµένετε να µιλάει σωστά Μη το διακόπτετε και µη το πιέζετε να πει γρήγορα αυτό που θέλει για να τελειώσει Μην ασκείται κριτική συνέχεια για τα λάθη που κάνει αλλά γίνεται έµµεσα το πρότυπο Κάντε του ερωτήσεις για να αναπτύξτε τη σκέψη και την κριτική του ικανότητα Μιλήστε για οµοιότητες και διαφορές προσώπων, αντικειµένων ιαβάστε µαζί ιστορίες Η εγγραφή του σε παιδικό σταθµό είναι σηµαντική για την ανάπτυξη των επικοινωνιακών του ικανοτήτων Όταν τα δίδυµα παίζουν µεταξύ τους µην επαναπαύεστε. Η παρουσία σας είναι απαραίτητη για να τα βοηθήστε ν αναπτύξουν την οµιλία τους χωρίς καθυστερήσεις 4 6 ετών Μιλήστε για την χρήση των αντικειµένων και των συσκευών Μιλήστε του σα να είναι µεγάλος

13 Συζητάτε καθηµερινά µαζί του Παίξτε παιχνίδια ρόλων από ιστορίες παραµύθια Μην αναφέρεστε στις δυσκολίες του µπροστά του και µπροστά σε τρίτους Μην γελοιοποιείτε πειρακτικά την άρθρωσή του γιατί µειώνεται η αυτοπεποίθησή του και κατά συνέπεια και η κοινωνικότητά του ii. ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ Η πρώιµη προσχολική παρέµβαση δηµιουργεί τις καλύτερες ευκαιρίες και προϋποθέσεις για την οµαλή εξέλιξη των παιδιών σε όλους τους τοµείς. Όταν οι διαδικασίες απλοποίησης της οµιλίας ενός παιδιού παραµένουν, η οµιλία του δεν εξελίσσεται, παραµένει µερικά ή ολικά ακατάληπτη και δε συµβαδίζει µε τη χρονολογική του ηλικία οι γονείς πρέπει να απευθυνθούν σε λογοπεδικό. Ο θεραπευτής αξιολογεί τη φωνητική και φωνολογική εξέλιξη του παιδιού, καταγράφει τις απλοποιήσεις της οµιλίας του και προσδιορίζει τη φωνολογική του ηλικία. Μέσω συγκεκριµένων τεχνικών και µεθόδων ο λογοπεδικός ανάλογα µε τη διάγνωση αποκαθιστά τις διαταραχές του λόγου και της οµιλίας. Ενδεικτικά πετυχαίνει: Ενδυνάµωση των στοµατοπροσωπικών µυών, εύρος κίνησης ( χείλη, γλώσσα, σιαγόνα, µαλακή υπερώα, πρόσωπο) Συντονισµός αναπνοής και φώνησης Βελτίωση της ακουστικής αντίληψης Καλλιέργεια φωνολογικής επίγνωσης Αποκατάσταση των φωνηµάτων που υπολείπονται Αυτοµατοποίηση των κινήσεων κατά την παραγωγή τους στην αυθόρµητη οµιλία Η αντιµετώπιση των προβληµάτων καθώς και η διαδικασία αποκατάστασής τους δεν αφορούν µόνο το παιδί. Στην εκπαίδευση εµπλέκονται η οικογένεια, οι οικείοι και το ευρύτερο περιβάλλον του παιδιού. Κατά την αποκατάσταση τα νέα πρότυπα οµιλίας πρέπει να τηρούνται απ όλους σε καθηµερινή βάση και να µην περιορίζονται µόνο κατά την θεραπευτική συνεδρία. Ο ρόλος των γονέων είναι καθοριστικός, ωστόσο δεν πρέπει να χάνουν την ψυχραιµία και την υποµονή τους γιατί η διαδικασία είναι χρονοβόρα αλλά παροδική. Σεβαστή Ετµεκτσόγλου Λογοπεδικός