ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ

Transcript

1 Δ ΔΘΝΙΚΗ ΥΟΛΗ ΓΗΜΟΙΑ ΓΙΟΙΚΗΗ ΚΑ ΔΚΠΑΙΓΔΤΣΙΚΗ ΔΙΡΑ ΣΜΗΜΑ ΠΔΡΙΦΔΡΔΙΑΚΗ ΓΙΟΙΚΗΗ ΣΔΛΙΚΗ ΔΡΓΑΙΑ Θέκα: «Η ελζσκάησζε ηεο νηθνλνκηθήο ζπληζηώζαο ζηελ εθηίκεζε πεξηβαιινληηθώλ επηπηώζεσλ ζην πιαίζην ηεο αεηθόξνπ αλάπηπμεο» Δπηβιέπσλ: Γξ. Μαλνύξεο Γεώξγηνο πνπδαζηήο: Σζεξγνύιαο Ηιίαο ΑΘΗΝΑ

2 Δζληθή ρνιή Γεκφζηαο Γηνίθεζεο (ΔΓΓ) Πεηξαηψο 211, ΣΚ , Σαχξνο ηει: , fax: Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 2

3 Πεξίιεςε Ζ παξνχζα εξγαζία έρεη σο αληηθείκελν ηελ εθηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ (ΔΠΔ) σο ζεζκφ πξφιεςεο, ζηα πιαίζηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, θαη δηεξεπλάηαη ε δπλαηφηεηα ελζσκάησζεο εξγαιείσλ θαη ηερληθψλ ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο ζηνλ θνξκφ ηεο δηαδηθαζίαο πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί απφ άπνςε αληηθεηκεληθφηεηαο θαη πιεξφηεηαο αιιά θαη λα απνηειέζεη έλα νινθιεξσκέλν εξγαιείν ζε δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ηε ρξήζε ηνπ πεξηβάιινληνο. ε απηή ηελ θαηεχζπλζε, αξρηθά επηρεηξείηαη λα ζρεκαηηζζεί κηα ζεσξεηηθή βάζε επί ηεο νπνίαο πξνζδηνξίδεηαη ην πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα θαη ε ζρέζε ηνπ κε ην νηθνλνκηθφ πξφβιεκα νδεγψληαο ζηε δηαπίζησζε φηη βαζηθή αηηία ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο είλαη αθελφο νη αξλεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο πνπ παξάγεη ε νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα θαη αθεηέξνπ ε απνπζία δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο επί πνιιψλ ζηνηρείσλ ηνπ πεξηβάιινληνο. Έρνληαο απηά ππφςε, αλαδεηθλχεηαη ε ζεκαζία απνηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ θαη εμεηάδνληαη νη εθαξκνδφκελεο κέζνδνη κε θξηηήξηα ηελ πξαθηηθή εθαξκνγή θαη ηελ νηθνλνκηθή απνηειεζκαηηθφηεηα. Λακβάλνληαο ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο αμηνιφγεζεο ησλ κεζφδσλ νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο, επηρεηξείηαη ε ελζσκάησζή ηνπο ζε θάζε δπλαηή πηπρή ηεο ΔΠΔ κε ζηφρν κηα κεγαιχηεξε ζπζηεκαηηθνπνίεζε ελψ ηαπηφρξνλα δίλεηαη κηα νηθνλνκηθή πξνζέγγηζε θάζε βήκαηνο ηεο δηαδηθαζίαο. Ζ εξγαζία, ζηε ζπλέρεηα, επηθεληξψλεηαη ζην δήηεκα ηεο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο θαη ην πσο κπνξεί λα αμηνπνηεζεί ε αλαζρεδηαζκέλε δηαδηθαζία ηεο ΔΠΔ ζηελ απνηίκεζε ηεο δεκίαο θαη ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο άξηζηεο απνδεκίσζεο θαηαιήγνληαο ζην φηη έρεη ζεκαληηθή ζπκβνιή ζηελ πξφιεςε φζν θαη ζηελ απνθαηάζηαζε ηεο δεκίαο. Σέινο, εμεηάδεηαη ε εθαξκνγή ζην ρψξν κηαο επηρείξεζεο ηξνπνπνηψληαο ηηο πθηζηάκελεο εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο ελψ παξάιιεια, αλαδεηθλχεηαη ε πξνζηηζέκελε αμία ηεο ΔΠΔ ζην ζρεδηαζκφ κηαο πεξηβαιινληηθήο ζπκθσλίαο ηεο επηρείξεζεο κε ζπκκεηέρνληεο εθπξφζσπνπο ηνπ δεκφζηνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα. πλζέηνληαο ηα επηκέξνπο ζπκπεξάζκαηα ησλ θεθαιαίσλ ηεο εξγαζίαο, ε εξγαζία θαηαιήγεη ζην φηη ν αλαζρεδηαζκφο ηεο ΔΠΔ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ ζεζκηθή αλαβάζκηζή ηεο θαη ηελ επξχηεξε ρξήζε ηεο ζηελ επηδίσμε ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Λέμεηο θιεηδηά: εθηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, νηθνλνκηθή απνηίκεζε, πεξηβαιινληηθή δεκία, κειέηεο πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, πεξηβαιινληηθή ζπκθσλία, αεηθφξνο αλάπηπμε, αλάιπζε θχθινπ δσήο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 3

4 Abstract This paper seeks to examine environmental impact assessment (EIA) as a preventive institution, in the context of sustainable development, and explore the potential of adopting economic tools and techniques to amplify its objectivity and completeness as well as being an effective tool in issues relating to the use of the environment. In this direction, a theoretical basis is formed on which is determined the environmental problem and its relation to the economic problem leading to the conclusion that the main causes of environmental degradation are both the negative externalities generated by economic activity and the absence of property rights regarding many elements of the environment. Bearing the above in mind, the importance of valuation of environmental goods and services is highlighted and the methods are examined based on their practical application and economic efficiency. Given the related findings of the assessment of economic evaluation methods, it is attempted to integrate them into every available aspect of EIA in order to achieve a greater systematization while approaching the economic aspect of the process through each step. The paper is then focused on the issue of environmental damage and the usage of the redesigned EIA procedure in evaluating the damage and determining the optimum compensation so as to conclude that EIA contributes significantly both to preventing and restoring the damage. Finally, the application on a business level is considered by modifying the existing internal processes, while, simultaneously, the value of EIA is highlighted in the design of an environmental agreement among the state, representatives of private sector and civil society. Composing the different findings of the preceding chapters, this paper concludes that economics-based redesigning may lead to EIA s improvement and broader use in the pursuit of sustainable development. Key words: environmental impact assessment, economic valuation, environmental damage, environmental agreement, environmental impact statements, sustainable development, life cycle assessment Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 4

5 Δπραξηζηίεο Θέισ λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, Γξ. Γεψξγην Μαλνχξε, ν νπνίνο αλαγλψξηζε ην κεγάιν εξεπλεηηθφ ελδηαθέξνλ κνπ γηα απηή ηελ εξγαζία θαη, κε ηελ θαζνδήγεζή ηνπ, ζπλέβαιιε ζην λα ηελ νινθιεξψζσ γλσξίδνληαο θαιχηεξα ηνλ θφζκν ησλ νηθνλνκηθψλ ηνπ πεξηβάιινληνο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 5

6 Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ Πεξίιεςε... 3 Abstract... 4 Δπραξηζηίεο... 5 Πίλαθαο πεξηερνκέλσλ... 6 Δηζαγσγή... 8 Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά Ζ πξφζιεςε ηεο έλλνηαο ηνπ πεξηβάιινληνο Γπν αιιειέλδεηα πξνβιήκαηα: ην νηθνλνκηθφ θαη ην πεξηβαιινληηθφ Γηάζηαζε αμίαο-ηηκήο αγαζνχ θαη θνηλσληθή επεκεξία Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ Δηζαγσγηθέο έλλνηεο Φπζηθνί πφξνη θαη ρξήζε ηνπο Καζεζηψηα ηδηνθηεζίαο Σειηθά ζπκπεξάζκαηα Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ Δηζαγσγηθέο έλλνηεο Μέζνδνη απνηίκεζεο Μέζνδνο ππνζεηηθήο αγνξάο Μέζνδνο ηαμηδησηηθνχ θφζηνπο Μέζνδνο έκκεζεο ηηκνιφγεζεο Μέζνδνο θφζηνπο παξαγσγήο Μέζνδνη θφζηνπο απνθπγήο, απνθαηάζηαζεο θαη ππνθαηάζηαζεο Άιιεο κέζνδνη Σειηθά ζπκπεξάζκαηα Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ Ο ζεζκφο ηεο ΔΠΔ Screening θαη Scoping Πξνζδηνξηζκφο ζεκαληηθψλ επηπηψζεσλ Οηθνλνκηθή απνηίκεζε επηπηψζεσλ Αληηκεηψπηζε θαη παξαθνινχζεζε επηπηψζεσλ Ηεξάξρεζε ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ θαη επηινγή Κιαζζηθέο κέζνδνη Μέζνδνο πνιπθξηηεξηαθήο αλάιπζεο πζηεκηθή κέζνδνο Αλάιπζε απνθάζεσλ Σειηθά ζπκπεξάζκαηα Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξηβαιινληηθήο δεκίαο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 6

7 5.1 Δηζαγσγηθέο έλλνηεο πκβνιή ΔΠΔ ζηελ νηθνλνκηθή δηάζηαζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο Ex ante πξνζέγγηζε Ex post πξνζέγγηζε Σειηθά ζπκπεξάζκαηα Κεθάιαην 6: Μειέηε πεξίπησζεο Δπηρείξεζε θαη πηνζέηεζε κεζνδνινγίαο ΔΠΔ Δηζαγσγηθέο έλλνηεο Δπίδξαζε ΔΠΔ ζηελ Αλάιπζε Κχθινπ Εσήο Πεξηβαιινληηθέο ζπκθσλίεο Σειηθά ζπκπεξάζκαηα πκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθηθέο παξαπνκπέο Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 7

8 Δηζαγσγή Ζ αεηθφξνο αλάπηπμε είλαη κία δηαδηθαζία πνπ ζηνρεχεη ζην ζπγθεξαζκφ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο πξνζηαζίαο ησλ θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ ηζνξξνπηψλ. Πξνθεηκέλνπ λα απνθεπρζεί κηα θαηαζηξνθηθή ζπλέρεηα, ηα θξάηε έρνπλ πηνζεηήζεη δηάθνξεο ζεσξίεο επίηεπμεο ηεο ηζνξξνπίαο απηήο, κε βαζηθφηεξεο αξρέο ηελ αξρή «ν ξππαίλσλ πιεξψλεη» θαη ηελ αξρή ηεο πξφιεςεο. ην πιαίζην ηεο ηειεπηαίαο, κεγάιε ζεκαζία απνθηά ε ειαρηζηνπνίεζε, κέζσ πξνιεπηηθψλ κεραληζκψλ, ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο εηο βάξνο ηνπ πεξηβάιινληνο. Έλαο ηέηνηνο ζεκαληηθφο κεραληζκφο είλαη ε εθηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ (ΔΠΔ) φζνλ αθνξά έξγα, πξνγξάκκαηα ή δξαζηεξηφηεηεο. Καζψο φκσο ν κεραληζκφο ηεο ΔΠΔ απνηειεί κέξνο κηαο δηηηήο απνζηνιήο, δειαδή ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο ηαπηφρξνλα, απνθηά κεγάιε ζεκαζία ε νηθνλνκηθή αμία ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο σο θνηλή βάζε αλάιπζεο θαη εμαγσγήο ζπκπεξαζκάησλ. θνπφο ηεο εξγαζίαο απηήο είλαη λα δηεξεπλήζεη ηα δηαζέζηκα νηθνλνκηθά εξγαιεία, κε έκθαζε ζηηο κεζφδνπο νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, θαη ηηο δπλαηφηεηεο ηεο βέιηηζηεο ελζσκάησζήο ηνπο ζηελ έσο ζήκεξα εθαξκνδφκελε κεζνδνινγία ηεο ΔΠΔ. Δλ ζπλερεία, ζα εμεηαζηεί ε ρξεζηκφηεηα ηεο ΔΠΔ, ιακβάλνληαο ππφςε ηα ζπκπεξάζκαηα ησλ πξνεγνχκελσλ θεθαιαίσλ, ζε ζεκαληηθά πεδία ηεο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο φπσο ζηελ πξφιεςε θαη απνθαηάζηαζε κηαο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο θαη ζηελ πεξηβαιινληηθή ιεηηνπξγία κηαο επηρείξεζεο κέζσ ηεο πηνζέηεζεο ηεο κεζνδνινγίαο ΔΠΔ. ηφρνο είλαη λα απνθηήζεη ν ζεζκφο ηεο ΔΠΔ έλα πεξηζζφηεξν θαλνληζηηθφ ραξαθηήξα ππφ ηελ έλλνηα φηη ζα ζπλδπάδεη ηελ αληηθεηκεληθφηεηα ησλ κεζφδσλ ησλ θπζηθψλ επηζηεκψλ κε ηα εξγαιεία θαη ηε κεζνδνινγία ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο νχησο ψζηε λα είλαη δπλαηή ε βέιηηζηε εθαξκνγή ηεο. ε απηφ ην πιαίζην, θξίζηκε είλαη ε αλάδεημε ηεο νηθνλνκηθήο δηάζηαζεο ηεο ΔΠΔ πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί ν πξνιεπηηθφο ξφινο ηεο θαη λα επεθηαζεί ε ρξήζε ηεο, σο δηεπηζηεκνληθφ εξγαιείν, θαη ζε άιια νηθνλνκηθά, πεξηβαιινληηθά θαη θνηλσληθά δεηήκαηα. Βαζηθή ππφζεζε εξγαζίαο είλαη φηη ε πηνζέηεζε ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ ζεσξηψλ, εξγαιείσλ θαη ηερληθψλ ζα νδεγήζεη ζε κηα απνηειεζκαηηθφηεξε θαη πιεξέζηεξε ΔΠΔ. ηελ θαηεχζπλζε απηή, επηδηψθεηαη ν έκκεζνο έιεγρνο ηεο ππφζεζεο, φπσο ζα αλαπηπρζεί θαη εθαξκνζηεί ζηα ζρεηηθά θεθάιαηα ηεο εξγαζίαο, Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 8

9 ψζηε δηακέζνπ ηεο ινγηθήο παξαγσγήο λα θαηαιήμνπκε ζε ζπκπέξαζκα γηα ηε βαζηθή ππφζεζε εξγαζίαο. Ωο πξνο ηελ επηιερζείζα κεζνδνινγία, ιφγσ ηνπ δηεπηζηεκνληθνχ ραξαθηήξα ηνπ ζέκαηνο ηεο εξγαζίαο, αλαδεηήζεθε θαη αληιήζεθε πιηθφ απφ δηάθνξα επηζηεκνληθά πεδία (νηθνλνκηθφ, λνκηθφ, δηνηθεηηθφ φπσο θαη ζεηηθέο επηζηήκεο) κε βαζηθέο πεγέο ηηο βηβιηνζήθεο παλεπηζηεκίσλ θαη εξεπλεηηθψλ ηδξπκάησλ θαη, σο επί ην πιείζηνλ, ην δηαδίθηπν θαζψο ηα πεξηβαιινληηθά νηθνλνκηθά απνηεινχλ έλα ζρεηηθά λέν θιάδν ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο. Παξάιιεια, δηεξεπλήζεθαλ νη ζχγρξνλεο ηάζεηο κέζσ αλάιπζεο ηεο εζληθήο θαη θνηλνηηθήο λνκνζεζίαο θαζψο θαη κειεηψλ δηεζλψλ θνξέσλ θαη αθαδεκατθψλ ηδξπκάησλ. Σέινο, ππήξμαλ επαθέο κε άηνκα πνπ έρνπλ εκπεηξία ζε επηκέξνπο δεηήκαηα ηεο εξγαζίαο πξνθεηκέλνπ λα δνζεί κηα εηθφλα ηεο εθαξκνγήο ζε εζληθφ επίπεδν. Ζ εξγαζία απνηειείηαη απφ 6 θεθάιαηα, πέξαλ ηεο εηζαγσγήο θαη ησλ ζπκπεξαζκάησλ. ην Κεθάιαην 1 γίλεηαη κηα ζεσξεηηθή αλάιπζε ησλ ελλνηψλ θαη δεηεκάησλ πνπ ζρεηίδνληαη, άκεζα ή έκκεζα, κε ηελ ΔΠΔ κε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηελ αιιειεμάξηεζε κεηαμχ νηθνλνκηθνχ θαη πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο θαζψο θαη ζηε δηάζηαζε πνπ πξνθχπηεη κεηαμχ ηεο ηηκήο θαη ηεο πξαγκαηηθήο αμίαο ελφο αγαζνχ ιφγσ ησλ κε ζπλππνινγηδφκελσλ εμσηεξηθψλ επηδξάζεσλ πνπ πξνέξρνληαη θπξίσο απφ ηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα (θαη δε ηελ νηθνλνκηθή). ην Κεθάιαην 2 εμεηάδεηαη ην θαζεζηψο ηδηνθηεζίαο ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην πεξηβάιινλ θαη νη αξλεηηθέο επηπηψζεηο κηαο αλαπνηειεζκαηηθήο θαηαλνκήο ησλ ηδηνθηεζηαθψλ δηθαησκάησλ επί ηεο θαηαλνκήο ησλ ίδησλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ πφξσλ. Έρνληαο σο ζεσξεηηθφ ππφβαζξν απηά ηα δπν θεθάιαηα, επφκελν είλαη ην Κεθάιαην 3 φπνπ αλαιχνληαη νη ζεκαληηθφηεξεο κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο, πνπ εθαξκφδνληαη δηεζλψο, ηνλίδνληαο ηαπηφρξνλα ηα πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα ηεο θάζε κεζφδνπ φπσο θαη ηελ αλάδεημε ηεο θαηαιιειφηεηάο ηνπο γηα αληίζηνηρα πεξηβαιινληηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο. Σν Κεθάιαην 4 απνηειεί ην ζπλδεηηθφ θξίθν φισλ ησλ θεθαιαίσλ θαη αθνξά ηε κεζνδνινγία ηεο ΔΠΔ, βήκα πξνο βήκα (φπσο εθαξκφδεηαη ζήκεξα), κε ηελ ελζσκάησζε νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ ζηα ππάξρνληα ζηάδηα ή κε πξνζζήθε λέσλ ζηαδίσλ. Σα επφκελα δπν θεθάιαηα απνηεινχλ κειέηεο πεξηπηψζεσλ φπνπ κπνξεί ε ΔΠΔ λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν πνπ ζα ππνβνεζά, ζπκπιεξψλεη ή θαη βειηηψλεη ηελ αληίζηνηρε ππάξρνπζα πξαθηηθή. ην Κεθάιαην 5, πξνζεγγίδεηαη ε νηθνλνκηθή δηάζηαζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο θαη επηδηψθεηαη ε πηνζέηεζε ηεο κεζνδνινγίαο ηεο ΔΠΔ (φπσο έρεη δηαηππσζεί ζην Κεθάιαην 4) θαηά ηελ εθηίκεζε κηαο δεκίαο θαη ηεο απνδεκίσζεο αιιά θαη ηεο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 9

10 ζπκβνιήο ηεο σο πξνιεπηηθφο κεραληζκφο εζσηεξίθεπζεο ηνπ δπλεηηθνχ θφζηνπο δεκίαο. Σέινο, ζην Κεθάιαην 6 επηρεηξείηαη ε πξνζέγγηζε ηεο ΔΠΔ απφ ηελ νπηηθή γσλία ελφο θνξέα ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, ηεο επηρείξεζεο, ζπλδένληαο ηελ ΔΠΔ κε ππάξρνπζεο επηρεηξεζηαθέο ηερληθέο θαη αλαδεηθλχνληαο ηελ πξνζηηζέκελε αμία ηεο ΔΠΔ σο εξγαιείν ζε κηα πεξηβαιινληηθή ζπκθσλία κεηαμχ θνξέσλ ηνπ θξάηνπο, ηεο αγνξάο θαη ηεο θνηλσλίαο πνιηηψλ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 10

11 Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά 1.1 Η πξόζιεςε ηεο έλλνηαο ηνπ πεξηβάιινληνο Δίλαη πνιχ δχζθνιν κέζα ζε ιίγεο γξακκέο λα θαζνξίζεηο θάηη πνπ είλαη ηφζν πνιχπιεπξν θαη ζεκαληηθφ φπσο ην πεξηβάιινλ. ήκεξα, σο πεξηβάιινλ ελλννχκε ην ζχλνιν ησλ θπζηθψλ, θνηλσληθψλ, ηζηνξηθψλ, πνιηηηζηηθψλ θαη βηνινγηθψλ παξαγφλησλ πνπ αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο θαη επεξεάδνπλ άκεζα ή έκκεζα ηελ πνηφηεηα δσήο, ηελ πγεία ησλ αλζξψπσλ, ηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία θαη ηελ ηζηνξηθή θαη πνιηηηζηηθή παξάδνζε. ηε ζχγρξνλε επνρή ην πεξηβάιινλ απνηειεί ζεκαληηθφ δήηεκα γηα ηελ θνηλσλία ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν. Πξηλ ηελ αλαδήηεζε ιχζεσλ φκσο νθείινπκε λα νξίζνπκε θαη λα εμεηάζνπκε ην πξφβιεκα. 1.2 Δπν αιιειέλδεηα πξνβιήκαηα: ην νηθνλνκηθό θαη ην πεξηβαιινληηθό Ζ νηθνλνκηθή επηζηήκε νξίδεη σο νηθνλνκηθφ πξφβιεκα ηε δηαθνξά πνπ ππάξρεη κεηαμχ ηνπ πιήζνπο ησλ αλαγθψλ πνπ νη άλζξσπνη επηδηψθνπλ λα ηθαλνπνηήζνπλ θαη ηεο πεξηνξηζκέλεο πνζφηεηαο ησλ αγαζψλ (νπζηαζηηθά ιφγσ έιιεηςεο ζπληειεζηψλ παξαγσγήο) πνπ ππάξρνπλ γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθψλ απηψλ. Απφ ηελ άιιε, πεξηβαιινληηθφ πξφβιεκα απνηειεί ε χπαξμε δηαηαξαρψλ ζην θπζηθφ πεξηβάιινλ νη νπνίεο ζπλεζίδεηαη λα απνδίδνληαη ζηελ αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα (θαη πεξηζζφηεξν ζηελ νηθνλνκηθή δξαζηεξηφηεηα). Δλδηαθέξνλ έρεη φκσο ην εξψηεκα αλ ηα δπν πξνβιήκαηα είλαη αλεμάξηεηα κεηαμχ ηνπο. Αλέθαζελ, ε αληηκεηψπηζε ηνπ νηθνλνκηθνχ πξνβιήκαηνο επέβαιιε ηελ ιήςε απνθάζεσλ πξνθεηκέλνπ λα δνζνχλ ιχζεηο ζε ζέκαηα φπσο πνηα αγαζά πξέπεη λα παξαρζνχλ θαη ζε πνηα πνζφηεηα ή πσο ζα παξαρζνχλ ηα αγαζά πνπ έρνπλ επηιερζεί. Οη απαληήζεηο φκσο αλαδεηνχληαλ ζηελ αγνξά ε νπνία ιεηηνπξγνχζε κε βάζε ην πξφηππν ηνπ θιαζηθνχ νηθνλνκηθνχ θπθιψκαηνο φπσο ζηελ εηθφλα 1. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 11

12 Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά Δηθφλα 1.1 ην θχθισκα απηφ απνηππψλεηαη ε απνπζία ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο σο πξσηαξρηθφ ζηνηρείν ηνπ θπθιψκαηνο. Πεξηβαιινληηθά ζηνηρεία, πνπ είηε ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή άιισλ αγαζψλ είηε θαηαλαιψλνληαη σο ηειηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο απφ ηνπο πνιίηεο, δελ εκθαλίδνληαη ζην θχθισκα θαζψο κφλν έλα ππνζχλνιν απηψλ είλαη ηηκνινγήζηκα θαη απνηεινχλ αληηθείκελν αγνξαπσιεζίαο. Αλ ιάβνπκε ππφςε καο ηνλ θαζηεξσκέλν νξηζκφ ηεο παξαγσγήο σο «ηεο δηαδηθαζίαο εθείλεο ε νπνία δεκηνπξγεί ρξεζηκφηεηα φπνπ ρξεζηκφηεηα ε ηθαλφηεηα ελφο αγαζνχ ή κηαο ππεξεζίαο λα ηθαλνπνηεί κηα αλζξψπηλε αλάγθε» (Γξαλδάθεο, Μπήηξνο et al. 1994), αληηιακβαλφκαζηε φηη αγλνείηαη ε ηδηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο σο παξαγσγφο ηέηνησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ αιιά θαη σο παξνρέαο ζεκαληηθψλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο (θπζηθνί πφξνη). ην ίδην πιαίζην, αιιά απφ ηελ πιεπξά ηεο θαηαλάισζεο, γλσξίδνπκε φηη ηα άηνκα επηιέγνπλ πάληνηε απηφ πνπ ζεσξνχλ πσο ζα κεγηζηνπνηήζεη ηελ «σθέιεηά» ηνπο, δειαδή ηελ επηπρία ηνπο. Σν θχθισκα φκσο απεηθνλίδεη ηελ παξαδνρή φηη νη επηινγέο ηνπο πξνέξρνληαη απφ ην ζχλνιν ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ δηαηίζεληαη ζηελ αγνξά. Κη φκσο, ππάξρνπλ πνιιά αγαζά θαη ππεξεζίεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ην πεξηβάιινλ θαη πξνζθέξνπλ ζεκαληηθή ηθαλνπνίεζε ζηα άηνκα αιιά δελ αληαιιάζζνληαη ζηελ αγνξά. Σν γεγνλφο φηη ην πεξηβάιινλ δελ αλαγλσξίδεηαη σο ζεκαληηθφ ζηνηρείν ηνπ κεραληζκνχ ηεο αγνξάο δελ επηηξέπεη ηε δηακφξθσζε νξζνινγηθήο ζπκπεξηθνξάο θαηά Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 12

13 Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά ηε ρξήζε ηνπ σο πξνο ηελ άληιεζε θαη θαηαλάισζε θπζηθψλ πφξσλ θαζψο θαη ηελ αμηνπνίεζή ηνπο ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, ηελ ηήξεζε ησλ νξίσλ απηνξξχζκηζεο θαη ηελ πξφλνηα γηα ηε δηαζθάιηζε ηεο πνηφηεηαο δσήο ησλ κειινληηθψλ γελεψλ. Σν παξαπάλσ έρεη γίλεη εκθαλέο ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο κε ηε γηγάλησζε ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο πξνεξρφκελεο θπξίσο απφ αλζξσπνγελείο δξάζεηο πνπ είραλ σο ζηφρν ηελ επίηεπμε νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Σν ρξφληα εθαξκνδφκελν κνληέιν νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο δελ έρεη ιάβεη ππφςε ηνπ πεξηβαιινληηθέο παξακέηξνπο θαη, σο εθ ηνχηνπ, πινπνηήζεθε εηο βάξνο ηεο βηνπνηθηιφηεηαο, ηνπ νξπθηνχ πινχηνπ, ησλ ελεξγεηαθψλ πεγψλ θαη ησλ θιηκαηνινγηθψλ ζπλζεθψλ ηνπ πιαλήηε καο (Νίλλε 2007). 1.3 Δηάζηαζε αμίαο-ηηκήο αγαζνύ θαη θνηλσληθή επεκεξία Ζ αηνκνθεληξηθή πξνζέγγηζε ζηε κεγηζηνπνίεζε ηεο ηθαλνπνίεζεο ηνπ θαηαλαισηή θαη ηε κεγηζηνπνίεζε ηνπ θέξδνπο ηνπ παξαγσγνχ απνηέιεζε ην ζεκέιην ιίζν ηεο κεηάβαζεο ζηε ζεκεξηλή νηθνλνκία ηεο αγνξάο αιιά δε ζπκβαδίδεη πάληνηε κε ηελ επηδίσμε ηεο κεγηζηνπνίεζεο ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο. Οη δξαζηεξηφηεηεο ησλ νηθνλνκηθψλ κνλάδσλ κπνξνχλ λα έρνπλ επηδξάζεηο ζε άιιεο νηθνλνκηθέο κνλάδεο πνπ δε ιακβάλνληαη ππφςε απφ ηηο πξψηεο. Σν δήηεκα ησλ εμσηεξηθψλ επηδξάζεσλ είλαη πνιχ ζεκαληηθφ θαζψο εκπνδίδεη ηφζν ην ζχζηεκα ηεο νηθνλνκίαο φζν θαη ην ζχζηεκα ηνπ πεξηβάιινληνο λα ιεηηνπξγήζνπλ έηζη ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ε κεγηζηνπνίεζε ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο. ηελ εηθφλα 2 απεηθνλίδνληαη θάπνηεο ελδεηθηηθέο εμσηεξηθέο επηδξάζεηο ηεο απφξξηςεο ιπκάησλ ιφγσ κηαο νηθνλνκηθήο δξαζηεξηφηεηαο. Δίλαη εκθαλέο φηη ππάξρνπλ αξλεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο επί ηεο παξαγσγήο άιισλ πξντφλησλ (γεσξγία), ηνπ ίδηνπ ηνπ πεξηβάιινληνο (απνζέκαηα λεξνχ) αιιά θαη ησλ ίδησλ ησλ πνιηηψλ (πγεία θαηνίθσλ) νδεγψληαο ζε κηα αιπζίδα κεηαβνιψλ αξρήο γελνκέλεο κε ην θαιάζη δεηνχκελσλ αγαζψλ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 13

14 Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά Δηθφλα 1.2 Ζ παξαπάλσ εηθφλα είλαη έλα απινπζηεπκέλν παξάδεηγκα ηνπ ζπκπιέγκαηνο επηδξάζεσλ πνπ ζπλαληψληαη θαζεκεξηλά ζηελ αγνξά. Οη εμσηεξηθφηεηεο ινηπφλ πξνθχπηνπλ εθεί φπνπ ε παξαγσγή ή ε θαηαλάισζε ζεκαίλεη κεγάιν θνηλσληθφ φθεινο ή θφζηνο πνπ δελ αληαλαθιάηαη ζηηο ηηκέο ηεο αγνξάο. ην ίδην πιαίζην, ην γεγνλφο φηη ε αγνξά πεξηνξίδεηαη ζηελ εθηίκεζε κφλν ηεο αμίαο άκεζεο ρξήζεο ηνπ αγαζνχ ή ππεξεζίαο αλαδεηθλχεη, απφ κηα άιιε νπηηθή γσλία, ηε δηαθνξά κεηαμχ ηηκήο θαη πξαγκαηηθήο αμίαο ηνπ αγαζνχ. Τπάξρνπλ φκσο θαη άιιεο δηαζηάζεηο ηεο αμίαο ελφο αγαζνχ πνπ δε ζπλδένληαη απαξαίηεηα κε ηελ άκεζε ρξήζε ηνπ. Σέηνηεο πεξηπηψζεηο είλαη ε αμία χπαξμεο (ην άηνκν ηθαλνπνηείηαη απιά επεηδή ππάξρεη ην πεξηβαιινληηθφ αγαζφ), ε αμία ακηγψο πηζαλήο κειινληηθήο ρξήζεο (ην άηνκν αλαγλσξίδεη ηελ πηζαλφηεηα λα απμεζεί ε γλψζε γηα έλα αγαζφ θαη λα απνθηήζεη ρξεζηκφηεηα ζην κέιινλ) θαη ε αμία επηινγήο (ην άηνκν ηθαλνπνηείηαη επεηδή κπνξεί λα ρξεζηκνπνηήζεη κηα πεξηβαιινληηθή ππεξεζία ζην κέιινλ) (Μπίζαο 2006). Οπφηε έλα πεξηβαιινληηθφ ζηνηρείν κπνξεί λα είλαη ππνηηκεκέλν ή ππεξηηκεκέλν θαη ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ είλαη εκπνξεχζηκν αιιά ειεχζεξν, ηφηε είλαη εθηεζεηκέλν ζηνλ θάζε free rider 1 ν νπνίνο αλαδεηά ηνπο πην θζελνχο ή θαη δσξεάλ θπζηθνχο πφξνπο. 1 Free rider: θάπνηνο πνπ θαηαλαιψλεη έλα πφξν ρσξίο λα πιεξψλεη γη απηφ, ή πιεξψλεη ιηγφηεξν απφ ην πιήξεο θφζηνο. Σν πξφβιεκα ηνπ free rider είλαη ζπλήζσο έλα νηθνλνκηθφ πξφβιεκα, φηαλ δειαδή νδεγεί ζηελ κε παξαγσγή ή ππν-παξαγσγή ελφο δεκφζηνπ αγαζνχ ή φηαλ νδεγεί ζηελ ππεξβνιηθή ρξήζε ελφο πφξνπ θνηλήο ηδηνθηεζίαο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 14

15 Κεθάιαην 1: Πεξηβάιινλ θαη αγνξά Οη ηηκέο ησλ αγαζψλ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλνκή ησλ ζπληειεζηψλ παξαγσγήο, ηελ παξαγσγή, ηελ θαηαλάισζε θαζψο θαη ηελ αιιειεπίδξαζε πξνζθνξάο-δήηεζεο νπφηε ε φπνηα ζηξέβισζε έρεη επηπηψζεηο θαη ζηελ επεκεξία ηνπ θάζε αηφκνπ μερσξηζηά αιιά θαη ζαλ ζχλνιν. Έλα ζεκαληηθφ δήηεκα είλαη φηη ε επεκεξία ελφο ζπλφινπ αηφκσλ δε ζεκαίλεη απιά άζξνηζε ησλ θαηαλαισηηθψλ πξνηηκήζεσλ. Δίλαη αδχλαην λα ζπλαρζεί ε αμία ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο απιά παίξλνληαο ηελ επεκεξία ελφο αηφκνπ θαη πνιιαπιαζηάδνληαο κε ηνλ πιεζπζκφ. Σν παξάδνμν ηνπ Arrow δειψλεη φηη κηα θνηλσλία δελ κπνξεί λα ηθαλνπνηεί φιεο ηηο αηνκηθέο πξνηηκήζεηο θαη λα πεηχρεη άξηζηε θνηλσληθή επεκεξία ηαπηφρξνλα (Arrow 1950). Οπφηε απαηηείηαη έλαο απνηειεζκαηηθφο θαη δίθαηνο κεραληζκφο ηηκψλ πνπ ζα ζπκπεξηιακβάλεη ηελ πεξηβαιινληηθή ζπληζηψζα ζε θάζε απνηίκεζε. Έλα ζεκαληηθφ εκπφδην φκσο ζηε δηακφξθσζε ηηκψλ αγνξάο ζπκπεξηιακβάλνληαο ηελ αμία ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ είλαη φηη πνιιά δελ απνηεινχλ αληηθείκελν αγνξαπσιεζίαο θαζψο δελ αλήθνπλ πνπζελά θαη είλαη ειεχζεξα. Ζ ελζσκάησζε ινηπφλ, απφ πιεπξάο αγνξάο, ησλ δηαθφξσλ ζηνηρείσλ πεξηβαιινληηθνχ θφζηνπο πξνυπνζέηεη κηα απνηειεζκαηηθή θαηαλνκή ησλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο ζπκβάιινληαο ζηνλ εληνπηζκφ θαη αληηκεηψπηζε ηεο ζπαληφηεηαο θπζηθψλ πφξσλ αιιά θαη ζηελ απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηνπ πεξηβάιινληνο ζηα πιαίζηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 15

16 Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ Κεθάιαην 2: Ιδηνθηεζία πεξηβαιινληηθώλ ζηνηρείσλ 2.1 Εηζαγσγηθέο έλλνηεο Ζ ζεψξεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ άιιαμε ζεκαληηθά κέζα ζηνπο ηειεπηαίνπο αηψλεο. Ο ραξαθηεξηζκφο ηνπο σο «δεδνκέλνη» θαη «αλεμάληιεηνη» έκειιε λα αληηθαηαζηαζεί απφ φξνπο φπσο «αλαλεψζηκνη» θαη «ζπάληνη». εκαληηθφ εξψηεκα απνηειεί ην πσο δηθαηνινγήζεθε απηή ε αιφγηζηε ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ έσο ζήκεξα. Δλ κέξεη, ε απάληεζε δίλεηαη απφ ηελ έιιεηςε ζαθψο πξνζδηνξηζκέλσλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο ζρεηηθά κε ηνπο πεξηζζφηεξνπο θπζηθνχο πφξνπ (Κψηηεο 1994). Ο νξηζκφο, ε θαηαλνκή θαη ε πξνζηαζία ησλ δηθαησκάησλ (ρξήζεο, κεηαβίβαζεο θαη πξνζηαζίαο) ηδηνθηεζίαο απνηεινχλ έλα πνιχπιεπξν πξφβιεκα πνπ θάζε θνηλσλία έρεη λα επηιχζεη θαζψο ην δηθαίσκα ζην πεξηβάιινλ έξρεηαη πνιιέο θνξέο ζε ζχγθξνπζε κε ην δηθαίσκα ηεο ηδηνθηεζίαο 2. Έλαο ζαθήο δηαρσξηζκφο ησλ θαζεζηψησλ ηδηνθηεζίαο κπνξεί λα αλαδείμεη ηελ νηθνλνκηθή ζεκαζία ησλ πεξηνπζηαθψλ δηθαησκάησλ δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηελ αγνξά λα επηιχζεη ηηο ζπγθξνχζεηο δηθαησκάησλ αιιά θαη γεληθφηεξα ην πξφβιεκα ηεο άξηζηεο θαηαλνκήο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ. 2.2 Φπζηθνί πόξνη θαη ρξήζε ηνπο Οη θπζηθνί πφξνη κηαο ρψξαο ή άιιεο γεσπνιηηηθήο ελφηεηαο αλαθέξνληαη ζπλήζσο ζηηο νηθνλνκηθά αμηνπνηήζηκεο θαη πξσηνγελείο χιεο πνπ πξνζθέξνληαη απφ ην πεξηβάιινλ. Γηα πνιχ θαηξφ, νη θιαζζηθνί νηθνλνκνιφγνη παξέκελαλ ζηαζψηεο ηνπ θέξαηνο ηεο Ακαιζείαο απνκνλψλνληαο ηελ νηθνλνκία απφ ην πεξηβάιινλ αιιά ε ηερλνινγηθή επαλάζηαζε ησλ ηειεπηαίσλ αηψλσλ νδήγεζε ζε κεγαιχηεξε ρξήζε θπζηθψλ πφξσλ ψζπνπ αλαγλσξίζηεθε ε χπαξμε πφξσλ πεπεξαζκέλεο πνζφηεηαο. ήκεξα νη θπζηθνί πφξνη δηαθξίλνληαη ζε αλαλεψζηκνπο θαη κε αλαλεψζηκνπο, πνπ δελ αλαλεψλνληαη κε θπζηθέο ή ηερληθέο δηεξγαζίεο αιιά απιά ππάξρνπλ ζε θπζηθά απνζέκαηα πνπ θαηαλαιψλνληαη θαη εμαληινχληαη θάπνηε (Βιάρνπ 2001). 2 εκαληηθή δηάθξηζε κεηαμχ ηδηνθηεζίαο θαη δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο θαζψο ε λνκηθή θαη θνηλσληθή ζεκαζία ηεο ηδηνθηεζίαο δελ είλαη ην ίδην ην θπζηθφ αληηθείκελν αιιά ηα δηθαηψκαηα πνπ πξνζθνιιψληαη ζε απηφ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 16

17 Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ ηνλ Πίλαθα 1 θαίλεηαη ε εγρψξηα θαηαλάισζε πιηθψλ πφξσλ θαηά θεθαιή ζηελ Διιάδα ηελ πεξίνδν Πίνακασ 1: Εγχώρια κατανάλωςη υλικών φυςικών πόρων Έτος (θ ποςότθτα υλικϊν φυςικϊν πόρων που καταναλϊνονται άμεςα ςε μια οικονομία) Εγτώρια κατανάλωση υσσικών πόρων κατά κευαλή (τόνοι/κευαλή) Τρόυιμα Ξσλεία Υλικά κατασκεσής Βιομητανικά σλικά Μεταλλεύματα Ορσκτά καύσιμα ,8 3,0 0,3 2,3 0,4 0,6 3, ,8 3,2 0,3 2,7 0,3 0,6 3, ,9 3,2 0,3 2,7 0,3 0,5 4, ,9 2,9 0,3 2,3 0,2 0,7 4, ,3 2,9 0,3 1,5 0,3 0,6 4, ,8 3,0 0,3 1,6 0,2 0,7 5, ,0 3,0 0,4 1,9 0,3 0,6 5, ,8 2,9 0,3 1,7 0,3 0,6 6, ,6 3,1 0,3 3,0 0,3 0,5 6, ,8 3,2 0,3 2,9 0,3 0,5 6, ,9 2,9 0,3 4,0 0,3 0,7 6, ,0 3,1 0,3 4,0 0,3 0,7 6, ,1 3,0 0,3 4,3 0,2 0,5 6, ,6 2,9 0,3 5,1 0,2 0,5 6, ,4 3,0 0,3 4,8 0,2 0,6 6, ,9 3,1 0,3 4,6 0,3 0,6 7, ,1 3,0 0,3 4,9 0,3 0,6 7, ,4 3,0 0,3 5,1 0,1 0,8 7, ,6 2,9 0,2 5,8 0,6 0,7 7, ,2 3,0 0,4 6,3 0,2 0,9 7, ,5 3,4 0,4 6,4 0,2 1,1 7, ,8 3,3 0,4 6,4 0,2 1,1 8, ,6 3,1 0,3 6,6 0,2 1,0 8, ,8 3,0 0,4 6,5 0,3 1,1 8, ,4 3,2 0,3 7,0 0,3 1,0 8, ,2 3,1 0,3 7,0 0,2 1,0 8,5 Πθγι: ΟΟΣΑ Καζψο φκσο κεηαβάιιεηαη ν ηξφπνο ζηνλ νπνίν βαζίδνληαη νη ζρέζεηο πεξηβάιινληνο-αλάπηπμεο θαη παξαγσγήο-θαηαλάισζεο, γίλεηαη αλαγθαίν ν ηδησηηθφο ηνκέαο, νη θπβεξλήζεηο θαη νη άιινη κέηνρνη λα εμεηάζνπλ ηελ πξννπηηθή πνιιψλ θπζηθψλ πφξσλ, ηδηαίηεξα σο πξνο ηελ παξαγσγή θαη ηελ θαηαλάισζε γηα ηηο επφκελεο δεθαεηίεο. Δπηθξαηεί ε άπνςε φηη ε πίεζε επί ησλ απνζεκάησλ θπζηθψλ πφξσλ νθείιεηαη ζηε ζπλερή αλάγθε γηα ηξνθνδφηεζε ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Απηφ δε ζεκαίλεη, απαξαίηεηα, φκσο κηα ζρεηηθή ζπαληφηεηα ησλ θπζηθψλ πφξσλ είηε ελφο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 17

18 Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ πφξνπ πξνο έλα άιιν είηε ελφο πφξνπ ζήκεξα πξνο ηνλ ίδην πφξν ζην κέιινλ. Δλψ ην θφζηνο αλαθάιπςεο θαη εμφξπμεο θάπνησλ πφξσλ είλαη ζεκαληηθά κεγαιχηεξν απφ φ,ηη ζην παξειζφλ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη δελ είλαη ηφζν ζέκα εχξεζεο πνζνηήησλ πφξσλ φζν ζσζηήο δηαρείξηζεο θαη ηηκνιφγεζεο πφξσλ. Έλα ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα θπζηθνχ πφξνπ είλαη ε γεσξγηθή γε ε νπνία απνηειεί θαη ζεκαληηθφ ζπληειεζηή παξαγσγήο. Ζ πνζφηεηα δηαζέζηκεο γεο είλαη δεδνκέλε αιιά κηθξέο απμνκεηψζεηο είλαη δπλαηέο είηε κέζσ αχμεζεο παξαγσγηθφηεηαο είηε κε αιιαγή ρξήζεο. Μαθξνπξφζεζκα, φκσο, έρεη παξαηεξεζεί ην πξφβιεκα ηεο εξεκνπνίεζεο 3 πνπ έρεη ζνβαξέο πεξηβαιινληηθέο, θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο ζπλέπεηεο. Οπφηε έλα πεξηβαιινληηθφ αγαζφ, φπσο ε γεσξγηθή γε, απαηηεί νξζή δηαρείξηζε κηα αθξαία εξκελεία ηεο νπνίαο ζα ήηαλ λα κελ θαιιηεξγείηαη θαζφινπ ε γε άξα θαη λα κελ νρινχηαη. Απηφ βέβαηα, πέξα απφ θαζφινπ ξεαιηζηηθφ, αληηηίζεηαη θαη ζηελ επηδίσμε νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο, ηδηαίηεξα φηαλ ν ζχγρξνλνο θφζκνο αληηκεησπίδεη κηα ζεκαληηθή πιεζπζκηαθή έθξεμε άξα θαη αχμεζε δήηεζεο γεσξγηθψλ πξντφλησλ ηελ νπνία πξέπεη λα θαιχςεη αιιηψο νη ζπλέπεηεο ζα είλαη ηξνκεξέο. Δξρφκαζηε ζηε ζέζε ινηπφλ λα αλαδεηνχκε ην ζεκείν ηζνξξνπίαο κεηαμχ ρξήζεο θαη πξνζηαζίαο. Πξηλ αλαδεηεζεί ην ζεκείν ηζνξξνπίαο φκσο, πξέπεη λα δηαπηζησζεί ην πνηνο έρεη αξκνδηφηεηα, αλ έρεη θάπνηνο, επί ηνπ θπζηθνχ πφξνπ ψζηε λα εληνπηζζνχλ νη αληίζηνηρνη πξνζδηνξηζηηθνί παξάγνληεο θαη ηειηθά λα αμηνινγεζεί ην πσο ν πφξνο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί απνδνηηθά. 2.3 Καζεζηώηα ηδηνθηεζίαο Παξαδνζηαθά, νη νηθνλνκνιφγνη δηέθξηλαλ ηα αγαζά ζε δπν κφλν θαηεγνξίεο: δεκφζηα θαη ηδησηηθά. ήκεξα κπνξνχκε λα δηαθξίλνπκε δηάθνξα θαζεζηψηα ηδηνθηεζίαο επί θπζηθψλ πφξσλ. Τπάξρνπλ πφξνη αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο, θνηλήο ηδηνθηεζίαο, θξαηηθήο ηδηνθηεζίαο θαη πφξνη ειεχζεξεο πξφζβαζεο. Ξεθηλψληαο απφ ην ηέινο, πφξνη ειεχζεξεο πξφζβαζεο κέρξη ζήκεξα ήηαλ, κεηαμχ άιισλ, ν αηκνζθαηξηθφο αέξαο θαη ην λεξφ. Απηή ε ειεχζεξε πξφζβαζε γηα ρξφληα αληηζηνηρνχζε ζε έιιεηςε ζαθψλ δηθαησκάησλ θαη ππνρξεψζεσλ γεγνλφο πνπ επέηξεπε ηελ αιφγηζηε ρξήζε ηνπο, σζηφζν δελ ππήξμε ζνβαξφ πξφβιεκα θαζψο ην 3 Οξίδεηαη σο ε ππνβάζκηζε ηνπ εδάθνπο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ζηηο μεξνζεξκηθέο θαη χθπγξεο πεξηνρέο, φπσο νη κεζνγεηαθέο ρψξεο. Ζ ππνβάζκηζε πνπ πξνθαιείηαη απφ ηελ εξεκνπνίεζε αθνξά ζηε κείσζε ή απψιεηα ηεο παξαγσγηθφηεηαο ησλ γεσξγηθψλ θαη δαζηθψλ εθηάζεσλ, θπξίσο ιφγσ ηεο δηάβξσζεο πνπ επηθέξεη δξαζηηθή κείσζε ηνπ βάζνπο θαη ηεο γνληκφηεηαο ηνπ εδάθνπο θαη ηεο βιάζηεζεο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 18

19 Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ πεξηβάιινλ βξηζθφηαλ εληφο νξίσλ απηνξξχζκηζεο. Με ηνλ εξρνκφ φκσο ηεο βηνκεραλνπνίεζεο θαη ηεο εληαηηθφηεξεο ρξήζεο θπζηθψλ πφξσλ ηα φξηα απηά μεπεξάζηεθαλ κε κηθξή δπζθνιία πξνθαιψληαο ζεκαληηθέο (θαη ζπρλά κε αλαζηξέςηκεο) πεξηβαιινληηθέο δεκίεο. Ζ αθξαία κνξθή ηεο παληεινχο απνπζίαο ηδηνθηεζίαο πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο πφξνπο ειεχζεξεο πξφζβαζεο δεκηνπξγεί ζεκαληηθά πξνβιήκαηα σο πξνο ηελ πεξηβαιινληηθή αεηθνξία θαζψο δελ ππάξρνπλ θαλφλεο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ρξήζε ηνπο. Δδψ δηαθαίλεηαη ην πξφβιεκα ηνπ free rider ν νπνίνο δελ έρεη θαλέλα θίλεηξν λα πεξηνξίζεη ή λα θάλεη πην ζσζηή ρξήζε ησλ πφξσλ ειεχζεξεο πξφζβαζεο, επηδξψληαο έηζη αξλεηηθά ζην θνηλσληθφ ζπκθέξνλ. Ζ ζπκπεξηθνξά ηνπ free rider νδεγεί ζηελ απνκείσζε ηφζν ηεο πνζφηεηαο φζν θαη ηεο πνηφηεηαο ησλ θπζηθψλ πφξσλ κέζσ ηεο αιφγηζηεο φριεζεο, γεγνλφο πνπ ζεκαίλεη φηη ίζσο απηνί νη πφξνη δελ ζα έπξεπε λα ζεσξνχληαη πιένλ ειεχζεξεο πξφζβαζεο, λα απνθεπρζεί δειαδή ε απνθαινχκελε «ηξαγσδία ησλ θνηλψλ αγαζψλ» (Hardin 1968) κε ηε κεηαβίβαζή ηνπο είηε ζε ηδηψηεο είηε ζην θξάηνο. ηε ζπλέρεηα, ππάξρνπλ πφξνη θξαηηθήο ηδηνθηεζίαο φπνπ ην θξάηνο ιεηηνπξγεί σο απφιπηνο ηδηνθηήηεο θαη θαζνξίδεη ην ίδην ηελ πξφζβαζε ζε απηνχο φπσο ηα εζληθά πάξθα. Πνιινί πξνηείλνπλ νη πφξνη ειεχζεξεο πξφζβαζεο λα κεηαηξαπνχλ ζε πφξνπο θξαηηθήο ηδηνθηεζίαο ην νπνίν θξάηνο ζα αλαιάβεη θαη ηελ πξνζηαζία ηνπο ψζηε λα δηαζθαιηζζεί ε δηαηεξεζηκφηεηά ηνπο ρσξίο φκσο δπζαλάινγεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ νηθνλνκηθή αλάπηπμε. Σν θξάηνο σζηφζν ζπρλά αδπλαηεί λα εθηειέζεη ηα θαζήθνληά ηνπ απνηειεζκαηηθά έηζη ψζηε λα δεκηνπξγείηαη κηα θαηάζηαζε παξφκνηα κε απηή ησλ αγαζψλ ειεχζεξεο πξφζβαζεο. Οη πφξνη θνηλήο ηδηνθηεζίαο αθνξνχλ πεξηπηψζεηο αγαζψλ πνπ αλήθνπλ ζηελ θνηλσλία γεληθφηεξα ή ζε έλα ππνζχλνιν απηήο αιιά ζε θάζε πεξίπησζε δελ αλήθεη απνθιεηζηηθά ζην θξάηνο αιιά νχηε θαη απνηειεί ηδησηηθή ηδηνθηεζία. Γξψληεο πνπ εθκεηαιιεχνληαη έλα θπζηθφ πφξν επηηπγράλνπλ ρακειφηεξν ζπλνιηθφ θαζαξφ φθεινο απφ απηφ πνπ επηηπγράλεηαη εάλ ζπληνλίζνπλ ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπο κε θάπνην ηξφπν, δηαηεξψληαο ην ζχζηεκα θνηλήο ηδηνθηεζίαο αληί λα ην δηαηξέζνπλ ζε κεξίδηα αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο. Δλψ ζηνπο πφξνπο ειεχζεξεο πξφζβαζεο θαλείο δελ κπνξεί λα απνθιεηζηεί απφ ηε ρξήζε, ζηνπο πφξνπο θνηλήο ηδηνθηεζίαο ηα κέιε κηαο ζαθψο πξνζδηνξηζκέλεο νκάδαο κπνξνχλ λα απνθιείζνπλ απφ ηε ρξήζε φζνπο δελ είλαη κέιε απηήο ηεο νκάδαο. Απηνί νη πφξνη έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηηο πεξηβαιινληηθέο ζπκθσλίεο πνπ ζα αλαιπζνχλ παξαθάησ. Σέινο, εληνπίδνπκε ηελ αηνκηθή ηδηνθηεζία ε νπνία απνδίδεη ζπγθεθξηκέλα δηθαηψκαηα θαη ππνρξεψζεηο ζηνλ ηδηνθηήηε. Μηα πξφηαζε είλαη αγαζά ειεχζεξεο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 19

20 Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ πξφζβαζεο λα πεξηέιζνπλ ζε ρέξηα ηδησηψλ. Όκσο γηα λα επηηεπρζεί απηφ πξέπεη απηά ηα αγαζά λα ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαηξεηφηεηα θαη λα κπνξνχλ λα δηαηεζνχλ ζε ηκεκαηηθέο πνζφηεηεο θαζψο θαη λα κπνξεί λα απνθιεηζηεί ε ρξήζε ηνπο απφ εθείλνπο πνπ δε δηαηίζεληαη λα θαηαβάιινπλ νξηζκέλν ηίκεκα (Κψηηεο 1994). Έρνληαο ππφςε ηηο βαζηθέο αξρέο ηεο κηθξννηθνλνκηθήο ζεσξίαο ζχκθσλα κε ηηο νπνίεο ην άηνκν πξνζπαζεί λα κεγηζηνπνηήζεη ηελ ηθαλνπνίεζε πνπ ιακβάλεη απφ έλα αγαζφ ππφ ηνπο εθάζηνηε πεξηνξηζκνχο (Γξαλδάθεο, Μπήηξνο et al. 1994), κπνξνχκε λα ζπλάγνπκε φηη ν ηδηψηεο-ηδηνθηήηεο ζα ρξεζηκνπνηήζεη ην αγαζφ πνπ ηνπ αλήθεη ζε ηέηνην βαζκφ κέρξη ην επίπεδν πνπ επηζπκεί - θαζψο εθείλνο απνθαζίδεη γηα ηνλ ηξφπν ρξήζεο ηνπ θαη θαλείο άιινο δελ κπνξεί λα ην ρξεζηκνπνηήζεη ρσξίο ηελ άδεηα ηνπ ηδηνθηήηε ή ρσξίο λα πιεξψζεη αληίηηκν ζε απηφλ - ψζηε λα κεγηζηνπνηεζεί ε επεκεξία ηνπ. Δγγπάηαη φκσο ε αηνκηθή ηδηνθηεζία ηελ απνδνηηθή ρξήζε ελφο πεξηβαιινληηθνχ αγαζνχ; Έλα αγαζφ αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο είλαη εκπνξεχζηκν άξα θαη αληηθείκελν αγνξαπσιεζίαο αλάινγα κε ηε ρξεζηκφηεηα θαη ηελ ηηκή ηνπ. ε έλα ζχζηεκα αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο, νη αγνξαίεο ηηκέο ηδηνθηεζίαο ελφο θπζηθνχ πφξνπ αληαλαθινχλ ηηο πξνηηκήζεηο θαη ηε δήηεζε ηεο θνηλσλίαο. Όπνηνο θαη λα είλαη ν ηδηνθηήηεο, ε πξνζθνξά ηνπ πφξνπ επεξεάδεηαη απφ ην πνηα ρξήζε έρεη ηε κεγαιχηεξε δήηεζε απφ ηελ θνηλσλία. Ο ηδηνθηήηεο, ζθεπηφκελνο νξζνινγηθά (δειαδή λα κεγηζηνπνηήζεη ην φθειφο ηνπ), ζα επηιέμεη εθείλε αθξηβψο ηε ρξήζε πνπ έρεη ηε κεγαιχηεξε δήηεζε θαη γηα ηελ νπνία ζα πιήξσλαλ πεξηζζφηεξα νη ελδηαθεξφκελνη δεκηνπξγψληαο ην παξάδνμν φηη, αλ θαη απνθαιείηαη αηνκηθή ηδηνθηεζία, νη απνθάζεηο ιακβάλνληαη βάζεη ηεο θνηλσληθήο απνηίκεζεο. Όκσο νη ζηξεβιψζεηο ηεο αγνξάο ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ ειιηπή πιεξνθφξεζε γηα ηηο ηδηφηεηεο ηνπ αγαζνχ κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε ππνηίκεζε ηνπ αγαζνχ θαη ππεξεθκεηάιιεπζή ηνπ θαη κάιηζηα ρσξίο απαξαίηεηα λα γίλεη αλάιπζε θφζηνπο-νθέινπο ζε καθξνπξφζεζκν νξίδνληα. 2.4 Τειηθά ζπκπεξάζκαηα Ζ θαηαλνκή ησλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηαηί επεξεάδεη θαη ηελ ηειηθή θαηαλνκή ηνπ πεξηβαιινληηθνχ αγαζνχ. Απηή ε ζρέζε σζηφζν δελ είλαη ζηαηηθή αιιά πξέπεη λα δηαζθαιίδεηαη ν δπλακηθφο ηεο ραξαθηήξαο ψζηε λα κεγηζηνπνηείηαη ε θνηλσληθή επεκεξία. Δμάιινπ, ηα δηθαηψκαηα πνπ απνξξένπλ απφ ηελ ηδηνθηεζία έρνπλ αμία κφλν αλ κπνξνχλ λα αληαιιαρζνχλ κε άιια δηθαηψκαηα ηα νπνία νη πνιίηεο έρνπλ αλάγθε θαη επηζπκνχλ λα απνθηήζνπλ. Δδψ θαίλεηαη ε ζεκαζία ηεο αγνξάο ε νπνία κπνξεί λα πξνζθέξεη έλα ρακειφ θφζηνο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 20

21 Κεθάιαην 2: Ηδηνθηεζία πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ δηαπξαγκαηεχζεσλ (ηδηαίηεξα ζηε ζχγρξνλε επνρή ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο πιεξνθνξηθήο). Γηα λα απνθέξεη φκσο ε αγνξά επηζπκεηά απνηειέζκαηα, ηα πεξηνπζηαθά δηθαηψκαηα πξέπεη λα είλαη θαζνξηζκέλα κε ζαθήλεηα θαη βεβαηφηεηα ψζηε θάζε πνιίηεο λα θέξεη πιήξσο ην θφζηνο ησλ επηινγψλ ηνπ. Τπάξρεη θαη ε ζεκαληηθή εζηθή δηάζηαζε ηνπ δεηήκαηνο φηη δελ κπνξνχλ λα απνηεινχλ αληηθείκελν αηνκηθήο ηδηνθηεζίαο φια ηα πεξηβαιινληηθά αγαζά. Απηή ε δηάζηαζε φκσο δελ αλαηξεί ηα ζεκαληηθά νθέιε απνηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ, ζε φπνηνλ θαη αλ αλήθνπλ. ην ζχγρξνλν θφζκν, ε νηθνινγηθή ζπλείδεζε δελ αξθεί. Απαηηείηαη ε δηακφξθσζε ηεο θαηάιιειεο ζπκπεξηθνξάο θαη ην πιένλ θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν ζηε ιήςε απνθάζεσλ ζηε ζεκεξηλή επνρή είλαη ην φθεινο (ή ε δεκία) ζε νηθνλνκηθνχο φξνπο. Δλ θαηαθιείδη, ε θαηαλνκή ησλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο είλαη αιιειέλδεηε κε ηελ νηθνλνκηθή απνηίκεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ. Αλάινγα κε ην θαζεζηψο ηδηνθηεζίαο, δχλαηαη λα ιεηηνπξγήζεη έλαο αληίζηνηρνο κεραληζκφο επίηεπμεο ηζνξξνπίαο κεηαμχ φριεζεο θαη πξνζηαζίαο ηνπ εθάζηνηε πεξηβαιινληηθνχ αγαζνχ θαη πξσηαξρηθφ ξφιν ζην κεραληζκφ απηφ έρεη ε αμία ηνπ αγαζνχ απηνχ. Ζ δηεξεχλεζε απνηειεζκαηηθψλ ηερληθψλ απνηίκεζεο πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ ιεηηνπξγεί σο κέζν γηα ηελ απφθηεζε ηεο απαξαίηεηεο πιεξνθνξίαο θαη αλάιπζεο πνπ ζα δείρλεη αμηφπηζηα πφηε θαη κε πνηo ηξφπν κηα ζπγθεθξηκέλε νηθνλνκία κπνξεί λα είλαη ζπλεπήο κε ηα πεξηβαιινληηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο θαη ηειηθά λα εγγπάηαη ηελ αεηθφξν αλάπηπμε. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 21

22 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθώλ ζηνηρείσλ 3.1 Εηζαγσγηθέο έλλνηεο Σν παξαδνζηαθφ κνληέιν δηαρείξηζεο ησλ πφξσλ παξήγαγε θνηλσληθέο ζπλέπεηεο θαη αξλεηηθέο εμσηεξηθφηεηεο. Έγηλε εκθαλέο ινηπφλ φηη πξέπεη λα δηεξεπλεζεί κηα ελαιιαθηηθή πξνζέγγηζε ζηε ιήςε απνθάζεσλ γηα ηε δηαρείξηζε πφξσλ φπσο ε νηθνλνκηθή απνηίκεζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ. Ζ εχξεζε ηεο αμίαο πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ κπνξεί λα ζπκβάιεη ζηε δηακφξθσζε νξζψλ ηηκψλ ηεο αγνξάο θαζψο θαη ζηελ εμαγσγή ζεκαληηθψλ ζπκπεξαζκάησλ ζε φ,ηη αθνξά ηηο δπλαηφηεηεο κηαο κειινληηθήο εθαξκνγήο ηεο ηηκνιφγεζεο (φπσο ε πιήξεο ηηκνιφγεζε πνπ ζα αλαιπζεί ζε επφκελν θεθάιαην). Οη βαζηθέο ηερληθέο απνηίκεζεο πνπ έρνπλ αλαπηπρζεί επηθεληξψλνληαη ζηα κε εκπνξεχζηκα αγαζά θαη ππεξεζίεο θαζψο γηα ηα εκπνξεχζηκα ε πξαγκαηηθή αγνξά κπνξεί λα πξνζθέξεη αμηφπηζηα ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ εθηίκεζε ηεο αμίαο αιιά θαη γηα ηελ πξφβιεςε κεηαβνιψλ. Έλαο κεγάινο αξηζκφο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ απνηεινχλ αληηθείκελα αγνξαπσιεζίαο ζε πξαγκαηηθή αγνξά νπφηε ραξαθηεξίδνληαη απφ κηα ηηκή ε νπνία πξνθχπηεη απφ ηελ αιιειεπίδξαζε πξνζθνξάο θαη δήηεζεο θαη απνηειεί κηα ζεκαληηθή πξνζέγγηζε ηεο πξαγκαηηθήο αμίαο. 3.2 Μέζνδνη απνηίκεζεο Μέζνδνο ππνζεηηθήο αγνξάο Ζ κέζνδνο ππνζεηηθήο αγνξάο (contingent valuation method) απνηειεί ηερληθή πνπ δε βαζίδεηαη ζε πξαγκαηηθή αγνξά αιιά απνζπά πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηηο πεξηβαιινληηθέο πξνηηκήζεηο ησλ αηφκσλ κέζσ ηεο ρξήζεο εξσηεκαηνινγίσλ θαη ζπλεληεχμεσλ. Καηαζθεπάδεηαη έλα ζελάξην ή ππνζεηηθή αγνξά πνπ πεξηιακβάλεη ηε βειηίσζε ή επηδείλσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο. Σν ζελάξην ζηε ζπλέρεηα ηίζεηαη ζε έλα ηπραίν δείγκα ηνπ πιεζπζκνχ ψζηε λα εθηηκήζεη ηελ πξφζεζή ηνπο λα πιεξψζνπλ γηα ηε βειηίσζε (Πξφζεζε Πιεξσκήο - ΠΠ) ή ηελ πξφζεζή ηνπο λα απνδερζνχλ ρξεκαηηθή απνδεκίσζε (Πξφζεζε Απνδνρήο Απνδεκίσζεο - ΠΑΑ) γηα ηελ Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 22

23 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ επηδείλσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη, κε βάζε ηηο απαληήζεηο, νη εμεηαζηέο εθηηκνχλ ηελ αληίζηνηρε κέζε ηηκή θαη δηάκεζν. Ζ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ κπνξεί λα αλαιπζεί ζε 5 ζηάδηα φπσο θαίλεηαη ζηελ παξαθάησ εηθφλα: Δηθφλα 3.1 Ζ κέζνδνο απηή ραξαθηεξίδεηαη απφ απιφηεηα, επειημία, δπλαηφηεηα εθηίκεζεο ελφο κεγάινπ εχξνπο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ αιιά θαη αλάδεημε θαη άιισλ εθθάλζεσλ ηεο έλλνηαο «αμία» φπσο ε αμία χπαξμεο. Οπζηαζηηθά, παξαθάκπηεη ηελ απνπζία ησλ αγνξψλ δίλνληαο ζηνπο θαηαλαισηέο ηε δπλαηφηεηα λα αγνξάζνπλ ην ζπγθεθξηκέλν αγαζφ ζε κηα ππνζεηηθή αγνξά (Venkatachalam 2003). Ζ εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ βαζίδεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζην ζρεδηαζκφ ηεο ππνζεηηθήο αγνξάο θαζψο ε φπνηα παξάιεηςε ή αζάθεηα ζα επεξεάζεη ηα δεδνκέλα πνπ ζα ζπιιερζνχλ, ηελ εμαγφκελε ζπλάξηεζε θαη ηειηθά ηελ αλαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ ζηνλ ελδηαθεξφκελν πιεζπζκφ. Ζ πιεξνθφξεζε ζρεηηθά κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ αγαζνχ, ππνθαηάζηαηα θαη ζπκπιεξσκαηηθά αγαζά, ηε ζπκπεξηθνξά ησλ άιισλ θαη γεληθά γηα θαζεηί πνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ επηινγή ηνπ εξσηψκελνπ, πξέπεη λα παξέρεηαη νινθιεξσκέλα. Ωζηφζν, ν ραξαθηεξηζκφο «ππνζεηηθή» ζπρλά αξθεί γηα λα επεξεάζεη ηελ απάληεζε ελφο εξσηψκελνπ. Όζνλ αθνξά ην ζηάδην ηεο ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ, ζεκαληηθή είλαη ε δφκεζε ηνπ θαηάιιεινπ ηξφπνπ ζπιινγήο ψζηε θαη ν εξσηψκελνο λα δίλεη ζαθείο, ξεαιηζηηθέο θαη ακεξφιεπηεο απαληήζεηο αιιά θαη ν ζπλεληεπθηήο λα ιακβάλεη αμηφπηζηα θαη Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 23

24 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ ζπγθξίζηκα ζηνηρεία. Ωο πξνο ηνπο εξσηψκελνπο, ηδηαίηεξε πξνζνρή πξέπεη λα δίλεηαη ψζηε λα απνθεχγεηαη ηπρφλ παξεξκελεία ιφγσ αλεπαξθνχο αληίιεςεο είηε ηνπ εμεηαδφκελνπ αληηθεηκέλνπ είηε ηεο έλλνηαο ηεο νηθνλνκηθήο αμίαο αιιά θαη ην ελδερφκελν χπαξμεο εζειεκέλσλ απαληήζεσλ πξνθεηκέλνπ λα επεξεαζηνχλ ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθέο.. Δπίζεο, πξέπεη λα επηζεκαλζεί ε δηαθνξά ηηκψλ κεηαμχ ΠΠ θαη ΠΑΑ είηε ιφγσ δηαθνξεηηθψλ εηζνδεκάησλ είηε ιφγσ δηαθνξεηηθψλ δηθαησκάησλ ηδηνθηεζίαο είηε ιφγσ δηαθνξεηηθήο ελζσκάησζεο ηνπ ζπλαιιαθηηθνχ θφζηνπο. Σν απνηέιεζκα εηζνδήκαηνο ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία αλαθέξεηαη ζηελ επίδξαζε ηνπ επηπιένλ εηζνδήκαηνο επί ηεο δεηνχκελεο πνζφηεηαο ελφο αγαζνχ νπφηε ε ΠΠ πεξηνξίδεηαη απφ ην εηζφδεκα ζε αληίζεζε κε ηελ ΠΑΑ. ε παξφκνηα ινγηθή, ηα δηθαηψκαηα ηδηνθηεζίαο επεξεάδνπλ ζεκαληηθά ηελ ΠΑΑ απφ φηη ηελ ΠΠ θαζψο ην θάζε άηνκν αληηδξά δηαθνξεηηθά φηαλ πξφθεηηαη γηα ηε δηθή ηνπ ηδηνθηεζία. Σέινο, παξαηεξείηαη φηη ζηελ ΠΠ δελ ζπλππνινγίδεηαη ην ζπλαιιαθηηθφ θφζηνο ελψ ζηελ ΠΑΑ ζπλππνινγίδεηαη, θάηη ην νπνίν απνδίδεηαη ζηελ αηνκηθή νξζνινγηθή ζπκπεξηθνξά κεγηζηνπνίεζεο ηεο σθέιεηαο. Καηαιήγνληαο, ε κέζνδνο ππνζεηηθήο αγνξάο είλαη κηα απφ ηηο πιένλ ρξεζηκνπνηνχκελεο ζηελ απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ, ε νπνία βαζίδεηαη ζηηο νηθνλνκηθέο ζεσξίεο ηεο ρξεζηκφηεηαο θαη ηεο δήηεζεο θαη κπνξεί λα πξνζθέξεη ζρεηηθά αμηφπηζηεο εθηηκήζεηο. Οη φπνηεο αδπλακίεο ηεο κεζφδνπ αληηκεησπίδνληαη κε ζσζηφ ζρεδηαζκφ, φζν ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε γλψζε θαη πιεξνθφξεζε γηα θάζε πηπρή ηνπ αγαζνχ ππφ εθηίκεζε θαζψο θαη ηεο αληίζηνηρεο ππνζεηηθήο αγνξάο αιιά θαη ζπλεθηίκεζε ηεο ςπρνινγηθήο δηάζηαζεο ηεο ζπιινγήο ησλ δεδνκέλσλ κέζσ θαηάιιεισλ εξσηεκαηνινγίσλ Μέζνδνο ηαμηδησηηθνύ θόζηνπο Ζ κέζνδνο απηή εθηηκά ηελ αμία πεξηβαιινληηθψλ ρψξσλ κέζσ ηνπ θφζηνπο (κεηαθνξηθά έμνδα ζπλ ην θφζηνο επθαηξίαο δηαηηζέκελνπ ρξφλνπ) πνπ πιεξψλνπλ νη πνιίηεο πξνθεηκέλνπ λα επηζθεθηνχλ ην θπζηθφ πεξηβάιινλ. H κέζνδνο απηή δέρεηαη πσο ην θφζηνο γηα ηελ επίζθεςε ζε κηα ηέηνηα πεξηνρή αληηθαηνπηξίδεη σο έλα βαζκφ ηελ αμία ηνπ. Με ηελ ρξήζε εξσηεκαηνινγίσλ ζε επηζθέπηεο ηέηνησλ πεξηνρψλ ππνινγίδνληαη νη απνζηάζεηο πνπ έρνπλ δηαλπζεί γηα ηελ επίζθεςε θαη απφ απηφ ηα έμνδα γηα ηελ θάζε επίζθεςε. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 24

25 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ Μπνξεί λα εθηηκεζεί ινηπφλ ε πξφζεζε ησλ αηφκσλ λα πιεξψζνπλ γηα ηελ επίζθεςε βάζεη ησλ αξηζκψλ δηαδξνκψλ γηα δηαθνξεηηθά ηαμηδησηηθά θφζηε θαη αλαινγία ηεο εθηίκεζεο ηεο πξφζεζεο ησλ αηφκσλ λα πιεξψζνπλ γηα έλα εκπνξεχζηκν αγαζφ βάζεη ηεο δεηνχκελεο πνζφηεηαο ζε δηαθνξεηηθέο ηηκέο. Δάλ ην θφζηνο ζπζρεηηζζεί κε ηελ ζπρλφηεηα επηζθέςεσλ πξνθχπηεη κηα θακπχιε δήηεζεο. Μηα ηππηθή κνξθή κηαο ηέηνηαο θακπχιεο δείρλεη φηη φζν απμάλνληαη νη απνζηάζεηο κεηψλεηαη ε ζπρλφηεηα ησλ επηζθέςεσλ αιιά αλεβαίλεη θαη ε αμία πνπ ζέηνπλ νη ρξήζηεο. Αλαιπηηθά, ε κέζνδνο εθαξκφδεηαη φπσο ζηελ εηθφλα: Δηθφλα 3.2 Πξφθεηηαη γηα κηα κέζνδν πνπ ζηεξίδεηαη ζηελ νηθνλνκηθή ζεσξία θαη ζηελ πξαγκαηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ θαη έρεη ζρεηηθά κηθξφ θφζηνο. Σειηθφο ζηφρνο είλαη ε εθηίκεζε ηνπ πιενλάζκαηνο θαηαλαισηή 4 ην νπνίν αληηζηνηρεί ζην θαζαξφ θνηλσληθφ φθεινο πνπ απνιακβάλνπλ νη επηζθέπηεο παξά ην κεηαθνξηθφ θφζηνο πνπ θαηαβάιινπλ (Eberle-Hayden 1991). Τπάξρνπλ θάπνηα θξίζηκα ζεκεία ηα νπνία ελδερνκέλσο απνδπλακψλνπλ ηελ αμηνπηζηία ηεο κεζφδνπ. ην ζηάδην ηνπ ζρεδηαζκνχ πξέπεη λα απνθαζηζζεί ην αλ ηα δεδνκέλα ζα ζπιιέγνληαη απφ θάζε επηζθέπηε μερσξηζηά ή ζα θαηαηάζζνληαη νη 4 Πιεφλαζκα θαηαλαισηή: Ζ δηαθνξά µεηαμχ ηεο µέγηζηεο ηηµήο πνπ είλαη πξφζπµνο λα πιεξψζεη θαη ηεο πξαγµαηηθήο ηηµήο πνπ πιεξψλεη ν θαηαλαισηήο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 25

26 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ επηζθέπηεο ζε δψλεο αλάινγα κε ηελ πεξηνρή πξνέιεπζεο, κε ηε ρξήζε δεπηεξνγελψλ δεδνκέλσλ θπξίσο. Καη νη δπν παξαιιαγέο ηεο κεζφδνπ έρνπλ ζεηηθά θαη αξλεηηθά ηα νπνία πξέπεη λα ζπλεθηηκεζνχλ ψζηε λα δηαζθαιηζζεί ε εγθπξφηεηα ησλ επφκελσλ βεκάησλ ηεο κεζφδνπ. ηελ εηθφλα 3.3 απεηθνλίδνληαη ε παξαιιαγή ηεο δψλεο, ζηα αξηζηεξά αλάινγα κε νξηνζεηεκέλεο πεξηθέξεηεο θαη ζηα δεμηά κε ηε ρξήζε νκφθεληξσλ θχθισλ. Δηθφλα 3.3 Ωο πξνο ηε ζπιινγή δεδνκέλσλ, ηα ρξεζηκνπνηνχκελα εξσηεκαηνιφγηα πξέπεη λα είλαη αληηθεηκεληθά, ζαθή, λα κελ θαηεπζχλνπλ ηνλ εξσηψκελν θαη λα πξνζθέξνπλ αμηφπηζηα ζηνηρεία πξνο επεμεξγαζία. Πξέπεη επίζεο λα πξνβιέπεηαη ε χπαξμε εξσηψκελσλ κε πνιιαπινχο ζθνπνχο θαη πξννξηζκνχο ηαμηδίνπ πξνο δηαζθάιηζε ηεο αθεξαηφηεηαο ησλ ζπκπεξαζκάησλ. Δπηπιένλ, σο έλα εθ ησλ δπν ζπζηαηηθψλ ηνπ ηαμηδησηηθνχ θφζηνπο, πξέπεη λα εθηηκάηαη απνηειεζκαηηθά θαη ην θφζηνο επθαηξίαο ηνπ ρξφλνπ πνπ δηαηίζεηαη κέζσ κηαο θαηάιιειεο κεηαβιεηήο (γηα παξάδεηγκα ην εκεξνκίζζην). Έλα άιιν αδχλαην ζεκείν απηήο ηεο κεζφδνπ είλαη φηη ην πξνζθεξφκελν πεδίν αλάιπζεο πεξηνξίδεηαη ζε εθείλα ηα πεξηβαιινληηθά ζηνηρεία, κε ηελ επξεία έλλνηα, ηα νπνία ην άηνκν θαιείηαη λα επηζθεθηεί φπσο δάζε θαη πεξηνρέο θπζηθνχ θάιινπο. Ωζηφζν έρνπλ αλαπηπρζεί παξαιιαγέο πνπ εθηηκνχλ πνιιαπινχο ρψξνπο πξνο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 26

27 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ επίζθεςε ή θαη ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ελφο ρψξνπ. Σν ηειεπηαίν έρεη κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ εθηίκεζε ησλ ζπλζεηηθψλ ζηνηρείσλ ελφο πεξηβαιινληηθνχ ρψξνπ αλαιχνληαο ην επηπιένλ ηαμηδησηηθφ θφζηνο πνπ νη επηζθέπηεο είλαη πξφζπκνη λα θαηαβάιινπλ γηα ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά. Απηφ είλαη εθηθηφ κε ηε ζπκπεξίιεςε δηαθφξσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ εμεηαδφκελνπ ρψξνπ καδί κε ην ηαμηδησηηθφ θφζηνο ζηε ζρεηηθή ζπλάξηεζε θαη ζηε ζπλέρεηα κε ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ νξηαθνχ θφζηνπο ηνπ θάζε ραξαθηεξηζηηθνχ. Μηα πνιχπιεπξε εθηίκεζε ηεο αμίαο ελφο ρψξνπ ζπκβάιιεη ζε κηα νξζφηεξε εθηίκεζε ηνπ πιενλάζκαηνο θαηαλαισηή πνπ αλαδεηείηαη. πλνςίδνληαο, ε κέζνδνο ηνπ ηαμηδησηηθνχ θφζηνπο απνηειεί κηα επξέσο ρξεζηκνπνηνχκελε κέζνδν, φζνλ αθνξά κε εκπνξεχζηκα αγαζά θαη ππεξεζίεο, πνπ απαηηεί φκσο ηε ζπκκεηνρή ηνπ ρξήζηε απηψλ. Σα ζπκπεξάζκαηα ηεο κεζφδνπ ρξεζηκεχνπλ ζε κηα αλάιπζε θφζηνπο νθέινπο φζνλ αθνξά ηελ απάιεηςε ή ηελ πξνζζήθε ελφο πεξηβαιινληηθνχ ρψξνπ ή αιιαγέο ζηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο ελφο ηέηνηνπ ρψξνπ Μέζνδνο έκκεζεο ηηκνιόγεζεο Ζ κέζνδνο έκκεζεο ηηκνιφγεζεο (hedonic pricing method) ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ εχξεζε ηεο νηθνλνκηθήο αμίαο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ ή ππεξεζηψλ απφ ηηο ηηκέο εκπνξεχζηκσλ αγαζψλ. Βαζίδεηαη ζηελ ππφζεζε φηη νη ηηκέο ησλ δηαθφξσλ αγαζψλ πξνο πψιεζε ζε κηα αγνξά είλαη ηαπηφρξνλα ζπλαξηήζεηο ζπγθεθξηκέλσλ κεηξήζηκσλ ραξαθηεξηζηηθψλ νπφηε θάζε μερσξηζηφ ραξαθηεξηζηηθφ κπνξεί λα απνηηκεζεί παξαηεξψληαο ην πσο αιιάδεη ε ηηκή απφθηεζεο φηαλ ην ελ ιφγσ ραξαθηεξηζηηθφ αιιάδεη, κε φια ηα ππφινηπα ραξαθηεξηζηηθά ζηαζεξά. Ζ ζπλεζέζηεξε εθαξκνγή ηεο κεζφδνπ είλαη επί ηεο αγνξάο θαηνηθίαο θαζψο ε επηινγή ρψξνπ θαηνηθίαο επεξεάδεηαη απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο φπσο ε πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο. Καζψο απμάλεηαη ε κεηαθίλεζε πξνο κηα ζπγθεθξηκέλε ηνπνζεζία, απμάλεηαη ε δήηεζε θαηνηθίαο άξα θαη ε αληίζηνηρε ηηκή απνθαιχπηνληαο έηζη ην πφζα είλαη δηαηεζεηκέλνο θάπνηνο λα πιεξψζεη γηα ηελ ελ ιφγσ ηνπνζεζία (θαη θαη επέθηαζε γηα ην αληίζηνηρν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ηνπνζεζίαο). Σα άηνκα ινηπφλ αληηιακβάλνληαη ηελ θάζε θαηνηθία ζαλ έλα ζχλνιν ηδηνηήησλ θαη αληινχλ δηαθνξεηηθά επίπεδα ρξεζηκφηεηαο απφ δηαθνξεηηθνχο ζπλδπαζκνχο απηψλ ησλ ηδηνηήησλ. Έλα αγαζφ απνηειεί θαη έλα ζχλνιν ηδηνηήησλ άξα ε αμία ελφο εκπνξεχκαηνο κπνξεί λα ππνινγηζηεί κε ηελ άζξνηζε ησλ θαη εθηίκεζε αμηψλ ησλ επηκέξνπο ηδηνηήησλ ηνπ. χκθσλα κε απηφλ ηνλ άηππν νξηζκφ, δπν πξνυπνζέζεηο πξέπεη λα Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 27

28 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ πιεξνχληαη πξνθεηκέλνπ λα ππνινγηζζνχλ νη ζρεηηθέο αμίεο: Σν αγαζφ λα κπνξεί λα αλαιπζεί ζηηο επηκέξνπο ηδηφηεηεο θαη λα ππάξρεη κηα ζησπεξή αμία γηα ηα ζπζηαηηθά κέξε ζηελ αγνξά (Herath-Maier 2010). Ζ κέζνδνο εθαξκφδεηαη φπσο πεξηγξάθεηαη ζηελ παξαθάησ εηθφλα. Δηθφλα 3.4 Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα, ζεκαληηθφ ζεηηθφ ζηνηρείν ηεο κεζφδνπ είλαη φηη επηηξέπεη ηελ εμέηαζε πνιιαπιψλ παξαγφλησλ είηε απφ ην πεξηβάιινλ είηε απφ εθαξκνδφκελεο πνιηηηθέο. Σν γεγνλφο φηη βαζίδεηαη ζε πξαγκαηηθέο επηινγέο θαη εχθνια κεηξήζηκα δεδνκέλα εληζρχεη ζεκαληηθά ηελ αμηνπηζηία ησλ εθηηκήζεσλ πνπ παξάγεη. Όκσο ε ππφζεζε φηη ηα άηνκα ζπλδένπλ ηελ ηηκή ελφο εκπνξεχζηκνπ αγαζνχ κε ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δελ επζηαζεί απαξαίηεηα θαζψο δελ γλσξίδνπλ πάληνηε φια ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηνλ ηξφπν ζχλδεζήο ηνπο. Δπηπξφζζεηα, ε ηηκή ηνπ εκπνξεχζηκνπ αγαζνχ δελ αληαλαθιά απαξαίηεηα κφλν ηα ζπζηαηηθά ηνπ ζηνηρεία αιιά ζπρλά επεξεάδεηαη απφ εθαξκνδφκελεο δεκφζηεο πνιηηηθέο φπσο ε θνξνιφγεζε. ηελ πεξίπησζε ηεο αγνξάο θαηνηθίαο, ηα δηαζέζηκα ζηνηρεία είλαη άθζνλα, εχθνια πξνζβάζηκα θαη πνιχ αμηφπηζηα αιιά θαη ε γεληθφηεξε ρξήζε ηεο κεζφδνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ επειημία θαη κεγάιν εχξνο εθαξκνγήο. Ρεαιηζηηθά φκσο δελ κπνξνχλ λα ζπλδεζνχλ κε ηελ αγνξά θαηνηθίαο φια ηα πεξηβαιινληηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 28

29 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ Ζ ρξήζε ηεο κεζφδνπ δελ είλαη ηφζν εθηεηακέλε φζν ησλ κεζφδσλ ππνζεηηθήο αγνξάο θαη ηαμηδησηηθνχ θφζηνπο αιιά είλαη αξθεηά απιή θαη κε ζρεηηθά κηθξφ θφζηνο εθαξκνγήο (αλάινγα κε ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ ζηνηρείσλ) θαη πξνηηκάηαη γηα ηελ αλάιπζε αιιαγψλ ζηελ ηηκή θαηνηθηψλ θαη εκπνξηθψλ αθηλήησλ ιφγσ θάπνηαο πεξηβαιινληηθήο εμσηεξηθήο επίδξαζεο Μέζνδνο θόζηνπο παξαγσγήο Ζ κέζνδνο απηή αθνξά πεξηβαιινληηθά αγαζά ή ππεξεζίεο πνπ ζπκβάιινπλ, ζε ζπλδπαζκφ κε άιιεο εηζξνέο, ζηελ παξαγσγή ελφο εκπνξεχζηκνπ αγαζνχ. Μηα θαηάιιεια πξνζδηνξηζκέλε ζπλάξηεζε κπνξεί λα αλαδείμεη ηε ζπκβνιή απηψλ ησλ εηζξνψλ ζην ηειηθφ πξντφλ κέζσ ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο αιιά θαη ησλ ζρεηηθψλ θακππιψλ δήηεζεο θαη πξνζθνξάο. Ωο εθ ηνχηνπ, δπν ζεκαληηθά κεγέζε είλαη ην πιεφλαζκα θαηαλαισηή θαη ην πιεφλαζκα παξαγσγνχ θαηά ηε κεηαβνιή ηεο πνηφηεηαο, ηεο πνζφηεηαο ή ηεο πξνζβαζηκφηεηαο ζε έλα πεξηβαιινληηθφ ζηνηρείν. Ζ κέζνδνο εθαξκφδεηαη φπσο ζηελ εηθφλα παξαθάησ: Δηθφλα 3.5 Πξφθεηηαη γηα κηα αξθεηά απιή θαη επζεία κέζνδν θαζψο ην εχξνο αλάιπζεο είλαη ζπγθξηηηθά κηθξφηεξν απφ ην εχξνο άιισλ κεζφδσλ. Αξρηθά, πξέπεη λα εληνπηζηεί ε θπζηθή ζρέζε κεηαμχ ρξεζηκνπνηνχκελεο πεξηβαιινληηθήο εηζξνήο θαη παξαγφκελνπ πξντφληνο, θάηη ην νπνίν θαηά πεξίζηαζε απνηειεί πξφθιεζε θαζψο δελ έρνπκε πιήξε Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 29

30 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ γλψζε ησλ ηδηνηήησλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ θαη ησλ ζρεηηθψλ θπζηθψλ δηεξγαζηψλ. Πέξα απφ ηε θπζηθή ζρέζε, πξέπεη λα απνδεηρζεί ε αηηηψδεο ζπλάθεηα κεηαμχ ηεο φπνηαο κεηαβνιήο ηεο εηζξνήο θαη ηεο κεηαβνιήο ηεο παξαγφκελεο πνζφηεηαο. Σα απαηηνχκελα δεδνκέλα κπνξνχλ λα αλεπξεζνχλ ζρεηηθά εχθνια θαη απιά αιιά παξακέλεη ε δπζθνιία επεμεξγαζίαο θαη θαηάιιειεο ρξήζεο ηνπο. ηε ζπλέρεηα, πξέπεη λα ζπλδεζεί απηή ε θπζηθή ζρέζε κε ηελ ηηκή πψιεζεο ηνπ αγαζνχ είηε απηή πξνέξρεηαη απφ ηελ πιεπξά ηεο πξνζθνξάο ιφγσ κεηαβνιήο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο είηε απφ ηελ πιεπξά ηεο δήηεζεο ιφγσ κεηαβνιήο ζρεηηθψλ πξνζδηνξηζηηθψλ παξαγφλησλ. Σν πεδίν εθαξκνγήο ηεο κεζφδνπ είλαη πεξηνξηζκέλν επεηδή δελ απνηεινχλ φια ηα πεξηβαιινληηθά ζηνηρεία εηζξνέο ζηελ παξαγσγή ελφο πξντφληνο. Γηα παξάδεηγκα, ππάξρνπλ πιεζπζκνί ζην δσηθφ βαζίιεην νη νπνίνη δελ απνηεινχλ εηζξνή ζηελ παξαγσγή θάπνηνπ πξντφληνο αιιά απηφ δε ζεκαίλεη φηη δελ έρνπλ θάπνηα αμία (ξεαιηζηηθά έρνπλ αμία χπαξμεο θαη αμία πηζαλήο κειινληηθήο ρξήζεο). Δπηπιένλ, ε ρξεζηκφηεηα ελφο πεξηβαιινληηθνχ ζηνηρείνπ δελ εμαληιείηαη ζηελ παξαγσγή ελφο πξντφληνο αιιά εθηείλεηαη θαη πέξα απφ απηή. Οη ηερλνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο παξαγσγήο θαη νη ηηκέο ησλ εηζξνψλ πξνζδηνξίδνπλ απφ θνηλνχ ην θφζηνο παξαγσγήο. Γηα ηνλ παξαγσγφ αληηπξνζσπεχεη ηηο ππνρξεψζεηο πιεξσκψλ νπφηε κηα ελζσκάησζε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ θφζηνπο επεξεάδεη θαη δηακνξθψλεη ηελ ηειηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ. Γηα ηελ θνηλσλία αληηπξνζσπεχεη ηνπο πφξνπο πνπ πξέπεη λα ζπζηαζζνχλ γηα ηελ παξαγσγή ηνπ αγαζνχ νπφηε, ζηα πιαίζηα ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο, αλαδεηθλχεη ην θαηά πφζν ρξεζηκνπνηνχληαη απνδνηηθά νη θπζηθνί πφξνη ηφζν βξαρπρξφληα φζν θαη καθξνρξφληα. Ζ κέζνδνο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο ιακβάλεη ππφςε ηε ζπκπεξηθνξά ηφζν ηνπ παξαγσγνχ φζν θαη ηνπ θαηαλαισηή, πάληα ζηα πιαίζηα ηεο ζεσξίαο ηεο νξζνινγηθήο ζπκπεξηθνξάο, πξνθεηκέλνπ λα απνηηκήζεη πεξηβαιινληηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο. Ζ εθαξκνγή ηεο είλαη αξθεηά επθνιφηεξε ζε πεξηπηψζεηο φπνπ είλαη επδηάθξηηε ε ζρέζε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ ζηνηρείνπ θαη ηνπ παξαγφκελνπ πξντφληνο Μέζνδνη θόζηνπο απνθπγήο, απνθαηάζηαζεο θαη ππνθαηάζηαζεο Υξεζηκνπνηείηαη επίζεο ε κέζνδνο απνηξεπηηθήο ζπκπεξηθνξάο κε γλσζηέο παξαιιαγέο ηηο κεζφδνπο ηνπ θφζηνπο απνθπγήο, ηνπ θφζηνπο απνθαηάζηαζεο θαη ηνπ θφζηνπο ππνθαηάζηαζεο νη νπνίεο απνηηκνχλ ηελ αμία ελφο πεξηβαιινληηθνχ αγαζνχ ή ππεξεζίαο βαζηδφκελεο ζην θφζηνο ησλ κέηξσλ πνπ ιακβάλνληαη ζε θαζεκηά απφ ηηο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 30

31 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ ηξεηο πεξηπηψζεηο. Απηέο νη κέζνδνη δελ παξέρνπλ ηερληθά αθξηβή κέηξα ησλ νηθνλνκηθψλ αμηψλ, νη νπνίεο βαζίδνληαη ζηελ πξνζπκία ησλ αλζξψπσλ λα πιεξψζνπλ γηα έλα πξντφλ ή κηα ππεξεζία, αιιά ρξήζηκεο εθηηκήζεηο. Ζ κέζνδνο ηνπ θφζηνπο απνθπγήο ρξεζηκνπνηεί είηε ηελ αμία ηεο πξνζηαηεπφκελεο ηδηνθηεζίαο ή ην θφζηνο ησλ κέηξσλ πνπ ιακβάλνληαη γηα ηελ απνθπγή δεκηψλ, σο κέηξν ησλ παξερφκελσλ πεξηβαιινληηθψλ σθειεηψλ ελψ νη άιιεο δπν κέζνδνη ρξεζηκνπνηνχλ ηα αληίζηνηρα θφζηε ηεο αληηθαηάζηαζεο θαη ππνθαηάζηαζεο. Οη κέζνδνη είλαη πην θαηάιιειεο ζε πεξηπηψζεηο φπνπ δαπάλεο απνθπγήο ή αληηθαηάζηαζεο δεκηάο είλαη πξαγκαηηθέο ή ζα πξαγκαηνπνηεζνχλ ζην κέιινλ. Οη ελ ιφγσ κέζνδνη ελδείθλπληαη φηαλ ηα δηαζέζηκα δεδνκέλα είλαη πεξηνξηζκέλα θαη κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα κε κηθξφ ζρεηηθά θφζηνο. πιιακβάλνπλ φκσο κφλν σο έλα βαζκφ ηελ αμία ελφο πεξηβαιινληηθνχ αγαζνχ ή ππεξεζίαο θαζψο επηθεληξψλνληαη ζε ζπγθεθξηκέλε/εο σθέιεηα/εο, απνξξένπζα/εο απφ ην ππφ εμέηαζε αληηθείκελν, θαη φρη ζην ζχλνιν ησλ εθάζηνηε ραξαθηεξηζηηθψλ Άιιεο κέζνδνη Έρνπλ αλαιπζεί νη βαζηθέο κέζνδνη απνηίκεζεο πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ νη νπνίεο ρξεζηκνπνηνχληαη πην ζπρλά αιιά ππάξρνπλ θη άιιεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε κηθξφηεξε θιίκαθα. Τπάξρεη ε κέζνδνο ηνπ θφζηνπο πγείαο ε νπνία εθηηκά ην θφζηνο ησλ επηπηψζεσλ κηαο δξαζηεξηφηεηαο ή ελφο έξγνπ βάζεη ησλ επηπηψζεσλ ζηελ αλζξψπηλε πγεία θη απηφ επηηπγράλεηαη κέζσ ησλ εμφδσλ ηαηξηθήο θξνληίδαο. Δίλαη δχζθνιν φκσο λα απνδεηρζεί αηηηψδεο ζπλάθεηα φηαλ ε φπνηα δξαζηεξηφηεηα ή φριεζε ιάκβαλε ρψξα καθξνρξφληα ή φηαλ ππάξρνπλ πνιιαπιέο πηζαλέο αηηίεο ησλ επηπηψζεσλ απηψλ. Μηα άιιε κέζνδνο είλαη ηα κνληέια επηινγήο ηα νπνία βαζίδνληαη ζηελ ηδέα φηη θάζε αγαζφ κπνξεί λα πεξηγξαθεί κε βάζε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαη δεηείηαη απφ εξσηψκελνπο λα αμηνινγήζνπλ, λα ηεξαξρήζνπλ θαη λα επηιέμνπλ κεηαμχ κηαο ζεηξάο ελαιιαθηηθψλ ζρεηηθψλ κε επηινγέο πεξηβαιινληηθήο πνιηηηθήο. Δλψ ε κέζνδνο ππνζεηηθήο αγνξάο παξάγεη κηα κνλαδηθή αμία γηα κηα αιιαγή ζηελ πεξηβαιινληηθή πνηφηεηα, ηα κνληέια επηινγήο παξέρνπλ αλεμάξηεηεο αμίεο γηα θάζε δηαθξηηφ ραξαθηεξηζηηθφ, δελ παχεη φκσο λα είλαη κηα ιηγφηεξε άκεζε κέζνδνο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 31

32 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ εκαληηθή ζέζε ζην πεδίν ηεο νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο έρεη ε κέζνδνο κεηαθνξάο νθέινπο (ή θφζηνπο) ζχκθσλα κε ηελ νπνία είλαη δπλαηή ε κεηαθνξά ζπκπεξαζκάησλ θαη δεδνκέλσλ πξνεγνχκελσλ πεξηπηψζεσλ απνηίκεζεο ζε άιιεο κε παξφκνηα ραξαθηεξηζηηθά, αληηκεησπίδνληαο ηηο φπνηεο δπζρέξεηεο ζηελ εθαξκνγή κεζφδσλ απνηίκεζεο εθ ηνπ κεδελφο. Τπάξρνπλ δχν θαηεγνξίεο ηερληθψλ γηα ηελ εθαξκνγή: (α) ε κεηαθνξά είηε κίαο θαη κφλν ηηκήο απφ ηελ πην αληηπξνζσπεπηηθή κειέηε είηε ηεο εθηίκεζεο ηεο θεληξηθήο ηάζεο απφ έλαλ αξηζκφ ζπλαθψλ κε ηελ ππφ εμέηαζε πεξίπησζε κειεηψλ θαη (β) ε κεηαθνξά νιφθιεξεο ηεο ζπλάξηεζεο πνπ ζπλδέεη ζηαηηζηηθά ην θφζηνο ή ην φθεινο κηαο πεξηβαιινληηθήο κεηαβνιήο κε ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πιεζπζκνχ ή/θαη ηνπ πεξηβαιινληηθνχ αγαζνχ. Απνηειεί κηα πξφζθνξε κέζνδν γηα ηε δεκφζηα δηνίθεζε, ππφ ηελ πξνυπφζεζε φηη έρεη αλαπηπρζεί κηα αμηφινγε βάζε κειεηψλ, ε φπνηα κεηαθνξά γίλεηαη κε επηζηεκνληθά αμηφπηζην ηξφπν θαη ηθαλνπνηνχληαη πξνυπνζέζεηο φπσο νκνηφηεηα πιεζπζκψλ ή αθξίβεηα πξσηνγελνχο έξεπλαο, θαζψο ραξαθηεξίδεηαη απφ ρακειφηεξν θφζηνο θαη ηαρχηεξε νινθιήξσζε. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε Greek Environmental Valuation Database (GEVAD), ηεο ρνιήο Μεραληθψλ Μεηαιιείσλ - Μεηαιινπξγψλ ηνπ Δζληθνχ Μεηζφβηνπ Πνιπηερλείνπ, ε νπνία ζπγθεληξψλεη, αμηνινγεί θαη θσδηθνπνηεί έλα ζεκαληηθφ αξηζκφ κειεηψλ πεξηβαιινληηθήο απνηίκεζεο. Δπηπξφζζεηα, ε κέζνδνο κεηαθνξάο νθέινπο κπνξεί λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ δείθηε ζην ζηάδην ηεο επηινγήο έξγσλ γηα δηελέξγεηα ΔΠΔ (ή screening φπσο ζα πεξηγξαθεί ζην επφκελν θεθάιαην), θαη πην ζπγθεθξηκέλα σο έλα θξηηήξην δπλεηηθνχ θφζηνπο. 3.3 Τειηθά ζπκπεξάζκαηα Ζ θάζε κέζνδνο έρεη ζπγθεθξηκέλα πιενλεθηήκαηα θαη κεηνλεθηήκαηα άξα ελδείθλπληαη θαη γηα ζπγθεθξηκέλεο εθαξκνγέο ε θαζεκηά. Ζ κέζνδνο ηνπ ηαμηδησηηθνχ θφζηνπο είλαη πην απνηειεζκαηηθή γηα ηελ απνηίκεζε ρψξσλ αλαςπρήο, ε κέζνδνο ηεο ππνζεηηθήο αγνξάο πξνζθέξεηαη γηα ηα δεκφζηα αγαζά, ε κέζνδνο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο εληζρχεη ηε ιήςε απνθάζεσλ ζηνλ επηρεηξεκαηηθφ θφζκν ελψ ε κέζνδνο ηεο έκκεζεο ηηκνιφγεζεο είλαη πην ρξήζηκε γηα ηελ απνηίκεζε εηδηθψλ πεξηβαιινληηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ ζπγθξίλνληαο δπν ρψξνπο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη νη φπνηεο εθηηκψκελεο ζπλαξηήζεηο, θαηά ηελ εθαξκνγή ησλ αληίζηνηρσλ κεζφδσλ, απινπζηεχνληαη αξθεηά ψζηε θαη λα ζπκθσλνχλ κε ηε ζεσξία αιιά θαη λα είλαη πξαθηηθά εθαξκφζηκεο. Δθθξάδνπλ σο έλα βαζκφ ηηο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 32

33 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο αιιά ηαπηφρξνλα πξνζθέξνπλ ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα γηα ηε ζρεηηθή ηεξάξρεζε αγαζψλ θαζψο θαη θαηαζηάζεσλ. Παξαθάησ δίλεηαη έλαο πίλαθαο κε ηα βαζηθά ζηνηρεία ησλ κεζφδσλ νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο. Εφροσ εφαρμογήσ Βάςη εκτίμηςησ Απαιτήςεισ ςε δεδομζνα Δυνητικό κόςτοσ εφαρμογήσ Πλεονεκτήματα Πίνακασ 2: Μζθοδοι οικονομικήσ αποτίμηςησ Μζθοδοσ Μζθοδοσ Μζθοδοσ Ταξιδιωτικοφ Ζμμεςησ Υποθετικήσ Αγοράσ Κόςτουσ Τιμολόγηςησ Περιορίηεται ςε χϊρουσ και τοπία Εκτίμθςθ βάςει ταξιδιωτικοφ κόςτουσ που καταβάλλουν επιςκζπτεσ ςυγκεκριμζνθσ τοποκεςίασ Πολφ μεγάλο Εκτίμθςθ βάςει Πρόκεςθσ Πλθρωμισ για απόκτθςθ αγακοφ ι Πρόκεςθσ Αποδοχισ Αποηθμίωςθσ Συνικωσ για ςτοιχεία που ςυνδζονται με τθν κτθματικι αγορά Εκτίμθςθ βάςει ςυμβολισ του ςτθ διαμόρφωςθ αξίασ τθσ ακίνθτθσ περιουςίασ Μζθοδοσ Κόςτουσ Παραγωγήσ Περιορίηεται ςε αγακά-ειςροζσ μιασ παραγωγικισ διαδικαςίασ Εκτίμθςθ βάςει ςυμβολισ ςτθν παραγωγι εμπορεφςιμου αγακοφ άρα και ςτθν τιμι πϊλθςισ του Μεγάλεσ Μεγάλεσ Μεγάλεσ Μικρζσ Σχετικά μικρό Σχετικά μεγάλο Σχετικά μικρό Σχετικά μικρό 1. Στθρίηεται ςε πραγματικζσ ςυμπεριφορζσ 2. Μικρόσ απαιτοφμενοσ όγκοσ πλθροφόρθςθσ 1. Εκτιμά και μθ χρθςτικζσ αξίεσ 2. Κατάλλθλθ και για περιπτϊςεισ όπου τα δεδομζνα είναι ανεπαρκι 1. Δυνατότθτα άντλθςθσ δεδομζνων από αγορά 2. Δυνατότθτα προςαρμογισ ςυμπεραςμάτων ςε μελλοντικζσ μεταβολζσ αγοράσ κατοικίασ 1. Λαμβάνει υπόψθ τθ ςυμπεριφορά του παραγωγοφ 2. Συνδυάηεται με ενδοεπιχειρθςιακζσ τεχνικζσ εκτίμθςθσ επιπτϊςεων παραγωγικισ διαδικαςίασ Περιοριςμοί 1. Κόςτοσ ευκαιρίασ χρόνου 1. Ενδεχόμενοι περιοριςμοί ςτθν αντικειμενικότθτα τθσ ζρευνασ 1. Αδυναμία εκτίμθςθσ περιβαλλοντικϊν ςτοιχείων όταν είναι ελλιπι τα ςτοιχεία για το ςχετικό εμπορεφςιμο αγακό 1. Δεν αποτελοφν όλα τα περιβαλλοντκά ςτοιχεία ειςροι ςε παραγωγικι διαδικαςία Εξάρτηςη από δικαιώματα ιδιοκτηςίασ 2. Αντιμετϊπιςθ ςυγκεκριμζνων ειδϊν επιςκεπτϊν 2. Μεγάλοσ όγκοσ δεδομζνων για περιγραφι του υπό εξζταςθ ςτοιχείου 2. Δεν μποροφν να ςυνδεκοφν όλα τα περιβαλλοντικά ςτοιχεία με τθν αγορά κατοικίασ 2. Εξετάηονται μόνο τα χαρακτθριςτικά του ςτοιχείου που χρθςιμεφουν ςτθν παραγωγικι διαδικαςία Μικρι Μεγάλθ Μεγάλθ Μικρι Οη κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο δελ έρνπλ σξηκάζεη αθφκε νπφηε έλαο θνξέαο δελ κπνξεί λα βαζηζηεί ζηα απνηειέζκαηά ηνπο, κε πιήξε αζθάιεηα, φηαλ απηά εθθξάδνληαη ζε απφιπηεο ηηκέο. Ωζηφζν, είλαη ζεκαληηθή ε ρξήζε ηνπο ζηελ Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 33

34 Κεθάιαην 3: Οηθνλνκηθή απνηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ ηεξάξρεζε αμηψλ κεηαμχ αγαζψλ, εκπνξεχζηκσλ θαη κε εκπνξεχζηκσλ. Απνηεινχλ έλα ζεκαληηθφ δηεπηζηεκνληθφ πεδίν ην νπνίν δελ πξέπεη λα αγλνεζεί αιιά λα εληζρπζεί ψζηε ζην κέιινλ λα ππάξρεη κηα δεμακελή γλψζεο θαη εκπεηξίαο ε νπνία ζα πξνέξρεηαη απφ έλα ζεκαληηθφ φγθν κειεηψλ, εξγαζηψλ θαη εθαξκνγψλ (φπσο πξνθχπηεη θαη απφ ηελ πξσηνβνπιία ηεο GEVAD) απνζθνπψληαο ζηελ αχμεζε ηεο αμηνπηζηίαο ησλ εθηηκήζεσλ θαη ηελ ελζσκάησζε ησλ πιενλεθηεκάησλ ηεο κνληεινπνίεζεο ζηηο δηνηθεηηθέο θαη ηδησηηθέο δηαδηθαζίεο. Ωο εθ ηνχηνπ, είλαη δπλαηή κηα ζεηηθή ζπκβνιή ζηελ απινπνίεζε ησλ δηνηθεηηθψλ δηαδηθαζηψλ, ζηελ νξζφηεξε δηαρείξηζε ηνπ δεκφζηνπ ρξήκαηνο αιιά θαη ζηελ αλαθαηεχζπλζε ηνπ δεκφζηνπ ηνκέα πξνο κηα ζχγθιηζε κε ηηο δηεζλείο πξαθηηθέο. Έρνπλ αλαιπζεί ινηπφλ ηα βαζηθά εξγαιεία απνηίκεζεο αιιά ε εθηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ (ΔΠΔ) θαιείηαη λα ελζσκαηψζεη ηελ εθαξκνγή απηψλ ησλ εξγαιείσλ, φπνπ είλαη απνηειεζκαηηθφηεξν, θαηά ηελ εθ ησλ πξνηέξσλ εθηίκεζε θάζε επίδξαζεο επί ηνπ πεξηβάιινληνο απφ έξγα, δξαζηεξηφηεηεο θαη πξνγξάκκαηα. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 34

35 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ 4.1 Ο ζεζκόο ηεο ΕΠΕ Μηα γεληθή αξρή ηνπ πεξηβαιινληηθνχ δηθαίνπ είλαη ε αξρή ηεο πξφιεςεο ε νπνία εθαξκφδεηαη φηαλ, κέζσ επηζηεκνληθήο θαη αληηθεηκεληθήο αμηνιφγεζεο, έρνπλ πξνζδηνξηζηεί πηζαλά επηθίλδπλεο επηπηψζεηο ελφο θαηλφκελνπ ή κηαο ελέξγεηαο αιιά ε αμηνιφγεζε απηή δελ επηηξέπεη λα πξνζδηνξηζηεί ν θίλδπλνο κε επαξθή βεβαηφηεηα. ην πιαίζην απηφ, αλαγλσξίδεηαη ε ζεκαζία ηεο ΔΠΔ, κε ηελ νπνία επηρεηξείηαη λα εθηηκεζνχλ, εθ ησλ πξνηέξσλ, νη επηπηψζεηο (επσθειείο θαη δπζκελείο) έξγσλ, δξαζηεξηνηήησλ θαη πξνγξακκάησλ επί ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηεο αλζξψπηλεο επεκεξίαο αιιά θαη λα εληνπηζζνχλ κέηξα πξνθχιαμεο ηα νπνία ζα πξέπεη λα είλαη αλάινγα κε ην επηδησθφκελν επίπεδν ηεο πξνζηαζίαο, λα βαζίδνληαη ζε εμέηαζε ηνπ ελδερφκελνπ νθέινπο θαη θφζηνπο ηεο δξάζεο ή ηεο απνπζίαο δξάζεο θαη λα κπνξνχλ λα αλαζεσξνχληαη ππφ ην θσο ηεο επηζηεκνληθήο εμέιημεο. εκαληηθή ψζεζε ζηελ αμηνπνίεζε ηεο ΔΠΔ δφζεθε κε ηηο Οδεγίεο 85/337/ΔΟΚ θαη 97/11/ΔΚ, κε ηνπο λφκνπο 1650/1986 θαη 3010/2002 κε ηνπο νπνίνπο έγηλε ε ελζσκάησζε ησλ νδεγηψλ ζηελ ειιεληθή λνκνζεζία, θαη ηνλ πιένλ πξφζθαην λφκν 4014/2011. Όια ηα παξαπάλσ απνηππψλνληαη ζην θπξηφηεξν κέζν εθαξκνγήο ηεο ΔΠΔ, ηε Μειέηε Πεξηβαιινληηθψλ Δπηπηψζεσλ (ΜΠΔ). Μηα ΜΠΔ, ζχκθσλα κε ην λ.1650/1986 (άξζξν 5) θαη κεηέπεηηα κε ην λ.3010/2002 (άξζξν 1), πεξηιακβάλεη ηνπιάρηζηνλ: Πεξηγξαθή ηνπ έξγνπ ή ηεο δξαζηεξηφηεηαο κε πιεξνθνξίεο γηα ην ρψξν εγθαηάζηαζεο, ην ζρεδηαζκφ θαη ην κέγεζφο ηνπ Δληνπηζκφ θαη αμηνιφγεζε ησλ βαζηθψλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ Πεξηγξαθή ησλ κέηξσλ γηα ηελ πξφιεςε, κείσζε ή απνθαηάζηαζε ησλ αξλεηηθψλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ Δμέηαζε ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ θαη ππφδεημε ησλ θχξησλ ιφγσλ επηινγήο ηεο πξνηεηλφκελεο ιχζεο. Με ηελ ΚΤΑ 69269/1990, ε απαίηεζε ΜΠΔ θαζψο θαη νη ζρεηηθέο πξνδηαγξαθέο δηαθνξνπνηνχληαη αλάινγα κε ηελ θαηεγνξία ηνπ έξγνπ ελψ κε ηελ ΚΤΑ Ζ.Π /2332/2002 ηα έξγα θαη νη δξαζηεξηφηεηεο πνπ παξνπζηάδνπλ θνηλά ραξαθηεξηζηηθά σο πξνο ηελ εθηίκεζε θαη αμηνιφγεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεψλ ηνπο θαηαηάζζνληαη ζε νκάδεο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 35

36 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ Έλα έξγν φκσο (ή πξφγξακκα ή δξαζηεξηφηεηα) ελέρεη θαη πεξηβαιινληηθφ θφζηνο ην νπνίν, ζηε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ πεξηπηψζεσλ, αγλνείηαη αθνχ, ζπλήζσο, νη φπνηεο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ιακβάλνληαη ππφςε απνζπαζκαηηθά ιφγσ αδπλακίαο ζχγθξηζεο κε ηα νηθνλνκηθά δεδνκέλα θαη ειιείςεη ζπζηεκαηηθήο κεζνδνινγίαο ζπλεθηίκεζήο ηνπο ζηε ιήςε απνθάζεσλ. 4.2 Screening θαη Scoping Πξναπαηηνχκελν ζε κηα δηαδηθαζία ΔΠΔ είλαη ην screening πνπ αθνξά ηε δηαπίζησζε πνηα έξγα, πξνγξάκκαηα ή δξαζηεξηφηεηεο απαηηνχλ ΔΠΔ. Τπάξρνπλ δπν θαηεγνξίεο θξηηεξίσλ screening: νξηαθψλ ηηκψλ θαη αληίθηππνπ (εηθφλα). Πίνακασ 3 : Κριτήρια screening Κριτήρια οριακών τιμών Κριτήρια αντίκτυπου Μζγεκοσ ζργου Τοποκεςία ζργου Κόςτοσ ζργου Σθμαντικόσ περιβαλλοντικόσ αντίκτυποσ Σθμαντικόσ αλλά εφκολα προςδιορίςιμοσ περιβαλλοντικόσ αντίκτυποσ Μζτριοσ περιβαλλοντικόσ αντίκτυποσ Ηδαληθά, ε ΔΠΔ ζα απνηεινχζε πξναπαηηνχκελν θαζνιηθά αιιά απηφ ζα ήηαλ θαη θνζηνβφξν θαη ρξνλνβφξν. Όπσο ζε πνιιέο ρψξεο, έηζη θαη ζηελ Διιάδα εθαξκφδεηαη έλαο ζπλδπαζκφο θξηηεξίσλ φπνπ πξψηα δηαρσξίδνληαη ηα έξγα ζε ηξεηο θαηεγνξίεο βάζεη θξηηεξίσλ αληίθηππνπ θαη έπεηηα ζε ππνθαηεγνξίεο θαη θνηλέο νκάδεο έξγσλ (ππάξρεη ζρεηηθή δεκνζηνπνηεκέλε ιίζηα ειέγρνπ), σο έλα βαζκφ, βάζεη ελφο θξηηεξίνπ νξηαθψλ ηηκψλ (ζπλήζσο κέγεζνο ή ηνπνζεζία) ψζηε λα αθνινπζεζεί ε αληίζηνηρε δηνηθεηηθή δηαδηθαζία. Σν screening φκσο απαηηεί κηα πην ζθαηξηθή θαη αληηθεηκεληθή πξνζέγγηζε, θάηη πνπ κπνξνχλ λα πξνζθέξνπλ νηθνλνκηθά κνληέια ηα νπνία πξνθξίλνπλ θαη θαηαηάζζνπλ έξγα κηαο ειάρηζηεο ηηκήο ηνπ αληηθεηκεληθνχ ζηφρνπ. ηα πιαίζηα ηεο ΔΠΔ, θαηνξζψλεηαη κε ηελ εθαξκνγή ζπλδεηηθψλ, δηαδεπθηηθψλ θαη αληηζηαζκηζηηθψλ θαλφλσλ ειέγρνπ φπνπ νη δπν πξψηεο θαηεγνξίεο αθνξνχλ θαηψηαηα φξηα ζπγθεθξηκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ ελψ ε ηειεπηαία ζηεξίδεηαη ζηελ αλαγθαηφηεηα ΔΠΔ. Οδεγφ βάζε ζηελ ζρεδίαζε κηαο δηαδηθαζίαο screening κπνξεί λα απνηειέζεη ν λ.3010/2002 φπνπ σο θξηηήξηα θαηάηαμεο ζεσξνχληαη ηα εμήο: 1. Δίδνο θαη κέγεζνο έξγνπ ή δξαζηεξηφηεηαο 2. Δίδνο θαη πνζφηεηα ξχπσλ πνπ εθπέκπνληαη Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 36

37 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ 3. Γπλαηφηεηα πξφιεςεο ξχπσλ 4. Κίλδπλνο ζνβαξνχ αηπρήκαηνο Σν screening κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ιαλζαζκέλεο επηινγέο φηαλ βαζίδνληαη ζε έλα κφλν ραξαθηεξηζηηθφ. Σα νηθνλνκηθά κνληέια φκσο κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε αζθαιείο επηινγέο βάζεη ελφο ηθαλνχ αξηζκνχ ραξαθηεξηζηηθψλ φπσο θπζηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ πξνηεηλφκελνπ έξγνπ αιιά θαη ζπλήζεηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο (γηα ηηο νπνίεο κηα αξρηθή εθηίκεζε είλαη εθηθηή). Έλα εξγαιείν νηθνλνκηθήο κεζνδνινγίαο ινηπφλ κπνξεί λα εθαξκνζηεί θαη ζην screening ελψ ηαπηφρξνλα κπνξεί λα απνηειέζεη θαη κηα πνιχ θαιή αξρή γηα ηα έξγα πνπ πξνθξίλνληαη γηα ΔΠΔ. Οη απαηηήζεηο γηα ηελ εθαξκνγή ηνπ ζηε δεκφζηα δηνίθεζε αθνξνχλ θπξίσο ηελ απινπνίεζε ησλ δηαδηθαζηψλ θαη ηελ θαηάξηηζε ηνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ θαζψο δελ ελέρεη ζεκαληηθφ θφζηνο πινπνίεζεο. ην Παξάξηεκα βξίζθεηαη έλαο θαηάινγνο ησλ ρσξψλ ηεο Δπξσπατθήο Έλσζεο θαη νη αληίζηνηρνη κεραληζκνί επηινγήο έξγσλ γηα ΔΠΔ. Δηθφλα 4.1 Δθφζνλ έρεη δηαπηζησζεί αλάγθε ΔΠΔ, επφκελν ζηάδην είλαη ην scoping, δειαδή ηα ρσξηθά θαη ελλνηνινγηθά φξηα αλάιπζεο θαη εθηίκεζεο πνπ ζα ραξαθηεξίζνπλ ηελ ΔΠΔ φπσο θαη ην πιαίζην ησλ επφκελσλ ελεξγεηψλ. Αλ θαη ε πεξηνρή κειέηεο ζπλήζσο πξνβιέπεηαη ζπκβαηηθά, δελ είλαη απνηειεζκαηηθφ λα εθαξκφδνληαη γεληθήο ηζρχνο πξνδηαγξαθέο γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηεο αιιά πξέπεη λα πξνθχπηεη θαηά πεξίπησζε, Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 37

38 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ κεηά απφ ζπλεθηηκήζεηο θαηαζηάζεσλ θαη παξαγφλησλ θαη λα δηεπξχλεηαη ή λα κεηψλεηαη αλαιφγσο ησλ πξαγκαηηθψλ δεδνκέλσλ (Βαβίδνο 2002). Σν scoping ζα πξέπεη λα δηαζθαιίδεη φηη φια ηα ζρεηηθά θαη ζεκαληηθά δεηήκαηα ζα εληνπηζηνχλ θαη ζα αληηκεησπηζηνχλ κε ηνλ θαηάιιειν ηξφπν ζηηο ΜΠΔ (Communities 2001). Ωο εθ ηνχηνπ, επηθεληξψλεηαη θπξίσο ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ επηπηψζεσλ πνπ πξέπεη λα αμηνινγεζνχλ θαζψο θαη πνηεο είλαη νη πην ζεκαληηθέο αιιά θαη ην επίπεδν ιεπηνκέξεηαο ησλ εξεπλψλ πνπ απαηηνχληαη, ηηο κεζφδνπο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα λα πξνβιέςνπλ ην κέγεζνο ησλ επηπηψζεσλ ζην πεξηβάιινλ θαη ηα θξηηήξηα βάζεη ησλ νπνίσλ ε ζεκαζία ησλ απνηειεζκάησλ ζα πξέπεη λα αμηνινγνχληαη. Πνιιέο δηαθνξεηηθέο ηερληθέο έρνπλ αλαπηπρζεί γηα ην scoping κε βαζηθφηεξεο ηηο ιίζηεο ειέγρνπ θαη ηηο κήηξεο, ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θαη ζηηο ΜΠΔ. Οη εξγαζίεο ηνπ scoping είλαη θνηλέο, σο έλα βαζκφ, κε εθείλεο ησλ ΜΠΔ αιιά απαξαίηεηεο δεδνκέλνπ φηη απαηηνχληαη απνθάζεηο πξηλ νπνηαδήπνηε ΜΠΔ. 4.2 Πξνζδηνξηζκόο ζεκαληηθώλ επηπηώζεσλ Δθφζνλ έρεη νινθιεξσζεί θαη ην scoping, δηελεξγείηαη ε ΜΠΔ φπνπ εμεηάδνληαη θαη πνζνηηθνπνηνχληαη νη επηπηψζεηο ηνπ έξγνπ ζην πεξηβάιινλ φπσο θαη γηα ηηο ελαιιαθηηθέο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο κεδεληθήο ιχζεο. Βαζηθέο ηερληθέο εθηίκεζεο επηπηψζεσλ είλαη νη γλψκεο εηδηθψλ, νη θαηάινγνη επηπηψζεσλ, ε ηερληθή ησλ overlays, νη κήηξεο θαη ηα δίθηπα. Οη γλψκεο ησλ εηδηθψλ θαη νη θαηάινγνη επηπηψζεσλ πξνθχπηνπλ απφ ηελ εκπεηξία αιιά, αλ θαη απνηεινχλ κηα ζρεηηθά άκεζε θαη νηθνλνκηθή ιχζε, ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο είλαη πνηνηηθά θαη ππνθεηκεληθά νπφηε είλαη πην θαηάιιειε ε ρξήζε ηνπο ζπκπιεξσκαηηθά ζηηο ΜΠΔ φπσο θαη ζηα ζηάδηα ησλ screening θαη scoping θαζψο δελ πξνζθέξνπλ ηελ απαηηνχκελε δπλαηφηεηα ηεξάξρεζεο. Ζ ηερληθή ησλ overlays βαζίδεηαη ζηελ επηθάιπςε δηαθφξσλ ραξηψλ κε φια ηα απαξαίηεηα πεξηβαιινληηθά ζηνηρεία. Αλ θαη είλαη πνιχ παξαζηαηηθή, δελ πξνζδηνξίδεη ηηο ζπγθεθξηκέλεο επηπηψζεηο θαη δελ ηηο ζπζρεηίδεη κε ηηο δξαζηεξηφηεηεο ελψ επίζεο δελ κπνξεί λα ζπκπεξηιάβεη θνηλσληθννηθνλνκηθέο επηπηψζεηο. Οη κήηξεο επηπηψζεσλ απνηεινχλ δηζδηάζηαηεο απεηθνλίζεηο ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ επηπηψζεσλ (φπσο είδνο θαη έληαζε) κε πην ραξαθηεξηζηηθέο ηηο κήηξεο Leopold, δηαζηάζεσλ 88 (ηνκείο πεξηβάιινληνο) επί 100 (δξάζεηο ηνπ έξγνπ πνπ επηθέξνπλ επηπηψζεηο), κε κηα 10βάζκηα θιίκαθα (-10 έσο +10) αιιά νη βαζκνινγίεο ηνπο είλαη απζαίξεηεο θαη δελ πξνζθέξνληαη γηα πνζνηηθνπνίεζε, έρνπλ έλα ζρεηηθά ζηαηηθφ ραξαθηήξα θαη δελ Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 38

39 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ εμεηάδνληαη έκκεζεο θαη δεπηεξνγελείο επηπηψζεηο (σζηφζν ππάξρεη ε κήηξα αιιειεπίδξαζεο ζπληειεζηψλ, κηα δηεπξπκέλε κήηξα επηπηψζεσλ φπνπ αλαθέξνληαη θαη νη δεπηεξνγελείο επηπηψζεηο). Σα δίθηπα απνηππψλνπλ ζε εληαίν δηάγξακκα ηε ξνή επηπηψζεσλ δξαζηεξηνηήησλ, απφ ηηο πξσηνγελείο επηπηψζεηο ηνπο ζηηο δεπηεξνγελείο θαη ζηηο φιν θαη πην έκκεζεο. Δπηηξέπεηαη έηζη ε απεηθφληζε ηεο πιήξνπο δηαδξνκήο επηπηψζεσλ, ζπλππνινγίδνληαο θαη ηα κέηξα πξνζηαζίαο. Με ηηο παξαπάλσ ηερληθέο εθηίκεζεο πξνζδηνξίδνληαη νη πηζαλέο επηπηψζεηο πνπ κπνξεί λα έρεη έλα έξγν ζην πεξηβάιινλ θαη πνζνηηθνπνηνχληαη κέζσ θαηάιιεισλ εκπεηξηθψλ κεηξήζεσλ. εηξά έρεη ε ηεξάξρεζή ηνπο ψζηε λα δηαθξηζνχλ νη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο απφ ηηο απιέο δηαηαξαρέο. Όκσο απηφ απνδεηθλχεηαη εμαηξεηηθά δχζθνιν θαζψο απηέο δελ έρνπλ πνζνηηθνπνηεζεί ζε κηα θνηλή βάζε. Έρνπλ αλαπηπρζεί ηερληθέο, φπσο ην πεξηβαιινληηθφ ζχζηεκα αμηνιφγεζεο, ε ηερληθή ησλ ηζνινγηζκψλ πξνγξακκαηηζκνχ ή ε κήηξα επίηεπμεο ζηφρσλ, πνπ επηρεηξνχλ λα κεηαηξέςνπλ φιεο ηηο εκπεηξηθέο θιίκαθεο κέηξεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ ζε κηα εληαία θιίκαθα, δίλνληαο ζρεηηθά βάξε ζηηο εκπεηξηθέο κεηξήζεηο ψζηε λα πξνθχςεη κηα πεξηβαιινληηθή αμηνιφγεζε ηνπ ππφ εμέηαζε έξγνπ. Ωζηφζν, απηφ ην εμαρζέλ κέηξν πεξηβαιινληηθήο αμηνιφγεζεο, αλ θαη ζρεηηθά εχθνιν ζηνλ ππνινγηζκφ (εθφζνλ είλαη δηαζέζηκα φια ηα απαξαίηεηα ζηνηρεία), είλαη εχρξεζην ζε πεξηνξηζκέλν βαζκφ ζηελ ΔΠΔ, αλ ιάβνπκε ππφςε καο φηη ε ΔΠΔ αθνξά θαη ηηο θνηλσληθννηθνλνκηθέο επηπηψζεηο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε ΔΠΔ πνπ έρεη ελζσκαηψζεη απνηειεζκαηηθά ηελ νηθνλνκηθή απνηίκεζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ κπνξεί λα πξνζθέξεη ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα ηφζν ζηελ αμηνιφγεζε ελφο έξγνπ φζν θαη ζε επξχηεξα πεδία, κεξηθά εθ ησλ νπνίσλ ζα αλαιπζνχλ ζε επφκελα θεθάιαηα. Έρνληαο σο απψηεξν ζηφρν ηελ αεηθφξν αλάπηπμε, απνδεηάηαη ε ηζνξξνπία κεηαμχ ρξήζεο ηνπ πεξηβάιινληνο γηα ηελ παξαγσγή αγαζψλ θαη ηεο δηαηήξεζήο ηνπ ζηε θπζηθή ηνπ κνξθή ή, κε άιια ιφγηα, κεηαμχ ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ε ΔΠΔ θαιείηαη λα ζπκπεξάλεη ην αλ έλα έξγν ηθαλνπνηεί απηφλ ηνλ απψηεξν ζηφρν. 4.3 Οηθνλνκηθή απνηίκεζε επηπηώζεσλ Ζ θαηαιιειφηεηα κηαο κεζφδνπ νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο εμαξηάηαη απφ ζπγθεθξηκέλνπο παξάγνληεο φπσο πεξηγξάθεθε ζην πξνεγνχκελν θεθάιαην. Όκσο, θαηά ηε δηελέξγεηα κηαο ΜΠΔ, πξνθχπηνπλ θαη πξφζζεηνη ηερληθνί πεξηνξηζκνί νη νπνίνη πξέπεη λα ιεθζνχλ θαηά ηελ επηινγή κεζφδνπ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 39

40 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ Πξνθεηκέλνπ λα πξνβνχκε ζε νηθνλνκηθή απνηίκεζε, θάπνηεο κέζνδνη απαηηνχλ εκπεηξηθά ζηνηρεία βάζεη ησλ νπνίσλ ζα παξαρζνχλ θαη νη αληίζηνηρεο νηθνλνκηθέο αμίεο (Βαβίδνο 1998). Τπάξρνπλ φκσο δηαθνξεηηθέο θαηεγνξίεο εκπεηξηθψλ ζηνηρείσλ σο πξνο ηνλ ηξφπν κέηξεζήο ηνπο, φπσο θαίλεηαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα, νπφηε θαη επηιέγεηαη κηα αληίζηνηρα θαηάιιειε κέζνδνο. Πίνακασ 3: Κλίμακεσ μζτρηςησ ςτοιχείων και μζθοδοι αποτίμηςησ Κλίμακα Περιγραφή Παραδείγματα Ονομαςτικζσ (nominal) Διατεταγμζνεσ (ordinal) Σα αληηθείκελα θαηαηάζζνληαη κε θαζαξά πνηνηηθά θξηηήξηα. Γελ ππάξρνπλ έλλνηεο δηάηαμεο θαη δηαθνξάο. Σα αληηθείκελα θαηαηάζζνληαη ζχκθσλα κε αχμεζε θαη κείσζε θάπνηαο κε κεηξήζηκεο ηδηφηεηάο ηνπο Ολνκαζηηθνί θαηάινγνη ηχπσλ εδάθνπο, βαζηθψλ εηδψλ ρισξίδαο, παλίδαο θά Κξχν - Υιηαξφ - Θεξκφ - Καπηφ (ηδηφηεηα: ε πεξηερφκελε ζεξκφηεηά ηνπο) ή κηθξέο - κέηξηεο - κεγάιεο - πνιχ κεγάιεο (ηδηφηεηα: κέγεζνο) Διαφοράσ (interval) Όηαλ εθηφο απφ ηελ θαηάηαμε, κπνξεί λα πξνζδηνξηζζεί θαη απφζηαζε κεηαμχ δπν θαηεγνξηψλ Υξφλνο, ζεξκνθξαζία Αναλογικζσ (Ratio) Αλ ππάξρεη ε έλλνηα ηεο αλαινγηθφηεηαο ησλ ηηκψλ εθηφο ησλ ηδηνηήησλ δηάηαμεο θαη δηαθνξάο Ύςνο, βάξνο, δχλακε Λακβάλνληαο ππφςε φηη επφκελε ελέξγεηα είλαη ε ηεξάξρεζε ησλ ελαιιαθηηθψλ, γίλεηαη εκθαλέο φηη απηφ ζα πξέπεη λα γίλεη ζε κηα θνηλή βάζε αμηνιφγεζεο θαζψο νη αλφκνηεο κνλάδεο κέηξεζεο ησλ επηπηψζεσλ απνηεινχλ έλα αλππέξβιεην εκπφδην ζηελ επηινγή ελαιιαθηηθήο. Ζ λνκηζκαηηθή κνλάδα είλαη ε πιένλ θαηάιιειε ράξε ζηηο δηαζέζηκεο κεζφδνπο νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο. Οκνίσο ινηπφλ κε ηελ πεξίπησζε ηεο πνηθηινκνξθίαο ησλ δεδνκέλσλ, αλάινγα κε ην είδνο ησλ επηπηψζεσλ ππάξρεη ε αληίζηνηρε/εο θαηάιιειε/εο κέζνδνη. Ζ θαηαιιειφηεηα, ινηπφλ, απνξξέεη απφ ηελ εκπεηξία ηεο εθαξκνγήο ησλ κεζφδσλ θαη εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηα απαηηνχκελα ζηνηρεία γηα ην είδνο ησλ επηπηψζεσλ θαη ην είδνο ησλ ζηνηρείσλ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 40

41 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ 4.4 Αληηκεηώπηζε θαη παξαθνινύζεζε επηπηώζεσλ Βαζηθή ελφηεηα ηεο ΜΠΔ είλαη ηα πξνηεηλφκελα επαλνξζσηηθά κέηξα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ εθηηκψκελσλ επηπηψζεσλ θαη ηα νπνία απνηεινχλ ηκήκα ησλ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ. πγθεθξηκέλα, επηιέγνληαη νη βέιηηζηεο δηαζέζηκεο ηερληθέο, φπσο νξίδνληαη ιακβάλνληαο ππφςε ην θφζηνο θαη φθεινο θαζψο θαη ην θαηά πφζν ζπκβάιινπλ ζηνλ θαζνξηζκφ νξηαθψλ ηηκψλ εθπνκπήο πξνο απνθπγή ή ηνπιάρηζηνλ ζηε γεληθή κείσζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ. Ζ αμηνιφγεζε ηνπ απνηειέζκαηφο ηνπο ζα πξέπεη λα γίλεηαη κε ηελ ίδηα κεζνδνινγία πνπ εθαξκφζηεθε θαηά ηελ απνηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ. Δπνκέλσο, πέξα απφ ην θφζηνο ιήςεο ησλ κέηξσλ (πρ εγθαηάζηαζε αληηξξππαληηθψλ ηερλνινγηψλ θ.ν.θ.), απνηηκάηαη ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο θαη ην απνηέιεζκά ηνπο. Όκσο κηα ΜΠΔ δελ πεξηνξίδεηαη ζηε ρξνληθή πεξίνδν ηεο ζπγγξαθήο ηεο αιιά αλαθέξεηαη ζε έλα ζπγθεθξηκέλν ρξνληθφ πιαίζην αλάιπζεο (φπσο πξνθχπηεη θη απφ ην ζηάδην ηνπ scoping). Απαηηείηαη ινηπφλ έλαο κεραληζκφο παξαθνινχζεζεο ηεο εμέιημεο ησλ επηπηψζεσλ αιιά θαη ηεο απνδνηηθφηεηαο ησλ ιεθζέλησλ κέηξσλ πξφιεςεο ψζηε λα θαηαζηεί εθηθηή ε έγθαηξε δηαρείξηζή ηνπο θαη λα εθηηκεζεί ε αλαγθαηφηεηα ιήςεο επηπξφζζεησλ κέηξσλ (Βαβίδνο 2002). Ο κεραληζκφο απηφο, γλσζηφο σο monitoring, βαζίδεηαη ζηε ζχγθξηζε ηεο θαηάζηαζεο πξηλ θαη κεηά ην έξγν, κέζσ κεηξήζεσλ θαη πξαγκαηηθψλ ζηνηρείσλ έλαληη ησλ αξρηθψλ εθηηκήζεσλ. Όκσο νη πεξηνξηζκνί ζε ρξφλν, εμνπιηζκφ θαη νηθνλνκηθνχο πφξνπο γηα ηελ παξαθνινχζεζε ησλ επηπηψζεσλ δεκηνπξγνχλ ηελ αλάγθε γηα έλα ξεαιηζηηθφ πξφγξακκα. Ωο εθ ηνχηνπ, ν κεραληζκφο ηνπ monitoring πξέπεη λα αθνξά ζπγθεθξηκέλεο ζεκαληηθέο επηπηψζεηο, λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ζπλέπεηα θαη δπλαηφηεηα επαλεηιεκκέλεο εθαξκνγήο αιιά θαη λα έρεη έλα νηνλεί πξνιεπηηθφ ξφιν ψζηε λα είλαη εχινγν ην θφζηνο παξαθνινχζεζεο θαη λα παξάγνληαη έγθαηξα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα. Σν θφζηνο παξαθνινχζεζεο κπνξεί λα πνηθίιιεη ζεκαληηθά αλάινγα κε ην έξγν, ηελ ηνπνζεζία θαη ηηο δπλεηηθέο επηπηψζεηο θαζψο φζν κεγαιχηεξν ην επίπεδν ηεο αβεβαηφηεηαο ζρεηηθά κε ηηο επηπηψζεηο, ηφζν πςειφηεξν ην θφζηνο παξαθνινχζεζεο. Ωζηφζν, ην θφζηνο κπνξεί λα αληηζηαζκηζηεί απφ ηα νθέιε πνπ θέξλεη ε παξαθνινχζεζε φπσο ε άκεζε εμνηθνλφκεζε ιφγσ έγθαηξεο δξάζεο γηα ηελ αληηκεηψπηζε απξφβιεπησλ εμειίμεσλ. Έλα εξψηεκα απνηειεί ην θαηά πφζν κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο ησλ επηπηψζεσλ ζε έλα κεραληζκφ monitoring. Πξάγκαηη, κηα κέζνδνο ζα θξηζεί θαηάιιειε εθφζνλ παξάγεη απνηειέζκαηα ζπλππνινγίδνληαο θαη ηε ρξνληθή ζπληζηψζα ελψ ηαπηφρξνλα ην θφζηνο ηεο δελ είλαη απαγνξεπηηθφ. ε απηφ ην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 41

42 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ πιαίζην, κέζνδνη πνπ βαζίδνληαη ζε έξεπλεο θαη ρξήζε εξσηεκαηνινγίσλ (φπσο ε κέζνδνο ηνπ ηαμηδησηηθνχ θφζηνπο) θξίλνληαη θνζηνβφξεο θαη ρξνλνβφξεο ελψ, αληηζέησο, πην επέιηθηεο ζεσξνχληαη κέζνδνη πνπ βαζίδνληαη ζε αμηφπηζηα ζχλνια δεδνκέλσλ θαη κπνξνχλ εχθνια λα πξνζαξκφζνπλ ηα ζπκπεξάζκαηά ηνπο ζε ρξνλνζεηξέο δεδνκέλσλ (φπσο ε κέζνδνο ηεο έκκεζεο ηηκνιφγεζεο). Βαζηθφ ζηνηρείν ηεο δηαρείξηζεο έξγνπ (project management) είλαη, κεηαμχ άιισλ, ε παξαθνινχζεζε ηνπ θφζηνπο θαζψο θαη ησλ φπνησλ απνθιίζεσλ απφ ηελ αξρηθή εθηίκεζε, ζέηνληαο ην καθξνπξφζεζκν ζηφρν λα απνπνηεζεί ε ΔΠΔ ηνπ «παξαδνζηαθά εγθξηηηθνχ» ραξαθηήξα ηεο θαη λα απνηειέζεη έλα ζεκαληηθφ κεραληζκφ πξφιεςεο θαζ φιε ηε δηάξθεηα δηαρείξηζεο ελφο έξγνπ, πξνγξάκκαηνο ή δξαζηεξηφηεηαο. Απφ δηνηθεηηθή άπνςε, γηα ην κεραληζκφ monitoring απαηηνχληαη αλζξψπηλν δπλακηθφ, εμνπιηζκφο θαη ρξφλνο θαζψο, σο πφξνη, ζα είλαη δεζκεπκέλνη θαζ φιε ηε θχθιν δσήο ηνπ έξγνπ. Ζ ζπγθέληξσζε φκσο ησλ ππνρξεψζεσλ monitoring ζε έλα θνξέα κπνξεί λα απνδεηρζεί ζπκθέξνπζα ιφγσ εθκεηάιιεπζεο νηθνλνκηψλ θιίκαθαο αληί ηεο ad hoc δεκηνπξγίαο κεραληζκνχ. Δπηπξφζζεηα, ην monitoring πξνζθέξεη ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα φζνλ αθνξά ηε ρξήζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πφξσλ ζε ζρέζε κε ην ηδηνθηεζηαθφ θαζεζηψο ηνπο έηζη ψζηε λα ζπγθξαηείηαη ε αιφγηζηε ρξήζε ησλ ειεχζεξσλ πφξσλ, λα επηδηψθεηαη ε ηζνξξνπία κεηαμχ ρξήζεο θαη πξνζηαζίαο ηνπ πεξηβάιινληνο ζηελ πεξίπησζε πφξσλ αηνκηθήο ή θνηλήο ηδηνθηεζίαο θαη λα δηεπθνιχλεηαη ε δηαπίζησζε ακέιεηαο ή δφινπ, θαηά ηε ρξήζε ησλ πφξσλ, ζε πεξίπησζε δεκίαο θαη αίηεζεο ζρεηηθήο απνδεκίσζεο. 4.5 Θεξάξρεζε ελαιιαθηηθώλ ιύζεσλ θαη επηινγή Ζ ΔΠΔ δελ νξίδεη κφλε ηελ ηειηθά επηιερζείζα ιχζε αιιά απφ θνηλνχ κε νηθνλνκηθέο, ηερληθέο θαη άιιεο κειέηεο. Ωο εθ ηνχηνπ, ε απφθαζε πνπ ιακβάλεηαη έρεη θπξίσο πνιηηηθφ ραξαθηήξα θαη κπνξεί λα κελ είλαη ε βέιηηζηε επηινγή γηα ην πεξηβάιινλ θαζψο νη πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο ελφο έξγνπ ζα πξέπεη λα ζηαζκίδνληαη ζε ζρέζε κε νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη άιια δεηήκαηα. Ζ δηαηήξεζε ησλ ηζνξξνπηψλ κεηαμχ απηψλ ησλ δεηεκάησλ απνηειεί ην επίθεληξν ηεο ιήςεο απνθάζεσλ θαη, ζπλήζσο, ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα έρνπλ κηθξφηεξν βάξνο. Έρεη κεγάιε ζεκαζία ινηπφλ ε κέζνδνο ηεξάξρεζεο ησλ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ θαη ε επηινγή ηεο βέιηηζηεο νχησο ψζηε ε ΔΠΔ λα κελ παξαγθσλίδεηαη αιιά λα παίδεη ξφιν θιεηδί ζηε ιήςε απνθάζεσλ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 42

43 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ Κιαζζηθέο κέζνδνη Ζ αμηνιφγεζε επελδχζεσλ αλέθαζελ βαζηδφηαλ ζηελ αλάιπζε θφζηνπονθέινπο (Cost-Benefit Analysis - CBA) ε νπνία ζπρλά ηαπηίδεηαη κε ηε ρξεκαηννηθνλνκηθή αλάιπζε. Ζ ηειεπηαία ιακβάλεη ππφςε πξαγκαηηθέο δαπάλεο θαη έζνδα θαη ηεξαξρεί επηινγέο κέζσ θπξίσο ησλ κεζφδσλ ηεο θαζαξήο παξνχζαο αμίαο θαη ηνπ εζσηεξηθνχ βαζκνχ απφδνζεο, Θεσξεηηθά, γηα ακνηβαία απνθιεηφκελα έξγα, απηφ κε ηελ πςειφηεξε θαζαξή παξνχζα αμία ή ηνλ πςειφηεξν εζσηεξηθφ βαζκφ απφδνζεο ζα έρεη ην κεγαιχηεξν θνηλσληθφ φθεινο θαη ζα πξέπεη ζπλεπψο λα εγθξηζεί. ηελ πεξίπησζε φκσο ηεο ΔΠΔ κηα ρξεκαηννηθνλνκηθή αλάιπζε δελ αξθεί θαζψο ε αμηνιφγεζε έξγσλ, πξνγξακκάησλ ή δξαζηεξηνηήησλ αθνξά ην ζχλνιν ηεο θνηλσλίαο νπφηε απαηηείηαη κηα θνηλσληθή CBA φπνπ ηα θξηηήξηα αμηνιφγεζεο ζα ιακβάλνπλ ππφςε ηηο ηηκέο ηεο αγνξάο αιιά θαη ηηο εμσηεξηθέο νηθνλνκίεο, δειαδή θφζηε θαη νθέιε πνπ δελ απνηηκψληαη κε ην ζπκβαηηθφ κεραληζκφ ηεο αγνξάο. Μηα θνηλσληθή CBA ζπλερίδεη απφ εθεί φπνπ θαηέιεμε ε ρξεκαηννηθνλνκηθή αλάιπζε πξνβαίλνληαο ζε ηπρφλ δεκνζηνλνκηθέο δηνξζψζεηο θαη ζηελ πιένλ θξίζηκε ελζσκάησζε ησλ εμσηεξηθψλ επηδξάζεσλ γηα ηελ νπνία επηζηξαηεχνληαη νη κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ. Καζψο ε CBA βαζίδεηαη ζηε λνκηζκαηηθή απνηίκεζε ησλ επηπηψζεσλ θαη ην βάξνο δίλεηαη ζηελ νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα, γίλεηαη εκθαλήο ε ζπνπδαηφηεηα ηεο νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζηνηρείσλ, εηδηθά φηαλ ε βαζηθή θξηηηθή ηεο CBA αθνξά ηελ αδπλακία απνηίκεζεο ζεκαληηθψλ ζηνηρείσλ θφζηνπο θαη νθέινπο έξγσλ πνπ αθνξνχλ θπζηθνχο πφξνπο, πεξηβαιινληηθά αγαζά θαη ππεξεζίεο αιιά θαη έξγσλ κε κεγάιεο πεξηφδνπο πξνγξακκαηηζκνχ ή κε κε αλαζηξέςηκεο επηπηψζεηο. Παξ φια απηά, παξακέλνπλ εγγελείο αδπλακίεο ηεο φπσο ε αδπλακία ρξήζεο κε κεηξήζηκσλ δεδνκέλσλ, ζηάζκηζεο ησλ ζεκαληηθψλ κεηαβιεηψλ θαη εθαξκνγήο ηεο ζε έλα δπλακηθφ πιαίζην Μέζνδνο πνιπθξηηεξηαθήο αλάιπζεο Ζ CBA απνηειεί κηα ζρεηηθά κνλνδηάζηαηε αλάιπζε θαζψο έρεη σο κνλαδηθφ θξηηήξην ηελ νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα. Όκσο έηζη αγλνείηαη ε πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο ιήςεο απνθάζεσλ θαη ηνπ ζπζηήκαηνο πξνηηκήζεσλ θαη αμηψλ, ην νπνίν ζπλεηδεηά ή αζπλείδεηα ρξεζηκνπνηεί ν ιήπηεο απνθάζεσλ. Πέξα απφ ηελ νηθνλνκηθή απνδνηηθφηεηα ελφο έξγνπ, ππάξρνπλ θξηηήξηα επηινγήο ηα νπνία ελδερνκέλσο δελ κπνξνχλ λα απνηηκεζνχλ ζε λνκηζκαηηθή κνλάδα (φπσο ε θέξνπζα ηθαλφηεηα ελφο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 43

44 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ νηθνζπζηήκαηνο, ηα φξηα απηνξξχζκηζήο ηνπ, ν θίλδπλνο κε αλαζηξεςηκφηεηαο ησλ επηπηψζεσλ, δηαηήξεζε ηνπηθήο ηαπηφηεηαο), κεηαβιεηέο πνπ κπνξνχλ λα πνζνηηθνπνηεζνχλ αιιά κε κηθξφ βαζκφ αθξίβεηαο θαη βάζεη ππνθεηκεληθψλ εθηηκήζεσλ, θπξίσο, θαζψο νη κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο θξίλνληαη αθαηάιιειεο. Οπζηαζηηθά, ην πξφβιεκα πνπ θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη ε πνιπθξηηεξηαθή κέζνδνο έρεη έλα νξηζκέλν αξηζκφ ελαιιαθηηθψλ ιχζεσλ κε ηε θάζε κία λα απνδίδεηαη κέζσ πνιιαπιψλ θξηηεξίσλ. Σα θξηηήξηα απηά αθνξνχλ ηφζν πνζνηηθέο φζν θαη πνηνηηθέο κεηαβιεηέο, ζεκαληηθφ πιενλέθηεκα έλαληη ηεο CBA. Έηζη, κεηαβιεηέο πνπ κπνξνχλ λα πνζνηηθνπνηεζνχλ εηζέξρνληαη σο ηέηνηεο ζηελ αλάιπζε θαη ζηαζκίδνληαη αλάινγα κε ηε ζεκαληηθφηεηά ηνπο ή ηελ αμηνπηζηία ηεο κεζφδνπ εθηίκεζήο ηνπο (Μαλνχξεο, Γηνχηζνπ et al. 2005) ελψ νη πνηνηηθέο κεηαβιεηέο δελ αγλννχληαη αιιά ζπλεθηηκψληαη κέζσ ππνθεηκεληθψλ κεζφδσλ πνπ ππνβνεζνχλ ηελ πνιπθξηηεξηαθή αλάιπζε. Γεληθά, παξ φιν πνπ αληηκεησπίδεη ηηο αδπλακίεο ηεο CBA, πξνζθξνχεη ζηελ αδπλακία απνηειεζκαηηθήο ζρεκαηνπνίεζεο ελφο κνληέινπ ιφγσ, θπξίσο, ειιηπνχο πιεξνθφξεζεο. Πξάγκαηη, ζε κηα ΔΠΔ ππάξρεη πεξηνξηζκέλε πιεξνθφξεζε ζρεηηθά κε ηηο ηδηφηεηεο ησλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ πνπ πξνέξρνληαη απφ ην πεξηβάιινλ θαζψο θαη ησλ ζρέζεσλ κεηαμχ ηνπο νπφηε πξέπεη λα γίλεη απνδεθηφ φηη ε φπνηα παξαγφκελε ζπλάξηεζε ηεο πνιπθξηηεξηαθήο αλάιπζεο πηζαλφηαηα ζα πεξηγξάθεη κφλν κεξηθψο ην ππφ εμέηαζε δήηεκα πζηεκηθή κέζνδνο Ζ ζπζηεκηθή ζθέςε ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε κειέηε θαηαζηάζεσλ μεθηλψληαο απφ ηε δφκεζε ηνπ πξνβιήκαηνο, κέζσ θαηάιιεισλ αμηνινγήζεσλ, γηα λα θηάζεη ζηελ επηινγή θαη εθαξκνγή ηεο πξνθξηζείζαο ιχζεο. Απαηηεί ζαθή πξνζδηνξηζκφ ηεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ παξακέηξσλ πνπ αιιειεπηδξνχλ θαη θαηαλφεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπ ζπζηήκαηνο ζην ζχλνιφ ηνπ. Ο αθαηξεηηθφο πξνζδηνξηζκφο ηνπ πξνβιήκαηνο γίλεηαη εηο βάξνο ηεο ξεαιηζηηθφηεηαο κε απνηέιεζκα λα κεηαηξέπεηαη ζε γξίθν ε δπλαηφηεηα ρξήζεο πνζνηηθψλ ή πνηνηηθψλ κνληέισλ. ε απηφ ην πιαίζην, ηα νηθνλνκηθά εξγαιεία ηεο ΔΠΔ, ησλ νπνίσλ ε απνηειεζκαηηθφηεηα εμαξηάηαη άκεζα απφ ην αλ είλαη άξηηα ε δφκεζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη ηειηθά απφ ηελ ίδηα πξνζέγγηζε ηεο έλλνηαο «ζπζηήκαηνο», ζπκβάιινπλ ζηε ζρεκαηνπνίεζε ηνπ ζπζηήκαηνο κέζσ ηεο αλάπηπμεο καζεκαηηθψλ Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 44

45 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ εμηζψζεσλ θαη ηεο πνζνηηθνπνίεζεο ησλ παξακέηξσλ ηνπ κνληέινπ. Δηδνπνηφο δηαθνξά κε ηελ πνιπθξηηεξηαθή αλάιπζε θαη ηε CBA είλαη φηη επηδηψθεη κηα βαζχηεξε θαηαλφεζε ηνπ πξνβιήκαηνο θαη επηηπγράλεη κηα πην νπζηαζηηθή θαηαγξαθή ησλ ζρέζεσλ θαη αιιειεμαξηήζεσλ εληφο ηνπ ζπζηήκαηνο Αλάιπζε απνθάζεσλ ε έλα πεξηβάιινλ αβεβαηφηεηαο θαη ξίζθνπ, ε αλάιπζε απνθάζεσλ αλαδεηθλχεηαη σο κηα θαηάιιειε κέζνδνο επηινγήο ιχζεο απφ έλα ζχλνιν ελαιιαθηηθψλ. πλδέεηαη ζηελά κε ηε ζεσξία ηεο ρξεζηκφηεηαο θαζψο κηα απφθαζε δε ιακβάλεηαη κφλν κε βάζε ην αλακελφκελν φθεινο αιιά θαη ηελ εθηηκψκελε ρξεζηκφηεηα (ή απψιεηα ρξεζηκφηεηαο). ε απηφ ην πιαίζην, πξνζθέξεη ηε δπλαηφηεηα εθηίκεζεο φρη κφλν ησλ δπλεηηθψλ νθειψλ αιιά θαη πηζαλψλ δεκηψλ, κεηξήζηκσλ θαη κε κεηξήζηκσλ, πξνεξρφκελσλ απφ αζηνρία ησλ αλαιχζεσλ. Πξνθεηκέλνπ λα κελ παξακεινχληαη νη πνηνηηθέο παξάκεηξνη (ιφγσ ηεο δχζθνιεο πνζνηηθνπνίεζήο ηνπο), βαζηθή πξνζέγγηζε είλαη λα πνζνηηθνπνηεζνχλ κε θάπνηνλ ηξφπν (ζηελ πεξίπησζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ ρξεζηκεχνπλ νη πξνπεξηγξαθζείζεο κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο) θαη λα αμηνινγεζνχλ θαλνληθά απφ ηε ρξεζηκνπνηνχκελε κέζνδν πνπ ππνβνεζά ηε ιήςε ηεο απφθαζεο. Οπζηαζηηθά, ελζσκαηψλνληαη απνηειεζκαηηθφηεξα ζηε ιήςε απνθάζεσλ ην αμηαθφ ζχζηεκα ηνπ απνθαζίδνληα, ν παξάγνληαο ηεο αβεβαηφηεηαο θαη ε πηζαλφηεηα αζηνρίαο ελψ, παξάιιεια, ηίζεληαη κεηξήζηκνη ζηφρνη νη νπνίνη, ζηελ πεξίπησζε ηεο ΔΠΔ, αθνξνχλ, θπξίσο, ην πεξηβαιινληηθφ φθεινο θαη θφζηνο ελφο έξγνπ Τειηθά ζπκπεξάζκαηα Αλαιχζεθε κηα δενληνινγηθή πξνζέγγηζε ζηελ ΔΠΔ βάζεη ηεο ελζσκάησζεο κεζφδσλ νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο ζηηο ππάξρνπζεο ηερληθέο θαζψο θαη εξγαιείσλ ηεο νηθνλνκηθήο κεζνδνινγίαο γεληθφηεξα. Υξεζηκνπνηείηαη ν φξνο «δενληνινγηθή» θαζψο ζηνλ ειιεληθφ ρψξν δελ έρνπλ σξηκάζεη αξθεηά νη ζπλζήθεο ψζηε λα εθαξκνζζεί πιήξσο κηα ΔΠΔ. ηελ εηθφλα 4.2 ζπλνςίδνληαη ηα πξνπεξηγξαθζέληα ζρεηηθά κε ηελ πξνζέγγηζε ηεο ΔΠΔ απφ ηελ νπηηθή γσλία ηεο νηθνλνκηθήο επηζηήκεο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 45

46 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία ΔΠΔ Δηθφλα 4.2 Έσο θαη ζήκεξα, ε ΔΠΔ, θαη πην ραξαθηεξηζηηθά, νη ΜΠΔ πεξηνξίδνληαη ζην λα ηθαλνπνηνχλ ηηο δπζιεηηνπξγηθέο δηνηθεηηθέο δηαδηθαζίεο ζηηο νπνίεο εληάζζνληαη, ρσξίο λα ππάξρεη έλαο ζαθήο ξεμηθέιεπζνο πξνζαλαηνιηζκφο πνπ λα ζπκβαδίδεη κε ηε δηεζλή ηάζε. Απνηέιεζκα απηήο ηεο ζηαζηκφηεηαο ζην πεδίν ηεο ΔΠΔ είλαη λα παγηψλεηαη ν παξσρεκέλνο θαη, ζπρλά πξφρεηξνο, ραξαθηήξαο ηεο θαη απιά λα αλαπαξάγνληαη ειιηπείο θαη πνηθηιφκνξθεο κειέηεο. ην Κεθάιαην απηφ έγηλε κηα πξνζπάζεηα λα αλαδεηρζεί ε νηθνλνκηθή δηάζηαζε ζηελ ήδε ππάξρνπζα δνκή ηεο ΔΠΔ φπσο θαη λα πξνσζεζεί ε πηνζέηεζε ζχγρξνλσλ νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ φπσο νη κέζνδνη νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ απνζθνπψληαο ζε κηα πεξηζζφηεξν δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε ηεο ΔΠΔ αιιά θαη ζηελ ελίζρπζε ηνπ πξνιεπηηθνχ ξφινπ ηεο. Ζ πξνπεξηγξαθζείζα κεζνδνινγία κηαο ΔΠΔ δελ ρξεζηκεχεη φκσο κφλν ζηελ εμέηαζε ελφο έξγνπ, πξνγξάκκαηνο ή δξαζηεξηφηεηαο αιιά κπνξεί λα απνηειέζεη βάζε πιεξνθφξεζεο θαη πξφηππν ηξφπν ζθέςεο θαη ζε άιια δεηήκαηα. ηα επφκελα δπν θεθάιαηα εμεηάδνληαη δπν ηέηνηα δεηήκαηα: ε πεξηβαιινληηθή δεκία θαη ε επηρεηξεκαηηθή ιεηηνπξγία. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 46

47 Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξ/θήο δεκίαο Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξηβαιινληηθήο δεκίαο 5.1 Εηζαγσγηθέο έλλνηεο Βάζεη ηεο νδεγίαο 2004/35/ΔΚ, σο "πεξηβαιινληηθή δεκία" λνείηαη ε δεκία πξνζηαηεπφκελσλ εηδψλ θαη θπζηθψλ νηθνηφπσλ, ησλ πδάησλ θαη ηνπ εδάθνπο φπνπ δεκία λνείηαη «ε κεηξήζηκε δπζκελήο κεηαβνιή θπζηθνχ πφξνπ ή ε κεηξήζηκε ππνβάζκηζε ππεξεζίαο ζπλδεδεκέλεο κε θπζηθφ πφξν πνπ κπνξεί λα ζπκβεί άκεζα ή έκκεζα». Απφ ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο γίλεηαη εκθαλήο ε ζεκαζία ηεο ΔΠΔ, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο ηεο πξφιεςεο, ζηελ απνηξνπή πεξηβαιινληηθήο δεκίαο. Ζ πεξηβαιινληηθή δεκία απνηειεί αληηθείκελν ηνπ δηθαίνπ ησλ αδηθνπξαμηψλ ην νπνίν αθνξά παξάλνκεο θαη ππαίηηεο πξάμεηο πνπ δεκηψλνπλ άιινπο κε ηνπο νπνίνπο ν θνξέαο ηνπο δελ έρεη ζπλαιιαθηηθέο ζρέζεηο. Οη δηάθνξεο έλλνκεο ηάμεηο, θαζψο θαη ε θνηλνηηθή, ζπγθιίλνπλ πξνο ηελ θαζηέξσζε ηεο αληηθεηκεληθήο επζχλεο κε βαζηθφ ζθνπφ αθελφο ηελ εθαξκνγή ηεο αξρήο «ν ξππαίλσλ πιεξψλεη» θαη αθεηέξνπ ηελ επίηεπμε κηαο έκκεζεο πξνιεπηηθήο ιεηηνπξγίαο. Ζ απνπζία ή ε ειιηπήο εθαξκνγή ελφο κεραληζκνχ απνδεκίσζεο, ζε πεξίπησζε δεκηψλ ζε ηξίηνπο, επεξεάδεη ηελ νηθνλνκηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ εηο βάξνο ηεο θνηλσληθήο επεκεξίαο ηειηθά. Δπνκέλσο, πξνθεηκέλνπ λα εληζρπζεί ε απνηειεζκαηηθφηεηα ηνπ κεραληζκνχ απνδεκίσζεο, απαηηείηαη ν ζπλδπαζκφο λνκηθψλ θαη νηθνλνκηθψλ εξγαιείσλ αιιά θαη έλα ζεκαληηθφ επίπεδν πιεξνθφξεζεο. Ζ χπαξμε κηαο ΜΠΔ πνπ είλαη ζρεηηθή κε ηελ πξνθιεζείζα (ή δπλεηηθή) πεξηβαιινληηθή δεκία κπνξεί λα πξνζθέξεη απηήλ ηελ απαηηνχκελε πιεξνθφξεζε αιιά θαη λα απνηειέζεη έλα νδεγφ ζηελ πξνζπάζεηα αξηζηνπνίεζεο ηεο απνδεκίσζεο. Παξάιιεια, θαη ίζσο ζεκαληηθφηεξα, ζπκβάιιεη ζηελ πξφιεςε ηεο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο αλαδεηθλχνληαο έλα δπλεηηθφ επίπεδν απνδεκίσζεο, ζε πεξίπησζε δεκίαο, ην νπνίν κπνξεί λα πξνζεγγηζζεί ράξε ζηα απνηειέζκαηα ησλ κεζφδσλ νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο θαη ησλ ηερληθψλ εθηίκεζεο πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ. Ωο εθ ηνχηνπ, ε πηζαλφηεηα πξφθιεζεο δεκίαο ζπλεθηηκάηαη θαηά ηε ιήςε απνθάζεσλ θαη ελζσκαηψλεηαη ην δπλεηηθφ θφζηνο ηεο. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 47

48 Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξ/θήο δεκίαο 5.2 Σπκβνιή ΕΠΕ ζηελ νηθνλνκηθή δηάζηαζε ηεο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο ην Κεθάιαην 4 πεξηγξάθζεθαλ ηερληθέο εθηίκεζεο επηπηψζεσλ νη νπνίεο εληνπίδνπλ πηζαλέο επηπηψζεηο κε αληίζηνηρα πνζνηηθά ζηνηρεία αιιά θαη ηπρφλ ζπζρέηηζε ησλ επηπησζηνγφλσλ δξάζεσλ κε πην έκκεζεο επηπηψζεηο ζπκβάιινληαο έηζη ζηνλ επθνιφηεξν πξνζδηνξηζκφ ηεο δεκίαο θαη ηεο αηηηψδνπο ζπλάθεηαο. Μηα ηέηνηα ηερληθή είλαη ν ηζνινγηζκφο πξνγξακκαηηζκνχ φπνπ γίλεηαη δηαρσξηζκφο κεηαμχ παξαγσγψλ θαη απνδεθηψλ επηπηψζεσλ, δηαηεξψληαο φκσο ηα κεηνλεθηήκαηα ησλ ππνθεηκεληθψλ αμηνινγήζεσλ, θαη αλαγξάθνληαη ηα αληίζηνηρα θφζηε θαη νθέιε φπσο θαη ε κήηξα επίηεπμεο ζηφρσλ φπνπ ζηηο ζηήιεο αλαγξάθνληαη νη επηκέξνπο θνηλσληθέο νκάδεο πνπ επεξεάδνληαη απφ ην έξγν, ελψ ζε θάζε ζεηξά αλαγξάθνληαη ηα νθέιε, ηα θφζηε, ν ζπληειεζηήο βαξχηεηαο θάζε νκάδαο θαη ην ηειηθφ απνηέιεζκα πνπ αλαθέξεηαη ζην δπγηζκέλν ηειηθφ θφζηνο ή φθεινο θάζε νκάδαο. Καη νη δπν απηέο νη ηερληθέο είλαη ζεκαληηθέο γηα ηελ θαηάδεημε ηνπ πνηνο σθειείηαη θαη πνηνο βιάπηεηαη θαη πνην ην θαζεζηψο ηδηνθηεζίαο ησλ δεκηνχκελσλ πφξσλ (θαη λα ελεξγνπνηεζεί ην αληίζηνηρν ζχζηεκα πξνζηαζίαο) ψζηε ν θάζε ελδηαθεξφκελνο πνπ ζεσξεί φηη αδηθείηαη λα κπνξεί λα πξνζθχγεη ζηε δηθαηνζχλε γηα δηεθδίθεζε απνδεκίσζεο. Σαπηφρξνλα, φζνλ αθνξά ηελ έθηαζε ηεο δεκίαο, ηα απνηειέζκαηα ηεο απνηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ κπνξνχλ λα απνηειέζνπλ ηε βάζε γηα ηελ εχξεζε ελφο ρξεκαηηθνχ ηζνδχλακνπ ην νπνίν ζηε ζπλέρεηα κπνξεί λα απνηειέζεη έλα δείθηε ή λα νξίζεη έλα εχξνο ηηκψλ γηα ηελ αληίζηνηρε απνδεκίσζε. Μηα θαηάιιειε κέζνδνο είλαη ε κέζνδνο ηνπ θφζηνπο απνθπγήο ηεο δεκίαο ε νπνία ζεσξεί φηη ην ελ ιφγσ θφζηνο παξέρεη ρξήζηκεο εθηηκήζεηο βάζεη ηεο ππφζεζεο φηη αλ ηα άηνκα δαπαλνχλ γηα ηελ απνθπγή δεκηψλ επί πεξηβαιινληηθψλ αγαζψλ θαη ππεξεζηψλ ηφηε ηα ηειεπηαία πξέπεη λα αμίδνπλ ηνπιάρηζηνλ φζν ην θφζηνο απνθπγήο. Ζ κέζνδνο απηή ρξεζηκεχεη πεξηζζφηεξν ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ε απνθπγή ηεο δεκίαο είλαη επηζπκεηή θαη πηζαλή. Οκνίσο, ε κέζνδνο ηνπ θφζηνπο απνθαηάζηαζεο ηεο δεκίαο είλαη θαηάιιειε ζε πεξηπηψζεηο φπνπ ε απνθαηάζηαζε ηεο δεκίαο είλαη εθηθηή θαη απαηηείηαη ε εχξεζε ελφο εχινγνπ θφζηνπο. Οη ππφινηπεο ζπλήζεηο κέζνδνη είλαη θαηάιιειεο αλάινγα κε ην είδνο ησλ επηπηψζεσλ θαη ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ ζηνηρείσλ αιιά δαπαλεξέο φηαλ απαηηνχληαη έξεπλεο ζηηο νπνίεο ζπκκεηέρνπλ κεγάινο αξηζκφο αηφκσλ. Ωο εθ ηνχηνπ, ε ρξήζε ησλ κεζφδσλ θφζηνπο απνθπγήο θαη αληηθαηάζηαζεο θξίλεηαη θαηαιιειφηεξε, απφ άπνςε θφζηνπο εθαξκνγήο θαη απαηηήζεσλ ζε ζηνηρεία, γηα ηνλ αξκφδην λα νξίζεη απνδεκίσζε. Με ηε κέζνδν κεηαθνξάο νθέινπο φκσο κπνξεί Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 48

49 Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξ/θήο δεκίαο λα κεησζεί ζεκαληηθά απηφ ην θφζηνο θαζψο κηα βάζε δεδνκέλσλ πνπ επηθαηξνπνηείηαη θαη επεθηείλεηαη ηαθηηθά κπνξεί λα απνηειέζεη πεγή άκεζα ζπγθξίζηκεο απνηίκεζεο. Δπνκέλσο, εθφζνλ νη δπλεηηθέο επηπηψζεηο έρνπλ εληνπηζζεί, πνζνηηθνπνηεζεί θαη αληηζηνηρεζεί ζε νκάδεο ηεο θνηλσλίαο θαη έρνληαο απνδψζεη κηα ζρεηηθή νηθνλνκηθή αμία, δίλεηαη έλα ζεκαληηθφ επίπεδν πιεξνθφξεζεο ζηνλ απνθαζίδνληα ηφζν γηα ηε δηακφξθσζε ηεο νηθνλνκηθήο ζπκπεξηθνξάο φζν θαη γηα ηνλ θαζνξηζκφ απνδεκηψζεσλ. Με πνηνλ ηξφπν φκσο αμηνπνηείηαη απηή ε πιεξνθφξεζε; 5.3 Ex ante πξνζέγγηζε Βαζηθφο ζηφρνο είλαη ε εζσηεξίθεπζε ηνπ θφζηνπο πξφιεςεο θαη απνθαηάζηαζεο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο απφ ηα ππεχζπλα γηα ηε δεκία κέξε. Σα δηάθνξα ζπζηήκαηα επζχλεο πνπ εθαξκφδνληαη γηα ην ζθνπφ απηφ, δεκηνπξγνχλ θίλεηξα απνηξνπήο ησλ δεκηψλ ζε δξάζηεο θαη απνδέθηεο επηβιαβνχο ζπκπεξηθνξάο. Αλ φπνηνο δεκηψλεη δελ ππνρξεψλεηαη ζηελ θαηαβνιή απνδεκίσζεο, δελ έρεη ιφγν σο νηθνλνκηθφ νλ λα ιάβεη κέηξα γηα ηελ απνηξνπή ηεο δεκίαο. Ζ απζηεξφηεηα ησλ φξσλ εθαξκνγήο ηεο αξρήο ηεο πξφιεςεο πξέπεη λα ζπκβαδίδεη κε ηελ αξρή ηεο αλαινγηθφηεηαο ησλ κέηξσλ πξφιεςεο. Σίζεηαη έηζη έλα ξεαιηζηηθφ πιαίζην κε ην αμίσκα ην θφζηνο ησλ κέηξσλ λα κελ είλαη ππεξβνιηθφ ζε ζρέζε κε ηα απνηειέζκαηά ηνπο ψζηε λα δηαηεξεζεί ε ηζνξξνπία κεηαμχ πξνζηαζίαο πεξηβάιινληνο θαη νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Έλα ζεκαληηθφ εξγαιείν είλαη ν θαλφλαο Learned Hand, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη επξέσο απφ ηα ακεξηθάληθα δηθαζηήξηα θαη απνηειεί βαζηθφ εξγαιείν ηεο Οηθνλνκηθήο Αλάιπζεο ηνπ Γηθαίνπ, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ππάξρεη ακέιεηα αλ ην θφζηνο απνθπγήο είλαη κηθξφηεξν απφ ην πξνζδνθψκελν φθεινο απνθπγήο ηνπ δεκηνγφλνπ απνηειέζκαηνο, αλ δειαδή ηζρχεη: B < p*d φπνπ B = θφζηνο απνθπγήο p = πηζαλφηεηα επέιεπζεο δεκίαο αλ δελ θαηαβιεζεί ην θφζηνο B D = ε δεκία Άξα ην άξηζην επίπεδν επηκέιεηαο ππάξρεη φηαλ B = p*d. (Γέκηνο 2001) Απηφ ζεκαίλεη φηη ε ιήςε εχινγσλ κέηξσλ απνθπγήο ζεκαίλεη δαπάλε ηνπιάρηζηνλ ίζε κε ηελ πηζαλφηεηα κηαο ζπγθεθξηκέλεο δεκίαο πνιιαπιαζηαδφκελεο κε ηελ πηζαλή βιάβε γηα ηνλ άλζξσπν θαη ην πεξηβάιινλ. Έλαο δπλεηηθφο δεκηψζαο έρεη θάζε θίλεηξν λα ππνηηκήζεη ηελ πηζαλφηεηα απηή αιιά θαη ηελ πηζαλή βιάβε. Έηζη Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 49

50 Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξ/θήο δεκίαο φκσο δχζθνια εζσηεξηθεχεηαη ην θφζηνο απνθπγήο. Οπφηε ε ιχζε είλαη ε φζν ην δπλαηφλ αθξηβέζηεξε εθηίκεζε ηνπ δεμηνχ ζθέινπο ηεο εμίζσζεο θαη απηφ είλαη εθηθηφ ράξε ζηε κεζνδνινγία ηεο ΔΠΔ. Μέζσ απηήο θαη ησλ δηαζέζηκσλ ηερληθψλ ησλ ζεηηθψλ θαη ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα πξνζέγγηζεο ηνπ θφζηνπο κηαο πηζαλήο πεξηβαιινληηθήο δεκίαο, πάληα ππφ ηελ επηθχιαμε ηεο αμηνπηζηίαο θαη θαηαιιειφηεηαο ηεο ρξεζηκνπνηνχκελεο κεζνδνινγίαο, ην νπνίν θαη ελζσκαηψλεηαη ζηε δηαδηθαζία ιήςεο απνθάζεσλ ησλ θνξέσλ. Αιιά ε ΔΠΔ κπνξεί λα ζπκβάιιεη ζηελ εθηίκεζε θαη ηνπ άιινπ ζθέινπο ηεο εμίζσζεο, δειαδή ηνπ θφζηνπο απνθπγήο. ε κηα ΜΠΔ απαηηείηαη ε πεξηγξαθή κέηξσλ αληηκεηψπηζεο ησλ ζρεηηθψλ επηπηψζεσλ φπνπ ην θφζηνο είλαη επθνιφηεξν λα ππνινγηζζεί θαζψο αθνξά ζπλήζσο πιηθφ εμνπιηζκφ ή εμεηδηθεπκέλν πξνζσπηθφ, δειαδή ιχζεηο πνπ έρνπλ αγνξαίεο ηηκέο. Πξνο δηαηήξεζε ηεο αληηθεηκεληθφηεηαο, ε αμηνιφγεζε ηνπ απνηειέζκαηνο ησλ κέηξσλ ζα πξέπεη λα γίλεηαη κε ηε κεζνδνινγία πνπ αθνινπζήζεθε γηα ηελ ΔΠΔ. 5.4 Ex post πξνζέγγηζε πλήζσο ε φπνηα αλάιεςε δξάζεο ζε πεξίπησζε δεκίαο γίλεηαη εθ ησλ πζηέξσλ. Απηφ ζεκαίλεη φηη αλαγλσξίδεηαη ε χπαξμε δεκίαο (είηε απηεπάγγειηα είηε έπεηηα απφ αγσγή) θαη εθθηλείηαη ε δηαδηθαζία δηαζαθήληζεο ηεο αθξηβνχο έθηαζεο ηεο δεκίαο, ηεο αηηίαο θαη αηηηψδνπο ζπλάθεηάο ηεο θαη ηπρφλ ππαηηηφηεηαο (ψζηε λα ζεκειησζεί αζηηθή επζχλε), κε ην δηθαζηηθφ κεραληζκφ λα θαηέρεη ηνλ θεληξηθφ ξφιν. Όκσο ζπρλά νη δηθαζηηθέο απνθάζεηο ηείλνπλ λα ζθάιινπλ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ παξαπάλσ ζηνηρείσλ κε απνηέιεζκα λα νξίδεηαη κηα απνδεκίσζε πνπ απέρεη ζεκαληηθά απφ ην άξηζην χςνο ηεο. Αλ ε απνδεκίσζε δελ θαιχπηεη ην ζχλνιν ησλ δεκηψλ ή είλαη ππνηηκεκέλε, νη θνξείο δαπαλνχλ ιηγφηεξα γηα ηε ιήςε κέηξσλ απνθπγήο ηνπο κε απνηέιεζκα νη δεκίεο λα είλαη ςειφηεξεο απφ ην θνηλσληθά άξηζην επίπεδφ ηνπο. Αληίζηνηρα, αλ ε απνδεκίσζε είλαη κεγαιχηεξε απφ ηε δεκία, πφξνη πνπ ζα είραλ κεγαιχηεξν νξηαθφ φθεινο αλ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζηελ παξαγσγηθή δξαζηεξηφηεηα, δαπαλψληαη πιένλ γηα κέηξα απνθπγήο. Δπνκέλσο, αλαθχπηεη θαη πάιη ην δίιεκκα κεηαμχ δηαηεξεζηκφηεηαο ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηεο νηθνλνκηθήο αλάπηπμεο. Ζ φιε παξαπάλσ αλάιπζε φκσο δελ κπνξεί λα είλαη ζηαηηθή. Απηφ πνπ ζα ηελ θάλεη δπλακηθή ηφζν σο πξνο ηα κεηαβαιιφκελα νθέιε θαη θφζηε φζν θαη σο πξνο ηελ νξζνινγηθή ζπκπεξηθνξά ησλ θνξέσλ είλαη έλαο απνηειεζκαηηθφο κεραληζκφο Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 50

51 Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξ/θήο δεκίαο monitoring, έηζη ψζηε λα ζπλάγεηαη ε απφδνζε ησλ κέηξσλ πξφιεςεο θαη ε αλαγθαηφηεηα ιήςεο πξφζζεησλ (Βαβίδνο 2002). Ωο εθ ηνχηνπ, ν κεραληζκφο απνδεκίσζεο ζα κπνξεί λα ιεηηνπξγεί βάζεη επαξθνχο θαη ζπλερψο ελεκεξσκέλεο πιεξνθφξεζεο. 5.5 Τειηθά ζπκπεξάζκαηα Λακβάλνληαο ππφςε φηη ην λνκηθφ πιαίζην απνηειεί έλα πεξηνξηζκφ ζηε ζπλάξηεζε ρξεζηκφηεηαο θαη ζηε ζπλάξηεζε παξαγσγήο ησλ θαηαλαισηψλ θαη ησλ παξαγσγψλ αληίζηνηρα, κπνξνχκε λα ρξεζηκνπνηήζνπκε ηε κηθξννηθνλνκηθή πξνζέγγηζε ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ θίλεηξα νξζνινγηθήο ζπκπεξηθνξάο φπσο επίζεο λα δνζνχλ ηα απαξαίηεηα νηθνλνκηθά εξγαιεία επίιπζεο ζεκάησλ δεκίαο. Δηθφλα 5.1 Πξηλ ηελ επέιεπζε κηαο δεκίαο, ε ΔΠΔ, φπσο έρεη πεξηγξαθζεί κέρξη ηψξα, αλαδεηθλχεη ηηο ζεκαληηθέο επηπηψζεηο θαη δίλεη ηε δπλαηφηεηα απνηίκεζήο ηνπο ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο φπσο επίζεο ηα δπλαηά κέηξα αληηκεηψπηζεο θαη ην αληίζηνηρν θφζηνο ηνπο. Ωο εθ ηνχηνπ, ν θνξέαο κπνξεί λα ζπκπεξηιάβεη ζηηο κειινληηθέο απνθάζεηο ηνπ ηελ πηζαλφηεηα δεκίαο θαη ην απαηηνχκελν επίπεδν επηκέιεηαο γηα ηελ απνθπγή δεκίαο, κεηαθξαζκέλα θαηαιιειφηεξα ζε νηθνλνκηθνχο φξνπο. ηελ πεξίπησζε ηεο εθ ησλ πζηέξσλ αλαγλψξηζεο ηεο δεκίαο, πξνθεηκέλνπ λα κελ απνδπλακσζεί ν πξνιεπηηθφο ξφινο ηεο επζχλεο αιιά θαη γηα ηελ απνθαηάζηαζε Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 51

52 Κεθάιαην 5: Μειέηε πεξίπησζεο πκβνιή ΔΠΔ ζηε δηαρείξηζε πεξ/θήο δεκίαο ηεο εζηθήο ή λνκηθήο ηάμεο, είλαη ζεκαληηθφ ν δηθαζηήο λα έρεη ηελ απαηηνχκελε πιεξνθφξεζε έηζη ψζηε ε ζρεηηθή απφθαζή ηνπ λα βαζίδεηαη ζε κηα φζν ην δπλαηφλ πην θαηάιιειε απνδεκίσζε, κε αληηθεηκεληθέο θαη αμηφπηζηεο κεζφδνπο ηηο νπνίεο κπνξεί λα πξνζθέξεη ε ΔΠΔ. Βαζηθέο πξνηάζεηο γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεξε απνηξνπή πεξηβαιινληηθψλ δεκηψλ είλαη ε επξχηεξε αλαγλψξηζε πεξηνπζηαθψλ δηθαησκάησλ θαη ε θαιχηεξε εμεηδίθεπζή ηνπο (πνιιέο πεξηβαιινληηθέο δεκίεο δελ απνηεινχλ πξνζβνιή απφιπησλ δηθαησκάησλ) θαζψο θαη ε εηζαγσγή αθξηβέζηεξσλ κεζφδσλ κέηξεζεο δεκηψλ. Ζ πξψηε απνηειεί πεξηζζφηεξν πνιηηηθή απφθαζε αιιά ε δεχηεξε ζπλδέεηαη ζηελά κε ηελ αλάπηπμε ηνπ ζεζκνχ ηεο ΔΠΔ. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 52

53 Κεθάιαην 6: Μειέηε πεξίπησζεο Δπηρείξεζε θαη πηνζέηεζε κεζνδνινγίαο ΔΠΔ Κεθάιαην 6: Μειέηε πεξίπησζεο Δπηρείξεζε θαη πηνζέηεζε κεζνδνινγίαο ΔΠΔ 6.1 Εηζαγσγηθέο έλλνηεο Παξαηεξψληαο ην ξφιν ηνπ θξάηνπο αιιά θαη ηε ζπκπεξηθνξά ηφζν ησλ θαηαλαισηψλ φζν θαη ησλ παξαγσγψλ κέζσ ηνπ κεραληζκνχ ηε αγνξάο, θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη αθξνγσληαίνο ιίζνο ηεο επηηπρίαο φισλ ησλ παξαπάλσ πξέπεη λα είλαη ε χπαξμε νηθνινγηθήο ζπλείδεζεο (Γεθιεξήο 1995). Ζ θαιχηεξε κνξθή πξφιεςεο είλαη ε ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά ησλ πνιηηψλ θαη ε αλάπηπμε ζπιινγηθήο ζπλείδεζεο κπξνζηά ζηνλ πεξηβαιινληηθφ θίλδπλν. ε απηφ ην πιαίζην, ε επηρείξεζε, σο βαζηθφο θνξέαο ηνπ ηδησηηθνχ ηνκέα, θαιείηαη λα επηδείμεη κηα ηέηνηα ππεχζπλε ζπκπεξηθνξά. Φπζηθά δελ ελεξγεί απαξαίηεηα αληδηνηειψο αιιά αληαπνθξίλεηαη θπξίσο ζε θίλεηξα πνπ ηεο δίλνληαη θαη πξνζδνθά ζπγθεθξηκέλα νθέιε φπσο ε βειηίσζε ηεο δεκφζηαο εηθφλαο ή ε κείσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο. Πέξα απφ δξάζεηο επηθνηλσληαθνχ ραξαθηήξα, ε επηρείξεζε κπνξεί λα αλαιχζεη ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία ηεο θαη λα απνηηκήζεη ηηο πεξηβαιινληηθέο επηπηψζεηο θαζψο θαη ηξφπνπο αληηκεηψπηζήο ηνπο. ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία, ζεκαληηθφο είλαη ν θχθινο δσήο ελφο πξντφληνο ν νπνίνο πεξηγξάθεη ηα ζηάδηα παξαγσγήο ελφο πξντφληνο ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ: ηελ απφθηεζε ησλ πξψησλ πιψλ, ηε θάζε πξηλ ηελ θαηαζθεπή, ηελ θαηαζθεπή, ηε ζπζθεπαζία θαη ηε δηαλνκή, ηε ρξήζε θαη ηελ απνβνιή. Μηα πξνζέγγηζε ηνπ θχθινπ δσήο θαη ησλ ζρεηηθψλ πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ δίλεηαη κέζσ ηεο Αλάιπζεο Κχθινπ Εσήο (ΑΚΕ) ε νπνία παξνπζηάδεη αξθεηέο νκνηφηεηεο κε ηελ ΔΠΔ. Πέξα φκσο απφ ηνλ απηνζθνπφ ηεο εζσηεξηθήο βειηίσζεο, δίλεηαη ε δπλαηφηεηα ηεο απνθαινχκελεο «πεξηβαιινληηθήο» ζπκθσλίαο κεηαμχ επηρεηξήζεσλ, πνιηηψλ θαη θξάηνπο σο πξνο ζπγθεθξηκέλνπο πεξηβαιινληηθνχο ζηφρνπο. ε απηή ηε ζπκθσλία, ε ΔΠΔ πξνζθέξεη ηελ απαηηνχκελε πιεξνθφξεζε θαη ζχλνιν δηαζέζηκσλ ηερληθψλ ψζηε λα κεησζεί ε αζπκκεηξία πιεξνθφξεζεο κεηαμχ ησλ εκπιεθφκελσλ θαη λα αξηζηνπνηεζνχλ νη επηδησθφκελνη ζηφρνη. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 53

54 Κεθάιαην 6: Μειέηε πεξίπησζεο Δπηρείξεζε θαη πηνζέηεζε κεζνδνινγίαο ΔΠΔ 6.2 Επίδξαζε ΕΠΕ ζηελ Αλάιπζε Κύθινπ Ζσήο Ζ ΑΚΕ είλαη κηα ηερληθή εθηίκεζεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ επηβαξχλζεσλ πνπ ζπλδένληαη κε θάπνην πξντφλ, δηεξγαζία ή δξαζηεξηφηεηα ηεο επηρείξεζεο, θαζ φιν ηνλ θχθιν δσήο. Αθνξά ηελ πεξηβαιινληηθή δηάζηαζε ηεο ιήςεο απνθάζεσλ θαη ζθνπφ έρεη λα απνηηκήζεη ηηο επηδξάζεηο απφ ηε ρξήζε ελέξγεηαο, ηελ επεμεξγαζία πιηθψλ θαη ηελ απφξξηςε απνβιήησλ θαη λα εθηηκήζεη ηηο δπλαηέο πεξηβαιινληηθέο βειηηψζεηο πξνο κηα νξζνινγηθή ρξήζε πξψησλ πιψλ θαη ελέξγεηαο ζε θάζε ζηάδην ηνπ θχθινπ δσήο ελφο πξντφληνο. (United-Nations-Environment-Programme 2003) Ζ εθαξκνγή ηεο ΑΚΕ ρσξίδεηαη ζε ηέζζεξα βαζηθά ζηάδηα: 1. Σνλ νξηζκφ ηνπ ζθνπνχ θαη ηνπ πιαηζίνπ (scope) ηεο κειέηεο 2. Σελ απνγξαθή ησλ δεδνκέλσλ ηνπ θχθινπ δσήο 3. Σελ αλάιπζε ησλ επηπηψζεσλ ηνπ θχθινπ δσήο 4. Σελ εξκελεία ησλ απνηειεζκάησλ. Ο θαζνξηζκφο ηνπ ζθνπνχ θαη πιαηζίνπ ηεο αλάιπζεο είλαη έλα ηδηαίηεξα ζεκαληηθφ ζηάδην ζηελ εθαξκνγή ηεο ηερληθήο γηαηί απφ απηφ ζα εμαξηεζεί ε έθηαζή ηεο ζε ρξφλν, αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη νηθνλνκηθνχο πφξνπο. Σν ηειηθφ ζηάδην αθνξά ζηελ θαηεγνξηνπνίεζε θαη ζχγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ ηεο κειέηεο. Ζ εθηίκεζε κπνξεί λα αλαδείμεη ηνπο βαζηθφηεξνπο πεξηβαιινληηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Ζ ΑΚΕ έρεη ζεκαληηθέο νκνηφηεηεο κε ηελ ΔΠΔ. Καηαξράο θαη νη δπν απνζθνπνχλ ζηελ εθηίκεζε πεξηβαιινληηθψλ επηπηψζεσλ, ε ΑΚΕ ζην πιαίζην κηαο επηρείξεζεο ελψ ε ΔΠΔ ζην πιαίζην ελφο έξγνπ, πξνγξάκκαηνο ή δξαζηεξηφηεηαο. Καη γηα ηηο δπν πξναπαηηνχκελν απνηειεί ην scoping ηεο κειέηεο ελψ θχξην εμαγφκελν είλαη νη εθηηκψκελεο επηπηψζεηο πνζνηηθνπνηεκέλεο. ηελ εηθφλα 6.1 θαίλεηαη ε ζχλδεζε ηεο ΔΠΔ κε ηελ ΑΚΕ. Δχινγα εξσηήκαηα απνηεινχλ αθελφο ην πσο ελζσκαηψλεηαη ην πεξηβαιινληηθφ θφζηνο ζηελ ηηκή ελφο πξντφληνο θαη αθεηέξνπ ην θαηά πφζν κπνξεί λα επσθειεζεί ε ΑΚΕ απφ ηε κεζνδνινγία ηεο ΔΠΔ θαη αλ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ηα ίδηα νηθνλνκηθά εξγαιεία φπσο πεξηγξάθζεθαλ ζηα πξνεγνχκελα θεθάιαηα. Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 54

55 Κεθάιαην 6: Μειέηε πεξίπησζεο Δπηρείξεζε θαη πηνζέηεζε κεζνδνινγίαο ΔΠΔ Δηθφλα 6.1 Δλ κέξεη, ε απάληεζε ζην πξψην εξψηεκα δίλεηαη κέζσ ηεο, φιν θαη κεγαιχηεξεο απνδνρήο δηεζλψο, ηηκνιφγεζεο πιήξνπο θφζηνπο θαηά ηελ νπνία ε ηηκή ελζσκαηψλεη ην πξαγκαηηθφ ρξεκαηηθφ θφζηνο, θνηλσληθφ θαη πεξηβαιινληηθφ, δειαδή ην ζπλνιηθφ θφζηνο πνπ πξνθχπηεη απφ ηελ παξαγσγή θαη θαηαλάισζε ελφο αγαζνχ ή κηαο ππεξεζίαο, απαιείθνληαο έηζη ηε δηάζηαζε κεηαμχ ηηκήο θαη πξαγκαηηθήο αμίαο, πνπ είρε αλαθεξζεί ζην Κεθάιαην 1 (Partl 2005). ηελ πξνζπάζεηα απηή, έρεη κεγάιε ζεκαζία ε απνηίκεζε ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πφξσλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία. Αλαγλσξίδνληαο ηε ζπκβνιή ελφο πεξηβαιινληηθνχ ζηνηρείνπ ζηε δηακφξθσζε ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο ελφο πξντφληνο, ε επηρείξεζε θαιείηαη λα απνδψζεη κηα νηθνλνκηθή αμία ζην ελ ιφγσ ζηνηρείν νχησο ψζηε λα ιεθζεί ππφςε ζηηο δηάθνξεο απνθάζεηο ηεο. Ζ θαηαιιειφηεηα ησλ κεζφδσλ απνηίκεζεο εμαξηάηαη απφ ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ ζηνηρείσλ, ην θφζηνο εθαξκνγήο θαη ην είδνο ηνπ θφζηνπο (πιηθφ/άπιν, πξηλ ηελ παξαγσγή/θαηά ηελ παξαγσγή/κεηά ηελ παξαγσγή) θαζψο ε επηρείξεζε έρεη έλα ζπγθεθξηκέλν πξνυπνινγηζκφ θαη πξφζβαζε ζηελ πιεξνθφξεζε. Μηα πιένλ θαηάιιειε κέζνδνο νηθνλνκηθήο απνηίκεζεο είλαη ε κέζνδνο ηνπ θφζηνπο παξαγσγήο. ην Κεθάιαην 3 είπακε φηη ην θφζηνο παξαγσγήο πξνζδηνξίδεηαη απφ ηηο ηερλνινγηθέο ζπλζήθεο ηεο παξαγσγήο θαη ηηο ηηκέο ησλ εηζξνψλ. ηελ πεξίπησζε ινηπφλ πνπ νη εηζξνέο είλαη κε εκπνξεχζηκνη πεξηβαιινληηθνί πφξνη απαηηείηαη ε απνηίκεζή ηνπο ζε ρξεκαηηθέο κνλάδεο πξνθεηκέλνπ λα εθηηκεζεί ε Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης Σελ. 55