Καταγραφή και Χαρτογράφηση των Συστημάτων Διαχείρισης Δασικών Πυρκαγιών στην Ελλάδα

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών Τομέας Κτηματολογίου, Φωτογραμμετρίας και Χαρτογραφίας Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: Τεχνικές και Μέθοδοι στην Ανάλυση, Σχεδιασμό και Διαχείριση του Χώρου Κτηματολόγιο και Διαχείριση Χωρικών Δεδομένων Καταγραφή και Χαρτογράφηση των Συστημάτων Διαχείρισης Δασικών Πυρκαγιών στην Ελλάδα Μεταπτυχιακή Εργασία Σύνταξη: Ελευθερία Μπίζμπα-Πολίτη Επίβλεψη: Χρυσούλα Μπούτουρα, Καθηγήτρια ΤΑΤΜ ΑΠΘ Αγγελική Τσορλίνη, Δρ. ΑΤΜ ΑΠΘ Θεσσαλονίκη

2 Καταγραφή και Χαρτογράφηση των Συστημάτων Διαχείρισης Δασικών Πυρκαγιών στην Ελλάδα ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ -Περίληψη - Abstract - Πρόλογος 1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ Γενικά για το δάσος Αιτίες και επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών Διάκριση των πυρκαγιών ανάλογα με τα αίτια που τις προκαλούν Οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών Παράγοντες έναρξης και εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών Μετεωρολογικοί παράγοντες Τοπογραφικοί - εδαφολογικοί παράγοντες Χαρακτηριστικά καύσιμης ύλης - Βλάστηση Τα είδη των δασικών πυρκαγιών Πυρκαγιές εδάφους (ή υπόγειες) Πυρκαγιές επιφανείας (ή έρπουσες) Πυρκαγιές κόμης (ή επικόρυφες) Μικτές (ή σαρωτικές) πυρκαγιές Η χωροθέτηση των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα Οι δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα Πρόληψη των δασικών πυρκαγιών Καταστολή δασικών πυρκαγιών Αποκατάσταση ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΤΗΛΕΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ Γενικά για τα σύγχρονα συστήματα διαχείρισης πυρκαγιών Συστήματα πυρανίχνευσης Χωροθέτηση συστημάτων Τρόποι τηλεανίχνευσης πυρκαγιάς Μετεωρολογικά δεδομένα περιοχής Αποτελέσματα τηλεανίχνευσης πυρκαγιών

3 3. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα Σύστημα G-Fmis της εταιρείας Algosystems Το πρόγραμμα «ΣΙΘΩΝ» Σύστημα INFOFIRE της InfoΔημ Σύστημα FIREMENTOR Σύστημα FFRMIS Σύστημα ανίχνευσης πυρκαγιών AEGIS Σύστημα Πρόληψης και Διαχείρισης κινδύνου δασικών Πυρκαγιών Firetactic Σύστημα Παρακολούθησης και Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών με χρήση Πληροφοριακών Συστημάτων (EFFMIS) Το σύστημα ARCFIRE Το σύστημα LIDAR ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Σύστημα IFFED Σύστημα EYEfi Σύστημα FIREWATCH Το σύστημα FIREHAWK Το σύστημα AlarmEye ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Σύστημα Algosystems Ο εντοπισμός των πυρκαγιών Η εκτίμηση του κινδύνου Συντονισμός καταστολής Εκτίμηση επιπτώσεων-μέτρα αποκατάστασης Σύστημα «ΣΙΘΩΝ» Εισαγωγή Αρχιτεκτονική του συστήματος Αποδοχή του κοινού και ευαισθητοποίηση Πειραματική εγκατάσταση στο πεδίο δοκιμών Κάμερες θερμικής απεικόνισης

4 Ανάπτυξη Βάσης Γεωγραφικών Δεδομένων για αντιπυρική προστασία δασών και αποκατάσταση καμένων εκτάσεων Σύστημα «INFOFIRE» Σύστημα «INFOFIRE» Εισαγωγή Περιγραφή του συστήματος Σύστημα FIREMENTOR Εισαγωγή Δίκτυο αισθητήρων πυρκαγιάς Παρακολούθηση του δικτύου των αισθητήρων Αξιοποίηση του συστήματος FIREMENTOR Σύστημα FFRMIS Εισαγωγή Η αρχιτεκτονική του συστήματος Τηλεπικοινωνιακός / Τηλεματικός εξοπλισμός - Δίκτυο Λογισμικό Εφαρμογής Σύστημα ανίχνευσης πυρκαγιών Πανεπιστημίου Αιγαίου (AEGIS) Εισαγωγή Περιοχές μελέτης Βάσεις Γεωγραφικών Δεδομένων Μοντελοποίηση κινδύνου Πυρκαγιών Παράμετροι του συστήματος πυρανίχνευσης Ανάλυση Ορατότητας (Visibility Analysis) Διαδικτυακό Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών Σύστημα Πρόληψης και Διαχείρισης κινδύνου δασικών Πυρκαγιών Firetactic της εταιρείας ΜΑΠ Ε.Π.Ε. σε συνεργασία με την Geospatial Enabling Technologies Η αρχιτεκτονική του συστήματος Τα γεωγραφικά δεδομένα του συστήματος Η ροή εργασιών του συστήματος Σύστημα Παρακολούθησης και Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών με χρήση Πληροφοριακών Συστημάτων (EEFMIS) Στόχος έργου Η δομή του έργου Tα οφέλη από το έργο Εταίροι του έργου Το σύστημα ARCFIRE

5 Πρόληψη (Awareness) Διαχείριση κρίσης (Emergency) Εκτίμηση επιπτώσεων (Impact) Οργάνωση Εμπειρίας & Πρακτικών (Dissemination) Καύσιμη Ύλη Εκτίμηση Επικινδυνότητας Ασύρματοι Αισθητήρες & Video Προσομοίωση Πυρκαγιάς Μετεωρολογία Τηλεπικοινωνίες Γεωπληροφορική ολοκλήρωση Μετεξέλιξη State-of-tech Εφαρμογές Η τεχνική της Τηλεπισκόπησης LASER -Σύστημα LIDAR Αρχή λειτουργίας Μετρούμενα μεγέθη ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ Εντοπισμός της πυρκαγιάς Αναγγελία -Παρακολούθηση της πυρκαγιάς Εξοπλισμός συστημάτων ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Καταγραφή των συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών σε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών Αναζήτηση πληροφοριών στη Βάση δεδομένων Συσχέτιση περιοχών με μεγάλη συχνότητα πυρκαγιών με τις περιοχές για τις οποίες έχουν σχεδιαστεί συστήματα Αξιοποίηση της Βάσης Δεδομένων στο Διαδίκτυο ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

6 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα των σύγχρονων κοινωνιών τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Στην χώρα μας οι πυρκαγιές συμβαίνουν κατά κύριο λόγο στην λεγόμενη μεσογειακή ζώνη, δηλαδή σε περιοχές με υψόμετρο μικρότερο των 600μ. και σε όλα τα ελληνικά νησιά. Οι περιοχές αυτές καλύπτονται κυρίως από πεύκα και θάμνους. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας, των ηλεκτρονικών υπολογιστών και της τηλεπισκόπησης έρχεται να δώσει λύση στον έγκαιρο εντοπισμό και την διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Πανεπιστημιακοί φορείς αλλά και ιδιωτικές εταιρείες έχουν σχεδιάσει και υλοποιήσει ολοκληρωμένα συστήματα ανίχνευσης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών με την βοήθεια των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών. Ο κυριότερος παράγοντας αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών είναι η ορθολογική τους διαχείριση. Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών έρχονται να δώσουν λύσεις τόσο στην δημιουργία ενός χωροταξικού σχεδιασμού όσο και στην διαχείριση της πυρκαγιάς μετά την ανίχνευση της εστίας της. Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν φαινόμενο που εξελίσσεται σε χωρική και χρονική κλίμακα. Με τη χρήση των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών, πραγματοποιείται η έγκαιρη ανίχνευση της εστίας της πυρκαγιάς και υπολογίζοντας τους μετεωρολογικούς παράγοντες της δεδομένης στιγμής, επιτυγχάνεται η άμεση λήψη μέτρων για την κατάσβεση και ο συντονισμός του πυροσβεστικού στόλου. Στην παρούσα εργασία έγινε μια προσπάθεια να περιγράφουν τα συστήματα που υλοποιήθηκαν στην χώρα μας, να συγκριθούν μεταξύ τους και να χαρτογραφηθούν με τη βοήθεια ενός γεωγραφικού συστήματος πληροφορίων. Στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας γίνεται μια γενική αναφορά στις δασικές πυρκαγιές, στα κύρια αίτια που τις προκαλούν, στους παράγοντες που επιδρούν στην εξάπλωση τους, στα είδη των πυρκαγιών και τα προβλήματα που αυτές δημιουργούν. Στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στην πρόληψη των πυρκαγιών με σύγχρονα μέσα και στους τρόπους τηλεανίχνευσής τους, ενώ στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζονται αναφορικά τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών που υπάρχουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται εκτενής περιγραφή των συστημάτων που υπάρχουν στην χώρα μας και δίνεται έμφαση στα βασικά τους χαρακτηριστικά. Στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται μια προσπάθεια σύγκρισης των συστημάτων μεταξύ τους και συγκέντρωσής τους σε έναν πίνακα, όπου καταγράφονται τα βασικά τους χαρακτηριστικά και γίνονται περισσότερο εμφανείς οι ομοιότητες και οι διαφορές τους. Στο έκτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η ένταξη των ολοκληρωμένων συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα σε μια βάση δεδομένων και γίνεται η σύνδεσή τους με βάση με τις περιοχές εφαρμογής τους σε ένα γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών με σκοπό την χαρτογράφηση τους και την άντληση συγκριτικών πληροφοριών από αυτά. Τέλος, στο έβδομο κεφάλαιο καταγράφονται τα συμπεράσματα της εργασίας μας. 5

7 Documenting and Mapping the Forest Fire Management Systems implemented in Greece ABSTRACT This project titled Documenting and Mapping the Forest Fire Management Systems implemented in Greece, deals with the major problem of forest fires in modern societies in Greece and abroad. In our country, fires occur mainly in Mediterranean zone, which includes areas with an altitude below 600 meters and the majority of the Greek islands. Pine trees and bushes mainly cover these areas. The development of technology, computing and remote sensing has given solutions to the early detection and management of forest fires. Academic researchers and private companies have designed and implemented integrated forest fires management systems with the assistance of geographic information systems. The main factor to tackle forest fires is the adequate and rational management. Geographic Information Systems (GIS) are coming to provide solutions in both the creation of a spatial planning design and in the management, just after the detection of fire outbreak. Wildfires are a phenomenon evolving at a spatial and temporal scale. By using GIS, we accomplish the early detection of a fire outbreak and we achieve to take immediately measures to extinguish the fire and to coordinate firefighting fleet, taking into consideration the meteorological factors of the given moment. This study is an attempt to describe the systems implemented mainly in our country, to make comparisons between them and to map them through a geographic information system. In the first chapter, a general introduction about the forest fires is made, referring to the main reasons that cause them and the factors that affect their spread. Additionally, the types of fires are recorded together with the problems they create. The second chapter refers to modern techniques applied for the prevention of fires and their remote detection, while the third chapter deals with the fire prevention and management systems that exist in Greece and abroad. In the fourth chapter, the systems existing in our country are descripted extensively, giving emphasis to their essential characteristics. In the fifth chapter, the systems are compared to each other and their characteristics are recorded to a table, through which their similarities or differences are highlighted. The sixth chapter presents the inclusion of forest fire prevention and management systems of Greece in a database and its connection to the spatial information included to a geographical information system, having as goal the depiction of all the systems on a map, deriving comparative information from them. Finally, the seventh chapter consists of the conclusions that come out of this study. 6

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή ασχολείται με ένα ευαίσθητο πρόβλημα που μαστίζει κυρίως κατά τους θερινούς μήνες όχι μόνο την χώρα μας, αλλά και όλες τις χώρες που έχουν ανάλογο κλίμα και βλάστηση με την Ελλάδα, τις δασικές πυρκαγιές. Το δάσος εκτός από πολύτιμο πνεύμονα ζωής που συνηθίζουμε να λέμε ότι είναι, είναι και ένα οικοσύστημα που προάγει το βιοτικό και κοινωνικοοικονομικό μας επίπεδο και οφείλουμε πάση θυσία να διαφυλάξουμε. Για το λόγο αυτό και κυρίως μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές του 2007 έγινε μία προσπάθεια τόσο από ερευνητικές ομάδες, όσο και από ιδιωτικές εταιρείες σε συνεργασία με τους κατά τόπους Δήμους να προσεγγίσουν υπό διαφορετική σκοπιά και με αρωγό την τεχνολογία το πρόβλημα αυτό. Η εργασία αυτή έχει ως πρωταρχικό στόχο να καταγράψει τα συστήματα διαχείρισης δασικής πυρκαγιάς που αναπτύχθηκαν, να τα περιγράψει, να τα συγκρίνει μεταξύ τους και να τα χαρτογραφήσει στον ελλαδικό χώρο. Ο στόχος της εργασίας είναι αφενός να γίνει γνωστό το μέγεθος του προβλήματος των δασικών πυρκαγιών, αφετέρου όμως να αναδειχθεί η ανάγκη αξιοποίησης των Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών τόσο σε θέματα πρόληψης και έγκαιρης ανίχνευσης των δασικών πυρκαγιών, όσο και σε θέματα διαχείρισης και καταστολής τους. Τα συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών μπορούν να βοηθήσουν ακόμα και μετά από μια πυρκαγιά στην αναγέννηση του δάσους με την παραγωγή κατάλληλων θεματικών χαρτών. Το θέμα αυτό είχε εξαιρετικό ενδιαφέρον καθώς το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών είναι ένα πρόβλημα με βαθιά ριζωμένα αίτια, η επίλυση του οποίου συναντά μεθοδευμένες αντιστάσεις, ειδικά στις μέρες μας που η χώρα μαστίζεται από την οικονομική κρίση. Οι αντιστάσεις αυτές οφείλονται κυρίως στην έλλειψη συνεργασίας ανάμεσα στους εξειδικευμένους επιστήμονες, τις αρμόδιες υπηρεσίες, τους κρατικούς φορείς αλλά και τους απλούς πολίτες. Η κατάσταση τα τελευταία χρόνια έχει γίνει ακόμα χειρότερη αφού οι υπηρεσίες και οι κρατικοί φορείς παρουσιάζουν σοβαρές ελλείψεις τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε υλικοτεχνική υποδομή. Το θέμα της παρούσας μεταπτυχιακής εργασίας δόθηκε από τον καθηγητή κ. Ιωάννη Παρασχάκη του τμήματος Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών ΑΠΘ, όμως δυστυχώς δεν κατέστει δυνατό να ολοκληρωθεί λόγω του αιφνίδιου θανάτου του. Η εργασία αυτή ολοκληρώθηκε με την επίβλεψη της καθηγήτριας, κ. Χρυσούλας Μπούτουρα, την οποία θα ήθελα στο σημείο αυτό να ευχαριστήσω θερμά για την καθοδήγησή της, τη στήριξη και την εμπιστοσύνη που μου έδειξε καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εν λόγω ερευνητικής εργασίας. Ευχαριστίες οφείλονται επίσης και στην κ. Αγγελική Τσορλίνη, Δρ. Αγρονόμο και Τοπογράφο Μηχανικό για την πολύτιμη βοήθειά της σε όλα τα στάδια της εργασίας. 7

9 «Σε όλη τη διάρκεια της Ιστορίας, ο άνθρωπος έπρεπε να παλεύει με τη Φύση για να επιβιώσει. Σ αυτόν τον αιώνα, έχει αρχίσει να συνειδητοποιεί ότι για να επιβιώσει, πρέπει να την προστατέψει» Jean Yves Cousteau,

10 1. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΑΣΙΚΕΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ 1.1. Γενικά για το δάσος Με βάση το άρθρο 24 του συντάγματος: «Ως δάσος ή δασικό οικοσύστημα νοείται το οργανικό σύνολο άγριων φυτών με ξυλώδη κορμό πάνω στην αναγκαία επιφάνεια του εδάφους, τα οποία, μαζί με την εκεί συνυπάρχουσα χλωρίδα και πανίδα, αποτελούν μέσω της αμοιβαίας αλληλεξάρτησης και αλληλεπίδρασής τους, ιδιαίτερη βιοκοινότητα (δασοβιοκοινότητα) και ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον (δασογενές). Δασική έκταση υπάρχει όταν στο παραπάνω σύνολο η άγρια ξυλώδης βλάστηση, υψηλή ή θαμνώδης, είναι αραιά». Στο ίδιο άρθρο αναφέρεται ρητά ότι «Η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος αποτελεί υποχρέωση του Κράτους και δικαίωμα του καθενός. Για τη διαφύλαξή του, το Κράτος έχει υποχρέωση να παίρνει ιδιαίτερα προληπτικά ή κατασταλτικά µέτρα στο πλαίσιο της αρχής της αειφορίας. Νόμος ορίζει τα σχετικά µε την προστασία των δασών και των δασικών εκτάσεων. Η σύνταξη δασολογίου συνιστά υποχρέωση του Κράτους. Απαγορεύεται η μεταβολή του προορισμού των δασών και των δασικών εκτάσεων, εκτός αν προέχει για την Εθνική Οικονομία η αγροτική εκμετάλλευση ή άλλη τους χρήση, που την επιβάλλει το δημόσιο συμφέρον.» Το δάσος αποτελεί ένα από τα πολυπλοκότερα οικοσυστήματα στη φύση. Από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας, τα δασικά οικοσυστήματα διαδραματίζουν ουσιώδη και καθοριστικό ρόλο στη διαφύλαξη της παγκόσμιας οικολογικής ισορροπίας και κατ επέκταση της ίδιας της ζωής. Είναι, όμως, σήμερα γεγονός ότι τα δάση αποτελούν όχι μόνο ένα από τα σπουδαιότερα και πιο ευαίσθητα χερσαία φυσικά οικοσυστήματα, αλλά και αγαθό από τα πλέον ευπαθή και απειλούμενα (Μοσχοβίδης, 2007). Η σημασία του δάσους είναι αυταπόδεικτη. Το δάσος αποτελεί τον κυριότερο παράγοντα οικολογικής ισορροπίας αφού φιλοξενεί μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας. Επιπλέον, ρυθμίζει το κλίμα σε ολόκληρο τον πλανήτη παράγοντας οξυγόνο και κατακρατώντας μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα. Ακόμα απορροφά το βρόχινο νερό, αποτρέποντας τις πλημμύρες. Το δάσος ενισχύει και την οικονομία των περιοχών μέσω της ξυλείας που παράγεται σαν πρώτη ύλη αλλά και ωφελεί την υγεία τόσο την πνευματική όσο και την σωματική, αφού προσφέρει στο άτομο αναψυχή, ηρεμία και επαφή με το φυσικό περιβάλλον. Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν μέρος της οικολογίας των οικοσυστημάτων. Επηρεάζουν σημαντικά τον υδρολογικό κύκλο και γι αυτό είναι πολύ συχνό φαινόμενο η εκδήλωση πλημμυρών μετά το πέρας μιας πυρκαγιάς. Οι δασικές πυρκαγιές και γενικά η φωτιά είναι το αποτέλεσμα της καύσης, που είναι μια χημική αντίδραση που περιλαμβάνει καύσιμη ύλη, θερμότητα και οξυγόνο. Τα τρία αυτά στοιχεία είναι απαραίτητα για να έχουμε καύση, ενώ αντίθετα η απομάκρυνση ενός μόνο στοιχείου, έχει ως αποτέλεσμα το σβήσιμο της φωτιάς (Καϊλίδης και Καρανικόλας, 2004). Στις περισσότερες περιπτώσεις, η καύση οφείλεται σε αντιδράσεις εξώθερμης οξείδωσης ενός καύσιμου υλικού με ένα οξειδωτικό μέσο, συνήθως οξυγόνο (αντίδραση του οξυγόνου με την καύσιμη ύλη). Για να προκληθεί, όμως, φωτιά από την καύση (ανάφλεξη) απαιτείται και η προσφορά θερμότητας, από διάφορες εξωτερικές πηγές, οι οποίες ταυτίζονται με τα αίτια των πυρκαγιών (όπως θα αναλυθούν στη συνέχεια). Οι τρεις παράγοντες 9

11 (καύσιμη ύλη, οξυγόνο, θερμότητα) αποτελούν το περίφημο τρίγωνο της πυρκαγιάς. Σε κάθε δασική περιοχή, λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης καύσιμης οργανικής ύλης, υπάρχουν ειδικές κρίσιμες συνθήκες, δηλαδή καθορισμένες οριακές τιμές του τριγώνου, οι οποίες όταν ξεπερασθούν, δημιουργείται ανάφλεξη και έναρξη πυρκαγιάς (Κωνσταντινίδης, 2003). Οι δασικές πυρκαγιές είναι από τους σπουδαιότερους εχθρούς της διατήρησης και της παραγωγικότητας των δασών. Κανένας άλλος παράγοντας δεν προκαλεί τόσο γρήγορες και εκτεταμένες καταστροφές στο δασικό οικοσύστημα όσο οι φωτιές στα δάση. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, παρόλο που φαντάζουν ως ένα εξαιρετικά καταστρεπτικό γεγονός, αποτελούν μέρος του κύκλου ζωής των δασών και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να θεωρούνται και ωφέλιμες (πχ. στα μεσογειακά οικοσυστήματα). Αυτό που φαίνεται σίγουρο είναι ότι οι πυρκαγιές, με τη δύναμη που διαθέτουν, δημιουργούν ριζικές αλλαγές στα δάση. Το αν οι αλλαγές συντελούν στην οριστική καταστροφή τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από τον τρόπο μεταπυρικής διαχείρισής τους από τον άνθρωπο Αιτίες και επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών Διάκριση των πυρκαγιών ανάλογα με τα αίτια που τις προκαλούν. Οι πυρκαγιές θα μπορούσαν να καταταγούν ανάλογα με τα αίτια που τις προκαλούν, τα οποία αναλύονται στις παρακάτω περιπτώσεις (Βορίσης, 2004). Φυσικά (ή τυχαία) αίτια Εδώ θα μπορούσαν να καταταγούν κυρίως πυρκαγιές από κεραυνούς. Στην περίπτωση που δε σβήνονται λόγω βροχής, συχνά προκαλούν καταστροφές, καθώς οι κεραυνοί πέφτουν κυρίως σε απόκρημνες περιοχές που είναι απρόσιτες ή τόσο δύσβατες, ώστε να μεσολαβεί χρόνος έως την έναρξη της καταστολής (Αρχηγείο πυροσβεστικού Σώματος, 1990). Επίσης, στα φυσικά αίτια θα μπορούσαν να καταταγούν οι πυρκαγιές από ηφαίστεια, που είναι ανύπαρκτες στη χώρα μας. Οι φυσικές πυρκαγιές, σαν ποσοστό, είναι λίγες, καθώς δεν ξεπερνούν το 3%. Εμπρησμοί από αμέλεια Οι πυρκαγιές από αμέλεια αποτελούν τη βασική αιτία των δασικών πυρκαγιών, με ποσοστό βεβαιωμένων περιπτώσεων πάνω από 50%. Σ αυτές περιλαμβάνονται οι πυρκαγιές από απόρριψη τσιγάρου, καύση καλαμιών, σκουπιδιών και ξερών χόρτων, από σκουπιδότοπους, καλώδια του ηλεκτρικού, σπινθήρες μηχανών, θέρμανση και παρασκευή φαγητού στην ύπαιθρο, βολές των Ενόπλων Δυνάμεων, κλπ. Εμπρησμοί από πρόθεση Το αίτιο αυτό προκαλεί το 30% περίπου των δασικών πυρκαγιών και είναι το πλέον καταστροφικό, καθώς οι εμπρηστές λαμβάνουν μέτρα και επιλέγουν τις κατάλληλες ημέρες που ευνοούν τη γρήγορη και μεγάλη εξάπλωση της φωτιάς. Ο εμπρησμός από 10

12 πρόθεση, με διάφορες μεθόδους, γίνεται για τη δημιουργία βοσκοτόπων, για την οικοπεδοποίηση, για λόγους αντεκδίκησης, για βλάβη της ασφάλειας ή του τουρισμού μιας περιοχής, κλπ. (Καϊλίδης, 1990). Άγνωστα αίτια Τέλος, στα άγνωστα αίτια ταξινομούνται εκείνα που δε μπορούν να εξηγηθούν λογικά ή να αποδειχθούν και αφορούν γύρω στο 17% των περιπτώσεων. Με βάση όλα τα παραπάνω το μεγαλύτερο ποσοστό των δασικών πυρκαγιών οφείλεται σε ανθρώπινη αμέλεια, ενώ οι 8 στις 10 πυρκαγιές προκαλούνται γενικώς από ανθρώπινη δραστηριότητα Οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών Οι επιπτώσεις των δασικών πυρκαγιών δύνανται να διακριθούν σε άμεσες και έμμεσες. Οι άμεσες επιπτώσεις είναι αυτές που προκαλούνται λόγω της καύσης της ξυλείας, της πρώτης ύλης δηλαδή των δασών, των δασικών προϊόντων (πχ. ρητίνης) καθώς και γενικότερα της βλάστησης. Επίσης, άμεσες είναι και οι επιπτώσεις λόγω καταστροφής γεωργικών καλλιεργειών και κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, κατοικιών, βιομηχανικών, βιοτεχνικών και τουριστικών εγκαταστάσεων λόγω της εξάπλωσης των πυρκαγιών. Οι έμμεσες ζημίες προκαλούνται στις έμμεσες ωφέλειες του δάσους και είναι: α. Οικολογικές. Ο τρόπος με τον οποίο οι πυρκαγιές επηρεάζουν την πανίδα είναι αρκετά σύνθετος. Όπως έχουμε είδη αναφέρει το δάσος αποτελεί ένα αυτόνομο οικοσύστημα. Μετά από μία καταστροφική πυρκαγιά το σύστημα αυτό διαταράσσεται αφού πολλά από τα μικρότερα θηλαστικά, ορισμένα ερπετά και δασόβια είδη πουλιών δεν καταφέρνουν να διαφύγουν. Οι επιπτώσεις είναι σοβαρότερες όταν τα είδη αυτά είναι σε περίοδο αναπαραγωγής. Έτσι συντελείται οπισθοδρόμηση του οικοσυστήματος και εγκατάσταση ειδών μικρότερης οικολογικής αξίας, μέχρι να επιτευχθεί ο επανεπικοισμός. β. Υδρολογικές. Το δάσος συγκρατεί το νερό της βροχής, εμπλουτίζοντας έτσι τον υδροφόρο ορίζοντα. Με την καταστροφή του, το έδαφος παύει να συγκρατεί το νερό με αποτέλεσμα να προκαλούνται καταστροφικές πλημμύρες και αποθέσεις υλικών της καμένης ύλης σε κατοικημένες περιοχές. γ. Απώλεια θέσεων εργασίας. Η καταστροφή του δάσους συνδέεται άμεσα με την απώλεια θέσεων εργασίας κυρίως των δασεργατών, υλοτόμων και ρητινοσυλλεκτών που εργάζονται σ αυτό κατά τους χειμερινούς μήνες. Η ανεργία έχει ως αποτέλεσμα την μετανάστευση σε αστικά κέντρα και την ερημοποίηση των πληγέντων περιοχών. δ. Υπερβόσκηση. Η καταστροφή της βλάστησης επιφέρει και καταστροφή των φυσικών βοσκοτόπων. Έτσι τα κοπάδια συνωστίζονται σε άλλες περιοχές με βλάστηση με αποτέλεσμα την υπερβόσκηση των νέων περιοχών και της υποβάθμισης των εκτάσεων. 11

13 ε. Η αισθητική υποβάθμιση: Το δάσος όπως συνηθίζουμε να λέμε αποτελεί «πνεύμονα ζωής» προάγοντας τόσο την αισθητική ομορφιά μιας περιοχής όσο και την ψυχική υγεία των κατοίκων της. Οι πυρκαγιές εκτός από το γεγονός ότι αλλοιώνουν την ομορφιά μιας περιοχής έχουν δυσμενείς συνέπειες και στην ψυχική υγεία των κατοίκων που αναζητούν διαρκώς ηρεμία και επαφή με το φυσικό περιβάλλον. στ. Υγειονομική υποβάθμιση: Η ανθρώπινη υγεία επιβαρύνεται με αναπνευστικά προβλήματα κατά την διάρκεια μιας πυρκαγιάς, λόγω αύξησης των ποσοστών του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Έχουν όμως και μακροπρόθεσμες συνέπειες στην υγεία του ατόμου (άσθμα, αναπνευστικά και καρδιαγγειακά προβλήματα). ζ. Κοινωνικοοικονομικό κόστος λόγω και της ανεργίας που δημιουργείται όπως αναφέρθηκε και παραπάνω αλλά και επειδή απαιτούνται ανυπολόγιστες δαπάνες τόσο για την κατάσβεση της πυρκαγιάς όσο και για την αποκατάσταση των ζημιών που αυτή προκάλεσε (Βορίσης, 2004) Παράγοντες έναρξης και εξάπλωσης των δασικών πυρκαγιών Οι δασικές πυρκαγιές ως επι το πλείστον οφείλονται στον ανθρώπινο παράγοντα. Τις περισσότερες φορές προκαλούνται από αμέλεια και τις λιγότερες από πρόθεση (εμπρησμό). Ωστόσο για την εξάπλωση της πυρκαγιάς καταλυτικά δρουν και κάποιοι εξωγενείς παράγοντες. Οι κυριότεροι από αυτούς είναι οι ακόλουθοι: Μετεωρολογικοί παράγοντες Οι κυριότεροι μετεωρολογικοί παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη και εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών είναι η θερμοκρασία, η σχετική υγρασία του αέρα, το ύψος της βροχής και ο άνεμος. Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι κανένας μετεωρολογικός παράγοντας δε δρα μόνος του, αλλά αποφασιστικής σημασίας είναι ο συνδυασμός τους έτσι ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο περιβάλλον για την έναρξη και εξάπλωση της πυρκαγιάς (Βορίσης, 2004). Η θερμοκρασία του αέρα έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς ξηραίνει και προθερμαίνει την καύσιμη ύλη. Η σχετική υγρασία επηρεάζει γιατί όταν είναι χαμηλή τότε η βλάστηση ξηραίνεται έντονα και είναι πιο εύκολο να επεκταθεί μια πυρκαγιά. Αντιθέτως όταν η σχετική υγρασία είναι υψηλή τότε η βλάστηση δύσκολα φλέγεται και ακόμα και αν μια πυρκαγιά λάβει χώρα εκείνη την στιγμή (π.χ. το πρωί) τότε αυτή δύσκολα επεκτείνεται. Το ύψος των βροχοπτώσεων επιδρά γιατί προσδίδει υγρασία στην καύσιμη ύλη. Όταν έχουμε βροχοπτώσεις, η ανάπτυξη υγρασίας αποτρέπει από την εκδήλωση πυρκαγιών. Δυστυχώς στην χώρα μας, ειδικά τα τελευταία χρόνια εξαιτίας του φαινομένου του θερμοκηπίου, το καλοκαίρι έχουμε μεγάλες περιόδους ξηρασίας γι αυτό και το καλοκαίρι εκδηλώνονται οι πιο καταστροφικές πυρκαγιές. Τέλος ο άνεμος παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο κυρίως στην πορεία που θα ακολουθήσει μια πυρκαγιά αλλά και στον χρόνο διάδοσης της. Οι δυνατοί άνεμοι κάνουν τις πυρκαγιές να κινούνται ταχύτατα και το έργο της κατάσβεσης γίνεται εξαιρετικά επίπονο αλλά και επικίνδυνο. Στην χώρα μας οι άνεμοι που πνέουν το καλοκαίρι καταλαγιάζουν κατά τις βραδινές και πρώτες πρωινές ώρες, με αποτέλεσμα τότε να είναι ευκολότερη η 12

14 κατάσβεση των πυρκαγιών. Επιπλέον οι άνεμοι είναι επικίνδυνοι γιατί έχουν την ιδιότητα να μεταφέρουν καύσιμη ύλη με αποτέλεσμα την δημιουργία νέων εστιών φωτιάς Τοπογραφικοί - εδαφολογικοί παράγοντες Η τοπογραφία κάθε περιοχής έχει ιδιαίτερη σημασία για τη συμπεριφορά της πυρκαγιάς. Τα στοιχεία που επηρεάζουν άμεσα την εξέλιξη μιας πυρκαγιάς είναι η κλίση του εδάφους, το υψόμετρο και ορισμένα γενικά χαρακτηριστικά της τοπογραφίας όπως φαράγγια και κορυφογραμμές. Η πυρκαγιά συνήθως τείνει να εξαπλώνεται προς τα υψηλότερα σημεία κάθε πλαγιάς εκτός και αν υπάρχει δυνατός αντίθετος άνεμος. Όσο μεγαλύτερη είναι η κλίση του εδάφους, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ταχύτητα εξάπλωσής της πυρκαγιάς ειδικά αν ο άνεμος φυσάει κατά την μεριά της κλίσης. Ένα άλλο πρόβλημα που δημιουργείται εξαιτίας του έντονου ανάγλυφου είναι ότι φλεγόμενα κομμάτια καύσιμης ύλης κατρακυλούν με αποτέλεσμα την δημιουργία νέων εστιών. Το υψόμετρο επίσης επηρεάζει γιατί ανάλογα με το υψόμετρο και την έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία κάθε περιοχής αναπτύσσεται η ανάλογη βλάστηση. Στις βόρειες πλαγιές η βλάστηση είναι πλουσιότερη σε σχέση με τις νότιες με χαμηλό υψόμετρο. Επιπλέον το υψόμετρο και η θερμοκρασία είναι ποσά αντιστρόφως ανάλογα. Όσο μεγαλώνει το υψόμετρο μιας περιοχής μειώνεται η θερμοκρασία και το αντίστροφο. Έτσι το μικροκλίμα της κάθε περιοχής επηρεάζει άμεσα τα χαρακτηριστικά των φυτών που αναπτύσσονται σ αυτήν και φυσικά δρα καταλυτικά και σε περίπτωση εκδήλωσης μιας πυρκαγιάς. Επιπλέον, άλλα τοπογραφικά αλλά και εδαφολογικά στοιχεία δρουν καταλυτικά στην εξάπλωση μιας πυρκαγιάς. Η ύπαρξη βράχων, φαραγγιού ή οι απότομες αλλαγές κλίσης επηρεάζουν διαφορετικά την εξέλιξη μιας πυρκαγιάς. Έτσι οι βράχοι ανακόπτουν την πορεία της ενώ το φαράγγι λειτουργεί σαν καμινάδα, δημιουργώντας ρεύμα αέρα προς τα πάνω με αποτέλεσμα η πυρκαγιά να οδηγείται ταχύτατα μέχρι την κορυφή του Χαρακτηριστικά καύσιμης ύλης - Βλάστηση Το σύνολο του δάσους αποτελεί καύσιμη ύλη, καθώς όλα τα μέρη του (ξηροφυλλοτάπητας, χόρτα, πόες, μικροί και μεγάλοι θάμνοι, δένδρα) είναι αναφλέξιμα υλικά. Ο τρόπος όμως που τα υλικά αυτά αναφλέγονται και η επίδρασή τους στη συμπεριφορά της φωτιάς ποικίλει ανάλογα με τη διάταξή τους στο χώρο, την ποσότητά τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, τη θερμοκρασία τους και την περιεχόμενη σε αυτά υγρασία (ΕΘΙΑΓΕ, 2007). Η περιεκτικότητα σε υγρασία της καύσιμης ύλης σε συνδυασμό με τις συνθήκες βλάστησης παίζουν σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των πυρκαγιών. Επίσης, το είδος της βλάστησης, ως παράγοντας που παρουσιάζει μεγαλύτερη ή μικρότερη ευφλεκτότητα, επιδρά σημαντικά τόσο κατά τη διάρκεια του φαινομένου, όσο και κατά το σχεδιασμό της πρόληψης, όσον αφορά την επιλογή που γίνεται για τα καταλληλότερα, προς αναδάσωση, είδη (Καϊλίδης, 1990). Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι οι πυρκαγιές στην χώρα μας γίνονται στις περιοχές με μεσογειακή βλάστηση, δηλαδή περιοχές με υψόμετρο μέχρι 600μ και δάση από θάμνους και πεύκα 13

15 και όχι σε περιοχές με μεγαλύτερο υψόμετρο και βλάστηση από έλατα, δρύες, οξειές και πλατάνια Τα είδη των δασικών πυρκαγιών Στην ελληνική βιβλιογραφία, έχει επικρατήσει η διάκριση των πυρκαγιών ανάλογα με την κατηγορία της καύσιμης ύλης και τη θέση των πυρκαγιών σε σχέση με την επιφάνεια του εδάφους. Έτσι έχουμε (Βορίσης, 2004): πυρκαγιές εδάφους ή υπόγειες, πυρκαγιές επιφάνειας ή έρπουσες, πυρκαγιές κόμης ή επικόρυφες και μεικτές ή σαρωτικές πυρκαγιές Πυρκαγιές εδάφους (ή υπόγειες) Σ αυτές καίγεται η οργανική ύλη κάτω από την επιφάνεια του φυλλοστρώματος του δάσους. Οι πυρκαγιές αυτές έχουν σαν χαρακτηριστικό τη βραδεία καύση και είναι δυνατό να μην υπάρχει παραγωγή καπνού, οπότε γίνονται δύσκολα αντιληπτές. Οι πυρκαγιές αυτές νεκρώνουν τα φυτά που συναντούν διότι καταστρέφουν το ριζικό τους σύστημα ή προκαλούν την επόμενη κατηγορία, των επιφανειακών πυρκαγιών, καθώς, εφόσον υπάρχει εύφλεκτη βλάστηση, η φωτιά μεταδίδεται σ αυτή. Οι πυρκαγιές αυτές μπορούν να διεισδύσουν βαθύτερα, σε βάθος έως 2 μέτρα και να εξαπλωθούν υπόγεια. Εξαπλώνονται αργά και είναι από τις πιο δύσκολες στην κατάσβεση πυρκαγιές. Ευτυχώς, είναι σπάνιες στην Ελλάδα και εμφανίζονται κυρίως σε δάση βορείων χωρών (Μοσχοβίδης, 2007) Πυρκαγιές επιφανείας (ή έρπουσες) Οι πυρκαγιές αυτές διαδίδονται πολύ γρήγορα, επειδή υπάρχει άφθονος αέρας και οξυγόνο, άφθονη φλόγα και θερμοκρασία. Ο καπνός των πυρκαγιών αυτών εξαπλώνεται σε µικρό ύψος, στα δικά µας όμως πλατύφυλλα και στα δάση χαλεπίου και τραχείας φθάνει σε µεγάλο ύψος και έχει χρώμα µαυρωπό λευκωπό. Είναι οι πιο συνηθισμένες στη χώρα µας. Καίνε τη νεκρή καύσιμη ύλη ( βελόνες, φύλλα, κλαδάκια κ.λπ.), η οποία βρίσκεται σε επαφή µε το έδαφος ή τη ζωντανή βλάστηση (χόρτα, πόες, θάμνοι, νεαρά δένδρα) που αναπτύσσεται πάνω από αυτό. Τα χαρακτηριστικά των πυρκαγιών αυτών διαφέρουν σημαντικά κατά περίπτωση. Ανάλογα µε την καύσιμη ύλη και τις επικρατούσες συνθήκες οι πυρκαγιές αυτές µπορεί να είναι από ασήμαντες και εύκολα ελεγχόμενες έως εξαιρετικά σοβαρές και δύσκολες στην αντιμετώπισής τους. Πάντως, κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η ύπαρξη άφθονης φλόγας, καθώς υπάρχει πάντα το απαραίτητο οξυγόνο για την τροφοδοσία τους (Θανασούλας, 2011). Οι πυρκαγιές επιφανείας καίνε την οργανική ύλη και τη χαμηλή βλάστηση έως και 2 μέτρα. Από αυτές συνήθως εξελίσσεται εν συνεχεία μια πυρκαγιά κόμης. Χαρακτηριστικά τους είναι η μεγάλη ταχύτητα διάδοσης (ιδίως όταν πνέει άνεμος), με φλόγα και 14

16 θερμότητα. Ο καπνός τους εξαπλώνεται σε μικρό σχετικά ύψος, συνήθως ως εκείνο των δέντρων. Αποτελούν το πιο συχνό είδος δασικής πυρκαγιάς Πυρκαγιές κόμης (ή επικόρυφες) Σε αυτές καίγεται η κόμη των δέντρων και τα δέντρα νεκρώνονται. Οι πυρκαγιές του είδους αυτού γίνονται σε φυτικά είδη που η κόμη είναι εύφλεκτη π.χ. στα κωνοφόρα, και κυρίως στη χαλέπιο και τραχεία πεύκη, τα φύλλα των φυλλοβόλων πλατύφυλλων είναι γενικά πράσινα και δεν καίγονται ή καίγονται δύσκολα. Στην Ελλάδα πολλές φορές έχουμε µικρές ή µεγάλες µικτές πυρκαγιές, που προέρχονται από πυρκαγιές έρπουσες, δηλαδή στα δάση χαλεπίου και τραχείας πεύκης καίγεται ο υπόροφος που µεταδίδει τη φωτιά στην κόμη. Αντίθετα πυρκαγιές καθαρά κόμης φαίνεται να έχουμε σπάνια. Στις πυρκαγιές του είδους αυτού ο άνεμος παρασύρει σε αρκετή απόσταση καιγόμενα φύλλα, κλαδάκια οπότε δημιουργούνται νέες εστίες πυρκαγιών. Η ταχύτητα της πυρκαγιάς στη κατηγορία αυτή είναι µεγαλύτερη από την ταχύτητα της έρπουσας πυρκαγιάς. Ο καπνός υψώνεται πάνω από το δάσος σε σχήµα µανιταριού, ενώ το χρώμα του είναι σκοτεινότερο από τον καπνό της έρπουσας πυρκαγιάς (Θανασούλας, 2011). Οι πυρκαγιές αυτές καίνε την εναέρια καύσιμη ύλη, που χωροθετείται σε ύψος μεγαλύτερο των 2 μέτρων από την επιφάνεια του εδάφους και καταστρέφουν το φύλλωμα (κόμη) των δέντρων. Συνήθως οι επικόρυφες πυρκαγιές προέρχονται από τις έρπουσες, όπου μέσω των χαμηλών κλαδιών η φωτιά μεταφέρεται στα κλαδιά και τα φύλλα των δέντρων. Χαρακτηριστικό των πυρκαγιών αυτών είναι η μεγάλη ταχύτητα διάδοσης και η εκτόξευση από τον άνεμο αναμμένων τεμαχίων καύσιμης ύλης. Είναι από τα πιο καταστροφικά είδη πυρκαγιών καθώς προκαλούν την καταστροφή των μεγάλων δασών Μικτές (ή σαρωτικές) πυρκαγιές Όταν τα τρία είδη που προαναφέρθηκαν συνυπάρχουν καίγοντας διαφορετικά είδη καύσιμης ύλης τότε το είδος αυτής της πυρκαγιάς καλείται μικτή ή σαρωτική. Όταν συνυπάρχει επικόρυφη και έρπουσα πυρκαγιά τότε δημιουργείται ένα μέτωπο φλόγας που επεκτείνεται από το έδαφος έως μερικά μέτρα πάνω από τις κορυφές των δέντρων, που κινείται σαρώνοντας την υπάρχουσα βλάστηση. Η σαρωτική πυρκαγιά είναι χαρακτηριστική λόγω της μεγάλης της έντασης, του μεγάλου ύψους που παίρνουν οι φλόγες καθώς και ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να προβλεφθεί η συμπεριφορά της Η χωροθέτηση των δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα Για να γίνει κατανοητό το φαινόμενο των δασικών πυρκαγιών θα πρέπει να τις μελετήσουμε σχετικά με το χώρο που αυτές συμβαίνουν. Έτσι οι πυρκαγιές στον ελλαδικό χώρο δεν συμβαίνουν παντού. Συμβαίνουν κυρίως στην μεσογειακή ζώνη. Με τον όρο μεσογειακή ζώνη εννοούμε την παράκτια περιοχή της Ελλάδας, δηλαδή ό,τι βρίσκεται κάτω από 600 µ. υψόμετρο και σχεδόν σε όλα µας τα νησιά. Είναι περιοχές κατάφυτες από πεύκα, πουρνάρια, κουμαριές κ.α. και συνήθως εκεί συναντώνται το 95% των πυρκαγιών. 15

17 Μεσογειακό κλίμα καλείται ο κλιματικός τύπος, όπου τα καλοκαίρια είναι πολύ θερμά και ξηρά και οι χειμώνες ήπιοι και μέτρια βροχεροί. Χαρακτηρίζονται, δηλαδή, από λιγοστές βροχές, οι οποίες και αυτές πέφτουν τη χειμερινή περίοδο (Κωνσταντινίδης, 2003). Στα μεσογειακά δασικά οικοσυστήματα οι κλιματικές συνθήκες είναι τέτοιες, ώστε ο ρυθμός με τον οποίο παράγεται η φυτική βιομάζα, μέσω της φωτοσύνθεσης, είναι μεγαλύτερος από το ρυθμό διάσπασης της νεκρής βιομάζας, μέσω της δράσης των μικροοργανισμών και της σήψης. Έτσι, δημιουργείται ένα πλεόνασμα, το οποίο, χωρίς την ύπαρξη ενός εναλλακτικού τρόπου διάσπασης της βιομάζας, θα οδηγούσε σε τέτοια συσσώρευσή της που δε θα επέτρεπε την ανανέωση των οικοσυστημάτων. Στη φύση όμως ο εναλλακτικός αυτός τρόπος υπάρχει και είναι η φωτιά. Εάν λοιπόν η πλεονάζουσα βιομάζα δεν απομακρυνθεί με κάποιο άλλο τρόπο, όπως η βόσκηση των ζώων και η απόληψη ξυλείας από τους ανθρώπους, η φυσική της κατάληξη θα είναι η πυρκαγιά (Κουράκος, 2008). Επιπλέον, λόγω της έντονης βιολογικής δραστηριότητας των φυτών κατά τους θερινούς μήνες, η δασική βλάστηση αναπτύσσεται με ελάχιστο νερό με αποτέλεσμα για να επιβιώσουν τα φυτά να πρέπει να προσαρμόσουν τις βιολογικές τους ανάγκες έτσι ώστε να διαχειρίζονται το νερό με μεγάλη οικονομία. Η διαδικασία αυτή γίνεται με έναν ειδικό μηχανισμό που διαθέτουν τα φυτά. Η βλάστηση του εδάφους αποτελείται από πυκνούς θάμνους, οι οποίοι είτε καλύπτουν το έδαφος αποτρέποντας τους νέους σπόρους που πέφτουν από τα δέντρα να φυτρώσουν, είτε ή εμποδίζουν την ανάπτυξη των ριζών των νεαρών φυτών ούτως ώστε να αναστέλλεται η ανάπτυξή τους με απώτερο σκοπό την εξοικονόμηση υγρασίας στο έδαφος. Ο Κωνσταντινίδης (2003) μιλώντας για το θέμα αυτό αναφέρει χαρακτηριστικά: «Τα µεσογειακά πεύκα αδυνατούν να ανανεωθούν, εκτός και εάν υπάρξει προσωρινή απελευθέρωση του εδάφους από τον ανταγωνισμό των πυκνών θάμνων και την αλληλοπάθεια που προκαλούν. Η φύση δεν διαθέτει ούτε πριόνια, ούτε τσεκούρια. Έτσι ένα πεύκο µπορεί να ρίχνει για δεκάδες χρόνια χιλιάδες σπόρους και από αυτούς να µη φυτρώσει ποτέ ούτε ένας. Με το πέρασμα των χρόνων θα γερνά χωρίς να αφήσει διαδόχους. Αυτό φυσικά σημαίνει υποβάθμιση, που από ένα σημείο και µετά γίνεται µη αναστρέψιμη. Καθαρισμένο έδαφος κατάλληλο για φύτρωση σπόρων, χωρίς ανταγωνισμούς και αλληλοπάθεια, τα φυτά βρίσκουν µόνο µετά από πυρκαγιά. Αυτή ακριβώς είναι και η πραγματική σχέση µεταξύ µεσογειακής βλάστησης και φωτιάς. Η φωτιά καθάριζε ανέκαθεν το έδαφος, προκειµένου να δημιουργούνται κατάλληλες συνθήκες ανανέωσης του δάσους µε νέα δένδρα. Μετά από χιλιάδες χρόνια, τα µεσογειακά οικοσυστήµατα έχουν χάσει την ικανότητα αναγέννησης σε ακαθάριστες περιοχές. Χωρίς τις φωτιές, τα µεσογειακά δάση θα παύσουν να υπάρχουν τουλάχιστον µε τη µορφή που είναι γνωστά». Δεν είναι τόσο αυτό καθ αυτό το θέμα των δασικών πυρκαγιών που μας προβληματίζει στα μεσογειακά δάση, όσο η συχνότητα τους. Η μείωση των μεσοδιαστημάτων ανάμεσα στις πυρκαγιές εξαιτίας του ανθρώπινου παράγοντα είναι το κυριότερο θέμα που μας απασχολεί στις δασικές. Δάση που θα έπρεπε να καίγονται μία φορά σε έναν αιώνα, καίγονται μία φορά κάθε τριάντα χρόνια. Δηλαδή πριν καλά καλά τα δάση ωριμάσουν βιολογικά και δημιουργήσουν απόθεμα σπόρων ξανακαίγονται. Για το λόγο αυτό προτεραιότητα θα πρέπει να είναι η προστασία των νεαρών ανώριμων δασών. 16

18 Ως προς την ετήσια συχνότητα των δασικών πυρκαγιών στη χώρα μας και μάλιστα των πιο καταστροφικών, αυτές συμβαίνουν, κατά μέσο όρο 80% περίπου, το χρονικό διάστημα από 1η Ιουνίου έως και 31η Οκτωβρίου, αν και δεν είναι σπάνιες πυρκαγιές σε ορισμένες περιοχές κατά τη διάρκεια του Νοεμβρίου ή Μαΐου, ιδίως κατά τα ξηρά έτη. Κατά τη διάρκεια του 24ώρου, το 90% περίπου εκδηλώνεται από έως το βράδυ, με μέγιστο, στο διάστημα από έως Το φαινόμενο αυτό έχει σαφή σχέση με την ημερήσια πορεία διακύμανσης της σχετικής υγρασίας του αέρα και της θερμοκρασίας (Κατσάνος, 1970) Οι δασικές πυρκαγιές στην Ελλάδα Τις τελευταίες δεκαετίες, ο ισχυρότερος και πυκνότερος παράγοντας που αναταράσσει τη φυσική ισορροπία του ελληνικού χώρου είναι οι εκτεταμένες πυρκαγιές των δασών. Αποτελούν φαινόμενο που εμφανίζεται με καταστροφική συχνότητα και ένταση, σε ένα κατεξοχήν πυριγενές και εύφλεκτο φυσικό περιβάλλον από άποψη κλίματος και βλάστησης (Λεμονίδης, 1993). Η αντιμετώπιση των ελληνικών δασικών πυρκαγιών είναι ένα θέμα υψίστης σημασίας, καθώς οι πυρκαγιές αποτελούν μια μόνιμη πηγή καταστροφής, τόσο των δασών της χώρας, όσο και γεωργικών καλλιεργειών, κατοικημένων περιοχών, υποδομών, κλπ. Οι δασικές πυρκαγιές αποτελούν, μαζί με την υπερβόσκηση, το κύριο αίτιο των γυμνών βουνών της χώρας. Στην Ελλάδα, χώρα ορεινή με δάση, κυρίως σε απότομες πλαγιές, μετά τις πυρκαγιές δημιουργείται απόπλυση του εδάφους από τις βροχές, οπότε η αναδημιουργία του δάσους γίνεται σχεδόν αδύνατη. Είναι χαρακτηριστικό ότι, κατά τα τελευταία εκατό χρόνια, το ποσοστό δασοκάλυψης έχει μειωθεί σε λιγότερο από το μισό. Εξάλλου, τα θύματα και οι τραυματίες από τις πυρκαγιές είναι πολλά, σχεδόν κάθε καλοκαίρι, από άτομα που ρίχνονται στη μάχη κατά της φωτιάς ή από εκείνα που τυχαία εγκλωβίζονται από αυτή (Μοσχοβίδης, 2007). Ενώ μέχρι το 1975 ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών ήταν σχεδόν αμετάβλητος (700 περιστατικά ανά έτος), μετά το 1975 και μέχρι το 1998 που την ανάληψη της δασοπυρόσβεσης ανέλαβε η πυροσβεστική υπηρεσία τα περιστατικά ανέρχονται σε μερικές χιλιάδες ανά έτος. Μετά το 1998 η κατάσταση φαίνεται να σταθεροποιείται και πάλι. Στα γραφήματα που φαίνονται παρακάτω φαίνονται τα στρέμματα που καίγονται ανά έτος (Γράφημα 1) για τα έτη 2000 έως 2015 καθώς και ο αριθμός των πυρκαγιών ανά έτος (Γράφημα 2) για τα έτη 2000 έως

19 Γράφημα 1: Σύνολο καμένων εκτάσεων σε στρέμματα ανά έτος από το 2000 έως το 2015 (Πηγή: Μαυραγάνης, 2016), Στο γράφημα αυτό φαίνεται πόσο καταστροφική χρονιά ήταν το 2007 για τα ελληνικά δάση. Τα εκατομμύρια καμένων εκτάσεων (άνω των στρεμμάτων), έβαλε, με τον πλέον τραγικό τρόπο, τέλος σε όποια χαραμάδα αισιοδοξίας είχε αρχίσει να διαφαίνεται. Η τεράστια εθνική, περιβαλλοντική και οικονομική ζημία που προκάλεσαν οι δασικές πυρκαγιές έχουν θέσει το θέμα της δασοπροστασίας σε άλλες βάσεις. Γράφημα 2: Σύνολο πυρκαγιών ανά έτος από το 2000 έως το 2015 (Πηγή: Μαυραγάνης, 2016), Το ζήτημα, πλέον, των πυρκαγιών αφορά ιδίως την επιβίωση ολόκληρων περιοχών και τη βιώσιμη ανάπτυξή τους. Είναι φανερό ότι, εν μέσω όλων των άλλων πολιτικών, η 18

20 χάραξη εθνικής στρατηγικής για την προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί τη μέγιστη προτεραιότητα (Μουτρόπουλος, 2005), Δυστυχώς το βασικότερο ζήτημα στο θέμα των δασικών πυρκαγιών είναι η ασυνεννοησία μεταξύ των διαφόρων υπηρεσιών που εμπλέκονται στην δασοπυρόσβεση. Σε αυτό έρχονται να προστεθούν και οι σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό αλλά και στόλου οχημάτων και μέσων κατάσβεσης, ειδικά στις μέρες μας που τα αποτελέσματα τις οικονομικής κρίσης γίνονται ολοένα και πιο δυσβάσταχτα Πρόληψη των δασικών πυρκαγιών Η πρόληψη των δασικών πυρκαγιών είναι ο ιδεώδης στόχος που επιδιώκεται μέσω της αντιπυρικής προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων. Ο στόχος αυτός επιδιώκεται κυρίως αποδυναμώνοντας τις αιτίες που άμεσα ή έμμεσα προκαλούν τις δασικές πυρκαγιές. Στην χώρα μας με τον όρο πρόληψη συνήθως το άνοιγμα των αντιπυρικών ζωνών, την λειτουργία των πυροφυλακίων και την δημιουργία ομβροδεξαμενών. Αυτά βέβαια αποτελούν ορισμένα από τα μέτρα που λαμβάνουμε για την καθυστέρηση μιας πυρκαγιάς ωστόσο η πρόληψη θα πρέπει να εστιάσει στα αίτια που δημιουργούν τις πυρκαγιές και να τα εκμηδενίσει. Όπως έχουμε αναφέρει και παραπάνω το 80% των πυρκαγιών προέρχεται από ανθρώπινη αμέλεια ή εμπρησμό. Για το λόγο αυτό το πρώτο που θα πρέπει να κάνει η πολιτεία για να προλάβει τις δασικές πυρκαγιές είναι να ευαισθητοποιήσει τους πολίτες σε θέματα που αφορούν την δασοπροστασία και γενικότερα την οικολογία και φυσικά να τους ενημερώσει με έξυπνο και αποδοτικό τρόπο για τις ενέργειες που πρέπει να αποφύγουν όταν βρίσκονται στο δάσος. Ακόμη όμως και αυτά τα έργα που χρησιμοποιούνται για την καθυστέρηση της φωτιάς, ποτέ δεν αξιολογήθηκαν ως προς την αποδοτικότητά και κυρίως τη χρησιμότητά τους. Για παράδειγμα, είναι χρήσιμες οι αντιπυρικές ζώνες; Εάν όχι, γιατί το τοπίο της Σιθωνίας τραυματίζεται τόσο βάναυσα; Εάν ναι, τότε γιατί δεν έχει η Σάμος ούτε ένα μέτρο αντιπυρικής; Πως σχεδιάζεται μια αντιπυρική; Αφηνόμαστε στη διάθεση του οδηγού του βαρέως οχήματος που την ανοίγει ή ακολουθούμε κάποιο σχέδιο σε σχέση με τους επικρατούντες ανέμους; Καταστολή δασικών πυρκαγιών Το 1998 μεταφέρθηκε η ευθύνη δασοπυρόσβεσης από τη δασική στην πυροσβεστική υπηρεσία. Μια ενέργεια, που υλοποιήθηκε βιαστικά και χωρίς κανέναν σχεδιασμό από ανθρώπους που πιστεύουν, ότι οι δασικές πυρκαγιές είναι ίδιες με τις αστικές, ή ότι οι αρρώστιες των δένδρων είναι όμοιες με τις ανθρώπινες. Κύριο όπλο της αντιμετώπισης των δασικών πυρκαγιών είναι ο καλός συντονισμός όλων των εμπλεκομένων δυνάμεων και υπηρεσιών. Και ενώ η απόδοση του συντονισμού είναι αντιστρόφως ανάλογη με το πλήθος των συντονιζόμενων, στην Ελλάδα η άγνοια ενός τόσο σοβαρού θέματος οδήγησε στη δημιουργία του πιο περιπεπλεγμένου συστήματος προστασίας των δασών. Η πρόληψη έμεινε στη Δασική Υπηρεσία και η κατάσβεση στην Πυροσβεστική. Από την άλλη η Δασική Υπηρεσία μοιράσθηκε σε δύο Υπουργεία. Στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης έμεινε η Κεντρική Υπηρεσία (η κεφαλή όλων των περιφερειακών υπηρεσιών), ενώ οι περιφερειακές μονάδες μεταφέρθηκαν στα 19

21 Υπουργεία Εσωτερικών και Δημόσιας Διοίκησης. Αποτέλεσμα οι εντολές που δίνονται από τις κεντρικές υπηρεσίες να μην είναι υποχρεωτικής εκτέλεσης από τις υφιστάμενες περιφερειακές. Την αναστάτωση συμπληρώνουν οι ΟΤΑ που εμπλέκονται και στην πρόληψη και στην καταστολή, οι εθελοντές, ο στρατός κ.λπ. Πέρα από όλα αυτά ενώ είμαστε μια χώρα με μικρή δυνατότητα πρόσληψης περισσότερων δημοσίων υπαλλήλων, απομακρύνθηκε από τη μάχη με τις φλόγες το πιο έμπειρο προσωπικό καταπολέμησης. Η δασική υπηρεσία δουλεύοντας μέσα στο δάσος και έχοντας ως κύριο εργαλείο το τσεκούρι και το πριόνι, αντικαταστάθηκε από την πυροσβεστική υπηρεσία που δραστηριοποιείται στα αστικά κέντρα και έχει ως βασικό εργαλείο τη μάνικα. Έτσι, φεύγοντας η υπηρεσία που γνώριζε το δάσος και πολεμούσε τις φωτιές μέσα σε αυτό, ανοίγοντας αντιπυρικές ζώνες με τους εκατοντάδες υλοτόμους που διέθετε, άφησε πίσω της μια δικαιολογημένα δασοφοβική υπηρεσία. Αυτό σήμαινε ότι η κατάσβεση μεταφέρθηκε από το δάσος στους δρόμους, πολύ κοντά στους οικισμούς Αποκατάσταση Η περίοδος μετά τις φωτιές είναι ακόμη χειρότερη. Συνήθως οι κυβερνήσεις, για να εξευμενίσουν τους εξαγριωμένους πολίτες, αναγγέλλουν την άμεση αποκατάσταση του καμένου δάσους, λες και αυτό που κάηκε είναι τεχνικό έργο που θα ξαναδημιουργηθεί σύντομα, θα είναι ωραιότερο και πιο λειτουργικό. Η επικρατούσα πρακτική είναι η εφαρμογή ποσοτικών και όχι ποιοτικών αναδασώσεων. Αυτό είναι αποτέλεσμα τόσο της αδυναμίας εφαρμογής των σύγχρονων τεχνολογιών που οδηγούν στη γνώση του αντικειμενικά ποιοτικού, όσο και στην πίεση της κοινής γνώμης, η οποία συχνά οδηγεί στην απόλυτα δικαιολογημένη αδιαφορία μιας κουρασμένης, ταλαιπωρημένης και παραγνωρισμένης στην προσφορά της δασικής υπηρεσίας, η οποία βρίσκει μάταιο πια να αντιδρά ενάντια σε ολόκληρο το έθνος, ακόμη και όταν αντιλαμβάνεται ότι αυτό που της ζητείται είναι ασύμβατο με τις οικολογικές αρχές. Η αντίθετη άποψη εκ μέρους της Δασικής Υπηρεσίας ή διαμαρτυρία εκλαμβάνεται ως έλλειψη διάθεσης συνεργασίας, ικανότητας ή εργατικότητας και στιγματίζεται από όλους ενώ την περιθωριοποιεί ακόμη περισσότερο. Σε αυτό συνεργούν οι κάθε είδους «περιβαλλοντικοί σύλλογοι», οι «μη κυβερνητικοί οργανισμοί» που από πραγματική αγάπη για το δάσος ή από συγκαλυμμένα συμφέροντα, έρχονται με δικές τους πρωτοβουλίες να αντικαταστήσουν τις δασικές υπηρεσίες, πραγματοποιώντας τερατώδεις αναδασώσεις, οι οποίες είναι χρήσιμες μόνο για τις δημόσιες σχέσεις τους (Κωνσταντινίδης, 2003). 20

22 2. ΠΡΟΛΗΨΗ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΜΕ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΜΕΘΟΔΟΥΣ ΤΗΛΕΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ 2.1. Γενικά για τα σύγχρονα συστήματα διαχείρισης πυρκαγιών Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας σε ολόκληρο τον κόσμο δημιουργούνται και ελέγχονται συστήματα βελτίωσης της τηλεανίχνευσης των δασικών πυρκαγιών που αφορούν τη μείωση του χρόνου εντοπισμού, την εκτίμηση της τοποθεσίας που ξεσπά η πυρκαγιά, τη βελτίωση της ποιότητας της ενημέρωσης των Συντονιστικών Κέντρων, δηλαδή στη βελτίωση του χρόνου πρώτης προσβολής, ενώ παράλληλα δοκιμάζονται εξελιγμένα συστήματα παρακολούθησης κίνησης των μετώπων κατά τη διάρκεια της κατάσβεσης. Βασικό στοιχείο στα συστήματα αυτά είναι να αποδίδονται σε πραγματικό χρόνο τόσο τα διάφορα κινούμενα χαρακτηριστικά όπως οχήματα, προσωπικό, αλλά ακόμη και τα ίδια τα μέτωπα των πυρκαγιών. Τα χαρακτηριστικά αυτά συμμετέχουν ως γεωγραφικά χαρακτηριστικά (features) στις συνηθισμένες διαδικασίες των ΓΣΠ όπως ερωτήματα, τοπολογία, και θεματική αναπαράσταση, μαζί με τα υπόλοιπα «στατικά» χαρακτηριστικά μιας παραδοσιακής εφαρμογής. Ο νεοτερισμός των συστημάτων αυτών έχει να κάνει με τον τρόπο εισαγωγής γεωγραφικών χαρακτηριστικών από το πεδίο σε ένα ΓΣΠ αλλά και με την δυνατότητα απόδοσης διεργασιών του ΓΣΠ σε κινούμενους χρήστες. Ο τρόπος αυτός αξιοποιεί ευρέως διαδεδομένα μέσα, χαμηλού κόστους τα οποία δεν προϋποθέτουν ειδικούς χρήστες. Συνδυάζοντας τις δυνατότητες ενός ασυρμάτου και μιας συσκευής GPS, μπορεί να γίνεται σε πραγματικό χρόνο και σε οποιεσδήποτε συνθήκες, καταγραφή και απόδοση χαρακτηριστικών του φυσικού χώρου σε ένα ΓΣΠ. Την ίδια στιγμή τα αποτελέσματα των διεργασιών ενός ΓΣΠ μπορούν να μεταφέρονται με ασύρματο τρόπο σε μη ειδικούς χρήστες που βρίσκονται στο πεδίο, χωρίς οι ίδιοι να διαθέτουν εξειδικευμένο λογισμικό, συσκευές ή γνώσεις. Παράλληλα μέσα από το ίδιο περιβάλλον (μιας εφαρμογής ΓΣΠ σε ένα κέντρο επιχειρήσεων) δίνεται η δυνατότητα διαρκούς επικοινωνίας με την χρήση των ασυρμάτων. Ο σχεδιασμός του συστήματος διαχείρισης πυρκαγιών γίνεται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της πυρκαγιάς δηλαδή βάσει: του ίδιου του φαινομένου, του μεγέθους και της εξέλιξης του, των κινδύνων που δημιουργούνται από αυτό, των αντικειμένων που εκτίθενται σ' αυτούς, την επικινδυνότητα (θεματική απόδοση). Κατά την διάρκεια μιας πυρκαγιάς θα πρέπει να γίνεται αρχικά απλή παρακολούθηση και οπτικοποίηση της κατάστασης μέχρι και στήριξη του σχετιζόμενου προσωπικού ή και αυτόματη λήψη αποφάσεων. Βασική προϋπόθεση για όλα τα παραπάνω είναι το σύστημα να λειτουργεί και σε πραγματικό χρόνο. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να εξασφαλίζεται συνεχώς η μεταφορά και απόδοση της πραγματικότητας στο ΓΣΠ. Η πραγματικότητα προσδιορίζεται από τον χώρο και από τις συνθήκες που επικρατούν σ' αυτόν. Έτσι για να αποδοθεί η πραγματικότητα σε ένα ΓΣΠ θα πρέπει να οριστούν κατ' αρχή χαρακτηριστικά που περιγράφουν τον χώρο. Τέτοια είναι τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά όπως το ανάγλυφο, η μορφολογία, οι κατασκευές, οι χρήσεις γης, τα 21

23 πληθυσμιακά χαρακτηριστικά, οι υποδομές κτλ. Παράλληλα θα πρέπει να ορίζονται και χαρακτηριστικά που περιγράφουν τις συνθήκες όπως η ένταση, η θέση και η έκταση των φαινομένων, ο καιρός, η κατάσταση λειτουργίας των υποδομών (εφόσον επηρεάζονται από κάποιο φαινόμενο) και οι ενέργειες που γίνονται για την αντιμετώπιση ενός τέτοιου περιστατικού. Οι δύο αυτές ομάδες χαρακτηριστικών διαφοροποιούνται μεταξύ τους ως προς τον ρυθμό μεταβολής τους. Η πρώτη ομάδα μπορεί να θεωρηθεί ότι παραμένει αμετάβλητη. Η δεύτερη ομάδα (τα χαρακτηριστικά που περιγράφουν τις συνθήκες) μεταβάλλονται πολύ γρηγορότερα, ακόμη και από λεπτό σε λεπτό και όταν πλέον σταματήσει αυτή η μεταβολή παύει η κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Έτσι προκύπτουν και οι χάρτες επικινδυνότητας μιας περιοχής που μεταβάλλονται μέρα με την ημέρα και μας δείχνουν τον κίνδυνο εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς ανάλογα με τα μετερεωλογικά φαινόμενα που επικρατούν στην περιοχή (Εικόνα 1). Στην περίπτωση των πυρκαγιών χρησιμοποιούνται δορυφορικές εικόνες ή αεροφωτογραφίες αλλά παραμένει ως πρόβλημα η καταγραφή αλλαγών που δεν διακρίνονται με τέτοια μέσα λόγω π.χ. κακών συνθηκών ορατότητας ή θέσεων που μεταβάλλονται γρήγορα (π.χ. θέσεις ατόμων ή οχημάτων που κινούνται). Εικόνα 1: Χάρτης επικινδυνότητας εκδήλωσης πυρκαγιάς στην περιοχή της Μεσογείου. Ευρωπαϊκό πρόγραμμα EFFIS 2.2. Συστήματα πυρανίχνευσης Χωροθέτηση συστημάτων Για τον σχεδιασμό ενός συστήματος διαχείρισης των πυρκαγιών αρχικά μελετάται η περιοχή η οποία θέλουμε να προστατεύσουμε, οι ιδιαιτερότητες της (π.χ. υψόμετρο, ανάγλυφο, δύσβατες περιοχές) και γίνεται η χαρτογράφηση της. Τα δεδομένα που θα χρησιμοποιηθούν (περιγραφικά και χαρτογραφικά), αποτελούν το υπόβαθρο όλων των 22

24 διαδικασιών του συστήματος. Ο σχεδιασμός ενός ΓΣΠ καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα διαθέσιμα δεδομένα καθώς και από την εισαγωγή νέων ή την ενημέρωση των ήδη υπαρχόντων. Αυτήν τη στιγμή στην Ελλάδα υπάρχουν οι ακόλουθοι δημόσιοι οργανισμοί που διαθέτουν (σε ιδιώτες) τα χαρτογραφικά τους δεδομένα σε αναλογική ή ψηφιακή μορφή κατά περίπτωση: η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (Γ.Υ.Σ.) η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (Ε.Σ.Υ.Ε.) την ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. που διατηρεί και χαρτογραφικά δεδομένα του πρώην Οργανισμού Κτηματογραφήσεων και Χαρτογραφήσεων Ελλάδος (Ο.Κ.Χ.Ε.) το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (Ι.Γ.Μ.Ε.) το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (Υπ.ΑΑΤ) το Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής (ΥΕΝ) η Υδρογραφική Υπηρεσία Πολεμικού Ναυτικού και η Κτηματική Υπηρεσία του Δημοσίου. Παράλληλα σε πολλές από τις τεχνικές υπηρεσίες των ΟΤΑ ή των Νομαρχιών υπάρχουν δεδομένα (κυρίως τοπογραφικά διαγράμματα) που προέρχονται είτε από τους προηγούμενους δημόσιους οργανισμούς είτε από μελέτες και έργα που γίνονται. Τέλος, αναμένονται τα δεδομένα που θα προκύψουν με την ολοκλήρωση μεγάλων έργων όπως το κτηματολόγιο ή το δασολόγιο. Επιπλέον σε πολλά τέτοια συστήματα χρησιμοποιούνται δορυφορικές εικόνες ποικίλων αναλύσεων τις οποίες μπορεί κανείς να παραγγείλει έχοντας ορίσει την έκταση και την ημερομηνία που τον ενδιαφέρει. Οι δορυφορικές εικόνες είναι χρήσιμες για ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών σχετικών με το περιβάλλον και αυτό έχει συντελέσει στην ύπαρξη αρκετών προϊόντων αυτής της κατηγορίας (Πίνακας 1). Πολλές απ' αυτές είναι διαθέσιμες κατόπιν σχετικής επεξεργασίας ώστε να είναι γεωανηγμένες ή ακόμη και σε μορφή ορθοφωτοχάρτη. 23

25 Δορυφόροι Δυνατότητες παρατήρησης Πεδία εφαρμογών Μετεωρολογικοί Παγκόσμια κάλυψη, μέρα και νύχτα Πρόβλεψη/ καταγραφή μετεωρολογικών φαινομένων και ηφαιστειακών εκρήξεων Landsat SPOT IRS-1C Ανάλυση 30 m στο οπτικό φάσμα και 80 m για τις πολυφασματικές Ανάλυση m στο οπτικό φάσμα Ανάλυση 6-30 m στο οπτικό φάσμα Χρήσεις γης, έκταση πλημμύρας, καταγραφή περιβαλλοντικών συνθηκών 3-Δ χαρτογραφία, έκταση πλημμύρας, εκτίμηση καταστροφών, αναγνώριση καλλιεργειών 3-Δ χαρτογραφία, έκταση πλημμύρας, εκτίμηση καταστροφών, εντοπισμός πετρελαιοκηλίδων RESURS-01 ERS Ανάλυση m στις πολυφασματικές και στο οπτικό φάσμα Ανάλυση 25 m σε όλες τις συνθήκες Χαρτογράφηση περιβαλλοντικών συνθηκών σε τοπικό επίπεδο, παρακολούθηση παράκτιων περιοχών, εξέλιξη καλλιεργειών, ξηρασία, πυρκαγιές, πλημμυρισμένες περιοχές 3-Δ χαρτογραφία, έκταση πλημμύρας, εκτίμηση καταστροφών, εντοπισμός πετρελαιοκηλίδων, περιοχές σκότους (νυκτός) Radarsat Ανάλυση m σε όλες τις συνθήκες 3-Δ χαρτογραφία, έκταση πλημμύρας, εκτίμηση καταστροφών, εντοπισμός πετρελαιοκηλίδων, περιοχές σκότους (νυκτός) JERS SeaWiFS Ανάλυση 18 m σε όλες τις συνθήκες Πολυφασματικές παρατηρήσεις 1 και 4 km 3-Δ χαρτογραφία, έκταση πλημμύρας, εκτίμηση καταστροφών, εντοπισμός πετρελαιοκηλίδων, περιοχές σκότους (νυκτός) Εντοπισμός πετρελαιοκηλίδων, παρακολούθηση ωκεάνιας ρύπανσης, εντοπισμός αλγών Cosmos, KVR Ανάλυση 2 m στο οπτικό φάσμα Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου 24

26 EarlyBird CTA Clark QuickBird Ανάλυση 3 m στο οπτικό φάσμα Ανάλυση 3 m στο οπτικό φάσμα Ανάλυση 1 m στο οπτικό φάσμα Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου Space Imaging 1 (Ikonos-1) Ανάλυση 1 m στο οπτικό φάσμα και 4 m για τις πολυφασματικές Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου OrbView-3 Ανάλυση 1 και 2 m στο οπτικό φάσμα και 4 m για τις πολυφασματικές Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου, αναγνώριση καλλιεργειών Space Imaging 2 (Ikonos-2) Ανάλυση 1 m στο οπτικό φάσμα και 4 m για τις πολυφασματικές Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου, αναγνώριση καλλιεργειών OrbView-4 Ανάλυση 1 m στο οπτικό φάσμα και 4 m για τις πολυφασματικές Χαρτογράφηση υψηλής ανάλυσης, εντοπισμός υποδομών, ανάλυση αναγλύφου, αναγνώριση καλλιεργειών Πίνακας. 1. Δυνατότητες και πεδία χρήσης δορυφορικών εικόνων στην διαχείριση των καταστροφών (Πηγή: AIAA/CEAS, 1996) Τρόποι τηλεανίχνευσης πυρκαγιάς Έχοντας ολοκληρώσει την χαρτογράφηση της περιοχής, θα πρέπει να πάρουμε ορισμένες κρίσιμες αποφάσεις για τον τρόπο τηλεανίχνευσης πιθανής πυρκαγιάς. Η τηλεανίχνευση μπορεί να επιτευχθεί είτε με επίγειους σταθμούς παρατήρησης, που είναι και τα πιο σύνηθες, είτε με μεταφερόμενες μονάδες παρατήρησης ή παρατήρηση από εναέρια μέσα ή τέλος από διαστημικές πλατφόρμες (δορυφορικές εικόνες). Οι τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται συνήθως για τον εντοπισμό του καπνού είναι οι ακόλουθες: Οι Υπέρυθροι αισθητήρες, οι οποίοι εντοπίζουν την πηγή εκπομπής θερμότητας. Η υπέρυθρη ακτινοβολία εκπέμπεται από κάθε αντικείμενο ζωντανό ή μη, σε μεγέθη αντίστοιχα της απόλυτης θερμοκρασίας που παρουσιάζει. Έτσι, η κάμερα καταγράφει τη θερμοκρασία του αντικειμένου στόχου και σε συσχετισμό με τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος χώρου, σχηματίζοντας τη μορφή του με απόλυτη καθαρότητα. Για τις κάμερες αυτού του τύπου δεν παίζει κανένα ρόλο η παρουσία φωτισμού ή όχι στο χώρο επιτήρησης. Μόνο η θερμοκρασία περιβάλλοντος επιδρά στην απεικόνιση. Ιδίως κατά τη νύκτα που η εξωτερική θερμοκρασία είναι χαμηλότερη, οι πυρκαγιές γίνονται ιδιαίτερα αντιληπτές και σε μεγάλες αποστάσεις, δίνοντας ένα εντυπωσιακό αποτέλεσμα. 25

27 Τα Οπτικά συστήματα, τα οποία εντοπίζουν το κινούμενο - αυξανόμενο ίχνος του καπνού την ημέρα και τη διαφορά έντασης του φωτισμού την νύχτα. Τα συστήματα αυτά είναι φθηνότερα από τους αισθητήρες και έχουν δυνατότητα έγχρωμης λειτουργίας την ημέρα και ασπρόμαυρης (εγγύς υπέρυθρο) την νύχτα. Τα Ραδιόμετρα, τα οποία εντοπίζουν τα ραδιομετρικά χαρακτηριστικά του καπνού. Τα ραδιόμετρα είναι υπέρυθροι θερμικοί απεικονιστές, δηλαδή φωτογραφικές μηχανές που ανιχνεύουν την ηλεκτρομαγνητική ενέργεια που ακτινοβολείται στην υπέρυθρη (IR) φασματική ζώνη από ένα αντικείμενο (του οποίου η θερμοκρασία πρέπει να μετρηθεί) και την μετατρέπουν σε ένα ηλεκτρονικό σήμα. Συγκεκριμένα η ενέργεια ακτινοβολείται από το αντικείμενο μέσω ενός μέσου (συνήθως τον αέρα) και εν συνεχεία προσλαμβάνεται από το αισθητήριο σύστημα, όπου περνά πρώτα από τον φακό, το φίλτρο και τελικά καταλήγει σ έναν υπέρυθρο ανιχνευτή ή σ έναν εστιακό αισθητήρα οι οποίοι μετατρέπουν την ακτινοβολία σε ηλεκτρονικό σήμα. Τα υβριδικά συστήματα είναι συστήματα τα οποία χρησιμοποιούν πάνω από μία μεθόδους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (συνήθως τοπικές και ανανεώσιμες, όπως αναμογεννήτριες, φωτοβολταικά κ.α.) ή συνδυασμό ανανεώσιμης και συμβατικής πηγής τροφοδοσίας έτσι ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος διακοπής τροφοδοσίας. Δημιουργείται έτσι ένα ανεξάρτητο σύστημα που συνδυάζοντας υπέρυθρους αισθητήρες, οπτικές κάμερες και ραδιόμετρα λειτουργεί αυτόνομα ακόμα και στις πιο αντίξοες συνθήκες (π.χ. σε σημεία που δεν υπάρχει εύκολη πρόσβαση στο δίκτυο της ΔΕΗ). Τα συστήματα LIDAR, τα οποία καταγράφουν την χωρική κατανομή και την χρονική εξέλιξη της κατακόρυφης, οριζόντιας και τρισδιάστατης κατανομής των εκλυόμενων αερολυμάτων στην ατμόσφαιρα με μεγάλη χρονική (10-30 s) και χωρική ακρίβεια ( m). Η τεχνική LIDAR επιτρέπει: την ανίχνευση σωματιδίων καπνού σε αποστάσεις στόχους έως km τον χωρικό εντοπισμό της εστίας της πυρκαγιάς (ακρίβεια: m) τον χρονικό εντοπισμό της εστίας της πυρκαγιάς (ακρίβεια: s) την χωροχρονική παρακολούθηση της διάχυσης των σωματιδίων καπνού Ανάλογα με το κόστος που θέλουμε να έχει το σύστημά μας αλλά και την απαιτούμενη αποτελεσματικότητα επιλέγουμε το ανάλογο σύστημα παρακολούθησης και στήνουμε τους περιφερειακούς σταθμούς παρατήρησης μέσα στο δάσος, σε κατάλληλες θέσεις ώστε να γίνεται πλήρης επικάλυψη της περιοχής. Οι περιφερειακοί σταθμοί παρατήρησης είναι απομακρυσμένες θέσεις κατάλληλα επιλεγμένες για την ορατότητα και την επικοινωνιακή τους δυνατότητα. Συνήθως είναι θέσεις πυροφυλακίων ή θέσεων θέας. Η κατασκευή μπορεί να είναι βαρέως τύπου μέχρι μεταφερόμενοι ανάλογα με τις φυσικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και απαιτήσεις. Στους σταθμούς αυτούς εγκαθίσταται εξοπλισμός εικονοληπτών, αναμεταδοτών, μετεωρολογικών αισθητήρων, τροφοδοσίας. Λόγω του απομακρυσμένου της θέσης τους πρέπει να είναι ενεργειακά και επικοινωνιακά αυτόνομοι. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα τηλεχειρισμού του εξοπλισμού. Μόλις ο περιφερειακός σταθμός παρατήρησης ανιχνεύσει καπνό στην 26

28 περιοχή ελέγχου ενεργοποιείται συναγερμός στο κέντρο ελέγχου που έχει στηθεί στην περιοχή Μετεωρολογικά δεδομένα περιοχής Για να πάρουμε πληροφορίες για τα μετεωρολογικά δεδομένα μιας περιοχής, εγκαθιστούμε μετεωρολογικούς σταθμούς σε διαφορετικά σημεία της περιοχής. Οι μετεωρολογικοί σταθμοί είναι εγκαταστάσεις µε όργανα και εξοπλισμό για την παρατήρηση της ατμοσφαιρικής κατάστασης, έτσι ώστε να παρέχουν πληροφορίες για µετεωρολογικά δελτία αλλά και για την µελέτη του κλίματος. Έτσι παίρνουμε δεδομένα που αφορούν την θερμοκρασία, την πίεση, την υγρασία μιας περιοχής, το ύψος της βροχής και φυσικά πληροφορίες που έχουν να κάνουν με τους ανέμους, την ένταση και την κατεύθυνση τους. Ειδικά οι πληροφορίες για τους ανέμους είναι εξαιρετικά χρήσιμες στην περίπτωση των πυρκαγιών γιατί μας βοηθούν στο να κάνουμε εκτίμηση για την κατεύθυνση του πύρινου μετώπου. Κατά καιρούς έχουν αναπτυχθεί διάφορα δίκτυα µετεωρολογικών σταθµών τα οποία κάνουν πιο συνολικές παρατηρήσεις για την δημιουργία και εξέλιξη κάποιων ευρύτερων φαινομένων της ατμόσφαιρας. Τέτοιοι σταθμοί συγκεντρώνουν τα δεδομένα σε κεντρικούς εξυπηρετητές δικτύου (servers) και µέσω κατάλληλων αλγορίθμων είτε επεξεργάζονται απευθείας τα δεδομένα είτε τα προωθούν σε ερευνητικές ομάδες µε σκοπό να εφαρμόσουν κατάλληλα διάφορα µοντέλα παρατήρησης. Ανεξαρτήτως όμως αυτών των διεθνών δικτύων συλλογής και επεξεργασίας δεδομένων, χρειαζόμαστε τα µετεωρολογικά στοιχεία και στην καθημερινή µας ζωή. Ένας πρακτικός τρόπος συλλογής αυτών των στοιχείων είναι µέσω της παρατήρησης των ενδείξεων των οργάνων. Αυτό όμως προϋποθέτει την άμεση παρουσία του χρήστη στο µετεωρολογικό φαινόμενο τη στιγμή που αυτό εξελίσσεται, πρακτική που πολλές φορές µπορεί να είναι και επικίνδυνη. Μέσω όμως της ανάπτυξης του συστήματος που ακολουθεί θα µπορούµε να λαμβάνουμε ασύρματα δεδομένα για την κατάσταση του καιρού όπου και αν βρισκόμαστε όποτε και αν το θελήσουμε. Η µεταφορά των δεδομένων θα γίνετε µέσω του ευρέως χρησιμοποιημένου δικτύου κινητής τηλεφωνίας GSM και η αποστολή των δεδομένων στον τελικό χρήστη θα γίνετε µέσω σύντομων γραπτών μηνυμάτων (SMS), εκτελώντας απλώς µια αναπάντητη κλήση στον µετεωρολογικό σταθµό (Κέδρος, 2009) Αποτελέσματα τηλεανίχνευσης πυρκαγιών. Η τελική ανάλυση των πληροφοριών από τις κάμερες-αισθητήρες (επίγειες και εναέριες) γίνεται στο κέντρο ελέγχου, μια ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα εφοδιασμένη με μεγάλες οθόνες που επιτρέπουν την παρατήρηση της περιοχής και την απεικόνιση πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση του δικτύου. Ο διαχειριστής μπορεί, όταν απαιτείται, να παίρνει χειροκίνητα τον έλεγχο κάθε κάμερας και να εστιάζει (zoom in-out) για να λάβει πληροφορίες σχετικά με μια πυρκαγιά. Το κέντρο ελέγχου είναι συντονισμένο με ένα κατάλληλο σύστημα υπολογιστών που αποτελείται από μια βάση δεδομένων του διακομιστή και των δεδομένων server, web server, και εφαρμογή GIS server. Σημαντική είναι επίσης η ύπαρξη του κατάλληλου λογισμικού για την παρακολούθηση του ασύρματου δικτύου και τη ροή των δεδομένων από τις συσκευές και τον αυτόματο 27

29 έλεγχο των αυτόνομων μονάδων στους απομακρυσμένους πυλώνες. Από τη στιγμή που δοθεί συναγερμός και εντοπισθούν οι συντεταγμένες, το γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών δίνει στο συντονιστή το σύνολο των πληροφοριών, ώστε να μειωθεί ο χρόνος λήψης αποφάσεων στο ελάχιστο. Έτσι επιτυγχάνεται το μέγιστης σημασίας έργο της έγκαιρης ανίχνευσης της εστίας. Στο κέντρο μπορούν επίσης να γίνουν και εργασίες που αφορούν την καταστολή των δασικών πυρκαγιών όπως: Υποδοχή πληροφοριών πυρκαγιάς και χαρτογράφησή της Αυτόματη σύνθεση και παραγωγή επιχειρησιακών χαρτών κινητοποίησης και καταστολής. Επεξεργασία πληροφοριών οδοποιίας και διαθέσιμων οχημάτων των δυνάμεων καταστολής και παροχή πληροφοριών για εναλλακτικές διαδρομές του σημείου της πυρκαγιάς. Επεξεργασία πληροφοριών περιοχής έναρξης και εξάπλωσης της πυρκαγιάς (Εικόνα 2 και Εικόνα 3) και παροχή αναλυτικών πληροφοριών (εκθέσεις, δελτία) για: το σημείο έναρξης (συντεταγμένες, GRID, κλπ.) την περιοχή εξάπλωσης της πυρκαγιάς (έκταση, βλάστηση, υποδομές κλπ.) τους σταθμούς στάθμευσης οχημάτων (γεωγραφική θέση, οχήματα, προσωπικό κλπ.) Αναφορικά με την διαχείριση μεταπυρικών καταστάσεων, το σύστημα είναι σε θέση να παράγει, μετά και την οριστικοποίηση των πληροφοριών που θα εισρεύσουν από την πυρκαγιά, κωδικοποιημένα και αυτόματα: Χάρτης καμένης έκτασης Έντυπο σύνταξης της σχετικής έκθεσης για κήρυξη της καμένης έκτασης ως αναδασωτέας Θεματικούς χάρτες (αναγλύφου, βλάστησης, γεωλογίας κλπ) που είναι απαραίτητοι για τη λήψη μέτρων διαχείρισης (αναδάσωση κλπ.). Μια διαδικασία ενημέρωσης του συστήματος και δημιουργίας ιστορικού ολοκληρώνει τις βασικές και αυτοματοποιημένες διαδικασίες του συστήματος των βάσεων δεδομένων. Η βάση διασύνδεσης των τηλεανιχνευτικών μέσων με τους συντονιστές της αντιπυρικής προστασίας. Ο ρόλος του γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών επικεντρώνεται εδώ στον τρόπο υποδοχής και επεξεργασίας πληροφοριών που θα εισρέουν στη συντονιστική ομάδα, όπου και θα λειτουργεί το ΓΣΠ, από τα τηλεανιχνευτικά μέσα (αεροπλάνα, κάμερες) ή και τους παρατηρητές πεδίου, για το σημείο έναρξης και εν συνεχεία την πορεία της πυρκαγιάς. Ειδική οργάνωση της υποδοχής και καταχώρησης στο σύστημα σημάτων και πληροφοριών που αποστέλλουν τηλεανιχνευτικά μέσα εξυπηρετεί στην άμεση και αυτόματη ενημέρωση των συντονιστών αντιπυρικού αγώνα για τη θέση και τα χαρακτηριστικά του χώρου όπου έλαβε χώρα πυρκαγιά, για τις δυνατότητες πρόσβασης (διαδρομές κλπ.), για διαθέσιμα μέσα κατάσβεσης (δεξαμενές νερού κλπ.), καθώς και για τις υποδομές και εγκαταστάσεις που κινδυνεύουν και έχουν ανάγκη προστασίας. 28

30 Παρακάτω (Εικόνα 4) φαίνεται ένα σχεδιάγραμμα για τον τρόπο λειτουργίας των ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Εικόνα 2:Προσομείωση πυρκαγιάς 2 ώρες μετά την έναρξη της (Πηγή: Μαρκάτος κ.ά., 2009). Εικόνα 3:Προσομείωση πυρκαγιάς 10 ώρες μετά την έναρξη της (Πηγή: Μαρκάτος κ.ά., 2009). 29

31 Εικόνα 4: Η δομή των ολοκληρωμένων συστημάτων ανίχνευσης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. 30

32 3. ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Με την εξέλιξη της τεχνολογίας ήδη από την δεκαετία του '80 και μετά έχουν αναπτυχθεί και στην χώρα μας συστήματα ανίχνευσης πυρκαγιών που αναπτύσσονται βάσει των δομών επικοινωνίας και τεχνολογίας σε συνδυασμό πάντα με το ανθρώπινο δυναμικό και το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο. Γίνεται, λοιπόν λόγος για την ανάπτυξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ) και την ένταξή τους σε ένα δίκτυο που λειτουργεί μέσα στην κοινωνία. Τα συστήματα αυτά αποτελούν ένα σύστημα πληροφοριών παρέχοντας την δυνατότητα καταγραφής, διαχείρισης, αποθήκευσης, επεξεργασίας, ανάλυσης και χαρτογραφικής απόδοσης δεδομένων που σχετίζονται με τον γεωγραφικό χώρο (Μανιάτης, 1993). Παρακάτω αναλύονται τα πιο σημαντικά συστήματα που έχουν εφαρμοσθεί στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο Τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα Σύστημα G-Fmis της εταιρείας Algosystems Το σύστημα αυτό εφαρμόσθηκε στο όρος Όλυμπος για λογαριασμό της Διεύθυνσης δασών Πιερίας, η οποία μαζί με την Πυροσβεστική Υπηρεσία Κατερίνης μετείχαν στο έργο ως κύριοι φορείς και τελικοί χρήστες του συστήματος. Επίσης, χρησιμοποιήθηκε στον Δήμο Ομηρούπολης Χίου, όπου στα πλαίσια του έργου αυτού, πραγματοποιήθηκε η εγκατάσταση ενός ηλεκτρονικού συστήματος δασοπροστασίας με στόχο την προφύλαξη των δασικών εκτάσεων της Χίου και περιελάβανε την προμήθεια, εγκατάσταση και συντήρηση του συστήματος αυτού. Ως προς την επιχειρησιακή λειτουργία του συστήματος δασοπροστασίας, εμπλέκονται τοπικοί φορείς οι οποίοι σχετίζονται ή έχουν επωμιστεί την ευθύνη της φροντίδας των δασών και της προστασίας τους. Σε αυτούς, πέρα από το Δήμο Ομηρούπολης συμπεριλαμβάνονται: η Πυροσβεστική Υπηρεσία της Χίου και η Δασική Υπηρεσία της Χίου. Το αντικείμενο του έργου ήταν η εγκατάσταση του απαραίτητου εξοπλισμού στις δύο θέσεις Παρατήρησης που είναι οι Ανάβατος, Ασύρματος και στα Κέντρα Ελέγχου της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Χίου και του Δήμου Ομηρούπολης. Η Algosystems υλοποίησε την ολοκλήρωση των υποσυστημάτων του συστήματος, προκειμένου το προσφερόμενο έργο να διαθέτει όλα τα λειτουργικά και επιχειρησιακά χαρακτηριστικά για την πρόβλεψη της δασικής πυρκαγιάς. Το σύστημα, καλύπτει το μεγαλύτερο τμήμα της Χίου, αυτό που σύμφωνα με τη γνώμη των αρμόδιων διοικητικών και επιχειρησιακών φορέων έχει προτεραιότητα λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του (απομονωμένο, δύσκολο ανάγλυφο, κλπ.) για την παρακολούθηση του. Ωστόσο το 2012 στις καταστροφικές πυρκαγιές που κατέκαψαν το νησί το σύστημα δεν λειτούργησε επειδή «λόγω κρίσης» οι αρμόδιοι φορείς το είχαν ουσιαστικά εκτός λειτουργίας. Ακόμη το σύστημα αυτό εφαρμόσθηκε στο δάσος της Σύμης του Ν.Ηρακλείου, στο νότιο Αιγαίο (Σύρος) καθώς και στον Ταξιάρχη του Ν.Χαλκιδικής. 31

33 Εμνευστής του συστήματος είναι ο κ. Γεώργιος Ευτυχίδης, δασολόγος, ιδιοκτήτης της εταιρείας Algosystems Το πρόγραμμα «ΣΙΘΩΝ» Την ανάπτυξη του συστήματος «Σίθων» συγχρηματοδότησαν η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (61%) στο πλαίσιο του «επιχειρησιακού προγράμματος ανταγωνιστικότητας» (ΕΠΑΝ), και εμπλεκόμενοι ιδιωτικοί φορείς (39%). Η συνολική χρηματοδότηση ανήλθε σε Επιβλέπων του συστήματος είναι ο κ. Παύλος Κωνσταντινίδης, ρ. Ερευνητής Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ). Σκοπός του συγκεκριμένου προγράμματος είναι να αναπτύξει μεθόδους άμεσου εντοπισμού των δασικών πυρκαγιών, να μειώσει το χρόνο λήψης αποφάσεων του συντονιστή μιας δασικής πυρκαγιάς, να δημιουργήσει κοινή βάση πληροφοριών προσβάσιμη από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στην πρόληψη και καταστολή των πυρκαγιών, να δημιουργηθεί ένας δίαυλος μεταφοράς πιστοποιημένης γνώσης προς τους πολίτες σε θέματα δασικών πυρκαγιών. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο του προγράμματος «ΣΙΘΩΝ» εξετάζονται, μεταξύ άλλων, η ανάπτυξη συστημάτων επίγειας και εναέριας τηλεανίχνευσης των δασικών πυρκαγιών, η αξιολόγηση των δυνατοτήτων που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία στις τοπικές συνθήκες της χώρας μας, η σύγκριση επιχειρησιακά και οικονομικά των νέων μεθόδων με το υπάρχον σύστημα του δικτύου πυροφυλακίων, η μείωση στο ελάχιστο του χρόνου επέμβασης των πυροσβεστικών οχημάτων, η ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος πληροφοριών κατάλληλο για την ανάπτυξη της στρατηγικής κατάσβεσης, ο μηδενισμός του χρόνου καθορισμού των προτεραιοτήτων προστασίας, εξεύρεσης των συντομότερων οδών προσέγγισης, των πηγών τροφοδοσίας νερού των πυροσβεστικών οχημάτων κ.λπ. Για τις ανάγκες του προγράμματος «ΣΙΘΩΝ» χαρτογραφήθηκε η καύσιμη ύλη και αξιολογήθηκε ο κίνδυνος πυρκαγιάς στην περιοχή προστασίας. Η καλή γνώση του είδους της καύσιμης ύλης είναι απαραίτητη για κάθε αποδοτικό σχεδιασμό πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών καθώς καθορίζει τις μεθόδους δασοπυρόσβεσης (άμεσες ή έμμεσες, ξηρές ή υγρές, εναέριες ή επίγειες). Παράλληλα, σχεδιάσθηκε και αναπτύχθηκε μια αξιόπιστη βάση δεδομένων όπου εισήχθησαν όλες οι πληροφορίες που κρίθηκαν απαραίτητες στη δασοπυρόσβεση όπως το είδος και η ποσότητα της καύσιμης βιομάζας, οι δασικοί οδοί, οι θέσεις αποθεμάτων νερού, οι αντιπυρικές ζώνες, οι κατασκηνώσεις, οι οικισμοί και οι μεμονωμένες κατοικίες, οι αποθήκες καυσίμων, οι αρχαιολογικοί χώροι, οι θέσεις των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων κ.λπ. Η βάση δεδομένων αποτελεί το βασικό εργαλείο του Συντονιστικού Κέντρου του Πυροσβεστικού Σώματος όσο και του τοπικού συντονιστή της κατάσβεσης. Δημιουργήθηκε στην περιοχή έρευνας (Σιθωνία) ένα μόνιμο δίκτυο ασύρματων εικονοληπτών σταθερής βάσης. Οι εικονολήπτες τοποθετήθηκαν σε καίρια σημεία της περιοχής έρευνας και σάρωναν όλες τις δασικές και αστικές εκτάσεις, ενώ οι εικόνες στέλνονταν σε πραγματικό χρόνο στο κέντρο συντονισμού του προγράμματος. Τοποθετήθηκε υπέρυθρος εικονολήπτης σε ειδικά εξοπλισμένο αεροπλάνο και σχεδιάστηκαν πτήσεις για τη μελέτη των δυνατοτήτων μετάδοσης ψηφιοποιημένων σημάτων και καταγραφών σε πραγματικό χρόνο προς την επίγεια βάση (κέντρο συντονισμού). 32

34 Στην ανάπτυξη του συστήματος συμμετέχουν οι εξής έντεκα φορείς: Το Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης του ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, το Τμήμα Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, το Ινστιτούτο Διαστημικών Ερευνών και Τηλεπισκόπισης του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, το Ινστιτούτο Επιταχυντικών Συστημάτων & Εφαρμογών, η Αεροφωτογραφική Ε.Π.Ε., η Telenet wireless telecommunication systems, η Ολύμπιος Εμπορική Α.Ε.Ε., η Οργανοτεχνική Α.Ε. σύμβουλοι επιχειρήσεων, το Πυροσβεστικό Σώμα και η Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης και Προστασίας Δασών και Φυσικών Πόρων. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν 39 επιστήμονες και εξειδικευμένα στελέχη, ενώ ο συνολικός αριθμός των εμπλεκομένων ανέρχεται σε 70 άτομα Σύστημα INFOFIRE της InfoΔημ Το INFOFIRE είναι ένα σύστημα που υλοποιήθηκε από την εταιρεία InfoΔημ (σύμπραξη Π.Καραμόσχος -Κ.Λιοδάκη ΟΕ). Το σύστημα ΙnfoFire της InfoΔημ είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα πρόληψης, αντιμετώπισης και ελέγχου δασικών πυρκαγιών στο όρος Βόρας (Καιμακτσαλάν). Το έργο αυτό ολοκληρώθηκε σε πέντε φάσεις. Αρχικά δημιουργήθηκαν οι ορθοφωτοχάρτες της περιοχής, συλλέχτηκαν και ψηφιοποιήθηκαν χαρτογραφικά δεδομένα και περιγραφικές χωρικές πληροφορίες. Έπειτα, δημιουργήθηκε το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών, έγινε η προμήθεια και εγκατάσταση εξοπλισμού και λογισμικού στο επιχειρησιακό κέντρο καθώς και η προμήθεια μετεωρολογικών σταθμών καθώς και η ενημέρωση και εκπαίδευση του προσωπικού. Τέλος, έγιναν δράσεις ενημέρωσης του κοινού αλλά και δημιουργία διαδικτυακής πύλης του έργου καθώς και δράσεις ευαισθητοποίησης και προώθησης του έργου. Παρόμοιο σύστημα εγκαταστάθηκε από την εταιρεία αυτή και στα Χανιά της Κρήτης, στον Εθνικό Δρυμό Λευκών Όρεων, στο φαράγγι της Σαμαριάς, με έκταση πυρήνα τα στρέμματα. Το σύστημα εντάχθηκε στο πλαίσιο της Πρόσκλησης 142 του Επιχειρησιακού Προγράμματος Κοινωνία της Πληροφορίας με προϋπολογισμό Το σύστημα εγκαταστάθηκε ακόμα στο πρινοδάσος του Ρούβα Ν.Ηρακλείου και το φοινικόδασος της Μονής Πρέβελης Ν.Ρεθύμνου και είναι ένα ολοκληρωμένο Σύστημα Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Πυρκαγιών σε δασώδεις εκτάσεις της Περιφέρειας Κρήτης, τα οποία αποτελούνται από βλάστηση μοναδικής σημασίας και έχουν συμπεριληφθεί στις περιοχές NATURA Το Σύστημα αποτελείται από ένα ασύρματο δίκτυο διανομής, αναμετάδοσης και πρόσβασης για τη μεταφορά δεδομένων σε υψηλές ταχύτητες για την διασύνδεση του Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων της Περιφέρειας Κρήτης με ένα ασύρματο αυτόνομο τηλεματικό δίκτυο εικονοληπτών που θα καλύπτει τις προαναφερόμενες δασικές περιοχές και βασίζεται στην δημιουργία ενός Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών και των σχετικών εφαρμογών που στοχεύουν στην πρόληψη, τον έλεγχο και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών ενώ προβλέπεται και η δημιουργία ιστοχώρου για την προβολή των παραπάνω δράσεων. Το έργο εντάχθηκε στο πλαίσιο της Πρόσκλησης 142 του Επιχειρησιακού Προγράμματος Κοινωνία της Πληροφορίας , με τίτλο: «Δημιουργία αυτόνομου συστήματος διαχείρισης κρίσεων στην Περιφέρεια Κρήτης» Το έργο έχει κωδικό ΟΠΣ και συνολικό προϋπολογισμό , συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ 33

35 «Ολοκληρωμένο Σύστημα Έγκαιρης Προειδοποίησης και Διαχείρισης Πυροπροστασίας Νομού Θεσπρωτίας» το οποίο εντάσσεται στο Μέτρο 2.4 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας ». Ανάδοχος του έργου είναι η ένωση των εταιρειών με επωνυμία «Π. Καραμόσχος-Κ. Λιοδάκη» Ο.Ε. και δ.τ. InfoΔημ Ο.Ε. και «Ιntracom Ανώνυμη Εταιρεία Παροχής Υπηρεσιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών» και δ.τ. «Intracom IT Services» Αντικείμενο του έργου «Ολοκληρωμένο σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και διαχείρισης πυροπροστασίας του Ν.Θεσπρωτίας» είναι η ανάπτυξη ενός Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Πυροπροστασίας, που περιλαμβάνει την συνδυασμένη χρήση μιας σειράς προηγμένων τεχνολογιών (δορυφορικών εικόνων, ορθοφωτοχαρτών, εφαρμογών γεωγραφικού πληροφοριακού συστήματος, μοντέλων προσομοίωσης εξέλιξης πυρκαγιάς, μετεωρολογικών δεδομένων και ψηφιακού τηλεματικού δικτύου επόπτευσης δασικών πυρκαγιών συνδεδεμένων στο Γεωγραφικό Σύστημα) καθώς και δράσεων εκπαίδευσης και δημοσιότητας. Επίσης η εταιρεία έχει υλοποιήσει το έργο: «Υλοποίηση Ολοκληρωμένου Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης και Διαχείρισης Πυροπροστασίας Νομού Άρτας», το οποίο εντάσσεται στο Μέτρο 2.4 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας ». Ανάδοχος του έργου είναι η ένωση των εταιρειών με επωνυμία «Π. Καραμόσχος-Κ. Λιοδάκη» Ο.Ε. και δ.τ. InfoΔημ Ο.Ε. και «Ιntracom Ανώνυμη Εταιρεία Παροχής Υπηρεσιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών» και δ.τ. «Intracom IT Services» Αντικείμενο του έργου, που έχει γεωγραφική αναφορά εντός των ορίων του Νομού Άρτας, είναι η ανάπτυξη ενός Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Πυροπροστασίας, που περιλαμβάνει την συνδυασμένη χρήση μιας σειράς προηγμένων τεχνολογιών (δορυφορικών εικόνων, ορθοφωτοχαρτών, εφαρμογών γεωγραφικού πληροφοριακού συστήματος, μοντέλων προσομοίωσης εξέλιξης πυρκαγιάς, μετεωρολογικών δεδομένων και ψηφιακού τηλεματικού δικτύου επόπτευσης δασικών πυρκαγιών συνδεδεμένων στο Γεωγραφικό Σύστημα) καθώς και δράσεων εκπαίδευσης και δημοσιότητας, στην δασική περιοχή του Νομού που θα προκύψει από την μελέτη εφαρμογής, ώστε να προστατευθεί η περιοχή από περαιτέρω φυσικές καταστροφές και ειδικά πυρκαγιές, εφαρμόζοντας πιο αποτελεσματικά μέτρα για την πρόληψη, την παρακολούθηση των φυσικών καταστροφών και την επιχειρησιακή ετοιμότητα των αρμόδιων φορέων. Ένα ακόμα σύστημα που υλοποιήθηκε είναι το «Greek-Albanian Intergrated fire management system-ifms» ή «Ελληνο-Αλβανικό Ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης πυρόσβεσης στην ορεινή περιοχή των Ελληνο-Αλβανικών συνόρων», που εντάχθηκε στα πλαίσια της Πρόσκλησης Α.1. στο Μέτρο 2.3 του ΕΠ Κ.Π. Interreg IIIA/ Πρόγραμμα γειτνίασης Ελλάδας-Αλβανίας ΕΤΠΑ-CARDS με κωδικό Ο.Π.Σ και συνολικό προϋπολογισμό 360,100,00 Ευρώ. Ανάδοχος του έργου είναι η εταιρεία Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών «InfoΔημ Ο.Ε.» που εδρεύει στη Θεσσαλονίκη. Η εν λόγω πράξη χρηματοδοτείται κατά 75% από το ΕΤΠΑ (Κοινοτική Συμμετοχή) και κατά 25% από Εθνική Συμμετοχή. Αντικείμενο του έργου είναι η ανάπτυξη ενός Ολοκληρωμένου Συστήματος Πυροπροστασίας που περιλαμβάνει την συνδυασμένη χρήση μιας σειράς εφαρμογών προηγμένων τεχνολογιών (δορυφορικών εικόνων, ορθοφωτοχαρτών, μοντέλων προσομοίωσης εξέλιξης πυρκαγιάς, online μεταφοράς και χρήσης μετεωρολογικών δεδομένων, δράσεων ευαισθητοποίησης του κοινού, κλπ) στην ορεινή περιοχή της 34

36 Νομαρχίας Καστοριάς κατά μήκος των συνόρων με την Αλβανία (Υπερ-Νομαρχίας Κορυτσάς), ώστε να προστατευθεί η περιοχή από φυσικές καταστροφές και ειδικά πυρκαγιές, εφαρμόζοντας πιο αποτελεσματικά μέτρα για την πρόληψη, την παρακολούθηση και την επιχειρησιακή ετοιμότητα των φορέων, εκατέρωθεν των συνόρων. Επίσης υλοποιήθηκε και το έργο: "Ολοκληρωμένο Σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης και διαχείρισης Πυροπροστασίας στην περιοχή της ΝΑ Δυτικής Αττικής". Στόχος του έργου (κωδ.οπσ ) είναι: η αποτελεσματική συμβολή στην προστασία του νομού Δυτικής Αττικής από τις φυσικές καταστροφές (πυρκαγιές), η ενίσχυση της αειφορικής διαχείρισης της περιοχής και η συμβολή στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην βιώσιμη ανάπτυξη της ορεινής περιοχής του Νομού. Ειδικότερα, αφορά την ανάπτυξη ενός Ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος Πυροπροστασίας στην δασική περιοχή του όρους Κιθαιρώνα, ώστε να προστατευθεί η περιοχή από περαιτέρω φυσικές καταστροφές και ειδικά πυρκαγιές, εφαρμόζοντας πιο αποτελεσματικά μέτρα για την πρόληψη, την παρακολούθηση των φυσικών καταστροφών και την επιχειρησιακή ετοιμότητα των αρμόδιων φορέων, που περιλαμβάνει: την συνδυασμένη χρήση μιας σειράς προηγμένων τεχνολογιών (δορυφορικών εικόνων, ορθοφωτοχαρτών, εφαρμογών γεωγραφικού πληροφοριακού συστήματος, μοντέλων προσομοίωσης εξέλιξης πυρκαγιάς, μετρολογικών δεδομένων και ψηφιακού τηλεματικού δικτύου επόπτευσης και έγκαιρης προειδοποίησης δασικών πυρκαγιών συνδεδεμένων στο Γεωγραφικό Σύστημα) καθώς και δράσεων εκπαίδευσης και δημοσιότητας. Το έργο έχει ενταχθεί στην Πρόσκληση 184, Μέτρο 2.4 "Περιφερειακά Γεωγραφικά Πληροφοριακά Συστήματα και καινοτόμες ενέργειες", κατηγορία πράξης 1: Δράσεις ανάπτυξης εφαρμογών πιλοτικού και καινοτόμου χαρακτήρα, υποκατηγορία 1.5: Δράσεις Περιβάλλοντος, του Ε.Π "ΚτΠ", και ο συνολικός προϋπολογισμός είναι ευρώ, συμπεριλαμβανόμενου ΦΠΑ 19% ( ευρώ χωρίς το ΦΠΑ). Τέλος το σύστημα αυτό υλοποιήθηκε και στο όρος Μενοίκιο του Ν.Δράμας καθώς και στην οροσειρά της Ροδόπης (Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης) Σύστημα FIREMENTOR Το σύστημα FIREMENTOR είναι ένα επιχειρησιακό σύστημα σχεδιασμού και λήψης αποφάσεων για την διαχείριση δασικών πυρκαγιών. Σχεδιάστηκε από τον κ. Νικόλαο Μαρκάτο, καθηγητή στην Σχολή Χημικών Μηχανικών του Ε.Μ.Π, στα πλαίσια του προγράμματος «Φυσικό Περιβάλλον». Η υπογραφή της σύμβασης έγινε το 2003 και το έργο ολοκληρώθηκε το Οι συμμετέχοντες στην ανάπτυξη και τον σχεδιασμό του συστήματος ήταν η Σχολή Χημικών Μηχανικών του ΕΜΠ (Μονάδα Υπολογιστικής Ρευστοδυναμικής, Επιστημονικός υπεύθυνος Καθ. Νικόλαος Μαρκάτος), η CMT Προοπτική ΕΠΕ, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, η ΜΑΡΑΚ Ηλεκτρονική ΑΒΕΕ καθώς και η ΖΟΕλεκτρόνικ ΕΠΕ ενώ οι χρήστες του συστήματος ήταν το Αρχηγείο του Πυροσβεστικού Σώματος, η Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Το σύστημα εφαρμόσθηκε πιλοτικά στο δάσος της Νέας Πεντέλης σε δασική έκταση τμ. με μεγάλη και ενεργή κοινότητα εθελοντών. 35

37 Σύστημα FFRMIS Το σύστημα FFRMIS είναι ένα ολοκληρωμένο καινοτομικό σύστημα, αποτελούμενο από τηλεματικό, μετεωρολογικό και υπολογιστικό εξοπλισμό και λογισμικό, που στοχεύει στην παροχή πληροφοριών στους αρμόδιους φορείς της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (ΠΙΝ) για τη διαχείριση και το χειρισμό του κινδύνου δασικών πυρκαγιών που υλοποιήθηκε από τον κ. Κανελλόπουλο Νικόλαο, καθηγητή στα «Υπολογιστικά Συστήματα και Εφαρμογές Πληροφορικής», Τμήμα Τεχνών Ήχου & Εικόνας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Το καινοτομικό αυτό σύστημα έχει εγκατασταθεί και είναι ένα βασικό εργαλείο πληροφόρησης και διαχείρισης (Έλεγχος Εντολή Συντονισμός Επικοινωνία) για την Τοπική Διοίκηση Πυροσβεστικών Υπηρεσιών (ΤΔΠΥ) των Ιονίων Νήσων, η οποία είναι υπεύθυνη για την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Οι λειτουργικές Προδιαγραφές του Συστήματος συντάχθηκαν από τον Επιστημονικό- Τεχνικό Σύμβουλο του έργου: Τομέας Εφαρμογών και Υπηρεσιών, Ακαδημαϊκό Ερευνητικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών (Ε.Α.ΙΤΥ). Οι ανάδοχοι υλοποίησης ήταν οι Έμφασις Τηλεματική ( και Talent Α.Ε. Πληροφορικής. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται στο νησί της Κέρκυρας Σύστημα ανίχνευσης πυρκαγιών AEGIS Το ερευνητικό πρόγραμμα AEGIS σκοπός του οποίου ήταν η ανάπτυξη ενός Διαδικτυακού Γεωγραφικού Συστήματος Πληροφοριών (Web-GIS) για την πρόληψη και την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Το σύστημα παρέχει πρόσβαση σε πληροφορίες πρόβλεψης πυρκαγιών (χάρτες κινδύνου και συμπεριφοράς πυρκαγιάς), καθώς επίσης και επιπλέον πληροφορίες όπως διαθέσιμα οδικά δίκτυα, χρήσεις γης, κάλυψη γης, κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες (ξενοδοχεία, αρχαιολογικοί χώροι κ.α.), θέσεις υδροληψίας, πυροσβεστικές δυνάμεις, δορυφορικές εικόνες, τύπους βλάστησης, τοπογραφία και μετεωρολογικά δεδομένα με ροή σε πραγματικό χρόνο ( και προγνωστικούς χάρτες (Καλαμποκίδης, 2016). Η δημιουργία χαρτών κάλυψης, χρήσεων γης και βλάστησης βασίστηκε κυρίως σε δορυφορικές εικόνες του πολυφασματικού δορυφόρου RapidEye και σε επικουρικά δεδομένα όπως το σύστημα ταξινόμησης βλάστησης CORINE 2000 και χάρτες διαχειριστικών μελετών. Το σύστημα AEGIS αναπτύχθηκε σε επτά περιοχές μελέτης υψηλού κινδύνου ανάπτυξης πυρκαγιών, μεγάλης αξίας και έντονης χρήσης του φυσικού περιβάλλοντος της χώρας μας. Η περιοχές αυτές είναι τα νησιά της Ρόδου και της Λέσβου, τη Χαλκιδική, τη Δυτική Αττική και τους νομούς Χανίων Κρήτης, Μεσσηνίας και Καστοριάς. Το σύστημα AEGIS ενσωματώνει μεθοδολογίες χωρικής εκτίμησης του κινδύνου έναρξης πυρκαγιάς και μοντελοποίησης της συμπεριφοράς πυρκαγιών, με τη συνεργασία μίας από τις κορυφαίες επιστημονικές ομάδες παγκοσμίως στον τομέα των εξειδικευμένων λογισμικών πυρκαγιών από το USDA Missoula Fire Sciences Laboratory, Montana, Η.Π.Α. Τα μαθηματικά μοντέλα που εφαρμόστηκαν βασίζονται σε μεθόδους τεχνητής νοημοσύνης όσον αφορά την πιθανή έναρξη μίας πυρκαγιάς, καθώς και σε μεθόδους προσομοίωσης της συμπεριφοράς μίας πυρκαγιάς με τον αλγόριθμο Minimum Travel Time και το σύστημα FlamMap. Η δομή των αλγορίθμων στηρίζεται σε τεχνικές παράλληλης επεξεργασίας, όπως του υπολογιστικού νέφους (Cloud Computing) και 36

38 υψηλής υπολογιστικής απόδοσης (High Performance Computing) με την ευγενική χορηγία της Microsoft Research, ώστε να εξασφαλιστεί η ισχύς και ταχύτητα των υπολογισμών (Καλαμποκίδης 2016). Το συγκριτικό πλεονέκτημα του συστήματος αυτού είναι ότι τα δεδομένα του συστήματος είναι προσβάσιμα σε όλους τους εξουσιοδοτημένους χρήστες χωρίς να πρέπει να διανέμεται το λογισμικό τους, ενώ το σύστημα μπορεί να συντηρείται και να αναπτύσσεται τακτικά. Οι προσφερόμενες λειτουργίες του AEGIS γίνονται δωρεάν προσβάσιμες στις τοπικές πυροσβεστικές και δασικές υπηρεσίες και στις αρχές πολιτικής προστασίας για την αποτελεσματικότερη υποστήριξη της οργάνωσης καινοτόμων, έγκαιρων και έγκυρων επιχειρησιακών σχεδίων αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών. Ο συνδυασμός της διαδικτυακής πλατφόρμας του AEGIS και της εφαρμογής AEGIS App για κινητές συσκευές τύπου Windows Phone (ως ένα συνοδευτικό εργαλείο στην πλατφόρμα) προσφέρει πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες διαχείρισης δασικών πυρκαγιών, ειδικότερα για τις μονάδες πυρόσβεσης στο πεδίο εξέλιξης των πυρκαγιών. Το ερευνητικό πρόγραμμα συγχρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και από εθνικούς πόρους στο πλαίσιο της Πράξης "ΑΡΙΣΤΕΙΑ" του ΕΣΠΑ , μέσω της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ) Σύστημα Πρόληψης και Διαχείρισης κινδύνου δασικών Πυρκαγιών Firetactic Η Ένωση Εταιρειών «Αnko Α.Ε. Map Ε.Π.Ε. Geospatial enabling technologies Αφοι Τερζή Ο.Ε» υλοποίησε για τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κορινθίας το έργο «Ανάπτυξη συστήματος πρόληψης και διαχείρισης κινδύνου δασικών πυρκαγιών στον Ν. Κορινθίας». Αντικείμενο του έργου ήταν η ανάπτυξη ενός συστήματος, αποτελούμενο από σύγχρονο εξοπλισμό και λογισμικό, εξειδικευμένες υπηρεσίες και σύγχρονα χαρτογραφικά δεδομένα υψηλής ευκρίνειας και ακρίβειας, ικανό να παρέχει πληροφοριακή υποστήριξη στους αρμόδιους φορείς για τη διαχείριση του κινδύνου των δασικών πυρκαγιών. Η υποστήριξη παρέχεται σε όλα τα στάδια εξέλιξης του φαινομένου που αφορούν στην πρόληψη, τον έγκαιρο εντοπισμό πιθανού συμβάντος, την άμεση κινητοποίηση, την διαχείριση, την πρόβλεψη της πιθανής εξέλιξης, τον εποπτικό έλεγχο και εντοπισμό των καταστροφών και τον σχεδιασμό της αποκατάστασής τους. Για τις απαιτήσεις του έργου, προγραμματίστηκε πτήση από την MaP Ε.Π.Ε. σε συνεργασία με την Blom Aerofilms Ltd. Για τις ανάγκες της πτήσης διατέθηκε ειδικά εξοπλισμένο αεροσκάφος (Cessna 404) με ψηφιακή φωτογραμμετρική μηχανή εναέριων λήψεων (Vexcel UltraCam-D). Συλλέχτηκαν 4100 ψηφιακές εικόνες υψηλής ανάλυσης (GSD: 0.18m) και ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκαν μετρήσεις GPS/IMU. Τα δεδομένα GPS/IMU εξασφαλίζουν την απαιτούμενη ακρίβεια, με σημαντικά μικρότερο αριθμό φωτοσταθερών γεγονός το οποίο συνεπάγεται επιτάχυνση των διαδικασιών παραγωγής και μείωση των απαιτούμενων εργασιών υπαίθρου. Σε ολόκληρο το Νομό Κορινθίας μετρήθηκαν με GPS, 235 φωτοσταθερά σημεία, κατάλληλα επιλεγμένα, με γνώμονα την γεωμετρία της περιοχής ενδιαφέροντος, ώστε να χρησιμοποιηθούν για τον προσανατολισμό των εικόνων. Παραδόθηκαν συνολικά 267 ορθοφωτογραφίες, σε σύστημα αναφοράς ΕΓΣΑ 87, με μέγεθος εικονοψηφίδας 0.5m και διαστάσεις 4000x3000m. Επίσης, παρήχθη λεπτομερές ψηφιακό μοντέλο εδάφους, στο κρατικό σύστημα αναφοράς ΕΓΣΑ 87 και για ολόκληρο το Νομό Κορινθίας. 37

39 Η Κορινθία είναι ένας ημιορεινός νομός με χαρακτηριστική γεωγραφική ιδιαιτερότητα, τον Ισθμό της Κορίνθου. Το 54% του νομού καλύπτεται από δασικά φυσικά οικοσυστήματα. Το σύστημα θα παρέχει πληροφοριακή υποστήριξη σε όλα τα στάδια εξέλιξης του φαινομένου που αφορούν στην πρόληψη, τον έγκαιρο εντοπισμό, την άμεση κινητοποίηση, την διαχείριση, την πρόβλεψη της εξέλιξης, κ.λπ. Το σύστημα που υλοποιήθηκε αποτέλεσε ένα έργο με κύριο αντικείμενο την ανάπτυξη ενός συστήματος πρόληψης του κινδύνου της φωτιάς και διαχείρισης, με τη χρήση ειδικού εξοπλισμού, λογισμικού, εξειδικευμένων υπηρεσιών και χαρτογραφικών δεδομένων. Το σύνολο των δεδομένων παρέχουν σε αρμόδιους φορείς, πληροφοριακή υποστήριξη, με σκοπό την αντιμετώπιση του κινδύνου των δασικών πυρκαγιών. Επιπροσθέτως, το έργο συμβάλλει στη διαχείριση των σταδίων που συνθέτουν μια δασική πυρκαγιά και σχετίζονται με την πρόληψη και προστασία από τη φωτιά, με την έγκαιρη πληροφόρηση των πολιτών και των εμπλεκόμενων φορέων, με την εκτίμηση, τη διαχείριση και αντιμετώπιση του συμβάντος, αλλά και με την αποκατάσταση των ζημιών που προκλήθηκαν (Bakouros, 2013). Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας», στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ, με ποσοστό 80% από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΤΠΑ) και 20% από Εθνικούς Πόρους. Ο συνολικός προϋπολογισμός του έργου, ανήλθε στο ποσό των (Περιφέρεια Πελοποννήσου, 2008). Το σύστημα εφαρμόσθηκε στον Νομό Κορινθίας για τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Κορινθίας Σύστημα Παρακολούθησης και Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών με χρήση Πληροφοριακών Συστημάτων (EFFMIS). Στα πλαίσια του Κοινοτικού Προγράμματος Διαπεριφερειακής Συνεργασίας INTERREG IVC εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το έργο με τίτλο: «Παρακολούθηση και Πρόληψη Δασικών Πυρκαγιών με χρήση Πληροφοριακών Συστημάτων EFFMIS (European Forest Fire Monitoring using Information Systems)». Σκοπός του συγκεκριμένου έργου είναι η συλλογή και μεταφορά καλών πρακτικών για την παρακολούθηση και πρόληψη των δασικών πυρκαγιών με χρήση πληροφοριακών συστημάτων. Τελικός σκοπός του EFFMIS είναι η σύνθεση ενός στοχευμένου Εθνικού Σχεδίου Δράσης που θα αφορά στην υλοποίηση συστημάτων που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες στον τομέα πρόληψης και προστασίας των δασικών εκτάσεων έναντι πυρκαγιών. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης θα προσδιορίζει με σαφήνεια το σχεδιασμό υλοποίησης και κοστολόγησης εξειδικευμένων Πληροφοριακών Συστημάτων. Το έργο εκτελείται συγχρόνως από 11 εταίρους (από 9 χώρες της Ε.Ε.) με συντονιστή Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας στην Ελλάδα. Εκτός του συντονιστή, στο έργο συμμετέχουν από την Ελλάδα το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενεργείας και Κλιματικής Αλλαγής (Ειδική Γραμματεία Δασών) και το Πανεπιστήμιο Πατρών. Το ΥΠΕΚΑ συνεργάστηκε με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας κατά την υποβολή του προγράμματος εκτιμώντας την εμπειρία του εταίρου από τη συμμετοχή του στο πρότυπο Στρατηγικό έργο INTERREG IVC (Capitalisation Project) ERIK ACTION με στόχο την υλοποίηση ενός επιτυχημένου προγράμματος. 38

40 Το έργο EFFMIS εγκρίθηκε από τη Διαχειριστική Επιτροπή του Προγράμματος INTERREG IVC στις 28 Ιουνίου 2010 με συνολικό προϋπολογισμό , που χρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ERDF European Regional Development Fund). Ο προϋπολογισμός του Υπουργείου για τις δράσεις που έχει αναλάβει να υλοποιήσει ανέρχεται σε που χρηματοδοτείται κατά 85% από το ΕΤΠΑ. Επίσημη ημερομηνία έναρξής του είναι η 1η Νοεμβρίου 2010 και η διάρκειά του είναι 24 μήνες, που ολοκληρώνονται την 30η Οκτωβρίου Το πρόγραμμα αυτό σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στο Νομό Μεσσηνίας με σκοπό την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος, το οποίο αποτελείται από πληροφοριακό δίκτυο, μία πλατφόρμα χωρικών δεδομένων και ασχολείται με τη διαχείριση του συμβάντος, τη λειτουργική διαχείριση των πόρων και τη σύλληψη δεδομένων πεδίου. Επίσης, το σύστημα, παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες και εργαλεία για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό και τη βελτιστοποίηση της διαχείρισης των κρίσεων από τις δασικές πυρκαγιές (EFFMIS-ΥΠΕΚΑ) Το σύστημα ARCFIRE Συνοπτικά, τα στοιχεία τα οποία μελετά και χαρακτηρίζουν το σύστημα ARCFIRE, είναι η καύσιμη ύλη, η εκτίμηση της επικινδυνότητας, οι ασύρματοι αισθητήρες, η προσομοίωση της πυρκαγιάς, τα μετεωρολογικά στοιχεία, οι τηλεπικοινωνίες και η γεωπληροφορική. Όσον αφορά στην καύσιμη ύλη, ταξινομείται σε πολυπαραμετρικά μοντέλα τα οποία προσομοιώνουν τις ιδιότητες της καύσιμης ύλης ως προ την καύση και την ευφλεκτότητα. Η ταξινόμηση εφαρμόζεται μέσω δειγματοληπτικών ερευνών και με τη βοήθεια της τηλεπισκόπησης, ώστε τα μοντέλα να οργανώνονται σε καταλόγους. Έτσι το σύστημα παρέχει τη δυνατότητα σε δασολόγους, να σχεδιάζουν και ναι οργανώνουν πολύπλοκους καταλόγους με μοντέλα μεγάλης ακρίβειας, προσαρμοσμένα σε πραγματικό χρόνο. Για την εκτίμηση της επικινδυνότητας, συνυπολογίζονται τρεις συνιστώσες, η πιθανότητα εκδήλωσης, η ένταση της πυρκαγιάς και το μέγεθος των επιπτώσεων στο τρίπτυχο της βιώσιμης ανάπτυξης (οικονομία-κοινωνία-περιβάλλον). Σύμφωνα με αυτές τις παραμέτρους, η λειτουργία του συστήματος έγκειται στην εκτίμηση της επικινδυνότητας της πυρκαγιάς με τη χρήση τεχνικών χωρικής επεξεργασίας, αξιοποιώντας τις δυνατότητες του GIS και στατιστικές αναλύσεις. Το ARCFIRE συνεργάζεται με δίκτυα μετεωρολογικών και οπτικών αισθητήρων με στόχο την επίτευξη του έγκαιρου εντοπισμού της πυρκαγιάς. Εντοπίζονται δύο περιπτώσεις στις οποίες χρησιμοποιείται διαφορετικό δίκτυο αισθητήρων. Σε μικρές περιοχές όπου σημειώνεται υψηλό ρίσκο πυρκαγιάς (Περιαστική Δασική Ζώνη), ως καταλληλότερο κρίνεται το δίκτυο ασύρματων αισθητήρων (WSN), το οποίο λειτουργεί αυτόματα, είναι ενεργειακά ανεξάρτητο και μεταφέρει με μεγάλη ταχύτητα δεδομένα και μετρήσεις. Στην περίπτωση ευρύτερων περιοχών, ως βέλτιστη λύση για τον εντοπισμό, θεωρείται η χρήση εικονοληπτών με επίγειο δίκτυο, όπου οι εικόνες για τον εντοπισμό είναι υψηλής ανάλυσης. Επιπλέον, το σύστημα συνεργάζεται με Υπηρεσίες Μετεωρολογικών Προβλέψεων για τη συλλογή μετεωρολογικών μετρήσεων υψηλής χωροχρονικής ακρίβειας και ανάλυσης. Σχετικά με το στάδιο της προσομοίωσης, το μοντέλο στηρίζεται 39

41 στη θεωρία του Rothermel (Andrews, 2012) και στις εξισώσεις BEHAVE της Andrews (Andrews, 2003). Επομένως, υπάρχει δυνατότητα προσομοίωσης της εξέλιξης του μετώπου εφαρμόζοντας τον επαναληπτικό μηχανισμό. Τέλος, όλο το λογισμικό οργανώνεται σε ένα ασύρματο επίγειο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο για την αλληλεπίδραση των μονάδων πεδίου, και σε δορυφορικό δίκτυο για την κάλυψη ορατότητας σε δυσπρόσιτες περιοχές. Στο σύνολό τους, τα δεδομένα οργανώνονται σε γεωβάσεις, χρησιμοποιώντας το λειτουργικό της ESRI (Μποναζούντας, 2010). Το σύστημα αυτό εφαρμόσθηκε στο περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης (Σειχ-Σου), στον Ταξιάρχη Ν. Χαλκιδικής, στην Εύβοια και στην Σταμάτα Αττικής Το σύστημα LIDAR Το σύστημα LIDAR δεν έχει χρησιμοποιηθεί στην Ελλάδα πάρα μόνο πιλοτικά σε ορισμένες περιοχές κυρίως λόγω του υψηλού του κόστος. Χρησιμοποιείται όμως ευρέως στο εξωτερικό με εξαιρετικά αποτελέσματα στην ανίχνευση και διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Είναι ένας συνδυασμός συσκευής λέιζερ και τηλεσκοπίου. Έχει τη δυνατότητα να σκανάρει την ατμόσφαιρα σε βάθος πολλών χιλιομέτρων, από το έδαφος προς το σύμπαν. Η ακτίνα λέιζερ υψώνεται χιλιόμετρα (πολλές φορές μέχρι και τα 90 χιλιόμετρα) από την επιφάνεια του πλανήτη μας, φτάνει δηλαδή μέχρι τη στρατόσφαιρα. Καθώς το φως διαδίδεται στην ατμόσφαιρα, μέρος αυτού αντανακλάται από αιωρούμενα σωματίδια, καπνό, ρυπαντές κ.ά. και επιστρέφει στη Γη. Όλες οι πληροφορίες συλλέγονται από το τηλεσκόπιο και αναλύονται από ειδικούς φωτοανιχνευτές, (Εικόνα 5) μαρτυρώντας ποσοστά αέριας ρύπανσης, κλιματικές και μετεωρολογικές συνθήκες. Λειτουργεί όπως το ανθρώπινο μάτι, σε πιο διευρυμένη έννοια. H συγκεκριμένη τεχνολογία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την έγκαιρη προειδοποίηση για φωτιά, καθώς όταν τα LIDAR βρίσκουν στον ουρανό ίχνη καπνού (βρίσκουν καπνό τσιγάρου σε μεγάλη απόσταση), δίνουν σχετικό σήμα. Το σύστημα LIDAR διαθέτει τρισδιάστατο σύστημα ανάγνωσης, οπότε οι συντεταγμένες της πιθανής φωτιάς δίνονται με μεγάλη ακρίβεια. Επίσης το ίδιο σύστημα μπορεί να ανακαλύψει πετρελαιοκηλίδες ή άλλους ρύπους στη θάλασσα, σε ποτάμια και λίμνες, πολλά μέτρα κάτω από την επιφάνεια. Στην Ελλάδα δραστηριοποιείται η Raymetrics, μια εταιρεία που ξεκίνησε από μία ομάδα επιστημόνων του τμήματος Φυσικής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου με αντικείμενο τη σχεδίαση, ανάπτυξη και κατασκευή συστημάτων τηλεπισκόπησης της ατμόσφαιρας με χρήση της τεχνικής LIDAR. Μέχρι σήμερα, η Raymetrics έχει πουλήσει γύρω στα 60 (διαφορετικά μεταξύ τους) συστήματα σε όλον τον κόσμο. Το κόστος του καθενός κυμαίνεται μεταξύ ευρώ έκαστο, ενώ συστήματα της εταιρείας έχουν πουληθεί και στους δύο μεγαλύτερους διαστημικούς οργανισμούς (European Space Agency και German Aerospace Center). Επιπλέον έχουν εγκαταστήσει σύστημα στο δάσος του Αμαζονίου που μετρά την υγρασία της ατμόσφαιρας από το έδαφος μέχρι το ύψος των δέκα χλμ, όπως επίσης και τον καπνό από τις πολλές πυρκαγιές που συχνά κατακαίνε και επηρεάζουν τη βιοποικιλότητα του μεγαλύτερου πνεύμονα του πλανήτη. 40

42 Εικόνα 5: Αρχή λειτουργίας LIDAR (Πηγή: Σκουμπούρης Α., 2016) ΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία, στην Ευρώπη, κάθε χρόνο, καταστρέφονται, λόγω πυρκαγιών, πάνω από χλμ² βλάστησης, ενώ στη Ρωσία και στη Βόρεια Αφρική, ο υπολογισμός ξεπερνάει τα χλμ², με αποτέλεσμα να αυξάνονται οι εκπομπές σε CO2 στην ατμόσφαιρα κατά 20% (Υφαντή, 2015). Τα πιο αντιπροσωπευτικά συστήματα πρόληψης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών παγκοσμίως περιγράφονται παρακάτω Σύστημα IFFED Το σύστημα IFFED έχει σχεδιαστεί από την CIR (Ruder Boskovic Institute) και χρησιμοποιείται ευρέως τόσο για την ανίχνευση πυρκαγιών, όσο στη διαχείρισή τους. Το σύστημα αυτό είναι ένα απόλυτα αυτόνομο σύστημα που λειτουργεί όλο το εικοσιτετράωρο και αποτελείται από ένα Κέντρο Ελέγχου και από πολλά σημεία παρατήρησης που διασκορπίζονται σε όλη την περιοχή ενδιαφέροντος ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη δυνατή κάλυψη. Η ανίχνευση γίνεται βάσει των σημείων παρατήρησης, τα οποία είναι πύργοι αποτελούμενοι από αισθητήρες που λαμβάνουν εικόνες στο ορατό και υπέρυθρο φάσμα, από μετεωρολογικό σταθμό και από ένα σύστημα μεταφοράς δεδομένων το οποίο επιβεβαιώνει ή ακυρώνει ένα πιθανό συναγερμό. Οι πύργοι είναι εγκατεστημένοι σε σημεία που καλύπτουν μεγάλες περιοχές και διαθέτουν σύστημα εντοπισμού θέσης με υπέρυθρες και οπτικές κάμερες. Οι αισθητήρες, κινούνται τόσο στον κατακόρυφο άξονα όσο και στον οριζόντιο 41

43 σαρώνοντας ολόκληρη την περιοχή που επιτηρούν. Η ενέργεια του συστήματος καλύπτεται από ηλιακούς συλλέκτες. Οι υπέρυθρες κάμερες καλύπτουν μεγάλη ακτίνα με υψηλή ανάλυση ενώ στις κοινές οπτικές κάμερες η μεγέθυνση ρυθμίζεται από τον ίδιο τον χρήστη. Το σύστημα IFFED έχει και ένα δίκτυο αισθητήρων που παρέχουν μετεωρολογικές πληροφορίες οι οποίες είναι μείζονος σημασίας αφού καθορίζουν τον βαθμό δυσκολίας ανίχνευσης της πυρκαγιάς. Το κέντρο Ελέγχου εκτός από το να λαμβάνει εικόνες και βίντεο της περιοχής ελέγχου για την άμεση ανίχνευση της πυρκαγιάς, τα μεταφέρει σε κεντρικό υπολογιστή του σταθμού με σκοπό την ανάλυση του συναγερμού από τις εικόνες. Επιπλέον το κέντρο είναι εξοπλισμένο με μια οθόνη στην οποία εμφανίζεται ο χάρτης της περιοχής και σημειώνεται ψηφιακά το σημείο ανάφλεξης. Όταν διαπιστωθεί η εγκυρότητα του συναγερμού, τότε το Κέντρο τροφοδοτείται μέσω θεματικών χαρτών, με πληροφορίες για τα χαρακτηριστικά της περιοχής, όπως μετεωρολογικά δεδομένα (κατεύθυνσης και ένταση του ανέμου), τα είδη βλάστησης στη ζώνη καύσης, την καλύτερη διαδρομή για την προσέγγιση της περιοχής κλπ. Με τη χρήση των ΣΓΠ, το σύστημα, παράγει χάρτες κινδύνου ή συνολικής καμένης έκτασης και προσομοιώνει τη συμπεριφορά της φωτιάς για την ορθότερη διαχείριση της καταστροφής. Τέλος, σχεδιάζεται η στρατηγική καταπολέμησης του κινδύνου από τα μέσα πυροπροστασίας. Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται στην Κροατία, μια χώρα που παρουσιάζει μεγάλο κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιών (Υφαντή, 2015) Σύστημα EYEfi Το σύστημα αυτό είναι ένα πιλοτικό εργαλείο γρήγορης ανίχνευσης δασικών πυρκαγιών που σχεδιάστηκε το 2009 και χρησιμοποιείται ευρέως σε όλη την Αυστραλία. Το σύστημα ονομάστηκε EYEfi έχει ως κύριες λειτουργίες την ανίχνευση, την παρακολούθηση και διαχείριση των δασικών πυρκαγιών με την ταυτόχρονη άμβλυνση των αρνητικών συνεπειών που αυτές προκαλούν. Το 2008 πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες δοκιμές του συστήματος που στηρίχθηκαν στις επιτόπιες δοκιμές, με την βοήθεια αισθητήρων, του δικτύου τηλεπικοινωνιών και ενέργειας. Οι δοκιμές αυτές πραγματοποιήθηκαν σε πραγματικές περιπτώσεις, εφαρμόζοντας την απαραίτητη χωρική τεχνολογία, ενώ ταυτόχρονα σχεδιάστηκαν και οι απαιτούμενοι αλγόριθμοι του συστήματος και έγινε η παρουσίαση του και οι λειτουργία του σε εκτεταμένες περιοχές της Αυστραλίας. Ο πυρήνας της εφαρμογής στηρίζεται στο EYEfi Navigator, στο οποίο το περιβάλλον του χρήστη συνδέεται με ένα σύστημα περιήγησης, μέσω διαδικτύου και έχει τη δυνατότητα παρακολούθησης της περιοχής, μέσω της διαδικασίας ελέγχου και χειρισμού της κάμερας του συστήματος, λήψης εικόνων και βίντεο από τους αισθητήρες, αλλά και αποστολής των συντεταγμένων του σημείου ανάφλεξης. Έτσι, πραγματοποιείται απομακρυσμένη πρόσβαση στις κάμερες, επιτρέποντας στους κατασκευαστές του συστήματος να ελέγχουν την απόδοσή του και να το βελτιώνουν (EYEfi Pty Ltd, 2013). Το συγκεκριμένο σύστημα, αποτελεί μια εφαρμογή, στην οποία έχουν όλοι πρόσβαση και δημιουργήθηκε προκειμένου να παρέχει προστασία σε περιπτώσεις εκτάκτων αναγκών, παρουσιάζοντας σε πραγματικό χρόνο την κατάσταση που επικρατεί με όλες τις 42

44 απαραίτητες πληροφορίες. Είναι ήδη εγκατεστημένο στη δημόσια πλατφόρμα εθνικής ασφάλειας της Telstra (ESO Cloud), καθώς επίσης, είναι συμβατό με το Εθνικό Σύστημα Εκτάκτου Συναγερμού. Το EYEfi λαμβάνει εικόνες, πέρα από τα σημεία στα οποία είναι εγκατεστημένο, από κάμερες σε διάφορα σημεία, αεροσκάφη, κινητά τηλέφωνα κλπ. και επιτρέπει τόσο τη χειροκίνητη, όσο και την αυτόματη ανίχνευση σε πραγματικό χρόνο και τόπο, στοχεύοντας στην έγκαιρη ανίχνευση δασικών πυρκαγιών όλο το 24ωρο (Langdon, 2014) Σύστημα FIREWATCH. Το σύστημα FIREWATCH της IQ Wireless εφαρμόζεται στην Γερμανία, την Εσθονία, το Μεξικό, την Πορτογαλία, την Τσεχία και την Κύπρο. Το σύστημα έχει παρουσιάσει αρκετά θετικά αποτελέσματα, όσον αφορά στον εντοπισμό καπνού, με ευρεία χρήση κυρίως στη Γερμανία, καθώς αποτελεί και τη χώρα παραγωγής. Αναπτύχθηκε από τη Γερμανικό Ινστιτούτο Aerospace (DLR) και μέσα σε δέκα έτη, με τη χρήση του, έχει μειωθεί η καταστροφή των δασικών εκτάσεων κατά 80-90%. Στη Γερμανία, λειτουργούν 178 πύργοι παρατήρησης με το σύστημα και 22 Κέντρα ελέγχου (FIREWATCH Australia Pty, Sydney). Το σύστημα, έχει εγκατασταθεί στα κράτη του Brandenburg, του Mecklenburg- Western Pomerania, της Saxony-Anhalt και της Saxony, εδώ και αρκετά χρόνια. Αποτελεί ένα ψηφιακό τηλεπισκοπικό σύστημα που τοποθετείται σε επίγειους σταθμούς και λειτουργεί με στόχο την παρατήρηση, ανάλυση, αξιολόγηση, συλλογή και αποθήκευση δεδομένων που εξάγονται από δασικές εκτάσεις. Λόγω της ευαισθησίας που παρουσιάζει, ικανοποιεί τη λογική της έγκαιρης ανίχνευσης δασικών πυρκαγιών, δηλώνοντας την ακριβή τους τοποθεσία. Επίσης, το σύστημα, είναι ικανό να αξιολογεί τα δεδομένα που λαμβάνει και συνδέονται με κεντρικό σταθμό, ώστε σε περίπτωση αναγνωρισμένης ανάφλεξης, να σταλεί αυτόματα συναγερμός. Ως γενικά γνωρίσματα του FIREWATCH, θεωρούνται τα παρακάτω: Πύργος παρατήρησης, με αυτοματοποιημένο σύστημα για αξιόπιστη και έγκαιρη ανίχνευση δασικών πυρκαγιών Αυτοματοποιημένη αναγνώριση καπνού όλο το 24ωρο Ηλεκτρονική μονάδα επεξεργασίας δεδομένων Ικανότητα επόπτευσης της περιοχής με έκταση πάνω από εκτάρια από ένα αισθητήρα και με ακτίνα θέασης έως 15 χλμ. Υψηλή ανάλυση εικόνας από τη στιγμή της λήψης, μέχρι τη μεταφορά στον κεντρικό υπολογιστή του Κέντρου Ελέγχου (FIREWATCH Australia Pty, 2014). Τα συστατικά του μέρη είναι τα εξής: Σύστημα οπτικών αισθητήρων (OSS), όπου περιστρέφεται 360ᵒ, κάθε 3 με 6 λεπτά την ημέρα και κάθε 8 με 12 λεπτά τη νύχτα, με βήματα 10ᵒ Ασύρματη σύνδεση, για μεταφορά των δεδομένων στον υπολογιστή του Κέντρου Κέντρο ελέγχου, εξοπλισμένο με τα κατάλληλα εργαλεία (Υφαντή, 2015) Ο αισθητήρας μεταφέρει τα δεδομένα μόλις ανιχνεύσει καπνό ή κάποιο σύννεφο στο κεντρικό γραφείο του Κέντρου ελέγχου, μέσω ISDN (64 bits) ή μέσω ραδιοκυμάτων με 1 Mpbs, ώστε να γίνει έλεγχος για έγκαιρη κατάσβεση (Alkhatib, 2014). Πιο συγκεκριμένα, 43

45 το οπτικό σύστημα αισθητήρων (OSS), έχει ανάλυση 1.360Χ1.024, και διαβαθμίσεις της κλίμακας του γκρι. Επιπλέον, παρουσιάζει νυχτερινή λειτουργία με ιδιαίτερη ευαισθησία στο κοντινό υπέρυθρο, ενώ, διαθέτει φίλτρα τα οποία αυξάνουν την ικανότητα αναγνώρισης καπνού και διάκρισης του τεχνητού φωτός από το φως της ανάφλεξης (Υφαντή, 2015). Τέλος, το σύστημα, παράγει εικόνες με ίδια ανάλυση για ημέρα και νύχτα και άμεση ανταπόκριση, ακόμα και σε νυχτερινές λήψεις. Όσον αφορά στο Κέντρο Ελέγχου, κατά τη διάρκεια της περιστροφής του συστήματος, πραγματοποιει ται λη ψη τριων (3) εικο νων, κα θε 10ᵒ. Ταυτο χρονα, δημιουργει ται μια πανοραμικη εικο να της περιοχη ς με τη χρήση 36 εικόνων, στην οποία σημειώνεται το σημείο εμφάνισης καπνού. Η μέθοδος της εμπροσθοτομίας, δεν είναι απαραίτητη εκτός αν εντοπιστεί καπνός από παραπάνω από ένα πύργο, για την εξασφάλιση μεγαλύτερης ακρίβειας. Η αυτόματη ανίχνευση του αισθητήρα, συνεχίζει ακόμα και στην περίπτωση ρύθμισης σε χειροκίνητο έλεγχο, σε περιοχές που θεωρούνται προβληματικές. Η ευαισθησία που παρουσιάζει το λογισμικό του FIREWATCH, καθορίζει το μέγιστο αριθμό σφαλμάτων για κάθε μέρα. Τα αποτελέσματα που παράγει είναι αρκετά ικανοποιητικά και για αυτό το λόγο, γίνεται χρήση του και από άλλες χώρες (Matthews, 2010) Το σύστημα FIREHAWK Το σύστημα αυτό αναπτύχθηκε το 1994 από την εταιρεία Digital Imaging Systems, η οποία αποφάσισε να αντικαταστήσει τα παραδοσιακά επανδρωμένα συστήματα ανίχνευσης δασικής πυρκαγιάς, με πιο εξελιγμένα τεχνολογικά μέσα στην περιοχή της Ν. Αφρικής, μιας περιοχής με εξαιρετικής ομορφιάς, λιβάδια και δασικές εκτάσεις που αποτελούσαν καταφύγιο ιθαγενών. Έτσι, η εταιρεία ανέπτυξε ένα σύστημα που ονομάστηκε FIREHAWK, το οποίο περιλαμβάνει ψηφιακές κάμερες που περιστρέφονται και καλύπτουν μεγάλο εύρος της περιοχής. Πέρα από την κάλυψη που παρέχουν, μεταφέρουν πληροφορία και δεδομένα σε ένα σταθμό που λειτουργεί ως «βάση», όπου το λογισμικό του συστήματος διακρίνει την πληροφορία που προέρχεται από τη φωτιά από αυτή που προέρχεται από τον καπνό. Αφού γίνει ο διαχωρισμός, στέλνει σήμα συναγερμού. Το FIREHAWK είναι ένα ηλεκτρονικό σύστημα διαχείρισης ρίσκου των δασικών πυρκαγιών, το οποίο ελέγχεται από ειδικούς χειριστές. Τα μέρη που λειτουργούν και το αποτελούν είναι τα εξής: Κάμερες με φακούς μεγέθυνσης Βάση για κατακόρυφη και οριζόντια κίνηση κατά τη διάρκεια της περιστροφής των καμερών Σταθμοί αποτελούμενοι από κολώνες, με ύψος 30 και 72 μέτρα, ανάλογα με την τοπογραφία της περιοχής, μέσω του οποίου μεταδίδεται η πληροφορία από τους αισθητήρες που είναι εγκατεστημένοι στην κορυφή των σταθμών Πομποί και δέκτες που λειτουργούν με μικροκύματα και χρησιμοποιούνται για τη μετάδοση βίντεο από απομακρυσμένες τοποθεσίες στην Κεντρική Βάση ελέγχου Δίκτυο που ελέγχει και λειτουργεί τη βάση που φέρει το σύστημα, από την κεντρική βάση Επεξεργαστής FIREHAWK και λογισμικό 44

46 Οθόνες παρακολούθησης των καμερών από το Κέντρο ελέγχου Συσκευές εγγραφής και καταγραφής βίντεο που λειτουργεί όλο το 24ωρο από τις κάμερες στους σταθμούς (Venter, 2000). Το σύστημα λειτουργεί σε συνεργασία με άλλους πύργους (8 στο σύνολο), που είναι εγκατεστημένοι σε απομακρυσμένες τοποθεσίες και συνδεδεμένοι με ένα κεντρικό επεξεργαστή FIREHAWK. Ωστόσο ο κεντρικο ς σταθμο ς «βα σης», συνδε εται με μεγα λο πλη θος επεξεργαστων. Οι κα μερες μπορου ν να ολοκληρωσουν μια πλη ρη περιστροφη (360ᵒ), σαρώνοντας την περιοχή όλο το 24ωρο. Επίσης, υπάρχει δυνατότητα, οι κάμερες, να υποστούν χειροκίνητη ρύθμιση, χωρίς να επηρεαστεί κανένα άλλο τμήμα του συστήματος καμερών. Κάθε κάμερα λειτουργεί, ανεξάρτητα, με ξεχωριστό πρόγραμμα συναγερμού. Σε αντίθετη περίπτωση, οι εικόνες που διαθέτουν λανθασμένη πληροφορία συναγερμού, ελέγχονται και αποσύρονται. Συμπληρωματικά, παρέχουν γεωγραφική πληροφορία σχετικά με το σημείο στο οποίο είναι τοποθετημένες αλλά και με το σημείο ανάφλεξης και άμεσης πρόσβασης. Τέλος, για τη μετάδοση ενέργειας, χρησιμοποιούνται τεχνολογίες, φιλικές προς το περιβάλλον, όπως ηλιακοί συλλέκτες (Υφαντή, 2015). Το σύστημα FIREHAWK, είναι σχεδιασμένο να λειτουργεί σε περιοχές με κάμερες, οι οποίες έχουν ακτίνα θέασης από 6 έως 8 χιλιόμετρα από το σημείο εγκατάστασης. Ωστόσο, κάτι τέτοιο καθίσταται ως εφικτό, σε περιπτώσεις με καλές καιρικές συνθήκες και καλή ορατότητα. Οι κάμερες μπορούν να μεταδώσουν εικόνα βίντεο σε πραγματικό χρόνο μέχρι την απόσταση των 30 χλμ., χωρίς την ανάγκη επανάληψης. Η μετάδοση πραγματοποιείται στο κέντρο βάσης, το οποίο επεξεργάζεται και ελέγχει τους ανεπιθύμητους συναγερμούς (Venter, 2000) Το σύστημα AlarmEye Το σύστημα αυτό εφαρμόζεται στην περιοχή της Ταϊλάνδης. Οι δασικές πυρκαγιές εκεί εμφανίζονται, με μεγαλύτερη συχνότητα κατά τη διάρκεια των ξηρών περιόδων (μεταξύ Δεκέμβριο-Μάϊο) και τις περιόδους αιχμής (Φεβρουάριο-Μάρτιο). Σημαντικός παράγοντας στην εκδήλωσή τους, αποτελούν οι παρατεταμένες περίοδοι ξηρασίας, καταστρέφοντας τα τροπικά και τα αειθαλή δάση. Οι φωτιές καταστρέφουν το 50% των δέντρων και ολοκληρωτικά την υποβλάστηση και τη χαμηλή βλάστηση. Στις επιπτώσεις τους, προστίθενται η διάβρωση του εδάφους, καθώς και η επιφανειακή απορροή. Μία από τις σημαντικότερες απειλές, αποτελεί η δυσλειτουργία του οικοσυστήματος και η ανασταλτική δράση που ασκεί πάνω της (Akaakara, 2002). Το σύστημα AlarmEye χαρακτηρίζεται ως ένα σύστημα απεικόνισης βίντεο για τις δασικές πυρκαγιές, του οποίου η ανίχνευση βασίζεται, κυρίως, στη λειτουργία υπέρυθρων αισθητήρων που ξεχωρίζει την απεικόνιση φωτιάς από τον καπνό (Alkhatib, 2014). Θεωρείται ως το πρώτο μηχάνημα με δυνατότητα λήψης βίντεο και εικόνας, τόσο για καπνό, όσο και για φωτιά. Είναι ικανό να ανιχνεύει την καταστροφή και να προειδοποίει, έγκαιρα, αποστέλλοντας σήμα κινδύνου, αντικαθιστώντας τα παραδοσιακά μέσα τα οποία αδυνατούν να ανταποκριθούν σε ικανοποιητικό βαθμό. Επιπλέον, είναι ικανό να εντοπίζει πυρκαγιές με διαφανή φλόγα που βρίσκεται σε αρχικό στάδιο εκδήλωσης, αλλά και σημάδια καπνού στο σκοτάδι. 45

47 Το AlarmEye, κάνει πολλαπλές λήψεις εικόνας βίντεο, το οποίο αποσκοπεί στον προσδιορισμό της θέσης του περιστατικού, της έκτασης που έχει λάβει αλλά, κυρίως, στον έλεγχο του συναγερμού. Λειτουργεί και αντέχει σε δύσκολες καιρικές συνθήκες και ξεχωρίζει ένα περιστατικό πυρκαγιάς από την αντανάκλαση που εκπέμπουν διάφορες πηγές. Επίσης, μπορεί να λειτουργεί ως ανεξάρτητο εργαλείο ή σε συνεργασία με δίκτυο που αποτελείται από ένα σύνολο αισθητήρων (Υφαντή, 2015). Το συγκεκριμένο εργαλείο, έχει κατασκευαστεί με σκοπό την ανίχνευση της πυρκαγιάς σε ένα δάσος και αποτελεί έναν έξυπνο τρόπο εντοπισμού με την παραγωγή βίντεο. Παρέχει πλήθος πληροφοριών, από πολλαπλούς αισθητήρες (υπέρυθρο, μονοχρωματικό, οπτικό κ.ά.). Επίσης, ανάλογα με το είδος της κάμερας/αισθητήρα που χρησιμοποιείται, παρουσιάζει διαφορετική ικανότητα στην απόσταση. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η έγκαιρη και ορθή λειτουργία του συστήματος, έχουν ενσωματωθεί μέσα στο λογισμικό, αλγόριθμοι που εξυπηρετούν διαφορετικό σκοπό, μειώνουν τα σφάλματα και αυξάνουν την αξιοπιστία του συστήματος (National Forest Centre, 2013). Το σύστημα, είναι εξοπλισμένο με ένα έξυπνο αλγόριθμο DSP, με κάμερα RS485 και θύρα εξόδου δεδομένων, η οποία είναι συμβατή με το σύστημα συναγερμού. Κατ αυτό τον τρόπο, αναπτύσσεται μέσα σε ένα ευρύ δίκτυο παρακολούθησης, με δυνατότητα εγγραφής βίντεο, που καλείται FireDVRTM. Γενικότερα, το AlarmEye, χρησιμοποιεί το σύστημα VFD, το οποίο χρησιμοποιείται για την εξασφάλιση της ασφάλειας από πυρκαγιά, σε μεγάλες εκτάσεις, επιτυγχάνοντας την έγκαιρη ανίχνευση της φωτιάς. Η τεχνολογία που χρησιμοποιεί, είναι κάμερες CCTV, προκειμένου να μειωθεί το κόστος και να αυξηθεί η αποδοτικότητά της. Στο εγκατεστημένο δίκτυο, αναπτύσσεται διαδικτυακή σύνδεση, με συσκευές που παρακολουθούν όλο το 24ωρο και επιτυγχάνουν την έγκαιρη ανταπόκριση και ορθότερη διαχείριση της κατάστασης. Μεγαλύτερο πλεονέκτημα του συστήματος αποτελεί η δυνατότητας εντοπισμού της φωτιάς από τη στιγμή της έναρξης, στο σημείο ανάφλεξης, ανεξάρτητα από τον αισθητήρα που χρησιμοποιεί (Australian Fire Enterprises, 2015). 46

48 4. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΗΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 4.1. Σύστημα Algosystems Οι πυρκαγιές αποτελούν φυσικό παράγοντα των μεσογειακών δασών και η παρουσία τους δημιουργεί προβλήματα τόσο στην ανθρώπινη όσο και στην οικονομική δραστηριότητα μιας περιοχής. Η διαχείριση των πυρκαγιών αναφέρεται σε ένα οργανωτικό πλαίσιο και κατάλληλα μέτρα και ενέργειες που έχουν ως βασικό τους στόχο να μειώσουν τις επιπτώσεις των πυρκαγιών (οικονομικές, οικολογικές και κοινωνικές). Βασικό αντικείμενο της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών είναι: Ο εντοπισμός των πυρκαγιών Ο εντοπισμός των δασικών πυρκαγιών στο σύστημα Algosystems γίνεται με τηλεανίχνευση της πυρκαγιάς (Εικόνα 6). Η ουσιαστική διαφορά της τηλεανίχνευσης από την παρατήρηση είναι ότι αντί πολλών πυροφυλακίων χρησιμοποιείται ένας έμπειρος παρατηρητής στο κέντρο ελέγχου. Εικόνα 6. Τηλεανίχνευση δασικών πυρκαγιών (Πηγή: Ευτυχίδης, 2008). Η τηλεανίχνευση των δασικών πυρκαγιών γίνεται με τις ακόλουθες πλατφόρμες εντοπισμού. Επίγειοι σταθεροί σταθμοί παρατήρησης (Εικόνα 7) Μεταφερόμενες μονάδες παρατήρησης (Εικόνα 8) Παρατήρηση από εναέρια μέσα Παρατήρηση από διαστημικές πλατφόρμες Οι περιφερειακοί σταθμοί παρατήρησης είναι απομακρυσμένες θέσεις κατάλληλα επιλεγμένες για την ορατότητα και την επικοινωνιακή τους δυνατότητα. Συνήθως είναι θέσεις πυροφυλακίων ή θέσεις θέας. Η κατασκευή μπορεί να είναι βαρέως τύπου μεταφερόμενη ανάλογα με τις φυσικές και περιβαλλοντικές συνθήκες και απαιτήσεις. Στους περιφερειακούς σταθμούς παρατήρησης εγκαθίσταται εξοπλισμός εικονοληπτών, αναμεταδοτών, μετεωρολογικών αισθητήρων, τροφοδοσίας. Λόγω του απομακρυσμένου της θέσης τους πρέπει να είναι ενεργειακά και επικοινωνιακά 47

49 αυτόνομοι. Παράλληλα, πρέπει να υπάρχει η δυνατότητα τηλεχειρισμού του εξοπλισμού (Ευτυχίδης, 2008). Εικόνα 7. Σταθεροί περιφερειακοί σταθμοί παρατήρησης πυρκαγιών (ΠΣΠ) (Πηγή: Ευτυχίδης, 2008). Εικόνα 8. Μεταφερόμενοι σταθμοί παρατήρησης πυρκαγιών (Πηγή: Ευτυχίδης, 2008). Η εταιρεία Algosystems χρησιμοποιεί το λογισμικό G-FMIS(Geographic Fire Management Information System). Το G.FMIS δίνει την δυνατότητα στο χρήστη (Πηγή: ΠΑΝΓΑΙΑΣΥΣ ΕΠΕ, G-FMIS, Πικέρμι Αττικής): Να οργανώσει τα χωρικά δεδομένα τα οποία είναι απαραίτητα για την πρόληψη και την καταστολή των πυρκαγιών. Να έχει εύκολη και άμεση πρόσβαση σε θεματικούς χάρτες που αφορούν χρήσιμες πληροφορίες για την διαχείριση των πυρκαγιών. 48

50 Να δημιουργεί μετεωρολογικούς χάρτες με την κατανομή θερμοκρασίας, σχετικής υγρασίας και ανέμου στην περιοχή εφαρμογής. Να εκτιμά με συστηματικό τρόπο την κατανομή του κινδύνου πυρκαγιάς στην περιοχή ενδιαφέροντος. Να προσομοιώσει την συμπεριφορά και να απεικονίσει την εξάπλωση της πυρκαγιάς σε ψηφιακό χάρτη ώστε να τεκμηριώσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αποφάσεις καταστολής και συντονισμού. Να διαχειριστεί τα οχήματα που λαμβάνουν μέρος στην δασοπυρόσβεση και να τα δρομολογήσει κατάλληλα Να εμφανίσει τα χαρακτηριστικά της πυρκαγιάς στο Google Earth σε τρισδιάστατο φωτορεαλιστικό περιβάλλον. Το G.FMIS ενσωματώνει ένα αριθμό μοντέλων για διαδικασίες που σχετίζονται με τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Τα μοντέλα αυτά είναι τα πλέον τεκμηριωμένα επιστημονικά και τα περισσότερο εφαρμοσμένα επιχειρησιακά σε διεθνές επίπεδο. Για την εκτίμηση του κινδύνου πυρκαγιάς το G.FMIS χρησιμοποιεί το Καναδικό Σύστημα εκτίμησης κινδύνου (CFFDRS) και τον Πορτογαλικό δείκτη (PI). Αντίστοιχα για την εκτίμηση της συμπεριφοράς της φωτιάς στα δάση το G.FMIS χρησιμοποιεί τα μοντέλα των Rothermel και Albini και την οργάνωση του αμερικανικού μοντέλου BEHAVE. Τα μοντέλα αυτά έχουν προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό στα δεδομένα των ευρωπαϊκών μεσογειακών περιοχών στο πλαίσιο πολύχρονης ερευνητικής δραστηριότητας σε συνεργασία με ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς φορείς Η εκτίμηση του κινδύνου Πριν από οποιαδήποτε ενέργεια πραγματοποιήσουμε με το γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών, πρέπει οπωσδήποτε να εκτιμηθεί ο κίνδυνος εκδήλωσης πυρκαγιάς σε μία περιοχή έτσι ώστε να λαμβάνονται προληπτικά μέτρα αντιμετώπισης. Ο βασικότερος παράγοντας για την δημιουργία των χαρτών κινδύνου εκδήλωσης πυρκαγιάς είναι τα ενημερωμένα μετεωρολογικά δεδομένα της περιοχής ελέγχου. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η σύνδεση του εκάστοτε λογισμικού (G.FMIS στην προκειμένη περίπτωση) με το δίκτυο των μετεωρολογικών σταθμών που έχουν εγκατασταθεί για τις ανάγκες του συστήματος. Το λογισμικό έχει την δυνατότητα να παράγει μετεωρολογικούς χάρτες που απεικονίζουν τη θερμοκρασία και τη σχετική υγρασία του αέρα στην διάρκεια της ημέρας, παράγοντες που επηρεάζουν την υγρασία της βλάστησης και επομένως την ευφλεκτότητά της. Οι χάρτες δείχνουν πως κατανέμονται οι μετεωρολογικές τιμές στον χώρο και το χρόνο έτσι ώστε να απεικονίζονται οι περιοχές που σε συγκεκριμένο χρόνο έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σε σχέση με άλλες γειτονικές. Η εκτίμηση κινδύνου είναι μία λειτουργία που εκτελείται από το εκάστοτε λογισμικό αφού υπολογιστούν οι μετεωρολογικοί χάρτες για την περιοχή εφαρμογής. Το G.FMIS υπολογίζει στη συνέχεια τους χάρτες κινδύνου (με χρήση του μοντέλου χωρικής παρεμβολής) για την ίδια ημερομηνία εφαρμόζοντας τους αλγορίθμους του Καναδικού συστήματος εκτίμησης κινδύνου πυρκαγιάς και του αντίστοιχου Πορτογαλικού δείκτη κινδύνου. Η επικινδυνότητα εκδήλωσης πυρκαγιάς είναι συνάρτηση εγγενών συνθηκών 49

51 κάθε οικοσυστήματος μεταβάλλεται όμως σε καθημερινή βάση κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου (Πηγή: ΠΑΝΓΑΙΑΣΥΣ ΕΠΕ, G-FMIS, Πικέρμι Αττικής). Το λογισμικό G.FMIS υποστηρίζει την εκτίμηση της επικινδυνότητας πυρκαγιάς σε μία περιοχή με βάση τη βλάστηση, τα τοποκλιματικά και τα κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά της. Ο φυσικός κίνδυνος εκδήλωσης πυρκαγιάς χαρτογραφείται στο G.FMIS σε καθημερινή βάση με τη χρήση διεθνώς αποδεκτών δεικτών για την υποστήριξη αποφάσεων λήψης τακτικών προληπτικών μέτρων (Πηγή: ΠΑΝΓΑΙΑΣΥΣ ΕΠΕ, G-FMIS, Πικέρμι Αττικής). Η εκτίμηση της συμπεριφοράς της πυρκαγιάς Το λογισμικό G.FMIS δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να εκτιμήσει τη συμπεριφορά της φωτιάς και να προσομοιώσει την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Επιπλέον απεικονίζει τις εκτιμήσεις και την περίμετρο ανάπτυξης της πυρκαγιάς σε περιβάλλον GIS. Το σύστημα G.FMIS χρησιμοποιεί για τους υπολογισμούς της εξάπλωσης και για την εκτίμηση της συμπεριφοράς της πυρκαγιάς την προσέγγιση του συστήματος BEHAVE και τις εξισώσεις του Rothermel (Rothermel, 1983, Andrews, 1986), με τροποποιήσεις που αφορούν τόσο την εκτίμηση της καύσιμης ύλης όσο και την τυποποίηση των δασικών καυσίμων στην περιοχή της Μεσογείου σύμφωνα με την τυπολογία PROMETHEUS. Για την προσομοίωση της εξάπλωσης μιας δασικής πυρκαγιάς στο σύστημα του G.FMIS απαιτείται το ψηφιακό μοντέλο του εδάφους, και ο ψηφιακός χάρτης με τα δασικά καύσιμα της περιοχής. Εισάγονται από τον χρήστη δεδομένα που αφορούν το σημείο ή την γραμμή έναρξης της πυρκαγιάς, τον επιθυμητό χρόνο προσομοίωσης της εξάπλωσης καθώς και στοιχεία σημειακών μετρήσεων ανέμου για την περιοχή. Αρχικά υπολογίζεται ο χάρτης πεδίου ροής του ανέμου με βάση τα σημειακά δεδομένα ανέμου και κατόπιν υπολογίζεται η συμπεριφορά και η εξάπλωση της δασικής πυρκαγιάς. Εισάγοντας τον χρόνο και τη συχνότητα της εμφάνισης των εκτιμήσεων του συστήματος που επιθυμεί ο χρήστης του G.FMIS το σύστημα δίνει πληροφορίες για την ταχύτητα εξάπλωσης της πυρκαγιάς, τη θερμική ένταση του μετώπου, το ύψος της φλόγας, την έκταση που θα καεί σε συγκεκριμένο χρόνο, το μήκος του μετώπου ή τον χρόνο που θα χρειαστεί η πυρκαγιά για να φτάσει σε συγκεκριμένο σημείο. Η εκτίμηση της συμπεριφοράς της φωτιάς στην περιοχή εφαρμογής του συστήματος βοηθάει τον διαχειριστή να αποφασίσει σε ποιες θέσεις μπορεί να ελέγξει την εξάπλωση ή ποια σημεία θα χρειαστούν μέτρα προστασίας και πότε (Πηγή: ΠΑΝΓΑΙΑΣΥΣ ΕΠΕ, G-FMIS, Πικέρμι Αττικής). Προκατασταλτικά μέτρα Η δασική βλάστηση στην χώρα μας ποικίλει ανάλογα με τα κλιματεδαφικά δεδομένα των διαφόρων περιοχών. Οι κλιματολογικές συνθήκες της κάθε περιοχής χαρακτηρίζουν το είδος της βλάστησης αλλά και την προσαρμοστικότητα της στην παρουσία ενδεχόμενης πυρκαγιάς στο οικοσύστημα. Η βλάστηση σε συνδυασμό με την τοπολογία μιας περιοχής και την ένταση και την κατεύθυνση του ανέμου καθορίζουν την έναρξη, την συμπεριφορά και την διάδοση μιας πυρκαγιάς. Η καύσιμη ύλη αποτελείται τόσο από την ζωντανή όσο και από την νεκρή βλάστηση (βιομάζα) που υπάρχει σε μία περιοχή, είτε αυτή βρίσκεται στα δέντρα είτε κείται στο έδαφος. Προκειμένου να ενσωματωθούν τα χαρακτηριστικά 50

52 της βλάστησης στον προσομοιωτή του G.FMIS πρέπει να προηγηθεί αποτύπωση της υπάρχουσας καύσιμης ύλης στην υπό μελέτη περιοχή. Η τυποποίηση και η χαρτογράφηση της δασικής καύσιμης ύλης βοηθά στον εντοπισμό περιοχών προτεραιότητας για τη λήψη προληπτικών μέτρων και ιδιαίτερα περιοχών όπου θα πρέπει να εφαρμοστούν μέτρα διαχείρισης των δασικών καυσίμων (αραιώσεις, κλαδεύσεις κλπ) αλλά και στην υποστήριξη του σχεδιασμού αντιμετώπισης ενδεχόμενης πυρκαγιάς με βάση σενάρια επιλεγμένα από τις αρμόδιες υπηρεσίες και με τη βοήθεια του προσομοιωτή GFMIS. Τα σενάρια μπορεί να αναφέρονται σε κανονικές συνθήκες της περιόδου των πυρκαγιών προκειμένου να οργανωθεί καλύτερα η αρχική επέμβαση ή σε ακραίες καιρικές συνθήκες (παρατεταμένη ή επαναλαμβανόμενες ξηρασίες και ισχυροί άνεμοι) προκειμένου να αναλυθούν ειδικά μέτρα προστασίας των πολιτών και των περιουσιών τους. Το G.FMIS χρησιμοποιεί οποιαδήποτε χαρτογράφηση της δασικής καύσιμης ύλης είναι συμβατή με την τυποποίηση του συστήματος BEHAVE. Συστηματικά χρησιμοποιείται η τυποποίηση ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ (Prometheus project, 1999) η οποία έχει αναπτυχθεί από την εταιρεία Αlgosystems AE σε συνεργασία με άλλους ευρωπαϊκούς φορείς και η οποία είναι η κύρια τυποποίηση δασικών καυσίμων που εφαρμόζεται στην Ευρώπη (Πηγή: ΠΑΝΓΑΙΑΣΥΣ ΕΠΕ, G-FMIS, Πικέρμι Αττικής) Τα σημαντικότερα προκατασταλτικά μέτρα που λαμβάνονται και έχουν ως σκοπό την μείωση της πιθανότητας εξάπλωσης κάθε πυρκαγιάς και τη διευκόλυνση των προσπαθειών κατάσβεσής της βάσει του υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος της γειτονικής μας Κύπρου (Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κυπριακής Δημοκρατίας, Λευκωσία) είναι τα ακόλουθα: Αντιπυρικές λωρίδες Οι αντιπυρικές λωρίδες έχουν ως σκοπό τη διακοπή της συνέχειας της καύσιμης ύλης. Σε περίπτωση πυρκαγιάς, οι αντιπυρικές λωρίδες επιβραδύνουν το ρυθμό εξάπλωσης της, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στις επίγειες δυνάμεις κατάσβεσης να προσεγγίσουν το μέτωπο της φωτιάς και να την κατασβήσουν εύκολα και με ασφάλεια. Δασικοί δρόμοι Στα δάση θα πρέπει να υπάρχει ένα πυκνό οδικό δίκτυο το οποίο είναι αναγκαίο τόσο για τη διαχείριση όσο και για την προστασία τους από τις πυρκαγιές. Δασικές τηλεπικοινωνίες Το Τμήμα Δασών θα πρέπει να διαθέτει ανεξάρτητο ασύρματο τηλεφωνικό δίκτυο με δυνατότητα πανελλήνιας κάλυψης το οποίο περιλαμβάνει αναμεταδότες και αριθμό σταθερών ραδιοτηλεφώνων που είναι εγκατεστημένα σε δασικούς σταθμούς, δασικά παρατηρητήρια, πυροσβεστικά οχήματα και οχήματα μεταφοράς προσωπικού. Επίσης, όλοι οι δασικοί υπάλληλοι είναι εξοπλισμένοι με φορητά ραδιοτηλέφωνα. Το δίκτυο αυτό χρησιμοποιείται κυρίως για το συντονισμό των πυροσβεστικών δυνάμεων τόσο στην πρόληψη όσο και στην καταστολή των δασικών πυρκαγιών. 51

53 Δασοκομικοί χειρισμοί Το Τμήμα Δασών προβαίνει συστηματικά σε διάφορους δασοκομικούς χειρισμούς που στοχεύουν στη μείωση του κινδύνου έκρηξης αλλά και του ρυθμού διάδοσης των πυρκαγιών. Οι πιο πάνω χειρισμοί περιλαμβάνουν κλαδεύσεις, αραιώσεις και καθαρισμό της βλάστησης κατά μήκος πολυσύχναστων δασικών και υπεραστικών δρόμων και σε χώρους όπου ο κίνδυνος έκρηξης και επέκτασης πυρκαγιών είναι μεγάλος (Πηγή: Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κυπριακής Δημοκρατίας, Λευκωσία) Συντονισμός καταστολής Βάση της εγκυκλίου Σχεδιασμός και δράσεις Πολιτικής Προστασίας για την αντιμετώπιση κινδύνων λόγω δασικών πυρκαγιών με Αρ. Πρωτ. 2195/ ο έλεγχος και καταστολή των δασικών πυρκαγιών είναι αρμοδιότητα του Πυροσβεστικού Σώματος και ενεργείται σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στον επιχειρησιακό του σχεδιασμό. Το έργο αυτό δύναται να υποστηρίζεται και από άλλους φορείς πολιτικής προστασίας, όπως προβλέπεται στην ΚΥΑ12030/Φ109.1/1999. Η συνδρομή των λοιπών επιχειρησιακά εμπλεκομένων φορέων στο έργο του ΠΣ, πραγματοποιείται κατόπιν σχετικού αιτήματος του επικεφαλής Αξιωματικού των επιχειρήσεων καταστολής και επικεντρώνεται κατά κύριο λόγο στις παρακάτω δράσεις: Διάθεση υδροφόρων οχημάτων, μηχανημάτων έργων, κλπ. από ΟΤΑ και λοιπούς φορείς πολιτικής προστασίας για την υποστήριξη του έργου της καταστολής από το ΠΣ Λήψη μέτρων τροχαίας από την ΕΛ.ΑΣ. για τη διευκόλυνση της κίνησης των πυροσβεστικών οχημάτων και των οχημάτων άλλων φορέων (ασθενοφόρων, οχημάτων ΟΤΑ, κλπ.) που εμπλέκονται στην καταστολή Προληπτική διακοπή ηλεκτροδότησης για την ασφάλεια του προσωπικού καταστολής των δασικών πυρκαγιών (ΔΕΔΔΗΕ, ΑΔΜΗΕ) Διευκόλυνση από το ΛΣ-ΕΛΑΚΤ της από θαλάσσης μεταφοράς πεζοπόρων τμημάτων ή και οχημάτων του ΠΣ καθώς και άλλων φορέων που υποστηρίζουν το έργο του ΠΣ Διάθεση προσωπικού και μέσων από το ΓΕΕΘΑ για την υποστήριξη του έργου της καταστολής από το ΠΣ Αποστολή ασθενοφόρων και κινητών μονάδων του ΕΚΑΒ στον τόπο της πυρκαγιάς, για την αντιμετώπιση τυχόν περιστατικών υγείας Τα μέσα των φορέων τα οποία διατίθενται για την υποστήριξη του έργου του ΠΣ για τον έλεγχο και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών (υδροφόρες, μηχανήματα, κλπ.) κατόπιν σχετικού αιτήματος του ΠΣ, εντάσσονται επιχειρησιακά υπό τον επικεφαλής Αξιωματικό των επιχειρήσεων καταστολής, ο οποίος έχει και την ευθύνη αξιοποίησής τους σε τοπικό επίπεδο. Ο συντονισμός της διάθεσης των μέσων των ΟΤΑ για την υποστήριξη του έργου του ΠΣ για τον έλεγχο και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών, αποτελεί αρμοδιότητα των Αποκεντρωμένων Οργάνων Πολιτικής Προστασίας (Δήμαρχος, Αντιπεριφερειάρχης, κλπ.) Θέματα που αφορούν την κάλυψη των δαπανών που προκαλούνται από τη συνεργασία του ΠΣ και λοιπούς φορείς για την 52

54 καταστολή δασικών πυρκαγιών, ρυθμίζονται με το αρθ.1 παρ. 10 της ΚΥΑ12030/Φ109.1/1999. Θέματα που αφορούν τους ρόλους και τις αρμοδιότητες ανά φορέα και στάδιο επιχειρήσεων στην υλοποίηση των ανωτέρω δράσεων υποστήριξης του Πυροσβεστικού Σώματος στο έργο της καταστολής δασικών πυρκαγιών, αναφέρονται στο Παράρτημα Δ του Γενικού Σχεδίου Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών εξαιτίας Δασικών Πυρκαγιών (Εγκύκλιος Υπουργείου εσωτερικών και διοικητικής ανασυγκρότησης, 2015). Σε όλα τα παραπάνω έρχεται να δώσει λύσεις το λογισμικό G-FMIS το οποίο παρέχει την δυνατότητα διαχείρισης του στόλου των διαθέσιμων οχημάτων που μετέχουν στο έργο της κατάσβεσης. Για την εφαρμογή αυτή απαιτείται να υπάρχουν εγκατεστημένες συσκευές GPS/GPRS στα οχήματα. Επιπλέον το G-FMIS δίνει την δυνατότητα εντοπισμού και παρακολούθησης της κίνησης των οχημάτων στην προστατευόμενη περιοχή. Επιπλέον το σύστημα έχει δυνατότητες δρομολόγησης της κίνησης οχημάτων και υποστηρίζει τη χάραξη βέλτιστων διαδρομών για πρόσβαση από επιλεγμένα σημεία εκκίνησης σε σημεία του μετώπου ή άλλες θέσεις που υποδεικνύει στο σύστημα ο διαχειριστής. Η βέλτιστη διαδρομή μπορεί να αναφέρεται στην ταχύτερη ή τη συντομότερη διαδρομή και λειτουργεί σε συνδυασμό με το σύστημα διαχείρισης οχημάτων ή και χωρίς να υπάρχει αυτό. Η χάραξη λαμβάνει υπ όψη τον τύπο οχήματος, την τοπογραφία της περιοχής, τον τύπο και την κατάσταση του οδικού δικτύου. Η διαδρομή απεικονίζεται στον χάρτη μαζί με τα στοιχεία για την απόσταση και τον εκτιμώμενο χρόνο πρόσβασης. Η εφαρμογή της δρομολόγησης συνδυάζεται με εφαρμογές διαχείρισης στόλου οχημάτων για την ολοκληρωμένη αξιοποίηση των πόρων που συμμετέχουν σε ένα συμβάν. Με τη βοήθεια του λογισμικού μπορούν να αξιολογηθούν εναλλακτικές διαδρομές σε περίπτωση αποκλεισμού δρόμων, να εντοπιστούν περιοχές χωρίς πρόσβαση και να υποστηριχθεί ο προγραμματισμός και η διαχείριση της κίνησης των οχημάτων που συμμετέχουν στη δασοπυρόσβεση (Πηγή: ΠΑΝΓΑΙΑΣΥΣ ΕΠΕ, G-FMIS, Πικέρμι Αττικής) Εκτίμηση επιπτώσεων-μέτρα αποκατάστασης Σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών από δασικές πυρκαγιές ή άλλες αιτίες, η όσο το δυνατόν άμεση χαρτογράφηση της πληγείσας περιοχής, αποτυπώνει κατ αρχήν την έκταση της καταστροφής και εν συνεχεία αποτελεί χρήσιμη πληροφορία για τον προσδιορισμό του μεγέθους της κινητοποίησης που απαιτείται από τους φορείς που εμπλέκονται σε δράσεις αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών και διαχείρισης των συνεπειών από την εκδήλωση τους. Επίσης αποτελεί χρήσιμη πληροφορία για τους φορείς που εμπλέκονται στο έργο της καταγραφής των ζημιών, της αποκατάστασης, καθώς και στον προγραμματισμό έργων και δράσεων που συνδέονται με νέους πιθανούς επαγόμενους κινδύνους (Εγκύκλιος Υπουργείου εσωτερικών και διοικητικής ανασυγκρότησης, 2015). Η Ευρωπαϊκή Ένωση, συμβάλλοντας στις προσπάθειες των κρατών μελών στην αντιμετώπιση καταστροφών, καθώς και στο έργο της αποκατάστασής τους, διαθέτει την υπηρεσία Copernicus Emergency Management Service / Mapping, η οποία παρέχει δυνατότητες άμεσης διάθεσης χαρτογραφικών προϊόντων που προκύπτουν από ανάλυση δορυφορικών εικόνων, για περιοχές που έχουν πληγεί από μεγάλες 53

55 καταστροφές. Ως Εθνικό Σημείο Επαφής (National Focal Point) για την ενεργοποίηση της ανωτέρω υπηρεσίας από τη χώρα μας, έχει οριστεί η Δ/νση Σχεδιασμού και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της ΓΓΠΠ (σχετική 8149/ Απόφαση του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας - ΑΔΑ: ΩΘ0ΨΙ-ΛΧΦ). Η ενεργοποίηση πραγματοποιείται κατόπιν σχετικής εντολής του Γενικού Γραμματέα Πολιτικής Προστασίας προς τη Δ/νση Σχεδιασμού και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της ΓΓΠΠ, σε περιπτώσεις μεγάλων καταστροφών προς υποβοήθηση του έργου των εμπλεκόμενων φορέων. Ειδικότερα, μετά την ενεργοποίηση της υπηρεσίας Copernicus Emergency Management Service/Mapping παράγεται σειρά χαρτογραφικών προϊόντων που προκύπτουν από ανάλυση δορυφορικών εικόνων, που απεικονίζουν την πληγείσα περιοχή, με τη δυνατότητα παρακολούθησης του φαινομένου σε διαφορετικά χρονικά διαστήματα, σε μορφή γεωαναφερμένων pdf και tif, καθώς και διανυσματικά δεδομένα (vector) με την μορφή αρχείων shp (ArcGIS) και kmz (GoogleEarth) με την περίμετρο της πληγείσας έκτασης. Για τον προσδιορισμό της πληγείσας περιοχής απαιτείται συνεργασία της Δ/νσης Σχεδιασμού και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της ΓΓΠΠ με τους κατά τόπους αρμόδιους φορείς. Επιπρόσθετα, με την χρήση των ανωτέρω διανυσματικών δεδομένων η Δ/νση Σχεδιασμού και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της ΓΓΠΠ προχωρά, εφόσον απαιτείται, στην σύνταξη θεματικών χαρτών με επιπλέον γεωγραφικές πληροφορίες, τους οποίους διαθέτει άμεσα, μαζί με τα προϊόντα του προγράμματος Copernicus/Emergency Management Service /Mapping, προς περαιτέρω υποβοήθηση του έργου των φορέων Πολιτικής Προστασίας. Τα ανωτέρω δεδομένα διατίθενται δωρεάν και αποκλειστικά και μόνο για υπηρεσιακή χρήση με σκοπό την υποβοήθηση του έργου του ενδιαφερόμενου φορέα. Διευκρινίζεται ότι η περίμετρος της πληγείσας έκτασης, όπως έχει αποτυπωθεί μετά από ανάλυση δορυφορικών εικόνων, μέσω της υπηρεσίας Copernicus Emergency Management Service/Mapping, απεικονίζει την κατάσταση κατά την ημέρα και ώρα λήψης των εικόνων από τους δορυφόρους και σε καμία περίπτωση δεν είναι δεσμευτική και δεν υποκαθιστά την οριοθέτηση πληγείσας έκτασης από τους αρμόδιους φορείς και υπηρεσίες με βάση το ισχύον θεσμικό πλαίσιο. Κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου και εφόσον ενεργοποιηθεί η υπηρεσία Copernicus Emergency Management Service/Mapping, η Δ/νση Σχεδιασμού και Αντιμετώπισης Εκτάκτων Αναγκών της ΓΓΠΠ θα ενημερώσει άμεσα όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για την διάθεση των δεδομένων, προς υποβοήθηση του έργου τους (Εγκύκλιος Υπουργείου εσωτερικών και διοικητικής ανασυγκρότησης, 2015). Το G-FMIS δύναται να υλοποιεί θεματικούς χάρτες, υπολογίζοντας τις καμένες εκτάσεις και συμβάλλοντας καταλυτικά στην αποκατάσταση τους. Τα χαρτογραφικά προϊόντα που προκύπτουν απεικονίζουν την πληγείσα περιοχή και την παρακολουθούν σε βάθος χρόνου. 54

56 4.2. Σύστημα «ΣΙΘΩΝ» Εισαγωγή Μια αμιγώς ελληνική ερευνητική ομάδα δημιούργησε το σύστημα ΣΙΘΩΝ στην προσπάθεια της να μειώσει το χρόνο εντοπισμού της εστίας μιας πυρκαγιάς καθώς και τον χρόνο δράσης των πυροσβεστικών δυνάμεων κατάσβεσης της πυρκαγιάς. Το σύστημα ΣΙΘΩΝ είναι ένα ασύρματο σύστημα επίγειας οπτικής απεικόνισης μιας περιοχής σε συνδυασμό με ένα ψηφιακό σύστημα εναέριας θερμικής απεικόνισης και μιας γεωγραφικής βάσης δεδομένων η οποία παρέχει στο συντονιστικό κέντρο όλα εκείνα τα δεδομένα που απαιτούνται για τον άμεσο εντοπισμό της εστίας της πυρκαγιάς και την λήψη καίριων αποφάσεων σχετικά με την καταστολή της ενδεχόμενης δασικής πυρκαγιάς. Εφαρμόσθηκε πιλοτικά με μεγάλη επιτυχία στην Σιθωνία του Ν. Χαλκιδικής, μια περιοχή με εξαιρετική βλάστηση, κατάφυτη κυρίως από πεύκα. Η πρόληψη, η καταπολέμηση και η διαχείριση των δασικών πυρκαγιών είναι ένα από τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η σύγχρονη δασοπονία. Το πρόβλημα των δασικών πυρκαγιών έχει μεγάλη σημασία για την Ελλάδα κατά τις τελευταίες δεκαετίες, εξαιτίας της επικίνδυνης αύξησης της καύσιμης βιομάζας στα δάση, ως αποτέλεσμα της αστικοποίησης και της εγκατάλειψη των δασικών εργασιών. Ο αριθμός των επισκεπτών των δασών αυξήθηκε, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση του αριθμού των δασικών πυρκαγιών από αμέλεια, ενώ οι κλιματικές αλλαγές ενισχύουν την ένταση του φαινομένου. Η ανίχνευση των πυρκαγιών στην Ελλάδα βασίζεται κυρίως στις παραδοσιακές μεθόδους, δηλαδή στα πυροφυλάκια καθώς και στις περιπολίες των οχημάτων της πυροσβεστικής. Η απόδοση των σταθερών και μετακινούμενων παρατηρητών εξαρτάται από την εμπειρία, την ικανότητα τους, την αντοχή τους, και το βαθμό γνώσης της περιοχής, γεγονός που μειώνει την αποτελεσματικότητά τους. Αυτές οι παραδοσιακές μέθοδοι παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες εκτός από την καθαυτή επόπτευση της πυρκαγιάς και στον ακριβή εντοπισμό του γεωγραφικού σημείου του εντοπισμού της (Tsiourlis, 2009) Αρχιτεκτονική του συστήματος Δίκτυο σταθερών καμερών Για την παρακολούθηση μεγάλων περιοχών από έναν και μόνο χρήστη μπορούν να κατασκευαστούν δίκτυα από κάμερες που λειτουργούν στο ορατό φάσμα δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για μια αξιόπιστη παρακολούθηση. Στην περιοχή της Χερσονήσου της Σιθωνίας, επιλέχθηκαν οι κατάλληλες τοποθεσίες για την εγκατάσταση των οπτικών καμερών λαμβάνοντας υπόψη τις τεχνικές ανάγκες και τη γεωμορφολογία του εδάφους. Οι θέσεις αυτές παρέχουν την καλύτερη δυνατή εποπτεία της περιοχής και έχουν άμεση οπτική επαφή με τουλάχιστον ένα γειτονικό σταθμό - κάμερα για να δημιουργήσουν τη δομή του δικτύου. Το σύστημα σχεδιάστηκε για να επικοινωνεί μέσω του ασύρματου δικτύου με το κέντρο ελέγχου (ΚΕΛ), το οποίο οργανώθηκε για τις ανάγκες των πειραμάτων στον «Αγροτικό Μελισσοκομικό Συνεταιρισμό ΣΙΘΩΝ» στη Νικήτη - Χαλκιδικής. 55

57 Οι συσκευές καθώς και οι πλήρως ψηφιακοί ενσωματωμένοι αισθητήρες που χρησιμοποιήθηκαν είχαν ως κύριο γνώρισμά τους την ασύρματη μεταφορά δεδομένων, τη διαλειτουργικότητα και τη σύνδεση τους με κινητές συσκευές και το διαδίκτυο, την ανάκτηση των δεδομένων σε πραγματικό χρόνο, και την αξιόπιστη και ασφαλή μεταφορά δεδομένων. Οι ασύρματες τεχνολογίες εφαρμόζονται με "κοινό τρόπο πρόσβασης" common access way, πράγμα που σημαίνει ότι όλα τα τερματικά συναγωνίζονται σε κάθε περίπτωση για την πρόσβαση στο κοινό μέσο μετάδοσης δεδομένων. Για το τηλεματικό δίκτυο της Σιθωνίας, επιλέχθηκε η μέθοδος "Point-to- Point» (ΡίΡ)"ως η βέλτιστη λύση λόγω του ορεινού ανάγλυφου της περιοχής και της απαιτούμενης μεταφοράς μεγάλης ποσότητας δεδομένων. Το δίκτυο αποτελείται από έναν κύριο τερματικό σταθμό (επίσης εξοπλισμένο με κάμερα), όπου ήταν εγκατεστημένο το Κέντρο Συντονισμού, δέκα τερματικά (με κάμερες) και τέσσερις πομπούς. Οι ασύρματες συνδέσεις υλοποιήθηκαν με τη χρήση του πρωτοκόλλου Wi-Fi a στο φάσμα συχνοτήτων 5,1-5,8 GHz (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Το δίκτυο των οπτικών καμερών καλύπτει ορεινή περιοχή εκταρίων και αποτελείται κυρίως από δάση χαλεπίου και μαύρης πεύκης (40% και 10% αντίστοιχα), στο βόρειο-κεντρικό τμήμα της Χερσονήσου, από μεσογειακούς αείφυλλους σκληρόφυλλους θάμνους (20%) στην Ανατολική πλευρά, φρύγανα (20%) στη Νότια πλευρά, καλλιέργειες (ελαιώνες, αμπέλια, κλπ.) και αστικοποιημένες περιοχές κατά μήκος των ακτών (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Οι προδιαγραφές των κεραιών καθορίστηκαν έτσι ώστε να είναι εξασφαλισμένη η ασφαλής επικοινωνία μεταξύ των συνδέσμων ανάλογα με την ελάχιστη δυνατή επιβάρυνση στους πυλώνες λόγω μεταβλητής πίεσης των ανέμων στην επιφάνειά τους. Το ασύρματο δίκτυο αποτελείται από το τμήμα διανομής, το οποίο συνδέει τα άκρα του δικτύου με τις κάμερες. Για τη σύνδεση των σημείων πρόσβασης στο δίκτυο κορμού, χρησιμοποιήθηκαν παραβολικά "κάτοπτρα" τόσο για την επικοινωνία των συνδέσμων «Point-to- Point», όσο και για το δίκτυο κορμού και του δικτύου διανομής. Με τη χρήση του ειδικών κεραιών, έχει επιτευχθεί ο μέγιστος περιορισμός της μετάδοσης μικροκυμάτων και η εξοικονόμηση ενέργειας, ενώ οι γύρω περιοχές δεν χρεώνονται με περιττή ακτινοβολία (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Στα πλαίσια του έργου, αναπτύχθηκε ένα ισχυρό εργαλείο (Telenet Network Management System, "TNMS") για την ολοκληρωμένη διαχείριση των ασύρματων δικτύων και των συσκευών. Το TNMS επιτρέπει τον απομακρυσμένο έλεγχο του δικτύου, τη διαχείριση των δεδομένων, καθώς και δημιουργεί σύστημα ελέγχου. Εικόνες και βίντεο εμφανίζονται σε πραγματικό χρόνο από όλες τις κάμερες στο Κέντρο Ελέγχου, καθώς και τα στατιστικά στοιχεία του συνόλου του δικτύου. Οι προηγμένες τεχνολογίες που εφαρμόζονται, επιτρέπουν τη δημιουργία αξιόπιστων και χαμηλού κόστους δίκτυα που λειτουργούν σε συχνότητες που δεν απαιτούν ειδικές άδειες για την εγκατάσταση και τη χρήση των συχνοτήτων. Ταυτόχρονα, η χαμηλή κατανάλωση ενέργειας και μικρή ακτινοβολία μικροκυμάτων των συσκευών, συμβάλλει στην υλοποίηση ενός αυτόνομου μοντέλου επικοινωνίας, εξασφαλίζοντας εξαιρετικά χαμηλό κόστος λειτουργίας (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Το ολοκληρωμένο σύστημα πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών αποτελείται από τα ακόλουθα υποσυστήματα: 56

58 Αυτόνομος πύργος παρακολούθησης (κάμερα). Το σύστημα αποτελείται από συσκευές παρακολούθηση, μετάδοσης και παροχής ενέργειας τοποθετημένες σε ειδικούς πυλώνες. Οι συσκευές παρακολούθησης περιλαμβάνουν μια οπτική κάμερα που καταγράφει σε πραγματικό χρόνο εικόνες υψηλής ανάλυσης, με ισχυρό ζουμ. Η κάμερα ελέγχεται ψηφιακά από μια ειδική μονάδα (pan tilt step motors) που επιτρέπει την οριζόντια και κάθετη περιστροφή, η οποία έχει την ικανότητα να απομνημονεύει προ- εγκατεστημένα σημεία και επίσης παρέχει αυτόματη (επαναλαμβανόμενες κυκλικές κινήσεις σε προκαθορισμένα σημεία) ή χειροκίνητη σάρωση της κάμερας. Ένα αδιάβροχο προστατευτικό κάλυμμα (Dom) προστατεύει την κάμερα. Το σύστημα επιτρέπει την εγκατάσταση των μονάδων συλλογής μετεωρολογικών δεδομένων και τη διάθεσή τους στο ΚΕΛ με τη συσκευή μετάδοσης δεδομένων (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Το σύστημα μετάδοσης (ο ενεργητικός και παθητικός τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός) παρέχει τη δυνατότητα της δημιουργίας ενός ασύρματου δικτύου για ευρυζωνική μεταφορά δεδομένων. Περιλαμβάνει ειδικές παραβολικές κεραίες (microwave passive parabolic antennas), ενισχυτή δυο κατευθύνσεων, διαμεσολαβητές μεταφοράς δεδομένων (hub-switch) και ασφαλές σύστημα εφοδιασμού. Ένας διακομιστής κάμερας μετατρέπει σε πραγματικό χρόνο το αναλογικό σήμα της κάμερας σε ψηφιακή ροή βίντεο (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά της περιοχής απαιτούν τη χρήση τεσσάρων πομπών σε σημεία όπου δεν υπάρχει καμία οπτική επαφή στο δίκτυο μεταξύ των πυλώνων ή το Κέντρο. Το υποσύστημα αυτό αποτελείται από ένα αυτό-υποστηριζόμενο πύργο, ένα διαμεσολαβητή μεταφοράς δεδομένων, ένα σύστημα ηλιακής ενέργειας, ένα προστατευτικό περίβλημα, ένα σύστημα αντικεραυνικής προστασίας και το απαραίτητο λογισμικό του υποσυστήματος (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Ο πυλώνας είναι ένας ανεξάρτητα - υποστηριζόμενος πύργος, ο οποίος διαθέτει ένα σύνολο προτύπων, έτσι ώστε, να εξασφαλιστεί τη μέγιστη στατική αποτελεσματικότητα των συσκευών με ελάχιστους κραδασμούς και την αντίσταση σε ακραίες καιρικές συνθήκες. Το τελικό ύψος καθορίστηκε με βάση την ικανότητα όρασης και τις λιγότερες περιβαλλοντικές ενοχλήσεις στην τοποθεσία. Οι επιλεγμένες περιοχές πλήττονται συχνά από ακραία καιρικά φαινόμενα. Αυτό επιβάλλει την εγκατάσταση συστημάτων αντικεραυνικής προστασίας. Ηλιακοί συλλέκτες παρέχουν ισχύ σε απόμακρους πύργους ελέγχου, οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα σύνδεσης με το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Κέντρο Ελέγχου και Λειτουργίας Το ΚΕΛ ήταν η αίθουσα υποδοχής, όπου γίνεται η τελική ανάλυση των πληροφοριών από τις κάμερες (επίγειες και εναέριες). Ήταν εφοδιασμένο με δύο μεγάλες οθόνες πλάσματος (42 ") που επιτρέπουν την παρατήρηση της περιοχής και την απεικόνιση πληροφοριών σχετικά με την κατάσταση του δικτύου. Ο διαχειριστής μπορεί, όταν απαιτείται, να παίρνει χειροκίνητα τον έλεγχο κάθε κάμερας και να εστιάζει (zoom in-out) για να λάβει πληροφορίες σχετικά με μια πυρκαγιά (Εικόνα 9). 57

59 Το Κέντρο ήταν εξοπλισμένο με ένα κατάλληλο σύστημα υπολογιστών που αποτελείται από μια βάση δεδομένων του διακομιστή και των δεδομένων server, web server, και εφαρμογή GIS server. Περιλαμβάνεται λογισμικό για την παρακολούθηση του ασύρματου δικτύου και η ροή των δεδομένων από τις συσκευές, για τον αυτόματο έλεγχο των αυτόνομων μονάδων στους απομακρυσμένους πυλώνες. Επιπλέον, πολλά στοιχεία περιλήφθηκαν για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια του δικτύου και της βάσης δεδομένων από δυνητικούς εισβολείς (hackers): ένα firewall και ένα proxy server ανέλαβε το ρόλο της θωράκισης στο εσωτερικό δίκτυο. Η ασφάλεια των δεδομένων που μεταφέρει αυτό χορηγήθηκε χρησιμοποιώντας το ψηφιακό πρωτόκολλο κρυπτογράφησης SSL 128 bit (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Από τη στιγμή που δοθεί συναγερμός και εντοπισθούν οι συντεταγμένες το γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών (FMIS) (Γκατζογιάννης κ.α., 2002) δίνει στο συντονιστή το σύνολο των πληροφοριών, ώστε να μειωθεί ο χρόνος λήψης αποφάσεων στο ελάχιστο. Εικόνα 9:Κέντρο ελέγχου και λειτουργίας (Πηγή: Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Το λογισμικό επιτρέπει την αυτόματη ανίχνευση του καπνού ή τις φλόγες με βάση την ανάλυση και σύγκριση εικόνων, τις οποίες το σύστημα έχει προ-αποθηκευμένες. Οι κάμερες κινούνται αυτόματα και κάνουν μια πλήρη περιστροφή οριζόντια σε βήματα των 10 ή 5 Το σύστημα συγκρίνει τις νέες εικόνες με τις αποθηκευμένες και ανιχνεύει όταν υπάρχουν διαφορές στα εικονοστοιχεία, και με ειδικούς πολύπλοκους αλγόριθμους, οι οποίοι επεξεργάζονται από το σύστημα σε πραγματικό χρόνο, εντοπίζει εάν είναι καπνός ή φωτιά και όχι κάποιο τυχαίο γεγονός (σκόνη, νέφος κ.λπ.). Πριν τον τελικό συναγερμό ο χειριστής αναλαμβάνει τον έλεγχο της κάμερας χειροκίνητα και με κατάλληλες μεγεθύνσεις αποφαίνεται. εάν είναι δασική πυρκαγιά ή ελεγχόμενη πυρκαγιά (π.χ. κάψιμο κλαδιών). Με τον τρόπο αυτόν έχουμε άμεση ειδοποίηση και εκδήλωση συναγερμού στα πρώτα λεπτά της εμφάνισης μιας πυρκαγιάς. Η περιστροφή μιας δεύτερης κάμερας προς το σημείο του καπνού δίνει το αζιμούθιο της πυρκαγιάς 58

60 μειώνοντας στο ελάχιστο το χρόνο εντοπισμού και ενημέρωσης των πυροσβεστικών οχημάτων (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010) Αποδοχή του κοινού και ευαισθητοποίηση Μία κύρια μέριμνα πριν από την εγκατάσταση του δικτύου ήταν να αποφευχθεί μια πιθανή αντίδραση από την τοπική κοινωνία, εξαιτίας της χρήσης των καμερών. Έτσι, προηγήθηκε μια εκτεταμένη εκστρατεία ενημέρωσης πριν από την έναρξη του έργου, των αρχών και του κοινού σχετικά με τα ενδεχόμενα οφέλη του έργου. Το αποτέλεσμα ήταν όχι μόνο να τύχει το πρόγραμμα την αποδοχή, αλλά υπήρξε ουσιαστική συμμετοχή και βοήθεια (αρχές αυτοδιοίκησης, μελισσοκομικοί συνεταιρισμοί, σύλλογοι και υπηρεσίες) στα εξής θέματα: Η εξασφάλιση της άδειας για την εγκατάσταση των πυλώνων σε δασικές περιοχές. Η παροχή ηλεκτρικής ενέργειας, όπου αυτό ήταν δυνατό. Παροχή χώρου για την εγκατάσταση του ΚΕΛ. Η εξασφάλιση της άδειας για τις πειραματικέ πυρκαγιές και συνεχής παρουσία πυροσβεστικών οχημάτων. Εξασφάλιση επαρκούς ποσότητας του καύσιμου υλικού σε επιλεγμένους χώρους. Ένα άλλο πρόβλημα ήταν τα δημιουργούμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Το διεθνές πρωτόκολλο Wi-Fi a επελέγη ως μέθοδος για τη μεταφορά δεδομένων, κυρίως λόγω της ελεύθερης πρόσβασης και της χαμηλής κατανάλωσης ισχύος επικοινωνίας, άρα και της εκπομπής χαμηλής ακτινοβολίας ώστε να ξεπεραστούν οι δικαιολογημένες ανησυχίες των κατοίκων. Οι ενδείξεις δείχνουν ότι η πολύ χαμηλή απαιτούμενη ισχύς έχει ως αποτέλεσμα όλα να λειτουργούν εντός των διεθνώς αποδεκτών κατευθυντήριων γραμμών ICNIRP (Anonymous 1998) και σύμφωνα με τη νομοθεσία [Νόμος 3431, ΦΕΚ 13/A/ ]. Στο τέλος του πειράματος, υπήρξαν δύο ημερών αφιερωμένες στην επίσημη επίδειξη της λειτουργίας του συστήματος ΣΙΘΩΝ: μία ημέρα για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και μία άλλη για τις Περιφερειακές Υπηρεσίες που εμπλέκονται στην την πρόληψη και καταπολέμηση των πυρκαγιών (Πυροσβεστική. Δασική Υπηρεσία, ΟΤΑ κ.λπ.) (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010) Πειραματική εγκατάσταση στο πεδίο δοκιμών. Για να αξιολογηθεί η δυναμική και η ικανότητα λειτουργίας του συστήματος έλαβε χώρα ένα πείραμα το Μάιο και τον Ιούνιο του Οι καιρικές συνθήκες κατά την διάρκεια των πειραμάτων ποίκιλαν αλλά ήταν στα όρια των τυπικών συνθηκών της περιοχής. Για να βαθμονομηθεί το σύστημα και να ελεγχθεί για την αξιοπιστία του, επιλέχθηκαν οι κατάλληλες περιοχές και προετοιμάστηκαν ώστε να δημιουργηθούν χαμηλής έντασης ελεγχόμενες πυρκαγιές (±3 m διάμετρο). Οι δοκιμαστικές φωτιές εφαρμόσθηκαν σε διάφορες περιοχές κυρίως σε αντιπυρικές ζώνες, δρόμους και διάκενα, ώστε να μην υπάρχει κίνδυνος πρόκλησης πυρκαγιάς στο δάσος. Οι θέσεις αυτές καθορίζονταν από το συντονιστή του προγράμματος, χωρίς να ανακοινώνονται στους παρατηρητές. Σε 59

61 κάθε χώρο συλλέγονταν καύσιμα υλικά από κλαδιά πεύκων και τοπικών θάμνων. Η τοπική Πυροσβεστική Υπηρεσία και ο Δήμος Σιθωνίας πρόσφεραν επαρκή αριθμό πυροσβεστικών οχημάτων και το κατάλληλο προσωπικό καθ όλη τη διάρκεια του πειράματος. Κατά τη διάρκεια της περιόδου των δοκιμών, οι δέκα κάμερες κινούνταν αυτόματα οριζόντια και κάθετα. Οι χειριστές είχαν τον έλεγχο των βίντεο σε πραγματικό χρόνο ροής της εικόνας σε δύο μεγάλες οθόνες. Παρά το γεγονός ότι οι κάμερες είχαν δυνατότητα πλήρους περιστροφής, προγραμματίστηκαν έτσι ώστε κάθε σημείο της περιοχής να σαρώνεται από τουλάχιστον δύο κάμερες. Αυτό έδωσε την δυνατότητα σε κάθε κάμερα να πραγματοποιήσει τη σάρωσή της πιο γρήγορα και συνεπώς να επιτύχει την έγκαιρη ανίχνευση. Η βέλτιστη παρατήρηση επιτυγχάνεται σε αποστάσεις μικρότερες από 10 χιλιόμετρα, τιμή που είναι επαρκής στις τοπικές μορφολογικές συνθήκες, οι οποίες είναι συγκρίσιμες με την πλειοψηφία των βουνών της Ελλάδα. Όταν εντοπιστεί καπνός, ο χειριστής χειροκίνητα ζουμάρει στην περιοχή, για να προσδιορίσει με μεγαλύτερη ακρίβεια τη φύση του περιστατικού. Σε ένα ειδικό πρωτόκολλο αποθηκεύονται δεδομένα όπως: η θέση ανάφλεξης (συντεταγμένες, τετράγωνο, τοπωνύμιο), η θέση του πλησιέστερου πυλώνα, η στιγμή της ανάφλεξης, η στιγμή της ανίχνευσης από τις κάμερες, η στιγμή της ανίχνευσης από την 2η κάμερα και η απόστασή της από το σημείο ανάφλεξης, οι καιρικές συνθήκες (ένταση και διεύθυνση ανέμου), η θερμοκρασία του αέρα, η σχετική υγρασία, η ορατότητα, ο τύπος καυσίμου, και ο απαιτούμενος χρόνος της επεξεργασίας. Οι περισσότερες πυρκαγιές ανιχνεύθηκαν από τουλάχιστον μια κάμερα σε λιγότερο από δύο λεπτά μετά την εκδήλωση τους. Ανίχνευση της πυρκαγιάς από μια δεύτερη κάμερα μέσα σε λιγότερο από δύο λεπτά σημειώθηκε στις μισές περιπτώσεις. Αυτηή η επίδοση αυτή θεωρείται πολύ καλή σε σχέση με τον χρόνο ανίχνευσης της πυρκαγιάς και δεδομένου ότι οι φωτιές που δημιουργήθηκαν ήταν σε περιορισμένο μέγεθος. Το ασύρματο δικτύο δούλεψε χωρίς κανένα πρόβλημα. Ο τηλεχειρισμός όλου του συστήματος ήταν αποτελεσματικός, οι αυτόματες κινήσεις των καμερών αξιόπιστες και η χειροκίνητη κίνηση των καμερών σχετικά εύκολη και αποτελεσματική. Η ποιότητα της ζωντανής ροής εικόνων ήταν εξαιρετική, με εξαίρεση κάποιες περιπτώσεις βροχής και χαμηλής νέφωσης. Επιπλέον φαίνεται το σύστημα να παρουσιάζει μια σχετική ευαισθησία σε πολύ ισχυρούς ανέμους (> 7 μποφόρ). Ως εκ τούτου, κρίνεται αναγκαίο να ενισχυθεί η μεταλλική δομή των πυλώνων. Ακόμη μία τρίτη μεγάλη οθόνη πλάσματος θα ήταν χρήσιμη για να παρακολουθούνται το πολύ τέσσερις κάμερες σε κάθε οθόνη. Τέλος, παρά το γεγονός ότι θεωρητικά ένας παρατηρητής μπορεί να χειριστεί το σύστημα, θα ήταν προτιμότερο να υπάρχει και δεύτερος προκειμένου να μοιράζεται η παρακολούθηση. Βασικό πλεονέκτημα του προτεινόμενου συστήματος είναι ότι μόνο ένας υπολογιστής ελέγχει το συνολικό δικτύο των δέκα καμερών. Ο υπολογιστής αυτός βρίσκεται στο κέντρο ελέγχου(κελ), ώστε να αποφευχθούν πιθανοί βανδαλισμοί ή καταστροφή από φυσικούς κινδύνους. 60

62 Κάμερες θερμικής απεικόνισης Το έργο ΣΙΘΩΝ προσπάθησε να πραγματοποιήσει περαιτέρω έρευνα στην χρήση μικρότερων και λιγότερο δαπανηρών υπέρυθρων καμερών ανίχνευσης πυρκαγιάς οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν και για σκοπούς ελέγχου, για την καλύτερη διαχείριση μετά την πυρκαγιά (δηλαδή, τη χαρτογράφηση των καμένων περιοχών, την αξιολόγηση των επιπτώσεων της πυρκαγιάς). Το ΣΙΘΩΝ επίσης επικεντρώθηκε στον τομέα της επεξεργασίας εικόνας σε συνδυασμό με το Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (GIS), το Global Positioning System (GPS) και το Inertial Navigation System (INS) τεχνολογίες που βοηθούν στη δυναμική μετάφραση των πρώτων δεδομένων εικόνας που συλλέγονται (έξοδοι βίντεο ή θερμικές εικόνες ) με σκοπό την παραγωγή εύχρηστων προϊόντων. Το εναέριο σύστημα του ΣΙΘΩΝ σχεδιάστηκε για να προσφέρει υψηλής ποιότητας εγχρώμων (RGB βίντεο) και υπέρυθρων εικόνων. Κάθε αποκτημένο καρέ (frame) συνδυάζεται με κινηματικό GPS και μια αδρανειακή πλατφόρμα δεδομένων απορρόφησης των κραδασμών MIDG ΙΙ Inertial Measuring Unit (IMU) τοποθετημένων σε αεροπλάνο. Η ενσωμάτωση του GPS, το IMU και των δεδομένων της κάμερας μαζί με ένα ψηφιακό μοντέλο υψομέτρων (DEM) επιτρέπει σε πραγματικό χρόνο την ορθοδιόρθωση και τον καθορισμό της γεωγραφικής θέσης των αποκτημένων καρέ χωρίς την ανάγκη χρήσης καταγεγραμμένων στο έδαφος σημείων ελέγχου (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010) Ο τελικός σκοπός στο σχεδιασμό του συστήματος ΣΙΘΩΝ ήταν να πληρεί τις λειτουργικές απαιτήσεις και την τακτική παραγωγή προϊόντων, τα οποία είναι χρήσιμα για τη διαχείριση κρίσεων, συμπεριλαμβανομένων: αναγνώρισης hot spot, γεωγραφικής θέσης και πρόκλησης συναγερμού, τοποθεσία του μετώπου της πυρκαγιάς και την παρουσίαση σε έναν χάρτη, δημιουργία ισοθερμικών καμπυλών και χαρτογράφηση, γεωαναφοράς βίντεο (RGB) και θερμικές εικόνες προσαρμοσμένες στο Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (EGSA87) ή οποιαδήποτε άλλο χρησιμοποιούμενο χαρτογραφικό σύστημα προβολής από τους διαχειριστές της πυρκαγιά στην περιοχή ενδιαφέροντος, συνθετικά χαρτογραφικά προϊόντα με γεωγραφική αναφορά ενσωματωμένων θερμικών και / ή εικόνων βίντεο προσαρμοσμένων στο υπόβαθρο των υπαρχόντων χαρτών, των οδικών δικτύων και τις εγκαταστάσεις που βρίσκονται στην περιοχή των επιχειρήσεων. Ο χρόνος είναι πρωταρχικής σημασίας για την επιτυχία ενός τέτοιου συστήματος. Το σύστημα έχει σχεδιαστεί για να εξασφαλιστεί η αυτόματη ανίχνευση πυρκαγιάς. Είναι μεταφερόμενο σε οποιαδήποτε αερομεταφερόμενη πλατφόρμα και μπορεί να λειτουργεί μέσα σε 15 έως 20 λεπτά μετά την πρώτη ανακοίνωση πυρκαγιάς. Στην εναέρια πλατφόρμα, ο ΣΙΘΩΝ υποστηρίζεται από ένα πλήρως αυτοματοποιημένο σύστημα ελέγχου, το οποίο διαχειρίζεται κάθε καταγεγραμμένο καρέ, τη ραδιομετρική βαθμονόμησης εικόνας και το κατώφλι ορίων, καθώς και τη δυναμική αναγνώρισης ενός hot spot / φωτιάς και του γεωεντοπισμού με προσέγγιση τμ. Πρέπει να σημειωθεί ότι η offline επεξεργασία των στερεοσκοπικών ζευγών εικόνων με την ενσωμάτωση των δεδομένων GPS αναφοράς εδάφους, βελτιώνει τη ακρίβεια τοποθέτησης μέχρι της τάξεως του 1-3 m (~ 1,5-2 pixels). 61

63 Είναι σαφές ότι τα επεξεργασμένα στερεοσκοπικά ζεύγη εικόνων είναι χρήσιμα και κατά τη μεταπυρική διαχείριση αφού επιτρέπουν την ακριβή καταγραφή και εκτίμηση των ζημιών. Κατά τη διάρκεια της κρίσης, το σύστημα απεικόνισης έχει ενσωματωμένο εξοπλισμό τηλεμετρίας ικανό να μεταδώσει την παραγωγή των προϊόντων στις δυνάμεις πυρόσβεσης σε πραγματικό χρόνο. Η εναέρια πλατφόρμα του ΣΙΘΩΝ ήταν ένα δικινητήριο αεροσκάφος CESSNA 310Q της εταιρείας AEROPHOTO Ltd, η οποία συμμετείχε στο πρόγραμμα (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010). Η θερμική κάμερα του προτεινόμενου συστήματος είναι τύπου AGEMA Thermovision- 570 της εταιρείας FLIR. Η θερμική κάμερα καταγράφει τις τιμές της προσπίπτουσας υπέρυθρης ακτινοβολίας, υπολογίζει την αντίστοιχη θερμοκρασία του στόχου, για κάθε στοιχείο του αισθητήρα και αποθηκεύει σε ψηφιακή μορφή τις τιμές θερμοκρασίας μαζί με τα πρωτογενή δεδομένα. Παράλληλα κωδικοποιεί τις τιμές των καταγραφόμενων θερμοκρασιών σε σύνθετο αναλογικό σήμα RGB βίντεο μέσω προ-επιλεγμένης χρωματικής κλίμακας. Τα τεχνικά χαρακτηριστικά της θερμικής κάμερας ικανοποιούν τις απαιτούμενες συνθήκες λειτουργίας του σχεδιαζόμενου συστήματος ως προς την ακρίβεια και την ευαισθησία μέτρησης της θερμοκρασίας. Εξάλλου, όπως έχει τονιστεί σε ανάλογες εφαρμογές (Ambrosia, 2003), το ζητούμενο είναι η εκτίμηση των χωροχρονικών μεταβολών της θερμοκρασίας εδάφους κατά τη διάρκεια μιας δασικής πυρκαγιάς και δευτερευόντως η με απόλυτη ακρίβεια μέτρηση της θερμοκρασίας. Εκτός όμως από τα τεχνικά χαρακτηριστικά που εξασφαλίζουν την αξιοπιστία των μετρήσεων, σημαντικό σχεδιαστικό παράγοντα αποτελεί και η δυνατότητα αυτοματοποιημένης λειτουργίας του συνολικού συστήματος. Για το λόγο αυτό, η θερμική κάμερα πρέπει να εξασφαλίζει τη δυνατότητα αυτή. χωρίς να είναι απαραίτητη η παρέμβαση του χρήστη. Η συνδεσμολογία του υλικού εξοπλισμού που απαρτίζεται το σύστημα (Η/Υ αεροσκάφους, Η/Υ σταθμού εδάφους, μονάδα GPS/INS, θερμική κάμερα), απαίτησε την κατασκευή ειδικών καλωδίων και την προμήθεια επιπλέον υλικών μερών. Το ωφέλιμο φορτίο του εξοπλισμού (κάμερα, GPS και INS μονάδες), ελέγχεται από έναν φορητό υπολογιστή στο αεροπλάνου. Η κάμερα και το IMU έχουν συνδεθεί στερεά ενώ η κάμερα βλέπει από ένα άνοιγμα στο κάτω μέρος του αεροσκάφους. Το σύστημα απαιτεί την απόκτηση των εικόνων σε κατάλληλα χρονικά διαστήματα, λαμβάνοντας υπόψη την ταχύτητα του αεροσκάφους, το ύψος που πετάει και τις φυσικές διαστάσεις πλαισίου της κάμερας, προκειμένου να αποκτήσουν χωρίς κενά την κάλυψη του εδάφους και να επιτρέψουν επαρκή επικάλυψη κατά μήκος του άξονα πτήσης. με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η στερεοσκοπική επόπτευση για offline επεξεργασία. Κατά τη διάρκεια των εργασιών το ωφέλιμο φορτίο του μηχανικού είναι εφοδιασμένο με πολλές διασυνδέσεις που δείχνουν δυναμικά (i) τη κατάσταση των στοιχείων και δευτερευόντων στοιχείων του συστήματος, (ii) την εισαγωγή δεδομένων στο σύστημα (εικόνες, GPS και INS δεδομένα), (iii) το καθεστώς της επικοινωνίας μεταξύ του ελεγκτή του συστήματος και του διακομιστή δεδομένων (στο έδαφος), και (iv) τα προϊόντα της παραγωγής (γεωγραφική αναφορά εικόνας, γεωγραφικές συντεταγμένες των θερμών σημείων που εντοπίστηκαν, ταυτότητα της επεξεργασίας του πακέτου δεδομένων, κλπ.). 62

64 Για την υλοποίηση του συστήματος, απαιτήθηκε η ανάπτυξη δύο αυτόνομων μονάδων λογισμικού. Η μία εκτελεί τη διαχείριση των αισθητήρων και τη συλλογή δεδομένων από αυτούς και λειτουργεί στην πλατφόρμα που φέρει τους αισθητήρες. Αποκαλείται «πελάτης» (Client). H δεύτερη εκτελεί την επεξεργασία των δεδομένων που λαμβάνονται από την πρώτη για την γεωναφορά των θερμικών εικόνων σε πραγματικό χρόνο. Αποκαλείται «εξυπηρέτης» (Server) (Κωνσταντινίδης κ.α., 2010). Για κάθε έκθεση της κάμερας καταγράφονται τα αντίστοιχα δεδομένα των GPS και IMU αυτόματα μαζί με τα δεδομένα της εικόνας, για να δημιουργηθεί ένα νέο πακέτο δεδομένων. Το πακέτο των στοιχείων προωθείται στο σύστημα υπολογιστή, εγκατεστημένο στο σταθμό εδάφους ή επί του αεροσκάφους (ανάλογα με την επιλεγείσα αρχιτεκτονική επικοινωνίας). Το πακέτο των στοιχείων αποκωδικοποιείται στο διακομιστή του υπολογιστή, και μετατρέπεται σε χρήσιμα προϊόντα πριν από την καταγραφή της επόμενης εικόνας. Οι ακόλουθες εργασίες εκτελούνται στο σταθμό διακομιστή σε πραγματικό χρόνο: διόρθωσης και προβολή της εικόνας, προσδιορισμός των συναγερμών θερμοκρασίας (επεξεργασία εικόνας), απεικόνιση των γεωγραφικών συντεταγμένων των διαπιστωμένων εστιών και μετώπων πυρκαγιάς. Η γεωαναφορά της εικόνας βασίζεται α) στο συνδυασμό των δεδομένων GPS για τη θέση της κάμερας, και β) στις αδρανειακές μετρήσεις που επιστρέφουν τις γωνίες προσανατολισμού της κάμερας κατά τη στιγμή της έκθεσης. Οι αποκατεστημένες και οι ορθοδιορθωμένες θερμικές ή βίντεο εικόνες προβάλλονται στο χαρτογραφικό σύστημα προβολής, και υποβάλλονται σε μια σειρά συμπληρωματικών εργασιών μεταποίησης, προκειμένου να ανιχνευθούν περιοχές με θερμοκρασίες που υπερβαίνουν μια προκαθορισμένη τιμή (hot spots). Η θερμοκρασία που παράγεται και τα hot spots προϊόντα του χάρτη συνδυάζονται με το ισχύων υπόβαθρο και τους χάρτες της υπό παρακολούθηση περιοχής. Στα πρώτα στάδια του προγράμματος πραγματοποιήθηκαν πολλές δοκιμαστικές πτήσεις της αεροπορικής πλατφόρμας απεικόνισης του ΣΙΘΩΝ. Τα πρώτα πειράματα πραγματοποιήθηκαν το Μάιο του Κατά τις εργασίες αυτές προσδιορίστηκαν νέες απαιτήσεις και ερευνήθηκαν πρόσθετες εξελίξεις για την ενίσχυση των δυνατοτήτων του συστήματος ώστε να ανταποκρίνονται στις λειτουργικές επιχειρησιακές ανάγκες. Για την τελική διαμόρφωση του συστήματος, οργανώθηκαν πτήσεις πάνω από τη χερσόνησο Σιθωνία της Χαλκιδικής, το Μάιο Η ικανότητα ανίχνευσης και απεικόνισης του συστήματος αξιολογήθηκε σε διαφορετικές συνθήκες, αλλάζοντας το ύψος πτήσης του αεροσκάφους και την ταχύτητα πλεύσης, καθώς και το μέγεθος και την ένταση των φλογών που εντοπίστηκαν. Για να επιτευχθεί αυτό εισήχθησαν στο σύστημα ελέγχου πλοήγησης των αεροσκαφών, μια σειρά διαφορετικών προ-σχεδιασμένων διαδρομών πλοήγησης για να εξασφαλίζουν ότι καλύπτεται το σύνολο της χερσονήσου Σιθωνίας χωρίς κενά στην απόκτηση εικόνας. Κατά τη διάρκεια των πτήσεων επίδειξης ολόκληρη η περιοχή μελέτης εξεταζόταν από το σύστημα ΣΙΘΩΝ με την καταγραφή και επεξεργασία των εικόνων κάθε 5-7 δευτερόλεπτα. Το ακριβές χρονικό διάστημα μεταξύ των διαδοχικών λήψεων εξαρτάται από τις συνθήκες πτήσης (ύψος πτήσης, ταχύτητα πλεύσης, υψόμετρο εδάφους). Το 63

65 ηλεκτρονικό σύστημα που ελέγχει τη συχνότητα λήψης εικόνων κατά τη διάρκεια της πτήσης υπολογίζει και προσαρμόζει αυτόματα των χρονικό διάστημα μεταξύ των διαδοχικών λήψεων. Για όσο διάστημα το επίπεδο των καταγραφόμενων θερμοκρασιών ήταν κατά τις συνήθεις τιμές το σύστημα παρέμενε στη λεγόμενη «αθόρυβη λειτουργία», στέλνοντας στον υπολογιστή επεξεργασμένα και σύμφωνα με τη γεωγραφική αναφορά θερμικά πλαίσια εικόνας. Εφόσον εντοπιζόταν συμβάν με θερμοκρασία πάνω από το προκαθορισμένο όριο (threshold), το σύστημα τίθεται αμέσως σε «κατάσταση συναγερμού» και το προσωπικό του αεροσκάφους προειδοποιείται για τον κίνδυνο, από έναν ήχο ειδοποίησης. Την ίδια στιγμή, οι γεωγραφικές συντεταγμένες της εκδήλωσης της πυρκαγιάς εμφανίζονται στην οθόνη, αναφέροντας την ύπαρξη και τη θέση της πυρκαγιάς. Οι πτήσεις επίδειξης έδειξαν ότι η πλατφόρμα υπερύθρων του ΣΙΘΩΝ είναι αρκετά ευαίσθητη για την ανίχνευση πυρκαγιών χαμηλής έντασης και λίγων τετραγωνικών μέτρων στο έδαφος, από το ύψος των μ. έως μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Εικόνες πραγματικού χρόνου με γεωαναφορά, που χρησιμοποιούν δεδομένα εισαγωγής μόνο από το GPSassisted INS, εμφανίστηκαν καλά και παρήγαγαν επαρκώς ακριβείς (~ 50 μ.) σχέσεις μεταξύ των εικόνων που τραβήχτηκαν και τις πραγματικές θέσεις πυρκαγιάς στο έδαφος. Τα σχήματα 8 (a) και (b) δείχνουν την ικανότητα του συστήματος για δυναμική σάρωση της επιφάνειας, στερεοσκοπική προβολή εικόνας με επικάλυψη του 60% και προβολή των γεωαναφερομένων εικόνων σε ένα χάρτη αναφοράς της περιοχής μελέτης Ανάπτυξη Βάσης Γεωγραφικών Δεδομένων για αντιπυρική προστασία δασών και αποκατάσταση καμένων εκτάσεων. Στο πρόγραμμα «ΣΙΘΩΝ» διερευνήθηκαν οι δυνατότητες που υπάρχουν για έγκαιρη αναγγελία αλλά και για μείωση του χρόνου πρώτης προσβολής των δασικών πυρκαγιών. Έτσι, αναπτύχθηκε μια βάση γεωγραφικών δεδομένων ικανή να συνεισφέρει αποτελεσματικά στην προστασία των δασών. Βασικοί στόχοι ήταν: η οργάνωση μιας γεωγραφικής βάσης δεδομένων (ΒΔ) κοινής για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στις δασικές πυρκαγιές, η δημιουργία ενός νέου εργαλείο διαχείρισης πληροφοριών δασικών πυρκαγιών και η προσαρμογή της ΒΔ έτσι ώστε να αποτελεί εργαλείο διασύνδεσης των τηλεανιχνευτικών μέσων δασικών πυρκαγιών με τους συντονιστές της αντιπυρικής προστασίας. Για την εξυπηρέτηση των στόχων αυτών αναπτύχθηκε ένα ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα, το οποίο με το όνομα FMIS-SITHOΝ αποτελείται από τρεις επιμέρους βάσεις δεδομένων: Γεωγραφικών, Περιγραφικών και Στατιστικών πληροφοριών αντίστοιχα. Οι βάσεις αυτές λειτουργικά συνδεδεμένες μεταξύ τους εξυπηρετούν μια σειρά λειτουργιών διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών σε ένα φιλικό για το χρήστη περιβάλλον. Ειδικές ρουτίνες εστιάζουν στις ανάγκες αντιπυρικής προστασίας εξυπηρετώντας τόσο την πρόληψη και την καταστολή των δασικών πυρκαγιών, όσο και την αποκατάσταση καμένων εκτάσεων. Ειδική οργάνωση της 64

66 υποδοχής και της καταχώρησης στο σύστημα των σημάτων και πληροφοριών που αποστέλλουν τηλεανιχνευτικά μέσα (αεροπλάνα, κάμερες, παρατηρητές, κλπ.) εξυπηρετεί στην άμεση και αυτόματη ενημέρωση των συντονιστών αντιπυρικού αγώνα για τη θέση και τα χαρακτηριστικά του χώρου όπου έλαβε χώρα πυρκαγιά, για τις δυνατότητες πρόσβασης (διαδρομές, κλπ.), για διαθέσιμα μέσα κατάσβεσης (δεξαμενές νερού, κλπ.), καθώς και για τις υποδομές και εγκαταστάσεις που κινδυνεύουν και έχουν ανάγκη προστασίας. Το σύστημα δίνει επίσης τη δυνατότητα παρακολούθησης της εξέλιξης μιας πυρκαγιάς (απεικόνιση μετώπου πυρκαγιάς) εξυπηρετώντας έτσι και τη διενέργεια προβλέψεων και σχεδιασμού σεναρίων παρέμβασης. Η αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων εξυπηρετείται, τέλος, με την παραγωγή και εκτύπωση θεματικών χαρτών για τις καιόμενες εκτάσεις, καθώς και με την παραγωγή και εκτύπωση ειδικού δελτίου πυρκαγιάς για κήρυξη της περιοχής ως αναδασωτέας και τη δημιουργία ιστορικού πυρκαγιάς. Οι εργασίες που εκτελέστηκαν κατά τη ροή του ΣΙΘΩΝ περιλαμβάνουν: Σχεδιασμό του συστήματος βάσεων δεδομένων Συγκέντρωση και πρώτη επεξεργασία πληροφοριών Δημιουργία εξειδικευμένου λογισμικού Δοκιμασία του συστήματος Εγκατάσταση του συστήματος στους εμπλεκόμενους φορείς Ο σχεδιασμός αφορούσε την καταγραφή των βασικών πληροφοριών (πρωτογενή δεδομένα), τη σχεδίαση του συστήματος των βάσεων δεδομένων, όπως επίσης και τον καθορισμό της κλίμακας εργασίας. Καθορίστηκαν τα χαρτογραφικά επίπεδα που συνέθεσαν το ψηφιακό υπόβαθρο πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε η Γεωγραφική Βάση Δεδομένων του Συστήματος καθώς και οι επιμέρους πληροφορίες τους. Το πρωτογενές υλικό που χρησιμοποιήθηκε ήτανε χάρτες της Χερσονήσου Σιθωνίας Χαλκιδικής και περιελάβανε τοπογραφικά διαγράμματα χαρτών ΓΥΣ 1:50.000, και 1:5.000, ορθοφωτοχάρτες Υπουργείου Γεωργίας 1:5.000 (1997), γεωλογικούς χάρτες 1: του ΙΓΜΕ, κ.α. Μετά την συλλογή του υλικού έγινε σταδιακά η ψηφιοποίησή του. Έτσι από τα τοπογραφικά διαγράμματα προέκυψαν τα χαρτογραφικά επίπεδα υποβάθρου όπως είναι το επίπεδο των χωροσταθμικών καμπυλών, το δίκτυο των οικισμών, το υδρογραφικό δίκτυο, τα τοπωνύμια και το βασικό οδικό δίκτυο. Έπειτα δημιουργήθηκε το εξειδικευμένο λογισμικό, που διαχειρίζεται το σύνολο των Γεωγραφικών δεδομένων, αναπτύχθηκε σε περιβάλλον ArcGIS 9.0 (οι ρουτίνες κώδικα γράφτηκαν σε VBA: Visual Basic for Application) και εξυπηρετεί: τη διαχείριση δασικών πληροφοριών γενικά, μέσα από μενού όπως: Θεματικοί χάρτες, Αναζήτηση, Επεξεργασίες, Οδικό Δίκτυο κλπ. και την αντιπυρική προστασία, δηλαδή τη διαχείριση πληροφοριών δασικών πυρκαγιών που αφορούν: α) στον αντιπυρικό σχεδιασμό και στην πρόληψη δασικών πυρκαγιών, β) στην καταστολή δασικών πυρκαγιών (καταχώρηση πληροφοριών για σημεία έναρξης πυρκαγιάς, παραγωγή επιχειρησιακών χαρτών, κλπ.) και γ) στην αποκατάσταση καμένων εκτάσεων (οριοθέτηση της καμένης έκτασης, παραγωγή χαρτών κλπ.). (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010) 65

67 Μετά από την δοκιμή του συστήματος, η οποία έγινε κάτω από προσχεδιασμένα πολλαπλά σενάρια, διερευνήθηκε η αποτελεσματικότητα του Πληροφοριακού Συστήματος και αξιολογήθηκε σε ελεγχόμενες συνθήκες (σενάρια) λειτουργίας. Σημεία προς διερεύνηση αποτέλεσαν μεταξύ άλλων: Η ευκολία εγκατάστασης του συστήματος, η ικανοποίηση των απαιτήσεων των τελικών χρηστών, ο χρόνος αντίδρασης του συστήματος, η δυνατότητα παραγωγής των επιθυμητών αποτελεσμάτων (χαρτών κλπ.) μέσα στους προβλεπόμενους χρόνους κα ο εντοπισμός προβλημάτων λειτουργίας. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από την πιλοτική εφαρμογή του συστήματος ήταν συμαντικά για την ολοκλήρωση και την ανάπτυξη του. Βασικός στόχος της διαδικασίας αυτής ήταν η ενημέρωση των εμπλεκόμενων φορέων που θα έχουν την ευθύνη διαχείρισης των προβλημάτων αντιπυρικής προστασίας καθώς και η συγκέντρωση εμπειρίας εφαρμογής κάτω από πραγματικές συνθήκες για παραπέρα βελτίωση του συστήματος. Αποτελέσματα Α) Το σύστημα των βάσεων δεδομένων αποτελείται από τρεις επί μέρους βάσεις δεδομένων: ΒΔΓΠ: ΒΔ Γεωγραφικών πληροφοριών ΒΔΠΠ: ΒΔ Περιγραφικών πληροφοριών ΒΔΣΠ : ΒΔ Στατιστικών πληροφοριών Οι βάσεις αυτές είναι λειτουργικά συνδεδεμένες μεταξύ τους και εξυπηρετούν το σύνολο των λειτουργιών διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Η βάση δεδομένων Γεωγραφικών Πληροφοριών περιέχει πληροφορίες που έχουν χωρική υπόσταση, αναφέρονται δηλαδή σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική οντότητα, η οποία μπορεί να έχει τη μορφή ενός σημείου (πχ. σημείο έναρξης πυρκαγιάς), μιας γραμμής (πχ. μέτωπο πυρκαγιάς) ή ενός πολυγώνου (πχ. καμένη έκταση). Οι πληροφορίες αυτές οργανώνονται έτσι ώστε να δημιουργούνται τα διάφορα θεματικά επίπεδα και να συνθέτουν θεματικούς χάρτες. Για τη διαχείριση των δεδομένων των βάσεων δημιουργήθηκαν σχετικές ρουτίνες (modules) οι οποίες καλούν αντίστοιχες φόρμες και επιτρέπουν την εισαγωγή, διαγραφή και τροποποίηση εγγραφών ελέγχοντας κατά το δυνατόν την ορθότητα των εισαγόμενων στοιχείων και κυρίως την ακεραιότητα των αναφορών (referential integrity) μεταξύ συνδεδεμένων πινάκων. Δημιουργήθηκαν επιπλέον ρουτίνες οι οποίες εκτελούν συγκεκριμένους υπολογισμούς και αποθηκεύουν τα αποτελέσματα σε αντίστοιχους πίνακες της βάσης είτε εξάγουν πρωτογενή και υπολογιζόμενα δεδομένα για να χρησιμοποιηθούν σε παραπέρα στατιστικές και λοιπές αναλύσεις. (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010) Β) Οι ΒΔ ως εργαλείο διαχείρισης δασικών πυρκαγιών Αναφορικά με την «πρόληψη» των δασικών πυρκαγιών, το σύστημα παράγει τυποποιημένα και αυτόματα δυο χάρτες αντιπυρικής προστασίας: ΧΑΠ_Α : Εποπτικός Χάρτης Αντιπυρικής προστασίας 66

68 ΧΑΠ_Β: Αναλυτικός Χάρτης Αντιπυρικής Προστασίας Περιλαμβάνει δε και ένα Πρωτόκολλο Συντονισμού Δράσης μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων (Δασικές Υπηρεσίες, Πυροσβεστικό Σώμα, ΟΤΑ κλπ.) στο οποίο μπορούν να περιγράφονται οι υποχρεώσεις και αρμοδιότητες κάθε φορέα, όπως αυτές συμφωνούνται κάθε χρόνο πριν από την αντιπυρική περίοδο. Μια απλή ενσωμάτωση κειμένου που, χωρίς να προδικάζει τρόπους συνεργασίας και ενέργειας των εμπλεκόμενων φορέων, μπορεί συνοδεύεται και από έναν χάρτη αντιπυρικής προστασίας με επιπρόσθετες πληροφορίες για εκτελούμενα ή προς εκτέλεση έργα προστασίας από κάθε φορέα. Αναφορικά με την «καταστολή» των δασικών πυρκαγιών, το σύστημα είναι σε θέση να εξυπηρετεί τις ακόλουθες ενέργειες και λειτουργίες: Υποδοχή πληροφοριών πυρκαγιάς και χαρτογράφησή της Αυτόματη σύνθεση και παραγωγή επιχειρησιακών χαρτών κινητοποίησης και καταστολής. Επεξεργασία πληροφοριών οδοποιίας και διαθέσιμων οχημάτων των δυνάμεων καταστολής και παροχή πληροφοριών για εναλλακτικές διαδρομές του σημείου της πυρκαγιάς. Επεξεργασία πληροφοριών περιοχής έναρξης και εξάπλωσης της πυρκαγιάς και παροχή αναλυτικών πληροφοριών (εκθέσεις, δελτία) για: το σημείο έναρξης (συντεταγμένες, GRID, κλπ.) την περιοχή εξάπλωσης της πυρκαγιάς (έκταση, βλάστηση, υποδομές κλπ.) τους σταθμούς στάθμευσης οχημάτων (γεωγραφική θέση, οχήματα, προσωπικό κλπ.) Αναφορικά με την «διαχείριση μεταπυρικών καταστάσεων», το σύστημα είναι σε θέση να παράγει, μετά και την οριστικοποίηση των πληροφοριών που θα εισρεύσουν από την πυρκαγιά, κωδικοποιημένα και αυτόματα: Χάρτη καμένης έκτασης Έντυπο σύνταξης της σχετικής έκθεσης για κήρυξη της καμένης έκτασης ως αναδασωτέας Θεματικούς χάρτες (αναγλύφου, βλάστησης, γεωλογίας κλπ.) που είναι απαραίτητοι για τη λήψη μέτρων διαχείρισης (αναδάσωση κλπ.). Μια διαδικασία ενημέρωσης του συστήματος και δημιουργίας ιστορικού ολοκληρώνει τις βασικές και αυτοματοποιημένες διαδικασίες του συστήματος των βάσεων δεδομένων. (Κωνσταντινίδης Π κ.α., 2010) Γ) Η βάση διασύνδεσης των τηλεανιχνευτικών μέσων με τους συντονιστές της αντιπυρικής προστασίας. Το γεωγραφικό σύστημα πληροφοριών δίνει βάση στον τρόπο υποδοχής και επεξεργασίας πληροφοριών που θα εισρέουν στη συντονιστική ομάδα, όπου και θα λειτουργεί το ΓΣΠ, από τα τηλεανιχνευτικά μέσα (αεροπλάνα, κάμερες) ή και τους παρατηρητές πεδίου, για το σημείο έναρξης και εν συνεχεία την πορεία της πυρκαγιάς. 67

69 Γίνεται ειδική οργάνωση της υποδοχής και καταχώρησης στο σύστημα σημάτων και πληροφοριών που αποστέλλουν τηλεανιχνευτικά μέσα και εξυπηρετεί στην άμεση και αυτόματη ενημέρωση των συντονιστών αντιπυρικού αγώνα για τη θέση και τα χαρακτηριστικά του χώρου όπου έλαβε χώρα πυρκαγιά, για τις δυνατότητες πρόσβασης (διαδρομές κλπ.), για διαθέσιμα μέσα κατάσβεσης (δεξαμενές νερού κλπ.), καθώς και για τις υποδομές και εγκαταστάσεις που κινδυνεύουν και έχουν ανάγκη προστασίας. Τα κρίσιμα σημεία του πληροφοριακού συστήματος που αναπτύχθηκε και που στοιχειοθετούν και νέα τεχνογνωσία για τα σημερινά δεδομένα της χώρας μας επικεντρώνονται στα ακόλουθα σημεία: στο περιβάλλον εργασίας, στη δυνατότητα πρόσβασης και στην ευχέρεια χρήσης στην αυτοματοποιημένη παραγωγή και διάθεση χαρτών και πληροφοριών στη λειτουργία κοινής βάσης δεδομένων αντιπυρικής προστασίας και στις διανοιγόμενες προοπτικές Το περιβάλλον εργασίας διευκολύνει στην άμεση επικοινωνία με το σύστημα και εποπτεία στα δεδομένα και στις δυνατότητές του. Η αυτοματοποιημένη παραγωγή και διάθεση χαρτών και δελτίων πληροφοριών, που επιτυγχάνεται κατά τη φάση της καταστολής μιας πυρκαγιάς, δημιουργεί τρία σοβαρά πλεονεκτήματα αντιπυρικής προστασίας ως ακολούθως: Μειώνεται δραστικά ο χρόνος ενημέρωσης και προετοιμασίας των δυνάμενων κατάσβεσης για κινητοποίηση. Διαπιστώθηκε ότι ο χρόνος παροχής όλων των αναγκαίων πληροφοριών, από τη στιγμή που αναγγέλλεται πυρκαγιά δεν ξεπερνάει τα 5 λεπτά της ώρας. Μέσα σ αυτό το χρονικό διάστημα τίθενται στη διάθεση του συντονιστή τα ακόλουθα στοιχεία: α) Απεικόνιση στην οθόνη ΗΥ (επί τοπογραφικού χάρτη) του σημείου έναρξης της πυρκαγιάς. β) Οριοθέτηση περιοχής παρέμβασης για κατάσβεση της πυρκαγιάς. γ) Παροχή πληροφοριών για εγκαταστάσεις που κινδυνεύουν (οικισμοί, σπίτια, κάμπινγκ κλπ.), αλλά και για εγκαταστάσεις αντιπυρικής προστασίας (δεξαμενές νερού κλπ.) και εκτύπωση σχετικού δελτίου (με πληροφορίες θέσης και περιγραφής των εγκαταστάσεων) και χάρτη της περιοχής παρέμβασης. δ) Εντοπισμός της συντομότερης διαδρομής μετάβασης των πυροσβεστικών δυνάμενων από τους χώρους στάθμευσης στο σημείο της πυρκαγιάς, εκτίμηση του μήκους της διαδρομής και του χρόνου μετάβασης και εκτύπωση σχετικού δελτίου και αντίστοιχων επιχειρησιακών χαρτών. Βελτιώνεται συνολικά η αποτελεσματικότητα παρέμβασης των δυνάμεων καταστολής δεδομένου ότι αμέσως μετά την πρώτη αντίδραση, όπως παραπάνω, δίνεται η δυνατότητα ταχύτατης επεξεργασίας πληροφοριών πυρκαγιάς ως ακολούθως: Με διαρκή ροή πληροφοριών παρακολουθείται η εξέλιξη της πυρκαγιάς. Απεικονίζονται επί της οθόνης το ή τα μέτωπα της πυρκαγιάς και εξετάζονται εναλλακτικές διαδρομές πρόσβασης και εναλλακτικά σενάρια κατάσβεσης. 68

70 Εξετάζονται εναλλακτικά σενάρια επέκτασης της πυρκαγιάς βελτιώνοντας έτσι τις προϋποθέσεις για μια αποτελεσματικότερη παρέμβαση. Η λειτουργία βάσης δεδομένων κοινής για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς στις δασικές πυρκαγιές, προάγει την συνεργασία μεταξύ τους και βελτιώνει την αποτελεσματικότητα ιδιαίτερα κατά τη φάση της πρόληψης των δασικών πυρκαγιών. Επιπλέον το πληροφοριακό σύστημα διευκολύνει τη συνεργασία μεταξύ Δασικών Υπηρεσιών, που είναι αρμόδιες για την πρόληψη, και του Πυροσβεστικού Σώματος, που είναι αρμόδιο για την καταστολή, ώστε να εργαστούν από κοινού πριν από την αντιπυρική περίοδο πάνω σε συγκεκριμένα ζητήματα, όπως η ενημέρωση της κοινής βάσης δεδομένων ο σχεδιασμός της αντιπυρικής προστασίας και η από κοινού κατάρτιση του χάρτη αντιπυρικής προστασίας και η κατάρτιση και συνυπογραφή πρωτοκόλλου συνεργασίας μεταξύ των εμπλεκόμενων φορέων, που επίσης προβλέπεται στο σύστημα. Το σύστημα ΣΙΘΩΝ χρησιμοποίησε την ευρυζωνική τεχνολογία και δημιουργήσε ένα ασύρματο δίκτυο in-situ οπτικών καμερών που εξασφαλίζει την έγκαιρη ανίχνευση και κοινοποίηση των δασικών πυρκαγιών και τη συνεχή παρακολούθηση των ευαίσθητων περιοχών σε πυρκαγιές. Το σύστημα ΣΙΘΩΝ εισάγει στην Ελλάδα νέες καινοτόμες τεχνολογίες για την ανίχνευση της πυρκαγιάς που επιτρέπει τη συνεχή παρακολούθηση του περιστατικού με στόχο να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της καταπολέμησης της πυρκαγιάς. Τα αποτελέσματα του τρέχοντος πειράματος ήταν περισσότερο ενθαρρυντικά σε σύγκριση με τους αρχικούς στόχους. Επιτεύχθηκε σημαντική μείωση του χρόνου ανίχνευσης της πυρκαγιάς που είναι μικρότερος από 2 λεπτά, καθώς και ένας αυτόματος υπολογισμός των συντεταγμένων του σημείου ανάφλεξης της πυρκαγιάς μέσα σε λιγότερο από 5 λεπτά, στην πλειονότητα των περιπτώσεων. Το πιο λογικό είναι να υποθέσει κανείς ότι σε πραγματικές συνθήκες δασικής πυρκαγιάς το σύστημα θα είναι ακόμη πιο αποτελεσματικό, αφού ο καπνός σε αυτές τις περιπτώσεις είναι πολύ περισσότερος και, συνεπώς, διευκολύνει τον εντοπισμό. Το σύστημα είναι ένα ανεξάρτητο ψηφιακό σύστημα επιτήρησης (αυτόματη σάρωση) που μπορει να παρατηρεί ταυτόχρονα μεγάλες εκτάσεις και να αναλύει, να συνδέει και να αποθηκεύει τα δεδομένα που συλλέγονται (εικόνες, μετεωρολογικά δεδομένα). Σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς, ο παρατηρητής ή το σύστημα αυτόματα στέλνει μια ειδοποίηση ενώ παρέχει τις συντεταγμένες του συμβάντος. Εν τω μεταξύ, το δίκτυο των αισθητήρων είναι συνδεδεμένο με μια βάση δεδομένων ΓΣΠ που παρέχει σχετικές πληροφορίες που είναι χρήσιμες για την αποτελεσματική εκτίμηση του κινδύνου πυρκαγιάς, για την πυρόσβεση και για τη διαχείριση των περιστατικών, όπως είναι το είδος της βλάστησης και η ποσότητα του καυσίμου, το οδικό δίκτυο για την πρόσβαση στην εστία της πυρκαγιάς, τη μορφολογία της περιοχής, τις ευαίσθητες και απειλούμενες τοποθεσίες, κλπ. Μια αυτόματη υπορουτίνα επεξεργασίας δεδομένων παρέχει αμέσως την ταχύτερη πορεία των πυροσβεστικών οχημάτων για την πρόσβαση στη θέση της πυρκαγιάς. 69

71 Οι δυνατότητες ζωντανής ροής του συστήματος επιτρέπει στο Κέντρο Ελέγχου Λειτουργίας να έχει πάντα την πραγματική "ζωντανή" εικόνα του περιστατικού και βοηθώντας σημαντικά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Παράλληλα το ευρυζωνικό δίκτυο μπορεί να προσφέρει μεγάλες υπηρεσίες για την ασύρματη επικοινωνία μεταξύ των δασοπυροσβεστικών δυνάμεων που συμμετέχουν στην καταπολέμηση των πυρκαγιών. Φαίνεται η δυνατότητα χρήσης του συστήματος θα βελτιωθεί σημαντικά με την ενσωμάτωση των αυτοματοποιημένων λογισμικών εντοπισμού καπνού και πυρκαγιάς. Ωστόσο, αυτό πρέπει να συνδυαστεί με την ενίσχυση των πύργων ελέγχου, προκειμένου να αυξηθεί η απαραίτητη σταθερότητα κατά τη διάρκεια ισχυρών ανέμων. Παρά, την εξασφάλιση όλων των νόμιμων αδειών για την εγκατάσταση του δικτύου και τη διεξαγωγή μιας τόσο συγκεκριμένης πειραματικής δοκιμής, η ερευνητική ομάδα έλαβε υπόψη πολύ σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες των τοπικών πληθυσμών, όσον αφορά τη δημόσια αποδοχή και ευαισθητοποίηση. Το πρωτόκολλο Wi-Fi a επιλέχθηκε λόγω των εξαιρετικά χαμηλών ηλεκτρομαγνητικών πεδίων που δημιουργεί. Επιπλέον, οι τοπικές αυτοδιοικητικές αρχές (Νομαρχία, Δήμοι) και ο σημαντικός τοπικός συνεταιρισμός των μελισσοκόμων, ως οι κύριοι χρήστες του δάσους, συνέβαλαν στην υλοποίηση του δικτύου. Το σύστημα παρουσιάστηκε στην Πυροσβεστική και Δασική Υπηρεσία της περιοχής οι οποίοι αξιολόγησαν, τόσο την αποτελεσματικότητα, όσο και τη χρησιμότητά του. Σε πρώτη φάση, η βάση δεδομένων ΓΣΠ εγκαταστάθηκε και στις δύο Υπηρεσίες. Πραγματοποιήθηκε επίσης επίδειξη ειδικά για τους εκπροσώπους των τοπικών, εθνικών και διεθνών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης με πολύ καλή αποδοχή και ως εκ τούτου, το σύστημα έγινε ευρέως γνωστό σε όλη τη χώρα και έξω από αυτήν. Εκδηλώθηκε ενδιαφέρον σε πολλές περιοχές για το σύστημα ΣΙΘΩΝ. Το χαμηλό κόστος του (κατά το ένα τρίτο μέχρι το ήμισυ της τιμής της αγοράς από συγκρίσιμα, διαθέσιμα συστήματα) σε συνδυασμό με την αποδοτικότητά του και τη γενική αποδοχή του, έπεισε και τις εθνικές αρχές για τις μεγάλες δυνατότητες στην προστασία των εύφλεκτων δασών στην Ελλάδα. Το σύστημα έχει ήδη προγραμματιστεί και εγκαθίσταται σε ορισμένες περιοχές που πλήττονται από πυρκαγιές στην Ελλάδα. Επίσης, σχεδιάστηκε και λειτούργησε ένα πλήρως ψηφιακό σύστημα θερμικής απεικόνισης που ενσωματώνει INS / GPS και μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή. Κατά τις επιχειρησιακές δοκιμές επιδείχθηκαν η ανθεκτικότητα της διαμόρφωσης του συστήματος για την ασφαλή επεξεργασία και διάθεση των αποτελεσμάτων σε πραγματικό χρόνο. Οι παρούσες δυνατότητες του συστήματος επιτρέπουν στο ΚΕΛ να εντοπίζεται η πορεία των εναέριων αισθητήρων σε ένα χάρτη και να απεικονίζεται η εξέλιξη των μετώπων πυρκαγιών. Το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει σε πλήθος από πλατφόρμες, συμπεριλαμβανομένων των πυροσβεστικών αεροπλάνων και ελικόπτερων. Επιπλέον, το σύστημα ΣΙΘΩΝ συμβάλλει στη συνολική προστασία και τη βελτίωση του περιβάλλοντος. Σε συνδυασμό με τις υπάρχουσες στρατηγικές καταστολής πυρκαγιάς, οι εγκατεστημένες κάμερες σαρώνουν τις πιο οικολογικά ευαίσθητες περιοχές της ζώνης παρακολούθησης, καθώς και τομείς πιθανής παράβασης. Επίσης, χρησιμοποιώντας την ικανότητα του ασύρματου δικτύου, εικόνες από επιπλέον κάμερες θα μπορούσαν να είναι διαθέσιμες μέσω του Διαδικτύου σε όλο τον κόσμο, τονίζοντας τις οικολογικές αξίες της περιοχής. Με το πλήρες λειτουργικό σύστημα ΣΙΘΩΝ επιτεύχθηκαν οι ακόλουθοι στόχοι : 70

72 Μια συνεχής αποτελεσματική παρακολούθηση μεγάλων δασικών εκτάσεων Έγκαιρη ανίχνευση της εκδήλωσης πυρκαγιάς που ακολουθείται από την άμεση κοινοποίηση προς την Πυροσβεστική Υπηρεσία. Ακριβής τοποθεσία της εκδήλωσης πυρκαγιάς, διευκολύνοντας το συντονισμό των πυροσβεστικών δυνάμεων για την πιο αποτελεσματική και γρήγορη μεταφορά στο συμβάν. Συνεχής παροχή πληροφοριών για το βέλτιστο συντονισμό της καταπολέμησης της πυρκαγιάς. Μείωση του αριθμού του προσωπικού που απασχολείται για την εποπτεία της περιοχής Αποτελεσματική ψυχολογική επίδραση στους πιθανούς εμπρηστές και στους χρήστες των δασών γενικά. Άμεσος και ακριβής προσδιορισμός πιθανών παραβάσεων (παράνομη βόσκηση, παράνομη υλοτομία, κ.λπ.). Καταγραφή οικολογικών διαταραχών και πιθανών αλλαγών στο φυσικό περιβάλλον. Μετάδοση σημαντικών πληροφοριών σε όλες τις ενδιαφερόμενες υπηρεσίες σε πραγματικό χρόνο (Κωνσταντινίδης κ.ά., 2010) Σύστημα «INFOFIRE» Σύστημα «INFOFIRE» Εισαγωγή Tο INFOFIRE της εταιρείας InfoΔημ αποτελεί ένα εξειδικευμένο σύστημα πρόληψης, ελέγχου και αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών αλλά και διαχείρισης κρίσεων. Το σύστημα βασίζεται στην συνδυασμένη χρήση διαφόρων προηγμένων τεχνολογιών στην εκάστοτε επιλεγμένη περιοχή, ώστε να προστατευθεί από πυρκαγιές, εφαρμόζοντας πιο αποτελεσματικά μέτρα για την πρόληψη, την παρακολούθηση των πυρκαγιών και την επιχειρησιακή ετοιμότητα των αρμόδιων φορέων. Το INFOFIRE συνδυάζει δορυφορικά υπόβαθρα, αναλυτικούς χάρτες της περιοχής ενδιαφέροντος, εξειδικευμένους αλγορίθμους και λειτουργίες, μοντέλα προσομοίωσης εξέλιξης πυρκαγιάς, μετεωρολογικά δεδομένα αλλά και τη δυνατότητα επόπτευσης μέσω ψηφιακών τηλεματικών δικτύων και UAV σε ένα ενοποιημένο περιβάλλον.(infoδημ, Θεσσαλονίκη) Μέσα από το INFOFIRE δίνεται η δυνατότητα: Δημιουργίας θεματικών χαρτών Εισαγωγής όλων των σχετικών με την πολιτική προστασία δεδομένων Αυτόματης συλλογής μετεωρολογικών δεδομένων για την περιοχή ενδιαφέροντος του χρήστη Δημιουργίας μοντέλου καύσιμης ύλης με την εισαγωγή των κατάλληλων δασολογικών δεδομένων Αξιολόγησης της επικινδυνότητας της περιοχής 71

73 Απόδοσης συναγερμών και Επόπτευσης της περιοχής εφόσον υπάρχουν οι κατάλληλοι αισθητήρες Παραγωγής χαρτών επικινδυνότητας Πρόβλεψης εξέλιξης πυρκαγιάς και πλημμύρας Βελτιστοποίησης ζωνών ορατότητας Υπολογισμού χρόνου πρόσβασης και παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο των διαθέσιμων δυνάμεων κατάσβεσης Καταγραφής και ανάθεσης πόρων σε συμβάντα Ανάλυσης και κατηγοριοποίησης ιστορικού συμβάντων Αποτίμησης καταστροφών Εξαγωγής αναφορών Το INFOFIRE μπορεί να αποτελέσει τη βάση για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό και να συμβάλει στη δυνατότητα λήψης ορθολογικών αποφάσεων καθώς και στην ενεργό υποστήριξη των αρμοδίων Αρχών Πολιτικής Προστασίας για τις δράσεις αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, διαφύλαξης της πανίδας και χλωρίδας και διάσωσης κατοίκων, επισκεπτών και μελών επιχειρησιακών ομάδων. Επιπλέον συμβάλει στην πρόληψη των καταστροφών με την δυνατότητα ενσωμάτωσης δικτύου έγκαιρης προειδοποίησης και την παρακολούθηση επικίνδυνων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων για το φυσικό περιβάλλον. Η InfoΔημ έχει αναπτύξει και εγκαταστήσει το ειδικό λογισμικό πυροπροστασίας και προσομοίωσης πυρκαγιάς INFOFIRE σε οκτώ (8) ορεινούς όγκους της χώρας, το οποίο με ένα σύνολο εφαρμογών καθώς επίσης και με την εγκατάσταση λογισμικών Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών, διαρθρώνεται σε ένα ολοκληρωμένο σύνολο για την πυροπροστασία των δασικών εκτάσεων στα όρη Όλυμπος (Νομός Πιερίας), Βόρας (Νομός Πέλλας), Γράμμος (Νομός Καστοριάς), Μενοίκιο (Νομός Δράμας), Κιθαιρώνα (Νομός Δυτικής Αττικής), Τζουμέρκα (Νομός Άρτας), Οροσειρά Ροδόπης (Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης) καθώς και σε σημαντικούς Εθνικούς Δρυμούς όπως είναι τα έργα πυροπροστασίας του Εθνικού Δρυμού στο Φαράγγι της Σαμαριάς (Ν. Χανίων), στο Πρινόδασος Ρούβα (Ν. Ηρακλείου) και το Φοινικόδασος Πρέβελης (Ν. Ρεθύμνης) και το Περιαστικό Δάσος Ηγουμενίτσας (Νομός Θεσπρωτίας) Περιγραφή του συστήματος Το σύστημα σχεδιάζεται σε πέντε φάσεις (Εικόνα 10) που αναλύονται ακόλουθα: α. Δημιουργία ορθοφωτοχαρτών, συλλογή και ψηφιοποίηση χαρτογραφικών δεδομένων και περιγραφή χωρικών πληροφοριών. H εταιρεία από το 1996 έχει αποκτήσει τον πρώτο φωτογραμμετρικό σταθμό της εταιρείας INTERGRAPH IMAGE STATION περιλαμβάνοντας H/W και S/W για εργασίες ψηφιακής Φωτογραμμετρίας με όλα τα Modules που αφορούν: Στερεοσκοπική παρατήρηση τηλεπισκοπικών ζευγών αεροφωτογραφιών και παραγωγή στερεομοντέλων 72

74 Αεροτριγωνισμό και αναγωγή των εικόνων, παραγωγή ορθοφωτοχαρτών και Φωτομωσαϊκών Ψηφιοποίηση και χαρτογραφική απόδοση των πληροφοριών. Μετά το 2007 ο εξοπλισμός εκσυγχρονίσθηκε με ειδικά Workstation της εταιρείας Dell καθώς και τις νέες εκδόσεις των προγραμμάτων και modules της Intergraph για τις εργασίες Φωτογραμμετρίας. Ο σταθμός έχει χρησιμοποιηθεί σε όλα τα έργα της εταιρείας που απαιτούν δημιουργία ορθοφωτοχαρτών. β. Δημιουργία γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών Ανάπτυξη εφαρμογών πρόληψης, αντιμετώπισης και ελέγχου δασικών πυρκαγιών Η εταιρεία έχει αναπτύξει το λογισμικό INFOFIRE που το προσαρμόζει ανάλογα με τις απαιτήσεις και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής ώστε να επιτυγχάνεται κάθε φορά το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα. Το σύστημα INFOFIRE παράγει θεματικούς χάρτες, όπως χάρτες επικινδυνότητας πυρκαγιάς, χάρτες καύσιμης ύλης, χάρτες βλάστησης, χάρτες χρήσεων γης, χάρτες πυροσβεστικών υποδομών κ.α. Επιπλέον, το σύστημα έχει την δυνατότητα να συλλέγει μετεωρολογικά δεδομένα για την περιοχή ενδιαφέροντος και να δημιουργεί μοντέλο καύσιμης ύλης με την εισαγωγή στο σύστημα κατάλληλων δασολογικών δεδομένων. Ανάλογα με τα μετεωρολογικά δεδομένα της υπό μελέτη περιοχής το σύστημα παράγει χάρτες επικινδυνότητας, ενώ μπορεί και να προβλέπει την εξέλιξη της πυρκαγιάς εάν γνωρίζει με ακρίβεια την εστία της. Εφόσον υπάρχουν κάμερες παρακολούθησης ή αισθητήρες το σύστημα δύναται να αποδίδει συναγερμούς και να κάνει επόπτευση της περιοχής. Τέλος, σε περίπτωση πυρκαγιάς το σύστημα υπολογίζει τον Αξιολόγησης της επικινδυνότητας της περιοχής χρόνο πρόσβασης και παρακολούθησης σε πραγματικό χρόνο των διαθέσιμων δυνάμεων κατάσβεσης, καταγράφει και αναλύει τα συμβάντα, αποτιμά το μέγεθος της καταστροφής και εξάγει σχετικές αναφορές και θεματικούς χάρτες για την αποκατάσταση της καμένης έκτασης. γ. Προμήθεια, εγκατάσταση εξοπλισμού και λογισμικού επιχειρησιακού κέντρου- Μετεωρολογικών Σταθμών-Πληροφοριακού Συστήματος και Εκπαίδευση προσωπικού Η επόμενη φάση περιλαμβάνει την αγορά και εγκατάσταση του απαιτούμενου εξοπλισμού τόσο για τους σταθμούς παρατήρησης και τους μετεωρολογικούς σταθμούς, όσο και για το κέντρο ελέγχου και υποστήριξης των μονάδων δασοπυρόσβεσης. Ο απαιτούμενος εξοπλισμός είναι όπως και στα δύο συστήματα που αναπτύχθηκαν παραπάνω σταθεροί ή κινητοί αυτόνομοι σταθμοί παρατήρησης αποτελούμενοι από περιστρεφόμενη κάμερα και μετεωρολογικούς σταθμούς. Επιπλέον χρειάζονται ηλεκτρονικοί υπολογιστές για την ορθή λειτουργία του κέντρου ελέγχου σε συνδυασμό με το λογισμικό INFOFIRE και συνοδευόμενο από ασύρματο τηλεπικοινωνιακό δίκτυο wi-fi έτσι ώστε να είναι δυνατή η επικοινωνία και ο συντονισμός των στόλων των οχημάτων από το κέντρο ελέγχου. 73

75 δ. ράσεις ενηµέρωσης ηµιουργία και Φιλοξενία ιαδικτυακής Πύλης του Έργου Η ενημέρωση των πολιτών για την κατασκευή και την λειτουργία του συστήματος είναι εξέχουσας σημασίας. Οι πολίτες συνήθως δρουν επιφυλακτικά στην λειτουργία καμερών σε κοινόχρηστους χώρους. Ενώ οι κάμερες προσφέρουν μεγάλα οφέλη τόσο στην εποπτεία μιας περιοχής, όσο και στον συντονισμό των πυροσβεστικών δυνάμεων, δυστυχώς φέρνουν στο φως και περιστατικά παραβίασης του ιδιωτικού απορρήτου. Άρα σε μερικές περιπτώσεις οι κάμερες καταγραφής των πυρκαγιών παραβιάζουν εμμέσως πλην σαφώς τον νόμο περί προσωπικών δεδομένων. Για το λόγο αυτό δίνεται πολλή σημασία στην ευαισθητοποίηση των πολιτών σχετικά με την ανάγκη πυροπροστασίας μιας περιοχής ούτως ώστε να πεισθούν και να αποδεχθούν την ύπαρξη των καμερών πυροπροστασίας. Ταυτόχρονα δημιουργείται και το περιβάλλον που θα φιλοξενήσει την εφαρμογή του εκάστοτε συστήματος. Η δικτυακή πύλη στήνεται με απλό και απόλυτα ξεκάθαρο τρόπο, ώστε να είναι προσβάσιμη και από χρήστες χωρίς μεγάλη εμπειρία. ε. ράσεις ευαισθητοποίησης και προώθησης έργου Η τελευταία μέριμνα είναι να γίνει μία εκστρατεία ευαισθητοποίησης των πολιτών, με διαλέξεις, ενημερώσεις σε σχολεία, εκδόσεις φυλλαδίων, τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές εκπομπές καθώς και προβολή μέσω των ΜΜΕ και του διαδικτύου κατάλληλων ενημερωτικών μηνυμάτων για θέματα πρόληψης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών καθώς και για τον τρόπο λειτουργίας του συστήματος πυρασφάλειας. Με τις δράσεις αυτές προάγεται εκτός των άλλων και η ανάγκη του εθελοντισμού για την προστασία των δασών, ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. 74

76 Εικόνα 10: Περιγραφή συστήματος INFOFIRE (Πηγή: Καραμόσχος, 2008) Σύστημα FIREMENTOR Εισαγωγή Είναι κοινός τόπος η άποψη ότι η διαχείριση κρίσεων θα έπρεπε να ξεκινά πολύ πριν την εκδήλωση μιας πυρκαγιάς ή ενός άλλου φαινομένου (σεισμός, τυφώνας, πλημμύρα κ.α.) και να περιλαμβάνει το σχεδιασμό και την στήριξη αποφάσεων στην επιχειρησιακή ετοιμότητα, εκπόνηση σεναρίων συμβάντων και επιπτώσεων, ενέργειες πρόληψης, σχεδιασμός δράσης μονάδων επέμβασης και πολιτικής προστασίας, δημιουργία υποδομών σε τοπικό επίπεδο, εκπαίδευση τακτικών και εθελοντικών μονάδων, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση γενικού πληθυσμού, κ.ά. Η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων της κρίσης και η εκτέλεση όλων όσων αναφέρθηκαν παραπάνω αποτελούν ένα σύνθετο πρόβλημα βελτιστοποίησης, το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί με την βοήθεια της επιστήμης της Μηχανικής και όχι μόνο. Το FIREMENTOR είναι μια ρηξικέλευθη ιδέα που υλοποιήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «Ανταγωνιστικότητα» της ΓΓΕΤ. Το έργο αναπτύσσει ένα ολοκληρωμένο σύστημα για πυρανίχνευση, εποπτεία και διαχείριση δασικών πυρκαγιών τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο καταστολής (Μαρκάτος κ.α., 2008). Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει: Μαθηματικά μοντέλα προσομοίωσης φυσικών φαινομένων 75

77 Μαθηματικά εργαλεία βελτιστοποίησης (logistics) Μεθόδους περιγραφής και διαχείρισης γνώσης Λεπτομερή γεωγραφικά δεδομένα και συστήματα διαχείρισης και απεικόνισης αυτών Ένα ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης κρίσεων μπορεί να περιλαμβάνει τα ακόλουθα: Διαδικασίες, όπως νομοθεσία, κανονισμούς και επιχειρησιακά σχέδια Τακτικές ή και εθελοντικές δυνάμεις επέμβασης Μηχανικό εξοπλισμό, μέσα καταστολής και μεταφοράς Δεδομένα σχετικά με την περιοχή και το/τα φαινόμενο/α Εργαλεία λογισμικού που υλοποιούν μαθηματικές προσομοιώσεις, βελτιστοποιήσεις, διαχείριση γνώσης, συνδυαστικά προβλήματα, κ.ά. Μετρητικές διατάξεις υψηλής χωρικής πυκνότητας Μέσα απεικόνισης κάθε συναφούς μεγέθους Δίκτυα επικοινωνίας με την δέουσα αξιοπιστία σε συνθήκες κρίσης Το σύστημα αποτελείται από ένα αυτο-διοργανώμενο δίκτυο αναλωσίμων αισθητήρων πυρκαγιάς καθώς και από το κατάλληλο λογισμικό που διαχειρίζεται το δίκτυο και προσφέρει υπηρεσίες υποστήριξης αποφάσεων για την αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών, τόσο σε επίπεδο σχεδιασμού και πρόληψης, όσο και σε επίπεδο καταστολής (Μαρκάτος κ.α., 2008) (Εικόνα 11). Με το σύστημα αυτό οι αρμόδιες αρχές έχουν στη διάθεσή τους ένα εργαλείο για να εκπονούν σενάρια αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών, να εκπαιδεύουν εθελοντές και κοινό, να προσομοιώνουν δύσκολες επιχειρησιακές περιπτώσεις και να προετοιμάζονται γι' αυτές, καθώς και για να εντοπίζουν άμεσα τις δασικές πυρκαγιές και να υποστηρίζουν τις δράσεις των μέσων καταστολής τους σε πραγματικό χρόνο (Μαρκάτος κ.α.,, 2008). Εικόνα 11: Η δομή του συστήματος FIREMENTOR (Πηγή: Μαρκάτος κ.α., 2008). 76

78 Δίκτυο αισθητήρων πυρκαγιάς Η ιδέα των αυτοδιοργανώμενων δικτύων μεγάλης έκτασης είναι απλή και μπορεί να βρει πολλές εφαρμογές εφικτές στην σύγχρονη τεχνολογία. Στο FIREMENTOR δημιουργήθηκε ένα δίκτυο από αναλώσιμους αισθητήρες πυρκαγιάς οι οποίοι τοποθετούνται πάνω σε δέντρα. Κάθε τέτοιος αισθητήρας διαθέτει ηλεκτρονικό θερμόμετρο, μονάδα ασύρματης επικοινωνίας, καθώς και μικροϋπολογιστή. Σε καθοριζόμενα χρονικά διαστήματα μεταδίδει στο περιβάλλον του ένα μήνυμα κατάστασης, το οποίο μεταφέρεται μέσω των άλλων αισθητήρων σε κεντρικούς κόμβους που με τη σειρά τους διαβιβάζουν την κατάσταση ολόκληρου του δικτύου στο κεντρικό κόμβο του συστήματος. Έτσι, είναι γνωστή σε πραγματικό χρόνο η κατανομή της θερμοκρασίας στο δάσος. Σε περίπτωση πυρκαγιάς η τιμή της θερμοκρασίας καταγράφει ένα ανώτατο όριο και ο αισθητήρας καταστρέφεται έχοντας πρώτα αποστείλει κωδικοποιημένο μήνυμα το οποίο τελικά φτάνει στον κεντρικό κόμβο του συστήματος. Κατόπιν το δίκτυο αναδιοργανώνεται αυτόματα ώστε και πάλι όλα τα μηνύματα να φτάνουν στον παραλήπτη τους Παρακολούθηση του δικτύου των αισθητήρων Εποπτεία Αισθητήρων Χρησιμοποιώντας τα κατάλληλα μέσα (χάρτες ή κατάλληλα επεξεργασμένη δορυφορική εικόνα, το σύστημα απεικονίζει την κατάσταση των αισθητήρων οι οποίοι βρίσκονται εγκατεστημένοι στην περιοχή που επιβλέπεται. Η μεταβολή της θερμοκρασίας στην υπό μελέτη περιοχή μπορεί να προκαλέσει την αυτόματη εκτέλεση οποιασδήποτε ενέργειας ενημέρωσης με χρήση όλων των μέσων επικοινωνίας. Προσομοίωσης εξέλιξης πυρκαγιάς Μέσω της κατάστασης των αισθητήρων είτε σε πραγματικό χρόνο ή χρησιμοποιώντας το λογισμικό, καθορίζονται ένα ή περισσότερα σημεία όπου εκδηλώνεται πυρκαγιά, καθώς και οι τρέχουσες μετεωρολογικές συνθήκες. Το λογισμικό, λαμβάνοντας υπόψη το χάρτη καύσιμης ύλης της περιοχής, προσομοιώνει την εξέλιξη πυρκαγιάς χρησιμοποιώντας κατάλληλα μαθηματικά μοντέλα, με παραμέτρους τα στοιχεία του ανέμου, τη θερμοκρασία-υγρασία, και το χρονικό βήμα της προσομοίωσης. Για την πρόβλεψη της εξέλιξης σε περίπτωση λειτουργίας σε πραγματικό συμβάν, λαμβάνεται επιπλέον υπόψη η κατάσταση του δικτύου αισθητήρων. Η εξέλιξη απεικονίζεται σε μορφή χάρτη που μπορεί να αποθηκευτεί και να χρησιμοποιηθεί στη διαχείριση σεναρίων. Εκτίμηση κινδύνου κατά την εκκένωση περιοχής Ένα σημαντικό στοιχείο για την προετοιμασία της προστασίας του πληθυσμού για την αντιμετώπιση δασικών πυρκαγιών είναι η αποτίμηση του ρίσκου κατά την ανεξέλεγκτη εκκένωση περιοχών. Χρησιμοποιώντας τα δεδομένα του πληθυσμού και του οδικού δικτύου της περιοχής, το λογισμικό υπολογίζει το φορτίο που θα υποστεί κάθε δρόμος κατά τη δημιουργία πανικού. Η δυνατότητα διαχείρισης σεναρίων του λογισμικού 77

79 επιτρέπει στο χρήστη να εκτιμήσει τις επιπτώσεις διάνοιξης νέων δασικών ή αστικών δρόμων, καθώς και τη δέσμευση οδών από τις Αρχές. Χωροθέτηση στόλου οχημάτων και πολιτικής προστασίας Στις περιαστικές περιοχές όπου υπάρχουν κατοικίες και δρόμοι μέσα σε πυκνή βλάστηση είναι χρήσιμη η τοποθέτηση των προσωρινών κινητών σταθμών πυρόσβεσης ή άλλων μέσων όπως ασθενοφόρα, με κριτήριο τη μέγιστη δυνατή κάλυψη στο ελάχιστο χρονικό διάστημα. Αυτό σημαίνει ότι ένα όχημα να πρέπει να μπορεί να φτάσει στον ελάχιστο χρόνο σε οποιοδήποτε σημείο του χώρου που καλύπτεται είτε για την καταστολή πυρκαγιάς, είτε για άλλο σκοπό προστασίας του πληθυσμού. Το λογισμικό υπολογίζει το πλήθος και την τοποθέτηση των κινητών σταθμών με κριτήριο την βελτιστοποίηση της πρόσβασης σε οποιοδήποτε σημείο. Ο χρήστης καθορίζει τη μέγιστη απόσταση που θέλει να διανύει κάθε όχημα, και το σύστημα υπολογίζει το πλήθος και τη θέση των σημείων στάθμευσης των οχημάτων έτσι ώστε να επιτευχθεί η επιθυμητή κάλυψη. Η λειτουργία διαχείρισης σεναρίων του λογισμικού επιτρέπει στο χρήστη να δοκιμάσει την επίπτωση ανοίγματος ενός νέου δρόμου ή την κατάργηση κάποιου άλλου και να αποθηκεύσει τα αποτελέσματα της εκτέλεσης. Δρομολόγηση στόλου οχημάτων και πολιτικής προστασίας Με παραμέτρους τις θέσεις των μόνιμων σταθμών οχημάτων πυρόσβεσης, ασθενοφόρων κλπ., καθώς και τα σημεία του μετώπου της πυρκαγιάς ή άλλα σημεία ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για την προστασία του πληθυσμού, το λογισμικό επιλύει το πρόβλημα της δρομολόγησης των οχημάτων στα σημεία αυτά. Οι διαθέσιμοι δρόμοι είναι διαφορετικοί για κάθε σενάριο εξέλιξης πυρκαγιάς. Η εφαρμογή δίνει τη δυνατότητα στο χρήστη να δοκιμάσει εναλλακτικές τοποθετήσεις μόνιμων και προσωρινών σταθμών πυρόσβεσης και να μελετήσει πώς μεταβάλλεται η όδευση των οχημάτων σε επιλεγμένα σημεία υποθετικών μετώπων πυρκαγιάς ή και ιδιαιτέρου ενδιαφέροντος, όπως σχολεία, νοσοκομεία κ.ά.. Όπως και στις άλλες λειτουργίες, το λογισμικό μπορεί να αποθηκεύσει σε σενάρια τις εικόνες και τα αποτελέσματα που αντιστοιχούν στις διάφορες εκτελέσεις της λειτουργίας αυτής. Διαχείριση αποτελεσμάτων Τα αποτελέσματα της εκτέλεσης των υπηρεσιών του λογισμικού που περιεγράφηκαν μπορούν να αξιοποιηθούν σε συνδυασμό με καταγεγραμμένη γνώση για την αντιμετώπιση καταστάσεων που προκύπτουν σε δασικές πυρκαγιές, για την εκπόνηση σχεδίων, καθώς και την εκπαίδευση και την υποστήριξη αποφάσεων αρμόδιων φορέων. Το λογισμικό του συστήματος FIREMENTOR παρέχει τη δυνατότητα αυτή υποστηρίζοντας τη διαχείριση συνθηκών - δράσεων και τη δόμησή τους σε σενάρια. Οι συνθήκες αντιστοιχίζονται σε δράσεις με διαφορετικούς βαθμούς εμπιστοσύνης. Το σύστημα υποστηρίζει τον ορισμό σεναρίων και παράγει αναφορές από αυτά σε μορφή HTML. Κάθε σενάριο είναι μια υποθετική κατάσταση στην οποία ισχύουν συγκεκριμένες συνθήκες εκδήλωσης δασικής πυρκαγιάς με βάση τις οποίες εκτελούνται μία ή περισσότερες από τις λειτουργίες του λογισμικού, μαζί με τα αποτελέσματά της εκτέλεσής τους (Μαρκάτος κ.α., 2008). 78

80 Εικόνα 12: Περιγραφή του συστήματος FIREMENTOR (Πηγή: Μαρκάτος κ.α.,2008) Αξιοποίηση του συστήματος FIREMENTOR Οι υπηρεσίες που παρέχει το σύστημα εξαρτώνται από την πληρότητα και την ακρίβεια των ψηφιακών δεδομένων της περιοχής την οποία εποπτεύει. Τα δεδομένα αυτά μπορούν να συγκεντρωθούν από διάφορες πηγές, η δε δυνατότητα χρήσης κάθε συγκεκριμένης λειτουργίας του λογισμικού καθώς και η ποιότητα των αποτελεσμάτων καθορίζεται από την ποιότητα των ψηφιακών δεδομένων. Καθώς είναι γνωστό το μεγάλο πλήθος εναλλακτικών τρόπων παράστασης χωρικών ψηφιακών δεδομένων, έχει γίνει πρόβλεψη ώστε τα δεδομένα που απαιτούνται να λαμβάνονται σε μορφή XML ώστε να είναι δυνατή η χρήση του συστήματος σε οποιοδήποτε σημείο. Για τις ανάγκες επίδειξης του συστήματος, συλλέχθηκαν και διαμορφώθηκαν δεδομένα για τη δασική περιοχή της Κοινότητας Νέας Πεντέλης Αττικής. Το FIREMENTOR μπορεί να αξιοποιηθεί σε πλήρη έκδοση ή σε περιορισμένες εκδόσεις, τόσο για επιχειρησιακούς, όσο και για μη-επιχειρησιακούς σκοπούς. Δυνατοί χρήστες του είναι Φορείς Προστασίας του Περιβάλλοντος, Αρχές Διαχείρισης Δασών, Τοπικές Αρχές, Ομάδες Πολιτικής Προστασίας, Σώματα Πυρόσβεσης, Παρατηρητήρια Πυρκαγιών, ΜΚΟ, Σώματα Εθελοντών, κ.ά Σύστημα FFRMIS Εισαγωγή Το γεωπληροφορικό σύστημα βασίζεται σε τεχνολογίες Συστημάτων Γεωγραφικών Πληροφοριών (GIS), χρησιμοποιεί χωρικά δεδομένα σε συνδυασμό με ευφυείς τεχνικές και αλγορίθμους και παρέχει στους χρήστες του ένα σύνολο πληροφοριών το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση του κινδύνου δασικών πυρκαγιών και για τον 79

81 καλύτερο συντονισμό των πυροσβεστικών οχημάτων, τόσο πριν όσο και μετά το ξέσπασμα μιας δασικής πυρκαγιάς (Κανελόπουλος, 2008). Το σύστημα δύναται να παρέχει: Εποπτεία του στόλου των πυροσβεστικών οχημάτων σε πραγματικό χρόνο, μεταδίδοντας πληροφορίες GPS χρησιμοποιώντας ασύρματα δίκτυα. Λήψη μετερεωλογικών δεδομένων (θερμοκρασίας, σχετικής υγρασίας, ταχύτητας και κατεύθυνσης ανέμου), σε πραγματικό χρόνο, από σταθερούς (Αυτόματους Μετεωρολογικούς Σταθμούς - ΑΜΣ) και κινητούς μετεωρολογικούς σταθμούς (προσαρμοσμένους σε πτυσσόμενους ιστούς επάνω στα πυροσβεστικά οχήματα). Υποστήριξη του συντονιστή της δασοπυρόσβεσης με εργαλεία που επιτρέπουν: Την προσεγγιστική γνώση των καιρικών συνθηκών σε όποιο σημείο του νησιού ξεσπάσει πυρκαγιά, ώστε να μπορεί να εκτιμήσει πόσο επικίνδυνη είναι και να κινητοποιήσει τον κατάλληλο αριθμό οχημάτων. Την ανάπτυξη του στόλου με βέλτιστο τρόπο, σύμφωνα με διάφορους παράγοντες, όπως η πρόοδος της πυρκαγιάς, η προσβασιμότητα της περιοχής, η γεωφυσική της διαμόρφωση, τα εύφλεκτα υλικά της, η διαθεσιμότητα πηγών υδροληψίας στην περιοχή, οι εθελοντές, και άλλα δημόσια ή ιδιωτικά μέσα πυρόσβεσης που είναι διαθέσιμα κοντά στην περιοχή της φωτιάς. Την έγκαιρη και ακριβή εκτίμηση της εξάπλωσης της πυρκαγιάς, λαμβάνοντας δεδομένα σε πραγματικό χρόνο από τα συμμετέχοντα πυροσβεστικά οχήματα, καθώς και πληροφορίες σχετικά με το έδαφος της περιοχής και τα εύφλεκτα υλικά. Την κατάστρωση ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης των πυροσβεστικών οχημάτων και μετάδοσή του σε πραγματικό χρόνο σε όλες τις συμμετέχουσες δυνάμεις, καθώς και σε άλλες αρχές ή υπηρεσίες. Τη μετάδοση πληροφοριών για την κατάσταση της πυρκαγιάς, από την περιοχή μπροστά στον συντονιστή (όσο είναι παρών στην περιοχή). Υποστήριξη του στόλου των πυροσβεστικών οχημάτων, τα οποία, μέσω του συστήματος, είναι σε θέση να γνωρίζουν πληροφορίες για την ακριβή θέση και τα όρια της φωτιάς, την τοπογραφία της περιοχής, το διαθέσιμο οδικό δίκτυο και τη βέλτιστη προσβασιμότητα, τις θέσεις των άλλων οχημάτων και τα πλησιέστερα σημεία ανεφοδιασμού με νερό. Εκτίμηση κινδύνου εκδήλωσης νέας πυρκαγιάς, οπουδήποτε στο νησί, σε πραγματικό χρόνο, χρησιμοποιώντας μετρήσεις που λαμβάνονται τόσο από σταθερούς μετεωρολογικούς σταθμούς όσο και από τους κινητούς μετεωρολογικούς σταθμούς των οχημάτων. Με την κατάλληλη κατανομή των πυροσβεστικών οχημάτων στο νησί, η προσέγγιση των καιρικών συνθηκών και, επομένως, του κινδύνου για ξέσπασμα νέας πυρκαγιάς, είναι αρκετά καλή σε οποιοδήποτε σημείο του νησιού. Συνεχή ενημέρωση των δεδομένων του συστήματος, τόσο αυτών που αναφέρονται σε γεωγραφικά στοιχεία όσο και αυτών που αναφέρονται σε στοιχεία της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας. Η Πυροσβεστική Υπηρεσία μπορεί εύκολα να ενημερώσει το χάρτη του νησιού με νέους δρόμους, νέα σημεία 80

82 υδροληψίας, νέα ξενοδοχεία ή εγκαταστάσεις με υψηλό κίνδυνο ανάφλεξης. Το σύστημα επιτρέπει την ενημέρωση του στόλου και του προσωπικού της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας, καθώς και όλων των μέσων και των δυνάμεων που συμμετέχουν στη δασοπυρόσβεση (π.χ. ΕΚΑΒ, δημόσιες υπηρεσίες, μονάδες πυρασφαλείας, κλπ.). Ακριβή καταγραφή και αρχειοθέτηση των ορίων της κατεστραμμένης περιοχής μετά από την πυρκαγιά Η αρχιτεκτονική του συστήματος Η αρχική ιδέα για ένα Σύστημα Διαχείρισης Δασικών Πυρκαγιών περιεγράφηκε από τον Τομέα Εφαρμογών και Υπηρεσιών του Ακαδημαϊκού Ερευνητικού Ινστιτούτου Τεχνολογίας Υπολογιστών (Ε.Α.ΙΤΥ). Στην συνέχεια, το Ε.Α.ΙΤΥ συμμετείχε σε όλες τις φάσεις του έργου ως επιστημονικός - Τεχνικός Σύμβουλος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (σχεδιασμό έργου, σύνταξη λειτουργικών προδιαγραφών του συστήματος, σύνταξη προκήρυξης διεθνούς διαγωνισμού, αξιολόγηση προσφορών, δοκιμές παραλαβής και αποδοχή συστήματος). Σημειώνεται ότι στην φάση της σύνταξης των λειτουργικών προδιαγραφών συμμετείχαν και στελέχη της Τοπικής Διοίκησης Πυροσβεστικών Υπηρεσιών (ΤΔΠΥ) των Ιονίων Νήσων. Το έργο χρηματοδοτήθηκε στα πλαίσια του έργου ΚΑΙΝΟΤΟΜΕΣ ΔΡΑΣΕΙΣ ΕΤΠΑ (Πρόταση 148). Η υλοποίηση και η εγκατάσταση του τηλεπικοινωνιακού/ τηλεματικού εξοπλισμού σε σταθερούς και κινητούς σταθμούς, του δικτύου καθώς και του λογισμικού της εφαρμογής έγιναν από τους αναδόχους Έμφασις Τηλεματική και Talent Α.Ε. Πληροφορικής (Κανελόπουλος, 2008). Η δομή του συστήματος FFRMIS φαίνεται αναλυτικά στην εικόνα 13. Εικόνα 13: Αρχιτεκτονική του συστήματος FFRMIS (Πηγή: Κανελόπουλος, 2008). 81

83 Τηλεπικοινωνιακός / Τηλεματικός εξοπλισμός - Δίκτυο Ένας ειδικός τύπος υπολογιστικού (Υ) εξοπλισμού (rugged tablet-pc) και τηλεπικοινωνιακού / τηλεματικού και δικτυακού (Δ) εξοπλισμού (e-track GPRS, Wi-Fi), που επιτρέπει στους χρήστες του να χρησιμοποιήσει τις διαθέσιμες πληροφορίες που παρέχονται από το σύστημα διαχείρισης της δασικής πυρκαγιάς (όπως θέσεις οχημάτων, εστίες της πυρκαγιάς, πρόγνωση εξάπλωσης της πυρκαγιάς) έχει εγκατασταθεί σε 20 πυροσβεστικά οχήματα διαφόρων τύπων. Όλες οι αναφερθείσες πληροφορίες εμφανίζονται σε ένα δισδιάστατο (2D) ή τρισδιάστατο (3D) χάρτη της Κέρκυρας. Επιπλέον, 10 από τα πυροσβεστικά οχήματα έχουν ενσωματωμένο και Μετεωρολογικό εξοπλισμό επάνω σε ένα ειδικό πτυσσόμενο ιστό. Αυτός ο ειδικός μετεωρολογικός εξοπλισμός αποτελείται από αισθητήρες ταχύτητας και κατεύθυνσης ανέμου και θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας, οι οποίοι παρέχουν σημαντικά δεδομένα για την πρόγνωση και τη φωτιά στο σύστημα διαχείρισης. Τα οχήματα είναι επίσης εξοπλισμένα με ένα σύστημα δορυφορικής παρακολούθησης (GPS) το οποίο επιτρέπει σ αυτά και στο ΣΔΚΔΠ να γνωρίζουν την ακριβή τους θέση.. Εξειδικευμένοι αυτόματοι μετεωρολογικοί σταθμοί έχουν εγκατασταθεί σε 6 σημεία στην Κέρκυρα. Οι σταθμοί αυτοί συλλέγουν μετεωρολογικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο (ταχύτητα και κατεύθυνση ανέμου, θερμοκρασία και σχετική υγρασία), τα οποία αποστέλλουν, μέσου ασύρματης τηλεπικοινωνίας, στο κεντρικό σύστημα, χρησιμοποιώντας την Υπηρεσία Κινητών Δεδομένων (General Packet Radio Service - GPRS). Οι μετεωρολογικοί σταθμοί έχουν αυτονομία ηλεκτρικής τροφοδοσίας, καθώς χρησιμοποιούν ηλιακές κυψέλες και μπαταρίες. Ο πυρήνας του τηλεπικοινωνιακού/τηλεματικού εξοπλισμού κάθε πυροσβεστικού οχήματος και αυτόματου μετεωρολογικού σταθμού είναι η τηλεπικοινωνιακή πλατφόρμα e-track, η οποία αναπτύχθηκε εξ ολοκλήρου από την Έμφασις Τηλεματική (Κανελλόπουλος, 2008). Η πλατφόρμα συστήματος e-track είναι ένα μοναδικό σύστημα παρακολούθησης, το οποίο ανταποκρίνεται στις ανάγκες παρακολούθησης και επιτήρησης που εμφανίζονται στη βιομηχανία πολλών και διαφορετικών αγορών. Το σύστημα συνδυάζει αισθητήρες, υλικό, σταθερό λογισμικό σε ROM και λογισμικό υπολογιστών, και αποτελείται από τα εξής στοιχεία: Τη Μονάδα Οχήματος, μια ηλεκτρονική συσκευή που καταγράφει συνεχώς τη θέση του πυροσβεστικού οχήματος και άλλα δεδομένα. Ένα δορυφορικό σύστημα παρακολούθησης GPS (Global Positioning System) προσδιορίζει τη θέση κάθε οχήματος, όσο βρίσκεται στο δρόμο. Τηλεπικοινωνίες που χρησιμοποιούν το δίκτυο GPRS, μέσω των οποίων επιτυγχάνεται σε πραγματικό χρόνο η ενημέρωση των οχημάτων της πυροσβεστικής υπηρεσίας και των αντιστοίχων θέσεων τους. Τον Κεντρικό Σταθμό, ο οποίος αποτελεί το διοικητικό κέντρο του στόλου. Όλες οι απαραίτητες πληροφορίες λαμβάνονται στον Κεντρικό Σταθμό είτε μέσω απ ευθείας επικοινωνίας με τα οχήματα είτε μέσω του Διαδικτύου, με σύνδεση μέσω τού e-track Server. Το Σύστημα διαχείρισης της δασικής πυρκαγιάς χρησιμοποιεί για τη λειτουργία του κυρίως ασύρματη τηλεπικοινωνία (Υπηρεσία Κινητών Δεδομένων - GPRS), καθώς και Ασύρματο Τοπικό Δίκτυο - WLAN (Wireless Fidelity - WiFi) για τη 82

84 διασύνδεση των επιχειρηματικών μονάδων του (Κεντρικός Σταθμός, Πυροσβεστικά Οχήματα και Αυτόματοι Μετεωρολογικοί Σταθμοί). Οι συνύπαρξη των δύο τεχνολογιών εξασφαλίζει την καλύτερη δυνατή ικανότητα διασύνδεσης των τοπικών μονάδων, προσφέροντας στο σύστημα τη μεγαλύτερη δυνατή επιχειρηματική ευκινησία και αποτελεσματικότητα (Κανελόπουλος, 2008) Λογισμικό Εφαρμογής Το λογισμικό εφαρμογής του συστήματος βασίζεται στην πλατφόρμα Talent Cruiser για την ανάπτυξη γεωπληροφορικών εφαρμογών για τη διανομή καινοτομικών διαδικτυακών εφαρμογών χρησιμοποιώντας χάρτες, παρέχοντας μηχανισμούς για το streaming γεωγραφικών δεδομένων και τη διαχείριση γεωκωδικοποιημένου περιεχομένου. Οι εφαρμογές χρησιμοποιούνται μέσα από εφαρμογές-πελάτες του Cruiser, οι οποίες έχουν πρόσβαση, μέσω ασυρμάτου δικτύου GPRS, στον κεντρικό εξυπηρετητή, ο οποίος φιλοξενεί τον εξυπηρετητή του Cruiser και την Κεντρική Βάση Δεδομένων του συστήματος. Οι χρήστες μπορούν να είναι κατανεμημένοι είτε σε σταθμούς εργασίας είτε σε tablet-pc. Οι εφαρμογές παρέχουν εργαλεία και διευκολύνσεις για: Πλοήγηση, απεικόνιση και αναζήτηση πληροφοριών: άμεσο περιδιάβασμα του χάρτη και τρισδιάστατη πλοήγηση σε οποιοδήποτε σημείο του νησιού, με τη δυνατότητα για εστίαση σε σημεία ενδιαφέροντος, αναζήτηση και εντοπισμό αντικειμένων, μέτρηση αποστάσεων, διενέργεια αναζητήσεων βάσει κριτηρίων (τόσο για γεωμετρικά όσο και για γεωγραφικά χαρακτηριστικά). Διαχείριση πυρκαγιών: ορισμός ξεσπάσματος πυρκαγιά; (όρια και χαρακτηριστικά μετώπου πυρκαγιάς), εποπτεία της πρόγνωσης της προόδου της, καθώς υπολογίζεται από το σύστημα, βάσει μετεωρολογικών δεδομένων, αποθήκευση όλης της πορείας της προόδου του έργου της δασοπυρόσβεσης για κατοπινή ανάκληση, απεικόνιση και μελέτη. Διαχείριση στόλου οχημάτων: απεικόνιση της κίνησης των οχημάτων του στόλου, σε πραγματικό χρόνο, στους χάρτες ή στα τρισδιάστατα τοπία, μαζί με περιγραφικές πληροφορίες (δεδομένα οχημάτων, ενδείξεις αισθητήρων οχημάτων, κλπ.), γραφική απεικόνιση των επομένων θέσεων των οχημάτων που έχουν ανατεθεί. Ενημέρωση των γεωγραφικών πληροφοριών υποβάθρου: online ή offline διαμόρφωση των γεωγραφικών χαρακτηριστικών των χαρτών, δημιουργία νέων γεωγραφικών χαρακτηριστικών (σημεία, γραμμές, πολύγωνα), εισαγωγή δεδομένων GPS Σύστημα ανίχνευσης πυρκαγιών Πανεπιστημίου Αιγαίου (AEGIS) Εισαγωγή Με την διάδοση της τεχνολογίας γενικότερα, αλλά και την ανάπτυξη των ηλεκτρονικών υπολογιστών και ειδικότερα των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS), οι 83

85 εμπλεκόμενοι φορείς αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών άρχισαν σε παγκόσμιο επίπεδο να αξιοποιούν μοντέλα της επιστήμης των πυρκαγιών βασισμένα στις νέες τεχνολογίες με σκοπό τη δημιουργία ολοκληρωμένων συστημάτων στήριξης και λήψης αποφάσεων. Εφαρμογές όπως το Canadian Wildland Fire Information System, το USA Wildland Fire Decision Support System (WFDSS) και το European Forest Fire Information System (EFFIS), ενσωματώνουν και προσφέρουν πληροφορίες όπως χάρτες κινδύνου έναρξης και πρόβλεψης συμπεριφοράς δασικών πυρκαγιών, δορυφορικές εικόνες των καμένων εκτάσεων, μετεωρολογικούς χάρτες, δεδομένα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών κ.α. (McInerney 2013, Pence & Zimmerman 2011). Τα συστήματα αυτά μπορούν να συνεισφέρουν στην αποτελεσματική οργάνωση στα πλαίσια της προστασίας του περιβάλλοντος, μέσω του έγκαιρου εντοπισμού νέων εστιών πυρκαγιάς και την εκτίμηση του κινδύνου εξάπλωσης τους, τις συστηματικές παρατηρήσεις των βιοφυσικών και κοινωνικοοικονομικών παραμέτρων καθώς και τη στήριξη των αποφάσεων. Στην Ελλάδα, οι πυρκαγιές αποτελούν τον πλέον καταστροφικό φυσικό κίνδυνο, μαζί με τις πλημμύρες και τους σεισμούς. Το ισχύον επιχειρησιακό σύστημα δεν περιλαμβάνει κάποιο εξειδικευμένο λογισμικό που να ενσωματώνει λειτουργίες που μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Δεν υπάρχει η δυνατότητα εκτέλεσης προσομοιώσεων συμπεριφοράς πυρκαγιών από τις πυροσβεστικές υπηρεσίες, ούτε ακόμα και σε τοπικό επίπεδο το οποίο θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσω εκτέλεσης γνωστών λογισμικών προσομοιώσεων, ανεπτυγμένων κυρίως στη Β. Αμερική και στην Ευρώπη. Επίσης οι ανάγκες των τελικών χρηστών απαιτούν συστήματα που μπορούν να υποστηρίξουν παράλληλες προσομοιώσεις διάδοσης πυρκαγιών χωρίς να απαιτείται εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία στην εφαρμογή των μοντέλων διάδοσης πυρκαγιάς και στη διαχείριση των υπολογιστικών πόρων. Επιπλέον, η χρήση αυτών των συστημάτων απαιτεί μεγάλη υπολογιστική δύναμη την οποία δεν διαθέτουν οι τοπικές υπηρεσίες αντιμετώπισης των πυρκαγιών (Καλαμποκίδης κ.α., 2014). Από την άλλη, ένα σύγχρονο σύστημα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών δεν μπορεί να στηρίζεται για τον υπολογισμό του κινδύνου και της συμπεριφοράς της πυρκαγιάς σε συστήματα και μεθοδολογίες που έχουν αναπτυχθεί για άλλες χώρες επειδή δεν λαμβάνουν υπόψη τις τοπικές ιδιαιτερότητες του κλίματος, της βλάστησης, της τοπογραφίας και της κοινωνικοοικονομικής της ανάπτυξης στην Ελλάδα. Σε αυτό το πλαίσιο, το σύστημα AEGIS αποτελεί ένα σύγχρονο τεχνολογικά, χαμηλού κόστους και εύκολης λειτουργικότητας σύστημα διαχείρισης πληροφοριών δασικών πυρκαγιών, ανεξάρτητο από εμπορικά λογισμικά για τους τελικούς χρήστες. Οι κύριες εκροές του AEGIS θα είναι ένα σύστημα ποσοτικής εκτίμησης του κινδύνου έναρξης και διάδοσης δασικών πυρκαγιών και ενός συστήματος μοντελοποίησης της συμπεριφοράς πυρκαγιών, με την καίρια συνεργασία μιας από τις κορυφαίες επιστημονικές ομάδες παγκοσμίως στον τομέα των εξειδικευμένων λογισμικών πυρκαγιών από το USDA Missoula Fire Sciences Laboratory, Montana, Η.Π.Α. Ο αλγόριθμος εκτίμησης του κινδύνου βασίζεται σε προηγούμενη έρευνα ενσωματώνοντας τροποποιήσεις και επικαιροποιήσεις (Vasilakos, 2007, 2009). Βασίζεται σε μεθόδους Τεχνητής Νοημοσύνης και συγκεκριμένα αξιολογήθηκαν τρεις διαφορετικές δομές Τεχνητών Νευρωνικών Δικτύων (ΤΝΔ). Για τον υπολογισμό του κινδύνου έναρξης δασικών πυρκαγιών χρησιμοποιείται το πρόσφατο ιστορικό των 84

86 πυρκαγιών (>2004) για κάθε περιοχή μελέτης, μέσω του οποίου έγινε προσπάθεια να αναγνωριστούν τα χωρικά πρότυπα των πυρκαγιών βασιζόμενα σε μια σειρά χωρικών και μη παραμέτρων. Πανελλήνιο Συνέδριο «Η χρήση των νέων τεχνολογιών στην πρόληψη και τη διαχείριση φυσικών καταστροφών - Ο ρόλος της Πολιτικής Προστασίας» 3 Η μοντελοποίηση της προσομοίωσης της διάδοσης πυρκαγιάς μέσω του AEGIS βασίζεται στον αλγόριθμο του Ελάχιστου Χρόνου Διάδοσης - Minimum Travel Time (MTT) (Finney 2002). Ο αλγόριθμός ΜΤΤ εφαρμόζεται επιχειρησιακά στις Η.Π.Α. (Andrews 2009) ενσωματωμένος μέσα στο Σύστημα Λήψεων Αποφάσεων Δασικών Πυρκαγιών (WFDRS) και μπορεί να είναι ιδανικός για τις πυρκαγιές σε Μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα όπου παρατηρούνται συχνά πυρκαγιές μικρής διάρκειας. Οι υπολογισμοί του ΜΤΤ εφαρμόζονται μέσω ενός Web-GIS συστήματος όπου πολλοί χρήστες παράλληλα μπορούν να πραγματοποιήσουν προσομοιώσεις εισάγοντας έναν ελάχιστο αριθμό δεδομένων όπως είναι η διάρκεια της πυρκαγιάς, το σημείο έναρξης και οι μετεωρολογικές συνθήκες. Εκτός από τις οριζόμενες από τον χρήστη μετεωρολογικές συνθήκες, το σύστημα AEGIS έχει τη δυνατότητα να κάνει χρήση είτε των πραγματικών μετεωρολογικών συνθηκών που παρέχονται από ένα δίκτυο μετεωρολογικών σταθμών εγκατεστημένο στις περιοχές μελέτης ή δεδομένων πρόγνωσης που παρέχονται από σύστημα πρόγνωσης μετεωρολογικών συνθηκών για τις επόμενες 120 ώρες. Τέλος, ο αλγόριθμος ΜΤΤ χρησιμοποιείται στους υπολογισμούς των πιθανοτήτων καύσης μιας περιοχής από χιλιάδες πιθανά περιστατικά πυρκαγιών. Οι υπολογισμοί πραγματοποιούνται όταν κατά τη διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου μεταβάλλονται μεσοπρόθεσμα οι μετεωρολογικές συνθήκες ή/και το χωρικό πρότυπο των σημείων έναρξης πυρκαγιών Περιοχές μελέτης Το σύστημα AEGIS αναπτύσσεται σε επτά (7) περιοχές μελέτης υψηλού κινδύνου, μεγάλης αξίας και έντονης χρήσης του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος της χώρας μας, που περιλαμβάνουν τα νησιά της Ρόδου και της Λέσβου, τη Χαλκιδική, τη Δυτική Αττική και τους νομούς Χανίων, Μεσσηνίας και Καστοριάς. Κάθε περιοχή χαρακτηρίζεται από συνδυασμό κοινωνικοοικονομικών και περιβαλλοντικών συνθηκών οι οποίες καλύπτουν το σύνολο του Ελλαδικού χώρου, συνεπώς μια επέκταση του συστήματος και στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδος είναι εφικτή μετά από σχετικές τροποποιήσεις (Εικόνα14). Η Λέσβος καλύπτεται κυρίως από δάση πεύκης και ελαιώνες, εκτός από τη δυτική περιοχή που καλύπτεται από χορτολίβαδα. Παρόμοια σύσταση έχει και η Χαλκιδική, αν και παρουσιάζονται αρκετές περιοχές αμπελώνων και άλλων αγροτικών εκτάσεων ενώ οι παραλιακές κυρίως περιοχές έχουν μεγαλύτερη ανοικοδόμηση και παρατηρείται μεγαλύτερη πίεση για αλλαγή χρήσεων γης. Μεγάλη πίεση δέχονται και οι περιοχές της Δυτικής Αττικής λόγω γειτνίασης με την μητροπολιτική περιοχή των Αθηνών ενώ ο τουρισμός στις περιοχές των Χανίων και της Ρόδου αυξάνουν την ανθρωπογενή πίεση και την τρωτότητα αυτών των περιοχών. Τέλος, λιγότερες πυρκαγιές αλλά μεγάλης έντασης και έκτασης μπορούν να παρουσιάζονται στη Μεσσηνία και στην ορεινή περιοχή της Καστοριάς. 85

87 Εικόνα 14: Περιοχές μελέτης του συστήματος AEGIS (Καλαμποκίδης, 2014) Βάσεις Γεωγραφικών Δεδομένων Ένας από τους πρωτεύοντες στόχους του έργου AEGIS ήταν η συλλογή δεδομένων ώστε να δημιουργηθεί μιας πλήρης Βάσης Γεωγραφικών Δεδομένων (ΒΓΔ) για κάθε περιοχή μελέτης. Την τελευταία δεκαετία στην Ελλάδα έχουν υλοποιηθεί ερευνητικά ή/και επιχειρησιακά προγράμματα μέσω των οποίων έχει δημιουργηθεί, συγκεντρωθεί και αναλυθεί πλήθος δεδομένων και πληροφοριών. Πρώτη πηγή δεδομένων ήταν οι φορείς, δημόσιοι και ιδιωτικοί, στους οποίους διερευνήθηκε η διαθεσιμότητα των δεδομένων. Τα χωρικά δεδομένα που αναζητήθηκαν περιλαμβάνουν οδικά δίκτυα, τύπους βλάστησης, μοντέλα καύσιμης ύλης, θέσεις υδροληψίας, τοπογραφία, θέσεις δυνάμεων δασοπυρόσβεσης, κοινωνικές υποδομές, αστικές περιοχές, δεδομένα από δασικές διαχειριστικές μελέτες κ.α. Η οργάνωση των δεδομένων έγινε σε 11 ευρείες κατηγορίες, βάσει των οποίων ταξινομήθηκαν εντός των τελικών ΒΓΔ: γεωφυσικά δεδομένα, χρήσεις γης, ιστορικό πυρκαγιών, διοικητική διαίρεση, περιοχές υψηλού κινδύνου, δίκτυα και υποδομές, σημεία υδροληψίας, περιοχές υψηλής προστασίας, ονομασίες περιοχών, αντιπυρικές υποδομές, και ψηφιδωτά δεδομένα και χάρτες. Μετά την παραλαβή των δεδομένων ακολούθησε η αξιολόγησή τους. Όσα δεδομένα δημιουργήθηκαν σύμφωνα με την Οδηγία 2007/2/ΕΚ (INSPIRE) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, θεωρήθηκε ότι πληρούν τις 86

88 προϋποθέσεις και χρειάστηκε η ελάχιστη δυνατή επεξεργασία. Δεδομένα τα οποία δεν πληρούσαν τις κατάλληλες προϋποθέσεις είτε διορθώθηκαν είτε δημιουργήθηκαν εκ νέου. Για τη δημιουργία των νέων δεδομένων καθορίστηκαν οι προδιαγραφές τους, περιλαμβάνοντας τόσο τον τύπο (πολυγωνικά, γραμμικά, σημειακά, ονομασίες και ψηφιδωτά), όσο και το υπόβαθρο ψηφιοποίησής τους (π.χ. ορθοεικόνες, τοπογραφικοί χάρτες, διαδικτυακά υπόβαθρα κ.α.), το προβολικό σύστημα και την κλίμακα ψηφιοποίησης. Το προβολικό σύστημα που χρησιμοποιήθηκε είναι το Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ87). Η μικρότερη αποδεκτή κλίμακα στην οποία διενεργήθηκαν ψηφιοποιήσεις νέων δεδομένων σε διαδικτυακά υπόβαθρα και ορθοεικόνες υψηλής χωρικής ανάλυσης (<1 m) είναι 1:3.000 (π.χ. οδικό δίκτυο), ενώ η μεγαλύτερη επιθυμητή κλίμακα είναι 1:1.000 (π.χ. ακτογραμμή). Δημιουργήθηκαν και συμπληρώθηκαν περιγραφικές πληροφορίες που συνοδεύουν τα χωρικά δεδομένα. Ακολούθησε η μετεπεξεργασία των περιγραφικών πληροφοριών βάσει συγκεκριμένων προδιαγραφών για τον ίδιο τύπο δεδομένων στις ΒΓΔ των διαφορετικών περιοχών μελέτης, με χρήση λογισμικών GIS. Σε αυτό το στάδιο ομογενοποιήθηκαν οι περιγραφικές πληροφορίες. Για παράδειγμα, η κατηγοριοποίηση του οδικού δικτύου ακολουθεί την ίδια κωδικοποίηση για όλες τις περιοχές μελέτης, ενώ παράλληλα αποδίδει ορθά όλους τους τύπους δρόμων που μπορούν να βρεθούν. Σε κάθε νέο δεδομένο που δημιουργήθηκε, αλλά και σε όσα έλειπε η πληροφορία, προστέθηκαν μεταδεδομένα βασισμένα στην οδηγία INSPIRE τα οποία δίνουν βασικές πληροφορίες σχετικά με την πηγή προέλευσής τους καθώς και για τον τύπο, τρόπο δημιουργίας, χρονικό επεξεργασίας, υπεύθυνο δημιουργίας κ.α. Η ύπαρξη μεταδεδομένων θα επιτρέψει τη χρήση και διαχείρισή τους από τους φορείς από τους οποίους προήλθαν τα πρωταρχικά δεδομένα και πληροφορίες και από τους τελικούς χρήστες του AEGIS, στους οποίους θα παραχωρηθούν μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος. Τέλος, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία δημιουργίας αναλυτικών χαρτών βλάστησης και εδαφοκάλυψης που βασίζεται κυρίως σε πρόσφατες δορυφορικές εικόνες του πολυφασματικού δορυφόρου RapidEye χωρικής διακριτικής ικανότητας 5 m, πέντε φασματικών καναλιών με εύρος nm (μπλε, πράσινο, ερυθρό, ερυθρό άκρο και εγγύς υπέρυθρο), αλλά και σε μια σειρά επικουρικών δεδομένων όπως το σύστημα ταξινόμησης βλάστησης CORINE 2000 και χάρτες διαχειριστικών μελετών. Με συνδυασμό διαδικασιών πολυφασματικής επιβλεπόμενης ταξινόμησης και φωτοερμηνείας δημιουργούνται χάρτες εδαφοκάλυψης μεγάλης χωρικής ανάλυσης και ακρίβειας. Για την υποστήριξη της παραπάνω διαδικασίας πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες πεδίου σε όλες τις περιοχές μελέτης ώστε να αναγνωριστούν οι διαφορετικοί τύποι εδαφοκάλυψης. Από αυτά τα δεδομένα εξάγονται τα δεδομένα εκπαίδευσης της επιβλεπόμενης ταξινόμησης των δορυφορικών εικόνων και αξιοποιούνται στον έλεγχο της ακρίβειας των αποτελεσμάτων. Η δημιουργία των χαρτών εδαφοκάλυψης αναμένεται να ολοκληρωθεί μέχρι το τέλος του Μοντελοποίηση κινδύνου Πυρκαγιών Σκοπός του AEGIS ήταν η ανάπτυξη μιας μεθοδολογίας εκτίμησης κινδύνου δασικών πυρκαγιών όπου το κύριο αποτέλεσμα είναι ο Δείκτης Έναρξης Πυρκαγιάς (ΔΕΠ) ο οποίος βασίζεται σε τρεις άλλους δείκτες: τον Μετεωρολογικό Δείκτη Κινδύνου (ΜΔΚ), τον Βλαστητικό Δείκτη Κινδύνου (ΒΔΚ) και τον Κοινωνικό-Οικονομικό Δείκτη Κινδύνου 87

89 (ΚΟΔΚ). Όλοι οι επιμέρους δείκτες είναι δυναμικοί, δηλαδή μεταβάλλονται στον χρόνο και στον χώρο. Η σχέση μεταξύ εμφάνισης της φωτιάς και των παραμέτρων-μεταβλητών που ενσωματώνονται στους παραπάνω δείκτες, βασίζεται σε ιστορικά δεδομένα και μοντελοποιήθηκε µε τη χρήση μεθόδων τεχνητής νοημοσύνης και συγκεκριμένα των ΤΝΔ. Η δυνατότητα εκπαίδευσης των ΤΝΔ τα καθιστά ένα αποτελεσματικό εργαλείο που μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε γεωγραφική περιοχή. Επιπλέον, τα ΤΝΔ έχουν τη δυνατότητα επανεκπαίδευσης για κάθε περιοχή μελέτης προσθέτοντας τις καινούργιες πυρκαγιές κάθε αντιπυρικής περιόδου (Vasilakos, 2007, 2009). Στα πλαίσια του AEGIS αναπτύχθηκε μια νέα μεθοδολογία εκτίμησης του κινδύνου, η οποία βασίστηκε στην προηγούμενη ερευνητική προσέγγιση ενσωματώνοντας αλλαγές που κρίθηκαν απαραίτητες μετά τη σχεδόν 10ετή εφαρμογή του συστήματος εκτίμησης κινδύνου. Οι χάρτες που παράχθηκαν παρουσιάζουν τον κίνδυνο, υπό τις τρέχουσες μετεωρολογικές συνθήκες, σε πέντε διαβαθμίσεις (από χαμηλό έως ακραίο) και παρέχονται στους τελικούς χρήστες ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα προ-κατασταλτικά μέτρα, με στόχο τη μείωση του κινδύνου δασικών πυρκαγιών. Ο χάρτης κινδύνου παράγεται καθημερινά λαμβάνοντας υπόψη τις μετεωρολογικές συνθήκες και ισχύει για την επόμενη ημέρα της ημερομηνίας προετοιμασίας και ώρα 3 μ.μ. (Εικόνα 15). Κατόπιν, διενεργήθηκαν προσομοιώσεις συμπεριφοράς πυρκαγιάς μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας του συστήματος AEGIS, η οποία δύναται να επιτρέψει στους εμπλεκόμενους φορείς δασοπροστασίας να υπερβούν τις δυσκολίες που ανακύπτουν από την έλλειψη γνώσης ή την περιπλοκότητα της χρήσης των συστημάτων εκτίμησης συμπεριφοράς πυρκαγιών (π.χ. διαθέσιμοι δρόμοι). Το σύστημα AEGIS χρησιμοποιεί τον αλγόριθμο Minimum Travel Time (MTT) και το σύστημα FlamMap (Ager, 2010), επιτρέποντας σε πολλούς χρήστες παράλληλα να μπορούν να πραγματοποιήσουν προσομοιώσεις εισάγοντας έναν ελάχιστο αριθμό δεδομένων όπως είναι η διάρκεια της πυρκαγιάς, το σημείο έναρξης, η περιεχόμενη υγρασία καύσιμης ύλης και οι μετεωρολογικές συνθήκες (Kalabokidis, 2016). Δεδομένα όπως η τοπογραφία και τα φορτία καύσιμης ύλης εισάγονται αυτόματα στο σύστημα. Από τα στοιχεία αυτά υπολογίζονται οι κύριες διαδρομές εξάπλωσης, ο χρόνος αφίξεις στο σημείο της πυρκαγιάς, η θερμική ένταση του πύρινου μετώπου και η κατεύθυνση εξάπλωσης της πυρκαγιάς. Το σημαντικότερο στοιχείο στο σύστημα AEGIS είναι η εύχρηστη παρουσίαση των αποτελεσμάτων μέσω του ArcGIS Server. Οι υπολογισμοί και οι προσομοιώσεις του συστήματος πραγματοποιούνται όταν μεταβάλλονται κατά την διάρκεια της αντιπυρικής περιόδου οι μετεωρολογικές συνθήκες ή/και το χωρικό πρότυπο των σημείων έναρξης πυρκαγιών. Με τη διεξαγωγή προσομοιώσεων συμπεριφοράς πυρκαγιάς μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας του AEGIS, οι φορείς δασοπροστασίας έχουν ένα ακόμη εργαλείο στη διάθεσή τους που μπορεί να βοηθήσει στην αποτελεσματικότερη στήριξη αποφάσεων για την πρόληψη και τη διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. 88

90 Εικόνα 15: Χάρτης εκτίμησης κινδύνου πυρκαγιάς (Πηγή:Καλαμποκίδης, 2014) Παράμετροι του συστήματος πυρανίχνευσης Παράμετροι Χωροθέτησης Η χωροθέτηση των επίγειων σταθμών πυρανίχνευσης εξαρτάται από διάφορες παραμέτρους. Σε ένα δίκτυο σταθμών λαμβάνεται υπόψη η εδαφοκάλυψη και το ανάγλυφο (Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους ή ΨΜΕ) της περιοχής. Ο κ. Χατζόπουλος Ιωάννης περιγράφει ως σημαντικότερες παραμέτρους τις ακόλουθες: 89

91 Εδαφοκάλυψη - Χρήσεις Γης Αποτελεί την κύρια παράμετρο χωροθέτησης γιατί καθορίζει την έκταση που μπορεί να βρίσκονται οι επικίνδυνες περιοχές έναρξης και εξάπλωσης πυρκαγιών. Οι περιοχές αυτές μπορεί να είναι: Περιοχές με πλούσια και εύφλεκτη βλάστηση / καύσιμη ύλη. Περιοχές που συνορεύουν με αγροτικές εκτάσεις, χωματερές και πεδία βολών στρατού ή γενικότερα περιοχές με έντονη ανθρωπογενή δραστηριότητα. Πηγή για την εδαφοκάλυψη μιας περιοχής είναι αναλογικοί χάρτες του Υπουργείου Γεωργίας, οι οποίοι όμως είναι αμφιβόλου ακρίβειας λόγω παλαιότητάς των. Νέες τεχνικές εξαγωγής καύσιμης ύλης έχουν αναπτυχθεί βασιζόμενες στην ταξινόμηση πολυφασματικών δορυφορικών εικόνων (LANDSAT-TM). Με τη χρήση λογισμικών επεξεργασίας δορυφορικών εικόνων και των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών είναι δυνατόν να επισημανθούν και να χαρτογραφηθούν οι επικίνδυνες περιοχές ώστε να γίνεται η ανίχνευση των πυρκαγιών σε αυτές με ένα δίκτυο σταθμών. Ανάγλυφο - Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους Ως ψηφιακό μοντέλο εδάφους ορίζεται η προσέγγιση της επιφάνειας του εδάφους με αριθμητικές τιμές θέσης και υψομέτρου διακεκριμένων σημείων (ψηφιακά δεδομένα), οι οποίες χρησιμοποιούνται κατάλληλα για τη δημιουργία μαθηματικής συνάρτησης (μοντέλου) που εκφράζει ικανοποιητικά τη συνεχή επιφάνεια του εδάφους (Χατζόπουλος, 1996). Το ψηφιακό μοντέλο εδάφους δημιουργείται με δύο τρόπους: Απευθείας από τα τοπογραφικά δεδομένα που συλλέγονται στο έδαφος με σημεία ελέγχου ευρισκόμενα σε ακανόνιστες θέσεις και αποστάσεις, οπότε το μοντέλο είναι μια επίπεδη επιφάνεια που ορίζεται από τρία σημεία (τρίγωνα). Έμμεσα από τα αρχικά δεδομένα με την παρεμβολή και τον προσδιορισμό νέων σημείων τα οποία βρίσκονται σε κανονικές θέσεις και αποστάσεις (π.χ. κάνναβος). Το ανάγλυφο του εδάφους (ΨΜΕ) επηρεάζει άμεσα την πιθανότητα εκδήλωσης και τη συμπεριφορά μιας πυρκαγιάς και αποτελείται από επιμέρους στοιχεία όπως ο προσανατολισμός (έκθεση ως προς τον ορίζοντα), η κλίση και το υψόμετρο. Επίσης το ανάγλυφο αποτελεί το υπόβαθρο πάνω στο οποίο θα γίνει η ανάλυση ορατότητας που έχει κάθε σταθμός. Ψηφιακό μοντέλο εδάφους είναι δυνατόν να παραχθεί από ψηφιοποίηση των ισοϋψών καμπυλών, με μειονέκτημα την παλαιότητα των στοιχείων αλλά και τη μη διαθεσιμότητά τους σε ορισμένες περιοχές για λόγους εθνικής ασφάλειας. Η φωτογραμμετρία έχει τη δυνατότητα να παράγει ΨΜΕ από στέρεο αεροφωτογραφίες και στέρεο δορυφορικές εικόνες με επιθυμητή ακρίβεια. Οι πρόσφατες αεροφωτογραφίες παράγουν φωτογραμμετρικά ΨΜΕ που απεικονίζει το πραγματικό ανάγλυφο με μεγάλη ακρίβεια και σχετικά υψηλό κόστος λόγω των πολλαπλών αεροφωτογραφιών που χρειάζονται. Οι στέρεο-δορυφορικές εικόνες διαφόρων συστημάτων όπως SPOT, JERS-1, IRS, παράγουν φωτογραμμετρικά ΨΜΕ που απεικονίζει επίσης το πραγματικό ανάγλυφο με καλή ακρίβεια και χαμηλό κόστος (Χατζόπουλος, 1996). 90

92 Οι τρόποι που δύναται να ανιχνευθεί μια πυρκαγιά είναι οι ακόλουθοι: Επανδρωμένα παρατηρητήρια. Τα παρατηρητήρια βρίσκονται σε κρίσιμες τοπογραφικά θέσεις (ψηλότερα ή χαμηλότερα σημεία ή σημεία αλλαγής κλίσης) με μεγάλη ορατότητα και λειτουργούν συνήθως με εποχιακό προσωπικό ή εθελοντές κατά τους θερινούς μήνες. Επειδή η επίβλεψη βασίζεται στην ανθρώπινη όραση, οι παρατηρητές δεν έχουν μεγάλη ακτίνα επόπτευσης (ιδίως σε περιόδους με ομίχλη και την νύχτα), η οποία αυξάνεται με τη χρήση κιαλιών. Μειονέκτημα επίσης είναι, το υψηλό λειτουργικό κόστος (μισθοί προσωπικού, συντήρηση κλπ.). Βασικό πλεονέκτημα αυτών των σταθμών παρατήρησης είναι η μη ύπαρξη εσφαλμένων συναγερμών, εφόσον βέβαια η ανίχνευση του καπνού και της φωτιάς είναι ορατή. Περιπολίες. Όπως και τα παρατηρητήρια, οι περιπολίες πραγματοποιούνται κατά τη θερινή περίοδο από μόνιμο ή έκτακτο προσωπικό. Οι περιπολίες μπορεί να είναι πεζές, με οχήματα ή εναέριες. Οι πεζές περιπολίες έχουν πολύ μικρή ακτίνα δράσης, η οποία περιορίζεται από τη βλάστηση και την τοπογραφία του εδάφους. Συνίστανται κυρίως στην πρόληψη και όχι στην έγκυρη ανίχνευση. Οι περιπολίες με όχημα όσον αφορά στην παρατήρηση έχουν την ίδια ακτίνα δράσης με τις πεζές περιπολίες, μπορούν να κινηθούν στο οδικό δίκτυο που υπάρχει στην περιοχή ενώ αποτελούν και τις μονάδες πρώτης επέμβασης. Οι εναέριες περιπολίες έχουν το πλεονέκτημα της μεγάλης περιοχής κάλυψης σε μικρό χρόνο αλλά έχουν μεγάλο κόστος ανά ώρα πτήσης. Αυτόματοι ανιχνευτές. Διάφοροι τύποι ανιχνευτών και φωτογραφικών μηχανών έχουν ερευνηθεί για τη χρησιμότητά τους στην ανάπτυξη επίγειων συστημάτων πυρανίχνευσης, όπως αισθητήρες στοιχείων CCD (Charge Coupled Device), υπέρυθροι ανιχνευτές (IR), ανιχνευτές τύπου LIDAR (Light Detection And Ranging) και RADAR. Τα RADAR μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην ανίχνευση των αναταράξεων που δημιουργούνται στη στήλη αέρα πάνω από τη φωτιά, ενώ οι ανιχνευτές τύπου LIDAR εκπέμπουν ακτίνες laser για την ανίχνευση των συστατικών του καπνού. Παρόλη την αποτελεσματικότητα των δυο παραπάνω τεχνικών, το υψηλό κόστος λόγω της περαιτέρω έρευνας που απαιτείται αλλά και το υψηλό κόστος συντήρησης τις καθιστούν προς το παρόν μη επιχειρησιακές. Οι υπέρυθροι ανιχνευτές ανιχνεύουν τη θερμότητα για αυτό και είναι κατάλληλοι για συστήματα πυρανίχνευσης. Ωστόσο, πολλές πυρκαγιές αρχίζουν στο έδαφος και συχνά οι εστίες τους κρύβονται από δέντρα και άλλα αντικείμενα. Για αυτό το λόγο, οι υπέρυθροι ανιχνευτές που βρίσκονται σε επίγειες πλατφόρμες δεν βλέπουν τη φωτιά παρά μόνο όταν φτάσει στις κορυφές των δέντρων. Ένα άλλο μειονέκτημα των υπέρυθρων ανιχνευτών είναι η χαμηλή ορατότητα που έχει στο υπέρυθρο φάσμα ο καπνός στην αρχή μιας φωτιάς. Η στήλη καπνού δεν περιέχει αρκετά συστατικά έτσι ώστε να είναι ανιχνεύσιμος από υπέρυθρα συστήματα, ενώ ήδη μπορεί να εντοπιστεί στο ορατό φάσμα. Ο ανιχνευτής που περιέχει αισθητήρα στοιχείων CCD καταγράφει το ορατό και το κοντινό υπέρυθρο. Έτσι, ανιχνεύει τη φωτιά μέσω της ηλιακής ακτινοβολίας που αντανακλάται από τον καπνό. Εφόσον ο καπνός ανυψώνεται πάντα πάνω από τη φωτιά ο εντοπισμός του είναι άμεσος, εξαρτώμενος όμως από τις τοπικές καιρικές συνθήκες, ενώ η εστία φωτιάς δεν είναι ορατή. Συνεπώς, η ανίχνευση φωτιάς με αισθητήρες 91

93 στοιχείων CCD είναι περισσότερο εφικτή και αξιόπιστη σε σύγκριση με τους υπέρυθρους ανιχνευτές δίνοντας μικρούς χρόνους επισήμανσης (De Vries and Kemp, 1993) Ανάλυση Ορατότητας (Visibility Analysis) Ο καθορισμός για το αν μια περιοχή είναι ορατή από μια ή πολλές μεμονωμένες θέσεις, ή μια άλλη περιοχή και το αντίστροφο, είναι διαδικασία με την οποία ασχολούνται οι αρχιτέκτονες πεδίου εδώ και πολλά χρόνια. Η λειτουργία αυτή έχει ενσωματωθεί σε πολλά εμπορικά πακέτα γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών τα οποία έχουν την δυνατότητα να επεξεργάζονται ψηφιακά μοντέλα εδάφους. Οι δύο κύριοι τύποι ψηφιακών μοντέλων εδάφους που χρησιμοποιούνται στην ανάλυση ορατότητας είναι η κανονική διγραμμική σε κάνναβο και τα τριγωνικά ακανόνιστα δίκτυα (Χατζόπουλος Ι, 1996) Πολλοί αλγόριθμοι έχουν αναπτυχθεί για τον αυτόματο υπολογισμό του πεδίου οράσεως (v1ewshed). Μια ορατή περιοχή καθορίζεται ορίζοντας ένα σημείο ως το σημείο όρασης και υπολογίζοντας τη γραμμή ενόρασης (line of sight) προς οποιοδήποτε άλλο σημείο της υπό μελέτη περιοχής (target points). Αν η επιφάνεια του εδάφους βρίσκεται ψηλότερα από τη γραμμή ενόρασης τότε ο στόχος δεν είναι ορατός, ενώ στην αντίθετη περίπτωση είναι ορατός. Το αποτέλεσμα μιας ανάλυσης ορατότητας έχει τις περισσότερες φορές δυαδική μορφή, δηλαδή η τοποθεσία που είναι ορατή καταγράφεται συνήθως ως μονάδα (1 ) ενώ αυτή που δεν είναι καταγράφεται ως μηδέν (0). Στη χωροθέτηση σταθμών πυρανίχνευσης η περιοχή που είναι ορατή δεν περιορίζεται από την απευθείας γραμμή ενόρασης προς την εστία της φωτιάς αλλά ο παρατηρητής, άνθρωπος ή αυτόματος, μπορεί εύκολα να δει μια δασική πυρκαγιά όπου που εκφράζει ικανοποιητικά τη συνεχή επιφάνεια του εδάφους (Χατζόπουλος, 1996). Κριτήρια Χωροθέτησης Σταθμών Παρατήρησης Μετά από δοκιμές, διαπιστώθηκε ότι τα σημεία που έχουν καλύτερο πεδίο όρασης σε μια περιοχή είναι : Τα υψηλότερα σημεία. Τα χαμηλότερα σημεία. Τα σημεία όπου αλλάζει η κλίση του εδάφους. Τα υψηλότερα και τα χαμηλότερα σημεία έχουν το καλύτερο πεδίο όρασης όταν η κλίση του εδάφους μειώνεται με συνεχή τρόπο από το μεγαλύτερο προς το χαμηλότερο υψόμετρο. Αν η κλίση του εδάφους αυξάνεται από το υψηλότερο προς το χαμηλότερο σημείο τότε θα δημιουργηθεί μια "τυφλή" περιοχή. Τυφλή περιοχή εννοούμε την περιοχή που δεν είναι ορατή. Ανάλυση Ορατότητας στο ΓΣΠ (Arc/Info) Μέσα στο ΓΣΠ Arc/Info υπάρχει η δυνατότητα να πραγματοποιηθεί ανάλυση ορατότητας σε ένα ΨΜΕ με μορφή καννάβου (lattice), καθορίζοντας πόσα σημεία 92

94 παρατήρησης μπορούν να γίνουν ορατά από κάθε περιοχή του κανάβου ή οποίες περιοχές μπορούν να παρατηρηθούν από κάθε σημείο παρατήρησης. Τα πρωτογενή στοιχεία που χρειάζονται για την ανάλυση είναι: ΨΜΕ σε μορφή κανάβου που χρησιμοποιείται για την ανάλυση ορατότητας. Επικάλυψη (coverage) που περιέχει σημεία ή γραμμές που χρησιμοποιούνται ως σημεία παρατήρησης. Αυτό δίνει την δυνατότητα κατά την ανάλυση ορατότητας, να χρησιμοποιηθούν όχι μόνο οι σημειακοί σταθμοί πυρανίχνευσης, π.χ. επανδρωμένα παρατηρητήρια, αλλά και οι περιπολίες, πεζές, εποχούμενες και εναέριες μέσω των γραμμικών στοιχείων. Παράμετροι των Παρατηρητών για την Ανάλυση Ορατότητας Κάθε παρατηρητής μπορεί να έχει κάποια χαρακτηριστικά τα οποία θα προσδιορίζουν το πεδίο ενόρασής του (field of view - FOV). Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να ενσωματωθούν στον πίνακα των ιδιοτήτων που έχει η επικάλυψη των σημείων για τον έλεγχο της ανάλυσης. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: Υψόμετρο εδάφους στο οποίο βρίσκεται ο παρατηρητής. Για επίγειους σταθμούς πυρανίχνευσης δεν χρειάζεται να προσδιοριστεί από το χρήστη αυτό το χαρακτηριστικό γιατί η ανάλυση μπορεί να προσδιορίσει αυτόματα το υψόμετρο του εδάφους στο οποίο βρίσκεται ο παρατηρητής μέσω παρεμβολής. Για τις εναέριες περιπολίες, αυτό το χαρακτηριστικό προσδιορίζει το ύψος πτήσης. Ύψος πάνω από το έδαφος στο οποίο βρίσκεται ο παρατηρητής. Είναι πολύ σημαντική ιδιότητα γιατί δίνει τη δυνατότητα να τοποθετηθεί ο παρατηρητής σε ένα τέτοιο ύψος ώστε να μπορεί να ξεπεράσει τα τοπικά εμπόδια όπως δέντρα, κτίρια και έντονες αλλαγές του ανάγλυφου. Μέσω αυτού του χαρακτηριστικού, μπορεί να δηλωθεί το επιθυμητό ύψος του πύργου παρατήρησης. Ύψος πάνω από το έδαφος στο οποίο βρίσκεται ο στόχος. Για τις πυρκαγιές είναι σημαντικό, διότι μπορούμε να δώσουμε το ύψος στο οποίο μπορεί να ανιχνευτεί ο καπνός. Γωνίες που ορίζουν το οριζόντιο και το κάθετο πεδίο ενόρασης. Ελάχιστη και μέγιστη απόσταση ανίχνευσης. Οι γωνίες και η απόσταση που καθορίζουν το οριζόντιο και το κάθετο πεδίο ενόρασης εξαρτώνται κυρίως από το είδος του παρατηρητή. Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά μπορούν να είναι κοινά για όλους τους παρατηρητές ή ο καθένας να έχει τα δικά του. Αυτό εξαρτάται από το είδος του παρατηρητή. Για παράδειγμα, ο άνθρωπος, έχει διαφορετικά χαρακτηριστικά, που καθορίζονται και από τον εξοπλισμό που διαθέτει (π.χ. κιάλια), σε σύγκριση με έναν αυτόματο ανιχνευτή τα χαρακτηριστικά του οποίου καθορίζονται από τον κατασκευαστή αλλά και τον τρόπο με τον οποίο θα τοποθετηθεί και θα χρησιμοποιηθεί ο ανιχνευτής. 93

95 Διαδικτυακό Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών Όλες οι λειτουργικότητες του AEGIS γίνονται προσβάσιμες δωρεάν στις τοπικές υπηρεσίες δασοπυρόσβεσης και στις αρχές μέσω ενός κατάλληλου, εύχρηστου και λειτουργικού διαδικτυακού περιβάλλοντος. Το σύστημα παρέχει πρόσβαση σε δεδομένα πρόβλεψης πυρκαγιών (κίνδυνο και συμπεριφορά), καθώς επίσης επιπλέον πληροφορίες όπως κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες, οδικά δίκτυα, χρήσεις και κάλυψη γης, θέσεις υδροληψίας, πυροσβεστικές δυνάμεις, δορυφορικές εικόνες, τύπους βλάστησης, τοπογραφία και μετεωρολογικά δεδομένα (με ροή σε πραγματικό χρόνο και προγνωστικούς χάρτες). Εργαλεία όπως ο υπολογισμός κοντινότερων διαδρομών σε θέσεις υδροληψίας και η δρομολόγηση (routing) μεταξύ επιθυμητών σημείων βοηθούν τους τελικούς χρήστες να έχουν πρόσβαση σε χρήσιμες πληροφορίες. Η διαδικτυακή πλατφόρμα του AEGIS μπορεί υπό προϋποθέσεις να υποστηρίξει τις αρμόδιες υπηρεσίες πολιτικής προστασίας στην οργάνωση καινοτόμων, έγκαιρων και έγκυρων επιχειρησιακών σχεδίων για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση και διαχείριση των δασικών πυρκαγιών. Παράλληλα με τη διαδικτυακή πλατφόρμα, η εφαρμογή AEGIS App για κινητές συσκευές τύπου Windows Phone, λειτουργεί ως ένα συνοδευτικό εργαλείο στην πλατφόρμα, όπου ο πυροσβέστης μπορεί να στείλει το σημείο έναρξης μίας νέας πυρκαγιάς που βλέπει εκείνη τη στιγμή να εξελίσσεται (Athanasis, 2015). Ένα από τα καινοτόμα στοιχεία που ενσωματώνει η εφαρμογή είναι ότι δίνει τη δυνατότητα εκτέλεσης κάποιων από τις λειτουργίες της μέσω φωνητικών εντολών. Ο συνδυασμός της διαδικτυακής πλατφόρμας του AEGIS και της εφαρμογής AEGIS App προσφέρει πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες διαχείρισης δασικών πυρκαγιών, ειδικότερα για τις μονάδες πυρόσβεσης στο πεδίο εξέλιξης των πυρκαγιών. Επιπλέον κάποια στοιχεία όπως είναι η τοπογραφία του εδάφους, τα μετεωρολογικά δεδομένα και τα φορτία της καύσιμης ύλης εισάγονται αυτοματοποιημένα στο σύστημα δημιουργώντας έτσι χάρτες εξάπλωσης της πυρκαγιάς (Εικόνα 16). Εικόνα 16: Αποτελέσματα προσομοίωσης εξάπλωσης μίας πραγματικής πυρκαγιάς μέσα από την πλατφόρμα του AEGIS, σε σχέση με την τελική καμένη έκτασή της (με μαύρη γραμμή απεικονίζεται η πραγματική περίμετρος) (Πηγή: Καλαμποκίδης, 2016). 94

96 4.7. Σύστημα Πρόληψης και Διαχείρισης κινδύνου δασικών Πυρκαγιών Firetactic της εταιρείας ΜΑΠ Ε.Π.Ε. σε συνεργασία με την Geospatial Enabling Technologies Στο Νομό Κορινθίας ένα μεγάλο ποσοστό, περίπου το 54% της συνολικής του έκτασης, καλύπτεται από δασικές εκτάσεις. Έτσι η δημιουργία ενός συστήματος πρόληψης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών ήταν υψηλής προτεραιότητας για την διαφύλαξη του φυσικού περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Η ολοκλήρωση και εφαρμογή του συστήματος από την Περιφέρεια Πελοποννήσου θα επιφέρει βέλτιστη παρακολούθηση των δασικών εκτάσεων και την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς Η αρχιτεκτονική του συστήματος Το σύστημα βασίζεται στα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών και την Τηλεπισκόπηση. Σε πρώτη φάση σκοπός είναι η δημιουργία ενημερωμένων χωρικών δεδομένων που εισάγονται στο σύστημα και παρέχουν στους χρήστες ένα εκτεταμένο σύνολο πληροφοριών σε πολλά επίπεδα. Το σύστημα αποτελείται κυρίως από επικαιροποιημένα γεωγραφικά και τοπογραφικά δεδομένα, δεδομένα µετεωρολογικών σταθμών παρατήρησης, δεδομένα εικόνας από κάμερες και δορυφορικά δεδομένα δεδομένα τηλεπισκόπησης που ενημερώνονται σχεδόν σε πραγµατικό χρόνο. Η αρχιτεκτονική του συστήματος διαιρείται σε δύο επιμέρους κατηγορίες: α. το Γεωγραφικό Σύστημα που αποτελείται από το υποσύστημα διαχείρισης δεδομένων, γεωγραφικών πληροφοριών, διαχείρισης και συντήρησης οδικού δικτύου, διαχείρισης αρχείων, αποτίμησης καμένων εκτάσεων µε τη χρήση δορυφορικών τηλεπισκοπικών απεικονίσεων, προσδιορισμού είδους βλάστησης µε µεθόδους τηλεπισκόπησης και αυτόματης αναγνώρισης πυρκαγιών από δορυφορικά τηλεπισκοπικά δεδομένα. β. τον Επιχειρησιακό Πυρήνα, ο οποίος αποτελείται από το υποσύστημα τρισδιάστατης και δισδιάστατης απεικόνισης δεδομένων µέσω διαδικτύου, παρακολούθησης και διαχείρισης διαθέσιμων πόρων, κέντρου διαχείρισης πυρκαγιών και υποσύστημα λήψης µετεωρολογικών δεδομένων. Ο Πυρήνας του Γεωγραφικού Συστήματος αποτελεί την υποδομή την οποία αξιοποιούν και πάνω στην οποία λειτουργούν τα υποσυστήματα του Επιχειρησιακού Πυρήνα τα οποία δίνουν και το τελικό επιθυμητό αποτέλεσμα. Η τεχνολογία που χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη του Συστήματος Πρόληψης και ιαχείρισης Κινδύνου ασικών Πυρκαγιών είναι: Ειδικός εξοπλισμός, όπως σταθμοί εργασίας, υπολογιστές παλάμης, κάμερες, µετεωρολογικοί σταθμοί, ποµποδέκτες TETRA. Λογισµικό διαχείρισης γεωγραφικών δεδοµένων στο διαδίκτυο - Geomedia Webmap, λογισμικό διαλειτουργικότητας κέντρου πυρκαγιάς - FireTactic. 95

97 Υποσύστηµα αναγνώρισης πυρκαγιών από τηλεπισκοπικά δεδομένα χαμηλής διακριτικής ικανότητας. Εφαρμογή προσδιορισμού είδους βλάστησης µε µεθόδους τηλεπισκόπησης. Γεωγραφικά δεδοµένα, αεροφωτογραφίες, πλάγιες µετρητικές εικόνες, στερεοµοντέλα, ψηφιακά µοντέλα εδάφους, δορυφορικά δεδοµένα και δεδοµένα METEOSAT. Υποσύστηµα διαχείρισης επεξεργασίας και ανάλυσης γεωγραφικών πληροφοριών, βασισµένο επάνω στο Geomedia Professional (Καλογρίδης, 2010) Τα γεωγραφικά δεδομένα του συστήματος Αρχικά για να υλοποιηθούν τα γεωγραφικά δεδομένα που χρειάζονται για την ανάπτυξη του συστήματος, δημιουργήθηκαν ορθοφωτοχάρτες πολύ υψηλής ευκρίνειας (40εκ.) και ακρίβειας, καθώς και λεπτομερές Ψηφιακό Μοντέλο Εδάφους για το σύνολο του Νομού Κορινθίας. Για το σκοπό αυτό πραγµατοποιήθηκε αεροφωτογράφηση µε χρήση της Vexcel UltraCam-D, η οποία προσφέρει µια τελευταίας Ψηφιακή Φωτογραµµετρική Μηχανή Εναέριων Λήψεων, τεχνολογίας επιφανειακού αισθητήρα (Framme Sensor), που δημιουργεί εικόνες κεντρικής προβολής (Καλογρίδης, 2010). Εκτός από την αεροφωτογράφιση και την παραγωγή ορθοφωτογραφιών, για το σύνολο του Νομού, έγιναν και εργασίες προµήθειας και επικαιροποίησης δεδομένων µε χρήση των φωτογραµµετρικών υποβάθρων. Επιπλέον φτιάχτηκε και μια βάση με δεδομένα σε ψηφιακή μορφή, συνοδευόµενα από τα απαραίτητα µεταδεδοµένα τους, και καλύπτουν όλο τον Νομό. Τα δεδομένα είναι: Αναλυτικό οδικό δίκτυο ίκτυο ΕΗ Υδρογραφικό ίκτυο ΧΥΤΑ ΧΑ Α Οικισµούς, µε αντίστοιχες πληθυσµιακές πληροφορίες (οικοδοµικά τετράγωνα, πληθυσµός ανά οικ.τετρ., σύμφωνα µε τη τελευταία απογραφή της ΕΣΥΕ) Σημεία ενδιαφέροντος (χωματερών, ανεξέλεγκτων χώρων απόθεσης απορριµµάτων, πυροφυλακίων, ελικοδρομίων, πυροσβεστικών σταθμών, σταθμών δημοτικών οχημάτων, δεξαμενών, πυροσβεστικών κρουνών, κέντρων υγείας, ιατρείων, νοσοκομείων, απομονωμένων σπιτιών, ξενοδοχειακών µονάδων, βιομηχανιών βιοτεχνιών, ποιμνιοστασίων, πρατήριων υγρών καυσίµων κλπ. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στη συμπλήρωση και ενημέρωση του δασικού οδικού δικτύου µε θεματική πληροφόρηση. Το σύνολο του οδικού δικτύου χρησιμοποιείται για πρώτη φορά και για την αυτόματη πλοήγηση τόσο στο επίπεδο των φορητών πλοηγών όσο και του σχετικού Map Server (Καλογρίδης, 2010) Η ροή εργασιών του συστήματος Η ροή εργασιών µέσα στο σύστημα ξεκινάει από το σύστημα άμεσης προειδοποίησης, που µέσω των υποσυστημάτων λήψης µετεωρολογικών δεδομένων, παρακολούθησης 96

98 δασικών εκτάσεων µε κάμερες και αυτόματης αναγνώρισης πυρκαγιών από δορυφόρο, προβλέπει τον κίνδυνο εκδήλωσης πυρκαγιάς και προσδιορίζει την περιοχή εκδήλωσής της. Στη συνέχεια µέσω του υποσυστήματος GIS διοχετεύονται αυτές οι πληροφορίες στο κέντρο διαχείρισης πυρκαγιάς, το οποίο προβλέπει την εξάπλωσή της και παρέχει κρίσιμες πληροφορίες για τη διαχείριση κατά την κρίση. Ταυτόχρονα, το υποσύστημα παρακολούθησης και διαχείρισης διαθέσιμων πόρων ενημερώνει µε τις πληροφορίες αυτές όλους τους διαθέσιμους πόρους στο πεδίο (ανθρώπους, οχήματα, κλπ.) ενώ λαμβάνει από αυτούς ενημερωμένα δεδομένα όσον αφορά την εξέλιξη της πυρκαγιάς. Το υποσύστημα τρισδιάστατης και δισδιάστατης απεικόνισης δεδομένων µέσω διαδικτύου µπορεί να παρέχει µια online αποτύπωση της κατάστασης ανά πάσα στιγμή στους χρήστες του συστήματος ώστε να λαμβάνονται καλύτερες και ταχύτερες αποφάσεις, ενώ µέσω του υποσυστήματος αποτίμησης καμένων εκτάσεων παρέχονται κατάλληλα εργαλεία για την αποτίμηση της ζημιάς και την υποστήριξη της διαδικασίας αποκατάστασης από την πυρκαγιά. Η λειτουργία του συστήματος υποβοηθείται από τα υποσυστήματα διαχείρισης δεδομένων, διαχείρισης αρχείων, και ιαχείρισης και Συντήρησης οδικού δικτύου, ενώ η αρχικοποίηση των γεωγραφικών δεδομένων περιλαμβάνει εκτός από τα γεωγραφικά δεδομένα που παρέχονται στα πλαίσια του έργου, και τα αποτελέσµατα του υποσυστήματος προσδιορισμού είδους βλάστησης µε µεθόδους τηλεπισκόπησης. Στην εικόνα 17 παρουσιάζεται η λειτουργική περιγραφή του συστήματος οριοθετημένη ανά υποσύστημα. Εικόνα 17: Η δομή του συστήματος ΜΑΠ Ε.Π.Ε. σε συνεργασία με την Geospatial Enabling Technologies 97

99 Αναλυτικότερα η ροή εργασιών του συστήματος έχει τα ακόλουθα στάδια: Ανίχνευση πυρκαγιάς Σύστημα Προειδοποίησης: Αρχικά παρακολουθείται η περιοχή μελέτης με κάμερες και συλλέγονται διαρκώς μετεωρολογικά δεδομένα έτσι ώστε να εντοπιστούν έγκαιρα πιθανές εστίες πυρκαγιάς από δορυφορικά τηλεπισκοπικά δεδοµένα χαμηλής διακριτικής ικανότητας. Πρόκειται για το πρώτο στάδιο ενεργοποίησης του συστήματος οπότε γίνεται η αναγγελία μιας πυρκαγιάς είτε µέσω του συστήματος, είτε μέσω μιας αναφοράς ότι σε κάποια περιοχή εκδηλώθηκε πυρκαγιά. ιαχείριση & ιανοµή Πληροφορίας στο σύστημα: Αφού το σύστημα στείλει την πληροφορία ότι έχει εκδηλώθηκε το GIS επεξεργάζεται την πληροφορία, ούτως ώστε τελικά να προκύψει ένα πολύγωνο με συντεταγμένες περιμετρικά, το οποίο είναι η περιοχή εκδήλωσης της πυρκαγιάς. Το πολύγωνο αυτό καταγράφεται στο GIS έτσι ώστε να ξεκινήσει η διαχείριση της δασικής πυρκαγιάς. Επιπλέον πληροφορίες: Σε αυτή την φάση έχοντας σαν γνώμονα κάποιες επιπλέον πληροφορίες όπως είναι το είδος της βλάστησης στην περιοχή καθώς και τα μετερεωλογικά δεδομένα που συλλέγονται σε πραγματικό χρόνο μπορούμε να υπολογίσουμε την εξέλιξη της πυρκαγιάς, την κατεύθυνση της και το χρόνο εξάπλωσης της. Επίσης από τα GPS των υπολογιστών πεδίου που βρίσκονται στα πυροσβεστικά οχήματα αποστέλλεται και καταχωρείται στο υποσύστημα διαχείρισης δεδομένων το στίγμα κάθε οχήματος. Τέλος, από το λογισμικό συλλογής δεδομένων πεδίου που θα έχουν στη διάθεσή τους τα συνεργεία υπαίθρου, µεταφέρεται τυχόν τροποποίηση του µετώπου της πυρκαγιάς ως ενημερωμένο πολύγωνο. Κέντρο Συστήματος Αποφάσεων: Το κέντρο αυτό διαχειρίζεται την συλλεγόμενη πληροφορία, πραγματοποιεί αναλύσεις και παρέχει πληροφορίες για την εξέλιξη της πυρκαγιάς µε βάση γνωστά µοντέλα πρόβλεψης. Στο υποσύστημα αυτό εμφανίζονται και τα σημεία µε τις θέσεις των οχημάτων στην ύπαιθρο, όπως θα έρχονται από το υποσύστημα διαχείρισης δεδομένων. Το Υποσύστημα Τρισδιάστατης & ισδιάστατης Χαρτογραφικής Απεικόνισης δεδομένων διαμέσου διαδικτύου παρέχει όλη την παραπάνω πληροφορία µέσω των εξειδικευμένων λογισμικών που διαθέτει, προς επισκόπηση στους χρήστες και τα κέντρα αποφάσεων της Νομαρχίας, ώστε να δίνει την πληρέστερη δυνατή πληροφόρηση για τη λήψη αποφάσεων. Επίσης, ενημερώνει ανά τακτά διαστήματα το υποσύστημα GIS µε τη νέα κατάσταση που προκύπτει από τις νέες θέσεις των οχημάτων, την επέκταση της φωτιάς κλπ. Παρακολούθηση και ιαχείριση διαθέσιμων Πόρων: Πρόκειται για το αντίστοιχο υποσύστημα, το οποίο γνωρίζει κάθε στιγμή την γεωγραφική θέση του καθενός από τα οχήματα της Νομαρχίας καθώς και την λειτουργική του κατάσταση, µέσω των υπολογιστών οχήματος µε GPS που θα χρησιμοποιηθούν. Η µετάδοση της θέσης του κάθε οχήματος προς το κεντρικό σύστημα γίνεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα, παραμετρικά οριζόμενη από τον χειριστή του κεντρικού συστήματος. Η γνώση της ακριβούς θέσης του κάθε οχήματος, παράλληλα µε τη γνώση του πολυγώνου-ορίου της πυρκαγιάς και του µοντέλου επέκτασής της, δίνει την δυνατότητα του αρτιότερου συντονισμού και κατανομής 98

100 των πυροσβεστικών δυνάμεων, αλλά και επιβεβαίωσης και καταγραφής της πορείας του κάθε οχήματος, καθώς και τη δημιουργία βέλτιστων διαδρομών για τα οχήματα προς τον τελικό τους προορισμό. Το Υποσύστημα ιαχείρισης και συντήρησης Οδικού ικτύου επεξεργάζεται τα ανανεωμένα πολύγωνα ορίου πυρκαγιάς που θα αποστέλλουν τα συνεργία πεδίου από τους υπολογιστές παλάμης, και διατηρεί κάθε φορά ένα ενιαίο και ενημερωμένο πολύγωνο για το µέτωπο της πυρκαγιάς το οποίο και τροφοδοτεί πίσω στα συνεργεία πεδίου. Τα συνεργεία πεδίου έχουν επιπλέον στη διάθεσή τους ειδικούς πλοηγούς που τα κατευθύνουν µέσα από το γενικό οδικό και δασικό δίκτυο µέσω διαδικασιών δρομολόγησης. Όλα τα συνεργεία πεδίου επικοινωνούν µεταξύ τους και µε το επιχειρησιακό κέντρο µέσω ειδικών ποµποδεκτών που επιτρέπουν τη µετάδοση τόσο φωνής όσο και δεδοµένων, δημιουργώντας έτσι ακόμα περισσότερες προϋποθέσεις για ολοκληρωμένο συντονισμό κατά τη διαχείριση µιας κρίσης. Αποτίµηση Ζηµιών: Το Υποσύστημα Αποτίμησης Καμένων Εκτάσεων βασίζεται στην επεξεργασία και ανάλυση των τηλεπισκοπικών απεικονίσεων MODIS µέσης γεωμετρικής διακριτικής ικανότητας, και πραγματοποιεί αυτόµατη αναγνώριση των καµένων εκτάσεων χρησιµοποιώντας µεθόδους τόσο επιβλεπόµενης ταξινόµησης, όσο και τεχνικές ασαφούς ταξινόµησης και αναγνώρισης προτύπων. Το τελικό προϊόν του συστήματος αυτού είναι ένας ψηφιακός θεματικός χάρτης απεικόνισης καμένων εκτάσεων ο οποίος µέσω του υποσυστήματος γεωγραφικών πληροφοριών µεταφέρεται στην κεντρική βάση δεδομένων. Παροχή πληροφορίας: Το σύστημα έχει σχεδιαστεί µε τέτοιο τρόπο ώστε να επιτρέπει την παροχή πληροφορίας προς πολλαπλούς χρήστες, µε πλήρη έλεγχο της πληροφορίας που διαχέεται, πάντα ανάλογα µε το επιθυμητό επίπεδο πρόσβασης της ομάδας χρηστών. Η Νομαρχία µπορεί κατ αρχήν να προσφέρει τη χαρτογραφική πληροφορία που επιθυμεί ελεύθερη προς διάθεση προς το κοινό, µέσω του λογισμικού διάχυσης χαρτογραφικών δεδομένων στο διαδίκτυο του υποσυστήματος GIS, είτε µέσω του λογισμικού εξαγωγής χαρτογραφικών δεδομένων σε pdf. Ακόμα, µπορεί να διαθέσει πληροφορία και δυνατότητες ανάλυσης σε κάθε ενδιαφερόμενο που κρίνει ότι έχει τέτοια πρόσβαση, µέσω του λογισμικού επισκόπησης και ανάλυσης χαρτών του υποσυστήματος GIS. Τέλος, η Νομαρχία µπορεί από το ίδιο υποσύστημα, και χρησιμοποιώντας εξειδικευμένα εργαλεία για δημιουργία web services, να παρέχει σε άλλες κρατικές συνεργαζόµενες υπηρεσίες ότι πληροφορία κρίνει ότι µπορεί να βελτιστοποιήσει ροές εργασίας και αποφάσεις και σε άλλους φορείς. Η δυνατότητα αυτή είναι εφικτή χάρη στην ανοιχτή αρχιτεκτονική του έργου και τη δυνατότητα παροχής δεδομένων στα πλαίσια διεθνών ανοιχτών προτύπων όπως το WFS, το WMS, κλπ. Υπόστρωμα διαχείρισης δεδομένων: Όλη η παραπάνω διαδικασία περιλαμβάνει συνδιαλλαγή όλων των υποσυστημάτων µε το Υποσύστημα διαχείρισης δεδοµένων, που αποτελεί ουσιαστικά την αποθήκη δεδοµένων όλου του συστήµατος, ενώ υποστηρίζεται επίσης από το Υποσύστηµα ιαχείρισης Αρχείων, το οποίο δίνει τη δυνατότητα απόδοσης γεωγραφικής αναφοράς σε πάσης φύσεως δεδοµένα, όπως κείµενα, πίνακες, video, εικόνες, κλπ. Μετά την απόδοση γεωγραφικής αναφοράς σε τέτοιου τύπου δεδοµένα, αυτά µπορούν να συµµετέχουν σε γεωγραφικά ερωτήµατα, προσφέροντας έτσι στη Νοµαρχία 99

101 ολοκληρωµένη πρόσβαση στο σύνολο των γεωγραφικών και µη δεδοµένων που διαθέτει και που έχει εισαχθεί στο σύστηµα (Καλογρίδης, 2010) Σύστημα Παρακολούθησης και Πρόληψης Δασικών Πυρκαγιών με χρήση Πληροφοριακών Συστημάτων (EEFMIS) Στόχος έργου Στόχος του έργου EFFMIS είναι η συλλογή και μεταφορά καλών πρακτικών για την παρακολούθηση και πρόληψη των δασικών πυρκαγιών με χρήση πληροφοριακών συστημάτων. Τελικός στόχος θα είναι η σύνθεση ενός συγκεκριμένου Εθνικού Σχεδίου Δράσης που θα αφορά στην υλοποίηση συστημάτων που αξιοποιούν τις νέες τεχνολογίες στον τομέα πρόληψης και προστασίας των δασικών εκτάσεων έναντι πυρκαγιών. Το εν λόγω Σχέδιο Δράσης θα προσδιορίζει με σαφήνεια το σχεδιασμό υλοποίησης και κοστολόγησης συγκεκριμένων Πληροφοριακών Συστημάτων. Το EFFMIS θα δώσει ιδιαίτερη έμφαση στην καθιέρωση μιας πλατφόρμας ανοικτής συνεργασίας μεταξύ κυβερνητικών οργανισμών, επιστημονικών κοινοτήτων και αρμόδιων διαχειριστικών αρχών, με τη διενέργεια ενός ανοιχτού διαλόγου, τη σύνθεση απόψεων και τη δημιουργία μίας ευρέως αποδεκτής, σε περιφερειακό επίπεδο, πρακτικής και πολιτικής, που επιδιώκει την αυξημένη χρήση των νέων τεχνολογιών στην αποτελεσματική προστασία των φυσικών πόρων των δασών (Υπουργείο Περιβάλλοντος και ενέργειας - ΥΠΕΚΑ, Αθήνα) Η δομή του έργου Το έργο υλοποιείται μέσα από 3 παράλληλα πακέτα εργασίας: Πακέτο 1: Διαχείριση και Συντονισμός Πακέτο 2: Επικοινωνία και Διάχυση Πακέτο 3: Ανταλλαγή τεχνογνωσίας και μεταφορά καλών πρακτικών για αξιοποίηση μέσω των προγραμμάτων που χρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Διαρθρωτικό Ταμείο. Οι δράσεις του έργου στο 3ο πακέτο εργασίας που αποτελεί την καρδιά του έργου περιλαμβάνουν 3 φάσεις υλοποίησης: Φάση 1: Ανάλυση Σχεδιασμός και προετοιμασία Μεταφοράς καλών πρακτικών Φάση 2:.Ανάπτυξη εθνικών σχεδίων δράσης για κάθε περιοχή που συμμετέχει στο έργο Φάση 3: Καταγραφή της διαδικασίας και δημιουργία ενός πρακτικού Οδηγού μεταφοράς καλών πρακτικών (mainstreaming guide). Κατά τη διάρκεια του έργου προγραμματίζονται: 3 εκπαιδευτικές συναντήσεις (training sessions) 22 δια-περιφερειακές εκδηλώσεις για την ανταλλαγή τεχνογνωσίας (transfer workshops), 100

102 5 τουλάχιστον εκπαιδευτικές επισκέψεις στις περιοχές με εγκατεστημένα συστήματα (study visits) 18 ανταλλαγές προσωπικού με στόχο την εξοικείωση με εργαλεία και μεθοδολογίες χρήσης νέων τεχνολογιών για την προστασία των δασικών περιοχών (staff exchanges) (Υπουργείο Περιβάλλοντος και ενέργειας -ΥΠΕΚΑ, Αθήνα) Tα οφέλη από το έργο Το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής με την υλοποίηση του συστήματος αυτού θα καταφέρει αφενός να καταγράψει και να αξιολογήσει τις καλές πρακτικές τις σχετικές με τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών και αφετέρου να διαμορφώσει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο δράσης ώστε με αρωγό τις νέες τεχνολογίες να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε το μείζον ζήτημα των δασικών πυρκαγιών. Οι καλές πρακτικές που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν είναι οι εξής: Παρακολούθηση δασικών περιοχών και ανίχνευση δασικών πυρκαγιών με χρήση ενός ολοκληρωμένου Πληροφοριακού Συστήματος και κατάλληλου τεχνολογικού εξοπλισμού (κάμερες, αισθητήρες κλπ.) χρήση δορυφορικών μέσων τόσο για την απεικόνιση των δασικών περιοχών όσο και για την παρακολούθηση των καμένων/αναδασωτέων εκτάσεων δημιουργία εργαλείων προσομοίωσης για τη δημιουργία πραγματικών σεναρίων εξέλιξης της δασικής πυρκαγιάς σε συνάρτηση με τις καιρικές συνθήκες εκπαίδευση στελεχών δασικών υπηρεσιών στη χρήση των νέων τεχνολογιών για την εκτέλεση των καθηκόντων τους ανάπτυξη ψηφιακών υπηρεσιών μέσω των οποίων οι πολίτες θα συνεργάζονται με τους αρμόδιους φορείς για την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών ανάπτυξη πλατφόρμας ηλεκτρονικής επικοινωνίας, παρακολούθησης, συντονισμού και εκπαίδευσης για την αποτελεσματικότερη συνεργασία των εμπλεκόμενων φορέων στα στάδια πρόληψης, άμεσης ανίχνευσης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών συνεργασία με εξειδικευμένους Ευρωπαϊκούς φορείς και σύγκλιση της εθνικής πολιτικής με τη σχετική νομοθεσία της Ε.Ε.. προώθηση της συνεργασίας και του συντονισμού της δράσης των δημόσιων υπηρεσιών και των ιδιωτικών φορέων που εμπλέκονται στην προστασία των φυσικών πόρων των δασών (Υπουργείο Περιβάλλοντος και ενέργειας - ΥΠΕΚΑ, Αθήνα) Εταίροι του έργου Στο έργο EFFMIS συμμετέχουν 11 εταίροι από 9 διαφορετικές χώρες της Ευρώπης (Εικόνα 18) οι οποίοι μεταφέρουν στο έργο την εμπειρία και την τεχνογνωσία τους σε θέματα σχεδιασμού και υλοποίησης πληροφοριακών συστημάτων για την προστασία των δασών και την έγκαιρη και αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών. Οι εταίροι του έργου EFFMIS περιλαμβάνουν τους ακόλουθους φορείς (Υπουργείο Περιβάλλοντος και ενέργειας -ΥΠΕΚΑ, Αθήνα): 101

103 Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (University of Western Macedonia), Ελλάδα Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενεργείας και Κλιματικής Αλλαγής (Hellenic Ministry of Environment, Energy and Climate Change), Ελλάδα Πανεπιστήμιο Πατρών (University of Patras), Ελλάδα San Marco Project Research Centre - University of Rome "La Sapienza", Italy Coventry University, United Kingdom Executive Forest Agency, Bulgaria Forest Research Institute, Poland Kaunas Regional Innovation Centre, Lithuania Baiao Municipality, Portugal Slovenian Forestry Institute, Slovenia Castilla and Leon Wood and Forest Services Center, Spain Εικόνα 18: Οι εταίροι του έργου EFFMIS. 102

104 Το σύστημα αυτό εφαρμόσθηκε στον Νομό Μεσσηνίας και είχε ως βασικό του στόχο την ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου συστήματος που θα αποτελείται από πληροφοριακό δίκτυο, μία πλατφόρμα χωρικών δεδομένων και θα ασχολείται με τη διαχείριση του συμβάντος, τη λειτουργική διαχείριση των πόρων και τη σύλληψη δεδομένων πεδίου. Επίσης, το σύστημα, παρέχει ολοκληρωμένες υπηρεσίες και εργαλεία για τον επιχειρησιακό σχεδιασμό και τη βελτιστοποίηση της διαχείρισης των κρίσεων από τις δασικές πυρκαγιές. Ο τελικός αποδέκτης του συστήματος είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση του Νομού Μεσσηνίας. Το έργο υλοποιήθηκε το 2009 και είχε ως βασικούς στόχους: Τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την ενσωμάτωση του λογισμικού, για την υποστήριξη ενός επιχειρησιακού σχεδιασμού και τη διαχείριση των κρίσεων των δασικών πυρκαγιών, μέσω τεχνολογιών προσομοίωσης Τον σχεδιασμό, την ανάπτυξη και την ενσωμάτωση του λογισμικού για τη διαχείριση Επιχειρησιακών Πόρων και την τοποθεσία εντοπισμού Την παροχή δεδομένων υψηλής χωρικής ανάλυσης, με σκοπό τη χαρτογράφηση δασικών εκτάσεων, του οδικού δικτύου, σημείων ενδιαφέροντος κλπ. Την προετοιμασία επιχειρησιακών σεναρίων και ασκήσεων, για την αφομοίωση και εδραίωση του συστήματος στους χρήστες Την ενσωμάτωση όλων των δεδομένων και του λογισμικού σε μια ενιαία πλατφόρμα, που θα λειτουργεί σε τρισδιάστατο περιβάλλον, με απεικονίσεις σε λειτουργικό GIS, ώστε να επιτευχθεί η συνεργατική διαχείριση της κρίσης από κοινού και η ανταπόκριση των φορέων που εμπλέκονται με τη δημόσια ασφάλεια. Το σύστημα, αποτελείται από ένα σύστημα Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών GIS, στο οποίο ενσωματώνονται τα χωρικά δεδομένα (ψηφιακές δορυφορικές εικόνες σε διαφορετικά επίπεδα ανάλυσης, οδικό δίκτυο, τοπωνύμια, πληθυσμιακή κατανομή, είδη δασικής βλάστησης, υδάτινοι πόροι κλπ.), τα οποία συγχωνεύονται και μεταδίδονται στην εφαρμογή του τελικού χρήστη (Υφαντή, 2015). Το GIS παράγει ορθοφωτοχάρτες μέσης και υψηλής ανάλυσης ώστε να δημιουργείται ένα κοινό χαρτογραφικό υπόβαθρο για όλες τις εφαρμογές. Υπάρχει ακόμα και ένα υποσύστημα συσκευών εντοπισμού GPS, οι οποίες τοποθετούνται στον στόλο των οχημάτων και συνδέονται με το κέντρο ελέγχου. Τα στίγματα (συντεταγμένες) που λαμβάνονται μαζί με τα υπόλοιπα δεδομένα μπορούν να καταγραφούν, καθώς επίσης και τα υπόλοιπα δεδομένα που λαμβάνονται από τους αισθητήρες των οχημάτων μεταφορτώνονται με το δίκτυο επικοινωνίας και καταγράφονται στο χάρτη της περιοχής. Χάρη στο δίκτυο επικοινωνίας μεταξύ του κέντρου ελέγχου και των οχημάτων, κάθε μονάδα ανταπόκρισης μπορεί να λάβει εντολές από το κέντρο. Κινητές τηλεματικές μονάδες, έχουν τη δυνατότητα εγκατάστασης σε οχήματα των φορέων δημόσιας ασφάλειας ή ακόμα και μεταφοράς στο πεδίο από εθελοντές. Το υποσύστημα της διαχείρισης του συμβάντος (Incident & resource management) και της λειτουργικής διαχείρισης των πόρων (Operational resources planning), αναλαμβάνουν τη διαχείριση των κλήσεων-σημάτων και οργανώνει την κατάσβεση με κατάλληλη κατανομή των μέτρων και δράσεων. Στο λειτουργικό, καταγράφονται όλα τα δεδομένα, οι πληροφορίες και οι δράσεις, ενώ, παράλληλα, προωθεί τη συνεργασία μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων και σχεδιάζει τον τρόπο κατάσβεσης, λαμβάνοντας υπόψη τη συντομότερη διαδρομή για τα μέσα αλλά και την εξέλιξη της δασικής 103

105 πυρκαγιάς. Το υποσύστημα σχεδιασμού της αποστολής (Mission planning), παρέχει υπηρεσίες σχεδιασμού για τη βελτίωση της αξιολόγησης του κινδύνου και την καλύτερη αντιμετώπισή του. Η προσομοίωση, παρέχει τη δυνατότητα πρόβλεψης της διάδοσης και της ταχύτητας εξάπλωσης των μετώπων της φωτιάς, με την αξιοποίηση μετεωρολογικών δεδομένων. Κατ αυτό τον τρόπο, σημειώνεται η επικινδυνότητα των μετώπων της φωτιάς. Το εργαλείο εκκένωσης, προσδιορίζει τους δρόμους που χρειάζεται να εκκενωθούν για την προστασία της δημόσιας υγείας. Χάρη στα χωρικά δεδομένα και στη χρήση αλγορίθμων, τα οχήματα παρακολούθησης είναι κατανεμημένα στο χώρο, ώστε να καλύπτουν μεγάλο εύρος της περιοχής, ενώ σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης, να επιλέγεται η συντομότερη διαδρομή (Υφαντή, 2015). To σύστημα χρησιμοποιεί μια εφαρμογή το S.A.F.E.R, η αρχιτεκτονική του οποίου επιτρέπει τη διασύνδεση και διαλειτουργικότητα με άλλα συστήματα που λειτουργούν σε εθνικό επίπεδο της δημόσιας ασφάλειας. Το σύστημα, παρέχει τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός λογισμικού ελέγχου με εξοπλισμό CCTV για ανίχνευση καπνού. Επιπλέον, αποτελείται από μία οπτική κάμερα με ανιχνευτές UV, από ένα δίκτυο (εφαρμογών, βάσης δεδομένων, επικοινωνίας) και από μια διαδικτυακή περιοχή αποθήκευσης με οπτικές διασυνδέσεις. Η λειτουργία του γίνεται μέσω διαδικτύου που χρησιμοποιεί την πλατφόρμα «Rich Client» στο Κέντρο Ελέγχου, σημειώνοντας τις παρατηρήσεις σε μία ή περισσότερες οθόνες. Μέσω της ολοκληρωμένης εφαρμογής οι χρήστες, έχουν πρόσβαση σε όλα τα μέρη και εργαλεία του συστήματος, με δυνατότητα παροχής και ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των εργαλείων του. Ανάμεσα στους πόρους και τα μέσα, αναπτύσσεται αμφίδρομη επικοινωνία, με συσκευές τηλεματικής ή με άλλους τύπους που μεταφέρονται σε οχήματα. Οι συσκευές, είναι εξοπλισμένες με σύστημα GPS και η σύνδεση για ανταλλαγή δεδομένων και επικοινωνία, πραγματοποιείται μέσω GPRS/3G/TETRA κλπ. (Kostaridis, 2009). Επίσης, το σύστημα S.A.F.E.R., παρέχει δύο διαφορετικές προσεγγίσεις λειτουργίας: Λειτουργία σε σύνδεση (on-line): σε αυτή την περίπτωση, οι φορείς που λαμβάνουν σήμα συναγερμού από διαφορετικούς οργανισμούς, εισέρχονται στο σύστημα και συνεργάζονται, προκειμένου να διαχειριστούν το συμβάν. Κάθε χρήστης, έχει τη δυνατότητα παρακολούθησης και ελέγχου των πληροφοριών που σχετίζονται με τα δεδομένα του οργανισμού του αλλά και με τις δυνάμεις επιχείρησης. Οι οργανισμοί συνδέονται στο σύστημα με ιεραρχικό τρόπο, με την έννοια ότι αυτές που βρίσκονται στην κορυφή διαχείρισης του συστήματος, έχουν πρόσβαση και δυνατότητα τροποποίησης των δεδομένων από οποιοδήποτε άλλο φορέα. Από άποψη λειτουργίας, το σύστημα προσφέρει υπηρεσίες για τη διαχείριση των κρίσεων, όπως παροχή πόρων και μέσων, διαχείριση των αρμοδιοτήτων, προσομοίωση της συμπεριφοράς της πυρκαγιάς κλπ. (EFFMIS, 2009). Λειτουργία εκτός σύνδεσης (off-line): όταν δεν υπάρχει άμεση σύνδεση, οι χρήστες μπορούν να χρησιμοποιήσουν τη μονάδα Σχεδιασμού Σεναρίων (Scenario Planning), με σκοπό το σχεδιασμό και την κατασκευή σεναρίων έκτακτης ανάγκης, χρησιμοποιώντας τρισδιάστατη απεικόνιση σε περιβάλλον GIS αλλά και μια σειρά από αλγορίθμους βελτιστοποίησης και προσομοίωσης. Κάθε σενάριο, 104

106 αποθηκεύεται στην κεντρική βάση δεδομένων, στην οποία έχουν πρόσβαση οι χρήστες και τίθενται σε ισχύ σε περίπτωση εκδήλωσης πυρκαγιάς στην συγκεκριμένη περιοχή (Kostaridis, 2009). Τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του συστήματος S.A.F.E.R., είναι η υποστήριξη πολλών οργανισμών και φορέων ταυτόχρονα, η κοινή επιχειρησιακή λογική, η αμοιβαία παραγωγή σεναρίων και σχεδίων έκτακτης ανάγκης και η σύνδεση πολλαπλών υποσυστημάτων σε μία εφαρμογή τελικής χρήσης. Επίσης, παρέχει τη δυνατότητα χαρτογράφησης σε τρεις διαστάσεις, διαλειτουργικότητα μεταξύ των δεδομένων με άλλες πλατφόρμες αλλά και υπηρεσίες προσομοίωσης της πυρκαγιάς στο διαδίκτυο. Τέλος, μέσω των αισθητήρων, το σύστημα είναι ικανό να ανιχνεύει και να αναγνωρίζει καπνό ή φωτιά και να σημάνει σήμα συναγερμού (Kostaridis, 2009) Το σύστημα ARCFIRE Το σύστημα ARCFIRE αξιοποιεί την σύγχρονη τεχνολογία της γεωπληροφορικής, των ασύρματων αισθητήρων και επικοινωνιών κ.α. προκειμένου να διαφυλάξει δασικές εκτάσεις από τον κίνδυνο της δασικής πυρκαγιάς. 1. Awareness {Α}: Πρόληψη «πριν την πυρκαγιά» 2. Emergency {Ε}: Διαχείριση Κρίσης «κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς» 3. Impact {Ι}: Εκτίμηση Επιπτώσεων «μετά την πυρκαγιά» 4. Dissemination {D}: Οργάνωση Εμπειρίας & Πρακτικών «μετά το γεγονός» Πρόληψη (Awareness) Οι δράσεις (prior to a fire) επικεντρώνονται στην πρόληψη/προκαταστολή (preparedness, prevention) πριν την πυρκαγιά. Συνήθεις δράσεις είναι η εκτίμηση Επικινδυνότητας Δασικού Κινδύνου (FF Risk Assessment) και η χρήση εργαλείων Έγκαιρης Προειδοποίησης (Early Warning Tools). Η εκτίμηση Επικινδυνότητας αναδεικνύει ευάλωτα σημεία υψηλού ρίσκου και υποδεικνύει δράσεις πρόληψης. Η έγκαιρη Προειδοποίηση εξασφαλίζει την κινητοποίηση του Μηχανισμού Καταστολής Διαχείριση κρίσης (Emergency) Οι δράσεις (during the fire) επικεντρώνονται στο να βοηθήσουν τους Πυροσβέστες και τους Διαχειριστές στην καταστολή της πυρκαγιάς με τα διαθέσιμα μέσα (μηχανικά, ανθρώπινο δυναμικό, άλλα). Η ασφάλεια των ανθρώπων και η αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων έχουν προτεραιότητα. Συνήθεις δράσεις είναι: η προσομοίωση του Μετώπου της Πυρκαγιάς (fire front fate) σε πραγματικό χρόνο για τις επόμενες ώρες, η παρακολούθηση της θέσης (tracking) των επιγείων και εναερίων μέσων πυρόσβεσης, η αποτύπωση ασφαλών δρόμων διαφυγής για πολίτες και πυροσβέστες, η αναγνώριση σημαντικών υποδομών που εκτίθενται σε κίνδυνο. 105

107 Εκτίμηση επιπτώσεων (Impact) Οι δράσεις επικεντρώνονται στο να εκτιμήσουν τις επιπτώσεις της πυρκαγιάς στο περιβάλλον και τον κοινωνικό-οικονομικό παράγοντα (after the fire) ως είναι η διάβρωση, η πλημμύρα, η οικονομική-κοινωνική-αισθητική υποβάθμιση της περιοχής, κ.ά Οργάνωση Εμπειρίας & Πρακτικών (Dissemination) Οι δράσεις οργανώνουν (με την αποκτηθείσα εμπειρία από τη διαχείριση της πυρκαγιάς) και αναδεικνύουν αποτελεσματικές πρακτικές (best practices). Η γνώση που παράγεται ανατροφοδοτεί τις δράσεις πρόληψης και προκαταστολής (Awareness) με νέες πρακτικές, και ενισχύει την αποτελεσματικότητα, κλείνοντας τον κύκλο διαχείρισης. Γνώση είναι η οργάνωση του πυρικού ιστορικού, στατιστική ανάλυση, χρήση δεικτών αποτελεσματικότητας μηχανισμών ή μέσων καταστολής, η καθοδήγηση των πυροσβεστών σε προσαρμοσμένες τεχνικές, κ.α. Η Τεχνολογία ARCFIRE προσφέρει τεχνογνωσία και προϊόντα που αναπτύχθηκαν και επικαιροποιήθηκαν από ερευνητικά έργα, διεθνείς πρακτικές και εφαρμογές από το 1990 μέχρι σήμερα. Η Τεχνολογία ARCFIRE προσφέρει ολοκληρωμένη πρόταση για όλες τις Φάσεις Διαχείρισης της Πυρκαγιάς (Life Cycle) με τεχνολογία αιχμής (state-of-thetechnology). Η αρχιτεκτονική του συστήματος φαίνεται αναλυτικά στην Εικόνα 19 (Μποναζούντας κ.ά., 2010). Εικόνα 19: Η αρχιτεκτονική του συστήματος ARCFIRE (Πηγή: Μποναζούντας, 2010). 106

108 Ο Μάρκος Μποναζούντας κατηγοριοποιεί τα στοιχεία της τεχνολογίας τα οποία δρούν επικουρικά στην διαχείριση των δασικών πυρκαγιών είναι τα παρακάτω: Καύσιμη Ύλη Η βλάστηση ταξινομείται σε διάφορα πολυπαραμετρικά μοντέλα τα οποία προσομοιώνουν τις ιδιότητες της καύσιμης ύλης ως προς την καύση και την ευφλεκτότητα. H ταξινόμηση γίνεται με τηλεπισκόπηση και αυτοψία στο πεδίο. Τα μοντέλα οργανώνονται σε καταλόγους. Οι κατάλογοι των Anderson (1982), Prometheus (1999) και Scott Burgan (2005) είναι ευρείας (global) χρήσης και έχουν προτυποποιηθεί (standardized) στη τεχνολογία ARCFIRE η οποία δίνει τη δυνατότητα στους ειδικούς (δασολόγους, γεωπόνους, άλλους) να οργανώσουν καταλόγους με μοντέλα μεγάλης ακρίβειας, προσαρμοσμένα στην τοπική πραγματικότητα Εκτίμηση Επικινδυνότητας Η εκτίμηση της επικινδυνότητας εκδήλωσης πυρκαγιάς συνυπολογίζει τρεις συνιστώσες: (α) την πιθανότητα εκδήλωσης πυρκαγιάς (Risk), (β) την ένταση της πυρκαγιάς (hazard), και (γ) το μέγεθος των επιπτώσεων (σε κόστος) σε περιβάλλον, οικονομία, αισθητική, άνθρωπο και οικοσυστήματα (humans & biota). Η τεχνολογία ARCFIRE εκτιμά την επικινδυνότητα με τεχνικές χωρικής επεξεργασίας, εργαλεία GIS, και στατιστική & στοχαστική ανάλυση του ιστορικού των πυρκαγιών και άλλων παραμέτρων Ασύρματοι Αισθητήρες & Video Η Τεχνολογία ARCFIRE συνεργάζεται με δίκτυα μετεωρολογικών και οπτικών αισθητήρων για τον έγκαιρο εντοπισμό της πυρκαγιάς. Για μικρές περιοχές υψηλού ρίσκου όπως η Περιαστική Δασική Ζώνη (wildland-urban-interface) κατάλληλο είναι ένα δίκτυο ασύρματων αισθητήρων (wireless sensor network). Το δίκτυο είναι αυτορυθμιζόμενο, ενεργειακά ανεξάρτητο (self-organized, energy-efficient) και μεταφέρει μετρήσεις περιβαλλοντικών παραμέτρων με υψηλό ρυθμό μετάδοσης διαμέσου ασύρματων πρωτοκόλλων (IEEE ) συνήθως στους 868MHz. Για τον έγκαιρο εντοπισμό σε ευρύτερες περιοχές, καταλληλότερη είναι η λύση του αυτόματου εντοπισμού από εικόνες υψηλής ανάλυσης από εικονολήπτες (purveyance cameras) διαμέσου επίγειου δικτύου Προσομοίωση Πυρκαγιάς Το μοντέλο προσομοίωσης της δασικής πυρκαγιάς του ARCFIRE βασίζεται στην θεωρία των Rothermel & Andrews και στις εξισώσεις BEHAVE. Για το ARCFIRE βελτιωτικές προσθήκες έγιναν από το Polytechnic University of Madrid με την υποστήριξη του USDA Forest Service, Forest Fire Laboratory, California, ενσωματώθηκαν στην δομή της πλατφόρμας (με την ονομασία CARDIN) και δοκιμάστηκαν με επιτυχία σε πολλά ερευνητικά και εφαρμοσμένα έργα (real life conditions) τα οποία χρηματοδοτήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ιδιωτικούς ή δημόσιους φορείς (πχ. FOMFIS, E-FIS, FORFAIT, AUTOHAZARD-PRO, ORCHESTRA, SCIER). Σε γενικές γραμμές το ARCFIRE 107

109 προσομοιώνει την εξέλιξη του μετώπου της πυρκαγιάς εφαρμόζοντας επαναληπτικό μηχανισμό (cellular automata) και άλλες τεχνικές. Αφετηρία είναι οι πολλαπλές αρχικές εστίες πυρκαγιάς και η ελλειψοειδής (παραδοχή) διάδοση αυτής Μετεωρολογία Η εκτίμηση της επικινδυνότητας και η προσομοίωση της πυρκαγιάς προϋποθέτουν μετεωρολογικές μετρήσεις υψηλής χωροχρονικής ακρίβειας και ανάλυσης. Η Τεχνολογία ARCFIRE προσφέρει modules συνεργασίας με Υπηρεσίες Μετεωρολογικών Προβλέψεων που διαχειρίζονται από Δημόσιους Φορείς και Πανεπιστημιακές Ομάδες (Πανεπιστήμιο Αθηνών) ως plug-in modules για την on-the-fly αυτοματοποιημένη ενημέρωση των data Τηλεπικοινωνίες Η Τεχνολογία ARCFIRE στηρίζεται στα ασύρματα επίγεια τηλεπικοινωνιακά δίκτυα (με οιονδήποτε provider) για την αλληλεπίδραση των μονάδων πεδίου με το Κέντρο Επιχειρήσεων (CCC, Command Control, Centre): μεταφορά θέσης, διαθεσιμότητα, ταχύτητα κίνησης, δρομολόγηση, προσομοίωση διάδοσης πυρκαγιάς κλπ. Παράλληλα χρησιμοποιεί και δορυφορικά δίκτυα (με την αποκλειστική συνεργασία της ElsaCom Italia spa) για κάλυψη σε δυσπρόσιτες περιοχές, την παρακολούθηση του εναέριου στόλου πυρόσβεσης, και άλλες διεργασίες ή επιχειρησιακές ανάγκες Γεωπληροφορική ολοκλήρωση Η Τεχνολογία ARCFIRE ολοκληρώνεται σε γεωπλατφόρμα (geoplatform integration) με off-the-shelf τεχνολογίες γεωπληροφορικής της ESRITM και freeware λογισμικά ανάλογα με τις απαιτήσεις και την υφιστάμενη υποδομή της εγκατάστασης. Το ArcFIRE οργανώνει τις γεωβάσεις δεδομένων με διαφανείς εσωτερικές υπολογιστικές διεργασίες (applications) σε γραφικό περιβάλλον εργασίας φιλικό προς τον χρήστη (GUI) με τo σύνολο της χωροχρονικής πληροφορίας αποτυπωμένο στον Ψηφιακό Χάρτη Μετεξέλιξη State-of-tech Η Τεχνολογία ARCFIRE εξελίσσεται συνεχώς σε μηνιαία βάση. Έργα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, εφαρμογές στο Ελληνικό και διεθνή χώρο, συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα και κέντρα αριστείας στηρίζουν την προσπάθεια αναζήτησης νέων μεθόδων & τεχνολογιών. Μεταξύ αυτών είναι τα έργα: Fomfis, Athina-2004, Orchestra, E-Fis, Forfait, Autohazard-pro, Briseide κ.α Εφαρμογές Η τεχνολογία ARCFIRE έχει δοκιμαστεί σε αρκετές περιοχές της Ελλάδος, Ιταλίας, Γαλλίας, Ισπανίας, Πορτογαλίας, όπως: (1) Δάσος Σέιχ-Σου, Θες/κη ( ), 100km2, Wildland Urban Interface Area, (2) Δάσος Ταξιάρχη, Πολύγυρος Χαλκιδική, Ελλάδα (2008), 155 km2, (3) Πεντελικό Κάλος, Σταμάτα, Αττική (2009), 15 km2, Wildland Urban Interface Area, (4) Περιοχή Ευβοίας (2005), (5) ΑΘΗΝΑ-2004 ( , εγκατάσταση στην Πυροσβεστική Υπηρεσία), (6) Aubagne, Marseille, France, 108

110 (2008) 15 km2, Wildland Urban Interface, Habitants , (7) Bacva, Czech Republic (2008), 1630 km2, River Basin, Habitants Η ανάπτυξη του ARCFIRE έχει υποστηριχθεί από άνω των 50 επιστημόνων. Μέσω του το ΕΜΠ υποστήριξη προσφέρουν οι: Καθ. Μάρκος Μποναζούντας, Τομέας Υδατικών Πόρων & Περιβάλλοντος ΕΜΠ, Δρ. Γαβριήλ Ξανθόπουλος, Δασολόγος, Εθνικό Ίδρυμα Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ), Δρ. Σωτήρης Κανελλόπουλος, Μηχανικός Η/Υ, Prof. Jörg Schaller, Environment/GIS, Technical University of Munich (TUM), David Caballero, Δασολόγος, Universidad Politécnica de Madrid, και Δέσποινα Καλλιδρομίτου, Πολιτικός/ Περιβαλλοντολόγος Μηχανικός. Ειδικά στο περιαστικό δάσος του Σειχ-Σου εγκαταστάθηκαν 16IP κάμερες, ΙΡ τηλέφωνα, ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής (φορητός) και έξι PDA. Η εγκατάσταση αυτή έγινε τον Μάρτιο του 2010 καλύπτοντας έκταση 100τ.χλμ (Εικόνα 20). Εικόνα 20: Εφαρμογή ARCFIRE στο περιαστικό δάσος της Θεσσαλονίκης (Σέιχ-Σου) (Πηγή: Μποναζούντας, 2010). Ο τρόπος λειτουργίας του συστήματος προβλέπει την συλλογή δεδομένων από μετεωρολογικούς σταθμούς και κάμερες, τα οποία μέσω του δικτύου τηλεπικοινωνιών (ασύρματο δίκτυο), αποστέλλονται στο Κέντρο Ελέγχου. Το επόμενο στάδιο είναι η επεξεργασία των εικόνων, μέσω των εφαρμογών και δυνατοτήτων που παρέχει το λογισμικό GIS, οι οποίες στη συνέχεια, διανέμονται στους χρήστες του Διαδικτύου. Η σύνδεση μεταξύ του αισθητήρα της κάμερας με το Κέντρο Ελέγχου, επιτυγχάνεται με τη χρήση κινητών τηλεφώνων IP, ενώ, για την επικοινωνία και διάθεση δεδομένων μεταξύ 109

111 των χρηστών και του Κέντρου, πραγματοποιείται από 6 PDA, 1 φορητό υπολογιστή και δίκτυο GSM (Μποναζούντας, 2010). Από τη λειτουργία του συγκεκριμένου συστήματος πρόληψης δασικών πυρκαγιών και διαχείρισης, τα αποτελέσματα που προκύπτουν είναι τα εξής: Παρακολούθηση και ανίχνευση της πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε με συγκεκριμένες συντεταγμένες Η ανάλυση του ρίσκου Χωροχρονική αποτύπωση και πρόβλεψη των μετεωρολογικών δεδομένων Δυναμικές εργασίες συντονισμού και δρομολόγησης οχημάτων Δίκτυο GSM, για ενημέρωση των επισκεπτών της περιοχής και του τοπικού Πληθυσμού Ύπαρξη κατάλληλου σχεδιασμού διάσωσης και ανάκαμψης των δασών (ATESE, 2011) Η τεχνική της Τηλεπισκόπησης LASER -Σύστημα LIDAR Αρχή λειτουργίας Η τεχνική της τηλεπισκόπησης με χρήση ακτινοβολίας laser (τεχνική LIDAR), έχει καθιερωθεί διεθνώς ως μία αποτελεσματική και αξιόπιστη μέθοδος μελέτης και παρακολούθησης των βασικότερων χαρακτηριστικών της ατμόσφαιρας. Εξαιτίας της υψηλής χωρικής (της τάξης των m) και χρονικής (της τάξης των 1-15 min) ακρίβειας των μετρήσεων η τεχνική LIDAR αποτελεί μία πανίσχυρη και πρωτοποριακή μέθοδο παρατήρησης της μεταβολής των σημαντικότερων μετεωρολογικών και ατμοσφαιρικών παραμέτρων καθ ύψος, από την επιφάνεια του εδάφους έως τα km, περίπου. Η τεχνική LIDAR βασίζεται στην εκπομπή παλµικής ακτινοβολίας laser στην ατμόσφαιρα και ακολούθως, στην καταγραφή της οπισθοσκεδαζόµενης ακτινοβολίας laser. Η ατμόσφαιρα αποτελούμενη από άτομα, μόρια, αιωρούμενα σωματίδια (αερολύματα), κλπ. προκαλεί εξασθένηση της διερχόμενης ακτινοβολίας laser. Η σκεδαζόµενη ακτινοβολία συλλέγεται από ένα οπτικό τηλεσκόπιο και οδηγείται στο σύστημα λήψης και καταγραφής των σημάτων LIDAR (Weitkamp, 2005). Η τεχνική LIDAR, αναλύοντας τα οπισθοσκεδαζόµενα σήµατα που προέρχονται από την αλληλεπίδραση των συστατικών της ατμόσφαιρας µε την ακτινοβολία laser, είναι ικανή να καθορίσει την κατακόρυφη κατανοµή των κυριότερων ρύπων και συστατικών της ατμόσφαιρας µε μεγάλη χωρική (~3-7 m) και χρονική ακρίβεια (10-30 s) (Παπαγιάννης κ.α., 2010) (Εικόνα 21). 110

112 Εικόνα 21. Η Αρχή λειτουργίας του συστήματος LIDAR (Πηγή: Παπαγιάννης κ.α., 2010) Μετρούμενα μεγέθη Τα είδη των ατμοσφαιρικών και μετεωρολογικών παραμέτρων που είναι δυνατόν να µετρηθούν µε την τεχνική LIDAR είναι πολλά και συνεχώς αυξανόµενα. Η ανίχνευση και ανάλυση της οπισθοσκεδαζόµενης ακτινοβολίας laser στον κατακόρυφο άξονα, επιτρέπει τη µέτρηση των οπτικών και φυσικών ιδιοτήτων των αιωρούμενων σωματιδίων, των υδρατμών, των απόλυτων συγκεντρώσεων αέριων ρύπων ή και αερίων του θερμοκηπίου (π.χ. O3, CO2, NOx, Laser Ατμόσφαιρα (άτομα, µόρια, αερολύματα) Τηλεσκόπιο λήψης Καταγραφικό λήψης SO2), του ύψους και του πάχους των νεφών στην ατµόσφαιρα, και τη δοµή-ύψος του Ατµοσφαιρικού Οριακού Στρώµατος, µε µεγάλη χρονική και χωρική ακρίβεια. Στην περίπτωση ενός συστήµατος που δύναται να εκτελέσει τρισδιάστατη σάρωση της ατµόσφαιρας, είναι δυνατή η αντίστοιχη τρισδιάστατη απεικόνιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε τυπικές αποστάσεις 5-10 χιλιομέτρων. Στην Εικόνα 22 παρουσιάζουμε την κατακόρυφη κατανομή των αερολυμάτων (διορθωμένα σήμα LIDAR) από το έδαφος έως τα 6000 µέτρα ύψος. Είναι εμφανής η ύπαρξη στρωμάτων αερολυμάτων στα και µέτρα ύψος. Αντίστοιχα, στην Εικόνα 23, παρουσιάζεται η οριζόντια κατανομή των αερολυμάτων υπεράνω του Λεκανοπεδίου Αθηνών, µέσω της χρήσης ενός συστήματος LIDAR οριζόντιας σάρωσης (Παπαγιάννης κ.α., 2010). 111

113 Εικόνα 22. Χρονική µεταβολή (από 13:01 έως 14:22 UT) της κατακόρυφης κατανομής του συντελεστή οπισθοσκέδασης βaer (km-1sr-1) των αιωρούμενων σωματιδίων στα 532 nm την 23/10/2006, όπως καταγράφηκε από το σύστημα LIDAR του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (Ε.Μ.Π.) στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου (Πηγή: Παπαγιάννης κ.α., 2010). Εικόνα 23. Οριζόντια καταγραφή της χωρικής κατανομής των αερολυμάτων στο Λεκανοπέδιο Αθηνών, όπως καταγράφηκε από το σύστημα LIDAR του Ε.Μ.Π. στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου. Η χρωματική κλίμακα είναι, αρχικά, ενδεικτική της συγκέντρωσης των αερολυμάτων διαμέτρου µm. (Πηγή: Παπαγιάννης κ.α., 2010). 112

114 Ήδη από το 2007 έχουν καταγραφεί πολυάριθμες κατακόρυφες κατανομές των εκλυόμενων αερολυμάτων από δασικές πυρκαγιές, τόσο από τοπικές (Πάρνηθα, Βόρειοανατολική Αττική, Εύβοια), όσο και από υπερτοπικές ή ακόμα διηπειρωτικές εστίες δασικών πυρκαγιών (π.χ. Ουκρανία, Αλάσκα, Βόρεια Αμερική, Σιβηρία, κλπ.). Η τεχνική LIDAR, όταν εφαρμοσθεί σε συνδυασμό με σύστημα σάρωσης σε 3 διαστάσεις, επιτρέπει τον αρχικό εντοπισμό μιας δασικής πυρκαγιάς με χωρική ακρίβεια της τάξης των 15 m και χρονική ακρίβεια της τάξης των s. Η εμβέλεια ανίχνευσης της τεχνικής LIDAR με σύστημα σάρωσης είναι της τάξης των 8-10 km. Η τεχνική LIDAR μπορεί να συνδυασθεί με άλλες τεχνικές τηλεμετάδοσης δεδομένων, αλλά και με γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών (GIS) όπου μπορεί να αποτυπωθεί σε σχεδόν πραγματικό χρόνο η τυχόν χωρική επέκταση μιας δασικής πυρκαγιάς (Παπαγιάννης κ.α., 2010). Στην Ελλάδα σήμερα έχουμε την εταιρεία Raymetrics η οποία εξάγει προηγμένης τεχνολογίας LIDAR από την Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία μέχρι μετεωρολογικούς οργανισμούς σε όλο τον κόσμο. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας Γιώργος Γεωργούσης απαντώντας σε συνέντευξη στο περιοδικό Fortune λέει ότι όταν το 2002 αποφάσιζε να ασχοληθεί με συστήματα οπτικής τηλεπισκόπησης της ατμόσφαιρας, σχετική αγορά δεν υπήρχε πουθενά στον κόσμο. «Οπλισμένος» με το πτυχίο φυσικής και το διδακτορικό του στη φυσική στερεάς κατάστασης από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, ξεκίνησε να εφαρμόσει στην πράξη αυτό που οι επιστήμονες γνώριζαν εδώ και δεκαετίες αλλά κανείς δεν είχε μετατρέψει σε εμπορικό προϊόν. Ο ίδιος εξηγεί τη βασική αρχή: «Στέλνουμε έναν παλμό φωτός στην ατμόσφαιρα. Μέρος των φωτονίων οπισθοσκεδάζονται (σ.σ.: χτυπούν στα σωματίδια της ατμόσφαιρας και επιστρέφουν) και συλλέγονται. Γνωρίζοντας τον χρόνο που στείλαμε τα φωτόνια, τον χρόνο που τα λαμβάνουμε πίσω και, φυσικά, την ταχύτητα του φωτός, υπολογίζουμε ακριβώς από πού οπισθοσκεδάζονται. Η τεχνική αυτή ονομάζεται LIDAR, από τα αρχικά των λέξεων Light Detection And Ranging. Οι βασικές αρχές της μοιάζουν με εκείνες του ραντάρ, με τη διαφορά πως, αντί για ραδιοκύματα, στην τεχνική αυτή χρησιμοποιείται φως προερχόμενο από παλμικά λέιζερ». Τα LIDAR είναι ένας συνδυασμός συσκευής λέιζερ και τηλεσκοπίου. Επιτρέπει στον χρήστη να «διαβάζει» από το έδαφος της Γης ατμοσφαιρικά και άλλα δεδομένα. Η ακτίνα λέιζερ υψώνεται 2-30 χιλιόμετρα (πολλές φορές μέχρι και τα 90 χιλιόμετρα) από την επιφάνεια του πλανήτη μας, φτάνει δηλαδή μέχρι τη Στρατόσφαιρα (ένα πολιτικό αεροπλάνο κινείται περίπου στα 10 χιλιόμετρα). Σήμερα η Raymetrics, από τις εγκαταστάσεις της στην Παιανία, σχεδιάζει, κατασκευάζει, συναρμολογεί και εξάγει συσκευές υψηλής τεχνολογίας, με στόχο τη μελέτη της ατμόσφαιρας. Διαθέτει όργανα τηλεπισκόπησης, π.χ. για επιστημονικές ατμοσφαιρικές μελέτες, μέτρηση της σκόνης ή ανίχνευση ηφαιστειακής στάχτης. Είναι από τις παλαιότερες και πιο έμπειρες εταιρείες κατασκευής συστημάτων LIDAR στον κόσμο και έχει παρουσία σε 21 χώρες στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική, στην Ευρώπη και την Ασία. Ο τζίρος της το 2014 αναμένεται να φτάσει το 1,7 εκατ. ευρώ, αυξανόμενος, καθώς το 2013 ήταν 1 εκατ. ευρώ και το ευρώ, ενώ πρόσφατα εξασφάλισε χρηματοδότηση από το επενδυτικό ταμείο Elikonos Jeremie. 113

115 Η λίστα των πελατών της είναι εντυπωσιακή. «Έχουμε πουλήσει συστήματα στους δύο μεγαλύτερους διαστημικούς οργανισμούς. Στη European Space Agency, η οποία ήθελε να επαληθεύσει στοιχεία από τους δορυφόρους της (ground truthing), και στο DLR (German Aerospace Center), τον αντίστοιχο γερμανικό οργανισμό για τη μέτρηση της σκόνης σε εγκαταστάσεις ηλιοσυλλεκτών. Ένα από τα συστήματά μας είναι μόνιμα εγκατεστημένο στο δάσος του Αμαζονίου, κοντά στο Μανάους της Βραζιλίας, και μετρά την υγρασία από το έδαφος μέχρι το ύψος των δέκα χλμ. Είναι σαν να παίρνεις μια ακτινογραφία της ατμόσφαιρας με τιμές ανά δέκα μέτρα. Στη Χιλή, έχουμε εγκαταστήσει συστήματα στη έρημο Ατακάμα, σε ορυχεία χαλκού ανοιχτού ορύγματος, όπου μελετώνται οι μηχανισμοί διάχυσης της σκόνης που παράγεται από τις δραστηριότητες των ορυχείων κ.λπ.». Πώς λειτουργεί η εξ αποστάσεως μέτρηση; Με την κλασική μέθοδο, πρέπει το θερμόμετρο να έρθει σε επαφή με το αντικείμενο. Επιπλέον, αν χρειαζόμαστε μετρήσεις σε διαφορετικά σημεία, θα πρέπει να εγκαταστήσουμε ισάριθμα θερμόμετρα. Ένα θερμόμετρο LIDAR, όμως, μπορεί να κάνει τις ίδιες μετρήσεις εξ αποστάσεως απλώς στέλνοντας έναν παλμό φωτός στην επιφάνεια. Ένα άλλο παράδειγμα είναι η μέτρηση της υγρασίας στην ατμόσφαιρα. Αντί για έναν αισθητήρα στο έδαφος, που δίνει μία τιμή στη συγκεκριμένη τοποθεσία, ένα σύστημα LIDAR μετρά κατά ύψος ή κατά περιοχή, ακόμα και τρισδιάστατα, δίνοντας πολύ καλύτερη εικόνα. Ήδη στον διεθνή αερολιμένα «Ελευθέριος Βενιζέλος» δοκιμάζεται ένα σύστημα LIDAR για τη μέτρηση της ορατότητας. Εξαιρετικής σημασίας πληροφορία είναι και το ύψος στο οποίο βρίσκονται τα σύννεφα η λεγόμενη βάση νεφών αφού αυτή σχετίζεται με την ασφαλή κάθοδο του αεροσκάφους και την ορατότητα προς τον διάδρομο προσγείωσης. Μάλιστα, το LIDAR μετρά και απεικονίζει την πληροφορία αυτή τρισδιάστατα σε όλο το μήκος του διαδρόμου, και όχι σε ένα συγκεκριμένο σημείο, όπως συμβαίνει σήμερα με τη χρήση των κλασικών ceilometers. H εταιρεία έχει προμηθεύσει το 2012 συσκευή για τις παραπάνω εφαρμογές τη γαλλική μετεωρολογική υπηρεσία. Τα συστήματα αυτά αναμένεται να γίνουν μέρος του στάνταρτ εξοπλισμού κάθε αεροδρομίου. Παραλλαγές της τεχνικής μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε ένα ευρύ πεδίο εφαρμογών, όπως η ανίχνευση πετρελαιοκηλίδων, η παρακολούθηση μετανάστευσης πουλιών στη διάρκεια της νύχτας, η μέτρηση της ταχύτητας και της διεύθυνσης του ανέμου για χρήση σε ιστιοπλοϊκά, η ανίχνευση πυρκαγιών σε αρχικό στάδιο κ.ά. Σύμφωνα με τον Γιώργο Γεωργούση (2014), δύο ήταν τα βασικότερα εμπόδια που έπρεπε εξαρχής να ξεπεράσουν: η τεχνική του LIDAR ήταν πανάκριβη, ενώ για να χειριστεί κανείς ένα τέτοιο όργανο χρειαζόταν υψηλότατος βαθμός εξειδίκευσης. «Ξεκινήσαμε έχοντας ως σκοπό να κατασκευάσουμε συσκευές σε λογικό κόστος, τις οποίες θα μπορεί να χειριστεί κάποιος έπειτα από σχετικά μικρή εκπαίδευση. Τα καταφέραμε και τα δύο». Η είσοδος στην αγορά υποστηρίχθηκε από την ακαδημαϊκή κοινότητα, η οποία γνώριζε τη δουλειά τους, ενώ στη συνέχεια δύο ήταν οι σημαντικότερες εξελίξεις που έφεραν τη Raymetrics στην πρώτη γραμμή: η μία είναι το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους μηχανισμούς κλιματικής αλλαγής και της κατανόησης των φαινομένων που την προκαλούν. Για τις μελέτες και τις μετρήσεις είναι αναγκαία η χρήση των συστημάτων της εταιρείας. Ερευνητικά κέντρα, ακαδημαϊκά ινστιτούτα και μετεωρολογικές 114

116 υπηρεσίες από όλο τον κόσμο ενδιαφέρονται για τα συστήματα της Raymetrics και ο Γιώργος Γεωργούσης εκτιμά πως σύντομα τα LIDAR θα βρίσκονται όπου χρειάζεται μέτρηση της σύστασης της ατμόσφαιρας. Η δεύτερη εξέλιξη ήταν η έκρηξη του ηφαιστείου στην Ισλανδία, το 2010, η οποία απέδειξε την έλλειψη αξιόπιστων μεθόδων μέτρησης της ηφαιστειακής στάχτης σε βαθμό τέτοιο που να εγγυάται την ασφάλεια των πτήσεων. Η εταιρεία βρίσκεται αυτόν τον καιρό σε διαπραγματεύσεις με τη μετεωρολογική υπηρεσία του Ηνωμένου Βασιλείου για την προμήθεια 11 συσκευών ανίχνευσης ηφαιστειακής στάχτης και οι επίσημες ανακοινώσεις αναμένονται μέσα στον Μάρτιο. Από τη φύση του αντικειμένου της Raymetrics κατανοεί κανείς πως ο εξαγωγικός προσανατολισμός αποτελεί μονόδρομο. «Γνωρίζαμε από την αρχή πως η τοπική αγορά δεν θα μπορούσε να συντηρήσει μια τέτοια εταιρεία. Επιπλέον, γνωρίζαμε τις δυσλειτουργίες της ελληνικής πραγματικότητας και δεν θέλαμε να μπούμε σε αυτό το παιχνίδι». Φυσικά, η λειτουργία σε διεθνές περιβάλλον σημαίνει ισχυρότατο ανταγωνισμό, ο οποίος ενισχύθηκε από το 2006, ενώ η ελληνική κρίση κάνει τα πράγματα ακόμα δυσκολότερα. «Οι ανταγωνιστές μας έχουν πρόσβαση σε χρηματοπιστωτικά εργαλεία πολύ καλύτερα από ότι είχαμε εμείς. Επίσης, η κρίση έχει κάνει τους πάντες πιο δύσπιστους και, όπως όλες οι εξωστρεφείς ελληνικές εταιρείες, έχουμε προβλήματα εμπιστοσύνης. Όχι ως προς τη Raymetrics, αλλά ως προς την ελληνική οικονομία και το αβέβαιο για εκείνους μέλλον της». Σκέφτονται, συνεπώς, τη μεταφορά στο εξωτερικό; «Το έχουμε εξετάσει. Στο επίπεδο που έχουμε φτάσει, πρέπει να καταπολεμάμε καθετί που μας στερεί τις δυνατότητες ανάπτυξης. Όσο καλά και αν πάμε, το ελληνικό οικονομικό περιβάλλον μας περιορίζει. Τα μέτρα μείωσης του κόστους δεν μας αφορούν, εταιρείες σαν εμάς δεν ωφελούνται από τη μείωση των αμοιβών, δεν απασχολούμε κανέναν με το βασικό. Αντίθετα, ζημιωνόμαστε, αφού το αξιόλογο επιστημονικό προσωπικό που θα μπορούσαμε να απασχολούμε μεταναστεύει για να βρει καλύτερες θέσεις». Τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα, ωστόσο, είναι η επιστημονική τεχνογνωσία, που καθημερινά ενδυναμώνεται, το μικρό μέγεθος και η ευελιξία. «Έχουμε κερδίσει διεθνείς διαγωνισμούς επειδή είμαστε πια γνωστοί, αλλά και γιατί έχουμε τη δυνατότητα του tailor made και είμαστε πολύ ευέλικτοι. Οι αποφάσεις λαμβάνονται γρήγορα, οι προσαρμογές γίνονται αμέσως και μπορούμε σύντομα να αποφασίσουμε αν κάτι μας συμφέρει ή όχι. Μια μεγάλη εταιρεία δεν μπορεί να το πετύχει αυτό». Ένα άλλο πλεονέκτημα που αναφέρει ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Γιώργος Γεωργούσης, είναι πως η εταιρεία δεν πηγαίνει στα «τυφλά» σε ό,τι αφορά το οικονομικό περιβάλλον, αλλά έχει συγκεκριμένο σχέδιο και σωστή πληροφόρηση. «Οτιδήποτε συμβαίνει στην αγορά φτάνει σε εμάς με χρονική υστέρηση που μας επιτρέπει να λαμβάνουμε τα μέτρα μας. Κύριοι πελάτες μας ήταν ακαδημαϊκά και ερευνητικά ινστιτούτα, για τα οποία τα κονδύλια έχουν εγκριθεί και είναι γνωστά εγκαίρως προ κρίσης. Για παράδειγμα, οι χρηματοδοτήσεις του 2007 κάλυψαν δαπάνες μας μέχρι και το Όταν στη συνέχεια αυτές μειώθηκαν, εμείς είχαμε τον χρόνο πολύ περισσότερο σε σχέση με άλλους κλάδους να προσαρμόσουμε προς τα κάτω τις προβλέψεις μας και 115

117 να μην προβούμε σε κινήσεις και ανοίγματα που ίσως μας ζημίωναν. Έτσι, όχι μόνο γλιτώσαμε την κρίση ως εταιρεία, αλλά αναπτυχθήκαμε και αναπτυσσόμαστε πετυχαίνοντας κάθε στόχο που είχαμε ορίσει». Οι συσκευές τις οποίες κατασκευάζει η Raymetrics είναι προσαρμοσμένες στις ανάγκες του χρήστη, δεν υπάρχει μαζική παραγωγή μέχρι στιγμής. Κάθε σύστημα φτιάχνεται εκ του μηδενός στο χέρι και οι επιστήμονές της εξελίσσουν πρωτότυπες μεθόδους και λύσεις. Φυσικά, κάποια υλικά εισάγονται και έρχονται στην Ελλάδα από εξειδικευμένους προμηθευτές υψηλής τεχνολογίας. Όμως, η σύνθεσή τους σε λειτουργικό σύνολο είναι η πραγματική δυσκολία. «Οι φυσικοί νόμοι είναι γνωστοί σε όλους και, για να είμαι ειλικρινής, οποιοσδήποτε θα μπορούσε να φτιάξει ένα τέτοιο σύστημα. Αλλά δεν είναι τόσο απλό. Η μέθοδος ενσωματώνει όλο το φάσμα της φυσικής και όχι μόνο. Οπτική, οπτοηλεκτρονική, λέιζερ, ηλεκτρονικά, μηχανική, μηχανολογικά, software, ένας συνδυασμός τεχνικών και γνώσεων που είναι πολύ δύσκολο να τις συνδυάσεις με τρόπο που να βγάζει οικονομικό και επιστημονικό νόημα. Εκεί ακριβώς πρωτοτυπούμε και για αυτό είμαστε μοναδικοί. Τα συστήματά μας χρησιμοποιούν γνώσεις που άλλοι δεν κατέχουν ή είναι δύσκολο να αποκτήσουν». Η σύνθεση είναι βασική έννοια και στη σχέση της Raymetrics με τα πανεπιστήμια. «Εξακολουθούμε να είμαστε συνδεδεμένοι με την ακαδημαϊκή κοινότητα, γνωρίζουμε τις εξελίξεις και ανταλλάσσουμε γνώσεις και συμπεράσματα. Ταυτόχρονα, όντας μια εταιρεία και λειτουργώντας στην ελεύθερη αγορά, γινόμαστε η γέφυρα μεταξύ επιστήμης και εφαρμογών. Όλα τα συμπεράσματα από τη χρήση των συστημάτων αξιοποιούνται με πολλούς τρόπους, γιατί μαθαίνουμε συνεχώς από τους χρήστες μας. Επιπλέον, εφαρμόζουμε τη φιλοσοφία του open software και του open hardware. Όποια ιδέα από κάποιον χρήστη μας κρίνουμε ότι είναι χρήσιμο να ενσωματωθεί στα συστήματα των υπολοίπων την υλοποιούμε και τη διανέμουμε δωρεάν». Στη Raymetrics εργάζονται σήμερα μηχανικοί, οπτομηχανικοί, φυσικοί και ηλεκτρονικοί. Αλλά δεν υπάρχουν στεγανά. «Το ίδιο το αντικείμενο επιβάλλει όλοι να γνωρίζουμε πολλά σε διαφορετικά πεδία, να είμαστε πολυπράγμονες. Ακόμα και ο κ. Γούλαρντ, o διευθυντής Πωλήσεων με τεχνολογικό background και διδακτορικό στη γεωλογία, εκπαιδεύεται καθημερινά, γιατί δεν γίνεται να μη γνωρίζεις αυτό που θέλεις να πουλήσεις». Αν και οι κύριοι πελάτες της Raymetrics είναι ακαδημαϊκά ιδρύματα, ινστιτούτα, υπηρεσίες πολιτικής προστασίας και μετεωρολογικές υπηρεσίες το στρατηγικό σχέδιο της εταιρείας είναι να επεκταθεί. «Σκοπός μας είναι πια να περάσουμε πιο δυναμικά στον ευρύτερο ιδιωτικό τομέα μεγαλώνοντας το πελατολόγιό μας, κυρίως προς τον χώρο της αεροπορίας, όπου η αγορά είναι τεράστια. Δεν μπορώ να αποκαλύψω ακόμη τις ιδέες μας και τα ακριβή πεδία όπου ήδη επικεντρωνόμαστε. Όμως είναι ανεξάντλητος ο κατάλογος των δυνητικών πελατών και εφαρμογών και σκοπεύουμε να τον αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο τρόπο». 116

118 5. ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ Τα πληροφοριακά συστήματα είναι σήμερα βασικά και αναντικατάστατα εργαλεία για τη διαχείριση μεγάλου όγκου πληροφοριών. Η διαχείριση των δασών είναι ένας χώρος όπου τα συστήματα αυτά βρήκαν εκτεταμένη εφαρμογή από τα πρώτα βήματά τους, δεδομένου του πολυσύνθετου και πολύπλοκου χαρακτήρα των δασικών οικοσυστημάτων. Η δημιουργία βάσεων δεδομένων, όπου θα μπορούσε να καταχωρηθεί τεράστιος όγκος πληροφοριών, ήταν το πρώτο πεδίο εφαρμογής της σύγχρονης τεχνολογίας της πληροφορικής. Όμως, η μεγάλη έκταση που καλύπτουν τα δασικά οικοσυστήματα, σε συνδυασμό με την ανάγκη για χωρική αναφορά των δασικών πληροφοριών, ανέδειξαν πολύ γρήγορα τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ως τα πλέον σημαντικά εργαλεία διαχείρισης δασών, υποκαθιστώντας έτσι κάθε προηγούμενη τεχνική που βασιζόταν στη αναλογική χαρτογραφία και τις συνήθεις πρακτικές επεξεργασίας και ανάλυσης δασικών πληροφοριών. Στα πλαίσια της εργασίας αυτής έγινε μια προσπάθεια να γίνει κατηγοριοποίηση και σύγκριση των συστημάτων αυτών ως προς τα χαρακτηριστικά τους. Έτσι τα Συστήματα πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: τον εντοπισμό της πυρκαγιάς την αναγγελία και παρακολούθηση της πυρκαγιάς και τον εξοπλισμός των συστημάτων Εντοπισμός της πυρκαγιάς Το κάθε σύστημα χρησιμοποιεί διαφορετικό τρόπο εντοπισμού μιας πυρκαγιάς. Έχουμε για παράδειγμα συστήματα που χρησιμοποιούν σταθερούς ή κινητούς σταθμούς παρατήρησης στους οποίους έχουν τοποθετηθεί συστήματα καμερών (G-FMIS, SITHON, INFOFIRE, FIRETACTIC, ARCFIRE, FIREWATCH), συστήματα που χρησιμοποιούν την μέθοδο LIDAR (χρήση τηλεπισκόπησης με χρήση laser) που μετρά με μεγάλη χρονική και χωρική ακρίβεια τα αερολύματα που εκλύονται από τις δασικές πυρκαγιές. Επιπλέον υπάρχουν και συστήματα που ο εντοπισμός της πυρκαγιάς γίνεται με τον παραδοσιακό τρόπο, με περιπολίας και πυροφυλάκια (FFRMIS, AEGIS, EFFMIS) αλλά και το σύστημα FIREMENTOR που χρησιμοποιεί αισθητήρες στα δέντρα που ανιχνεύουν την θερμοκρασία. Σε πολλές περιπτώσεις έχουν χρησιμοποιηθεί και συνδυασμοί των συστημάτων (π.χ. κάμερες και αισθητήρες ώστε να επιτυγχάνεται καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα). Επίσης, ακόμη και στα συστήματα που χρησιμοποιούνται οι παραδοσιακοί μέθοδοι εντοπισμού θα μπορούσανε να προστεθούν σύγχρονα μέσα παρακολούθησης ώστε να επιτυγχάνεται το βέλτιστο δυνατό αποτέλεσμα. Από τις μεθόδους που αναφέρθηκαν οι παραδοσιακές μέθοδοι εντοπισμού απαιτούν πλήθος εθελοντών ή δασοφυλάκων για στελέχωση του στόλου των πυροσβεστικών οχημάτων και των φυλακίων κάτι που έχει μεγάλο οικονομικό κόστος και συνήθως για να επιτευχθεί απαιτεί και την συμβολή εθελοντών πυροσβεστών. 117

119 Η μέθοδος πυρανίχνευσης με κάμερες έχει συγκριτικό πλεονέκτημα στο γεγονός ότι μπορεί μια μεγάλη δασική έκταση να εποπτευθεί μέσα από ένα σωστά οργανωμένο κέντρο ελέγχου, με ειδικά εκπαιδευμένο προσωπικό και ελάχιστες ή και καθόλου μονάδες πυρόσβεσης σε περιπολία. Έχει εξαιρετικά αποτελέσματα ειδικά σε μεγάλες δασικές εκτάσεις όπου είναι πολύ πιο δύσκολο να εφαρμοσθούν οι κλασικές μέθοδοι εποπτείας των δασών με πυροφυλάκια και περιπολίες. Το συγκριτικό μειονέκτημα της μεθόδου αυτής είναι ότι οι κάτοικοι συνήθως δρουν επιφυλακτικά στην εγκατάσταση καμερών σε κοινόχρηστες εκτάσεις και συχνά επικαλούνται καταπάτηση των προσωπικών τους δεδομένων. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του περιαστικού δάσους του Σειχ-Σού στην Θεσσαλονίκη, που ενώ το σύστημα έχει ολοκληρωθεί και παραδοθεί στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ήδη από το 2010, ακόμα και σήμερα δεν έχει παραδοθεί στην πυροσβεστική υπηρεσία καθώς υπάρχει εμπλοκή στην Αρχή Προσωπικών Δεδομένων. Επιπλέον, ένα μεγάλο μειονέκτημα στην χρήση των καμερών είναι οι φθορές των διαφόρων εξαρτημάτων (κάμερες, μπαταρίες κ.α.) από βανδαλισμούς. Έχουν παρατηρηθεί κλοπές σε πολλές κάμερες και ακόμη και καταστροφή τους από κυνηγητικά όπλα και πέτρες. Ένας ακόμη τρόπος εντοπισμού τον πυρκαγιών είναι με την τοποθέτηση αισθητήρων στα δέντρα. Το πλεονέκτημα των αισθητήρων σε σχέση με τις κάμερες είναι ότι είναι μικροί στο μέγεθος με αποτέλεσμα να μην γίνονται εύκολα αντιληπτοί από τους ανθρώπους και έτσι να μην υπάρχει μεγάλος κίνδυνος βανδαλισμών. Το μειονέκτημα τους είναι ότι επειδή ακριβώς βρίσκονται στα κλαδιά των δέντρων και ανιχνεύουν τις υψηλές θερμοκρασίες θα πρέπει η φωτιά να ανέβει σε μεγάλο ύψος για να εντοπιστεί, οπότε χάνεται πολύτιμος χρόνος ειδικά στις έρπουσες πυρκαγιές ή πυρκαγιές επιφανείας. Τέλος ο πιο ρηξικέλευθος τρόπος εντοπισμού είναι η μέθοδος της τηλεπισκόπησης (μέθοδος LIDAR). Στην Ελλάδα η μέθοδος αυτή δεν έχει εφαρμοσθεί, αλλά έχει εφαρμοσθεί με μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό και είναι πολλά υποσχόμενη. Η μέθοδος LIDAR εντοπίζει τα αιωρούμενα σωματίδια καπνού που υπάρχουν στην ατμόσφαιρα σε απόσταση χιλιομέτρων από την εστία της πυρκαγιάς. Καθώς ο αισθητήρας σαρώνει την περιοχή και ανάλογα βέβαια με τα τεχνικά του χαρακτηριστικά, δημιουργεί υψηλής ευκρίνειας ψηφιακές εικόνες. Η σάρωση γίνεται σε συχνά και περιοδικά χρονικά διαστήματα και κάθε εικόνα που δημιουργείται συγκρίνεται με τις προηγούμενες με τη βοήθεια ειδικού αλγόριθμου. Μόλις εντοπιστεί κάποια διαφορά σημαίνει συναγερμός. Η μέθοδος αυτή έχει μεγάλο οικονομικό κόστος τόσο αγοράς όσο και συντήρησης του συστήματος για το λόγο αυτό προς το παρών κρίνεται μη επιχειρησιακή. Ένα ακόμα μειονέκτημα της μεθόδου είναι ότι πρέπει ο χειριστής του συστήματος να ανιχνεύει τους ψεύτικους συναγερμούς που μπορεί να προκληθούν ανά πάσα στιγμή αφού το σύστημα έχει την δυνατότητα να ανιχνεύει σε μακρινή απόσταση τον καπνό του τσιγάρου ή την σκόνη που προκαλείται από ένα διερχόμενο όχημα. Τέλος, όσον αφορά την ταχύτητα και το εύρος ανίχνευσης μιας εστίας πυρκαγιάς, βέλτιστες είναι οι μέθοδοι με την χρήση αισθητήρων (FIREMENTOR, LIDAR) αφού ο εντοπισμός της εστίας γίνεται με μεγάλη ακρίβεια και στον ταχύτερο δυνατό χρόνο. Στο σύστημα LIDAR για παράδειγμα η ανίχνευση της πυρκαγιάς γίνεται σε 10-30sec, χρόνος 118

120 εξαιρετικά μικρός συγκρινόμενος με ένα σύστημα που χρησιμοποιεί κάμερες και απαιτεί 3-5 min για να εντοπίσει μια πυρκαγιά Αναγγελία -Παρακολούθηση της πυρκαγιάς Στο επίπεδο της αναγγελίας της πυρκαγιάς σε όλα τα συστήματα αδιακρίτως χρησιμοποιείται ασύρματη τεχνολογία internet (WI-FI). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να επισημάνουμε ότι ένα άλλο πρόβλημα που ανακύπτει συνήθως είναι τα δημιουργούμενα ηλεκτρομαγνητικά πεδία. Το WI-FI επιλέγεται για τη μεταφορά δεδομένων, κυρίως λόγω της ελεύθερης πρόσβασης και της χαμηλής κατανάλωσης ισχύος επικοινωνίας, άρα και της εκπομπής χαμηλής ακτινοβολίας ώστε να ξεπεραστούν οι δικαιολογημένες ανησυχίες των κατοίκων των περιοχών στις οποίες εγκαθίσταται το σύστημα. Οι ενδείξεις δείχνουν ότι η πολύ χαμηλή απαιτούμενη ισχύς έχει ως αποτέλεσμα όλα να λειτουργούν εντός των διεθνώς αποδεκτών κατευθυντήριων γραμμών. Η παρακολούθηση της πυρκαγιάς γίνεται με ακρίβεια από όλα τα συστήματα. Όλες οι εταιρείες και τα ερευνητικά προγράμματα έχουν αναπτύξει συστήματα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών βασισμένα σε Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών. Το G-FMIS, το INOFIRE, το FFRMIS και το AEGIS είναι ορισμένα από τα προγράμματα που υλοποιήθηκαν για να δώσουν λειτουργικές λύσεις στο πρόβλημα της διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Όλα τα προγράμματα στην αρχή της υλοποίησης τους φτιάχνουν θεματικούς χάρτες που στόχο έχουν να καταγράψουν την απαραίτητη πληροφορία ώστε να δομηθεί σωστά η διαχείριση. Οι θεματικοί αυτοί χάρτες είναι συνήθως: Χάρτες ανθρωπογενούς περιβάλλοντος Χάρτες δασοπυροσβεστικών υποδομών Χάρτες άγριας πανίδας Χάρτες μετερεωλογικοί (κατανομής βροχόπτωσης και θερμοκρασίας) Χάρτες χρήσεων γης Χάρτες πηγών Οδικοί χάρτες Τοπογραφικοί χάρτες περιοχής Έπειτα γνωρίζοντας με ακρίβεια την εστία της πυρκαγιάς είναι δυνατόν να υπολογισθεί η εξάπλωση της. Για να γίνει αυτό βασική προϋπόθεση είναι να υπάρχουν μετερεωλογικά δεδομένα σε πραγματικό χρόνο, ώστε να είναι γνωστά τα μεγέθη των ανέμων που πνέουν εκείνη την δεδομένη στιγμή στην περιοχή και η κατεύθυνσή τους. Για το λόγο αυτό, όλα ανεξαρτήτως τα συστήματα είναι εξοπλισμένα με μετερεωλογικούς σταθμούς παρατήρησης. 119

121 5.3. Εξοπλισμός συστημάτων Ο απαιτούμενος εξοπλισμός των ολοκληρωμένων συστημάτων δασοπυρόσβεσης περιλαμβάνει: κάμερες, αισθητήρες, LIDAR ή κλασικές μεθόδους πυρανίχνευσης (πυροφυλάκεια, περιπολίες) για τον εντοπισμό μετερεωλογικούς σταθμούς, οι οποίοι μετρούν όλες τις βασικές μετεωρολογικές παραμέτρους, δηλαδή πίεση, θερμοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση, διεύθυνση και ένταση του ανέμου. Ορισμένοι σταθμοί καταγράφουν επίσης και την ηλιακή και υπεριώδη ακτινοβολία. Όλες οι καταγραφές γίνονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα (ανά 10 λεπτά) και συλλέγονται σε πραγματικό χρόνο, αφού περάσουν από ποιοτικό έλεγχο. κέντρο ελέγχου, το οποίο αποτελείται από σύστημα υπολογιστών με εφαρμογή GIS server. Περιλαμβάνεται λογισμικό για την παρακολούθηση του ασύρματου δικτύου και τη ροή των δεδομένων από τις συσκευές, για τον αυτόματο έλεγχο όλων των αυτόνομων μονάδων. Το κέντρο ελέγχου είναι «τα μάτια» του συστήματος αφού έχοντας εικόνα της εστίας της πυρκαγιάς σε πραγματικό χρόνο και το τρόπου εξάπλωσης της, δίνει της κατευθυντήριες γραμμές βοηθώντας σημαντικά στην λήψη αποφάσεων. σύστημα GPS για να είναι γνωστή η θέση όλων των πυροσβεστικών μονάδων ανά πάσα στιγμή και να γίνεται η καλύτερη δυνατή κατανομή τους στον χώρο της πυρκαγιάς τα πυροσβεστικά οχήματα είναι εφοδιασμένα με σύστημα GPS. ασύρματη επικοινωνία wi-fi, ώστε να πραγματοποιείται τόσο η επικοινωνία μεταξύ κέντρου ελέγχου και στόλου οχημάτων όσο και μεταξύ των πυροσβεστικών δυνάμεων. Στον πίνακα που φαίνεται παρακάτω έχουν ταξινομηθεί τα συστήματα με βάσει τα χαρακτηριστικά τους γνωρίσματα και τον εξοπλισμό τους (Πίνακας 2). 120

122 Συστήματα Παρακολούθησης Λειτουργία την νύχτα, ομίχλη, υγρασία Έγχρωμη εικόνα G-FMIS Έγχρωμη ημέρα, ασπρόμαυρη νύχτα Στίγμα Πυρκαγιάς SITHON τ.μ. ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΑΝΑΓΓΕΛΙΑ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ ΚΟΣΤΟΣ Εμβέλεια ανίχνευσης Χρόνος Ταχύτητα ανίχνευσης Περιστροφής Ασύρματη Internet Εικόνα Κατεύθυνση, Ρυθμός Εξάπλωσης Η/Υ Λογισμικό Κάμερες Μετεωρ. σταθμός- Τηλεπικοινωνία ΠΡΟΜΗΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ Υψηλό (> ) 360ο Χίος, Σύμη, Ν. Αιγαίο, Ταξιάρχης, Όλυμπος 4 km 2-5 min ασύρματη wi-fi 1/45 τ.χλμ INFOFIRE Δ. Αττική, Άρτα, Θεσπρωτία Δράμα, Γράμμος, Όλυμπος, Βόρας, Πρέβελη, Ρούβα, Ροδόπη, Σαμαριά FIREMENTOR Αισθητήρες Ανίχνευση θερμοκρασίας 1min ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ανενεργό Ανενεργό Ενεργό Ενεργό Ανενεργό ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ- Εταιρεία ALGOSYSTEMS Ανενεργό Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών Θεσσαλονίκης ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε, κ.ά. Ενεργό Ενεργό Ενεργό Ενεργό Ανενεργό Ενεργό Ενεργό Ανενεργό Ενεργό Ενεργό INFOΔΗΜ Ο.Ε., ΙΝΤΡΑΚΟΜ Ανώνυμη Εταιρεία Παροχής Υπηρεσιών Πληροφορικής & Επικοινωνιών, INTRACOM IT SERVICES FFRMIS 720,000 Ενεργό Έμφασις Τηλεματική, Talent Α.Ε. Πληροφορικής ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ- Άτομο Eυυχίδης Γεώργιος Δασολόγος Παύλος Κωνσταντινίδης, ρ. Ερευνητής Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας (ΕΘΙΑΓΕ) Π. Καραμόσχος - Κ. Λιοδάκη ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Ομηρούπολη, Ν. Χίου, Σύμη, Ν. Ηρακλείου, Σύρος, Κυκλάδες Ταξιάρχης Χαλκιδικής όρ. Όλυμπος, Ν. Πιερίας Σιθωνία Χαλκιδικής Όρ. Κιθαιρώνας, Δυτ. Αττική, Όρη Τζουμέρκα, Ν. Άρτας Περιαστικό δάσος Ηγουμενίτσας, Ν. Θεσπρωτίας, όρ. Μενοίκιο, Ν. Δράμας, όρ. Γράμμος, Ν. Καστοριάς, όρ. Όλυμπος, Ν. Πιερίας, όρ. Βόρας, Ν. Πέλλας, Πρέβελη, Ν. Ρεθύμνου, Δάσος Ρούβας, Ν. Ηρακλείου Οροσειρά Ροδόπης Φαράγγι Σαμαριάς Νέα Πεντέλη Αττικής Ενεργό Σχολή Χημικών Μηχανικών Καθ. Νικόλαος Μαρκάτος, ΕΜΠ, CMT Προοπτική ΕΠΕ, Σχολή Χημικών Μηχανικών Εθνικό Αστεροσκοπείο ΕΜΠ Αθηνών, ΜΑΡΑΚ Ηλεκτρονική ΑΒΕΕ, ΖΟΕλεκτρόνικ ΕΠΕ Καθ. Νικόλαος Νήσος Κέρκυρας Κανελόπουλος, Τµήµα Τεχνών Ήχου και Εικόνας, Ιόνιο Πανεπιστήµιο AEGIS για όλα Ενεργό Πανεπιστήμιο Αιγαίου Κωνσταντίνος Καλαμποκίδης FIRETACTIC Ενεργό ΑΝΚΟ Α.Ε., MaP Ε.Π.Ε., GEOSPATIAL ENABLING TECHNOLOGIES Ε.Π.Ε., ΑΦΟΙ ΤΕΡΖΗ Ο.Ε EFFMIS ( ΥΠΕΚΑ) FIREWATCH ARCFIRE Θεσ/νικη Εύβοια Ταξιαρχης- Σταμάτα Αττικής LIDAR Ασπρόμαυρες, υψηλής περιορισμός σε ομίχλη ευκρίνειας και υγρασία m 100 τ.μ km 15 km sec 6 min Ενεργό Ανενεργό Ενεργό Ανενεργό Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας (ευρωπαϊκό πρόγραμμα με 11 φορείς από 9 ευρωπαικές χώρες) ΕΜΠ, Σχολή Πολιτικών Μηχανικών,Τομέας Υδάτινων Πόρων και Περιβάλλοντος Παπαδάκη, Βάκκας, Μαυρέλλης Μπακούρος Ιωάννης, Πανεπιστήμιο Δυτ. Μακεδονίας, Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών Μποναζούντας Μάρκος, Επ. Καθ., Σχολή Πολιτικών Μηχανικών ΕΜΠ Νησιά Ρόδου, Λέσβου, Νομοί Χαλκιδικής, Χανίων, Μεσσηνίας, Καστοριάς και Δυτ. Αττική Ν. Κορίνθου Ν. Μεσσηνίας Σειχ-Σου, Ν. Θεσ/νίκης Εύβοια Ταξιάρχης Ν. Χαλκιδικής, Σταμάτα Αττικής 360o / 6 min Raymetrics SA (Δεν έχει εφαρμοστεί στην Ελλάδα) 10ο/6 (1/ προμήθεια Κύπρος συνήθως τ.χλμ) και ετησίως ράδιοτηλεφωνική συντήρηση Πίνακας 2: Συγκεντρωτικός πίνακας των συστημάτων διαχείρισης πυρκαγιών στην Ελλάδα και στην Κύπρο. 121

123 6. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Τα συστήματα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών που περιγράφησαν αναλυτικά στα προηγούμενα κεφάλαια έχουν αυξημένο κόστος εγκατάστασης αλλά και συντήρησης. Για να είναι λοιπόν επιχειρησιακά και αποτελεσματικά θα πρέπει να εγκαθίστανται σε περιοχές όπου υπάρχει ουσιαστικό πρόβλημα διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών. Για τον λόγο αυτό έγινε σε πρώτη φάση μια προσπάθεια να γίνει χαρτογράφηση των δασικών πυρκαγιών στην χώρα μας, ώστε να αναδυθούν οι περιοχές που έχουν μεγαλύτερο πρόβλημα και στις οποίες θα πρέπει άμεσα να ληφθούν μέτρα πρόληψης και καταστολής των δασικών πυρκαγιών. Για την εξαγωγή στοιχείων σχετικών με τις δασικές πυρκαγιές χρησιμοποιήθηκαν τα επίσημα δασικών πυρκαγιών του Πυροσβεστικού Σώματος, όπως αυτά είναι αναρτημένα στην ιστοσελίδα του. Ως χρόνος μελέτης επιλέχθηκε η δεκαετία , μια δεκαετία αντιπροσωπευτική της υπάρχουσας κατάστασης, καθώς η χώρα βρισκόταν σε συνεχή ανάπτυξη και δεν είχαν αρχίσει να γίνονται ιδιαίτερα αισθητά τα αποτελέσματα της οικονομικής κρίσης στο πεδίο της πολιτικής προστασίας. Οι πίνακες αυτοί που χρησιμοποιήθηκαν είχαν ως πεδία τα ακόλουθα: Την Υπηρεσία και το Δασαρχείο που επιληφθεί του κάθε συμβάντος. Την Περιοχή-Τοποθεσία, τον Δήμο και τον Νομό στους οποίους εκδηλώθηκε κάθε συμβάν. Την ημερομηνία και ώρα έναρξης κατάσβεσης του κάθε συμβάντος. Τα στρέμματα καμένης έκτασης σε Δάση, Δασική Έκταση, Άλση, Χορτολιβαδικές Εκτάσεις, Καλάμια-Βάλτους, Γεωργικές Εκτάσεις, Υπολείμματα Καλλιεργειών και Σκουπιδότοπους ανά συμβάν. Ωστόσο, τα αρχικά δεδομένα που προέρχονται από το αρχείο του Πυροσβεστικού Σώματος Ελλάδας, επεξεργάστηκαν για να εξαχθούν αποτελέσματα σχετικά με τον αριθμό των συμβάντων-πυρκαγιών αλλά και την καμένη στρεμματική έκταση σε κάθε νομό ανά χρόνο, αλλά και στο σύνολο της δεκαετίας Για τη δημιουργία των χαρτών χρησιμοποιήθηκε το γραμμικό αρχείο των νομών της Ελλάδας του ΟΚΧΕ από τη Υποδομή Γεωχωρικών Δεδομένων ( Σε πρώτη φάση φτιάχτηκε ένας χάρτης που δείχνει το ποσοστό καμένης έκτασης σε σχέση με την έκταση του κάθε Νομού ανά έτος. Ο χάρτης αυτός αποδίδει με μεγαλύτερη ακρίβεια την καταστροφικότητα των πυρκαγιών σε κάθε Νομό ξεχωριστά. Έτσι στην εικόνα 24 φαίνεται το ποσοστό καμένης έκτασης σε σχέση με την έκταση του κάθε Νομού το έτος Το χρώμα του χάρτη διαβαθμίζεται ανάλογα με το ποσοστό των καμένων εκτάσεων (στρέμματα) σε σχέση με την επιφάνεια του κάθε Νομού. Με ποιο σκούρο χρώμα φαίνονται οι μεγαλύτερες στρεμματικές απώλειες ενώ η απόχρωση του γίνεται φωτεινότερη καθώς οι καμένες στρεμματικές εκτάσεις μειώνονται. Επιπλέον έγινε ένας χάρτης που αποτυπώνει τον αριθμό των πυρκαγιών ένα έτος σε κάθε Νομό της χώρας. Στην εικόνα 25 φαίνονται οι αριθμοί των πυρκαγιών σε κάθε Νομό το έτος Το σύμβολο της πυρκαγιάς τοποθετείται σε κάθε Νομό της Ελλάδας, μεταβαλλόμενο σε μέγεθος, ανάλογα με τον αριθμό των πυρκαγιών σε κάθε Νομό. 122

124 Εικόνα 24: Ποσοστό καμένης έκτασης σε σχέση με την συνολική έκταση του Νομού το έτος Εικόνα 25: Αριθμός πυρκαγιών ανά Νομό το έτος

125 Εικόνα 26: Αριθμός πυρκαγιών σε σχέση με το ποσοστό καμένης έκτασης ανά Νομό το έτος Τέλος σχεδιάστηκε ένας χάρτης που δείχνει ταυτόχρονα τόσο το ποσοστό των καμένων εκτάσεων ανά έκταση Νομού, όσο και τον αριθμό των πυρκαγιών σε κάθε νομό. Αυτό έγινε για να φανεί ότι ο αριθμός των περιστατικών δεν είναι ανάλογος της καταστροφικότητας τους. Στο χάρτη της εικόνας 26 φαίνεται το ποσοστό των καμένων εκτάσεων και ο αριθμός των πυρκαγιών το Στον Νομό Κορινθίας εκείνη την χρονιά καίγονται στρέμματα περίπου, αλλά ο αριθμός των πυρκαγιών δεν είναι αυξημένος στην περιοχή. Μόλις 274 πυρκαγιές έχουν ολέθριο αποτέλεσμα για τον συγκεκριμένο Νομό εκείνη τη χρονιά. Το ίδιο συμβαίνει και στην Σάμο όπου στρέμματα δάσους καίγονται με μόλις 86 πυρκαγιές. Παρακάτω παρουσιάζονται όλοι οι χάρτες για τις χρονιές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Η πρώτη δεκάδα δείχνει το ποσοστό των καμένων εκτάσεων σε σχέση με την έκταση του κάθε νομού (Εικόνα 27-28). Σε όλους τους παραγόμενους χάρτες επιλέχθηκε ακριβώς η ίδια ταξινόμηση, ούτως ώστε να καθίσταται εύκολα δυνατή η σύγκριση των χαρτών μεταξύ τους. Έτσι προκύπτει ότι το μεγαλύτερο ποσοστό καμένων εκτάσεων έχουν οι νομοί της Πελοποννήσου, η Εύβοια και η Αττική. Επίσης τα έτη 2002 έως και 2005 δεν ήταν καταστροφικές χρονιές, ενώ αντίθετα το 2007 ήταν μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά. 124

126 Εικόνα 27: Ποσοστό καμένης έκτασης ανά Νομό ως προς την επιφάνεια του νομού για τα έτη

127 Εικόνα 28: Ποσοστό καμένης έκτασης ανά Νομό ως προς την επιφάνεια του νομού για τα έτη Στις επόμενες εικόνες φαίνονται οι χάρτες που δείχνουν τον αριθμό των πυρκαγιών από το 2001 έως το 2010 για κάθε νομό της χώρας (Εικόνα 29-30). Παρατηρούμε ότι οι περισσότερες πυρκαγιές λαμβάνουν χώρα στην Λάρισα, και τους νομούς Ηλείας, Αχαΐας και Αιτωλοακαρνανίας. Αρκετά μεγάλος αριθμός πυρκαγιών σημειώνεται και στον νομό Ηρακλείου. 126

128 Εικόνα 29: Αριθμός πυρκαγιών ανά Νομό για τα έτη

129 Εικόνα 30: Αριθμός πυρκαγιών ανά Νομό για τα έτη Τέλος εμφανίζονται οι χάρτες που δείχνουν ταυτόχρονα τον ακέραιο αριθμό των πυρκαγιών και τα ποσοστά των καμένων εκτάσεων (Εικόνα 31-32). Το βασικότερο συμπέρασμα που εξάγεται από τους χάρτες αυτούς είναι ότι ο αριθμός των πυρκαγιών και τα ποσοστά των καιόμενων εκτάσεων δεν είναι ποσά ανάλογα. Χιλιάδες στρέμματα μπορούν να καούν από μία μόνο πυρκαγιά. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του 2006 στην Χαλκιδική αλλά και οι καταστροφικές πυρκαγιές που σημειώθηκαν στον νομό Αττικής το

130 Εικόνα 31: Αριθμός πυρκαγιών ανά νομό σε σχέση με το ποσοστό της καμένης έκταση ως προς την επιφάνεια του νομού για τα έτη

131 Εικόνα 32: Αριθμός πυρκαγιών ανά νομό σε σχέση με το ποσοστό της καμένης έκταση ως προς την επιφάνεια του νομού για τα έτη

132 7. ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΔΑΣΙΚΩΝ ΠΥΡΚΑΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Μετά από την εκτενή παρουσίαση των ολοκληρωμένων συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα καθώς και από την μεταξύ τους σύγκριση στο προηγούμενο κεφάλαιο προέκυψαν διάφορα χρήσιμα συμπεράσματα τα οποία θεωρήσαμε σκόπιμο να απεικονίσουμε σε χάρτες. Η απεικόνιση αυτή εμφανίζει ενδιαφέρον γιατί επιτυγχάνει να απεικονίσει τα συστήματα αυτά σε ένα ενιαίο σύστημα καταγραφής που δίνει μια ολοκληρωμένη εικόνα τόσο για τα χαρακτηριστικά τους αλλά κυρίως για την θέση τους Καταγραφή των συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών σε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών Η καταγραφή των ολοκληρωμένων συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης των δασικών πυρκαγιών και η μεταξύ τους σύγκριση ανέδειξε αρκετά ενδιαφέροντα ζητήματα που άξιζε τον τρόπο να χαρτογραφηθούν με την βοήθεια των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS). Όπως είναι ευρέως γνωστό τα Συστήματα Γεωγραφικών Πληροφοριών είναι πληροφοριακά συστήματα που παρέχουν την δυνατότητα συλλογής, διαχείρισης, αποθήκευσης, επεξεργασίας, ανάλυσης και οπτικοποίησης, σε ψηφιακό περιβάλλον, των δεδομένων που σχετίζονται με τον χώρο. Έτσι δημιουργήθηκε ένα Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών στο οποίο τα χαρακτηριστικά κάθε συστήματος με την μορφή περιγραφικής πληροφορίας συνδέθηκαν με την θέση των συστημάτων αυτών πάνω στον χάρτη. Για τον σκοπό αυτό δημιουργείται μια βάση δεδομένων, όπου συγκεντρώνονται και αποθηκεύονται όλες οι πληροφορίες που έχουν συλλεχθεί από διαφορετικές πηγές και περιγράφουν αναλυτικά το κάθε σύστημα, έτσι ώστε σε συνδυασμό με άλλα χωρικά δεδομένα να χρησιμοποιηθούν για την δημιουργία χαρτών μεγάλης ή μικρής κλίμακας. Η καταγραφή των συστημάτων γίνεται με την βοήθεια του OpenstreetMap, δίνοντας έτσι την δυνατότητα ευκολότερου εντοπισμού των περιοχών σε ολόκληρη την Ελλάδα. Όσον αφορά την απεικόνιση των συστημάτων, αυτή είχε την ιδιαιτερότητα ότι δεν γνωρίζαμε την ακριβή θέση ανάπτυξης των συστημάτων. Για παράδειγμα το Σέιχ-Σού αποτελεί ένα σχετικά μικρό δάσος (έκταση στρέμματα εκ των οποίων τα στρέμματα είναι δάση κωνοφόρων) αλλά δεν ήταν δυνατό να απεικονιστεί σαν πολύγωνο η περιοχή αυτή αφενός λόγω του μεγάλου της εύρους, αφετέρου επειδή δεν γνωρίζαμε με ακρίβεια την θέση της. Έτσι επιλέχθηκαν σύμβολα που να απεικονίζουν μια ευρύτερη περιοχή. Ο χάρτης που προκύπτει από την έρευνα και καταγραφή αυτών των συστημάτων διαχείρισης πυρκαγιάς μέσα στο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών, απεικονίζει την Ελλάδα με γεωγραφικό υπόβαθρο και ειδικά σύμβολα για το καθένα από αυτά τα συστήματα (Εικόνα 33). 131

133 Εικόνα 33: Απεικόνιση των συστημάτων σε περιβάλλον GIS Στον παραπάνω χάρτη διακρίνονται αναλυτικά οι περιοχές στις οποίες εφαρμόζεται το κάθε σύστημα. Το G-FMIS εφαρμόζεται στην Χίο, τον Όλυμπο, τον Ταξιάρχη, την Σύρο και το Ηράκλειο. Το ARCFIRE στην Θεσσαλονίκη, την Εύβοια, τον Ταξιάρχη και την Σταμάτα Αττικής ενώ το INFOFIRE στην οροσειρά της Ροδόπης, την Δράμα, το όρος Βόρα στον Ν. Πέλλας, στον Όλυμπο, στην Καστοριά, την Άρτα και την Θεσπρωτία, στην Δυτική Αττική και τέλος στο νησί της Κρήτης (στην Πρέβελη, το Φαράγγι της Σαμαριάς και το δάσος του Ρουβα στον Ν. Ηρακλείου. Το πανεπιστημιακό σύστημα AEGIS εφαρμόζεται σε 7 περιοχές υψηλής σημασίας (Λέσβος, Ρόδος, Χανιά, Μεσσηνία, Καστοριά, Δυτ.Αττική και Χαλκιδική). Τα υπόλοιπα συστήματα εφαρμόζονται σε μία περιοχή το καθένα. Έτσι το πρόγραμμα του ΕΘΙΑΓΕ SITHON εφαρμόζεται στην Σιθωνία Χαλκιδικής, το EFFMIS στην Μεσσηνία, το FFRMIS στην Κέρκυρα, το FIREMENTOR στην Ανατολική Αττική και το Firetactic στον Ν.Κορίνθου. Ο παραπάνω χάρτης μας δείχνει πως χωροθετούνται τα συστήματα στον ελλαδικό χώρο, ωστόσο αυτή η πληροφορία σε κάποες περιοχές είναι αρκετά πυκνή. Για το λόγο αυτό δημιουργήθηκαν και χάρτες για το κάθε σύστημα ξεχωριστά (Εικόνες 34-42). 132

134 Εικόνα 34: Σύστημα G-FMIS της Algosystems. Εικόνα 35: Το σύστημα SITHON του (ΕΘΙΑΓΕ-Κωνσταντινίδης Παύλος). 133

135 Εικόνα 36: Το σύστημα INFOFIRE της InfoΔημ. Εικόνα 37: Το σύστημα FIREMENTOR του ΕΜΠ (Μαρκάτος). 134

136 Εικόνα 38: Το σύστημα FFMIS του Ιονίου Πανεπιστημίου (Κανελλόπουλος). Εικόνα 39: Το σύστημα του πανεπιστημίου Αιγαίου-AEGIS (Καλαμποκίδης). 135

137 Εικόνα 40: Το σύστημα Firetactic (Αnko Α.Ε. Map Ε.Π.Ε. Geospatial Εnabling Τechnologies- Αφοι Τερζή Ο.Ε). Εικόνα 41: Το σύστημα EFFMIS (πανευρωπαικό πρόγραμμα 11 φορέων με συντονιστή το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας-Μπακούρος). 136

138 Εικόνα 42: Το σύστημα ARCFIRE του ΕΜΠ (Μποναζούντας) Αναζήτηση πληροφοριών στη Βάση δεδομένων Αφού δημιουργήθηκαν οι αρχικοί χάρτες που αποτυπώνουν την εφαρμογή του κάθε συστήματος στον ελλαδικό χώρο, θεωρήθηκε χρήσιμο και εξαιρετικά ενδιαφέρον να δημιουργήσουμε κάποια ερωτήματα σε σχέση με την περιγραφική πληροφορία της βάσης δεδομένων. Τα ερωτήματα αυτά μπορούν να υποβληθούν για να λύσουν περίπλοκα προβλήματα όπως να επιλέξουν δεδομένα με βάση την τοποθεσία τους ή τα χαρακτηριστικά τους. Έτσι μπορούμε για παράδειγμα να δομήσουμε ερωτήματα για να μάθουμε ποια συστήματα υπάρχουν σε μία συγκεκριμένη περιοχή, ποια συστήματα λειτουργούν κανονικά και ποια είναι σε αχρησία, ποια προέρχονται από εταιρείες και ποια από πανεπιστήμια, ποια χρησιμοποιούν για τον εντοπισμό της πυρκαγιάς κάμερες και ποια τις κλασικές μεθόδους παρατήρησης. Με βάση αυτά τα ερωτήματα εξάγονται χάρτες διαφόρων ειδών που απεικονίζουν τα χαρακτηριστικά των συστημάτων. Παρακάτω φαίνονται μερικά αντιπροσωπευτικά ερωτήματα και τα αποτελέσματα τους μέσα σε περιβάλλον GIS (Εικόνες 43-46). 137

139 Εύρεση συστημάτων που μπορούν να εντοπίσουν το στίγμα της πυρκαγιάς Εικόνα 43: Τα συστήματα που μπορούν να εντοπίσουν το στίγμα της πυρκαγιάς Εύρεση συστημάτων που έχουν σχεδιαστεί ή εφαρμοστεί σε συγκεκριμένη περιοχή, πχ. στον Όλυμπο Εικόνα 44: Τα συστήματα διαχείρισης πυρκαγιάς που εφαρμόζονται στον Όλυμπο 138

140 Εύρεση ενεργών συστημάτων στην Ελλάδα Εικόνα 45: Τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών που είναι ενεργά στην Ελλάδα. Εύρεση συστημάτων με κόστος πάνω από ευρώ Εικόνα 46: Τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών με κόστος πάνω από ευρώ. 139

141 7.3. Συσχέτιση περιοχών με μεγάλη συχνότητα πυρκαγιών με τις περιοχές για τις οποίες έχουν σχεδιαστεί συστήματα Στο έκτο κεφάλαιο γίνεται εκτενής χαρτογράφηση των πυρκαγιών στην χώρα μας κατά τα έτη 2000 έως 2010 με σκοπό κυρίως να διαπιστώσουμε εάν τα συστήματα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών που υλοποιήθηκαν έγιναν σε περιοχές που όντως εμφανίζουν πολύ μεγάλο πρόβλημα δασικών πυρκαγιών. Συνδυάζοντας τα δεδομένα καταλήγουμε στον παρακάτω χάρτη που δείχνει τον μέσο όρο καμένης έκτασης τα έτη 2000 έως 2010 ανά νομό και ανά έκταση του κάθε νομού, στον οποίο όμως εμφανίζονται και τα συστήματα διαχείρισης δασικών πυρκαγιών (Εικόνα 47). Το σοβαρότερο πρόβλημα λόγω των πυρκαγιών εμφανίζεται να έχει ο νομός Ηλείας, ο οποίος δεν έχει σύστημα διαχείρισης πυρκαγιών εγκατεστημένο. Ακολουθεί η Σάμος που επίσης δεν έχει κάποιο σύστημα και οι νομοί Κορινθίας, Λακωνίας, Αττικής και Εύβοιας που έχουν εγκατεστημένο κάποιο σύστημα διαχείρισης και πρόληψης δασικών πυρκαγιών. Εικόνα 47: Χάρτης μέσου όρου καμένης έκτασης σε ποσοστό ως προς την έκταση του νομού στον οποίο εμφανίζονται και τα συστήματα πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών. 140

142 7.4. Αξιοποίηση της Βάσης Δεδομένων στο Διαδίκτυο Η ύπαρξη μιας βάσης δεδομένων που περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά των συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης πυρκαγιών στην Ελλάδα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιηθεί και να χρησιμοποιηθεί και με άλλους τρόπους πέρα από την μελέτη της μέσω ενός γεωγραφικού συστήματος πληροφοριών (Μπούτουρα κ.α. 2014). Ένας τρόπος είναι η σύνδεση της περιγραφικής βάσης δεδομένων που έχει δημιουργηθεί, με χωρικά δεδομένα και διαδικτυακές υπηρεσίες χαρτών που προσφέρονται δωρεάν στον χρήστη και δίνουν την δυνατότητα εισαγωγής εξωτερικών δεδομένων και απευθείας απεικόνισής τους σε χάρτη στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια, συνδυάζοντας τις πληροφορίες που οι υπηρεσίες αυτές παρέχουν με αυτές που προκύπτουν από την βάση, μπορεί να δημιουργήσει νέους διαδραστικούς χάρτες που να απεικονίζουν online τα δεδομένα της βάσης πάνω στο χαρτογραφικό υπόβαθρο των εφαρμογών, αξιοποιώντας έτσι και τη βάση σε μεγαλύτερο βαθμό. Παράδειγμα στη συγκεκριμένη περίπτωση αποτελεί η χρήση της υπηρεσίας My Maps της Google Maps, η οποία δίνει στο χρήστη διάφορες δυνατότητες και εργαλεία, ανάμεσα στα οποία είναι η δημιουργία απλών ερωτημάτων στα πεδία της βάσης δεδομένων που δίνουν τη δυνατότητα εξαγωγής και απεικόνισης πληροφορίων από αυτήν. Ο εντοπισμός των θέσεων γίνεται με βάση την περιοχή εφαρμογής που καταγράφεται μέσα στην ίδια τη βάση δεδομένων (Εικόνα 48). Εικόνα 48: Απεικόνιση των συστημάτων πρόληψης και διαχείρισης δασικών πυρκαγιών στην Ελλάδα στο Google Maps. 141