ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ: ΔΑΣΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΟΜΕΑΣ: ΛΙΒΑΔΟΠΟΝΙΑΣ - ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΚΑΙ ΙΧΘΥΟΠΟΝΙΑΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ: ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ ΚΑΙ ΙΧΘΥΟΠΟΝΙΑΣ ΓΛΥΚΕΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Αλιευτική βιολογία και δυναμική των ειδών Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1784) (Τσιρωνάκι) και Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) (Τυλινάρι), στον ποταμό Βενέτικο (σύστημα π. Αλιάκμονα) Alburnoides bipunctatus Leuciscus cephalus ΕΙΡΗΝΗ Χ. ΑΛΕΞΙΟΥ ΔΑΣΟΛΟΓΟΣ - ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΛΟΓΟΣ Θεσσαλονίκη 27

2 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η εργασία αυτή έγινε στα πλαίσια του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ευχαριστίες εκφράζονται στο Διευθυντή του εργαστηρίου καθηγητή κ. Νικόλαο Παπαγεωργίου και στον επιβλέποντα της μεταπτυχιακής μου διατριβής επίκουρο καθηγητή κ. Αντώνη Κοκκινάκη για τη συμβολή του στην επιλογή του θέματος, την αδιάκοπη καθοδήγηση και παρακολούθηση του ερευνητικού μέρους, καθώς και για την αμέριστη συνεισφορά και συμπαράστασή του κατά τη συγγραφή και παρουσίασή της. Επίσης ευχαριστίες εκφράζονται στον αναπληρωτή καθηγητή κ. Χρήστο Βλάχο. Ευχαριστίες εκφράζονται στον κ. Νικόλαο Παραλυκίδη για την πολύτιμη βοήθειά του καθ όλη τη διάρκεια της μεταπτυχιακής μου διατριβής. Θερμές ευχαριστίες εκφράζονται και σε όλους όσων τη βοήθεια χρειάστηκα προκειμένου να ολοκληρώσω τη στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των στοιχείων μου καθώς και τη συγγραφή της μεταπτυχιακής μου διατριβής επειδή χωρίς τη συμπαράστασή τους δεν θα είχα φτάσει σήμερα σε αυτό το αποτέλεσμα.

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ) Γεωγραφικά Στοιχεία Γεωλογικά στοιχεία σχηματισμού Στοιχεία ευρύτερης υδρολογικής λεκάνης Γεωμορφολογικά στοιχεία Υδρολογικά στοιχεία Φυτοκοινωνίες Δραστηριότητες της Ευρύτερης Περιοχής - Επεμβάσεις Δραστηριότητες αναψυχής Οπτική ανάλυση και αξιολόγηση του τοπίου της περιοχής του Βενέτικου ποταμού Ενέργειες που έχουν πραγματοποιηθεί με σκοπό την διαχείριση αξιοποίηση του ποταμού Γενική εκτίμηση των υδάτινων οικοσυστημάτων της περιοχής...8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ Γενικά Υλικά και μέθοδοι Δειγματοληψίες Μέτρηση βιολογικών παραμέτρων Μικτό και καθαρό βάρος σώματος Ολικό και Μεσουραίο μήκος Προσδιορισμός της ηλικίας και της αύξησης Ετήσια αύξηση Μηνιαίες δειγματοληψίες- Μηνιαία και Εποχική αύξηση Μαθηματική και Στατιστική επεξεργασία Ηλικία Γενικά Προσδιορισμός της ηλικίας με τη μέθοδο μήκους-συχνότητας Προσδιορισμός της ηλικίας με χρήση της μεθόδου των λεπιών Περιγραφή των λεπιών Προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού των ετησίων δακτυλίων Έλεγχος του ορθού προσδιορισμού της ηλικίας με τη χρήση της μεθόδου των λεπιών...22

4 2.4 Αύξηση Ετήσια Αύξηση Ετήσια Αύξηση κατά μήκος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά μήκος Σχέση μήκους σώματος ψαριού ακτίνας λεπιού Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά μήκος Ετήσιος ρυθμός αύξησης κατά μήκος- εξίσωση Ford-Walford Ετήσια Αύξηση κατά βάρος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά βάρος Σχέση μήκους Βάρους σώματος ψαριού Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά βάρος Δείκτης ευρωστίας Δείκτης ευρωστίας κατά κλάση ηλικίας Μηνιαία αύξηση Μηνιαία αύξηση κατά μήκος Μηνιαία αύξηση κατά βάρος Σχέσεις μεταξύ των μηκών του σώματος του ψαριού Σχέση μεσουραίου-ολικού μήκους σώματος Κατά μήκος σύνθεση Γοναδοσωματικός δείκτης Επίδραση των μεταβολών του γοναδοσωματικού δείκτη στο δείκτη ευρωστίας...29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΑLBURNOIDES BIPUNCTATUS Το είδος Γένος: Αlburnoides Αλιευτική κατάσταση του Alburnoides bipunctatus Προσδιορισμός της ηλικίας με τη μέθοδο μήκους-συχνότητας Περιγραφή των λεπιών Προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού των ετησίων δακτυλίων Έλεγχος του ορθού προσδιορισμού της ηλικίας με τη χρήση της μεθόδου των λεπιών Ετήσια Αύξηση κατά μήκος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά μήκος Σχέση μήκους σώματος ψαριού-ακτίνας λεπιού Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά μήκος Ετήσια αύξηση κατά βάρος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά βάρος...55

5 3.8.2 Σχέση μήκους Βάρους σώματος ψαριού Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά βάρος Δείκτης ευρωστίας Δείκτης ευρωστίας κατά κλάση ηλικίας Μηνιαία αύξηση Μηνιαία αύξηση κατά μήκος Μηνιαία αύξηση κατά βάρος Σχέσεις μεταξύ των μηκών του σώματος του ψαριού Σχέση μεσουραίου-ολικού μήκους σώματος Κατά μήκος σύνθεση Γοναδοσωματικός δείκτης Επίδραση των μεταβολών του γοναδοσωματικού δείκτη στο δείκτη ευρωστίας...87 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΤΟ ΕΙΔΟΣ LEUCISCUS CEPHALUS Το είδος Γένος: Leuciscus Αλιευτική κατάσταση του Leuciscus cephalus Προσδιορισμός της ηλικίας με τη μέθοδο μήκους-συχνότητας Περιγραφή των λεπιών Προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού των ετησίων δακτυλίων Έλεγχος του ορθού προσδιορισμού της ηλικίας με τη χρήση της μεθόδου των λεπιών Ετήσια Αύξηση κατά μήκος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά μήκος Σχέση μήκους σώματος ψαριού-ακτίνας λεπιού Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά μήκος Ετήσιος ρυθμός της αύξησης κατά μήκος- εξίσωση FORD-WALFORD Ετήσια αύξηση κατά βάρος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά βάρος Σχέση μήκους Βάρους σώματος ψαριού Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά βάρος Δείκτης ευρωστίας Δείκτης ευρωστίας κατά κλάση ηλικίας Μηνιαία αύξηση Μηνιαία αύξηση κατά μήκος Μηνιαία αύξηση κατά βάρος Σχέσεις μεταξύ των μηκών του σώματος του ψαριού...128

6 4.1.1 Σχέση μεσουραίου-ολικού μήκους σώματος Κατά μήκος σύνθεση Γοναδοσωματικός δείκτης Επίδραση των μεταβολών του γοναδοσωματικού δείκτη στο δείκτη ευρωστίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συζήτηση και συμπεράσματα ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ...ι

7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Ο : ΕΙΣΑΓΩΓΗ (Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ) 1.1 Γεωγραφικά Στοιχεία Γεωλογικά στοιχεία σχηματισμού Η λεκάνη απορροής του ποταμού Βενέτικου βρίσκεται εξ ολοκλήρου στο Νομό Γρεβενών και συμπεριλαμβάνεται στη λεκάνη απορροής του ποταμού Αλιάκμονα και συγκεκριμένα του Άνω Αλιάκμονα. Η κοιλάδα του μέσου και άνω Αλιάκμονα αναπτύσσεται ανατολικά από την Πελαγονική ζώνη και δυτικά από τη ζώνη Ωλονού Πίνδου (Οικονομίδης και άλλοι. 21) Στοιχεία ευρύτερης υδρολογικής λεκάνης Ο ποταμός Βενέτικος είναι ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Αλιάκμονα, ανάντη από τη φραγμαλίμνη του Πολυφύτου. Είναι γνωστός και ως Γαλάζιος ή Βένετος, διασχίζει δε το σύνολο του ορεινού ανάγλυφου του νομού Γρεβενών και χύνεται ορμητικός στον ποταμό Αλιάκμονα. Πηγάζει από περιοχή Μικρολίβαδο, στη Β. Πίνδο (Ζαλίδης και Μαντζαβέλας 1994), εκβάλλει δε στον ποταμό Αλιάκμονα. Στην εικόνα 1 που ακολουθεί παρουσιάζεται το υδρογραφικό δίκτυο της περιοχής μελέτης. Στην ίδια υδρολογική λεκάνη συμβάλουν επίσης ο ποταμός Γρεβενιώτης και ο ποταμός Αλιάκμονας. Ο κυριότερος παραπόταμος του Βενέτικου είναι ο ποταμός Σταυροπόταμος. Εικόνα 1.1 Ανάγλυφο & απεικόνιση του υδρογραφικού δικτύου της περιοχής 1

9 1.1.3 Γεωμορφολογικά στοιχεία Μορφομετρικά στοιχεία Το συνολικό μήκος του ποταμού ανέρχεται περίπου στα 6 km (Υφαντής 1996), ή στα 46 km, σύμφωνα με τους Ζαλίδη και Μαντζαβέλα (1994). Το υψόμετρο της διαδρομής του ποταμού ξεκινάει από τα 76 m και καταλήγει στα 412 m, όπου συναντά και τον ποταμό τον Αλιάκμονα (Ζαλίδης και Μαντζαβέλας 1994). Η κοίτη του ποταμού σε γενικές γραμμές μπορεί να χαρακτηρισθεί ως σταθερή. Ποτάμια ζώνωση Οι γεωμορφολογικές ζώνες που θα μπορούσαν να διακριθούν στον ποταμό Βενέτικο είναι μόνο μία, η ορεινή, χωρίς να περιλαμβάνονται ξεκάθαρα πεδινά ή εκβολικά τμήματα αντίστοιχα σε όλο το μήκος της κοίτης του. Σύσταση πυθμένα ανά περιοχή Η γεωλογική σύσταση του πυθμένα του ποταμού στην ορεινή ζώνη, σε δύο διαφορετικές θέσεις όπου έχουμε στοιχεία, δίνεται αναλυτικά από βιβλιογραφικά δεδομένα που ακολουθούν στους παρακάτω πίνακες και αφορούν μόνο τις περιοχές Τρικώμου και Ελευθεροχωρίου: Πίνακας 1.1 Σύσταση πυθμένα του ποταμού στην περιοχή Τρίκωμο Πίνακας 1.2 Σύσταση πυθμένα του ποταμού στην περιοχή Ελευθεροχώρι Περιοχή Τρικώμου Περιοχή Ελευθεροχωρίου Ορεινή Περιοχή Απρίλιος 1995 Σεπτέμβριος 1995 Ορεινή Περιοχή Απρίλιος 1995 Σεπτέμβριος 1995 (Υφαντής 1996) (Lazaridou- Dimitriadou et al. 2) (Υφαντής, 1996) (Lazaridou- Dimitriadou et al., 2) Ογκόλιθοι 15 % 56% Κροκάλες 28% 15% Χαλίκι 5% 1% Άμμος 17% - Ιλύς 15% 1% Ογκόλιθοι 1 % 4% Κροκάλες 65% 4% Χαλίκι 4% 1% Άμμος 15% - Ιλύς 3% 1% Αδρό ίζημα 2% - Αδρό ίζημα 3% - 2

10 Γεωλογικά στοιχεία Τα γεωλογικά χαρακτηριστικά της λεκάνης απορροής του ποταμού Βενέτικου είναι ποικίλα και χαρακτηρίζονται από μία μεγάλη ποικιλία πετρωμάτων. Σε όλη την ευρύτερη περιοχή επικρατούν οι μολασσικοί σχηματισμοί και συγκεκριμένα η σειρά του Βενέτικου με ψαμμίτες, μάργες και πολυγενή κροκαλοπαγή πετρώματα. Κατά μήκος της κοίτης του ποταμού και κυρίως δεξιά αυτής υπάρχουν αλλουβιακές αποθέσεις που αποτελούνται από άμμο, πηλό, χάλικες και κροκάλες (Κυριαζίδης 1996). Στην περιοχή σχετικά κοντά στη συμβολή του ποταμού Βενέτικου με τον ποταμό Αλιάκμονα (περίπου 7 km) κυριαρχούν οι αλλουβιακές αποθέσεις, κροκαλοπαγή πετρώματα, ψαμμίτες και οι ποτάμιες αποθέσεις. Περίπου είκοσι πέντε (25) χιλιόμετρα ανάντη, κοντά στο χωριό Τρίκωμο, η περιοχή χαρακτηρίζεται από εκρηξιγενή πετρώματα, (διαβάσες), ιζηματογενή πετρώματα, οφιολιθικά, κροκαλοπαγή και κροκαλολατυποπαγή πετρώματα, καθώς και από ψαμμίτες και ψαμμιτικές μάργες (Υφαντής 1996). Αναλυτικά η γεωλογία της περιοχής φαίνεται στο Γεωλογικό χάρτη της περιοχής που υπάρχει στο παράρτημα. Το βάθος του εδάφους Στη χώρα μας, το βάθος των αυτόχθονων λοφωδών και ορεινών εδαφών έχει άμεση σχέση με τη φύση του μητρικού υλικού του εδάφους (πετρογραφία) και το βαθμό της ανθρωπογενούς επίδρασης στη φυσική βλάστηση. Πίνακας 1.3 Κατανομή της έκτασης (%)της περιφέρειας Δ. Μακεδονίας και των νομών της σε κλάσεις βάθους εδάφους ΚΛΑΣΕΙΣ ΒΑΘΟΥΣ ΕΔΑΦΟΥΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΑΘΙΑ (>3 cm) ΑΒΑΘΗ (5-3 cm) ΒΡΑΧΩΔΗ (< 5 cm) ΝΟΜΟΙ (1+2+3) (4+5+6) (7+8+9) ΔΥΤ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ Στην περιφέρεια Δ. Μακεδονίας, καθώς και τους νομούς της, επικρατούν τα βαθιά εδάφη σε ποσοστό 68% το οποίο κυμαίνεται από 58.13% (Ν. Κοζάνης) μέχρι 74.34% (Ν. Γρεβενών και Ν. Φλώρινας) μεταξύ των νομών (Πίνακας 1). Η κατηγορία αυτή περιλαμβάνει κυρίως τα 3

11 αλλουβιακά εδάφη καθώς και τα εδάφη από τριτογενείς αποθέσεις και ένα αξιόλογο ποσοστό αυτόχθονων επικλινών εδαφών από γνεύσιους, περιδοτίτες, σχιστόλιθους, φλύσχη και γρανίτη τα οποία φέρουν μόνιμο προστατευτικό κάλυμμα φυσικής βλάστησης Υδρολογικά στοιχεία Μέση μηνιαία κατανομή ύψους βροχής Η μέση μηνιαία κατανομή του ύψους βροχής παρουσιάζεται στις εικόνες που ακολουθούν για τα έτη με δεδομένα του μετεωρολογικού Σταθμού Γρεβενών και Κρανιάς. 12 Μέση Μηνιαία Κατανομή Ύψους Βροχής ( ) Σταθμός Γρεβενών 18 Μέση Μηνιαία Κατανομή Ύψους Βροχής ( ) Σταθμός Κρανιάς 1 1, ,44 154,56 Ύψος Βροχής ,48 57,42 46,96 71,38 61,34 72,32 56,65 Ύψος βροχής ,6 99,88 82,19 11,69 78,31 9, ,55 29,44 27,49 26, ,63 37,44 35,81 37,12 Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιουν Ιουλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Ιαν Φεβ Μάρ Απρ Μάι Ιουν Ιουλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Εικόνα 1.2 Μέση μηνιαία κατανομή ύψους βροχής για τα έτη (Σταθμός Γρεβενών) Κυριαζίδης 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1997) Εικόνα 1.3 Μέση μηνιαία κατανομή ύψους βροχής για τα έτη (Σταθμός Κρανιάς) (Κυριαζίδης 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1997) Διακυμάνσεις παροχής ποταμού Η μέγιστη παροχή του ποταμού Βενέτικου ανέρχεται σε 8,62 m 3 /s από 15/4-15/9, η Ελάχιστη σε,36 m 3 /s από 15/4-15/9 και η Μέση παροχή είναι 4,73 m 3 /s, ετησίως (Κυριαζίδης 1996). 4

12 Η ιχθυοπανίδα του ποταμού Βενέτικου Η ιχθυοπανίδα του ποταμού Βενέτικου φαίνεται αναλυτικά στον παρακάτω πίνακα: Πίνακας 1.4 Η ιχθυοπανίδα του ποταμού Βενέτικου (Κυριαζίδης 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1997) Οικογένεια / Είδος Κοινή ονομασία Παρούσα έρευνα (+) Βιότοπο ς Οικολογικές Απαιτήσεις Καθεστώς προστασίας Οδηγία Οικοτόπω ν Σύμβασ η Βέρνης Κόκκιν ο Βιβλίο Salmonidae Oncorhynchus mykiss Πέστροφα (*) (1) ΓΛ ΡΕ - ΛΙ Salmo macedonicus Πέστροφα Μακεδονίας (*) ΓΛ ΡΕ - ΛΙ Τ, Κ Salmo trutta Πέστροφα + (1) ΓΛ ΡΕ - ΛΙ Cyprinidae Alburnoides bipunctatus Barbus macedonicus Barbus peloponnesius Carassius gibelis Chondrostoma vardarense Τσιρωνάκι + ΓΛ ΕΥ ΙΙΙ Μουστακάτο + ΓΛ ΡΕ (ΛΙ) V T-Aπ-τ Χαμοσούρτης + ΓΛ ΡΕ (ΛΙ) II, V III T-Aπ-τ Πεταλούδα + ΓΛ ΕΥ Γουρουνομύτης + ΓΛ ΡΕ Cyprinus carpio Γριβάδι, κυπρίνος (*) (1) ΓΛ ΛΙ Gobio gobio Γυφτόψαρο + ΓΛ ΕΥ Leuciscus cephalus Τυλινάρι + ΓΛ ΡΕ (ΛΙ) T-Aπ-τ Rutilus rutilus Τσιρώνι + ΓΛ ΛΙ (1) = Προερχόμενα από εμπλουτισμούς (*) = Βιβλιογραφική Αναφορά Βιότοπος: ΓΛ = Γλυκά νερά, ΥΦ = Υφάλμυρα νερά, ΕΥ = Ευρύαλο, ΔΙ = Διάδρομο Οικολογικές απαιτήσεις: ΛΙ = Λιμνόφιλο, ΡΕ = Ρεόφιλο, ΕΛ = Ελόφιλο Κατανομή / Προέλευση: ΣΥ = Σύστημα, ΕΛ = Ελλάδα, ΒΑ = Βαλκανική, ΕΥ = Ευρώπη, EI = Εισαχθέν Καθεστώς προστασίας: Κοινοτική Οδηγία (92/43/ΕΟΚ) για τους οικοτόπους: ΙΙ = Παραρτ. ΙΙ, V = Παραρτ. V, * = είδος προτεραιότητας Σύμβαση Βέρνης: ΙΙ = Παραρτ. ΙΙ, ΙΙΙ= Παραρτ. ΙΙΙ Κόκκινο Βιβλίο της Ελλάδας: Τ = Τρωτό, Απ Τ = Απειλούμενο Τοπικά, Κ = Κινδυνεύον 5

13 1.1.5 Φυτοκοινωνίες Κατά μήκος της κοίτης του ποταμού απαντάται παρυδάτια δενδρώδης βλάστηση με πιο χαρακτηριστικά είδη τον πλάτανο, την ιτιά και το σκλήθρο. Στην ορεινή ζώνη του ποταμού μετά από προσωπικές παρατηρήσεις αλλά και σύμφωνα με βιβλιογραφικά δεδομένα (Ζαλίδης και Μαντζαβέλας 1994), απαντώνται τα είδη του πίνακα 1.7 που ακολουθεί. Αντίστοιχα στη περιοχή της Πηγαδίτσας, πλησίον του Κηπουριού και στη συμβολή του Σταυροπόταμου με τον Κουτσαφίρα, η βλάστηση του ποταμού Βενέτικου σύμφωνα με τους (Κυριαζίδη 1996, Φουρκιώτη και άλλοι. 1996, Φουρκιώτη και άλλοι. 1997) περιλαμβάνει τα είδη του πίνακα 1.8 που ακολουθεί. Πίνακας 1.5 Είδη φυτών στην περιοχή Πίνακας 1.6 Είδη φυτών στην περιοχή Είδος Κοινό όνομα Είδος Κοινό όνομα Alnus glutinosa Salix spp. Σκλήθρο Ιτιά Querqus conferta Querqus cerris Δρυς πλατύφυλλος Δρυς ευθύφλοιος Platanus orientalis Acer spp. Fraxinus spp. Πλάτανος Σφενδάμι Φράξος Querqus macedonica Acer pseudoplatanus Δρυς μακεδονική Σφένδαμος ψευδοπλάτανος Aesculus hippocastanum Ιποκαστανιά Cornus nas Juniperus cedrus Κρανιά Κέδρος Θηλαστικά Στην ευρύτερη περιοχή του ποταμού Βενέτικου απαντώνται τα παρακάτω θηλαστικά σύμφωνα με τους (Ζαλίδη και Μαντζαβέλα 1994, Κυριαζίδη 1996, Φουρκιώτη και άλλοι. 1996, Φουρκιώτη και άλλοι. 1997). Πίνακας 1.7 Θηλαστικά Είδος Κοινό όνομα Είδος Κοινό όνομα Canis lupus Λύκος Mustella nivalis Νυφίτσα Voulpes voulpes Αλεπού Meles meles Ασβός Lepus europaeus Λαγός Sciurus vulgaris Σκίουρος Martes foina Κουνάβι Lutra lutra Βίδρα 6

14 1.2 Δραστηριότητες της Ευρύτερης Περιοχής - Επεμβάσεις Ακολουθεί μια σύντομη ανάλυση των δραστηριοτήτων της Ευρύτερης Περιοχής καθώς και των επεμβάσεων Δραστηριότητες αναψυχής Οι κυριότερες δραστηριότητες αναψυχής που διεξάγονται στην περιοχή είναι η ορειβασία, πεζοπορίες στα βουνά και στα δάση, καθώς και δραστηριότητες canoe και rafting που πραγματοποιούνται όμως στο κάτω ρου του ποταμού Βενέτικου. Τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των τουριστών που επισκέπτονται την περιοχή για να συμμετάσχουν στις δραστηριότητες αυτές έχει αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό, με αποτέλεσμα και την έντονη παρουσία τους στο υδάτινο οικοσύστημα καθώς και διάφορες δυσάρεστες συνέπειες όπως εγκατάλειψη σκουπιδιών, άναμμα φωτιών και γενικότερα δημιουργία άσκοπων οχλήσεων Οπτική ανάλυση και αξιολόγηση του τοπίου της περιοχής του Βενέτικου ποταμού Στο Α.Π.Θ., Τμήμα Δασολογίας Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας (Ισπικούδης Ι., Δ. Χουβαρδάς και Π. Κουράκλη), στα πλαίσια της Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης του Βενέτικου ποταμού έγινε απογραφή, οπτική ανάλυση και αξιολόγηση του τοπίου του ποταμού. Οι Οπτικοί Ποιοτικοί Στόχοι για τις μονάδες τοπίου ήταν Διατήρηση και Μερική Τροποποίηση. Συνολικά το τοπίο του Βενέτικου έχει πολύ σημαντική αξία, ενώ ο Οπτικός Ποιοτικός Στόχος του ήταν Διατήρηση, Μερική Διατήρηση και Προστασία. Οι μονάδες τοπίου του Βενέτικου, βαθμολογήθηκαν από 2-8 και ταξινομήθηκαν σε τέσσερις κατηγορίες (Σκαρλάτου 22, Παράρτημα). Έτσι, τα τοπία με τις υψηλότερες βαθμολογίες (άριστη παρουσία) κρίθηκαν ως πολύ σημαντικά και εντάχτηκαν στην Α κατηγορία κοκ. Η δε αντιστοιχία τους προς τους ΟΠΣ παρουσιάζεται στον πίνακα 2 (Ισπικούδης κ.α. 23). Οι μονάδες τοπίου του Βενέτικου, η βαθμολόγησή τους (μέσος όρος) και οι αντίστοιχοι ΟΠΣ παρουσιάζονται στον πίνακα

15 Πίνακας 1.8 Αξιολόγηση μονάδων τοπίου Table 1.8 Εvaluation of the landscape units Κατηγορία Βαθμοί Αξία ΟΠΣ Α 8-66 Πολύ σημαντική Π-Δ B Μεγάλη Δ-ΜΔ Γ 5-36 Μέτρια ΜΔ-Τ Δ 35-2 Μικρή Τ-ΜΤ Εικόνα 1.4 Χάρτης οπτικής ανάλυσης τοπίου περιοχής Βενέτικου ποταμού Ενέργειες που έχουν πραγματοποιηθεί με σκοπό την διαχείριση αξιοποίηση του ποταμού Μέχρι σήμερα έχουν κατασκευαστεί περίπου 2 φράγματα στους υδάτινους αποδέκτες του νομού, συμπεριλαμβανομένου και του ποταμού Βενέτικου Γενική εκτίμηση των υδάτινων οικοσυστημάτων της περιοχής Ο ποταμός Βενέτικος βρίσκεται στο Νομό Γρεβενών. Διαρρέει μια ορεινή κυρίως περιοχή για περίπου 5-6 km και καταλήγει στον ποταμό Αλιάκμονα, του οποίου θεωρείται και ο μεγαλύτερος παραπόταμος. Η γεωλογία της λεκάνης απορροής του χαρακτηρίζεται από μολασσικούς σχηματισμούς καθώς και από αλλουβιακές ποτάμιες και λιμναίες αποθέσεις, ενώ σε κάποια τμήματά του εντυπωσιακά είναι τα εκρηξιγενή πετρώματά του. Κατά μήκος των οχθών του απαντούν συνήθως δάση δρυός, σκλήθρα, ιτιές, πλατάνια, καθώς και αρκετές καλλιεργούμενες εκτάσεις. Η βενθική πανίδα του αποτελείται από ομάδες 8

16 χαρακτηριστικές ορεινών καθαρών ποταμών και περιλαμβάνει πολλές ομάδες ευαίσθητες στην ύπαρξη οργανικής ρύπανσης. Η ιχθυοπανίδα του περιλαμβάνει άγριους πληθυσμούς πέστροφας, καθώς και είδη που εισήχθησαν μετά από εμπλουτισμούς. Η ποιότητα των υδάτων του ποταμού τόσο με βάση τις φυσικοχημικές παραμέτρους όσο και με βάση τη βενθική του πανίδα θεωρείται πολύ καλή σύμφωνα όλες τις έρευνες που έχουν γίνει μέχρι τώρα (Κουιμτζής 1993, Υφαντής 1996, Lazaridou-Dimitriadou et al. 2). Τα νερά του ποταμού χρησιμοποιούνται κυρίως για άρδευση των παρακείμενων καλλιεργούμενων εκτάσεων (Ζαλίδης και Μαντζαβέλας 1994, Κυριαζίδης 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1996, Φουρκιώτης και άλλοι. 1997). Η γεωργία και η κτηνοτροφία αποτελούν τις κυριότερες ασχολίες των κατοίκων, ενώ η αλιεία εξασκείται κυρίως σε ερασιτεχνική ή ημιερασιτεχνική κλίμακα. Η αλιεία είναι συμπληρωματική του εισοδήματος των κατοίκων, δεδομένου ότι υπάρχουν κάτοικοι που ασχολούνται ερασιτεχνικά με αυτήν, σύμφωνα με πληροφορίες από το Τμήμα Εγγείων βελτιώσεων του Ν. Γρεβενών. 9

17 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Ο : ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΑΥΞΗΣΗ 2.1 Γενικά Το αντικείμενο της αλιευτική βιολογίας σύμφωνα με τον Cushing (197) είναι η μελέτη (α) της φυσικής ιστορίας των ειδών και (β) της δυναμικής των ιχθυοπληθυσμών. Η μελέτη της φυσικής ιστορίας των ειδών περιλαμβάνει την αύξηση, την αναπαραγωγή και τη διατροφή των ψαριών. Η μελέτη της δυναμική των ιχθυοπληθυσμών περιλαμβάνει τη συλλογή πληροφοριών που αφορούν: την αύξηση σε μήκος και βάρος, τις παραμέτρους αύξησης, τη θνησιμότητα, τις τροφικές συνήθειες, την αναπαραγωγή, τη γονιμότητα, τη στρατολόγηση νεαρών ατόμων, τη σχέση ανάμεσα παραπάνω παράγοντες με το περιβάλλον. Η ανάπτυξη μεθοδολογίας για την αύξηση και τη σύνθεση των ηλικιών αποτέλεσε αντικείμενο πολλών μελετών (Edser 198, Heincke 1913a, Lea 191, 1911, 1913, Fraser 1916 and Monastyrsky 1926, Lee 192, Weatherley and Rogers 1978). Η μελέτη της αύξησης (μήκος / βάρος) στηρίζεται στον προσδιορισμό της σχέσης που υπάρχει ανάμεσα στην αύξηση (μήκος / βάρος) του σώματος ενός ψαριού και την ηλικία του. Ποικίλλει για κάθε είδος ψαριού και είναι αποτέλεσμα του μεταβολισμού του οργανισμού (Nikolsky 1963). Η αύξηση του ψαριού επηρεάζεται από ενδογενείς και εξωγενείς παράγοντες. Οι ενδογενείς παράγοντες σχετίζονται με το γενότυπο και τη φυσιολογική κατάσταση του ψαριού και περιλαμβάνουν τον βαθμό κληρονομικότητας και τη ρύθμιση της αύξησης τους μέσω της αλλαγής του τρόπου κίνησης τους (Ware 1975). Η επίδραση τους αρχίζει από την ανάπτυξη του εμβρύου και συνεχίζεται μέχρι τη γενετική τους ωριμότητα και ενηλικίωση. Οι εξωγενείς παράγοντες σχετίζονται με το εξωτερικό περιβάλλον (Royce 1972) και περιλαμβάνουν την τροφή (ποσότητα και ποιότητα τροφής), τη θερμοκρασία, την αλατότητα, το βάθος, τη συγκέντρωση οξυγόνου και αμμωνίας, το ph και την ταχύτητα των ρευμάτων (Woottoon 199). Πολλοί ερευνητές αναφέρουν ότι όποιος περιβαλλοντικός παράγοντας έλθει σε επαφή με το σύστημα αίσθησης των ψαριών, επιδρά στο χρόνο έναρξης της αναπαραγωγικής διαδικασίας τους. Η γνώση της ηλικίας και της αύξησης ενός ψαριού, βρίσκει εφαρμογή στην επίλυση διάφορων προβλημάτων (Lagler 1972) όπως: α) σε ποια ηλικία το είδος φτάνει σε αλιεύσιμες διαστάσεις, β) σε ποια ηλικία το είδος αποκτά γεννητική ωριμότητα, γ) στην ενδεχόμενη διαπίστωση ακατάλληλου περιβάλλοντος για τη διαβίωση του είδους, δ) στην εξακρίβωση των ευνοϊκών και δυσμενών συνθηκών του περιβάλλοντος και τη μελλοντική πορεία του πληθυσμού, ε) στον προσδιορισμό των ορίων καταλληλότητας ενός περιβάλλοντος για ένα συγκεκριμένο είδος, στ) στην εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη βελτίωση του 1

18 περιβάλλοντος διαβίωσης, και ζ) στην ορθολογική εκτίμηση της αναγκαιότητας ή μη της ενίσχυσης του ιχθυαποθέματος. 2.2 Υλικά και μέθοδοι Δειγματοληψίες Οι δειγματοληψίες έγιναν σε εποχική βάση και επιπρόσθετα πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες και κατά τις περιόδους των μέγιστων και ελάχιστων παροχών του ποταμού. Η αναγνωριστική δειγματοληψία έγινε κατά τη καλοκαιρινή περίοδο του 23 (Ιούνιος - Ιούλιος), οι δε κύριες πραγματοποιήθηκαν δύο κατά την φθινοπωρινή περίοδο των ετών 23 και 24 και μία κατά την εαρινή (Απρίλιος) του 24. Η επιλογή των εποχών δειγματοληψίας βασίζεται κυρίως στις εποχιακές μεταβολές της παροχής του νερού των ποταμών και των ρεμάτων της περιοχής. Η εαρινή δειγματοληψία (ιδανικότερος μήνας Απρίλιος), αντιπροσωπεύει τις μεγάλες παροχές του ποταμού, ενώ η φθινοπωρινή (Σεπτέμβριος και για τη περιοχή και το 23 μάλλον Οκτώβριος) τις μικρές. Σε κάθε δειγματοληψία εφαρμόζεται ηλεκτραλιεία διάρκειας 2-3 min, σε εννέα επιλεγμένες θέσεις (Σταθμοί), αντιπροσωπευτικές της περιοχής που μελετάται. Οι θέσεις (Σταθμοί) αυτές θα καλύπτουν το ανώτερο και κατώτερο σημείο του ποτάμιου τμήματος που περιλαμβάνεται μέσα στην περιοχή που εξετάζεται, καθώς και ενδιάμεσα χαρακτηριστικά σημεία, αντιπροσωπευτικά διαφορετικών κατά το δυνατόν ενδιαιτημάτων, τα οποία θα χρησιμοποιηθούν ως σημεία αναφοράς και στο μέλλον. Η επιφάνεια του νερού που σαρώνεται είναι επίσης γνωστή, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα μεταξύ τους. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιούνται από τρία (3) τουλάχιστον άτομα. Ταυτόχρονα κατά τη διάρκεια των δειγματοληψιών των ψαριών, λαμβάνονται και δείγματα νερού για ανάλυση φυσικοχημικών δεδομένων της περιοχής. Το μήκος του κάθε σταθμού, για το οποίο εφαρμόστηκαν τα παραπάνω αλιευτικά εργαλεία ήταν περίπου 1m, ανάλογα με τη γεωμορφολογία και το πλάτος του ποταμού σε κάθε σταθμό. Η απόσταση αυτή θεωρείται αρκετά ικανοποιητική για τη συλλογή αντιπροσωπευτικού δείγματος ψαριών (Meador et al. 1993) σε συστήματα όμοια με το σύστημα του ποταμού Βενέτικου και έχει χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς από διάφορες ερευνητικές ομάδες σε μεθοδολογίες ποιοτικής συλλογής ψαριών (qualitative sampling) (Godinho et al. 2). Στους σταθμούς εκείνους με μικρό πλάτος ποταμού που περιελάμβαναν διάφορα είδη ενδιαιτημάτων μέσα σε μικρή απόσταση, όπως σημεία ταχείας και χαμηλής ροής, μικρό και μεγάλο βάθος, βράχους, κούτσουρα και άλλα εμπόδια, το συνολικό μήκος της αλιευτικής προσπάθειας ήταν γύρω στα 11m. Σε κάθε περίπτωση 11

19 πάντως το συνολικό μήκος του κάθε σταθμού διατηρήθηκε, όσο βέβαια ήταν δυνατό, το ίδιο σε όλες τις δειγματοληψίες. Η μεθοδολογία συλλογής ψαριών με τη συσκευή της ηλεκτραλιείας περιελάμβανε ένα προσεκτικό πέρασμα, σε πορεία σχήματος μαιάνδρου με σκοπό να καλυφθούν κατά το δυνατό τόσο οι όχθες όσο και το κέντρο του ποταμού, προχωρώντας με τα πόδια, αντίθετα στη ροή του ποταμού (Godinho and Ferreira 1998, Brown 2) και μόνο σε εκείνα τα σημεία που η χρήση της συσκευής ήταν ασφαλής για το χειριστή (<1,2m βάθος). Πίσω από το χρήστη της συσκευής βρισκόταν πάντοτε δεύτερο άτομο με απόχη, ώστε να συλλαμβάνει τα ψάρια που παρασύρονταν από τη ροή του ποταμού. Το ίδιο άτομο ήταν επιφορτισμένο και με τη διατήρηση όλων των συλλεγόμενων ψαριών κατά τη διάρκεια της όλης διαδικασίας, στις περιπτώσεις εκείνες που δεν υπήρχε άλλο διαθέσιμο άτομο στην ομάδα εργασίας. Μετά το πέρας κάθε δειγματοληψίας το σύνολο των δειγμάτων τοποθετούνταν σε φορητό ψυγείο και μεταφέρονταν σε θερμοκρασία ψύξης 5-6 o C στο εργαστήριο. Εκεί αφού ξεπλένονταν με άφθονο νερό τοποθετούνταν και αποθηκευόταν σε διάλυμα φορμόλης 8%, μέχρι να γίνει η επεξεργασία τους. Όλες οι δειγματοληψίες τόσο για τη συλλογή του ζωντανού υλικού όσο και για τη λήψη των φυσικοχημικών μετρήσεων πραγματοποιήθηκαν κατά τη διάρκεια της ημέρας (Godinho and Ferreira 1998). Η φθινοπωρινή δειγματοληψία έγινε κανονικά σε ένα σύνολο εννέα (9) Σταθμών δειγματοληψίας, που καλύπτεί το μεγαλύτερο εύρος του ποταμού Βενέτικου. Οι δυο δειγματοληπτικές προσπάθειες για κάθε περίοδο του έτους, με βάση τις παροχές του ποταμού, γίνονται έτσι ώστε αφενός τα αποτελέσματά μας να είναι όσο το δυνατόν πιο αντιπροσωπευτικά της κάθε περιόδου, αφετέρου να δοθεί η δυνατότητα στους ιχθυοπληθυσμούς να αποκαταστήσουν τη φυσική τους κατανομή μέσα στο χώρο (Meador et al. 1993, Dunham et al. 22). Πιο συγκεκριμένα, η πρώτη δειγματοληψία (9 σταθμοί) έγινε κατά τον μήνα Οκτώβριο και ολοκληρώθηκε στις αρχές Νοεμβρίου, πριν ακόμη αρχίσει η περίοδος των βροχοπτώσεων και των αυξημένων παροχών νερού του ποταμού. Συνολικά η κάλυψη των εννέα (9) σταθμών πραγματοποιήθηκε σε διάστημα περίπου ενός μηνός, με τρεις διαφορετικές επισκέψεις στη περιοχή και οι σταθμοί και οι περιοχές τους φαίνονται στον Πίνακα 2.1 και στην Εικόνα 2.1 που ακολουθούν. Στις ίδιες θέσεις δειγματοληψίας πραγματοποιήθηκαν και οι επόμενες δύο περιοδικές καταγραφές του ποταμού Βενέτικου κατά την άνοιξη του 24 (περίοδος μέγιστων παροχών του ποταμού) και το φθινόπωρο του 24 (περίοδος ελάχιστων παροχών του ποταμού). 12

20 Πίνακας 2.1 Οι σταθμοί δειγματοληψίας στον π. Βενέτικο κατά τις περιοδικές δειγματοληψίες στις περιόδους των μέγιστων και ελάχιστων παροχών του ποταμού. Σταθμός Ονομασία Σταθμού Περιγραφή Σταθμού 1 Βενέτικος Σταυροπόταμος (Γ. Σπανού) 2 Σταυροπόταμος - Κουτσαφίρας Βενέτικος (Γ. Σταμπέκη - Πλανητάρχης) Βενέτικος (Γ. Ματσαγγάνη - πριν από τη Κρανιά) Βενέτικος (πάνω από Κρανιά Λιβάδι Γέφυρα) 6 Βενέτικος - Μικρολίβαδο (Πριόνια) 7 Βενέτικος Ζιάκας (Γ. Ζιάκα) 8 9 Βενέτικος Στροφή (Μεταξύ Αναβρυτά Αλατόπετρα και Πολυνέρι) Βενέτικος Πρώτη Γέφυρα (από Γρεβενά προς Κηπουρειό) Συμβολή π. Βενέτικου Σταυροπόταμου Συμβολή π. Σταυροπόταμου Κουτσαφίρα (στην επαρχιακή οδό μεταξύ Κηπουρειού Σιταράς) Συμβολή π. Βενέτικου με οδό Γρεβενών - Μηλιάς μετά τη Κρανιά. Συμβολή π. Βενέτικου με οδό Γρεβενών - Μηλιάς πριν από τη Κρανιά Συμβολή του π. Βενέτικου με την επαρχιακή οδό Κρανιάς - Καλλιθέας (στη περιοχή Λιβάδι, πλησίον νέας Γέφυρας) Συμβολή του π. Βενέτικου με επαρχιακή οδό από Μικρολίβαδο προς Μοναχίτι) Συμβολή του π. Βενέτικου με την οδό Γρεβενών Ζιάκας (γέφυρα πριν από το χωριό Ζιάκας) Συμβολή του π. Βενέτικου με την οδό Γρεβενών Αλατόπετρας και Πολυνερίου (γέφυρα σε κλειστή στροφή της παραπάνω οδού) Συμβολή του π. Βενέτικου με την εθνική οδό Γρεβενών Μηλιάς (στη πρώτη γέφυρα από Γρεβενά) Πίνακας 2.2 Οι ημερομηνίες δειγματοληψιών στον π. Βενέτικο α/α Ημερομηνία Δειγμ/ψιών 9/7/23 15/7/23 2/9/23 22/1/23 11/11/23 4/6/24 1/6/24 15/6/24 21/7/24 2/1/24 25/1/24 26/1/24 13

21 Σταθμός9 Σταθμός7 π. Βενέτικος Σταθμός1 Σταθμός8 π. Σταυροπόταμος Σταθμός2 π. Κουτσαφίρας Σταθμός6 Σταθμός3 Σταθμός5 Σταθμός4 Εικόνα 2.1 Οι περιοχές των μόνιμων σταθμών δειγματοληψίας της μελέτης κατά την εποχή των μέγιστων και ελάχιστων παροχών του ποταμού Βενέτικου Μέτρηση βιολογικών παραμέτρων Η επεξεργασία των δειγμάτων και η μέτρηση των βιολογικών στοιχείων έγιναν στο εργαστήριο Άγριας Πανίδας και Ιχθυοπονίας του κτιρίου Β και πάντοτε κάτω από τις ίδιες συνθήκες. Τα ψάρια μετά από ξέπλυμα με άφθονο νερό, για την απομάκρυνση του συντηρητικού διαλύματος, στεγνώνονταν προσεκτικά με απορροφητικό χαρτί. Μετά από το στέγνωμα ακολουθούσε η ζύγιση του κάθε ατόμου σε ηλεκτρονικό ζυγό και με ακρίβεια ενός δεκάτου του γραμμαρίου. 14

22 Μετά από τη ζύγιση, το κάθε άτομο στερεωνόταν επάνω σε πινακίδα ανατομίας, με την αριστερή πλευρά προς τα επάνω και το ουραίο πτερύγιο σε μια όσο ήταν δυνατόν φυσική θέση. Στη θέση αυτή γινόταν η μέτρηση των σωματομετρικών μεγεθών, ολικού και μεσουραίου μήκους, με διαστημόμετρο ακρίβειας,1 mm, καθώς και αφαίρεση λεπιών για τον προσδιορισμό της ηλικίας. H αφαίρεση των λεπιών γινόταν πάντοτε από την αριστερή πλευρά, κάτω και λίγο εμπρός από το ραχιαίο πτερύγιο και πάνω από την πλευρική γραμμή (Laevastu 1965, Lagler 1972, Jearld 1983). Κατόπιν, γινόταν τομή στη κοιλιακή χώρα του ψαριού, κατά μήκος του σώματος, από την έδρα μέχρι το ύψος των θωρακικών πτερυγίων. Μετά την αποκάλυψη της σπλαχνικής κοιλότητας, ακολουθούσε η αφαίρεση του πεπτικού συστήματος και των γεννητικών αδένων, ο αποχωρισμός του πεπτικού σωλήνα από τα διάφορα όργανα και το λίπος. Κατόπιν γινόταν η ζύγιση του πεπτικού σωλήνα με ακρίβεια δέκατου του γραμμαρίου. Με την ίδια ακρίβεια γινόταν και η ζύγιση των γεννητικών αδένων, με ταυτόχρονη αναγνώριση του φύλου του ατόμου, καθώς και τον προσδιορισμό του σταδίου γεννητικής ωριμότητας με βάση την οκταβάθμια κλίμακα του Kesteven (Bagenal and Braum 1971). Όλες οι παραπάνω μετρήσεις καταγράφονταν και αρχειοθετούνταν με ειδικό κωδικό αριθμό, για το κάθε ψάρι ξεχωριστά, σε ειδικό έντυπο Μικτό και καθαρό βάρος σώματος Για τον υπολογισμό της αύξησης και της γονιμότητας χρησιμοποιήθηκαν το μικτό και το καθαρό σωματικό βάρος. Το μικτό βάρος είναι το βάρος του ψαριού απαλλαγμένο μόνο από τα εξωτερικά υγρά. Το καθαρό βάρος σώματος υπολογίστηκε με την αφαίρεση του βάρους του πεπτικού σωλήνα και των γονάδων από το μικτό βάρος σώματος (Lagler 1972, Richard et al. 1983) Ολικό και Μεσουραίο μήκος Η χρήση διαφορετικών μηκών σώματος, όπως του ολικού και του μεσουραίου που απαντάται στη διεθνή βιβλιογραφία σε παρόμοιες έρευνες, κάνει επιτακτική την ανάγκη μέτρησης περισσότερων του ενός μηκών σώματος, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα. Πολλοί ερευνητές υποστηρίζουν ότι το ολικό και το σταθερό μήκος σώματος δίνουν τα ακριβέστερα αποτελέσματα (Royce 1942, Carlander and Smith 1945), όταν βέβαια δεν υπάρχουν ανωμαλίες στην ανατομία της ουράς. Διατυπώνουν επίσης την άποψη ότι η μέτρηση του σταθερού μήκους σώματος έχει καθαρά επιστημονική αξία, ενώ μετρήσεις που αφορούν το ολικό και μεσουραίο είναι περισσότερο εύχρηστες και γι' αυτό χρησιμοποιούνται συχνότερα. Σύμφωνά με τους Ricker and Merriman (1945) η μέτρηση του κατάλληλου 15

23 μήκους θα πρέπει να αποσκοπεί περισσότερο στην ομοιόμορφη παρουσίαση των αποτελεσμάτων παρά να επηρεάζεται από άλλα κριτήρια. Για τους παραπάνω λόγους, στην έρευνα αυτή, κρίθηκε σκόπιμο να μετρηθούν δύο διαφορετικά μήκη σώματος το ολικό και το μεσουραίο, όπως καθορίζονται από τους Anderson and Gutreuter (1983). Έτσι, ως ολικό μήκος σώματος (T.L.) μετρήθηκε η απόσταση από το άκρο του ρύγχους (με το στόμα κλειστό) μέχρι το τέλος του κοιλιακού λοβού του ουραίου πτερυγίου (ανοιγμένο στη φυσική θέση του). Ως μεσουραίο μήκος σώματος (F.L.) μετρήθηκε η απόσταση από το άκρο του ρύγχους (με το στόμα κλειστό) μέχρι το οπίσθιο άκρο των μεσαίων ακτινών του ουραίου πτερυγίου. Για το λόγους που προαναφέρθηκαν, τα περισσότερα πλεονεκτήματα τα συγκεντρώνει το μεσουραίο μήκος. Η επεξεργασία των δεδομένων και η παρουσίαση των αποτελεσμάτων έγινε κυρίως επί των μετρήσεων που αναφέρονται στο μεσουραίο μήκος Προσδιορισμός της ηλικίας και της αύξησης Ο προσδιορισμός της ηλικίας των ατόμων των μελετώμενων πληθυσμών έγινε με τη μέθοδο των λεπιών. Σύμφωνα με τον Lagler (1972), τα λέπια, οι ωτόλιθοι, καθώς και άλλα σκελετικά στοιχεία του σώματος των ψαριών, όπως είναι το βραγχιακό επικάλυμμα, οι σκληρές ακτίνες των πτερυγίων και οι σπόνδυλοι προσφέρονται για τον προσδιορισμό της ηλικίας και της αύξησης. Σύμφωνα με τον Smirnov (1929), στα λέπια υπάρχει ικανοποιητική ευκρίνεια των ετήσιων δακτυλίων, ενώ στο βραγχιακό επικάλυμμα η διάκριση είναι πιο δύσκολη. Τα λέπια μετά την αφαίρεση τους από το σώμα του ψαριού τοποθετούνταν μέσα σε ειδικό φάκελο αρχειοθέτησης, αφού τακτοποιούνταν πρώτα μέσα σε διπλωμένο χαρτί. Στο φάκελο αυτό, αναγραφόταν ο κωδικός αριθμός των λεπιών και του ψαριού απ' όπου προέρχονταν, καθώς και άλλα σημαντικά βιολογικά στοιχεία του ψαριού, όπως το βάρος, το μήκος, το φύλο κτλ. Από τα 2-3 περίπου λέπια που παίρνονταν αρχικά από το ψάρι επιλέγονταν μακροσκοπικά τα 1-15 καλύτερα και τοποθετούνταν μέσα σε διάλυμα ΝaΟΗ 8% (Τesch 1971, Μann 1973). Από αυτά και με τη βοήθεια στερεοσκοπίου, επιλέγονταν 6-7 πού είχαν ομοιόμορφο σχήμα και μέγεθος και δεν ήταν φθαρμένα στα άκρα. Αυτά καθαρίζονταν προσεκτικά, μέσα στο παραπάνω διάλυμα, με δυο λογχοειδείς βελόνες ανατομίας και μετά ξεπλένονταν με άφθονο νερό. Αφού στεγνώνονταν ελαφρά, τοποθετούνταν ανάμεσα σε δύο αντικειμενοφόρους πλάκες, οι οποίες για να συγκρατούν τα λέπια απλωμένα στη φυσική τους θέση συγκολλούνταν στις δυο άκρες τους με κολλητική ταινία. Στη συνέχεια, οι δυο αντικειμενοφόροι πιέζονταν ελαφρά με δύο μικρούς σφιγκτήρες, μέχρι να μονιμοποιηθεί η κόλληση. Το μόνιμο παρασκεύασμα αφηνόταν σε ανοικτό χώρο μέχρι να εξατμισθεί η υγρασία που υπήρχε μεταξύ των δυο αντικειμενοφόρων. Τέλος, αναγραφόταν σε αυτό ο 16

24 κωδικός αριθμός των λεπιών και μετά από 24 ώρες τοποθετούνταν ξανά στο φάκελο αρχειοθέτησης λεπιών, μέχρι να χρησιμοποιηθεί για τον προσδιορισμό της ηλικίας. Ο προσδιορισμός της ηλικίας, από τα παρασκευάσματα των λεπιών, έγινε τη βοήθεια μικροσκοπίου με ενσωματωμένη οθόνη. Στο μικροσκόπιο με την ενσωματωμένη οθόνη έγινε μια πρώτη επιλογή του καλύτερου λεπιού από κάθε παρασκεύασμα. Η επιλογή αυτή έγινε με κριτήρια τη μορφολογία και την ευκρίνεια που παρουσίαζαν οι ετήσιοι δακτύλιοι. Έτσι, έγινε ένας πρώτος προσδιορισμός της ηλικίας σε μεγέθυνση Χ 47 φορές για το Alburnoides bipunctatus και Χ 26 φορές για το Leuciscus cephalus αντίστοιχα. Η μεγέθυνση αυτή ήταν η μικρότερη που μπορούσε να επιτευχθεί με αυτό το μικροσκόπιο, ώστε να είναι δυνατή η προβολή ολόκληρου του λεπιού στην οθόνη του μικροσκοπίου για τη συνολική εκτίμηση της μορφής του Ετήσια αύξηση Στην εργασία αυτή χρησιμοποιήθηκαν δύο μέθοδοι για τον προσδιορισμό της ηλικίας, η μέθοδος "μήκους - συχνότητας" και η μέθοδος των λεπιών. Σύμφωνα με τον Lagler (1972) ο Peterson το 1891 εφάρμοσε για πρώτη φορά τη μέθοδο "μήκους - συχνότητας" για να διαχωρίσει έναν ιχθύος πληθυσμό σε ηλικιακές κλάσεις. Από τότε, πολλοί ερευνητές, και κατά τα τελευταία χρόνια οι Gibson (197,1985),Otto (1976), White and Chittenden (1977), Farrugio (198), Petrere (1983), Girardin and Quignard (1985), χρησιμοποίησαν τη μέθοδο αυτή έχοντας άλλες φορές θετικά και άλλες φορές αρνητικά αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον Jearld (1983) η μέθοδος χρησιμοποιήθηκε ιδιαίτερα από πολλούς ερευνητές όπως οι Harding (1949), Cassie(195,1954), Tanaka(1962), Hasselblad(1966), Mcnew and Summerfelt (1978), Macdonald & Pitcher (1979) κ.ά., οι οποίοι την τροποποίησαν για να πάρουν ακριβέστερα αποτελέσματα. Σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο υπολογίζεται η συχνότητα των ατόμων ενός πληθυσμού σε διακριτές ομάδες μήκους. Οι ομάδες αυτές περιλαμβάνουν συνήθως μικρό εύρος μηκών και ονομάζονται "κλάσεις μήκους". 'Έτσι, αν το δείγμα έχει ληφθεί σε μια συγκεκριμένη στιγμή, είναι τυχαίο και η αναπαραγωγή του είδους γίνεται κατά τη διάρκεια μικρής χρονικής περιόδου, αναμένεται ότι από τη γραφική παρουσίαση των συχνοτήτων των ατόμων κατά κλάσεις μήκους, θα προκύψουν μια ή περισσότερες κανονικές κατανομές γύρω από τα μέσα μήκη της κάθε γενιάς. Με τον τρόπο αυτό, δηλαδή, θα εντοπιστεί η κάθε μια ηλικιακή κλάση γύρω από τη μέγιστη συχνότητα κατανομής των μηκών της. Σύμφωνα με τους Laevastu (1965), Lagler (1972), Jearld (1983) η μέθοδος αυτή μπορεί να δώσει καλά αποτελέσματα μόνο για τις πρώτες ηλικιακές κλάσεις ενός ιχθυοπληθυσμού. 17

25 Η δεύτερη μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε, δηλαδή η μέθοδος των λεπιών, είναι πιο διαδεδομένη και ακριβής και χρησιμοποιείται από τους περισσότερους ερευνητές για τον προσδιορισμό της ηλικίας και της αύξησης (Norden 1967, Bagenal 197, Gee 1978, Hureau et al. 198, Gillet et al. 1984). Σύμφωνα με πολλούς συγγραφείς όπως οι Lee (192), Graham (1928), Tesch (1971), Lagler (1972), Richer (1975,1979) στα λέπια απεικονίζονται οι εποχικές μεταβολές του ρυθμού αύξησης στα ψάρια. Κατά την εποχή της μεταβολής της αύξησης, δημιουργούνται έντονοι δακτύλιοι επάνω στο λέπι. Αυτοί οι δακτύλιοι αντιστοιχούν στη χειμερινή περίοδο του έτους, που γενικά παρατηρείται πτώση της θερμοκρασίας των νερών και επομένως και του ρυθμού αύξησης. Επίσης, πολλές φορές εμφανίζονται αντίστοιχοι δακτύλιοι και κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου, εφόσον βέβαια παρατηρηθεί και τότε κάποια ελάττωση της αύξησης. Χρησιμοποιήθηκαν δυο τρόποι για τον υπολογισμό της αύξησης με βάση την εξέταση των λεπιών. πρώτος ήταν άμεσος και έγινε από τις πραγματικές μέσες τιμές μήκους και βάρους κάθε ηλικιακής κλάσης κατά τη στιγμή της σύλληψης των ψαριών. Με αυτό τον τρόπο υπολογίστηκε η μέση ετήσια αύξηση για κάθε ηλικία κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό. Ο δεύτερος τρόπος (ανάδρομος υπολογισμός της αύξησης) χρησιμοποιήθηκε για να προσδιοριστούν τα μήκη των ψαριών κατά τα προηγούμενα έτη της ζωής τους back calculation. Βεβαίως, πρώτα διατυπώθηκε η σχέση που συνδέει το υφιστάμενο μήκος του ψαριού με την ακτίνα του λεπιού του (Tesch 1971, Weatherley 1972). Στο καλύτερο λέπι του κάθε παρασκευάσματος, το οποίο είχε επιλεχθεί μικροσκοπικά και είχε προσδιοριστεί η ηλικία του ψαριού, γινόταν επαλήθευση αυτού του προσδιορισμού για μια ακόμη φορά με τη χρήση του προβολέα διαφανειών. Αν και ο δεύτερος υπολογισμός συμφωνούσε με τον πρώτο, γινόταν μέτρηση της απόστασης του κάθε ετήσιου δακτυλίου από την εστία του λεπιού. Για καθαρά πρακτικούς λόγους οι αποστάσεις σημειώνονταν επάνω σε μια ταινία σκληρού χαρτιού. Η ταινία αυτή τοποθετούνταν επάνω στην οθόνη προβολής και επάνω ακριβώς από το λέπι, με τη μια πλευρά της παράλληλα με την κύρια μεσαία πρόσθια ακτίνα του λεπιού. Επάνω στην ταινία σημειώνονταν η εστία του λεπιού, ο καθένας ετήσιος δακτύλιος, καθώς και το άκρο του περιθωρίου του λεπιού. Η κάθε ταινία αρχειοθετούνταν με τον ίδιο κωδικό αριθμό του παρασκευάσματος λεπιών. Αργότερα, μετρήθηκαν επάνω σε αυτές με ακρίβεια,1 cm η ακτίνα του λεπιού, δηλαδή, η απόσταση από την εστία του λεπιού μέχρι το άκρο του περιθωρίου του, καθώς και οι αποστάσεις καθενός ετήσιου δακτυλίου από την εστία του λεπιού. Αφού βρέθηκε η σχέση που συνδέει το μήκος του ψαριού με την ακτίνα του λεπιού, υπολογίστηκε με βάση τη σχέση αυτή το μήκος που είχε το κάθε ψάρι κατά τη στιγμή τ1ζ δημιουργίας των προηγούμενων ετήσιων δακτυλίων του. 18

26 Πολλοί ερευνητές, όπως οι Schuck (1949), Hile (195,197), Lowry (1951), Nikolsky (1963) κ.ά., για να κάνουν πιο εύκολο αυτό τον ανάδρομο υπολογισμό του μήκους, επινόησαν διάφορες κατασκευαστικές εφαρμογές που ονομάζονται νομογράφοι. Αυτοί κατασκευάζονται με βάση τη σχέση : μήκος ακτίνας λεπιού - μήκος ψαριού και έχουν τη δυνατότητα να υπολογίζουν το ένα μήκος από το άλλο. Στην παρούσα εργασία, δε χρησιμοποιήθηκε νομογράφος, γιατί όλα τα δεδομένα αρχειοθετήθηκαν, επεξεργάστηκαν και υπολογίστηκαν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Έτσι, με αυτήν τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού της αύξησης υπολογίστηκαν τα μεσουραία μήκη για τα προηγούμενα έτη ζωής και εκτιμήθηκε η μέση ετήσια αύξηση για κάθε μία ηλικία. Για τον υπολογισμό κατόπιν της κατά βάρος αύξησης, με τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού, χρησιμοποιήθηκε η σχέση μήκους - βάρους ψαριού, για τη μετατροπή των υπολογισμένων μηκών σώματος σε βάρος Μηνιαίες δειγματοληψίες- Μηνιαία και Εποχική αύξηση Στα λέπια των ψαριών που προέρχονταν από το κάθε μηνιαίο δείγμα, εκτός από τον προσδιορισμό της ηλικίας μετριόταν η απόσταση του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου μέχρι το άκρο του περιθωρίου του λεπιού. Από τις μέσες αποστάσεις που υπολογίστηκαν, για κάθε ηλικία ξεχωριστά κατά μήνα, προσδιορίστηκε ο μήνας του έτους που σχηματίζεται ο ετήσιος δακτύλιος (Hellawell 1971, Mann 1974, Libosvasky 1976, Pethon 1978, Linfield 1979a,1979b, Vesey and Langford 1985). Για τον υπολογισμό της εποχικής αύξησης, κατά μήκος και βάρος, ομαδοποιήθηκαν τα μηνιαία δείγματα κατά εποχές (π.χ. Sturm1978, Σίνης 1981) και εξετάστηκαν κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό. 'Έτσι, δημιουργήθηκαν τέσσερις εποχικές ομάδες δειγμάτων (Σίνης 1981). Η πρώτη ομάδα ήταν της άνοιξης και περιέλαβε τα άτομα των μηνών Μαρτίου, Απριλίου και Μαΐου. Η δεύτερη ομάδα ήταν του καλοκαιριού και περιλάμβανε τα άτομα των μηνών Ιουνίου, Ιουλίου και Αυγούστου. Η τρίτη ομάδα του φθινοπώρου, περιλάμβανε τα άτομα των μηνών Σεπτεμβρίου, Οκτωβρίου και Νοεμβρίου. Τέλος, η τέταρτη ομάδα, του χειμώνα, περιλάμβανε άτομα των μηνών Δεκεμβρίου, Ιανουαρίου και Φεβρουαρίου. Ο υπολογισμός της εποχικής αύξησης έγινε ξεχωριστά για τα άτομα όλων των ηλικιακών κλάσεων. Αντίστοιχα με την εποχική αύξηση, υπολογίστηκε και η μηνιαία αύξηση κατά μήκος και βάρος για τις παραπάνω κλάσεις ηλικίας, ανεξάρτητα από το φύλο. 19

27 2.2.4 Μαθηματική και Στατιστική επεξεργασία Τα δεδομένα που προέκυψαν από τις μετρήσεις των βιολογικών παραμέτρων, αρχειοθετήθηκαν, αποθηκεύτηκαν και επεξεργάστηκαν με τη βοήθεια ηλεκτρονικού υπολογιστή. Οι μαθηματικοί και στατιστικοί υπολογισμοί έγιναν με τα πακέτα των προγραμμάτων Excel και SPSS. Η γραφική σχεδίαση των εικόνων, έγινε με τη χρήση του Excel. Η παρουσίαση των μέσων τιμών των βιολογικών παραμέτρων στους Πίνακες, συνοδεύεται πάντα και από το αντίστοιχο τυπικό σφάλμα, την τυπική απόκλιση, το διάστημα εμπιστοσύνης 95% και το εύρος τιμών (min-max). Έτσι γίνεται όσο είναι δυνατόν μαθηματικά πιο σαφής, η έκφραση κάθε αναφερόμενης τιμής. Η γραφική απεικόνιση των μεταβολών των μέσων τιμών στις Εικόνες, γίνεται με την ταυτόχρονη παρουσίαση των διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% της καθεμιάς από αυτές. Έτσι γίνονται και οπτικά αντιληπτές οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις και ομοιότητες. Η παρουσίαση των εξισώσεων που υπολογίστηκαν με παλινδρόμηση (συσχέτιση), συνοδεύεται πάντα από τους αντίστοιχους συντελεστές προσδιορισμού και από το πλήθος των ζευγών των τιμών. Η σύγκριση των αντίστοιχων εξισώσεων μεταξύ τους, όπου κρίθηκε απαραίτητο, έγινε με ανάλυση συνδιακύμανσης. Έτσι συγκρίθηκαν οι σταθερές α και β των εξισώσεων που υπολογίστηκαν, για πιθανότητα Ρ,.5 και, Ηλικία Γενικά Κύριο γνώρισμα του ρυθμού αύξησης των ψαριών είναι η περιοδικότητα. Αυτή αποτυπώνεται με την πάροδο του χρόνου στα οστά, τους ωτόλιθους και στα λέπια. Στην πλειονότητα των ψαριών τα λέπια προσφέρονται περισσότερο για εγκυρότερη και καλύτερη μελέτη της ηλικίας και της αύξησης. Σύμφωνα με τον Jearld (1983), η δυνατότητα προσδιορισμού της ηλικίας των ψαριών είναι ένας πολύ σημαντικός παράγοντας στη μελέτη της αλιευτικής βιολογίας των ειδών. Τα δεδομένα της ηλικίας συνδυασμένα με τις μετρήσεις μήκους και βάρους μπορούν να δώσουν πληροφορίες για την αύξηση, τη σύνθεση του ιχθυαποθέματος, την αλιευτική παραγωγή, τη γεννητική ωρίμαση και γενικότερα για την ιστορία της ζωής Προσδιορισμός της ηλικίας με τη μέθοδο μήκους-συχνότητας Τα μεσουραία μήκη των ατόμων των εποχικών δειγματοληψιών ομαδοποιήθηκαν κατά κλάσεις μηκών, που η καθεμιά είχε εύρος 1 mm. Η ταξινόμηση των ατόμων σε αυτές τις 2

28 κλάσεις έγινε ξεχωριστά για τα αρσενικά και θηλυκά άτομα. Η ίδια εργασία επίσης, έγινε για όλα τα άτομα ανεξαρτήτου φύλου. Οι αριθμοί των ατόμων της κάθε κλάσης μήκους, καθώς επίσης και τα αντίστοιχα εκατοστιαία ποσοστά (συχνότητες), παρουσιάζονται στους πίνακες και η ποσοστιαία συχνότητα των ατόμων παρουσιάζεται με τη μορφή ιστογραμμάτων Προσδιορισμός της ηλικίας με χρήση της μεθόδου των λεπιών Η μέθοδος αυτή είναι η πιο ακριβής και έγκυρη, αρκεί να προσφέρονται τα λέπια του είδους που εξετάζεται για τέτοιες παρατηρήσεις (Lagler 1972, Jearld 1983). Γενικά, τα λέπια των ψαριών της οικογένειας Cyprinidae είναι κατάλληλα για προσδιορισμό της ηλικίας από αυτά (Jearld 1983). Πρέπει βέβαια πρώτα, να διευκρινιστεί η μορφή των ετήσιων δακτυλίων και να προσδιοριστεί ο χρόνος σχηματισμού τους. Επίσης, πρέπει να εξεταστεί αν σχηματίζονται ολοκληρωμένοι ή όχι ανεξάρτητοι δακτύλιοι κατά την εποχή της αναπαραγωγής ή κάποιοι άλλοι ψευδοδακτύλιοι (Graham 1928, Lagler 1972, Linfield 1974, Μann and Steinmetz 1985) Περιγραφή των λεπιών Τα όργανα αυτά είναι κερατινοειδείς προεξοχές οι οποίες καλύπτουν και προστατεύουν το σώμα των ψαριών και είναι τοποθετημένα μέσα σε ειδικές θήκες του δέρματος. Φέρουν κυκλικούς ή μη κυκλικούς δακτυλίους και ακτίνες. Υπάρχουν τέσσερα είδη λεπιών : α) τα πλακοειδή, β) τα γανοειδή, γ) τα κυκλοειδή και δ) τα κτενοειδή. Τα λέπια πάνω στο σώμα των ψαριών αλληλοκαλύπτονται κατά ένα μέρος, με αποτέλεσμα να σχηματίζεται μια κατασκευή η οποία μοιάζει με τη διάταξη των κεραμιδιών στη στέγη των σπιτιών. Η ανάπτυξη των λεπιών είναι ασυνεχής όπως και του σώματος των ψαριών. Αποτέλεσμα της ασυνέχειας είναι η δημιουργία πάνω στην επιφάνεια του λεπιού εναλλασσόμενων φωτεινών και σκούρων τμημάτων. Η εναλλαγή αυτή μεταξύ του σκούρου και του φωτεινού τμήματος του λεπιού δημιουργεί το δακτύλιο ανάπτυξης που χρησιμοποιείται για τον προσδιορισμό της ηλικίας του ψαριού.(νεοφύτου 1997). Ο αριθμός των λεπιών είναι σταθερός Προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού των ετησίων δακτυλίων Ο προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου βοηθά κατά πολύ στη σωστή εκτίμηση της ηλικίας. Όπως είναι γνωστό στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη ο ετήσιος δακτύλιος σχηματίζεται κατά την άνοιξη ή στην αρχή του καλοκαιριού (Νikolsky 1963,1969, Lagler 1972, Weatherley and Rogers 1978). 21

29 Για τον προσδιορισμό του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου πολλοί ερευνητές μετρούν τον αριθμό των ραβδώσεων του λεπιού μετά τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο (Hellawelll 1971, Mann 1974, 1976, Linfield 1974, 1979a,b, Cowx 1983). Άλλοι καταγράφουν την απόσταση μετά τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο μέχρι το περιθώριο του λεπιού ( White and Chittenden 1977, Νταούλας 1981, Girardin and Quignard 1985) Έλεγχος του ορθού προσδιορισμού της ηλικίας με τη χρήση της μεθόδου των λεπιών Ο προσδιορισμός της ηλικίας των ψαριών από τα λέπια αποτελεί την καλύτερη μέθοδο, και μπορεί να επαληθεύεται παράλληλα και με άλλους τρόπους (Weatherley and Rogers 1973, Lienfield 1974, Jonson 1976, Beamish & Macfarlane 1983). Η ταυτόχρονη αναγνώριση των ίδιων ετήσιων δακτυλίων και σε άλλα σκελετικά στοιχεία στο ψάρι, είναι δυνατό να επαληθεύσει πλήρως τον προσδιορισμό της ηλικίας του (Lagler 1972, Μathews and Williams 1972, Cambell and Βabaluck 1979, Freytag 198). Στη μελέτη αυτή έγινε προσπάθεια προσδιορισμού της ηλικίας με βάση τα λέπια. H εξέταση της σύνθεσης του πληθυσμού με τη μέθοδο που βασίζεται στην εξέταση μήκους-συχνότητας του Petersen δεν έδωσε ικανοποιητικά αποτελέσματα. Η μέθοδος αυτή παρουσίασε μόνο δύο ή το πολύ τρεις κλάσεις ηλικίας. Ο Graham (1928) διατύπωσε πέντε κριτήρια με τα οποία μπορεί να ελεγχθεί η εγκυρότητα του προσδιορισμού της ηλικίας από τα λέπια. Προτείνει λοιπόν να ελέγχονται και να επιβεβαιώνονται: α) η ύπαρξη ασυνεχών κατανομών στις συχνότητες των μηκών, οι οποίες πρέπει να αντιστοιχούν στις κλάσεις ηλικίας που έχουν προσδιοριστεί, β) η πρόοδος των επικρατέστερων κλάσεων ηλικίας, γ) η εξακρίβωση αλλαγών στη μορφολογία των λεπιών από τη διαχρονική εξέταση τους σε ετήσια βάση, δ) η επανασύλληψη σημαδεμένων ψαριών μετά από ένα χρονικό διάστημα και ε) η ταυτόχρονη παρατήρηση ψαριών σε ενυδρεία ή δεξαμενές. Από τα πέντε κριτήρια χρησιμοποιήθηκαν τα τρία πρώτα, τα οποία επιβεβαίωσαν τον ορθό προσδιορισμό της ηλικίας. Τα δυο τελευταία δε χρησιμοποιήθηκαν για τεχνικούς λόγους. 22

30 2.4 Αύξηση Στα ψάρια ο ρυθμός αύξησης είναι ευμετάβλητος και επηρεάζεται άμεσα από την τροφή, την περιοχή, τη θερμοκρασία και από άλλους παράγοντες. Επιπρόσθετα, επειδή τα ψάρια είναι ποικιλόθερμα ζώα και ζουν μόνιμα μέσα στο νερό, η αύξηση τους επηρεάζεται άμεσα από αυτό (Weatherley 1972). Η μελέτη της αύξησης περιλαμβάνει τις μεταβολές στο βάρος του σώματος, για τον υπολογισμό της κατά βάρος αύξησης καθώς και τις μεταβολές των γραμμικών διαστάσεων του ψαριού, για τον υπολογισμό της κατά μήκος αύξησης (Winberg 1971) Ετήσια Αύξηση Τα δείγματα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν από τις δειγματοληψίες που έγιναν κατά την περίοδο Ιούλιος 23 - Οκτώβριος 24. Η ετήσια αύξηση μελετήθηκε ανεξάρτητα ως προς το μήκος και το καθαρό βάρος των ψαριών Ετήσια Αύξηση κατά μήκος Η ετήσια κατά μήκος αύξηση μελετήθηκε από τις μέσες τιμές του παρατηρούμενου μεσουραίου μήκους των ψαριών κατά τη στιγμή της σύλληψης τους. Επίσης, εκτιμήθηκε από τα υπολογισμένα μήκη κατά τα προηγούμενα πλήρη έτη ζωής, με τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού (back calculation) Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά μήκος Για τα άτομα που προέρχονταν από τις εποχικές δειγματοληψίες βρέθηκε η μέση τιμή των μεσουραίων μηκών για κάθε ηλικία κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό. Έτσι, προσδιορίστηκε η μέση ετήσια αύξηση κατά μήκος και το ετήσιο ποσοστό της. Τα αποτελέσματα από τη στατιστική επεξεργασία δίνονται στους αντίστοιχους Πίνακες για τον ποταμό Βενέτικο Σχέση μήκους σώματος ψαριού ακτίνας λεπιού Η μελέτη της ιστορίας της αύξησης με τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού (back calculation) προϋποθέτει πρώτα απ όλα τη διατύπωση της σχέσης που συνδέει το μήκος του σώματος του ψαριού με την ακτίνα του λεπιού (Le cren 1947, Weatherley1972, Duncan 198). Για να ισχύει η μέθοδος του υπολογισμού των μηκών του σώματος κατά τα προηγούμενα έτη από τα λέπια, σύμφωνα με τον Van Oosten (1929) πρέπει να ισχύουν οι παρακάτω περιορισμοί : α) ο αριθμός των λεπιών να διατηρείται σταθερός σε όλη τη διάρκεια 23

31 ζωής του ψαριού, όπως επίσης και η ομοιομορφία μεταξύ τους, β) να υπάρχει μια προκαθορισμένη αναλογία της αύξησης του λεπιού σε σχέση με την αύξηση του μήκους του ψαριού και γ) να σχηματίζονται οι ετήσιοι δακτύλιοι την ίδια εποχή κάθε έτος. Ο Hile (197) και ο Lagler (1972), συνόψισαν όλα τα μαθηματικά μοντέλα που είχαν προταθεί για τον υπολογισμό της σχέσης μεταξύ μήκους σώματος ψαριού και ακτίνας λεπιού. Οι κυριότερες εξισώσεις που εκφράζουν το μήκος του ψαριού με την ακτίνα του λεπιού προτάθηκαν από τους : α) Dahl-Lea, όπου L=Cs, β) Lee, όπου L=α+Cs, γ) Sherrif, όπου L=α+βS+cS², δ) Carlander, όπου L=α+βS+cS²+dS³, ε) Monastyrsky, όπου logl=logc+nlogs και στ) Fry, όπου log(l-α)=logc+nlogs. Στις παραπάνω εξισώσεις το L εκφράζει το μήκος σώματος του ψαριού, το S το μήκος της ακτίνας του λεπιού, ενώ τα α, β, c, d, και n είναι σταθερές οι οποίες υπολογίζονται μαθηματικά. Επίσης, σύμφωνα με τους παραπάνω συγγραφείς έχουν προταθεί από τον Sagestrale και τον Javri δύο ακόμη μοντέλα στα οποία παρουσιάζεται η σχέση με τρόπο εμπειρικό και αυθαίρετο. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας, η καλύτερη σχέση αναζητήθηκε από τις εξισώσεις που προτάθηκαν από τους Lee, Sherrif, Carlander και Monastyrsky. Όπως γίνεται προφανές και από τη μορφή των παραπάνω εξισώσεων ουσιαστικά εξετάστηκε η συσχέτιση των δύο μηκών με βάση τα πολυώνυμα από πρώτου μέχρι και τρίτου βαθμού, καθώς και τη δυναμοσυνάρτηση. Αυτή, όπως είναι γνωστό, είναι η L=αs^b, η οποία όταν λογαριθμηθεί παίρνει τη μορφή της εξίσωσης του Monastyrsky, δηλαδή logl=logα + βlogs Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά μήκος Ο υπολογισμός του μήκους των ψαριών κατά τα προηγούμενα έτη γίνεται αφού πρώτα υπολογιστεί η μαθηματική σχέση που συνδέει το μεσουραίο μήκος των ψαριών με την ακτίνα του λεπιού. Ο υπολογισμός αυτός γίνεται με τη χρήση του μαθηματικού και στατιστικού πακέτου Excel. Η εκτίμηση των μηκών θα μπορούσε να γίνει και με τη βοήθεια του νομογράφου, όπως περιγράφεται από τους Carlader and Smith (1944), Hile (195), Whitney and Carlander (1956), Le cren (1947). Τα αποτελέσματα όμως δε θα ήταν τόσο ακριβή και δε θα υπολογίζονταν τόσο γρήγορα, όσο με τη χρήση του πακέτου. Επιπλέον, με τον τρόπο αυτό, προσαρμόζεται η ίδια η εξίσωση στο καθένα ψάρι και για τον καθένα ετήσιο δακτύλιο. Τα μήκη που υπολογίζονται για το καθένα ψάρι συνδυάζονται κατάλληλα και βρίσκεται η μέση τιμή για καθεμιά ηλικιακή κλάση. Επίσης, γίνεται και στατιστική ανάλυση για καθεμιά κλάση ηλικίας, καθώς και για καθένα ετήσιο δακτύλιο ξεχωριστά Ετήσιος ρυθμός αύξησης κατά μήκος- εξίσωση Ford-Walford Εκτός από τον υπολογισμό του μέσου ρυθμού αύξησης, έγινε και μαθηματική περιγραφή της κατά μήκος αύξησης των ψαριών στους δυο πληθυσμούς που εξετάστηκαν. Σύμφωνα με τον Ricker (1975), ο Brody το 1927 και το 1945 παρατήρησε ότι ο συνδυασμός του μήκους με 24

32 τον χρόνο, δίνει συνήθως μια σιγμοειδή καμπύλη. Η μαθηματική έκφραση αυτής της άποψης δίνεται από την εξίσωση: l t = b ce -kt Όπου l =μήκος σώματος, t = ηλικία, β και c σταθερές που ξαρτώνται από το μήκος και k = σταθερά που προσδιορίζει το ρυθμό της αύξησης και λέγεται συντελεστής αύξησης Brody. Κατά τον Ricker (1979) ο Ford το 1933 εμπειρικά και ο Walford το 1946 τροποποίησαν αυτή την εξίσωση, η οποία ονομάστηκε εξίσωση Ford-Walford και πήρε τη μορφή: l t+1 = l oo (1-k) kl t Το l oo είναι το τελικό μήκος που θα αποκτούσε ένα μέσο ψάρι, αν συνέχιζε να ζει και να μεγαλώνει στο ίδιο περιβάλλον και η αύξησή του συνέχιζε να εκφράζεται με την ίδια μαθηματική σχέση. Η ίδια εξίσωση αν εκφραστεί διαφορετικά, περιγράφει τη σχέση της αύξησης σε συγκεκριμένες ηλικίες και παίρνει τη μορφή: l t+2 - l t+1 = k (l t+1 l t ) Όπου κ = σταθερά που ονομάζεται συντελεστής αύξησης Ford. Μεγαλύτερες τιμές του κ προσδιορίζουν μια πιο αργή μείωση του ρυθμού αύξησης και ουσιαστικά ένα ταχύτερο ρυθμό αύξησης. Η σχέση που συνδέει το συντελεστή του Ford με εκείνο του Brody είναι κ = e -k, όπου κ και k συντελεστές Ford και Brody, αντίστοιχα Ετήσια Αύξηση κατά βάρος Ο προσδιορισμός της παρατηρούμενης ετήσιας κατά βάρος αύξησης έγινε από τις μέσες τιμές του καθαρού βάρους σώματος. Αυτές υπολογίστηκαν χωριστά για κάθε ηλικία, κατά φύλο, καθώς και για τα δυο φύλα μαζί, στους πληθυσμούς των δυο οικοσυστημάτων που εξετάστηκαν Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά βάρος Η παρατηρούμενη ετήσια κατά βάρος αύξηση προσδιορίζεται από τις μέσες τιμές του καθαρού βάρους σώματος. Οι τιμές αυτές υπολογίστηκαν χωριστά για κάθε ηλικία, κατά φύλο, καθώς και για τα δύο φύλα μαζί, στους πληθυσμούς των δύο ειδών ψαριών που εξετάστηκαν Σχέση μήκους Βάρους σώματος ψαριού Η σχέση μεταξύ του μήκους και του βάρους του ψαριού έχει μεγάλη πρακτική και βιολογική σημασία, αφού καθιστά δυνατή τη μετατροπή του μήκους σε βάρος και αντίστροφα (Sinha and Jones 1967, Le Drew and Green 1975, Coulter 1976, Mann 1976, Σίνης 1981). 25

33 Σύμφωνα με το Le Cren (1951), στα ψάρια η σχέση μήκους-βάρους αντιπροσωπεύεται σχεδόν πάντοτε από την εξίσωση : W = ατl β όπου W= το βάρος του ψαριού, L= το μήκος του ψαριού, ΤL= ολικό μήκος σώματος, και α, β σταθερές. Το β είναι ένας αριθμός ο οποίος έχει σχεδόν πάντοτε τιμές μεταξύ 2,5 και 4, που συνήθως πλησιάζουν το 3. Όταν β>3 σημαίνει ότι υπάρχει ισομετρική αύξηση, ενώ όταν β<3 αλλομετρική. 'Όταν β>3 σημαίνει ότι τα ψάρια μεγαλώνοντας γίνονται βαρύτερα σε σχέση με το μήκος τους. Στην εργασία αυτή υπολογίστηκε η σχέση μεταξύ του καθαρού βάρους σώματος (CW) και του μεσουραίου μήκους (FL), καθώς και η σχέση μεταξύ ολικού βάρους (W) και ολικού μήκους (TL) σώματος. Η συσχέτιση των τιμών έγινε από τα δεδομένα των ατόμων των μηνιαίων δειγμάτων. Αναζητήθηκαν οι εξισώσεις που συσχετίζουν τα δεδομένα των αρσενικών, των θηλυκών καθώς και όλων μαζί των ατόμων, ανεξάρτητα από το φύλο. Για τον υπολογισμό των σταθερών α και β στην εξίσωση του Le Cren, αυτή λογαριθμήθηκε πρώτα και πήρε τη μορφή πρωτοβάθμιου πολυωνύμου W= ατl β => logw = Ιogα +βlogtl Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά βάρος Στο κεφάλαιο αυτό χρησιμοποιούνται δεδομένα τα οποία προκύπτουν αποκλειστικά από υπολογιστικές σχέσεις που έχουν ήδη υπολογιστεί. Από τα μέσα μεσουραία μήκη και τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού (back calculation) εκτιμούνται τα μέσα καθαρά βάρη τα οποία αντιστοιχούν σε καθεμιά ηλικία. Ο υπολογισμός του βάρους γίνεται με τη χρήση των σχέσεων μήκους-βάρους σώματος ψαριού, που έχουν ήδη υπολογιστεί. Με τον τρόπο αυτό υπολογίζονται τα μέσα καθαρά σωματικά βάρη. Οι υπολογισμοί γίνονται για κάθε μια ηλικιακή κλάση χωριστά, ενώ υπολογίζονται οι μέσες ετήσιες αυξήσεις καθώς και τα ποσοστά αύξησης Δείκτης ευρωστίας Η εποχική περιγραφή της σωματικής κατάστασης των ψαριών γίνεται με το δείκτη ευρωστίας (CF). Κατά τον Τesch (1971) ο Hile το 1936, για να προσδιορίσει τις εποχικές διαφορές που παρουσιάζονται μεταξύ των ψαριών ενός πληθυσμού, την καταλληλότητα του περιβάλλοντος 26

34 για τον οργανισμό, την ανάπτυξη των γονάδων κτλ, παραθέτει τον τύπο του συντελεστή ευρωστίας : Κ=W/L 3 x 1 όπου Κ= συντελεστής ευρωστίας (CF), W= βάρος ψαριού και L= μήκος ψαριού. Σύμφωνα με το Le Cren (1951) ο δείκτης ευρωστίας εξαρτάται από τις εποχικές αλλαγές της ανάπτυξης των γονάδων, της αύξησης του σώματος, καθώς και από την μεταβολή που επιφέρει το στομαχικό περιεχόμενο στο βάρος του ψαριού. Ο Nikolsky (1963) αναφέρει τον όρο δείκτης ευρωστίας κατά Fulton, όταν στην παραπάνω σχέση χρησιμοποιείται το μικτό βάρος σώματος, ενώ όταν χρησιμοποιείται το καθαρό βάρος σώματος, τον αναφέρει ως "δείκτη ευρωστίας κατά Clark. Στην εργασία αυτή υπολογίστηκε ο "δείκτης ευρωστίας κατά Clark. Έτσι, γίνεται περισσότερο σαφής η περιγραφή της αύξησης του ψαριού εποχικά, δίχως αυτή να επηρεάζεται από την αύξηση των γονάδων και από την τροφοληψία. Οι τιμές του δείκτη ευρωστίας υπολογίστηκαν χωριστά για τα αρσενικά και τα θηλυκά άτομα των μηνιαίων δειγματοληψιών Δείκτης ευρωστίας κατά κλάση ηλικίας Όπως αναφέρεται από τον Lagler (1972), αναμένεται να παρατηρηθεί διαφοροποίηση των τιμών του δείκτη ευρωστίας σε σχέση με την ηλικία και το φύλο των ψαριών. Αν υπάρχει διαφορά και αυτή είναι μεγάλη, πρέπει να γίνεται χωριστά ο υπολογισμός των μέσων τιμών για κάθε φύλο και ηλικία. Ο Lagler αναφέρει επίσης ότι πρέπει να διαπιστώνονται εποχικές μεταβολές του δείκτη ευρωστίας ενός ψαριού ακριβώς πριν από την εποχή της αναπαραγωγής και αμέσως μετά. Κατά τη μελέτη των δύο ειδών, εξετάστηκαν οι εποχικές μεταβολές του δείκτη ευρωστίας μόνο κατά φύλο. Πραγματοποιήθηκε ο διαχωρισμός των τιμών του δείκτη ευρωστίας ταυτόχρονα κατά κλάση ηλικίας και φύλο στα μηνιαία δείγματα. Στη συνέχεια, υπολογίστηκε η μέση μηνιαία τιμή για κάθε ηλικία Μηνιαία αύξηση Η αύξηση των ποικιλόθερμων ζώων χαρακτηρίζεται από ετήσια περιοδικότητα (Nikolsky 1963). Έτσι ορισμένες εποχές του έτους τα ψάρια αυξάνονται πιο γρήγορα και άλλες πιο αργά. Η διαφοροποίηση αυτή της ταχύτητας της αύξησης αποτυπώνεται το ίδιο καλά στα λέπια, όπως και στα οστά του σκελετού των ψαριών. Σύμφωνα με τον ίδιο συγγραφέα, η περιοδικότητα του ρυθμού αύξησης είναι το αποτέλεσμα της κατανάλωσης και αφομοίωσης 27

35 της τροφής από τα ψάρια. Ταυτόχρονα όμως, και άλλοι παράγοντες επηρεάζουν άμεσα την αύξηση, όπως είναι η θερμοκρασία του περιβάλλοντος, η αναπαραγωγή των οργανισμών κ.τ.λ Μηνιαία αύξηση κατά μήκος Η παρακολούθηση της μηνιαίας αύξησης προσδιορίζει, με μεγαλύτερη ακρίβεια από την εποχική, τις περιόδους του έτους κατά τις οποίες συμβαίνουν αλλαγές στο ρυθμό αύξησης των ψαριών. Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων με τον τρόπο αυτό, μπορεί να οδηγήσει σε ακριβέστερα και αναλυτικότερα συμπεράσματα Μηνιαία αύξηση κατά βάρος Για την πιο ολοκληρωμένη παρακολούθηση της μηνιαίας αύξησης, κατασκευάζονται πίνακες που περιλαμβάνουν τα μέσα μηνιαία καθαρά σωματικά βάρη καθώς και γραφική παρουσίαση των μεταβολών του βάρους των ψαριών κατά μήνα Σχέσεις μεταξύ των μηκών του σώματος του ψαριού Από τη γενικότερη ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας διαπιστώνεται ότι για την περιγραφή της αύξησης δε χρησιμοποιείται σε όλες τις έρευνες το ίδιο μήκος σώματος ψαριού (Gibson 197, Munro 1976, Tandon 1977, Shafi and Jasim 1982). Οι περισσότεροι ερευνητές χρησιμοποιούν συνήθως το ολικό μήκος (ΤL), το μεσουραίο (FL) ή το σωματικό (BL) (Μann 1974, 198, Gibson and Εzzi 1978, 198, Edwards et al. 1985). Στην εργασία αυτή τα αποτελέσματα βασίστηκαν στο μεσουραίο μήκος. Αν και μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει εκτεταμένη έρευνα για το μελετούμενο είδος, θεωρήθηκε απαραίτητος ο προσδιορισμός των εξισώσεων μετατροπής του ενός μήκους στο άλλο, έτσι ώστε τα αποτελέσματα να μπορούν να συγκριθούν με αυτά άλλων ερευνών (Garlander and Smith 1945, Σίνης 1981). Πάντοτε βέβαια πριν από παρόμοιες συγκρίσεις θα πρέπει να αναζητείται η σχέση που ισχύει για κάθε βιότοπο και να μη χρησιμοποιείται παντού η ίδια σχέση (Αnonymous 1957). Για τον προσδιορισμό των σχέσεων που συνδέουν τα μήκη του σώματος χρησιμοποιήθηκαν τα άτομα των εποχικές δειγματοληψιών. Προσδιορίστηκαν χωριστά οι σχέσεις για τα αρσενικά, τα θηλυκά καθώς και για όλα τα άτομα μαζί ανεξάρτητα από το φύλο Σχέση μεσουραίου-ολικού μήκους σώματος Η εξεύρεση της καλύτερης σχέσης που συνδέει το μεσουραίο μήκος με το ολικό έγινε με την εξέταση της απλής γραμμικής εξίσωσης, της δυναμοσυνάρτησης, καθώς και των πολυωνυμικών εξισώσεων μέχρι και τρίτου βαθμού. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από 28

36 την επεξεργασία των δεδομένων έδειξαν ότι οι συντελεστές προσδιορισμού είναι πολύ υψηλοί σε όλες τις περιπτώσεις. Επιλέχθηκε όμως η απλή γραμμική εξίσωση γιατί θεωρείται ότι είναι απλούστερη και πιο οικονομική και εκφράζει καλύτερα τη γραμμική σχέση που ισχύει Κατά μήκος σύνθεση Στην ενότητα αυτή εξετάστηκαν οι ετήσιες μεταβολές της κατά μήκους σύνθεσης των ατόμων των ψαριών που μελετάμε, προκειμένου να εντοπιστεί για ποιο μήκος εμφανίζεται το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων και να αποκτήσουμε μια εποπτική εικόνα σχετικά με το μέγεθος του κάθε είδους Γοναδοσωματικός δείκτης Προκειμένου να εκτιμηθεί καλύτερα ο χρόνος της αναπαραγωγής των ψαριών, υπολογίζουμε τον γοναδοσωματικό δείκτη (Gonadosomatic Index), που είναι γνωστός και σαν συντελεστής ωρίμανσης(maturity coefficient). O δείκτης αυτός ορίζεται ως το βάρος των γονάδων εκφρασμένο σαν εκατοστιαίο ποσοστό του σωματικού βάρους πριν την αφαίρεση του βάρους των γονάδων και υπολογίζεται από τον τύπο: GSI = (GW/W) X 1 όπου: GSI=Γοναδοσωματικός δείκτης GW=Βάρος γονάδων W =Σωματικό βάρος του ψαριού Επίδραση των μεταβολών του γοναδοσωματικού δείκτη στο δείκτη ευρωστίας Ο γοναδοσωματικός δείκτης μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου, μέσα στον ετήσιο κύκλο, σε συνάρτηση με την ανάπτυξη των γεννητικών αδένων του ψαριού, αλλά και με το δείκτη ευρωστίας. Ο δείκτης ευρωστίας, σχετίζεται με τις εποχικές μεταβολές της αύξησης του ψαριού. Ο υπολογισμός του δείκτη ευρωστίας κατά «Clark», που χρησιμοποιείται σ αυτή τη μελέτη, δεν επηρεάζεται από την παράλληλη αύξηση των γονάδων που συντελείται μέσα στον ίδιο ετήσιο κύκλο με την αύξηση του ψαριού, αφού υπολογίζεται με βάση το καθαρό σωματικό βάρος. 29

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ο : ΤΟ ΕΙΔΟΣ ΑLBURNOIDES BIPUNCTATUS 3.1 Το είδος Ανάλυση των οικολογικών - βιολογικών στοιχείων του είδους της ιχθυοπανίδας που μελετούμε. Κατάταξη του είδους: Οικογένεια: Cyprinidae Κλάση: Τάξη: Οικογένεια: Actinopterygii Cypriniformes Cyprinidae Γένος: Αlburnoides Αlburnoides bipunctatus (Bloch, 1782) Τσιρωνάκι Πολυτυπικό είδος της κεντρικής και νότιο-ανατολικής Ευρώπης. Στη δυτική Ελλάδα και συγκεκριμένα στον Αώο απαντάται το υποείδος Alburnoides bipunctatus ohridanus Karaman 1928 (Economidis 1991), το οποίο όμως ο Kottelat (1997) δε θεωρεί ως ξεχωριστό υποείδος. Εκτός από το προαναφερθέν έχουν προσδιοριστεί άλλα δυο (2) υποείδη στη χώρα μας, το A. b. thessalicus Stephanidis, 195 και το A. b. strymonicus Chichkoff, 194. Γεωγραφική κατανομή: Έχει καταγραφεί στα συστήματα του Νέστου, του Στρυμόνα, του Αξιού, του Αλιάκμονα, του Πηνειού και του Λουδία (Economidis 1991). Εκτός από το σύστημα του Αώου έχει βρεθεί, επίσης, στη λίμνη της Πρέσπας (Καρανδεινός 1992). Στον ταμιευτήρα των πηγών του ποταμού Αώου απαντά ένας σημαντικός πληθυσμός του είδους (Οικονόμου 1998). Οικολογία: Είναι ένα τυπικά ρεόφιλο είδος που ζει συνήθως σε τρεχούμενα, κρύα, καθαρά και καλά οξυγονωμένα νερά, με πετρώδες κυρίως υπόστρωμα. Συχνά βρίσκεται και σε λίμνες (Miller and Loates 1997), καθώς μπορεί να διαβιεί και σε σχετικά βαθύτερα και πιο ήρεμα νερά (Wheeler 1969). Βιολογία: Η αναπαραγωγή του ξεκινά κατά την περίοδο του Απριλίου και ολοκληρώνεται τον Ιούνιο. Ωστόσο, ανάλογα με το σύστημα και τις συνθήκες στις οποίες ζει, μπορεί να ξεκινά την αναπαραγωγή του από το Μάιο (Miller and Loates 1997). Η έναρξη της αναπαραγωγής 3

38 επηρεάζεται σημαντικά από τη θερμοκρασία του νερού, με αποτέλεσμα μάλλον ο πληθυσμός του Βενέτικου να αναπαράγεται από το τέλος Μαΐου μέχρι τα μέσα Ιουλίου. Η ωοτοκία πραγματοποιείται, συνήθως, σε θέσεις με μικρό βάθος και χαλικώδες υπόστρωμα (Wheeler 1969). Σε γενικές γραμμές, διατηρεί έναν χαρακτηριστικό ρεόφιλο αναπαραγωγικό χαρακτήρα αν και έχει παρατηρηθεί ότι αναπαράγεται και σε περιοχές όπου η ροή του νερού είναι αρκετά μικρή (Οικονόμου 1999). Ενδιαιτήματα στον Βενέτικο: Το είδος φαίνεται να κινείται κυρίως μέσα στη στήλη του νερού, σε θέσεις με σχετικά μεγάλο βάθος και σπάνια κρύβεται κάτω από πέτρες, ρίζες ή άλλα καταφύγια. Είναι ψάρι με ιδιαίτερη κινητικότητα και ταχύτητα, κάτι που κάνει αρκετά δύσκολη τη σύλληψή του. Η σύλληψή του έγινε τόσο σε σημεία με χαμηλή όσο και έντονη ροή. 31

39 3.2 Αλιευτική κατάσταση του Alburnoides bipunctatus Το είδος Alburnoides bipunctatus στους τρεις σταθμούς των εποχικών δειγματοληψιών απαντάται σε μεγαλύτερους πληθυσμούς στον άνω ρου του ποταμού (Σταθμός 3), προς τη περιοχή της Κρανιάς, σε μικρότερους αριθμούς στο μέσο ρου του ποταμού (Σταθμός 1) και σε ακόμη μικρότερους στον Κουτσαφίρα (Σταθμός 2) (Εικ. 3.1). Μεταβολές Απόλυτης Αφθονίας (ανά σταθμό) Alburnoides Bipunctatus Απόλυτη Αφθον Σταθμός 1 Σταθμός 2 Σταθμός 3 Περι οχή Δει γματοληψί ας 5 Καλοκαίρι 23 Φθινόπωρο 23 Χειμώνας 24 Άνοιξη 24 Καλοκαίρι 23 Φθινόπωρο 23 Απόλυτη Αφθον Καλοκαίρι 23 6 Μεταβολές Απόλυτης Αφθονίας (ανά δειγματοληψία στο σύνολο των σταθμών) Alburnoides Bipunctatus Φθινόπωρο Χειμώνας Άνοιξη Καλοκαίρι Φθινόπωρο Εικόνα 3.1 Μεταβολές της απόλυτης αφθονίας του Αlburnoides bipunctatus κατά τις Εποχικές δειγματοληψίες του ποταμού Βενέτικου, ανά σταθμό και ανά δειγματοληψία (Φουρκιώτης, 26). Figure 3.1 Changes of absolute abundance of Αlburnoides bipunctatus at the seasonal samplings in Venetikos River per station and per sampling (Fourkiotis, 26). Από την παρακολούθηση των μεταβολών της αφθονίας του είδους στα μέγιστα και ελάχιστα της παροχής του ποταμού και στους 9 σταθμούς, είναι και πάλι προφανής η προτίμηση του είδους για τις περιοχές που βρίσκονται στα ανάντη του ποταμού (Στ. 3, περιοχή Κρανιάς). 32

40 Αφθονία ανά σταθμό Alburnoides Bipunctatus Αφθονία Σταθμός 1 Σταθμός 2 Σταθμός 3 Σταθμός 4 Σταθμός 5 Σταθμός 6 Σταθμός 7 Σταθμός 8 Σταθμός 9 Περι οχή Δει γματοληψί ας Φθι νόπωρο 23 Άνοι ξη 24 Φθι νόπωρο 24 Μεταβολή αφθονίας του είδους Alburnoides Bipunctatus Αφθονία Φθι νόπωρο 23 Άνοι ξη 24 Φθι νόπωρο 24 Σταθμός 1 Σταθμός 2 Σταθμός 3 Σταθμός 4 Σταθμός 5 Σταθμός 6 Σταθμός 7 Σταθμός 8 Σταθμός 9 Εικόνα 3.2 Μεταβολές της απόλυτης αφθονίας του Αlburnoides bipunctatus κατά τις δειγματοληψίες των Μέγιστων και Ελάχιστων παροχών του ποταμού Βενέτικου, ανά σταθμό και ανά δειγματοληψία (Φουρκιώτης, 26). Figure 3.2 Changes of absolute abundance of Αlburnoides bipunctatus at the samplings of the Biggest and Minimal benefits of Venetikos river, per station and per sampling (Fourkiotis, 26). 33

41 ) 3.3 Προσδιορισμός της ηλικίας με τη μέθοδο μήκους-συχνότητας Από τα ιστογράμματα της Εικόνας 3.3 προκύπτει ότι στα αρσενικά άτομα του είδους Α.alburnoides υπάρχει μια αυξημένη συγκέντρωση ατόμων γύρω από την κλάση μήκους 51-6 mm και μια γύρω από την κλάση 61-7 mm. Στα ιστογράμματα των θηλυκών ατόμων οι κορυφές εμφανίζονται στις κλάσεις 41-5 mm και 51-6 mm. Στο ιστόγραμμα που παρουσιάζονται οι συχνότητες των ατόμων, ανεξάρτητα από το φύλο, κορυφές παρατηρούνται στις κλάσεις 51-6 mm και 61-7 mm. Σύμφωνα λοιπόν με τη θεωρία του Petersen θα πρέπει να υπάρχουν δυο ηλικιακές κλάσεις στα άτομα του είδους Α.alburnoides, αν θεωρηθεί ότι και η κλάση 49-5 mm αποτελεί ανεξάρτητη κορυφή. Πίνακας 3.1 Κλάσεις μεσουραίου μήκους κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό με τα αντίστοιχα εκατοστιαία ποσοστά του Alburnoides bipunctatus (σύνολο δειγματοληψιών). Table 3.1 Fork length classes accordig to sex and independently sex with the corresponding percentage of Alburnoides bipunctatus (total sampling) ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Αριθμός ατόμων % (Μεσουραίο mm) ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ,79 5,31 7, ,16 22,42 19, ,51 36,58 32, ,88 19,47 24, ,17 1,91 1, ,6 4,42 3, ,44,29, ,,59,35 ΣΥΝΟΛΟ

42 4 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟΥ ΜΗΚΟΥΣ (F.L.) (mm) Εικόνα 3.3 Κατανομή συχνοτήτων (%) των κλάσεων του μεσουραίου μήκους (F.L.), κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό του Alburnoides bipunctatus Figure 3.3 Frequency distribution (%) of the fork length (F.L.), according to sex, of Alburnoides bipunctatus 35

43 3.4 Περιγραφή των λεπιών Τα λέπια του είδους Alburnoides bipunctatus έχουν την τυπική μορφή των λεπιών της οικογένειας cyprinidae. Είναι κυκλοειδή και έχουν γενικά σχήμα κωδωνοειδές. Η οπίσθια (ελεύθερη) περιοχή του λεπιού έχει περιθώριο κυκλικό ή ελαφρά επιμηκυμένο κατά μήκος του κεντρικού άξονα. Σε ολόκληρο το περιθώριο της οπίσθιας περιοχής εμφανίζονται, τις περισσότερες φορές, μικρές εγκοπές, έτσι ώστε αυτό να μην είναι εντελώς λείο και αποστρογγυλομένο. Στην πρόσθια περιοχή του λεπιού παρουσιάζεται μια προεξοχή, κατά μήκος του κεντρικού άξονα. Πολλές φορές, εκτός από την κεντρική προεκβολή, σχηματίζονται και άλλες μικρότερες κυματοειδείς προεξοχές, έτσι ώστε ολόκληρο το περιθώριο να μην παρουσιάζεται λείο. Η εστία του λεπιού είναι σημειακή, ευδιάκριτη και βρίσκεται μετατοπισμένη προς το πρόσθιο περιθώριο. Από την εστία αρχίζουν και επεκτείνονται προς το περιθώριο του λεπιού λεπτές ραβδώσεις, Εικόνα 3.4 Τύπος λεπιού του Alburnoides bipunctatus Figure3.4ScaletypeofAlburnoides bipunctatus οι οποίες παρουσιάζονται γενικά με τη μορφή ομόκεντρων κύκλων, που έχουν κέντρο την εστία του λεπιού. Από την εστία αρχίζουν επίσης και οι ακτίνες του λεπιού, που είναι αυλακώσεις με διεύθυνση προς το περιθώριο. Κατά τη διάρκεια της αύξησης του ψαριού αυξάνεται και ο αριθμός των λεπτών ραβδώσεων των λεπιών. Όταν μειώνεται ο ρυθμός αύξησης, τότε οι ραβδώσεις εμφανίζονται πιο πυκνές επάνω στο λέπι. Έτσι, δημιουργείται ένας πιο σκοτεινός δακτύλιος. Με την άνοδο του ρυθμού αύξησης οι ραβδώσεις αραιώνουν και πάλι, οπότε ο σκοτεινόχρωμος δακτύλιος γίνεται εμφανής ανάμεσα στις πιο φωτεινές ζωνώσεις. Η απεικόνιση του δακτυλίου επεκτείνεται προς την πρόσθια και οπίσθια περιοχή του λεπιού. Πολλές φορές, μετά τον ετήσιο δακτύλιο σχηματίζεται και ένας ακόμη δακτύλιος πολύ πιο κοντά στον πρώτο. Αυτός είναι πιο αμυδρός και πιο ακανόνιστος. Συνήθως αυτός ο δακτύλιος δεν επεκτείνεται περιμετρικά και τα όριά του χάνονται και συγχέονται με εκείνα του ετήσιου δακτυλίου. Αυτός είναι ο δακτύλιος που αντιστοιχεί στην αναπαραγωγή και δεν εμφανίζεται σε όλα τα λέπια ή ακόμη δεν επαναλαμβάνεται πάντα μετά από κάθε ετήσιο δακτύλιο. 36

44 3.5 Προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού των ετησίων δακτυλίων Ο προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου βοηθά κατά πολύ στη σωστή εκτίμηση της ηλικίας. Όπως είναι γνωστό, στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη ο ετήσιος δακτύλιος σχηματίζεται κατά την άνοιξη ή στην αρχή του καλοκαιριού (Νikolsy 1963, 1969, Lagler 1972, Weatherley & Rogers 1978). Για τον προσδιορισμό του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου πολλοί ερευνητές μετρούν των αριθμό των ραβδώσεων του λεπιού μετά τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο (Hellawell 1971, Μann 1974, 1976, Linfield 1974, 1979 a,b, Cowx 1983). Άλλοι καταγράφουν την απόσταση μετά τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο μέχρι το περιθώριο του λεπιού (White & Chittenden 1977, Νταούλας 1981, Girardin and Quignard 1985). Στην έρευνα αυτή μετρήθηκε η απόσταση από τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο μέχρι την άκρη του περιθωρίου του λεπιού, σε ψάρια ηλικίας 3-3+, 4-4+ και Η εξέταση των δεδομένων έγινε ανεξάρτητα από το φύλο, αλλά ξεχωριστά για την καθεμιά ηλικιακή κλάση. Η μέση τιμή των αποστάσεων και τα διαστήματα εμπιστοσύνης 95% παρουσιάζονται στα διαγράμματα των Εικόνων 3.5 για το Alburnoides bipunctatus. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων δίδεται στους Πίνακες 3.2 και 3.3. Από τα διαγράμματα της Εικόνας 3.5, προκύπτει ότι η μικρότερη απόσταση του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου από το περιθώριο των λεπιών της ηλικίας 3+ του Alburnoides bipunctatus, παρατηρείται κατά το μήνα Νοέμβριο, ενώ της ηλικίας 4+ παρατηρείται κατά το μήνα Σεπτέμβριο. Οι ηλικίες (4+ και 5+) εμφανίζουν μια πτώση των μέσων αποστάσεων τους που αρχίζει από το μήνα Σεπτέμβριο και Αύγουστο αντίστοιχα και ελαχιστοποιείται κατά το μήνα Ιούνιο. Για τον επακριβέστερο προσδιορισμό του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου υπολογίστηκε επιπρόσθετα η ποσοστιαία συχνότητα των ατόμων της ηλικίας 4 και 5+ κάθε μήνα, σε σχέση με την απόσταση του περιθωρίου του λεπιού (Πίν.3.3). Με τα δεδομένα αυτά, κατασκευάστηκε το ιστόγραμμα της Εικόνας 3.6. Από το ιστόγραμμα της Εικόνας 3.6 προκύπτει ότι είναι πολύ μικρό το ποσοστό του Alburnoides bipunctatus που δεν έχει σχηματίσει δακτύλιο κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Από την εξέταση λοιπόν των αποστάσεων του περιθωρίου, της ηλικίας 4 και 4+ και με άλλη μέθοδο, βγαίνει το συμπέρασμα ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ψαριών του Alburnoides bipunctatus έχει σχηματίσει ετήσιο δακτύλιο τον Οκτώβριο. 37

45 Πίνακας 3.2 Μέση απόσταση από τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο των λεπιών για τις ηλικίες 3-3+, 4-4+ και 5-5+ των μηνιαίων δειγμάτων και για τα δύο φύλα μαζί του Alburnoides bipunctatus Table 3.2 Mean distance after the last check of annual rings on scales for the ages 3-3+, 4-4+ and 5-5+ of monthly samples for the both sexes of Alburnoides bipunctatus ΗΛΙΚΙΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 Σεπ ,84,16,71 2,52 3,16 3+ Οκτ ,58,3 1,1 1,98 3,17 Νοε-3 6 2,25,21,52 1,83 2,67 Ιουν-4 5 3,4,89 1,98 1,66 5,14 Ιουλ ,83,15 1,18 2,54 3,12 Οκτ ,56,16,92 2,25 2,87 Ιουλ-3 2 4,5,5,71 3,52 5,48 Σεπ ,46,22 1,1 2,3 2,89 4+ Οκτ ,54,28 1,1 1,99 3,9 Νοε-3 6 3,,37,91 2,27 3,73 Ιουν-4 5 3,,82 1,84 1,39 4,61 Ιουλ ,54,22 1,9 2,1 2,98 Οκτ ,46,2,97 2,7 2,84 Ιουλ-3 Σεπ-3 6 2,67,4,98 1,88 3,45 5+ Οκτ-3 3 3,,58 1, 1,87 4,13 Νοε-3 Ιουν-4 3 2,5,76 1,32 1, 4, Ιουλ-4 9 2,28,35 1,6 1,58 2,97 Οκτ ,61,3 1,29 2,3 3,18 38

46 Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 4+ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 HMEΡOMHNIA Εικόνα 3.5 Μηνιαία μεταβολή της απόστασης του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου από το περώριο του λεπιού και προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου για τις ηλικίες (α) 3-3+, (β) 4-4+ και (γ) 5-5+, ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%). Figure 3.5 Monthly changes in the distance from the last check of annual ring to the margin of the scale and time definition of check formation for ages (a) 3-3+, (b) 4-4+ and (c) 5-5+ for both sexes of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%). 39

47 Πίνακας 3.3 Κατανομή συχνοτήτων των αποστάσεων μετά από τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο, στα λέπια των ψαριών ηλικίας 4 ως 4+ των μηνιαίων δειγμάτων και για τα δύο φύλα του Alburnoides bipunctatus Table 3.3 Frequency distribution of distances after the last check annual ring, from scales of fish ath the age of 4 to 4+ from monthly samples for both sexes of Alburnoides bipunctatus Ιουλ-3 Σεπ-3 Οκτ-3 f N % f N % f N % 1, 1 2 8, ,38 2, , 2 4 3,77 3, , , , 4 1 4, 4 4 3, , 5 1 4, 5, 6, 6 1 4, 6, 7, 7, 7, ΣΥΝΟΛΟ 2 ΣΥΝΟΛΟ 25 ΣΥΝΟΛΟ 13 Νοε-3 Ιουν-4 f N % f N % 1, 1, , 2 2 4, , 3 2 4, 4 2 5, 4, 5, 5 6, 6 1 7, ΣΥΝΟΛΟ 4 ΣΥΝΟΛΟ 5, 2,, Ιουλ-4 Οκτ-4 f N % f N % 1 2 8, , , , , , , , 5, 5 1 4, 6 1 4,17 6, 7, 7, ΣΥΝΟΛΟ 24 ΣΥΝΟΛΟ 25 Όπου f=απόσταση περιθωρίου, Ν=αριθμός ατόμων, %=ποσοστό ατόμων 4

48 Ιουλ-3 Ιουν Σεπ-3 Ιουλ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) Οκτ Οκτ Νοε ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΕΤΗΣΙΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ ΑΠΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΛΕΠΙΟΥ Εικόνα 3.6 Μηνιαία κατανομή συχνοτήτων (%) των αποστάσεων του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου από το περιθώριο του λεπιού για την ηλικία 4-4+, ανεξάρτητα φύλου, του Alburnoides bipunctatus Figure 3.6 Monthly frequency distributions (%) of distance from the last check annual ring to the margin of the scale for the age of 4 to 4+, independently sex, of Alburnoides bipunctatus 41

49 3.6 Έλεγχος του ορθού προσδιορισμού της ηλικίας με τη χρήση της μεθόδου των λεπιών Εφαρμόζοντας το πρώτο κριτήριο κατασκευάστηκε ο Πίνακας 3.4 και τα ιστογράμματα των συχνοτήτων των μηκών καθώς και των συχνοτήτων των κλάσεων ηλικίας των μηνιαίων δειγμάτων του Α.Alburnoides (Εικόνες 3.7 και 3.8). Από τα παραπάνω ιστογράμματα φαίνεται ότι κατά τον Ιούλιο του 23 κάνει έντονη την παρουσία της η κλάση ηλικίας V με κορυφή στις κλάσεις μήκους 61-7 mm. Κατά το Σεπτέμβριο του 23, η εμφάνιση μικρότερων σε μέγεθος ατόμων στον πληθυσμό γίνεται με την ταυτόχρονη εμφάνιση της ηλικιακής κλάσης II. Η παρουσία δυο ξεχωριστών ομάδων μηκών γύρω από τις κλάσεις 51-6 mm και 71-8 mm κατά τον Ιούλιο του 24 αντιστοιχεί στις κορυφές των συχνοτήτων των ηλικιακών κλάσεων III, V. Διαπιστώνεται λοιπόν, ότι ισχύει το πρώτο κριτήριο του Graham. Από τα ιστογράμματα της Εικόνας 3.7, φαίνεται ότι η επικρατέστερη κλάση ηλικίας είναι η V, η οποία εμφανίζεται ενισχυμένη στους περισσότερους μήνες και ακολουθούν οι κλάσεις IV και VI. Άρα ισχύει και το δεύτερο κριτήριο του Graham για τα ψάρια Α.Alburnoides. Η ισχύς του τρίτου κριτηρίου του Graham, φαίνεται από τα διαγράμματα της Εικόνας 3.5 (Κεφ. 3.7), για τα ψάρια των ηλικιών 3-3+, 4-4+ και 5-5+, όπου και στις τρεις εξεταζόμενες ηλικίες οι μέσες αποστάσεις του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου μειώνονται πολύ κατά το Νοέμβριο, οπότε ουσιαστικά εμφανίζεται και ο καινούργιος ετήσιος δακτύλιος. Από το Νοέμβριο μέχρι τον Ιούλιο οι αποστάσεις του τελευταίου ετησίου δακτυλίου από το περιθώριο παραμένουν χαμηλές. Οι αυξημένες τιμές των αποστάσεων διατηρούνται και κατά τους επόμενους μήνες και συνεπώς ισχύει και το τρίτο κριτήριο του Graham για τον ορθό υπολογισμό της ηλικίας των ψαριών του Α.Alburnoides. 42

50 Πίνακας 3.4 Συχνότητα ατόμων κατά κλάσεις μεσουραίου μήκους και ηλικίας, ανεξάρτητα φύλου, των μηνιαίων δειγμάτων του Alburnoides bipunctatus. Table 3.4 Frequency of fish according to the fork length and age classes, independently sex, from monthly samples of Alburnoides bipunctatus. ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Ιουλ-3 ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Ιουν-4 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % ΣΥΝΟΛΟ (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ (Μεσουραίο mm) I II III IV Σεπ-3 V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , , , 11-11, ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Ιουλ-4 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Οκτ-3 ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Οκτ-4 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % ΣΥΝΟΛΟ (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , , ,6 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Νοε-3 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , 91-1, 11-11, ΣΥΝΟΛΟ

51 Ιουλ-3 Ιουν Σεπ-3 Ιουλ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) Οκτ Οκτ Νοε ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟΥ ΜΗΚΟΥΣ (F.L.) (mm) Εικόνα 3.7 Μηνιαία κατανομή συχνοτήτων (%) των κλάσεων ηλικίας του μεσουραίου μήκους (F.L.), ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus Figure 3.7 Monthly frequency distributions of the fork length classes (F.L.) independently sex, of Alburnoides bipunctatus 44

52 Ιουλ-3 Ιουν I II III IV V VI V I II III IV V VI V Σεπ-3 Ιουλ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) I II III IV V VI V Οκτ I II III IV V VI V Οκτ I II III IV V VI V I II III IV V VI V Νοε I II III IV V VI V ΚΛΑΣΕΙΣ ΗΛΙΚΙΑΣ (Α) Εικόνα 3.8 Μηνιαία κατανομή συχνοτήτων (%) των κλάσεων ηλικίας (Α), ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus Figure 3.8 Monthly frequency distributions of the annual classes (A) independently sex, of Alburnoides bipunctatus 45

53 3.7 Ετήσια Αύξηση κατά μήκος Για τον υπολογισμό της ετήσιας αύξησης του Alburnoides bipunctatus χρησιμοποιήθηκαν 568 άτομα. Τα δείγματα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν από τις δειγματοληψίες που έγιναν κατά την περίοδο Ιούλιος 23 - Οκτώβριος 24. Η ετήσια αύξηση μελετήθηκε ανεξάρτητα ως προς το μήκος και το καθαρό βάρος των ψαριών. Η ετήσια κατά μήκος αύξηση μελετήθηκε από τις μέσες τιμές του παρατηρούμενου μεσουραίου μήκους των ψαριών κατά τη στιγμή της σύλληψης τους. Επίσης, εκτιμήθηκε από τα υπολογισμένα μήκη κατά τα προηγούμενα πλήρη έτη ζωής, με τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού (back calculation) Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά μήκος Στο εποχικό δείγμα του ποταμού Βενέτικου δεν καταγράφτηκαν άτομα ηλικίας 6+. Για το λόγο αυτό, η μέση ετήσια αύξηση προσδιορίστηκε από την ηλικία + μέχρι και την ηλικία 5+. Στην πλειονότητα των εξεταζόμενων ηλικιών, το μέσο μήκος των αρσενικών ατόμων βρέθηκε λίγο μεγαλύτερο από αυτό των θηλυκών. Μόνο στην ηλικία 4+ συμβαίνει το αντίθετο. Παρατηρώντας τη μέση ετήσια αύξηση, φαίνεται ότι στις ηλικίες + και 1+ είναι περίπου η ίδια. Στην ηλικία 4+ φαίνεται ότι τα αρσενικά άτομα έχουν μεγαλύτερη αύξηση. Από την ηλικία αυτή όμως και μετά, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζουν μια σχετικά μεγαλύτερη ετήσια αύξηση από ότι τα αρσενικά. Από τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε για τα μέσα μήκη ξεχωριστά για κάθε ηλικία μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ατόμων, με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει δεν είναι στατιστικά σημαντική (Πίνακας 3.6). Με τα δεδομένα του Πίνακα 3.5 κατασκευάστηκε το διάγραμμα της Εικόνας 3.9. Εδώ εμφανίζονται οι μέσες τιμές με τα διαστήματα εμπιστοσύνης 95% των μεσουραίων μηκών των ψαριών του Alburnoides bipunctatus, χωριστά για κάθε φύλο, καθώς και συνδυασμένα ανεξάρτητα φύλου. Από την Εικόνα 3.9 γίνεται εμφανές ότι η αύξηση συνεχίζεται μέχρι και την 5+ ηλικία, και είναι έντονη από την ηλικία 3+ και έπειτα. 46

54 Πίνακας 3.5: Παρατηρούμενα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης κατά ηλικία και φύλο του Alburnoides bipunctatus Table 3.5 Observed mean fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth (mm) and percentage (%) of mean annual growth according to age and sex of Alburnoides bipunctatus ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s 95% C.I. MAX MIN MEA % MEA ,53 1,68 13,23 53,24 59,83 79, 34, 9,15 32, ,75 9,36 18,71 38,41 75,9 77, 38, 4,38 15, ,17 2,8 13,42 51,69 62,66 85, 36, 3,33 11, ,74 1,72 1,62 54,36 61,11 92, 39, 3,12 11, ,46 1,86 9,9 55,82 63,9 82, 41, 2,63 9, ,73 3,84 14,86 56,21 71,26 88, 36, 2,5 8,96 ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s 95% C.I. MAX MIN MEA % MEA ,93 1,96 12,41 52,8 59,77 78, 27, 1,5 36, ,2 1,79 7,98 52,7 59,7 75, 27, 3,58 12, ,52 1,55 13,21 53,49 59,55 12, 37, 3,5 11, ,14,78 1,54 56,61 59,67 89, 41, 2,63 9, ,81 1,97 13,66 56,95 64,68 94, 44, 2,52 9, ,88 1,92 9,43 59,1 66,65 82, 49, 2,67 9,68 ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s 95% C.I. MAX MIN MEA % MEA ,29 1,27 12,86 53,8 58,79 79, 27, 9,5 34, ,29 2,2 9,92 52,32 6,26 77, 27, 3,71 13, ,68 1,35 13,19 54,4 59,32 12, 36, 3,11 11, ,2,71 1,53 56,63 59,41 92, 39, 2,78 1, ,36 1,45 12,27 57,53 63,2 94, 41, 2,56 9, ,21 1,86 11,64 59,55 66,86 88, 36, 2,6 9,56 7 ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) 6 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 3.9 Παρατηρούμενη ετήσια αύξηση κατά μήκος (F.L.), κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής δειγματοληψίας, του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%). Figure 3.9 Observed anual growth in length (F.L.), according to sex and independently sex, from once only samplinf of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%). 47

55 Πίνακας 3.6: Σύγκριση των μέσων τιμών του παρατηρούμενου μεσουραίου μήκους κατά ηλικία και φύλο ανάμεσα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα των ψαριών Alburnoides bipunctatus με ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και έλεγχος με το F κριτήριο σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 3.6 Comparison of the mean values of observed fork length, according to age and sex among male and female fishes of Alburnoides bipunctatus, with analysis of variance (ANOVA) and F criterion test, at significant level of 95%. Εξαρτημένη Μεταβλητή: Μεσουραίο μήκος Source Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig. Corrected Model 199,592(a) 6 331,765 2,34,33 Intercept , , ,153, Φύλο,119 1,119,1,977 Ηλικία 1988, ,624 2,761,18 Error 65516, ,993 Total , 462 Corrected Total 6757, a R Squared =,29 (Adjusted R Squared =,17) Σχέση μήκους σώματος ψαριού-ακτίνας λεπιού Για να ισχύει η μέθοδος του υπολογισμού των μηκών του σώματος από τα λέπια, σύμφωνα με τον Van Oosten (1929) πρέπει να ισχύουν οι παρακάτω περιορισμοί: α) ο αριθμός των λεπιών να διατηρείται σταθερός σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ψαριού, όπως επίσης και η ομοιομορφία μεταξύ τους, β) να υπάρχει μια προκαθορισμένη αναλογία της αύξησης του λεπιού σε σχέση με την αύξηση του μήκους του ψαριού και γ) να σχηματίζονται οι ετήσιοι δακτύλιοι την ίδια εποχή κάθε έτος. Hile (197) και ο Lagler (1972), συνόψισαν όλα τα μαθηματικά μοντέλα που είχαν προταθεί για τον υπολογισμό της σχέσης μεταξύ μήκους σώματος ψαριού και ακτίνας λεπιού. Οι κυριότερες εξισώσεις που εκφράζουν το μήκος του ψαριού με την ακτίνα του λεπιού προτάθηκαν από τους : α) Dahl - Lea όπου L=cS β) Lee, όπου L=α+cS, γ) Sherrif, όπου L= a+βs+cs 2, δ) Carlander όπου L= a+βs+cs 2 +ds 3, ε) Μonastyrsky, όπου logl=logc+nlogs και στ) Fry, όπου log(l-α)=logc+nlogs. Στις παραπάνω εξισώσεις το L εκφράζει το μήκος σώματος του ψαριού, το S το μήκος της ακτίνας του λεπιού, ενώ τα α, β, c, d και η είναι σταθερές οι οποίες υπολογίζονται μαθηματικά. Επίσης, συμφωνά με τους παραπάνω συγγραφείς έχουν προταθεί από τον Sagestrale και τον Jarvi δύο ακόμη μοντέλα στα οποία παρουσιάζεται η σχέση με τρόπο εμπειρικό και αυθαίρετο. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας, η καλύτερη σχέση αναζητήθηκε από τις εξισώσεις που προτάθηκαν από τους Lee, Sherrif, Carlander και Μonastyrsky. Όπως γίνεται προφανές και από τη μορφή των παραπάνω εξισώσεων, ουσιαστικά εξετάστηκε η συσχέτιση των δύο μηκών με βάση τα πολυώνυμα ό πρώτου μέχρι και τρίτου βαθμού, καθώς και τη δυναμοσυνάρτηση. Αυτή, όπως είναι γνωστό, είναι η L=αs β, η οποία όταν λογαριθμηθεί παίρνει τη μορφή της εξίσωσης του Monastyrsky, δηλαδή logl=logα+βlogs. 48

56 Στη μελέτη αυτή, από το είδος Alburnoides bipunctatus, εξετάστηκαν συνολικά τα δεδομένα 529 ατόμων, από τα οποία τα 175 ήταν αρσενικά και τα 354 θηλυκά. Τα άτομα που χρησιμοποιήθηκαν, προκειμένου να προσαρμοστεί η μαθηματική συνάρτηση, η οποία εκφράζει τη σχέση μήκους - ακτίνας λεπιού, προέρχονταν από τις εποχικές δειγματοληψίες. Οι συντελεστές προσδιορισμού που εκτιμήθηκαν για τα ψάρια του είδους Alburnoides bipunctatus είναι μικροί. Για το λόγο αυτό, στον ανάδρομο υπολογισμό του μήκους από την ακτίνα του λεπιού χρησιμοποιήθηκε η εξίσωση της Lee σε όλες τις περιπτώσεις. Οι εξισώσεις, όπως υπολογίστηκαν για τα ψάρια Alburnoides bipunctatus είναι : α) Αρσενικά : L= S, R 2 =.26 / n = 175 β) Θηλυκά : L= S, R 2 =.73 / n = 354 γ) Αρσενικά + Θηλυκά : L= S, R 2 =.14 / n = 529 όπου L = μεσουραίο μήκος ψαριού, S= μήκος ακτίνας λεπιού, R 2 = συντελεστής προσδιορισμού και n = αριθμός ατόμων. Το μήκος των ψαριών, είναι εκφρασμένο σε mm όπως επίσης και η ακτίνα των λεπιών, σε μεγέθυνση Χ

57 ΑΡΣΕΝΙΚΑ 11 1 L = 43,72 +,81S R 2 =,26 / n= ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) L = 46,58 +,64S R 2 =,73 / n=324 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ+ΘΗΛΥΚΑ 11 1 L = 44,9 +,74S R 2 =,14 / n= ΑΚΤΙΝΑ ΛΕΠΙΟΥ ( x 47) Εικόνα 3.1 Συσχέτιση μεταξύ του μεσουραίου μήκους (F.L.) και της ακτίνας λεπιού (S), κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής δειγματοληψίας του Alburnoides bipunctatus Figure 3.1 Fork length (F.L.) scale radius (S) regrassion according to sex and independently sex, from once only sampling of Alburnoides bipunctatus 5

58 3.7.3 Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά μήκος Τα αποτελέσματα για τα αρσενικά, θηλυκά και συνδυασμένα φύλλα για το Alburnoides bipunctatus παρατίθενται στους πίνακες 3.7, 3.8 και 3.9 αντίστοιχα. Από τα δεδομένα αυτών των πινάκων προκύπτει ότι η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση παρατηρείται στην ηλικία 1. Η μέση ετήσια αύξηση του μήκους χαρακτηρίζεται από μια σταθερή φθίνουσα πορεία, μετά την ηλικία 1 και μέχρι την ηλικία 4 τόσο στα αρσενικά και τα θηλυκά, αλλά και στα συνδυασμένα φύλλα. Στην ηλικία των 5-5+ παρουσιάζεται απότομη αύξηση της μέσης ετήσιας αύξησης του μήκους που παρατηρείται στα αρσενικά, θηλυκά και στα συνδυασμένα φύλλα. Παρατηρώντας τις τιμές του μεσουραίου μήκους του Alburnoides bipunctatus, βλέπουμε ότι τα μέσα μήκη των αρσενικών ατόμων είναι λίγο μικρότερα από των θηλυκών μέχρι την ηλικία των 3, όπου παρατηρείται άνοδος του μέσου μήκους των αρσενικών ατόμων σε σχέση με τα θηλυκά. Με τα δεδομένα των μέσων υπολογισμένων μηκών των αρσενικών, των θηλυκών καθώς και των δυο φύλλων μαζί, για το Alburnoides bipunctatus κατασκευάστηκαν τα διαγράμματα της εικόνας Σ αυτά είναι δυνατό να διακριθεί και η αλλαγή του ρυθμού αύξησης μετά την ηλικία 3 ανάμεσα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα. Πίνακας 3.7 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά άτομα του Alburnoides bipunctatus, όπου α) μέση τιμή, β) τυπικό σφάλμα, γ) τυπική απόκλιση, δ) εύρος (minmax). Table 3.7 Back calculated mean values fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of male fish of Alburnoides bipunctatus, where a) mean value, b) standard error, c) standard deviation, d) width (min-max). ΚΛΑΣΗ ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν L1 L2 L3 L4 L ,31,34 5,64 54,92,4 54,13 1,85 51,98 2,16 55, ,78,3 5,19 54,27,35 53,58 57,19,38 56,44 2,14 51,37 2,47 54,95 2,72 57,95 5,74,28 5,19 53,93,31 53,33 56,88,37 56,17 59,48,41 58,68 1,92 51,29 2,1 54,53 2,51 57,6 2,8 6,28 5,96,37 5,23 53,87,42 53,4 57,6,52 56,4 59,97,6 58,79 62,7,66 61,4 2,12 51,69 2,38 54,69 2,94 58,8 3,41 61,15 3,73 63,99 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 5,95,16 5,64 54,24,18 53,89 57,4,24 56,57 59,72,35 59,4 62,7,66 61,4 2,1 51,26 2,28 54,6 2,73 57,51 3,1 6,41 3,73 63,99 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 5,95 3,3 2,8 2,68 2,97 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 81,26 5,26 4,47 4,27 4,74 51

59 Πίνακας 3.8 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα θηλυκά άτομα του Alburnoides bipunctatus, όπου α) μέση τιμή, β) τυπικό σφάλμα, γ) τυπική απόκλιση, δ) εύρος (minmax). Table 3.8 Back calculated mean values fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of female fish of Alburnoides bipunctatus, where a) mean value, b) standard error, c) standard deviation, d) width (min-max). ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν L1 L2 ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L3 L4 L ,84,16 52,53 55,15,19 54,77 1,37 53,16 1,66 55, ,25,15 51,97 54,6,19 54,22 56,92,22 56,49 1,39 52,54 1,85 54,98 2,6 57,34 52,2,17 51,87 54,18,19 53,81 56,22,22 55,8 58,26,28 57,71 1,22 52,54 1,35 54,56 1,55 56,65 2,1 58,81 52,82,35 52,14 55,5,39 54,28 57,6 11,58 34,35 58,95,55 57,87 6,97,68 59,64 1,7 53,5 1,92 55,82 56,75 79,77 2,7 6,3 3,31 62,29 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 52,53,9 52,35 54,75,11 54,53 56,73 1,56 53,67 58,61,27 58,7 6,97,68 59,64 1,42 52,71 1,7 54,96 2,12 59,79 2,35 59,14 3,31 62,29 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 52,53 2,22 1,99 1,87 2,36 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 86,16 3,64 3,26 3,7 3,87 Πίνακας 3.9 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά και θηλυκά άτομα του Alburnoides bipunctatus, όπου α) μέση τιμή, β) τυπικό σφάλμα, γ) τυπική απόκλιση, δ) εύρος (min-max). Table 3.9 Back calculated mean values fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth for both sexes of Alburnoides bipunctatus, where a) mean value, b) standard error, c) standard deviation, d) width (min-max). ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,41,16 52,9 55,9,18 54,74 1,66 52,73 1,81 55, ,73,15 51,43 54,48,18 54,13 56,9,24 56,43 1,83 52,3 2,9 54,82 2,86 57,37 51,5,18 51,16 54,6,18 53,71 56,54,21 56,13 58,85,25 58,35 1,75 51,85 1,75 54,41 2,8 56,95 2,48 59,34 51,76,29 51,2 54,37,29 53,8 57,6,34 56,4 59,4,39 58,63 61,95,44 61,9 2,14 52,32 2,18 54,94 2,53 57,72 2,94 6,17 3,29 62,82 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 51,85,9 51,67 54,5,1 54,31 56,83,15 56,55 59,12,22 58,7 61,95,44 61,9 1,85 52,3 1,96 54,69 2,49 57,12 2,71 59,55 3,29 62,82 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 51,85 2,65 2,33 2,29 2,83 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 83,69 4,28 3,77 3,7 4,57 52

60 7 ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) 6 5 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 3.11 Υπολογισμένη ετήσια αύξηση κατά μήκος (F.L.) για κάθε φύλο και ανεξάρτητα φύλου, από την εποχική δειγματοληψία, του Alburnoides bipunctatus Figure 3.11 Back calculated annual growth in length (F.L.), according to sex and independently sex, from once only sampling, of Alburnoides bipunctatus Ετήσιος ρυθμός της αύξησης κατά μήκος- εξίσωση FORD-WALFORD Για το είδος Alburnoides bipunctatus οι εξισώσεις FORD-WALFORD είναι: α)αρσενικά: l t+1 =5,9 +,961l t, R 2 =,996, n=5 β)θηλυκά: l t+1 =1,39 + 1,13l t, R 2 =,993, n=5 γ)αρσενικά + Θηλυκά: l t+1 =1,52 + 1,16l t, R 2 =,994, n=5 Στις εξισώσεις αυτές υπολογίστηκαν τα l oo και k, τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα 3.1 μαζί με τις διαφορές που προκύπτουν από το l oo -l t κάθε μιας ηλικιακής κλάσης. Η παρουσίαση γίνεται κατά φύλλο και ανεξάρτητα από αυτό. Στην εικόνα 3.12 δίνεται η γραφική παράσταση της εξίσωσης FORD-WALFORD, καθώς και η μείωση της αύξησης για κάθε ένα πληθυσμό. Το γεγονός ότι οι συντελεστές προσδιορισμού (R²) όλων των εξισώσεων είναι πολύ υψηλοί, αλλά και παρατηρώντας τα γραφήματα της εικόνας 3.12, συμπεραίνουμε ότι υπάρχει πολύ καλή προσαρμογή στα δεδομένα. Ο συντελεστής FORD (k) στα θηλυκά άτομα είναι μεγαλύτερος από τα αρσενικά. 53

61 ΑΡΣΕΝΙΚΑ 5 AΡΣΕΝΙΚΑ Lt+1 = 5,9 +,961Lt 4 58 R 2 =,996 / n=5 56 y = -2,8974x + 39, Lt ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ ΘΗΛΥΚΑ y = -2,734x + 44,331 6 Lt+1 = 1,39 + 1,13Lt Lt R 2 =,993 / n=5 Lοο - Lt Lt ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ Lt+1 = 1, ,18Lt 4 58 R 2 =,994 / n=5 y = -2,4834x + 37, Lt ΗΛΙΚΙΑ Εικόνα 3.12 Γραφική απεικόνιση των υπολογισθέντων μέσων μεσουραίων μήκων (F.L.) με τη μέθοδο FORD-WALFORD, και μείωση της αύξησης κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, από την εποχική δειγματοληψία, του Alburnoides bipunctatus Figure 3.12 Graphical presentation of the back calculated fork lengths (F.L.), with FORD-WALFORD method and the decrease of growth, according to sex and independently sex, from once only sampling, of Alburnoides bipunctatus Πίνακας 3.1 Μέσα υπολογισμένα μήκη l οο -l t και κ των Alburnoides bipunctatus Table 3.1 Mean back calculated lengths, l οο -l t and k, for Alburnoides bipunctatus ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ loo=87,891 loo=96,9 ΑΡΣΕΝΙΚΑ+ΘΗΛΥΚΑ loo=89,3 κ=,961 κ=1,13 κ=1,18 ΗΛΙΚΙΑ ΜΗΚΟΣ (lt) loo - lt ΜΗΚΟΣ (lt) loo - lt ΜΗΚΟΣ (lt) loo - lt 1 5,95 36,94 52,53 44,37 51,85 37, ,24 33,65 54,75 42,15 54,5 34,8 3 57,4 3,85 56,73 4,17 56,83 32, ,72 28,17 58,61 38,29 59,12 3, ,7 25,2 6,97 35,93 61,95 27,35 54

62 3.8 Ετήσια αύξηση κατά βάρος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά βάρος Από τον Πίνακα 3.11 και την Εικόνα 3.13 προκύπτει πως υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στο βάρος των αρσενικών και των θηλυκών ατόμων. Συγκεκριμένα, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζονται με ελαφρώς πιο αυξημένο βάρος σε σχέση με τα αρσενικά άτομα έως την ηλικία 4+, όπου τα αρσενικά άτομα εμφανίζονται σταδιακά βαρύτερα από τα θηλυκά άτομα. Από τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε για τα μέσα βάρη ξεχωριστά για κάθε ηλικία μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ατόμων, με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει δεν είναι στατιστικά σημαντική (Πίνακας 3.12). Πίνακας 3.11 Παρατηρούμενη μέσα καθαρά βάρη (C.W.) σε (gr), μέση ετήσια αύξηση (gr) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης κατά ηλικία και φύλο του Alburnoides bipunctatus. Table 3.11 Observed mean cleaned weights (C.W.) in (g), mean annual growth (g) and percentage (%) of the mean annual growth according to age and sex of Alburnoides bipunctatus. ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s 95% C.I. MAX MIN MEA % MEA ,44,14 1,9 1,17 1,71 3,61,21 9,16 32, ,72,31,61 1,12 2,32 2,45,96 4,38 15, ,49,29 1,51 1,92 3,6 6,96,49 3,39 12, ,54,26 1,61 2,3 3,5 9,67 1,29 3,12 11, ,73,14,72 2,46 3, 4,84 1,83 2,56 9, ,8,44 1,77 2,93 4,66 6,37 1,28 2,25 8,8 ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s 95% C.I. MAX MIN MEA % MEA ,87,16 1,5 1,56 2,19 4,44,23 1,14 36, ,11,14,64 1,83 2,38 3,72,23 3,6 13, ,65,21 1,84 2,23 3,6 7,95,25 3,7 11, ,68,6,84 2,57 2,8 7,7 2,1 2,6 9, ,12,24 2, 2,65 3,58 1,28,33 2,58 9, ,46,3 1,92 2,87 4,5 6,37,33 2,72 9,87 ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s 95% C.I. MAX MIN MEA % MEA ,62,11 1,9 1,41 1,82 4,44,21 9,56 35, ,5,13,64 1,79 2,3 3,72,23 3,72 13, ,61,17 1,76 2,27 2,95 7,95,25 3,15 11, ,64,7 1,1 2,51 2,78 9,67 1,29 2,74 1, ,1,18 1,75 2,66 3,36 1,28,33 2,58 9, ,55,25 1,87 3,7 4,4 6,37,33 2,67 9,8 55

63 4 ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) 3 2 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 3.13 Παρατηρούμενη ετήσια αύξηση κατά βάρος (C.W.), κατά φύλο καθώς και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής διγματοληψίας του Alburnoides bipunctatus. Figure 3.13 Observed annual growth in weight (C.W.) according to sex and independently sex, from once only sampling of Alburnoides bipunctatus. Πίνακας 3.12 Σύγκριση των μέσων τιμών του παρατηρούμενου καθαρού βάρους κατά ηλικία και φύλο στα αρσενικά και θηλυκά άτομα των ψαριών Alburnoides bipunctatus, με ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και έλεγχος με το F κριτήριο σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 3.12 Comparison of the mean values of observed clean weight, according to age and sex, among male and female fishes for Alburnoides bipunctatus, with analysis of variance (ANOVA) and F criterion test, at significant level of 95%. Εξαρτημένη Μεταβλητή: Καθαρό βάρος (Bonferroni ) Type III Sum of Source Squares df Mean Square F Sig. Corrected Model 182,437(a) 6 3,46 14,429, Intercept 2161, , ,813, Φύλο 5,1 1 5,1 2,42,12 Ηλικία 156, ,387 14,895, Error 197, ,17 Total 4756, Corrected Total 128, a R Squared =,142 (Adjusted R Squared =,133) Σχέση μήκους Βάρους σώματος ψαριού Για το ψάρι Alburnoides bipunctatus του ποταμού Βενέτικου ισχύουν οι παρακάτω εξισώσεις που συνδέουν το μήκος με το βάρος του ψαριού : α) Αρσενικά: logw=-5,67+3,36logl, R 2 =.973 / n= 229 β) θηλυκά: logw =-5,84+3,46logL, R 2 =.977 / n= 339 γ) Αρσενικά+θηλυκά: logw =-5,79+3,43logL, R 2 =.975 / n= 568 Όπου R 2 =συντελεστής προσδιορισμού και n=το πλήθος των ψαριών. Οι συντελεστές προσδιορισμού (R 2 ) σε όλες τις παραπάνω εξισώσεις πλησιάζουν κατά πολύ τη μονάδα και 56

64 επομένως οι συσχετίσεις είναι καλές και προσεγγίζουν την ευθεία. Επίσης, το β σε όλες τις εξισώσεις είναι μεγαλύτερο του 3 και επομένως η αύξηση είναι θετική αλλομετρική, δηλαδή η κατά βάρος αύξηση των ψαριών είναι μεγαλύτερη από την κατά μήκος. Στην Εικόνα 3.14 δίνεται το διάγραμμα των παραπάνω σχέσεων για το είδος Alburnoides bipunctatus του ποταμού Βενέτικου logw = -5,67+3,36logL R 2 =,973 / n=229 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) logw = -5,84+3,46logL R 2 =,977 / n= ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ logw = -5,79+3,43logL R 2 =,975 / n= ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) Εικόνα 3.14 Συσχέτιση μεταξύ του μεσουραίου μήκους (F.L.) και του καθαρού βάρους (C.W.) σώματος, κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής δειγματοληψίας του Alburnoides bipunctatus Figure 3.14 Fork length(f.l.) cleaned weight regrassion, according to sex and independently sex, from once only sampling of Alburnoides bipunctatus 57

65 18 ΑΡΣΕΝΙΚΑ (TW) = -5,4+3,17log(FL) R 2 =,965 / n= ΟΛΙΚΟ ΒΑΡΟΣ (T.W.) (g) (TW) = -5,52+3,3log(FL) R 2 =,968 / n=339 ΘΗΛΥΚΑ (TW) = -5,52+3,24log(FL) R 2 =,966 / n=568 ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ (T.L.) (mm) Εικόνα 3.15 Μηνιαίες μεταβολές του ολικού βάρους (T.W.) και του ολικού μήκους (T.L.) κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλλου του Alburnoides bipunctatus. Figure 3.15 Monthly changes of the total weight (T.W.) and total length (T.L.) according to sex, and indepedently sexed of Alburnoides bipunctatus. 58

66 3.8.3 Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά βάρος Τα υπολογισμένα βάρη για το είδος Alburnoides bipunctatus παρουσιάζονται στους πίνακες 3.13, 3.14, 3.15 για τα αρσενικά, θηλυκά και για όλα τα άτομα ανεξάρτητα από το φύλο. Από τα δεδομένα των παραπάνω πινάκων σχεδιάστηκαν τα διαγράμματα της εικόνας Από το διάγραμμα προκύπτει πως τα αρσενικά άτομα έχουν μικρότερο βάρος από τα θηλυκά μέχρι και την ηλικία 2+, όπου παρατηρείται μια αναλογία βάρους ανάμεσα στα δύο φύλλα. Από την ηλικία 3+ τα αρσενικά άτομα εμφανίζονται βαρύτερα από τα θηλυκά μέχρι και την τελευταία ηλικιακή κλάση. Πίνακας 3.13 Υπολογισμένα μέσα καθαρά βάρη (C.W.) σε (g), μέση ετήσια αύξηση (g) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά άτομα του Alburnoides bipunctatus Table 3.13 Back calculated mean values fork lengths (C.W.) in (g), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of male fish of Alburnoides bipunctatus ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,31,34 5,64 54,92,4 54,13 1,85 51,98 2,16 55, ,78,3 5,19 54,27,35 53,58 57,19,38 56,44 2,14 51,37 2,47 54,95 2,72 57, ,74,28 5,19 53,93,31 53,33 56,88,37 56,17 59,48,41 58,68 1,92 51,29 2,1 54,53 2,51 57,6 2,8 6,28 5,96,37 5,23 53,87,42 53,4 57,6,52 56,4 59,97,6 58,79 62,7,66 61,4 2,12 51,69 2,38 54,69 2,94 58,8 3,41 61,15 3,73 63,99 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 5,95,16 5,64 54,24,18 53,89 57,4,24 56,57 59,72,35 59,4 62,7,66 61,4 2,1 51,26 2,28 54,6 2,73 57,51 3,1 6,41 3,73 63,99 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 5,95 3,3 2,8 2,68 2,97 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 81,26 5,26 4,47 4,27 4,74 59

67 Πίνακας 3.14 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία βάρη (C.W.) σε (g), μέση ετήσια αύξηση (g) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα θηλυκά άτομα του Alburnoides bipunctatus Table 3.14 Back calculated mean values fork lengths (C.W.) in (g), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of female fish of Alburnoides bipunctatus ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν L1 L2 L3 L4 L ,84,16 52,53 55,15,19 54,77 1,37 53,16 1,66 55, ,25,15 51,97 54,6,19 54,22 56,92,22 56,49 1,39 52,54 1,85 54,98 2,6 57,34 52,2,17 51,87 54,18,19 53,81 56,22,22 55,8 58,26,28 57,71 1,22 52,54 1,35 54,56 1,55 56,65 2,1 58,81 52,82,35 52,14 55,5,39 54,28 57,6 11,58 34,35 58,95,55 57,87 6,97,68 59,64 1,7 53,5 1,92 55,82 56,75 79,77 2,7 6,3 3,31 62,29 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 52,53,9 52,35 54,75,11 54,53 56,73 1,56 53,67 58,61,27 58,7 6,97,68 59,64 1,42 52,71 1,7 54,96 2,12 59,79 2,35 59,14 3,31 62,29 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 52,53 2,22 1,99 1,87 2,36 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 86,16 3,64 3,26 3,7 3,87 Πίνακας 3.15 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία βάρη (C.W.) σε (g), μέση ετήσια αύξηση (g) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά και θηλυκά άτομα του Alburnoides bipunctatus Table 3.15 Back calculated mean values fork lengths (C.W.) in (g), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth for both sexes of Alburnoides bipunctatus ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,41,16 52,9 55,9,18 54,74 1,66 52,73 1,81 55, ,73,15 51,43 54,48,18 54,13 56,9,24 56,43 1,83 52,3 2,9 54,82 2,86 57,37 51,5,18 51,16 54,6,18 53,71 56,54,21 56,13 58,85,25 58,35 1,75 51,85 1,75 54,41 2,8 56,95 2,48 59,34 51,76,29 51,2 54,37,29 53,8 57,6,34 56,4 59,4,39 58,63 61,95,44 61,9 2,14 52,32 2,18 54,94 2,53 57,72 2,94 6,17 3,29 62,82 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 51,85,9 51,67 54,5,1 54,31 56,83,15 56,55 59,12,22 58,7 61,95,44 61,9 1,85 52,3 1,96 54,69 2,49 57,12 2,71 59,55 3,29 62,82 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 51,85 2,65 2,33 2,29 2,83 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 83,69 4,28 3,77 3,7 4,57 6

68 3 ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) 2 1 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 3.16 Υπολογισμένη ετήσια αύξηση κατά βάρος (C.W.) για κάθε φύλο και ανεξάρτητα φύλου, από την εποχική δειγματοληψία, του Alburnoides bipunctatus Figure 3.16 Back calculated annual growth in weight (C.W.), according to sex and independently sex, from once only sampling, of Alburnoides bipunctatus 3.9 Δείκτης ευρωστίας Για τα ψάρια του Alburnoides bipunctatus, οι τιμές του δείκτη ευρωστίας αρχίζουν να αυξάνουν από τον Οκτώβριο (Πίν. 3.16, Εικ. 3.17). Οι εποχικές μεταβολές του δείκτη ευρωστίας συγκρινόμενες μεταξύ αρσενικών και θηλυκών ατόμων είναι παράλληλες. Η μέση ετήσια τιμή του δείκτη ευρωστίας των αρσενικών ατόμων Alburnoides bipunctatus,52. Οι αντίστοιχες μέσες τιμές για τα θηλυκά άτομα είναι,29. Η μέση τιμή του δείκτη ευρωστίας ανεξάρτητα από το φύλο για το Alburnoides bipunctatus,41. Από τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε για τις μέσες τιμές του δείκτη ευρωστίας (C.F.) ξεχωριστά για κάθε ηλικία μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ατόμων, με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει είναι στατιστικά σημαντική (Πίνακας 3.17). To ίδιο συμπέρασμα προκύπτει και κατά τη σύγκριση των μέσων τιμών του δείκτη ευρωστίας με t τεστ (Πίνακας 3.18). 61

69 Πίνακας 3.16 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά Clark του Alburnoides bipunctatus Table 3.16 Monthly changes of Clark s condition factor (C.F.) mean values according to sex of Alburnoides bipunctatus ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 5,59,2,4,56,62 Σεπ-3 45,51,1,6,49,53 Οκτ-3 21,42,1,5,4,44 Νοε-3 16,44,2,6,41,48 Ιουν-4 31,42,4,24,34,51 Ιουλ-4 22,54,1,6,51,56 Οκτ-4 113,42,1,12,4,45 ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 Σεπ-3 29,28,4,19,21,35 Οκτ-3 41,24,3,16,19,28 Νοε-3 18,31,2,1,26,35 Ιουν-4 26,38,5,24,28,47 Ιουλ-4 172,42,1,8,41,43 Οκτ-4 1,38,1,13,36,41,7 ΘΗΛΥΚΑ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΣΤΙΑΣ (C.F.),6,5,4,3 ΑΡΣΕΝΙΚΑ,2 Σεπ-3 Οκτ-3 Νοε-3 Δεκ-3 Ιαν-4 Φεβ-4 Μαρ-4 Απρ-4 Μαϊ-4 Ιουν-4 Ιουλ-4 Αυγ-4 Σεπ-4 Οκτ-4 MHNEΣ Εικόνα 3.17 Μηνιαίες μεταβολές του δείκτη ευρωστίας (C.F.), κατά φύλο, των ατόμων του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 3.17 Monthly changes of condition factor (C.F.) according to sex of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 62

70 Πίνακας 3.17 Σύγκριση των τιμών του δείκτη ευρωστίας των ψαριών Alburnoides bipunctatus κατά μήνα, με έλεγχο κριτηρίου F, σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 3.17 Comparison of monthly condition factor mean values for Alburnoides bipunctatus, with F criterion test, at significant level of 95%. Εξαρτημένη Μεταβλητή: Δείκτης ευρωστίας Type III Sum of Squares Mean Square F Sig. Source df Corrected Model 4,561(a) 12,38 31,624, Intercept 24, , ,838, Φύλο 2, , ,29, Ηλικία,222 5,44 3,697,3 new_date 1,5 6,25 2,796, Error 6,19 515,12 Total 98, Corrected Total 1, a R Squared =,424 (Adjusted R Squared =,411) Πίνακας 3.18 Σύγκριση των τιμών του δείκτη ευρωστίας των ψαριών Alburnoides bipunctatus κατά μήνα, με t τεστ, σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 3.18 Comparison of monthly condition factor mean values for Alburnoides bipunctatus, with t test, at significant level of 95%. Independent Samples Test CF Equal variances assumed Equal variances not assumed Levene's Test for Equality of Variances F Sig. t df Sig. (2-tailed) t-test for Equality of Means Mean Difference 95% Confidence Interval of the Std. Error Difference Difference Lower Upper 27,551, 12, ,,1494,1153,12673, ,58 521,141,,1494,959,1355, Δείκτης ευρωστίας κατά κλάση ηλικίας Στο προηγούμενο κεφάλαιο εξετάστηκαν οι εποχικές μεταβολές του δείκτη ευρωστίας μόνο κατά φύλο. Στο κεφάλαιο αυτό διαχωρίστηκαν οι τιμές του δείκτη ευρωστίας ταυτόχρονα κατά κλάση ηλικίας και φύλο στα μηνιαία δείγματα. Κατόπιν, υπολογίστηκε η μέση μηνιαία τιμή για κάδε ηλικία. Τα αποτελέσματα για τα ψάρια του Alburnoides bipunctatus παρουσιάζονται στον Πίνακα Με βάση τα δεδομένα αυτά κατασκευάστηκαν τα διαγράμματα της Εικόνας Στα μηνιαία δείγματα του Alburnoides bipunctatus περιλαμβάνονταν αρσενικά ψάρια ηλικίας + μέχρι και 6+ και θηλυκά από + μέχρι και 6+. Δεν αλιεύτηκαν κατά τη διάρκεια των μηνιαίων δειγματοληψιών άτομα ηλικίας 7+ και πάνω. Παρατηρώντας τη μεταβολή των τιμών του δείκτη ευρωστίας, κατά μήνα και ηλικία, βλέπουμε ότι στα αρσενικά άτομα του Alburnoides bipunctatus οι τιμές του δείκτη μειώνονται από το μήνα Οκτώβριο για όλες τις ηλικίες. Αντίστοιχα, η αύξηση των τιμών του δείκτη μετά την αναπαραγωγική περίοδο πρωτοεμφανίζεται στα αρσενικά της ηλικίας + τον Ιούλιο, ενώ στις ηλικίες 4+ και 6+ κυρίως από τον επόμενο μήνα. Τα θηλυκά άτομα των ηλικιών από 4+ 63

71 μέχρι και 6+ κατά τον Ιούλιο παρουσιάζουν αυξημένες τιμές στο δείκτη ευρωστίας. Η μείωση των τιμών του δείκτη εμφανίζεται για τις ηλικίες 3+, 4+ και 2+ κατά το Μάιο. Ανάκαμψη των τιμών του παρατηρείται από τον Ιούλιο. Πίνακας 3.19 Μηνιαίες μεταβολές του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά Clark κατά ηλικία και φύλο του Alburnoides bipunctatus Table 3.19 Monthly changes of Clark s condition factor (C.F.) mean values according to age and sex of Alburnoides bipunctatus ΗΛΙΚΙΑ + ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 1,55 Σεπ-3 4,52,8 3,2,25 Οκτ-3 2,42,5 2,33,1 Νοε-3 16,44,6 2,36,3 Ιουν-4 1,58,7 2,21,29 Ιουλ-4 3,59,8 23,44,4 Οκτ-4 9,53,4 11,33,15 ΗΛΙΚΙΑ 2+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 2,62,2 Σεπ-3 1,49,5 3,37,6 Οκτ-3 8,19,16 Νοε-3 6,35,4 Ιουν-4 3,55,8 4,42,8 Ιουλ-4 7,54,8 42,44,5 Οκτ-4 5,51,3 12,3,16 ΗΛΙΚΙΑ 4+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 2,58,4 Σεπ-3 12,51,7 13 3,63,11 Οκτ-3 13,24,17 Νοε-3 4,18,17 Ιουν-4 2,61,7 3,15,24 Ιουλ-4 2,52,5 22,39,8 Οκτ-4 9,51,9 15,35,13 ΗΛΙΚΙΑ 1+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 Σεπ-3 2,47,1 2,42,4 Οκτ-3 Νοε-3 Ιουν-4 1,5 Ιουλ-4 17,44,4 Οκτ-4 1,52 2,39,1 ΗΛΙΚΙΑ 3+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 Σεπ-3 12,55,6 7,4,12 Οκτ-3 1,42 12,29,15 Νοε-3 6,33,3 Ιουν-4 2,59,6 3,14,25 Ιουλ-4 9,53,4 56,43,9 Οκτ-4 14,49,3 19,39,4 ΗΛΙΚΙΑ 5+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 Σεπ-3 6,5,6 1,4 Οκτ-3 6,16,19 Νοε-3 Ιουν-4 1 2,, Ιουλ-4 1,44 12,33,19 Οκτ-4 1,55,11 17,39,18 64

72 ΑΡΣΕΝΙΚΑ, ,6,55,5,45 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΣΤΙΑΣ (C.F.),4,35,3 Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΘΗΛΥΚΑ 5, ,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5, Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ-4 MHNEΣ Εικόνα 3.18 Μηνιαίες μεταβολές του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά ηλικία (Α) και φύλο του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 3.18 Monthly changes of condition factor (C.F.) according to age (A) and sex of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) Μηνιαία αύξηση Μηνιαία αύξηση κατά μήκος H παρακολούθηση της μηνιαίας αύξησης προσδιορίζει, με μεγαλύτερη ακρίβεια από την εποχιακή, τις περιόδους του έτους κατά τις οποίες συμβαίνουν αλλαγές στον ρυθμό αύξησης των ψαριών. Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων με τον τρόπο αυτό, μπορεί να οδηγήσει σε ακριβέστερα και αναλυτικότερα συμπεράσματα. Οι μέσες μηνιαίες τιμές του μεσουραίου μήκους του Alburnoides bipunctatus για τις ηλικίες 3+, 4+, και 5+ παρουσιάζονται στον Πίνακα 3.2. Επίσης, οι μεταβολές των τιμών αυτών φαίνονται στο διάγραμμα της Εικόνας Στο Alburnoides bipunctatus διακρίνεται μια ελάττωση της κατά μήκος αύξησης από τον μήνα Μάιο προς τον Ιούνιο. Η μείωση αυτή είναι πιο χαρακτηριστική στην ηλικία

73 Αντίστοιχα, από τους μήνες Ιούλιο εκδηλώνεται μια αυξητική τάση, η οποία είναι πιο έντονη στην ηλικιακή κλάση 4+. Η μείωση αυτή οφείλεται στην είσοδο νέων ατόμων σε μεγαλύτερες ηλικιακές κλάσεις. Στον πληθυσμό του Alburnoides bipunctatus υπάρχει μια ύφεση στην διαδικασία της κατά μήκος αύξησης μετά την αναπαραγωγή. Η ανάκαμψη αρχίζει να εκδηλώνεται μετά από έντονη τροφοληψία, που γίνεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Από τα μέσα του φθινοπώρου γίνεται έκδηλη η χειμερινή παύση της αύξησης των ψαριών. Πίνακας 3.2 Μηνιαία μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), των ατόμων με ηλικία 3+, 4+ και 5+, ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus Table 3.2 Monthly mean fork lengths (F.L.) in (mm), for the fish at the age of 3+, 4+ and 5+, independently sex of Alburnoides bipunctatus ΜΗΝΑΣ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% 3+ Ιουλ , 3, 4,24 6,12 71, ,42 2, 8,74 47,49 55,35 Σεπ ,8 2, 1,2 53,15 61, ,67 2,55 6,25 57,67 67, ,85 4,85 17,49 47,34 66,35 Οκτ ,38 3,82 13,77 52,9 67, ,67 1,86 3,21 66,3 73, ,33 9,32 22,84 38,6 74,61 Νοε , 1,26 2,83 32,52 37,48 Ιουν ,,45 1, 36,12 37, ,, ,51,93 7,48 52,69 56,33 Ιουλ ,4 2,8 1,18 55,97 64, ,89 1,22 3,66 6,5 65, , 2,13 12,24 56,82 65,18 Οκτ ,96 3,9 15,12 55,91 68, ,47 2,18 9,48 61,21 69,74 66

74 ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ MHNEΣ Εικόνα 3.19 Μηνιαία αύξηση κατά μήκος (F.L.), των ηλικιών 3 έως 3+, 4 έως 4+ και 5 έως 5+, ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 3.19 Monthly growth in length (F.L.), for the ages 3 to 3+, 4 to 4+ and 5 to 5+, independently sex of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95%(C.I. 95%) Μηνιαία αύξηση κατά βάρος Για την πιο ολοκληρωμένη παρακολούθηση της μηνιαίας αύξησης του βάρους, κατασκευάστηκε ο πίνακας 3.21, που περιλαμβάνει τα μέσα μηνιαία καθαρά και σωματικά βάρη του Alburnoides bipunctatus. Επίσης, η γραφική παρουσίαση των μεταβολών του βάρους του Alburnoides bipunctatus κατά μήνα παρουσιάζεται στην Εικόνα 3.2. Στην περίπτωση, λοιπόν, του βάρους παρατηρείται μια σταθερή μείωση του από το Ιούνιο. Η αύξηση του βάρους αρχίζει από το Νοέμβριο και φτάνει στη μέγιστη του τιμή το μήνα Ιούνιο. Έπειτα ακολουθεί μια πτώση κατά τον μήνα Ιούνιο στα άτομα της ηλικίας 3+, ενώ στα άτομα ηλικίας 4+ και 5+ συνεχίζεται η αύξηση έως τον Ιούνιο. Αντίστοιχα, από τους μήνες Ιούλιο εκδηλώνεται μια αυξητική τάση στα άτομα ηλικίας 3+, και μια πτώση στα άτομα ηλικίας 4+ και

75 Πίνακας 3.21 Μηνιαία μέσα καθαρά βάρη (C.W.) σε (g), των ατόμων με ηλικία 3+, 4+ και 5+, ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus Table 3.21 Monthly mean cleaned weights (C.W.) in (g), for the fish at the age of 3+, 4+ and 5+, independently sex of Alburnoides bipunctatus ΜΗΝΑΣ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% 3+ Ιουλ ,15,38,53 1,41 2, ,43,14,6 1,16 1,7 Σεπ ,35,22 1,1 1,92 2, ,6,42 1,4 2,23 3, ,6,18,64 1,25 1,95 Οκτ ,77,24,88 2,29 3, ,13,2,35 3,73 4, ,13,31,76,52 1,74 Νοε , ,8,3,66 1,22 2,38 Ιουν ,71,57 1,27 1,6 3, , ,52,7,57 1,38 1,65 Ιουλ ,5,46 2,27 2,15 3, ,35,64 1,92 2,1 4, ,62,27 1,53 1,1 2,15 Οκτ ,69,29 1,44 2,12 3, ,94,36 1,57 2,24 3,65 ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 MHNEΣ Εικόνα 3.2 Μηνιαία αύξηση κατά βάρος (C.W.), των ηλικιών 3 έως 3+, 4 έως 4+ και 5 έως 5+, ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 3.2 Monthly growth in weight (C.W.), for the ages 3 to 3+, 4 to 4+ and 5 to 5+, independently sex of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 82

76 3.1 Σχέσεις μεταξύ των μηκών του σώματος του ψαριού Σχέση μεσουραίου-ολικού μήκους σώματος Οι σχέσεις που συνδέουν το μεσουραίο με το ολικό μήκος για το ψάρι Alburnoides bipunctatus του ποταμού Βενέτικου είναι: α) Αρσενικά: FL= TL, R 2 =.9921 / n= 175 β) θηλυκά: FL= TL, R 2 =.9876 / n= 354 γ) Αρσενικά+θηλυκά: FL= TL, R 2 =.9893 / n= 529 Όπου, FL είναι το μεσουραίο και ΤL το ολικό μήκος των ψαριών, R 2 είναι ο συντελεστής προσδιορισμού, n το πλήθος των ατόμων που εξετάστηκαν και τα α, β σταθερές. Με τη βοήθεια αυτών των σχέσεων είναι δυνατός ο υπολογισμός του μεσουραίου μήκους, που χρησιμοποιείται στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων αυτής της εργασίας, όταν είναι γνωστό το ολικό μήκος. Αντίστοιχα, αν οι παραπάνω εξισώσεις λυθούν ως προς ΤΙ, μπορούν τα αποτελέσματα να συγκριθούν με άλλα που παρουσιάζονται με βάση αυτό το μήκος. Τα διαγράμματα των σχέσεων του μεσουραίου μήκους με το ολικό για τo είδoς Alburnoides bipunctatus δίνονται στην Εικόνα

77 12 ΑΡΣΕΝΙΚΑ 1 (FL) =,13+,95(TL) R 2 =,992 / n= ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) ΘΗΛΥΚΑ 12 (FL) =,73+,9(TL) R 2 =,988 / n= (FL) =,48+,92(TL) R 2 =,99 / n=568 ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ (T.L.) (mm) Εικόνα 3.21 Μηνιαίες μεταβολές του μεσουραίου μήκους (F.L.) και του ολικού μήκους (T.L.) κατά φύλο του Alburnoides bipunctatus. Figure 3.21 Monthly changes of the fork length (F.L.) and total length (T.L.) according to sex, of Alburnoides bipunctatus. 84

78 3.11 Κατά μήκος σύνθεση Για το σύνολο των δειγματοληψιών σε όλες τις ημερομηνίες (περίοδος Ιούλιος 23 - Οκτώβριος 24), οι ετήσιες μεταβολές της κατά μήκους σύνθεσης των ατόμων του είδους Alburnoides bipunctatus παρουσιάζονται στην Εικόνα Όπως προκύπτει, το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων αντιστοιχεί σε ολικό μήκος σώματος από 61 έως 7 mm. Πίνακας 3.22 Ετήσιες μεταβολές της μέσης τιμής του ολικού μήκους (T.L.) ανά κλάση μήκους κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus Table 3.22 Yearly changes of the total weight (T.L.) mean values of lenght classes according to sex and independently of sexes, of Alburnoides bipunctatus Ημερομηνία Ολικό μήκος σώματος Αρσενικά Ποσοστό αρσενικών % Θηλυκά Ποσοστό θηλυκών % Αρσενικά - Θηλυκά Ποσοστό αρσ-θηλ % ,2 5,1 16, ,7 46,8 84, ,6 99,17 132, ,13 11,18 177, ,8 42,7 88, ,3 31,5 5, ,1 12,2 18, , 1, 1, , 2, 2, ΣΥΝΟΛΟ ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΣΩΜΑΤΟΣ (T.L.) (mm) Εικόνα 3.22 Ετήσιες μεταβολές της μέσης τιμής του ολικού μήκους (T.L.) ανά κλάση μήκους κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου του Alburnoides bipunctatus Figure 3.22 Yearly changes of the total weight (T.L.) mean values of lenght classes according to sex and independently of sexes, of Alburnoides bipunctatus 85

79 3.12 Γοναδοσωματικός δείκτης Για το είδος Alburnoides bipunctatus, η μεγαλύτερη τιμή γοναδοσωματικού δείκτη παρατηρείται και στα δύο φύλλα ταυτόχρονα κατά το μήνα Ιούνιο και είναι στα αρσενικά 5,94 και στα θηλυκά 7,86 (Πίνακας 3.23). Αμέσως μετά παρατηρείται και για τα αρσενικά και τα θηλυκά μια κατακόρυφη μείωση των τιμών του δείκτη, που φτάνει στο 4, ±, τόσο στα αρσενικά όσο και στα θηλυκά άτομα. Αυτές είναι και οι μικρότερες τιμές τις οποίες παρουσιάζει ο δείκτης κατά το διάστημα δειγματοληψίας. Στη συνέχεια, παρατηρείται άνοδος της τιμής του δείκτη η οποία για τα αρσενικά είναι εμφανώς πιο ομαλή σε σχέση με τα θηλυκά. Πίνακας 3.23 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του γοναδοσωματικού δείκτη (G.S.I.), κατά φύλο του Alburnoides bipunctatus Table 3.23 Monthly changes of the gonosomatic indices (G.S.I.) mean values, according to sex, of Alburnoides bipunctatus ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 5 1,43,28,63,87 1,98 Σεπ ,75,24 1,64 1,28 2,23 Οκτ ,37,31 1,42 1,76 2,98 Νοε ,92,63 2,51,68 3,15 Ιουν ,94 1,63 9,1 2,74 9,15 Ιουλ ,32,12,56 1,8 1,55 Οκτ ,41,38 4,6 4,66 6,16 ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 Σεπ ,72,72 3,86 2,32 5,13 Οκτ ,58,61 3,92 2,38 4,78 Νοε ,1,84 3,54 3,37 6,64 Ιουν ,86 2,4 1,42 3,86 11,87 Ιουλ ,14,58 7,56 2,1 4,27 Οκτ-4 1 6,1,43 4,26 5,26 6,94 ΓΟΝΑΔΟΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ (G.S.I.) ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΜΗΝΕΣ Εικόνα 3.23 Μηνιαίες μεταβολές του γοναδοσωματικού δείκτη (G.S.I.), κατά φύλο του Alburnoides bipunctatus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 3.23 Monthly changes of the gonosomatic indices (G.S.I.) according to sex, of Alburnoides bipunctatus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 86

80 3.13 Επίδραση των μεταβολών του γοναδοσωματικού δείκτη στο δείκτη ευρωστίας Για το Alburnoides bipunctatus τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει έντονη αύξηση του δείκτη ευρωστίας από τον Οκτώβριο μέχρι το Νοέμβριο με παράλληλη μείωση του γοναδοσωματικού δείκτη. Από τον Ιούνιο παρατηρείται μια πτώση του δείκτη ευρωστίας που είναι πιο απότομη στα αρσενικά άτομα και παράλληλη αύξηση του γοναδοσωματικού δείκτη. Η πτώση του δείκτη ευρωστίας μπορεί να αποδοθεί στην αναπαραγωγική δραστηριότητα που συμβαίνει αυτή την εποχή. Έτσι, αύξηση των τιμών του γοναδοσωματικού δείκτη ακολουθείται από πτώση των τιμών του δείκτη ευρωστίας με μικρή χρονική διαφορά μεταξύ τους. Κατά τη διάρκεια της έντονης αύξησης των γεννητικών αδένων παρατηρείται μια καθυστέρηση της αύξησης του ψαριού με ελαχιστοποίησή της κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. ΓΟΝΑΔΟΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ (G.S.I.) ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΜΗΝΕΣ,7 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΣΤΙΑΣ (C.F.),6,5,4,3,2,1 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ, Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΜΗΝΕΣ Εικόνα 3.24 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του γοναδοσωματικού δείκτη (G.S.I.) και του δείκτη ευρωστίας (C.F.), κατά φύλο του Alburnoides bipunctatus. Figure 3.24 Monthly changes of the gonosomatic indices (G.S.I.) and condition factor (C.F.) mean values, according to sex, of Alburnoides bipunctatus. 87

81 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο : ΤΟ ΕΙΔΟΣ LEUCISCUS CEPHALUS 4.1 Το είδος Ανάλυση των οικολογικών - βιολογικών στοιχείων του είδους της ιχθυοπανίδας που μελετούμε. Κατάταξη του είδους: Οικογένεια: Cyprinidae Κλάση: Τάξη: Οικογένεια: Actinopterygii Cypriniformes Cyprinidae Γένος: Leuciscus Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) Τυλινάρι Το είδος Leuciscus cephalus είναι ένα από τα πιο διαδεδομένα στα εσωτερικά υδάτινα συστήματα της Ευρώπης. Αν και έχουν μελετηθεί επαρκώς οι διάφορες πλευρές της βιολογίας και της φυσικής ιστορίας του Leuciscus cephalus στις κεντρικές και βόρειες περιοχές της Ευρωπαϊκής ηπείρου (Hellawell 1971a, 1971b, Hanel 1982, Mann 1976, Prokes et al. 1978, Wieser et al. 1988) στη νότια Ευρώπη και ειδικά στη Βαλκανική Χερσόνησο που παρουσιάζει υψηλό βαθμό ενδημισμού έχουν γίνει λίγες μόνον έρευνες που αφορούν «οριακούς» πληθυσμούς και υποείδη (Stephanidis 1971, Kattoulas 1973, Doadrio & Lobon-Cervia 1985, Bianco 1986, Bianco & Knezevic 1987, Economidis 1991). Οι πληθυσμοί του είδους, με βάση τους μορφομετρικούς και μεριστικούς χαρακτήρες, ανήκουν σε τέσσερα διαφορετικά υποείδη (Economidis 1974, Economidis 1991). Αυτά είναι το L.c. albus Bonaparte 1838, το L.c. peloponnensis Valenciennes 1844, το L c. vardarensis Karaman 1928 και το L.c. macedonicus Karaman Το Leuciscus cephalus vardarensis είναι εκείνο που απαντά στο σύστημα του ποταμού Αώου αλλά και στα συστήματα της Πρέσπας, του Πηνειού, του Αλιάκμονα (και επομένως και του Βενέτικου), του Αξιού, του Σπερχειού και του Γαλλικού ποταμού (Economidis and Sinis 1982, Economidis 1974). Γεωγραφική κατανομή: Είναι από τα ευρέως διαδεδομένα είδη στη χώρα μας, καθώς έχει καταγραφεί σε πολλά συστήματα της Πελοποννήσου, της Μακεδονίας, της Θράκης, της Θεσσαλίας και της Ηπείρου, τόσο σε ποτάμια όσο και σε λιμναία συστήματα (Καρανδεινός 88

82 1992). Δεν έχει καταγραφεί, ωστόσο, στην ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Πελοποννήσου, όπως επίσης στους νομούς της Αττικής και της Βοιωτίας (Imsiridou et al. 1997). Οικολογία: Είναι είδος ρεόφιλο που ζει κυρίως σε ποταμούς με πετρώδες ή και αμμώδες υπόστρωμα (Economidis 1991). Απαντά όμως και σε σχετικά στάσιμα νερά, όπως σε λίμνες (Wheeler 1969, Οικονόμου 1999). Σε τεχνητές λίμνες ειδικά, όπου η κυκλοφορία του νερού είναι πιο έντονη, μπορεί να βρεθεί σε μεγάλους αριθμούς, κυρίως εξαιτίας της έλλειψης ανταγωνιστικών ειδών και της ικανότητας του είδους να διαβιεί σε περιβάλλον χωρίς ιδιαίτερη φυσική βλάστηση, χαρακτηριστικό γνώρισμα των τεχνητών λιμνών (Οικονόμου 1999). Θεωρείται ως τρωτό και απειλούμενο τοπικά είδος και έχει περιληφθεί με αυτό το χαρακτηρισμό στο κατάλογο του Κόκκινου βιβλίου. Βιολογία: Στα περισσότερα συστήματα το είδος ωριμάζει κατά το δεύτερο έτος της ηλικίας του και πιο σπάνια κατά το πρώτο (Collares-Pereira et al 22). Η αναπαραγωγή του πραγματοποιείται κυρίως σε θέσεις όπου επικρατεί υπόστρωμα πέτρας και χαλικιού, κατά την περίοδο Απριλίου-Ιουνίου (Τσιγγενόπουλος 1994) και με την όλη διαδικασία να φτάνει στο αποκορύφωμά της την περίοδο του Μαΐου (Οικονόμου 1999). Ενδιαίτηματα στον Βενέτικο: Τα περισσότερα ψάρια συλλέχτηκαν κάτω από φυτά, ρίζες, πέτρες και άλλα καταφύγια που υπήρχαν στην όχθη. Οι παραπάνω θέσεις διέθεταν μικρή ως και μέτρια ροή. Τα μεγαλύτερα άτομα πάντως, εκτός από τις προηγούμενες θέσεις, πιάστηκαν και σε βαθύτερα σημεία του ποταμού κρυμμένα πίσω από μεγάλες πέτρες, όπου ελαττωνόταν η ροή του νερού. 89

83 4.2 Αλιευτική κατάσταση του Leuciscus cephalus Από την παρακολούθηση του είδους στους τρεις σταθμούς των εποχικών δειγματοληψιών (Εικ. 4.1), γίνεται προφανές ότι αυτό απουσιάζει παντελώς από τον άνω ρου του ποταμού στη περιοχή της Κρανιάς. Αντίθετα, φαίνεται ότι σχηματίζει αρκετά σημαντικούς πληθυσμούς στο μέσο ρου του ποταμού, με υψηλότερη αφθονία κατά τις περιόδους με λιγότερα νερά (φθινόπωρο). Μεταβολές Απόλυτης Αφθονίας (ανά σταθμό) Leuciscus Cephalus 16 Απόλυτη Αφθον Σταθμός 1 Σταθμός 2 Σταθμός 3 Περι οχή Δει γματοληψί ας Καλοκαίρι 23 Φθινόπωρο 23 Χειμώνας 24 Άνοιξη 24 Καλοκαίρι 23 Φθινόπωρο Μεταβολές Απόλυτης Αφθονίας (ανά δειγματοληψία στο σύνολο των σταθμών) Leuciscus Cephalus Απόλυτη Αφθον Καλοκαίρι 23 Φθινόπωρο 23 Χειμώνας 24 Άνοιξη 24 Καλοκαίρι 23 Φθινόπωρο 23 Εικόνα 4.1 Μεταβολές της απόλυτης αφθονίας του Leuciscus cephalus κατά τις Εποχικές δειγματοληψίες του ποταμού Βενέτικου, ανά σταθμό και ανά δειγματοληψία (Φουρκιώτης, 26) Figure 4.1 Changes of absolute abundance of Leuciscus cephalus at the seasonal samplings in Venetikos River per station and per sampling (Fourkiotis, 26) Από την παρακολούθηση του Leuciscus cephalus σε 9 σταθμούς κατά τις εποχές των μέγιστων και ελάχιστων παροχών του ποταμού επιβεβαιώνεται η απουσία του από περιοχές με πολύ έντονη ροή, όπως είναι αυτές του άνω ρου του ποταμού (Κρανιά), αλλά και η υπεροχή της αφθονίας σε περιόδους μικρών παροχών νερού. 9

84 Αφθονία ανά σταθμό Leuciscus Cephalus 16 Αφθονία Σταθμός 1 Σταθμός 2 Σταθμός 3 Σταθμός 4 Σταθμός 5 Σταθμός 6 Σταθμός 7 Σταθμός 8 Σταθμός 9 Περι οχή Δει γματοληψί ας Φθι νόπωρο 23 Άνοι ξη 24 Φθι νόπωρο 24 Μεταβολή αφθονίας του είδους Leuciscus Cephalus 16 Αφθονία Φθι νόπωρο 23 Άνοι ξη 24 Φθι νόπωρο 24 Σταθμός 1 Σταθμός 2 Σταθμός 3 Σταθμός 4 Σταθμός 5 Σταθμός 6 Σταθμός 7 Σταθμός 8 Σταθμός 9 Εικόνα 4.2 Μεταβολές της απόλυτης αφθονίας του Leuciscus cephalus κατά τις δειγματοληψίες των Μέγιστων και Ελάχιστων παροχών του ποταμού Βενέτικου, ανά σταθμό και ανά δειγματοληψία (Φουρκιώτης, 26) Figure 4.2 Changes of absolute abundance of Leuciscus cephalus at the samplings of the Biggest and Minimal benefits of Venetikos river, per station and per sampling (Fourkiotis, 26) 91

85 ) 4.3 Προσδιορισμός της ηλικίας με τη μέθοδο μήκους-συχνότητας Στα ιστογράμματα της Εικόνας 4.3, που απεικονίζουν τα άτομα του είδους Leuciscus cephalus, φαίνεται ότι στα αρσενικά υπάρχουν δυο επικρατέστερες κλάσεις μήκους 71-8 mm και 81-9 mm. Στο ιστόγραμμα των θηλυκών ατόμων είναι ενισχυμένες οι κλάσεις μήκους 61-7 mm και 81-9 mm. Στο ιστόγραμμα που απεικονίζονται οι συχνότητες των ατόμων ανεξάρτητα από το φύλο, προκύπτει αυξημένη συγκέντρωση γύρω από τις κλάσεις μήκους 71-8 mm και 81-9 mm. Διακρίνονται λοιπόν στον πληθυσμό δυο κλάσεις ηλικίας οι 61-7 mm και 71-9 mm. Πίνακας 4.1 Κλάσεις μεσουραίου μήκους κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό με τα αντίστοιχα εκατοστιαία ποσοστά του Leuciscus cephalus (σύνολο δειγματοληψιών). Table 4.1 Fork length classes accordig to sex and independently sex with the corresponding percentage of Leuciscus cephalus (total sampling) ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Αριθμός ατόμων % (Μεσουραίο mm) ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΣΥΝΟΛΟ ,54 2,41 1, ,77 13,25 11, ,23 9,64 13, ,8 22,89 19, ,69 9,64 11, ,46 9,64 8, ,69 5, ,31 6,2 7, ,46, 2, , 3,61 4, ,46 1,2 2, ,54 1,2 1, ,69 4,82 3, ,92 1,2 1, ,38 1,2, ,38 6,2 1, ,82 1, ,2, ,38 1,2,58 ΣΥΝΟΛΟ

86 4 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ 35 ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟΥ ΜΗΚΟΥΣ (F.L.) (mm) Εικόνα 4.3 Κατανομή συχνοτήτων (%) των κλάσεων του μεσουραίου μήκους (F.L.), κατά φύλο και ανεξάρτητα από αυτό του Leuciscus cephalus Figure 4.3 Frequency distribution (%) of the fork length (F.L.), according to sex, of Leuciscus cephalus 93

87 4.4 Περιγραφή των λεπιών Τα λέπια του είδους Leuciscus cephalus έχουν την τυπική μορφή των λεπιών της οικογένειας cyprinidae. Είναι κυκλοειδή και έχουν γενικά σχήμα κωδωνοειδές. Η οπίσθια (ελεύθερη) περιοχή του λεπιού έχει περιθώριο κυκλικό ή ελαφρά επιμηκυμένο κατά μήκος του κεντρικού άξονα. Σε ολόκληρο το περιθώριο της οπίσθιας περιοχής εμφανίζονται, τις περισσότερες φορές, μικρές εγκοπές, έτσι ώστε αυτό να μην είναι εντελώς λείο και αποστρογγυλομέν ο. Στην πρόσθια περιοχή του λεπιού παρουσιάζεται ευδιάκριτη μια προεξοχή, κατά μήκος του κεντρικού άξονα. Πολλές φορές, εκτός από την κεντρική προεκβολή, σχηματίζονται και άλλες μικρότερες κυματοειδείς προεξοχές, έτσι ώστε ολόκληρο το περιθώριο να μην παρουσιάζεται λείο. Η εστία του λεπιού είναι σημειακή, και βρίσκεται μετατοπισμένη Εικόνα 4.4 Τύπος λεπιού του Leuciscus cephalus Figure 4.4 Scale type of Leuciscus cephalus προς το πρόσθιο περιθώριο. Από την εστία αρχίζουν και επεκτείνονται προς το περιθώριο του λεπιού λεπτές ραβδώσεις, οι οποίες παρουσιάζονται γενικά με τη μορφή ομόκεντρων κύκλων, που έχουν κέντρο την εστία του λεπιού. Από την εστία αρχίζουν επίσης και οι ακτίνες του λεπιού, που είναι αυλακώσεις με διεύθυνση προς το περιθώριο. Κατά τη διάρκεια της αύξησης του ψαριού αυξάνεται και ο αριθμός των λεπτών ραβδώσεων των λεπιών. Όταν μειώνεται ο ρυθμός αύξησης, τότε οι ραβδώσεις εμφανίζονται πιο πυκνές επάνω στο λέπι. Έτσι, δημιουργείται ένας πιο σκοτεινός δακτύλιος. Με την άνοδο του ρυθμού αύξησης οι ραβδώσεις αραιώνουν και πάλι, οπότε ο σκοτεινόχρωμος δακτύλιος γίνεται εμφανής ανάμεσα στις πιο φωτεινές ζωνώσεις. Η απεικόνιση του δακτυλίου επεκτείνεται προς την πρόσθια και οπίσθια περιοχή του λεπιού. Πολλές φορές, μετά τον ετήσιο δακτύλιο σχηματίζεται και ένας ακόμη δακτύλιος πολύ πιο κοντά στον πρώτο. Αυτός είναι πιο αμυδρός και πιο ακανόνιστος. Συνήθως αυτός ο δακτύλιος δεν επεκτείνεται περιμετρικά και τα όριά του χάνονται και συγχέονται με εκείνα του ετήσιου δακτυλίου. Αυτός είναι ο δακτύλιος που αντιστοιχεί στην αναπαραγωγή και δεν εμφανίζεται σε όλα τα λέπια ή ακόμη δεν επαναλαμβάνεται πάντα μετά από κάθε ετήσιο δακτύλιο. 94

88 4.5 Προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού των ετησίων δακτυλίων Ο προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου βοηθά κατά πολύ στη σωστή εκτίμηση της ηλικίας. Όπως είναι γνωστό, στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη ο ετήσιος δακτύλιος σχηματίζεται κατά την άνοιξη ή στην αρχή του καλοκαιριού (Νikolsy 1963, 1969, Lagler 1972, Weatherley & Rogers 1978). Για τον προσδιορισμό του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου πολλοί ερευνητές μετρούν των αριθμό των ραβδώσεων του λεπιού μετά τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο (Hellawell 1971, Μann 1974, 1976, Linfield 1974, 1979 a,b, Cowx 1983). Άλλοι καταγράφουν την απόσταση μετά τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο μέχρι το περιθώριο του λεπιού (White & Chittenden 1977, Νταούλας 1981, Girardin & Quignard 1985). Στην έρευνα αυτή μετρήθηκε η απόσταση από τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο μέχρι την άκρη του περιθωρίου του λεπιού, σε ψάρια ηλικίας 3-3+, 4-4+ και Η εξέταση των δεδομένων έγινε ανεξάρτητα από το φύλο, αλλά ξεχωριστά για την καθεμιά ηλικιακή κλάση. Η μέση τιμή των αποστάσεων και τα διαστήματα εμπιστοσύνης 95% παρουσιάζονται στα διαγράμματα των Εικόνων 4.5 για το Leusiscus cephalus. Η στατιστική επεξεργασία των δεδομένων δίδεται στους Πίνακες 4.2 και 4.3. Από τα διαγράμματα της Εικόνας 4.5, προκύπτει ότι η μικρότερη απόσταση του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου από το περιθώριο των λεπιών της ηλικίας 3+ του Leusiscus cephalus, παρατηρείται κατά το μήνα Οκτώβριο, ενώ της ηλικίας 4+ και 5+ παρατηρείται κατά το μήνα Ιούλιο. Για τον επακριβέστερο προσδιορισμό του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου υπολογίστηκε επιπρόσθετα η ποσοστιαία συχνότητα των ατόμων της ηλικίας 4 και 5+ κάθε μήνα, σε σχέση με την απόσταση του περιθωρίου του λεπιού (Πίν. 4.3). Με τα δεδομένα αυτά, κατασκευάστηκε το ιστόγραμμα της Εικόνας 4.6. Από το ιστόγραμμα της Εικόνας 4.6 προκύπτει ότι είναι πολύ μικρό το ποσοστό του Leusiscus cephalus που δεν έχει σχηματίσει δακτύλιο κατά τους μήνες Ιούλιο και Οκτώβριο. Από την εξέταση λοιπόν των αποστάσεων του περιθωρίου, της ηλικίας 4 και 4+ και με άλλη μέθοδο, βγαίνει το συμπέρασμα ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ψαριών του Leusiscus cephalus έχει σχηματίσει ετήσιο δακτύλιο τον Οκτώβριο. 95

89 Πίνακας 4.2 Μέση απόσταση από τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο των λεπιών για τις ηλικίες 3-3+, 4-4+ και 5-5+ των μηνιαίων δειγμάτων και για τα δύο φύλα μαζί του Leusiscus cephalus Table 4.2 Mean distance after the last check of annual rings on scales for the ages 3-3+, 4-4+ and 5-5+ of monthly samples for the both sexes of Leusiscus cephalus ΗΛΙΚΙΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ ,25 8,5 27,89 3,47 62,3 3+ Οκτ ,5 7,5 1,61 17,8 47,2 Ιουν ,67 13,68 47,4 49,85 13,49 Ιουλ ,33 3,8 9,31 2,88 35,78 Οκτ ,75 13,75 27,5 31,8 85,7 Ιουλ ,5 17,85 35,71 12,51 82,49 4+ Οκτ ,33 11,67 2,21 55,47 11,2 Ιουν-4 1 4,, Ιουλ ,, Οκτ ,67 11,88 29,1 38,38 84,95 Ιουλ ,67 11,67 2,21 18,8 64,53 5+ Οκτ-3 Ιουν-4 1 2,, Ιουλ ,5 7,5 1,61 7,8 37,2 Οκτ , 28,71 64,19 55,74 168,26 96

90 Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 4+ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 HMEΡOMHNIA Εικόνα 4.5 Μηνιαία μεταβολή της απόστασης του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου από το περιθώριο του λεπιού και προσδιορισμός του χρόνου σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου για τις ηλικίες (α) 3-3+, (β) 4-4+ και (γ) 5-5+, ανεξάρτητα φύλου του Leusiscus cephalus Figure 4.5 Monthly changes in the distance from the last check of annual ring to the margin of the scale and time definition of check formation for ages (a) 3-3+, (b) 4-4+ and (c) 5-5+ for both sexes of Leusiscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 97

91 Πίνακας 4.3 Κατανομή συχνοτήτων των αποστάσεων μετά από τον τελευταίο ετήσιο δακτύλιο, στα λέπια των ψαριών ηλικίας 5 ως 5+ των μηνιαίων δειγμάτων και για τα δύο φύλα του Leusiscus cephalus Table 4.3 Frequency distribution of distances after the last check annual ring, from scales of fish ath the age of 4 to 4+ from monthly samples for both sexes of Leusiscus cephalus Ιουλ-3 Οκτ-3 f N % f N % , , , , ΣΥΝΟΛΟ 4 ΣΥΝΟΛΟ 3 Ιουν-4 Ιουλ-4 Οκτ-4 f N % f N % f N % , , , , , , ΣΥΝΟΛΟ 1 ΣΥΝΟΛΟ 1 ΣΥΝΟΛΟ 5 Όπου f=απόσταση περιθωρίου, Ν=αριθμός ατόμων, %=ποσοστό ατόμων 98

92 Ιουλ-3 Ιουλ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) Οκτ Οκτ Ιουν ΑΠΟΣΤΑΣΗ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΥ ΕΤΗΣΙΟΥ ΔΑΚΤΥΛΙΟΥ ΑΠΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ ΛΕΠΙΟΥ Εικόνα 4.6 Μηνιαία κατανομή συχνοτήτων (%) των αποστάσεων του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου από το περιθώριο του λεπιού για την ηλικία 4-4+, ανεξάρτητα φύλου, του Leusiscus cephalus Figure 4.6 Monthly frequency distributions (%) of distance from the last check annual ring to the margin of the scale for the age of 4 to 4+, independently sex, of Leusiscus cephalus 99

93 4.6 Έλεγχος του ορθού προσδιορισμού της ηλικίας με τη χρήση της μεθόδου των λεπιών Εφαρμόζοντας το πρώτο κριτήριο κατασκευάστηκε ο Πίνακας 4.4 και τα ιστογράμματα των συχνοτήτων των μηκών καθώς και των συχνοτήτων των κλάσεων ηλικίας των μηνιαίων δειγμάτων του Leusiscus cephalus (Εικόνες 4.7 και 4.8). Από τα παραπάνω ιστογράμματα φαίνεται ότι κατά τον Οκτώβριο του 24 κάνει έντονη την παρουσία της η κλάση ηλικίας ΙV με κορυφή στις κλάσεις μήκους 81-9 mm. Κατά το Οκτώβριο του 24, γίνεται η εμφάνιση των μικρότερων σε μέγεθος ατόμων στον πληθυσμό. Η παρουσία δυο ξεχωριστών ομάδων μηκών γύρω από τις κλάσεις 71-8 mm και 91-1 mm κατά τον Ιούλιο του 24 αντιστοιχεί στις κορυφές των συχνοτήτων των ηλικιακών κλάσεων III, V. Διαπιστώνεται λοιπόν, ότι ισχύει το πρώτο κριτήριο του Graham. Από τα ιστογράμματα της Εικόνας 4.8, φαίνεται ότι η επικρατέστερη κλάση ηλικίας είναι η Ι, η οποία εμφανίζεται ενισχυμένη στους περισσότερους μήνες και ακολουθούν οι κλάσεις IΙ και ΙΙI. Άρα ισχύει και το δεύτερο κριτήριο του Graham για τα ψάρια Leusiscus cephalus. Η ισχύς του τρίτου κριτηρίου του Graham, φαίνεται από τα διαγράμματα της Εικόνας 4.5 (Κεφ. 4.5), για τα ψάρια των ηλικιών 3-3+, 4-4+ και 5-5+, όπου και στις τρεις εξεταζόμενες ηλικίες οι μέσες αποστάσεις του τελευταίου ετήσιου δακτυλίου μειώνονται πολύ κατά το Νοέμβριο, οπότε ουσιαστικά εμφανίζεται και ο καινούργιος ετήσιος δακτύλιος Οι αυξημένες τιμές των αποστάσεων διατηρούνται και κατά τους επόμενους μήνες και συνεπώς ισχύει και το τρίτο κριτήριο του Graham για τον ορθό υπολογισμό της ηλικίας των ψαριών του Leusiscus cephalus. 1

94 Πίνακας 4.4 Συχνότητα ατόμων κατά κλάσεις μεσουραίου μήκους και ηλικίας, ανεξάρτητα φύλου, των μηνιαίων δειγμάτων του Leuciscus cephalus. Table 4.4 Frequency of fish according to the fork length and age classes, independently sex, from monthly samples of Leuciscus cephalus. ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Ιουλ-3 ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Ιουλ-4 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ΣΥΝΟΛΟ (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , , , , , , , , , , 21-21, , , , , , ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Οκτ-3 ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Οκτ-4 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % 51-6, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ΣΥΝΟΛΟ (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΗΚΟΥΣ Ιουν-4 (Μεσουραίο mm) I II III IV V VI V ΣΥΝΟΛΟ % , , , , , , , , , , , , , , 191-2, 21-21, , , , , ,39 ΣΥΝΟΛΟ

95 Ιουλ-3 Ιουλ Οκτ-3 Οκτ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) Ιουν ΚΛΑΣΕΙΣ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟΥ ΜΗΚΟΥΣ (F.L.) (mm) Εικόνα 4.7 Μηνιαία κατανομή συχνοτήτων (%) των κλάσεων ηλικίας του μεσουραίου μήκους (F.L.), ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus Figure 4.7 Monthly frequency distributions of the fork length classes (F.L.) independently sex, of Leuciscus cephalus 12

96 Ιουλ-3 Ιουλ I II III IV V VI V I II III IV V VI V Οκτ-3 Οκτ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ (%) I II III IV V VI V I II III IV V VI V Ιουν I II III IV V VI V ΚΛΑΣΕΙΣ ΗΛΙΚΙΑΣ (Α) Εικόνα 4.8 Μηνιαία κατανομή συχνοτήτων (%) των κλάσεων ηλικίας (Α), ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus Figure 4.8 Monthly frequency distributions of the annual classes (A) independently sex, of Leuciscus cephalus 13

97 4.7 Ετήσια Αύξηση κατά μήκος Για τον υπολογισμό της ετήσιας αύξησης του Leuciscus cephalus χρησιμοποιήθηκαν 343 άτομα. Τα δείγματα που χρησιμοποιήθηκαν προέρχονταν από τις δειγματοληψίες που έγιναν κατά την περίοδο Ιούλιος 23 - Οκτώβριος 24. Η ετήσια αύξηση μελετήθηκε ανεξάρτητα ως προς το μήκος και το καθαρό βάρος των ψαριών. Η ετήσια κατά μήκος αύξηση μελετήθηκε από τις μέσες τιμές του παρατηρούμενου μεσουραίου μήκους των ψαριών κατά τη στιγμή της σύλληψης τους. Επίσης, εκτιμήθηκε από τα υπολογισμένα μήκη κατά τα προηγούμενα πλήρη έτη ζωής, με τη μέθοδο του ανάδρομου υπολογισμού (back calculation) Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά μήκος Στο εποχικό δείγμα του ποταμού Βενέτικου δεν υπήρχαν άτομα ηλικίας 6+. Για το λόγο αυτό, η μέση ετήσια αύξηση προσδιορίστηκε από την ηλικία + μέχρι και την ηλικία 5+. Στην πλειονότητα των εξεταζόμενων ηλικιών, το μέσο μήκος των θηλυκών ατόμων βρέθηκε λίγο μεγαλύτερο από αυτό των αρσενικών. Μόνο στην ηλικία 2 + συμβαίνει το αντίθετο. Παρατηρώντας τη μέση ετήσια αύξηση, φαίνεται ότι στις ηλικίες + και 1+ είναι περίπου η ίδια. Στην ηλικία 2+ φαίνεται ότι τα αρσενικά άτομα έχουν μεγαλύτερη αύξηση. Από την ηλικία αυτή όμως και μετά, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζουν μια σχετικά μεγαλύτερη ετήσια αύξηση από ότι τα αρσενικά. Από τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε για τα μέσα μήκη ξεχωριστά για κάθε ηλικία μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ατόμων, με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει δεν είναι στατιστικά σημαντική (Πίνακας 4.6). Με τα δεδομένα του Πίνακα 4.5 κατασκευάστηκε το διάγραμμα της Εικόνας 4.9. Εδώ εμφανίζονται οι μέσες τιμές με τα διαστήματα εμπιστοσύνης 95% των μεσουραίων μηκών των ψαριών του Leuciscus cephalus, χωριστά για κάθε φύλο, καθώς και συνδυασμένα ανεξάρτητα φύλου. Από την Εικόνα 4.9 γίνεται εμφανές ότι η αύξηση συνεχίζεται μέχρι και την 5+ ηλικία για τα αρσενικά, και είναι έντονη από την ηλικία 2+ και έπειτα, ενώ για τα θηλυκά άτομα η αύξηση συνεχίζεται μέχρι και την 4+ ηλικία, και είναι έντονη από την ηλικία 2+ και έπειτα. 14

98 Πίνακας 4.5: Παρατηρούμενα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης κατά ηλικία και φύλο του Leuciscus cephalus Table 4.5 Observed mean fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth (mm) and percentage (%) of mean annual growth according to age and sex of Leuciscus cephalus ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s C.I. 95% MAX MIN MEA % MEA ,36 2,27 19,27 86,91 95,81 155, 55, 166,86 29, ,78 3,33 25,12 89,26 12,3 169, 61, 77,46 13, ,71 4,1 25,66 97,85 113,56 15, 69, 61,34 1, ,33 5,48 28,98 16,6 128,7 162, 69, 53,39 9, ,29 12,61 39,88 15,57 155, 192, 86, 52,5 9, ,6 17,74 56,11 117,83 187,37 251, 83, 59, 1,42 ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s C.I. 95% MAX MIN MEA % MEA ,31 6,49 34,35 84,59 11,3 197, 27, 195, 46, ,9 6,83 36,77 9,52 117,28 28, 58, 79,31 18, , 4,42 1,83 9,34 17,66 115, 82, 63,33 14, ,33 15,2 21,5 92,53 152,13 144, 11, 45, 1, , 145, 145, 45, 1,62 5+ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s C.I. 95% MAX MIN MEA % MEA ,7 2,45 24,52 88,26 97,88 197, 27, 174,7 3, ,43 3,18 29,46 92,2 14,65 28, 58, 78,8 13, ,5 3,46 23,74 97,71 111,29 15, 69, 61,6 1, ,75 5,15 28,21 17,65 127,85 137, 121, 52,83 9, ,27 11,64 38,62 18,45 154,9 192, 86, 51,82 9, ,6 17,74 56,11 117,83 187,37 251, 83, 59, 1,35 16 ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 4.9: Παρατηρούμενη ετήσια αύξηση κατά μήκος (F.L.), κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής δειγματοληψίας, του Leuciscus cephalus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%). Figure 4.9 Observed anual growth in length (F.L.), according to sex and independently sex, from once only samplinf of Leuciscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%). 15

99 Πίνακας 4.6: Σύγκριση των μέσων τιμών του παρατηρούμενου μεσουραίαου μήκους κατά ηλικία και φύλο ανάμεσα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα των ψαριών Leuciscus cephalus με ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και έλεγχος με το F κριτήριο σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 4.6 Comparison of the mean values of observed fork length, according to age and sex among male and female fishes of Leuciscus cephalus, with analysis of variance (ANOVA) and F criterion test, at significant level of 95%. Εξαρτημένη Μεταβλητή: Μεσουραίο μήκος Source Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig. Corrected 15223,954(a Model ) ,326 3,794,1 Intercept , ,8 1754,282, Φύλο 2241, ,81 3,352,68 Ηλικία 1485, ,119 4,427,1 Error , ,858 Total , 284 Corrected Total 2497, a R Squared =,76 (Adjusted R Squared =,56) Σχέση μήκους σώματος ψαριού-ακτίνας λεπιού Για να ισχύει η μέθοδος του υπολογισμού των μηκών του σώματος από τα λέπια, σύμφωνα με τον Van Oosten (1929) πρέπει να ισχύουν οι παρακάτω περιορισμοί: α) ο αριθμός των λεπιών να διατηρείται σταθερός σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ψαριού, όπως επίσης και η ομοιομορφία μεταξύ τους, β) να υπάρχει μια προκαθορισμένη αναλογία της αύξησης του λεπιού σε σχέση με την αύξηση του μήκους του ψαριού και γ) να σχηματίζονται οι ετήσιοι δακτύλιοι την ίδια εποχή κάθε έτος. Hile (197) και ο Lagler (1972), συνόψισαν όλα τα μαθηματικά μοντέλα που είχαν προταθεί για τον υπολογισμό της σχέσης μεταξύ μήκους σώματος ψαριού και ακτίνας λεπιού. Οι κυριότερες εξισώσεις που εκφράζουν το μήκος του ψαριού με την ακτίνα του λεπιού προτάθηκαν από τους : α) Dahl - Lea όπου L=cS β) Lee, όπου L=α+cS, γ) Sherrif, όπου L= a+βs+cs 2, δ) Carlander όπου L= a+βs+cs 2 +ds 3, ε) Μonastyrsky, όπου logl=logc+nlogs και στ) Fry, όπου log(l-α)=logc+nlogs. Στις παραπάνω εξισώσεις το L εκφράζει το μήκος σώματος του ψαριού, το S το μήκος της ακτίνας του λεπιού, ενώ τα α, β, c, d και η είναι σταθερές οι οποίες υπολογίζονται μαθηματικά. Επίσης, συμφωνά με τους παραπάνω συγγραφείς έχουν προταθεί από τον Sagestrale και τον Jarvi δύο ακόμη μοντέλα στα οποία παρουσιάζεται η σχέση με τρόπο εμπειρικό και αυθαίρετο. Στα πλαίσια αυτής της εργασίας, η καλύτερη σχέση αναζητήθηκε από τις εξισώσεις που προτάθηκαν από τους Lee, Sherrif, Carlander και Μonastyrsky. Όπως γίνεται προφανές και από τη μορφή των παραπάνω εξισώσεων, ουσιαστικά εξετάστηκε η συσχέτιση των δύο μηκών με βάση τα πολυώνυμα πρώτου μέχρι και τρίτου βαθμού, καθώς και τη 16

100 δυναμοσυνάρτηση. Αυτή, όπως είναι γνωστό, είναι η L=αs β, η οποία όταν λογαριθμηθεί παίρνει τη μορφή της εξίσωσης του Monastyrsky, δηλαδή logl=logα+βlogs. Στη μελέτη αυτή, από Leuciscus cephalus, εξετάστηκαν συνολικά τα δεδομένα 343 ατόμων, από τα οποία τα 83 ήταν αρσενικά και τα 26 θηλυκά. Τα άτομα που χρησιμοποιήθηκαν ώστε να προσαρμοστεί η μαθηματική συνάρτηση, η οποία εκφράζει τη σχέση μήκους - ακτίνας λεπιού, προέρχονταν από τις εποχικές δειγματοληψίες. Οι συντελεστές προσδιορισμού που εκτιμήθηκαν για τα ψάρια του είδους Leuciscus cephalus είναι μικροί. Για το λόγο αυτό, στον ανάδρομο υπολογισμό του μήκους από την ακτίνα του λεπιού χρησιμοποιήθηκε η εξίσωση της Lee σε όλες τις περιπτώσεις. Οι εξισώσεις, όπως υπολογίστηκαν για τα ψάρια Leuciscus cephalus είναι : α) Αρσενικά : L= S, R 2 =.16 / n = 26 β) Θηλυκά : L= S, R 2 =,44 / n = 83 γ) Αρσενικά + Θηλυκά : L= S, R 2 =.21 / n = 343 όπου L = μεσουραίο μήκος ψαριού, S= μήκος ακτίνας λεπιού, R 2 = συντελεστής προσδιορισμού και n = αριθμός ατόμων. Το μήκος των ψαριών, είναι εκφρασμένο σε mm όπως επίσης και η ακτίνα των λεπιών, σε μεγέθυνση Χ

101 ΑΡΣΕΝΙΚΑ 22 2 L = 76,4 +,75S R 2 =,16 / n= ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) L = 52,13 + 1,73S R 2 =,44 / n=125 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ 22 2 L = 71,13 +,94S R 2 =,21 / n= ΑΚΤΙΝΑ ΛΕΠΙΟΥ ( x 26) Εικόνα 4.1 Συσχέτιση μεταξύ του μεσουραίου μήκους (F.L.) και της ακτίνας λεπιού (S), κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής δειγματοληψίας του Leuciscus cephalus Figure 4.1 Fork length (F.L.) scale radius (S) regrassion according to sex and independently sex, from once only sampling of Leuciscus cephalus Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά μήκος Τα αποτελέσματα για τα αρσενικά, θηλυκά και συνδυασμένα φύλλα για το Leuciscus cephalus παρατίθενται στους πίνακες 4.7, 4.8 και 4.9 αντίστοιχα. Από τα δεδομένα αυτών των πινάκων προκύπτει ότι η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση παρατηρείται στην ηλικία 1. Στην 18

102 ηλικία αυτή το σύνολο των ατόμων είναι γεννητικά ανώριμο, ενώ από την ηλικία 2 που αρχίζει και η γεννητική ωριμότητα σε ένα μέρος του πληθυσμού των ψαριών παρατηρείται μείωση του ρυθμού αύξησης. Η μέση ετήσια αύξηση του μήκους χαρακτηρίζεται από μια σταθερή αύξουσα πορεία, μετά την ηλικία 1 και μέχρι την ηλικία 4 στα αρσενικά ενώ στα θηλυκά παρατηρείται πτώση της μέσης ετήσιας αύξησης στην ηλικία 3+ και σταδιακή άνοδος. Στα συνδυασμένα φύλλα παρατηρείται επίσης η μεγαλύτερη ετήσια αύξηση στην ηλικία 1, μια άνοδος της μέσης ετήσιας αύξησης στην ηλικία 3+ και σταδιακή μείωση έως την ηλικία των Παρατηρώντας τις τιμές του μεσουραίου μήκους του Leuciscus cephalus, βλέπουμε ότι τα μέσα μήκη των αρσενικών ατόμων είναι λίγο μεγαλύτερα από την ηλικία 1+ έως 2, όπου παρατηρείται άνοδος του μέσου μήκους των θηλυκών ατόμων σε σχέση με τα αρσενικά. Με τα δεδομένα των μέσων υπολογισμένων μηκών των αρσενικών, των θηλυκών καθώς και των δυο φύλλων μαζί, για το Leuciscus cephalus κατασκευάστηκαν τα διαγράμματα της εικόνας Σ αυτά είναι δυνατό να διακριθεί και η αλλαγή του ρυθμού αύξησης ανάμεσα στα αρσενικά και θηλυκά άτομα. Πίνακας 4.7 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά άτομα του Leuciscus cephalus, όπου α) μέση τιμή, β) τυπικό σφάλμα, γ) τυπική απόκλιση, δ) εύρος (min-max). Table 4.7 Back calculated mean values fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of male fish of Leuciscus cephalus, where a) mean value, b) standard error, c) standard deviation, d) width (min-max). ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,43,55 86,35 95,58,7 94,21 3,53 88,51 4,47 96, ,95,74 86,49 95,86,99 93,91 13,42 1,26 1,94 3,92 89,4 5,26 97,81 6,68 15,89 89,95 1,19 87,61 99,59 1,48 96,69 18,93 1,71 15,58 116,5 1,89 112,34 3,78 92,29 4,68 12,49 5,41 112,28 5,99 119,77 9,95 1,3 88,94 1,7 1,91 96,95 18,71 2,64 13,54 116,35 3,11 11,26 125,55 2,1 121,61 3,24 92,96 6,5 14,45 8,34 113,88 9,83 122,45 6,36 129,49 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 89,7,38 88,32 97,93,54 96,87 17,2,98 15,9 116,2 1,77 112,74 125,55 2,1 121,61 3,62 89,82 5,12 98,99 6,81 18,94 7,91 119,67 6,36 129,49 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 89,7 8,86 9,9 9,18 9,35 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 7,94 7,6 7,24 7,32 7,45 19

103 Πίνακας 4.8 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα θηλυκά άτομα του Leuciscus cephalus, όπου α) μέση τιμή, β) τυπικό σφάλμα, γ) τυπική απόκλιση, δ) εύρος (min-max). Table 4.8 Back calculated mean values fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of female fish of Leuciscus cephalus, where a) mean value, b) standard error, c) standard deviation, d) width (min-max). ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,62 4,26 76,26 16,43 7,33 92,7 1,44 92,97 17,95 12, ,68 4,85 71,17 98,3 5,91 86,71 113,55 4,94 13,87 6,86 9,18 8,36 19,89 6,98 123,22 a b d ,2 7,43 66,46 11,44 1,9 81,66 119,43 13,52 92,93 135, 12,42 11,65 c d2 7,43 95,59 1,9 121,21 13,52 145,92 12,42 159,34 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ 82,1 2,75 76,72 12,6 4,4 94,13 116,49 5,92 14,89 135, 12,42 11,65 (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 8,24 87,49 12,13 19,98 1,25 128,8 12,42 159,34 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 82,1 19,95 14,43 18,51 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 6,82 14,78 1,69 13,71, Πίνακας 4.9 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), μέση ετήσια αύξηση (mm) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά και θηλυκά άτομα του Leuciscus cephalus, όπου α) μέση τιμή, β) τυπικό σφάλμα, γ) τυπική απόκλιση, δ) εύρος (min-max). Table 4.9 Back calculated mean values fork lengths (F.L.) in (mm), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth for both sexes of Leuciscus cephalus, where a) mean value, b) standard error, c) standard deviation, d) width (min-max). ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,92,74 85,47 97,53 1,28 95,2 5,4 88,38 9,31 1, ,33,98 84,41 86,33,98 84,41 15,67 1,4 12,93 5,54 88,25 5,54 88,25 7,9 18,4 86,98 1,91 83,22 1,21 1,91 96,45 112,43 2,85 16,85 122,37 3,57 115,38 6,63 9,73 6,63 13,96 9,86 118,1 12,35 129,36 9,95 1,3 88,94 1,7 1,91 96,95 18,71 2,64 13,54 116,35 3,11 11,26 125,55 2,1 121,61 3,24 92,96 6,5 14,45 8,34 113,88 9,83 122,45 6,36 129,49 a b d1 c d2 όπου: a=μέση τιμή b=τυπικό σφάλμα c=τυπική απόκλιση d1,d2=εύρος(min-max) ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΜΗΚΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) 87,79,5 86,81 96,19,67 94,89 18,94 1,18 16,61 119,36 2,36 114,72 125,55 2,1 121,61 5,2 88,78 6,88 97,49 8,7 111,26 11,9 124, 6,36 129,49 ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ 87,79 8,4 12,74 1,42 6,19 ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ 69,93 6,69 1,15 8,3 4,93 11

104 15 ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 4.11 Υπολογισμένη ετήσια αύξηση κατά μήκος (F.L.) για κάθε φύλο και ανεξάρτητα φύλου, από την εποχική δειγματοληψία, του Leuciscus cephalus Figure 4.11 Back calculated annual growth in length (F.L.), according to sex and independently sex, from once only sampling, of Leuciscus cephalus Ετήσιος ρυθμός της αύξησης κατά μήκος- εξίσωση FORD-WALFORD Για το είδος Leuciscus cephalus οι εξισώσεις FORD-WALFORD είναι: α)αρσενικά: l t+1 =-7,241 +,983l t, R 2 =1, n=4 β)θηλυκά: l t+1 =-21, ,32l t, R 2 =,973, n=3 γ)αρσενικά + Θηλυκά: l t+1 =-16, ,61l t, R 2 =,963, n=4 Στις εξισώσεις αυτές υπολογίστηκαν τα l oo και k, τα οποία παρουσιάζονται στον πίνακα 4.1 μαζί με τις διαφορές που προκύπτουν από το l oo -l t κάθε μιας ηλικιακής κλάσης. Η παρουσίαση γίνεται κατά φύλλο και ανεξάρτητα από αυτό. Στην εικόνα 4.12 δίνεται η γραφική παράσταση της εξίσωσης FORD-WALFORD, καθώς και η μείωση της αύξησης για κάθε ένα πληθυσμό. Το γεγονός ότι οι συντελεστές προσδιορισμού (R²) όλων των εξισώσεων είναι πολύ υψηλοί, αλλά και παρατηρώντας τα γραφήματα της εικόνας 4.12, συμπεραίνουμε ότι υπάρχει πολύ καλή προσαρμογή στα δεδομένα. Ο συντελεστής FORD (k) στα θηλυκά άτομα είναι μεγαλύτερος από τα αρσενικά. 111

105 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ y = -9,1235x + 158, Lt+1 = -7,241 +,983Lt R 2 = 1/ n= Lt ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ ΘΗΛΥΚΑ y = -17,311x + 114,66 1 Lt+1 1 Lt+1 = -21, ,32Lt R 2 =,973 / n=3 Lοο - Lt Lt ΗΛΙΚΙΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ Lt+1 = -16, ,61Lt R 2 =,963 / n=4 8 6 y = -9,8682x + 128, Lt ΗΛΙΚΙΑ Εικόνα 4.12 Γραφική απεικόνιση των υπολογισθέντων μέσων μεσουραίων μήκων (F.L.) με τη μέθοδο FORD-WALFORD, και μείωση της αύξησης κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, από την εποχική δειγματοληψία, του Leuciscus cephalus Figure 4.12 Graphical presentation of the back calculated fork lengths (F.L.), with FORD-WALFORD method and the decrease of growth, according to sex and independently sex, from once only sampling, of Leuciscus cephalus 112

106 Πίνακας 4.1 Μέσα υπολογισμένα μήκη l οο -lt και κ των Leuciscus cephalus Table 4.1 Mean back calculated lengths, l οο -lt and k, for Leuciscus cephalus ΑΡΣΕΝΙΚΑ loo=238,45 ΘΗΛΥΚΑ loo=197,6 ΑΡΣΕΝΙΚΑ+ΘΗΛΥΚΑ loo=216,6 κ=,983 κ=1,32 κ=1,61 ΗΛΙΚΙΑ ΜΗΚΟΣ (lt) loo - lt ΜΗΚΟΣ (lt) loo - lt ΜΗΚΟΣ (lt) loo - lt 1 89,7 149,38 82,1 115,5 87,79 128, ,93 14,52 12,6 95,54 96,19 12, ,2 131,43 116,49 81,11 18,94 17, ,2 122,25 135, 62,6 119,36 97, ,55 112,9 125,55 91,5 4.8 Ετήσια αύξηση κατά βάρος Ετήσια παρατηρούμενη αύξηση κατά βάρος Από τον Πίνακα 4.11 και την Εικόνα 4.13 προκύπτει πως υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στο βάρος των αρσενικών και των θηλυκών ατόμων. Συγκεκριμένα, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζονται με αρκετά πιο αυξημένο βάρος σε σχέση με τα αρσενικά άτομα έως την ηλικία 4+. Για την ηλικία 5+ δεν βρέθηκαν δείγματα θηλυκών ατόμων, προκειμένου να γίνει η σύγκριση. Από τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε για τα μέσα βάρη ξεχωριστά για κάθε ηλικία μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ατόμων, με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει είναι στατιστικά σημαντική (Πίνακας 4.12). 113

107 Πίνακας 4.11 Παρατηρούμενη μέσα καθαρά βάρη (C.W.) σε (gr), μέση ετήσια αύξηση (gr) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης κατά ηλικία και φύλο του Leuciscus cephalus Table 4.11 Observed mean cleaned weights (C.W.) in (g), mean annual growth (g) and percentage (%) of the mean annual growth according to age and sex of Leuciscus cephalus ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s C.I. 95% MAX MIN MEA % MEA ,12,25 2,46 5,62 6,61 12,2 1,72 168,9 29, ,75 2,8 16,41 7,67 15,84 76,2 5,19 77,74 13, ,55 1,59 1,19 17,43 23,67 67,28 8,98 61,34 1, ,6 2,89 16,61 42,39 53,73 94,69 1,79 55,76 9, ,35 12,68 47,44 75,5 125,2 171,7 13,5 61,7 1, ,57 8,92 35,69 98,8 133,6 189,31 73,2 69,38 12,3 ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s C.I. 95% MAX MIN MEA % MEA ,71 3,6 19,62 9,7 21,72 11,7 1,9 179,42 32, ,73 2,55 13,71 11,74 21,73 3,85 1,9 193,57 34, ,42 9,38 28,14 21,3 57,8 76,2 2,57 77,87 14, ,66 6,95 12,3 45,5 72,27 189,31 1,1 59,44 1, ,54,,,, 113,54 113,54 45, 8,1 5+ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s C.I. 95% MAX MIN MEA % MEA ,3 1,1 11,78 7,4 11,2 17,95 1,72 175,63 3, ,34 1,65 15,7 1,12 16,57 76,2 1,79 78,24 13, ,95 2,31 16,36 19,41 28,48 76,2 8,5 61,4 1, ,94 2,74 16,41 43,58 54,3 94,69 1,1 54,86 9, ,23 11,84 45,84 78,3 124,43 171,7 13,5 6, 1, ,57 8,92 35,69 98,8 133,6 189,31 73,2 69,38 12,16 14 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 4.13 Παρατηρούμενη ετήσια αύξηση κατά βάρος (C.W.), κατά φύλο καθώς και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής διγματοληψίας του Leuciscus cephalus Figure 4.13 Observed annual growth in weight (C.W.) according to sex and independently sex, from once only sampling of Leuciscus cephalus 114

108 Πίνακας 4.12 Σύγκριση των μέσων τιμών του παρατηρούμενου καθαρού βάρους κατά ηλικία και φύλο στα αρσενικά και θηλυκά άτομα των ψαριών Leuciscus cephalus, με ανάλυση διακύμανσης (ANOVA) και έλεγχος με το F κριτήριο σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 4.12 Comparison of the mean values of observed clean weight, according to age and sex among male and female fishes for Leuciscus cephalus, with analysis of variance (ANOVA) and F criterion test, at significant level of 95%. Εξαρτημένη Μεταβλητή: Καθαρό βάρος Bonferroni Type III Sum Source of Squares df Corrected 29963,341( Mean Square F Sig ,89 152,722, Model a) Intercept , , ,393, Φύλο 515, ,81 16,219, Ηλικία 28959, , ,67, Error 1669, ,53 Total , Corrected Total , a R Squared =,732 (Adjusted R Squared =,727) Σχέση μήκους Βάρους σώματος ψαριού Για το είδος Leuciscus cephalus του ποταμού Βενέτικου, ισχύουν οι παρακάτω εξισώσεις που συνδέουν το μήκος με το βάρος του ψαριού : α) Αρσενικά : logw=-5,25+3,15logl, R 2 =.967 / n= 26 β) θηλυκά: logw=-5,14+3,9logl, R 2 =.95 / n= 83 γ) Αρσενικά+θηλυκά: logw=-5,2+3,13logl, R 2 =.973 / n= 343 Όπου R 2 =συντελεστής προσδιορισμού και n=το πλήθος των ψαριών. Στην Εικόνα 4.14 δίνονται τα διαγράμματα των παραπάνω σχέσεων για το είδος Leuciscus cephalus του ποταμού Βενέτικου αντίστοιχα. 115

109 24 2 logw = -5,25+3,15logL R 2 =,987 / n=26 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) logw= -5,14+3,9logL R 2 =,95 / n= logw = -5,2+3,13logL R 2 =,973 / n=343 ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) Εικόνα 4.14 Συσχέτιση μεταξύ του μεσουραίου μήκους (F.L.) και του καθαρού βάρους (C.W.) σώματος, κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου, της εποχικής δειγματοληψία του Leuciscus cephalus Figure 4.14 Fork length(f.l.) cleaned weight regrassion, according to sex and independently sex, from once only sampling of Leuciscus cephalus 116

110 25 2 (TW) = -5,31+3,14(FL) R 2 =,988 / n=26 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΟΛΙΚΟ ΒΑΡΟΣ (T.W.) (g) (TW) = -5,5+3,3(FL) R 2 =,993 / n= ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ 25 2 (TW) = -5,22+3,1(FL) R 2 =,99 / n= ΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ (T.L.) (mm) Εικόνα 4.15 Μηνιαίες μεταβολές του ολικού βάρους (T.W.) και του ολικού μήκους (T.L.) κατά φύλο του Leuciscus cephalus. Figure 4.15 Monthly changes of the total weight (T.W.) and total length (T.L.) according to sex, of Leuciscus cephalus. 117

111 4.8.3 Ετήσια υπολογισμένη αύξηση κατά βάρος Τα υπολογισμένα βάρη για το είδος Leuciscus cephalus παρουσιάζονται στους πίνακες 4.13, 4.14, 4.15 για τα αρσενικά, θηλυκά και για όλα τα άτομα ανεξάρτητα από το φύλο αντίστοιχα. Από τα δεδομένα των παραπάνω πινάκων σχεδιάστηκαν τα διαγράμματα της εικόνας Από το διάγραμμα προκύπτει πως τα αρσενικά άτομα αρχικά έχουν μικρότερο βάρος από τα θηλυκά ενώ από την ηλικία 2 παρατηρείται μια αλλαγή και τα αρσενικά άτομα εμφανίζονται βαρύτερα από τα θηλυκά μέχρι και την τελευταία ηλικιακή κλάση. Πίνακας 4.13 Υπολογισμένα μέσα καθαρά βάρη (C.W.) σε (g), μέση ετήσια αύξηση (g) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά άτομα του Leuciscus cephalus Table 4.13 Back calculated mean values fork lengths (C.W.) in (g), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of male fish of Leuciscus cephalus ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,35 9, ,49 9,82 12, ,4 11,8 14,69 17, ,32 11,47 14,6 18,8 21, ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΒΑΡΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ,8 1,52 13,92 18,1 21,57 7,8 2,73 3,4 4,9 3,56 36,16 8,2 9,99 12,3 1,48 Πίνακας 4.14 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία βάρη (C.W.) σε (g), μέση ετήσια αύξηση (g) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα θηλυκά άτομα του Leuciscus cephalus Table 4.14 Back calculated mean values fork lengths (C.W.) in (g), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth of female fish of Leuciscus cephalus ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,54 13, ,65 1,4 16, ,72 11,46 18,98 27, ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΒΑΡΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ,97 11,72 17,61 27,71 5,97 5,75 5,89 1,11 21,54 16,91 17,33 29,74 118

112 Πίνακας 4.15 Υπολογισμένα μέσα μεσουραία βάρη (C.W.) σε (g), μέση ετήσια αύξηση (g) και ποσοστό (%) μέσης ετήσιας αύξησης σε προηγούμενα πλήρη έτη ζωής στα αρσενικά και θηλυκά άτομα του Leuciscus cephalus Table 4.15 Back calculated mean values fork lengths (C.W.) in (g), mean annual growth and percentage (%) of the mean annual growth for both sexes of Leuciscus cephalus ΚΛΑΣΗ ΕΤΟΥΣ ΗΛΙΚΙΑ Ν ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ ΜΕΣΟ ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ L1 L2 L3 L4 L ,86 1, ,1 7,1 14, ,28 11,83 17,56 23, ,48 12,3 15,65 19,75 23, ΣΥΝΟΛΟ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕΣΟ ΒΑΡΟΣ (ΥΠΟΛΟΓΙΖΟΜΕΝΟ) ΜΕΣΗ ΕΤΗΣΙΑ ΑΥΞΗΣΗ ΠΟΣΟΣΤΟ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΑΥΞΗΣΗΣ ,43 1,44 15,8 21,62 23,94 7,43 3,1 5,36 5,82 2,32 31,4 8,85 15,78 17,11 6,83 4 ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ + ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΗΛΙΚΙΑ (Α) (έτη) Εικόνα 4.16 Υπολογισμένη ετήσια αύξηση κατά βάρος (C.W.) για κάθε φύλο και ανεξάρτητα φύλου, από την εποχική δειγματοληψία, του Leuciscus cephalus Figure 4.16 Back calculated annual growth in weight (C.W.), according to sex and independently sex, from once only sampling, of Leuciscus cephalus 119

113 4.9 Δείκτης ευρωστίας Για το είδος Leuciscus cephalus οι τιμές του δείκτη ευρωστίας αρχίζουν να αυξάνουν από τον Ιούνιο (Πίν. 4.16, Εικ. 4.16). Οι εποχικές μεταβολές του δείκτη ευρωστίας συγκρινόμενες μεταξύ αρσενικών και θηλυκών ατόμων είναι παράλληλες. Η μέση ετήσια τιμή του δείκτη ευρωστίας των αρσενικών ατόμων του Leuciscus cephalus είναι,63. Οι αντίστοιχες μέσες τιμές για τα θηλυκά άτομα είναι,89. Η μέση τιμή του δείκτη ευρωστίας ανεξάρτητα από το φύλο για το Leuciscus cephalus είναι,76. Από τη σύγκριση που πραγματοποιήθηκε για τις μέσες τιμές του δείκτη ευρωστίας (C.F.) ξεχωριστά για κάθε ηλικία μεταξύ των αρσενικών και θηλυκών ατόμων, με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει δεν είναι στατιστικά σημαντική (Πίνακας 4.17). To ίδιο συμπέρασμα προκύπτει και κατά τη σύγκριση των μέσων τιμών του δείκτη ευρωστίας με t τεστ (Πίνακας 4.18). Πίνακας 4.16 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά Clark του Leuciscus cephalus Table 4.16 Monthly changes of Clark s condition factor (C.F.) mean values according to sex of Leuciscus cephalus ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 27,66,13,66,41,91 Οκτ-3 14,58,15,58,27,88 Ιουν-4 65,65,8,65,49,81 Ιουλ-4 76,62,7,62,48,76 Οκτ-4 78,59,7,59,46,72 ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 36,88,2,11,84,91 Οκτ-3 15,73,5,19,63,82 Ιουν-4 7,94,3,7,88,99 Ιουλ-4 2,86,6,8,75,97 Οκτ-4 23,85,2,7,82,88 12

114 1,2 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΣΤΙΑΣ (C.F.) 1,,8,6,4 Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ-4 MHNEΣ Εικόνα 4.17 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά φύλο του Leuciscus cephalus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 4.17 Monthly changes of condition factor (C.F.) according to sex of Leuciscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) Πίνακας 4.17 Σύγκριση των τιμών του δείκτη ευρωστίας των ψαριών Leuciscus cephalus κατά μήνα, κατά μήνα, με έλεγχο κριτηρίου F, σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 4.17 Comparison of monthly condition factor mean values for Leuciscus cephalus, with F criterion test, at significant level of 95%. Εξαρτημένη Μεταβλητή: Δείκτης ευρωστίας Source Type III Sum of Squares df Mean Square F Sig. Corrected Model 2,514(a) 1,251 2,281, Intercept 26, , ,127, Φύλο,11 1,11,93,343 Ηλικία 2,155 5,431 34,761, new_date,64 4,16 1,292,273 Error 4, ,12 Total 163, Corrected Total 6, a R Squared =,379 (Adjusted R Squared =,361) 121

115 Πίνακας 4.18 Σύγκριση των τιμών του δείκτη ευρωστίας των ψαριών Leuciscus cephalus κατά μήνα, με t τεστ, σε επίπεδο σημαντικότητας 95%. Table 4.18 Comparison of monthly condition factor mean values for Leuciscus cephalus, with t test, at significant level of 95%. Independent Samples Test Condition factor Equal variances assumed Equal variances not assumed Levene's Test for Equality of Variances F Sig. t df Sig. (2-tailed) t-test for Equality of Means Mean Difference 95% Confidence Interval of the Std. Error Difference Difference Lower Upper,17,897, ,519,114,1759 -,2325,4595,587 12,362,558,114,1933 -,2693, Δείκτης ευρωστίας κατά κλάση ηλικίας Στο κεφάλαιο αυτό διαχωρίστηκαν οι τιμές του δείκτη ευρωστίας ταυτόχρονα κατά κλάση ηλικίας και φύλο στα μηνιαία δείγματα. Κατόπιν, υπολογίστηκε η μέση μηνιαία τιμή για κάδε ηλικία. Τα αποτελέσματα για τα ψάρια του Leuciscus cephalus παρουσιάζονται στον Πίνακα Με βάση τα δεδομένα αυτά κατασκευάστηκαν τα διαγράμματα της Εικόνας Στα μηνιαία δείγματα του Leuciscus cephalus περιλαμβάνονταν αρσενικά ψάρια ηλικίας + μέχρι και 6+ και θηλυκά από + μέχρι και 6+. Δεν αλιεύτηκαν κατά τη διάρκεια των μηνιαίων δειγματοληψιών άτομα ηλικίας 7+ και πάνω. Παρατηρώντας τη μεταβολή των τιμών του δείκτη ευρωστίας, κατά μήνα και ηλικία, βλέπουμε ότι στα αρσενικά άτομα του Leuciscus cephalus οι τιμές του δείκτη μειώνονται από το μήνα Ιούνιο για την ηλικιακή κλάση 3+. Αντίστοιχα, η αύξηση των τιμών του δείκτη μετά την αναπαραγωγική περίοδο πρωτοεμφανίζεται στα αρσενικά τον Ιούλιο. Η μείωση των τιμών του δείκτη εμφανίζεται για τις ηλικίες 3+, κατά τον Ιούνιο. Ανάκαμψη των τιμών του παρατηρείται από τον Ιούλιο. 122

116 Πίνακας 4.19 Μηνιαίες μεταβολές του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά Clark κατά ηλικία και φύλο του Leuciscus cephalus Table 4.19 Monthly changes of Clark s condition factor (C.F.) mean values according to age and sex of Leuciscus cephalus ΗΛΙΚΙΑ + ΗΛΙΚΙΑ 1+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 15,67,9 Οκτ-3 9,65,3 Ιουν-4 26,59,5 Ιουλ-4 43,64,6 Οκτ-4 1,62 41,65,17 Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 12,6,3 Οκτ-3 11,63,8 Ιουν-4 19,64,4 Ιουλ-4 Οκτ-4 4,63,4 29,59,7 ΗΛΙΚΙΑ 2+ ΗΛΙΚΙΑ 3+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 15,58,3 Οκτ-3 4,58,1 Ιουν-4 12,57,1 Ιουλ-4 1,84,2 Οκτ-4 9,87,4 Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 12,88,15 Οκτ-3 2,8,2 Ιουν-4 12,79,8 Ιουλ-4 6,64,28 Οκτ-4 1,7 3,82,2 ΗΛΙΚΙΑ 4+ ΗΛΙΚΙΑ 5+ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ ΦΥΛΟ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 4,96,8 Οκτ-3 3,9,8 Ιουν-4 1,92 Ιουλ-4 1,88 Οκτ-4 5,93,6 1,97 Ημερομηνία n x s n x s Ιουλ-3 5,81,3 Οκτ-3 Ιουν-4 2,78,6 Ιουλ-4 3,86,6 Οκτ-4 6,81,4 123

117 ΑΡΣΕΝΙΚΑ 1, ,,8 ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΣΤΙΑΣ (C.F.),6,4 1,2 1, Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΘΗΛΥΚΑ ,8,6,4 Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ -4 Ιουλ-4 Σεπ-4 MHNEΣ Εικόνα 4.18 Μηνιαίες μεταβολές του δείκτη ευρωστίας (C.F.) κατά ηλικία (Α) και φύλο του Leuciscus cephalus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 4.18 Monthly changes of condition factor (C.F.) according to age (A) and sex of Leuciscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 124

118 4.9.2 Μηνιαία αύξηση Μηνιαία αύξηση κατά μήκος H παρακολούθηση της μηνιαίας αύξησης προσδιορίζει, με μεγαλύτερη ακρίβεια από την εποχιακή, τις περιόδους του έτους κατά τις οποίες συμβαίνουν αλλαγές στον ρυθμό αύξησης των ψαριών. Η επεξεργασία των αποτελεσμάτων με τον τρόπο αυτό, μπορεί να οδηγήσει σε ακριβέστερα και αναλυτικότερα συμπεράσματα. Οι μέσες μηνιαίες τιμές του μεσουραίου μήκους του Leuciscus cephalus για τις ηλικίες 3+, 4+, και 5+ παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.2. Επίσης, οι μεταβολές των τιμών αυτών φαίνονται στο διάγραμμα της Εικόνας Στο Leuciscus cephalus διακρίνεται μια ελάττωση της κατά μήκος αύξησης από τον μήνα Μάιο προς τον Ιούνιο. Η μείωση αυτή είναι πιο χαρακτηριστική στην ηλικία 4+. Αντίστοιχα, από τους μήνες Ιούλιο εκδηλώνεται μια αυξητική τάση. Η μείωση αυτή οφείλεται στην είσοδο νέων ατόμων σε μεγαλύτερες ηλικιακές κλάσεις. Στον πληθυσμό του Leuciscus cephalus υπάρχει μια ύφεση στην διαδικασία της κατά μήκος αύξησης μετά την αναπαραγωγή. Η ανάκαμψη αρχίζει να εκδηλώνεται μετά από έντονη τροφοληψία, που γίνεται κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Από τα μέσα του φθινοπώρου γίνεται έκδηλη η χειμερινή παύση της αύξησης των ψαριών. Πίνακας 4.2 Μηνιαία μέσα μεσουραία μήκη (F.L.) σε (mm), των ατόμων με ηλικία 3+, 4+ και 5+, ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus Table 4.2 Monthly mean fork lengths (F.L.) in (mm), for the fish at the age of 3+, 4+ and 5+, independently sex of Leuciscus cephalus ΜΗΝΑΣ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s Ιουλ-3 Οκτ-3 Ιουν-4 Ιουλ-4 Οκτ-4 Διαστ.εμπιστοσύνης 95% ,92 8,79 24,86 98,69 133, ,25 24,44 34,56 91,36 187, ,33 12,9 17,1 113,64 161, , 9, 12,73 88,36 123, ,67 8,69 15,4 11,64 135, ,25 7,48 25,93 7,58 99, , , ,83 1,4 3,43 7,9 75, ,, ,5 9,5 13,44 75,88 113, ,75 5,57 11,15 69,83 91, , 1,32 3,22 81,42 86, , 14,17 31,68 76,23 131,77 125

119 ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ MHNEΣ Εικόνα 4.19 Μηνιαία αύξηση κατά μήκος (F.L.), των ηλικιών 3 έως 3+, 4 έως 4+ και 5 έως 5+, ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 4.19 Monthly growth in length (F.L.), for the ages 3 to 3+, 4 to 4+ and 5 to 5+, independently sex of Leuciscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95%(C.I. 95%) Μηνιαία αύξηση κατά βάρος Για την πιο ολοκληρωμένη παρακολούθηση της μηνιαίας αύξησης του βάρους, κατασκευάστηκε ο πίνακας 4.21, που περιλαμβάνει τα μέσα μηνιαία καθαρά και σωματικά βάρη του Leuciscus cephalus. Επίσης, η γραφική παρουσίαση των μεταβολών του βάρους του Leuciscus cephalus κατά μήνα παρουσιάζεται στην Εικόνα 4.2. Στην περίπτωση, λοιπόν, του βάρους παρατηρείται μια σταθερή μείωση του από το Μάιο. Η αύξηση του βάρους αρχίζει από το Ιούνιο και φτάνει στη μέγιστη του τιμή το μήνα Ιούλιο. Έπειτα ακολουθεί μια πτώση κατά τον μήνα Ιούλιο στα άτομα κάθε ηλικιακής κλάσης. 126

120 Πίνακας 4.21 Μηνιαία μέσα καθαρά βάρη (C.W.) σε (g), των ατόμων με ηλικία 3+, 4+ και 5+, ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus Table 4.21 Monthly mean cleaned weights (C.W.) in (g), for the fish at the age of 3+, 4+ and 5+, independently sex of Leuciscus cephalus ΜΗΝΑΣ ΗΛΙΚΙΑ n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ-3 Οκτ-3 Ιουν-4 Ιουλ-4 Οκτ ,63,47 1,34 53,7 55, ,42 42,22 59,7 9,68 175, ,13 17,11 24,2 74,59 141, ,6 46,5 65,76-67,54 114, , 2,8 3,61 78,92 87, ,98 15,26 52,87-18,94 4, , , ,3 8,7 21,32 38,97 73, ,39, ,19 3,26 4,61 132,8 145, ,48 4,11 8,21 13,43 29, ,7 26,97 66,6 36,84 142, ,7 8,24 18,43 118,91 151,23 ΚΑΘΑΡΟ ΒΑΡΟΣ (C.W.) (g) Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 MHNEΣ Εικόνα 4.2 Μηνιαία αύξηση κατά βάρος (C.W.), των ηλικιών 3 έως 3+, 4 έως 4+ και 5 έως 5+, ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 4.2 Monthly growth in weight (C.W.), for the ages 3 to 3+, 4 to 4+ and 5 to 5+, independently sex of Leuciscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 127

121 4.1 Σχέσεις μεταξύ των μηκών του σώματος του ψαριού Σχέση μεσουραίου-ολικού μήκους σώματος Οι σχέσεις μεσουραίου-ολικού μήκους για το ψάρι Leuciscus cephalus του ποταμού Βενέτικου αντίστοιχα είναι: α) Αρσενικά: FL= TL, R 2 =.9973 / n= 26 β) θηλυκά: FL= TL, R 2 =.9984 / n= 83 γ) Αρσενικά+θηλυκά : FL= TL, R 2 =.9978 / n= 343 Όπου, FL είναι το μεσουραίο και ΤL το ολικό μήκος των ψαριών, R 2 είναι ο συντελεστής προσδιορισμού, n το πλήθος των ατόμων που εξετάστηκαν και τα α, β σταθερές. Με τη βοήθεια αυτών των σχέσεων είναι δυνατός ο υπολογισμός του μεσουραίου μήκους, που χρησιμοποιείται στην παρουσίαση των αποτελεσμάτων αυτής της εργασίας, όταν είναι γνωστό το ολικό μήκος. Αντίστοιχα, αν οι παραπάνω εξισώσεις λυθούν ως προς ΤΙ, μπορούν τα αποτελέσματα να συγκριθούν με άλλα που παρουσιάζονται με βάση αυτό το μήκος. Τα διαγράμματα των σχέσεων του μεσουραίου μήκους με το ολικό για τα είδη Leuciscus cephalus δίνονται στην Εικόνα

122 3 25 (FL) = -,4+,922(TL) R 2 =,997 / n=26 ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΜΕΣΟΥΡΑΙΟ ΜΗΚΟΣ (F.L.) (mm) ΘΗΛΥΚΑ 3 (FL) = -,87+,926(TL) R 2 =,998 / n= ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ 3 25 (FL) = -,58+,924(TL) R 2 =,998 / n= ΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ (T.L.) (mm) Εικόνα 4.21 Μηνιαίες μεταβολές του μεσουραίου μήκους (F.L.) και του ολικού μήκους (T.L.) κατά φύλο του Leuciscus cephalus Figure 4.21 Monthly changes of the fork length (F.L.) and total length (T.L.) according to sex, of Leuciscus cephalus 129

123 4.11 Κατά μήκος σύνθεση Για το σύνολο των δειγματοληψιών σε όλες τις ημερομηνίες (περίοδος Ιούλιος 23 - Οκτώβριος 24), οι ετήσιες μεταβολές της κατά μήκους σύνθεσης των ατόμων του είδους Leuciscus cephalus παρουσιάζονται στην Εικόνα Όπως προκύπτει, το μεγαλύτερο ποσοστό ατόμων αντιστοιχεί σε ολικό μήκος σώματος από 1 έως 1 cm. Πίνακας 4.23 Ετήσιες μεταβολές της μέσης τιμής του ολικού μήκους (T.L.) ανά κλάση μήκους κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus Table 4.23 Yearly changes of the total weight (T.L.) mean values of lenght classes according to sex and independently of sexes, of Leuciscus cephalus Ημερομηνία Ολικό μήκος σώματος Αρσενικά Ποσοστό αρσενικών % Θηλυκά Ποσοστό θηλυκών % Αρσενικά - Θηλυκά Ποσοστό αρσ-θηλ % ,4 49,14 186, ,35 22,6 142, ,1 12,3 15,4 31-4,,, ΣΥΝΟΛΟ , ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ + ΘΗΛΥΚΑ ΟΛΙΚΟ ΜΗΚΟΣ ΣΩΜΑΤΟΣ (T.L.) (cm) Εικόνα 4.22 Ετήσιες μεταβολές της μέσης τιμής του ολικού μήκους (T.L.) ανά κλάση μήκους κατά φύλο και ανεξάρτητα φύλου του Leuciscus cephalus Figure 4.22 Yearly changes of the total weight (T.L.) mean values of lenght classes according to sex and independently of sexes, of Leuciscus cephalus 4.12 Γοναδοσωματικός δείκτης Για το είδος Leuciscus cephalus, η μεγαλύτερη τιμή γοναδοσωματικού δείκτη παρατηρείται και στα δύο φύλα ταυτόχρονα κατά το μήνα Ιούνιο και είναι στα αρσενικά 2,96 ±,8 και στα θηλυκά 9,29 ±,8 (Πίνακας 4.21). Αμέσως μετά, παρατηρείται τόσο για τα αρσενικά, όσο και για τα θηλυκά μια κατακόρυφη μείωση των τιμών του δείκτη, που φτάνει στο 1,29 ±,1 στα αρσενικά και στο 1, ±,1 στα 13

124 θηλυκά άτομα. Στη συνέχεια παρατηρείται άνοδος της τιμής του δείκτη η οποία για τα αρσενικά είναι εμφανώς πιο ομαλή σε σχέση με τα θηλυκά. Κατά τους καλοκαιρινούς μήνες η αναπαραγωγή έχει τελειώσει και οι γονάδες των ψαριών είναι μικρές και βρίσκονται στο στάδιο απορρόφησης. Εκείνο το διάστημα ο γοναδοσωματικός δείκτης παρουσιάζει τις μικρότερες τιμές του. Η βαθμιαία άνοδος των τιμών του δείκτη, άρα και του μεγέθους των γονάδων, αρχίζει να συντελείται από τον Σεπτέμβρη οπότε ουσιαστικά αρχίζει και η δημιουργία καινούριου γεννητικού υλικού. Πίνακας 4.21 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του γοναδοσωματικού δείκτη (G.S.I.), κατά φύλο του Leuciscus cephalus Table 4.21 Monthly changes of the gonosomatic indices (G.S.I.) mean values, according to sex, of Leuciscus cephalus ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ ,9,3 1,58 1,5 2,68 Οκτ ,41,39 1,45,65 2,17 Ιουν ,96,3 2,44 2,37 3,55 Ιουλ ,29,8,66 1,14 1,44 Οκτ ,47,9,8 1,29 1,65 ΘΗΛΥΚΑ Ημερομηνία n x sx s Διαστ.εμπιστοσύνης 95% Ιουλ ,51,24 1,46 1,3 1,99 Οκτ ,96,38 1,45 1,22 2,7 Ιουν-4 7 9,29,55 1,45 8,21 1,37 Ιουλ-4 2 1, 1,3 1,46-1,2 3,2 Οκτ ,59,92 4,39 1,8 5,38 ΓΟΝΑΔΟΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ (G.S.I.) ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΜΗΝΕΣ Εικόνα 4.23 Μηνιαίες μεταβολές του γοναδοσωματικού δείκτη (G.S.I.), κατά φύλο του Leuciscus cephalus. Απεικόνιση μέσων τιμών (x) και διαστημάτων εμπιστοσύνης 95% (C.I. 95%) Figure 4.23 Monthly changes of the gonosomatic indices (G.S.I.) according to sex, of Leuciscus cephalus. Mean values (x) and confidence intervals of 95% (C.I. 95%) 131

125 4.13 Επίδραση των μεταβολών του γοναδοσωματικού δείκτη στο δείκτη ευρωστίας Για το Leuciscus cephalus τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχει έντονη μείωση του δείκτη ευρωστίας από τον Οκτώβριο μέχρι το Νοέμβριο με παράλληλη αύξηση του γοναδοσωματικού δείκτη. Από τον Ιούλιο παρατηρείται μια πτώση του δείκτη ευρωστίας και παράλληλη αύξηση του γοναδοσωματικού δείκτη. Η πτώση του δείκτη ευρωστίας μπορεί να αποδοθεί στην αναπαραγωγική δραστηριότητα που συμβαίνει αυτή την εποχή. Έτσι, αύξηση των τιμών του γοναδοσωματικού δείκτη ακολουθείται από πτώση των τιμών του δείκτη ευρωστίας με μικρή χρονική διαφορά μεταξύ τους. Κατά τη διάρκεια της έντονης αύξησης των γεννητικών αδένων παρατηρείται μια καθυστέρηση της αύξησης του ψαριού με ελαχιστοποίησή της κατά την περίοδο της αναπαραγωγής. ΓΟΝΑΔΟΣΩΜΑΤΙΚΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ (G.S.I.) 12 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΜΗΝΕΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΕΥΡΩΣΤΙΑΣ (C.F.) 1,1 ΘΗΛΥΚΑ ΑΡΣΕΝΙΚΑ 1,,9,8,7,6,5,4 Ιουλ-3 Σεπ-3 Νοε-3 Ιαν-4 Μαρ-4 Μαϊ-4 Ιουλ-4 Σεπ-4 ΜΗΝΕΣ Εικόνα 4.24 Μηνιαίες μεταβολές της μέσης τιμής του γοναδοσωματικού δείκτη (G.S.I.) και του δείκτη ευρωστίας (C.F.), κατά φύλο του Leuciscus cephalus. Figure 4.24 Monthly changes of the gonosomatic indices (G.S.I.) and condition factor (C.F.) mean values, according to sex, of Leuciscus cephalus. 132

126 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 Ο : ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Συζήτηση και συμπεράσματα Η μελέτη αυτή αναφέρεται στην αλιευτική βιολογία και δυναμική των ειδών Alburnoides bipunctatus (Bloch, 1784) (Τσιρωνάκι) και Leuciscus cephalus (Linnaeus, 1758) (Τυλινάρι), στον ποταμό Βενέτικο (σύστημα π. Αλιάκμονα). Η παρακολούθηση της αύξησης των ειδών έγινε βασιζόμενη στο ολικό μήκος (T.L.), το μεσουραίο μήκος (F.L.), το ολικό βάρος (T.W.) και το καθαρό βάρος (C.W.). Οι δειγματοληψίες εξετάστηκαν σε μηνιαία και εποχική βάση. Οι παραπάνω παράμετροι εξετάστηκαν ξεχωριστά για το κάθε φύλο καθώς και συνδυασμένα και έγινε σύγκριση μεταξύ των δύο φύλλων. Από τη μελέτη της αλιευτικής βιολογίας του Alburnoides bipunctatus βρέθηκε ότι οι κυριότερες αλιευόμενες κλάσεις του πληθυσμού είναι η IV, V, VI.. Από τη μελέτη της αλιευτικής βιολογίας του Leuciscus cephalus βρέθηκε ότι οι κυριότερες αλιευόμενες κλάσεις του πληθυσμού είναι I, II,III. Ο προσδιορισμός της ηλικίας των ψαριών έγινε από τα λέπια ενώ παράλληλα έγινε και έλεγχος για την ορθότητα του προσδιορισμού της ηλικίας με την εφαρμογή των κριτηρίων Graham, και προσδιορίστηκε ο χρόνος σχηματισμού του ετήσιου δακτυλίου που εντοπίστηκε το μήνα Ιούνιο για το Alburnoides bipunctatus και το Μάιο με Ιούνιο για το Leuciscus cephalus. Από την εξέταση της ετήσιας κατά μήκος αύξησης από παρατηρούμενα και υπολογιζόμενα μήκη σώματος για το Alburnoides bipunctatus, παρατηρήθηκε ότι στην πλειονότητα των εξεταζόμενων ηλικιών, το μέσο μήκος των αρσενικών ατόμων βρέθηκε λίγο μεγαλύτερο από αυτό των θηλυκών. Μόνο στην ηλικία 4+ συμβαίνει το αντίθετο. Παρατηρώντας τη μέση ετήσια αύξηση, φαίνεται ότι στις ηλικίες + και 1+ είναι περίπου η ίδια. Στην ηλικία 4+ φαίνεται ότι τα αρσενικά άτομα έχουν μεγαλύτερη αύξηση. Από την ηλικία αυτή όμως και μετά, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζουν μια σχετικά μεγαλύτερη ετήσια αύξηση από ότι τα αρσενικά. Στην πλειονότητα των εξεταζόμενων ηλικιών για το Leuciscus cephalus, το μέσο μήκος των θηλυκών ατόμων βρέθηκε λίγο μεγαλύτερο από αυτό των αρσενικών. Μόνο στην ηλικία 2 + συμβαίνει το αντίθετο. Παρατηρώντας τη μέση ετήσια αύξηση, φαίνεται ότι στις ηλικίες + και 1+ είναι περίπου η ίδια. Στην ηλικία 2+ φαίνεται ότι τα αρσενικά άτομα έχουν μεγαλύτερη αύξηση. Από την ηλικία αυτή όμως και μετά, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζουν μια σχετικά μεγαλύτερη ετήσια αύξηση από ότι τα αρσενικά. Ο συντελεστής αύξησης κατά FORD (k) βρέθηκε ότι είναι μεγαλύτερος στα θηλυκά άτομα από ότι στα αρσενικά και στα δύο είδη. 133

127 Από τη σύγκριση του υπολογισμένου l μεταξύ θηλυκών και αρσενικών ατόμων βρέθηκε ότι είναι μεγαλύτερο στα θηλυκά και συγκρίνοντας τα k και l μεταξύ θηλυκών και αρσενικών ατόμων φαίνεται ότι υπάρχει σαφής υπεροχή των θηλυκών ατόμων έναντι των αρσενικών και για τα δύο είδη. Από την εξέταση της ετήσιας κατά βάρος αύξησης από παρατηρούμενα και υπολογιζόμενα βάρη ψαριών προκύπτει ότι είναι εντονότερη στις μικρότερες ηλικίες και σταδιακά μειώνεται προς τις μεγαλύτερες ηλικίες. Συγκεκριμένα, στο Alburnoides bipunctatus, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζονται με ελαφρώς πιο αυξημένο βάρος σε σχέση με τα αρσενικά άτομα έως την ηλικία 4+, όπου τα αρσενικά άτομα εμφανίζονται σταδιακά βαρύτερα από τα θηλυκά άτομα. Στο Leuciscus cephalus, τα θηλυκά άτομα παρουσιάζονται με αρκετά πιο αυξημένο βάρος σε σχέση με τα αρσενικά άτομα έως την ηλικία 4+. Για την ηλικία 5+ δεν υπήρχαν δείγματα θηλυκών ατόμων, προκειμένου να γίνει η σύγκριση. Με τη βοήθεια της ανάλυσης διακύμανσης και έλεγχο F κριτηρίου, προέκυψε ότι η διαφορά μεταξύ των φύλων που υπάρχει δεν είναι στατιστικά σημαντική και στα δύο είδη. Η παρακολούθηση των μεταβολών του δείκτη ευρωστίας (C.F.) μέσα στον ετήσιο κύκλο και στα δύο είδη παρουσιάζει τις ίδιες διακυμάνσεις. Σε γενικές γραμμές παρουσιάζει μια αύξηση την Άνοιξη και τις αρχές του Καλοκαιριού, μια σταθεροποίηση και μια απότομη πτώση το Φθινόπωρο. Από την μηνιαία αύξηση κατά μήκος και κατά βάρος για το κάθε είδος προκύπτει ότι και στα δυο είδη παρατηρείται αύξηση την Άνοιξη και πιο έντονη τον Ιούνιο. Κατά τη Χειμερινή περίοδο παρατηρείται διακοπή της αύξησης, ενώ το Φθινόπωρο (Σεπτέμβριος) παρατηρείται μια αύξηση λόγω της έντονης διατροφής. Το Alburnoides bipunctatus καθώς και το Leuciscus cephalus αποτελούν σημαντικό μέρος της ιχθυοπανίδας του ποταμού και προστατεύονται από ειδικά διατάγματα. Αναλυτικότερα το Leuciscus cephalus περιλαμβάνεται στο Κόκκινο Βιβλίο (ως Τρωτό και Απειλούμενο Τοπικά) και το Alburnoides bipunctatus προστατεύεται από το Παραρτήματα ΙΙΙ της Σύμβασης της Βέρνης. Ο ποταμός Βενέτικος αποτελεί ένα σύνθετο υδάτινο οικοσύστημα μεγάλης σπουδαιότητας και κρίνεται απαραίτητη η εξασφάλιση της υψηλής ποιότητας των επιφανειακών νερών και η αποφυγή ενδεχόμενης μελλοντικής ρύπανσης. Η ορθολογική χρήση του νερού του ποταμού φαίνεται να είναι αναγκαία για τη διατήρηση των οικονομικών δραστηριοτήτων της περιοχής. Η χρήση των κριτηρίων αξιολόγησης στους οποίους έγινε αναφορά, βοήθησαν στην επιμέρους αξιολόγηση της ποιότητας κάθε μονάδας τοπίου και τη συνολική ποιοτική αξιολόγηση ολόκληρης της περιοχής έρευνας. Οι επιμέρους μονάδες τοπίου, αλλά κυρίως το συνολικό τοπίο του Βενέτικου ποταμού έχουν πολύ σημαντική άξια και εντάσσονται στις κατηγορίες Οπτικοί Ποιοτικοί Στόχοι Διατήρηση και Μερική Διατήρηση, που σημαίνει ότι τα 134

128 τοπία του Βενέτικου ποταμού πρέπει να διατηρηθούν ως έχουν και επιτρέπονται μόνο ελαφρές επεμβάσεις και ήπιες διαχειριστικές δραστηριότητες που δεν πρέπει να είναι οπτικά εμφανείς. Σύμφωνα με τους Yildirim et al. για το είδος Alburnoides bipunctatus στην Τουρκία αναπαράγεται στα τέλη Μαΐου-αρχές Ιουνίου, ενώ στην περιοχή μελέτης κατά το μήνα Ιούνιο. Επίσης, η Bogutskaya αναφέρει ότι η μέγιστη ηλικία του είδους είναι 6, ενώ από τους Breitenstein et al. αναφέρεται ότι η μέγιστη ηλικία είναι 5 + σε ποταμό της Ελβετίας, όπως και στην περιοχή του Βενέτικου. Το ολικό μήκος (ΤL) του είδους σύμφωνα με αναφορά της Siryova S. κυμαίνεται από 19,9 έως 117,2 mm στην περιοχή της Σλοβακίας, ενώ στην περιοχή του Βενέτικου βρέθηκε ότι λαμβάνει τιμές από 31 έως και 113 mm. Αναφορικά με το είδος Leuciscus cephalus, η αναπαραγωγή του πραγματοποιείται κατά τους μήνες Απρίλιο, Μάιο και Ιούνιο στην περιοχή της Τουρκίας σύμφωνα με τον Unver. Στην περιοχή του Βενέτικου εντοπίστηκε κατά τους μήνες Μάιο και Ιούνιο. Επίσης, ο Unver αναφέρει ότι η μέγιστη τιμή του γοναδοσωματικού δείκτη είναι 9,1 για τα θηλυκά και 5,2 για τα αρσενικά τον Μάιο. Για την περιοχή του Βενέτικου, ο γοναδοσωματικός δείκτης υπολογίστηκε σε 9,29 ως μέγιστη τιμή για τα θηλυκά και 2,96 για τα αρσενικά κατά το μήνα Ιούλιο. Οι σχέσεις ολικού μήκους (ΤL) και μεσουραίου μήκους (FL) σύμφωνα με τους Οικονομίδη κ.α. για τη Φραγμαλίμνη Ταυρωπού είναι FL=-,98+,98TL με r² ίσο με,99, ενώ για τις τιμές που προέκυψαν για την περιοχή του Ποταμού Βενέτικου είναι FL=,9239-,5768TL με r² ίσο με,

129 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Anderson, R.O., S.J. Gutreuter Length, Weight, and associated structural indices. In: Fisheries Techniques, by: NIELSEN L.A. & JOHNSON, D.L., Southern Printing Company, Inc., Blacksburg, Virginia. Αnonymous., Standardization of biometric and observations methods for Clupeidae (especially Sardina pil-chardus) used in Fisheries Biology. Stud. Rev. gen. Fish. Coun. Medit., 1, Βeamish, R.J., G.A. Macfarlane The forgotten re-quirment of age validation in fisheries biology. Trans. Amer. Fish. Soc, 112, Bagenal, T.B, 197. Notes on the biology of the schelly Coregonus lavaretus (L.) in Haweswater and Ullswater. J. Fish Biol., 2(2), Bagenal, T.B., and E. Braume E Eggs and Early Life History. In : Methods for Assessment of Fish Production in Fresh Waters, by : Ricker W.E., Blackwell Scientific Publications. Oxford and Edinburgh. Bogutskaya, N.G., Contribution to the knowledge of leuciscine fishes of Asia Minor. Part 2. An annotated check-list of leuciscine fishes (Leuciscinae, Cyprinidae) of Turkey with descriptions of a new species and two new subspecies. Mitt. Hamb. Zool. Mus. Inst. 94: Breitenstein M.E., Kirchhofer A. 2, Growth, age structure and species association of the cyprinid Alburnoides bipunctatus in the River Aare, Switzerland, Folia Zoologica, Vol. 49, Is. 1, p Brown, L.R., 2. Fish communities and their associations with environmental variables, Lower San Joaquin River drainage, California. Environmental Biology of fishes 57: Cambell, J.S., J.A. Βabaluck Age determination of Walley, Stizostedion vitreum vitreum (Mitchill), based on the examination of eight different structures. Fisher, and Mar. Serv., Tech. Rep., No 849, 23p. Carlander, K.D., L.L Smith Some factors to consider in the choice between standard, fork, or total lenghts in fishery investigations. CopeiraT, 1, Collares-Pereira, M.J., Ι.G.Cowx, M.M. Coelho. 22. Conservation of freshwater fishes: Options for the future. Fishing News Books: 462 pp Coulter, G.W., The biology of Lates species (Nile perch) in lake Tanganyika, and the status of the pelagic fishery for Lates species and Luciolates stappersii (Blgr). J. FishBiol., 9(3),

130 Cowx, J.G., The biology of bream, Abramis brama (L.), and its natural hybrid with roach, Rutilus rutilus (L.), in the river Exe. J. Fish Biol., 22, Cushing, D.H., 197. Fisheries Biology. A Study I npopulation Dynamics. The Univ. of Wisconian Press, Ltd. Madison, Milwaukee and London. Dunham, K.A., J. Stone and J.R. Moring. 22. Does electric fishing influence movements of fishes in sreams? Experiments with brook trout, Salvelinus fontinalis. Fisheries Management and Ecology 9: Economidis, P.S., Morphological, systematic and zoogeographical study of freshwater fishes of Eastern Macedonia and Western Thrace. Doctorate Dissertation, Thessaloniki, Greece: 179 pp Economidis, P.S., A.I. Sinis Les poissons du systéme des lacs Koronia et Volvi (Macédoine, Gréce). Considérations systématiques et zoogéographiques. Biologia Gallo- Hellenica 9, Economidis, P.S., Check List of Freshwater Fishes of Greece (Recent status threats and protection). HELLENIC SOCIETY FOR THE PROTECTION OF NATURE, Special publication: 47 pp. Edser, T., 198. Notes on the number of plaice at each length, in certain samples from the southern part of the North Sea, 196. J.R. Stat. Soc. 71: Edwards, R.R.C., A. Bakhader, S.Shaher Growth, mortality, age composition and fisheries yields of fish from the Gulf of Aden. J. Fish Biol., 27, Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδος (ΕΣΥΕ) Κατανομή της έκτασης της χώρας κατά βασικές κατηγορίες χρήσεως. Προαπογραφικά στοιχεία της Απογραφής Γεωργίας - Κτηνοτροφίας του έτους Έκδοση Γ:49, σελ FAO - Unesco, Soil map of the world. Volume 1, pp.59. Farrugio, H., 198. Age et croissance du Thon Rouge (Thunnus thynnus) dans la pecherie Francaise de surface en Mediterranee. Cybium 3e serie, (9), Fraser, C. M., Growth of the spring salmon. Trans. Pacific Fish. Soc. 1915: Freytag, G., 198. Problems in ageing Notothenia rossi marmorata. Cybium 3e serie, (8), Garlander K.D., L.L.Smith Some factors to consider in the choice between standard, fork, or total lenghts in fishery investigations. CopeiraT, 1, Gillet, A., J.C Mjcha, A. Reydams, M. Meurisse Incidence des repeuplements dans la population de gardons (Rutilus rutilus (L.)) en Meuse. Cybium, 8(3), Gibson, R.N., 197. Observations on the biology of the giant goby, Gobius cobitis, Pallas. J. Fish Biol., 2(3), Gibson, R.N., I.A. Ezzi The biology of a Scottish population of fries goby, Lesueurigobius friesii. J. Fish Biol., 12(4),

131 Gibson, R.N., I.A. Ezzi The biology of the scaldfish, Arnoglossus laterna (Walbawm) on the west coast of Scotland. J. Fish Biol., 17(5), Girardin, M., J.P. Quignard Croissance de Pagellus erythrinus (Pisces : Teleosteen, Sparidae) dans le Golfe du Lion. Cybium, 9(4), Gee, A.S., The distribution and growth of coarse fish in gravel - pit lakes in south - east England. Freshwater Biol., 8, Graham, M., Studies of age determination in fish. Part I. A study of the growth-rate of codling {Cadus cal-larias L.) on the inner herring-trawling ground. Fishery Invest. Lond., Ser. 2, 11(2), Godinho, F.N., M.T. Ferreira The relative influences of exotic species and environmental factors on a Iberian native fish community. Environmental Biology of Fishes 51: Godinho, F.N., M.T. Ferreira and J.M. Santos. 2. Variation in fish community composition along an Iberian river basin from low to high discharge: relative contributions of environmental and temporal variables. Ecology of Freshwater Fish 9, Hellawell, J.M., The autecology of the chub, Squalius cephalus (L.), of the River Lugg and the Afon Llynfi. I. Age determination, population structure and growth. Freshwat. Biol., 1, Heincke, F., 1913a. Investigations on the plaice. General report.1. The plaice fishery and protective regulations. Rapp. Cons. Explor. Mer 17A: Hile, R., 195. A nomograph for the computation of the growth of fish from scale measurements. Trans. Am. Fish. Soc, 78, Hile, R., 197. Body - scale relation and calculation of growth in fishes. Trans. Aw. Fish. Soc, 99(3), Hureau, J.C., C. Ozouf-Costaz Age determination and growth of Dissostichus eleginoides, Smitt, 1898 from Kerguelen and Crozet islands. Cybium 3e serie, 8, Imsiridou, A., Y.Karakousis, C.Triantaphyllidis Genetic polymorphism and differentiation among chub Leuciscus cephalus (Pisces, Cyprinidae) populations of Greece. Biochemical Systematics and Ecology 21 (6): Jearld, J., Age Determination. In : Fisheries Techniques, by : Nielsen.A. & Johnson D.L. American Fisheries Society, Southern Printing Company, Inc., Blacksburg, Virginia. Ζαλίδης Χ.Γ., και Α. Λ. Μαντζαβέλας Απογραφή των ελληνικών υγροτόπων ως φυσικών πόρων (Πρώτη προσέγγιση). Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων-Υγροτόπων (ΕΚΒΥ). Xvii+587 σελ. Καρανδεινός, Μ., Το Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων σπονδυλοζώων της Ελλάδας. Ελληνική Ζωολογική Εταιρεία, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, WWF, Αθήνα: σελ

132 Κατσάνος, Αγ Παγκόσμια Δασική Γεωγραφία. Αυτοτελής έκδοση αρ. 62 της Δ/νσης Δασικών Ερευνών - Εφαρμογών και Εκπαιδεύσεως του Υπ. Γεωργίας. Σελ Κοκκινάκης, Α Συγκριτική μελέτη της Βιολογίας και της Δυναμικής του ψαριού Chalcalburnus chalcoides macedonicus (Stefanidis,1971) (Pisces: cyprinidae) των συστημάτων Βόλβης και Βιστονίδας. Διδακτορική διατριβή, Α.Π.Θ., 216 σ. Kottelat, M., 1997.An heuristic checklist of freshwater fishes of Europe (exclusive of former USSR) with an introduction for non-systematists and comments on nomenclature and conservation. Biologia, Bratislava 52/Suppl. (5): 271 pp Kovac V., Katina S., Copp G.H., Siryova S. 25, Ontogenetic variability in external morphology and microhabitat use of spirlin Alburnoides bipunctatus from the River Rudava (Danube catchment), Journal of Fish Biology (26) 68, p Κουιμτζής, Θ. Αναλυτικοί προσδιορισμοί και χαρακτηρισμός της ποιότητας επιφανειακών νερών. Περίπτωση Αλιάκμονα. Συνολική έκθεση πεπραγμένων Εργαστήριο ελέγχου ρύπανσης περιβάλλοντος. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Θεσσαλονίκη. Κυριαζίδης, Φ., Αρδευτικό έργο Πηγαδίτσας Ν. Γρεβενών. Γεωργοτεχνική - Γεωργοοικονομική μελέτη. Υπουργείο Γεωργίας. ΙΙη Περιφερειακή Διεύθυνση Εγγείων Βελτιώσεων Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Laevastu, T., Manual of Methods in Fisheries Biology. FAO Manuals in Fisheries Science, No 1, Rome. Lagler, K.F., Freshwater Fishery Biology. 2 nd edition. Wm.C. Brown Company Publishers, Dubuque, Iowa, Usa, 421p. Lazaridou-Dimitriadou, M., Artemiadou, v., Yfantis, G., Mourelatos, S., Y. Mylopoulos 2. Contribution to the ecological quality of Aliakmon river (Macedonia, Greece): a multivariate approach. Hydrobiologia, 41, pp Lea, E., 191. On the methods used inferring investigations. Publ. Circonst. Cons. int. Expl. Mer 53: Lea, E., Report on the international herring investigation during the year A study of the growl of herrings. Publ. Circonst. Cons. int. Explor. Mer 61: Lea, E., Further studies concerning the methods of calculating the growth of herrings. Publ. Circons Cons. int. Explor. Mer 66: Le Cren, E. D., The determination of the age and growth of the perch Perca fluviatilis from the opercular bone. /. Anim. Ecol. 16, Le Drew, R.B., M.J. Green Biology of the radiated shanny Ulvaria subbifurcata, Storer, in Newfoundland (Pisces : Stichaeidae). J. Fish Biol., 7(4), Lee, R., 192. A review of the methods of age and growth determination in fishes by means of scales. Fish. Invest., London, Ser.2. 4(2):

133 Libosvasky, J., Lepidological note on grey mullet (Mugil capito) from Egypt. Zool. Listy, 25(1), Linfield, R.S.J., The errors likely in ageing roach Rutilus rutilus (L. ), with special reference to stunted populations. Proc. Int. Symp. on the Ageing of Fish, Univ. Reading, 1973, Linfield, R.S.J., 1979a. Age determination and year class structure in a stunted roach, Rutilus rutilus population. J. Fish Biol., 14(1), Linfield, R.S.J., 1979b. Changes in the rate of growth in a stunted roach Rutilus rutilus population. J. Fish Biol., 15(3), Lowry, E.M., A nomograph for rapid back-calculation of fish lengths. Progr. Fish Cult., 13(4), Mann, R.H.K.,1973. Observations on the age, growth, reproduction and food of the roach Rutilus rutilus (L.) in two rivers in Southern England. J. Fish Biol., 5(6), Mann, R.H.K., Observations on the age, growth, reproduction and food of the dace, Leuciscus leuciscus (L.) in two rivers in souther England. J. Fish Biol., 6(3), Mann, R.H.K., Observations on the age, growth, reproduction and food of the chub Squalius cephalus (L.) in the River Stour, Dorset. J. Fish Biol., 8(3), Μann, R.H.K., 198. The growth and reproductive strategy of the gudgeon, Gobio gobio (L.), in two hard-water rivers in southern England. J. Fish Biol., 17, Μann, R.H.K., B. Steinmetz On the accuracy of age-determination using scales from rudd, Scardinius erythrophthalmus (L. ), of known age. J. Fish Biol., 26, Μathews, C.P., W.P. Williams Growth and annual check formation in scales of dace, Leuciscus leuciscus (L.). J. Fish Biol., 4, Meador, M.R., Cuffney, T.F. and M.E. Gurtz Methods for sampling fish communities as part of the national water-quality assessment program. Open-File Report U.S. Geological Survey (U.S. Department of the Interior): 49 pp. Miller, P.J,. M.J. Loates Fish of Britain and Europe. Harper Collins Publishers, London: 288 pp. Monastyrsky, G. M., Methods for determining growth of fish from scale measurments. In Sbomik Statepo Metodike Opred. Vozrasta i Rosta Ryb., Krasnoyarsk (not seen, from Ricker 1975). Νάκος, Γ Ταξινόμηση, Χαρτογράφηση και Αξιολόγηση των Γαιών: Τεχνικές προδιαγραφές. Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων και Τεχνολογίας Δασικών Προϊόντων. Αθήνα. Σελ. 67. Νεοφύτου, Χ.Ν.,1997. Ιχθυολογία. University Studio Press: σελ 29. Nikolsky, G.V., The ecology of fishes. Academic Press, Inc. London and New York, 352p. 14

134 Νikolsy, G.V., Theory of fish population dynamics as the biological background for rational exploitation and management of fishery resources. Oliver & Boyd, Edinburgh, 323p. Norden, C.R., Age, growth and fecundity of the alewife, Alosa pseudoharengus (Wilson), in Lake Michigan. Trans. Am. Fish. Soc, 96, Νταούλας, Χ.Κ., Συμβολή στη Βιολογία του Rutilus rutilus(bonaparte,1837), (Pisces : Cyprinidae), της Τριχωνίδας. Διδακτορική διατριβή, Α.Π.Θ., σ.143. Οικονομίδης, Π.Σ., Μπόμπορη, Δ., Μιχαλούδη, Ε., Αρτεμιάδου, Β., και Β. Σπανέλη. 21. Λίμνες, ποταμοί και πηγές δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα PESCA, Αλιευτική Διαχείριση Λιμνών (φυσικών και τεχνητών) και αξιοποίηση των Υδάτινων πόρων σε Ορεινές και μειονεκτικές περιοχές των Νομών Ροδόπης, Φλώρινας, Πέλλας, Κιλκίς, Σερρών, Ιωαννίνων, Ευρυτανίας, Κοζάνης, Καρδίτσας, Καστοριάς, Θεσσαλονίκης, Αιτωλοακαρνίας, Βοιωτίας, Αρκαδίας, Ηλείας, Αχαΐας, Γρεβενών, Θεσπρωτίας, Ημαθίας, Άρτας. Τελική έκθεση, Υπουργείο Γεωργίας, Δ/νση Αλιείας. Σε CD. Οικονομίδης Ν., Μπόμπορη Δ., Οικονομίδης Π., 23. Σχέσεις μηκών, μήκους- βάρους και παράμετροι αύξησης ορισμένων ειδών ψαριών της φραγμαλίμνης Ταυρωπού. 11 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιχθυολόγων Οικονόμου, Α., Μελέτη της υφιστάμενης κατάστασης στους ταμιευτήρες Αώου και Πουρναρίου της Δημόσιας Επιχείρησης Ηλεκτρισμού. Τελική Έκθεση. ΕΚΘΕ, Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων. Οικονόμου, Α., Απειλούμενα ενδημικά είδη ψαριών του γλυκού νερού της Δυτική Ελλάδας και Πελοποννήσου Κατανομή, αφθονία, κίνδυνοι και μέτρα προστασίας. Τελική τεχνική έκθεση (Κωδικός έργου 1562). ΕΚΘΕ, Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων. Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Έρευνας και Τεχνολογίας-ΕΠΕΤ ΙΙ. Πρόγραμμα Ενίσχυσης Ερευνητιού Δυναμικού-ΠΕΝΕΔ 94. Οικονόμου Α.Ν., Νταουλάς Χ., Στουμπούδη Μ.Θ Στοιχεία της βιολογίας του Leuciscus cephalus albus στη φραγμαλίμνη του Μόρνου, Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΚΘΕ), Πρακτικά 5ου Πανελλήνιου Συμπόσιου Ωκεανογραφίας & Αλιείας, ΤΟΜΟΣ ΙI, Σελ. 265, Αθήνα Otto, Ch., Size, growth, population density and food of brown trout Salmo trutta L., in two sections of sowth Swedish stream. J Fish Biol., 8(6), Κοκκινάκης Α.Κ., Ν. Παπαγεωργίου, 25. Υδάτινα Οικοσυστήματα, Ιχθυοπανίδα & Ιχθυοπληθυσμοί. Στο: Πρόγραμμα Παρακολούθησης και Αξιολόγησης των Επιπτώσεων στα μεγάλα θηλαστικά και στα ενδιαιτήματά τους από την κατασκευή και λειτουργία της Εγνατίας Οδού στο τμήμα Παναγιά Γρεβενά. Τελική έκθεση, Εγνατία Οδός Α.Ε., 129 σελ. 141

135 Φουρκιώτης Π., 26. Περιοδική παρακολούθηση της αφθονίας των ιχθυοπληθυσμών και της ποικιλόητας της ιχθυοπανίδας στον π. Βενέτικο (ποτάμιο σύστημα Αλιάκμονα), Πτυχιακή διατριβή, Επιβλέπων καθηγητής Κοκκινάκης Α., Θεσσαλονίκη, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Pethon, P., Age, growth and maturation of natural hybrids between roach (Rutilus rutilus L.) and bream (Abramis brama L.) in lake Qyeren, SE Norway. A. Hydrobiol., 2(4), Petrere, J., Yield per recruit of the Tambaqui, Colossoma macropomum Cuvier, in the Amazonas State, Brazil. J. Fish Biol., 22, Richard O., S. Anderson and S. Gutreuter Length, Weight and Associated Structural Indices. In : Fisheries Techniques, by : Nielsen L.A. & Johnson D.L. American Fisheries Society., Southern Printing Company, Inc., Blacks-burg, Virginia. Ricker, W.E., and D. Merriman On the methods of measuring fish. Copeia, 4, Richer, W.E., Computation and Interpretation of Biological Statistics of Fish Populations. Bull. Fish Res. Board of Can., 191, Richer, W.E., Growth rates and models. In. : Fish Physiology, Vol. VIII, Bioenergetics and Growth, by : Hoar W.S., Randll D.J. and Brett J.R. Academic Press Inc., U.K., Royce, W.F., Standard lenght versus total lenght. Trans. Am. Fish. Soc. r 71, Royce, W.F., Introduction to the Fishery Sciences. Academic Press, Inc., New York - San Francisco London. Shafi, M., and B.M. Jasim Some aspects of the biology of the cyprinid, Aspius vorax, Heckel. J. Fish Biol., 2, Schuck, H.A., Problems in calculating size of fish at various ages from proportional measurements of fish and scale sizes. J. Wildl. Mgmt., 13, Simha, V.R.P., J.W. Jones On the age and growth of the freshwater eel (Angulla anguilla). J. Zool. Lond., 153, Siryova S. 24, External Morphology of spirlin Alburnoides bipunctatus, Acta Zoologica Universitatis comenianae, 46 (2): p , Slovakia Σίνης, Α.Ι., Η αυτοικολογία του ενδημικού είδους Alosa (Caspialosa) macedonica (Vinciguerra), (Pisces: Clupeidae), της λίμνης Βόλβης. Διδακτορική διατριβή, Α.Π.Θ., Smirnov, A.G.,1929. Vozrast i rost Aral' skoj semai. (Ηλικία και αύξηση της σεμάγιας της λίμνης Αράλης) Izv.Otd. prikl. ichtiologii., 9,2, (Στα Ρώσικα). Σκαρλάτου, Α., 22. Ανάλυση και αξιολόγηση του τοπίου στην περιοχή Σιθωνίας Χαλκιδικής. Μεταπτυχιακή διατριβή. Εργαστήριο Λιβαδικής Οικολογίας, Τμήμα Δασολογίας & Φυσικού Περιβάλλοντος. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Θεσσαλονίκη. 142

136 Tandon, K.K., Age and growth of pumkin seed, Lepomis gibbosus (Perciformes, Centrarchidae) from Hungaria. Vest. Cesk. Zool., XLI, 1, Tesch, F.W., Age and Growth. In : Methods for Assessment of Fish Production in Fresh Waters, by : Richer W.E., Blackwell Scientific Publications, Oxford and Edinburgh. Treer T., Habekovic D., Anicic I., Safner R., Piria M. (2). Growth of Five Spirlin (Alburnoides bipunctatus) Populations from the Croatian Rivers. Agriculturae Conspectus Scientificus. Vol. 65, No. 3, pp Τσιγγενόπουλος, Κ., Μελέτη των φυλογενετικών σχέσεων του γένους Leuciscus (Pisces; Cyprinidae) της Ελλάδας. Διπλωματική εργασία. Εργαστήριο Ιχθυολογίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Υφαντής, Γ., Οικολογική ποιότητα των ρεόντων υδάτων του ποταμού Αλιάκμονα σε είκοσι σταθμούς το μήνα Απρίλιο. Διπλωματική εργασία. Τμήμα Βιολογίας. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Θεσσαλονίκη. Φουρκιώτης, Γ., Στέφος, Ε., Γ. Δελβενιώτης Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την κατασκευή και λειτουργία του εγγειοβελτιωτικού έργου: Αρδευτικό Δίκτυο Πηγαδίτσας Ν. Γρεβενών. Α φάση-προέγκριση χωροθέτησης. Υπουργείο Γεωργίας. ΙΙη Περιφερειακή Διεύθυνση Εγγείων Βελτιώσεων Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Φουρκιώτης, Γ., Στέφος, Ε., Γ. Δελβενιώτης Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων από την κατασκευή και λειτουργία του εγγειοβελτιωτικού έργου: Αρδευτικό Δίκτυο Πηγαδίτσας Ν. Γρεβενών. Β φάση-έγκριση Περιβαλλοντικών όρων. Υπουργείο Γεωργίας. ΙΙη Περιφερειακή Διεύθυνση Εγγείων Βελτιώσεων Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας. Vesey, G., T.E. Langford The biology of the black goby, Gobius niger L. in an English south-coast bay. J. Fish Biol., 27, Ware,D.M., Growth, metabolism, and optimal swimming speed of a pelagic fish. J.Fish. Res. Bd Can. 32: Weatherley, A.M., Growth and Ecology of fish Populations. Academic Press, INC., London and New York, 293p. Weatherley A.M., S.C. Rogers Some Aspects of Age and Growth. pp Wheeler, A., The Fishes of The British Isles & N.W. Europe. MACMILLAN and Co LTD: 613 pp. Winberg, G.G., Methods for the Estimation of Production of Aquatic Animals. Academic Press, INC., London and New York. White, M.L., M.E. Chittenden Age determination, reproduction, and population dynamics of the Atlantic croaker, Micropogonias undulatus. Fishery Bull., 75(1), Woottoon, R.J., 199. Ecology of teleost fish.london: Chapman & Hall. 143

137 Yildirim A., Erdogan O., Turkmen M., Demir B.C. 1998, The Investigation of Some Reproduction Characteristics of the Alburnoides bipunctatus fasciatis (Nordman, 184) Living in Oltu Stream, Coruh basin, Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences 23 (1999) Ek Sayi 4, p

138 Απόσπασμα Χάρτη Γ.Υ.Σ της Περιοχής Αναφοράς (Φ.Χ Παναγιά) Απόσπασμα Γεωλογικού Χάρτη της περιοχής αναφοράς (Φ.Χ Παναγία) Στρωματογραφική στήλη περιγραφής πετρωμάτων (Φ.Χ. ΠΑΝΑΓΙΑ) Φωτογραφίες της περιοχής μελέτης i

139 Απόσπασμα Χάρτη Γ.Υ.Σ της Περιοχής Αναφοράς (Φ.Χ Παναγιά) ii

140 Απόσπασμα Γεωλογικού Χάρτη της περιοχής αναφοράς (Φ.Χ Παναγία) iii

141 Στρωματογραφική στήλη περιγραφής πετρωμάτων (Φ.Χ. ΠΑΝΑΓΙΑ) iv

142 ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΑΝΑΦΟΡΑΣ v