Αζθάλεια, Δπιθέζειρ και Ανηίμεηπα ζηα Vehicular Area Networks. Security, Attacks and Countermeasures in Vehicular Area Networks

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Αζθάλεια, Δπιθέζειρ και Ανηίμεηπα ζηα Vehicular Area Networks. Security, Attacks and Countermeasures in Vehicular Area Networks"

Transcript

1 Αζθάλεια, Δπιθέζειρ και Ανηίμεηπα ζηα Vehicular Area Networks Security, Attacks and Countermeasures in Vehicular Area Networks ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ Καζεγεηήο Αλαζηάζηνο Α. Οηθνλνκίδεο Μέλη ομάδαρ Κνπδλόο Βαζίιεηνο (mis16047) Κνπδλόο Φξήζηνο (mis16048) Θεζζαινλίθε 16/05/2016

2 Πίνακαρ πεπιεσομένυν Πεξίιεςε... 2 Abstract... 2 Παξνπζίαζε ζέκαηνο/πξνβιήκαηνο... 3 Κεθάιαην Η αξρηηεθηνληθή θαη εθαξκνγή ησλ δηθηύσλ VANET Τφποι επικοινωνίασ VANET Αρχιτεκτονικι και τρόποσ επικοινωνίασ Χαρακτθριςτικά γνωρίςματα ενόσ VANET δικτφου Εφαρμογζσ και χριςθ των δικτφων VANET Οικονομικζσ, τεχνικζσ και κοινωνικζσ προκλιςεισ... 5 Κεθάιαην Η Αζθάιεηα ζηα δίθηπα VANET Θζματα αςφαλείασ Προκλιςεισ ςε κζματα αςφαλείασ Απαιτιςεισ αςφαλείασ... 7 Κεθάιαην Οη επηζέζεηο ζηα δίθηπα VANET Τφποι επιτικζμενων (Attackers) Κατθγορίεσ επικζςεων... 8 Κεθάιαην Αληηκεηώπηζε ησλ επηζέζεσλ ζηα δίθηπα VANET Αλγόρικμοι και μθχανιςμοί αντιμετώπιςθσ επικζςεων Αντίμετρα Αντίμετρα επικζςεων DoS Attack Αντίμετρα επικζςεων Routing attack Αντιμετώπιςθ των Sinkhole attacks Αντιμετώπιςθ των Illusion attacks Αντιμετώπιςθ των Sybil attacks Αντίμετρα επικζςεων Session hijacking attack Αντίμετρα επικζςεων Impersonation attack Άλλα αντίμετρα επικζςεων ςε δίκτυα VANET Σπκπεξάζκαηα Βηβιηνγξαθία

3 Πεπίλητη Τα Vehicular Ad Hoc Networks (VANETs) είλαη ε λέα ππνζρόκελε ηερλνινγία πνπ παξέρεη ζε νδεγνύο θαη επηβάηεο ησλ νρεκάησλ πιεζώξα εθαξκνγώλ γηα ηελ άκεζε ελεκέξσζε θαη αζθάιεηα ηνπο ελ θηλήζεη. Απνηεινύλ κηα ηερλνινγία αζύξκαηνπ δηθηύνπ γηα κεηάδνζε πιεξνθνξίαο κεηαμύ νρεκάησλ, βαζηδόκελε ζηα πξόηππα ησλ Mobile Ad Hoc Networks (MANETs). Δίλαη θύξην θνκκάηη ησλ Intelligent Transportation Systems (ITS) (ζπζηήκαηα πνπ επηηξέπνπλ ζηνπο νδεγνύο λα ρξεζηκνπνηνύλ θαηλνηόκεο εθαξκνγέο ζηα κέζα κεηαθνξάο γηα νδηθή αζθάιεηα θαη όρη κόλν). Παξόιν πνπ νη θαηαζθεπαζηέο (vendors) πξνρώξεζαλ ζε αξθεηέο κειέηεο γηα ηελ αλάπηπμε πινπνίεζε ηνπο, αθόκα δελ έρνπλ θηάζεη ζην επηζπκεηό επίπεδν όζνλ αθνξά ην ζέκα ηεο αζθαιήο κεηάδνζεο ησλ πιεξνθνξηώλ. Σηελ παξνύζα εξγαζία γίλεηαη κηα αλαθνξά ζε ηερληθέο πξνθιήζεηο θαη ζέκαηα αζθαιείαο, ελδερόκελνπο θηλδύλνπο θαη πηζαλέο επηζέζεηο πνπ θαιείηαη λα μεπεξάζεη ην VANET θαζώο θαη πξνηεηλόκελεο ιύζεηο θαη αληίκεηξα γηα ηελ αληηκεηώπηζε ηνπο. Abstract The Vehicular Ad Hoc Networks (VANETs) is a promising technology which provides drivers and passengers with numerous applications for immediate notification and security while on the move. It s a wireless technology for transmitting information between vehicles, based on Mobile Ad Hoc Networks (MANETs) standards. It is a major part of Intelligent Transportation Systems (ITS) (systems that allow drivers to use innovative applications on the means of transport for road safety and more). Although vendors proceeded in several studies for their development and implementation, they still haven t reached the desired level on the issue of secure transmission of information. In this study there is a reference to technical challenges and security issues, potential risks and possible attacks VANETs are called to overcome, as well as proposed solutions and countermeasures to address them 2

4 Παποςζίαζη θέμαηορ/πποβλήμαηορ Σύκθσλα κε πξόζθαηεο παλεπηζηεκηαθέο κειέηεο πάλσ από 1,25 εθαηνκκύξηα άλζξσπνη ράλνπλ ηελ δσή ηνπο θαη πάλσ από 40 εθαηνκκύξηα (World health organization, 2016) ηξαπκαηίδνληαη ζε ηξνραία αηπρήκαηα θάζε ρξόλν. Με βάζε ηα παξαπάλσ λνύκεξα, αιιά θαη ζε ζπλδπαζκό κε ηελ ξαγδαία ρξήζε ησλ απηνθηλήησλ ζηελ θαζεκεξηλόηεηα καο, ηελ αύμεζε ηεο θίλεζεο ζηνπο δξόκνπο θαζώο θαη ηελ απμαλόκελε θαηαλάισζε θαπζίκσλ, ε δηαρείξηζε - βειηηζηνπνίεζε ηνπ θπθινθνξηαθνύ ζπζηήκαηνο κέζσ ηεο επηθνηλσλίαο κεηαμύ ησλ νρεκάησλ απνηειεί έλα βαζηθό αληηθείκελν κειέηεο. Η επηθνηλσλία κεηαμύ νρεκάησλ θαη ε αληαιιαγή πιεξνθνξηώλ πνπ θξίλνληαη απαξαίηεηεο από ηνπο εθάζηνηε νδεγνύο θαη επηβάηεο κπνξεί λα θαλεί ρξήζηκε γηα ην πξνγξακκαηηζκό ηνπ ηαμηδηνύ αιιά θαη γηα ηελ αζθαιή νδήγεζε. Τα VANETs δεκηνπξγνύλ κηα ad hoc ζύλδεζε κεηαμύ ησλ απηνθηλήησλ θαη θεληξηθώλ ζεκείσλ, πνπ επηηξέπεη ηελ άκεζε δηαθίλεζε ηεο πιεξνθνξίαο ζε ειάρηζην ρξνληθό δηάζηεκα θαη κε κεγάια πνζνζηά αθξηβείαο, ραξαθηεξηζηηθά πνπ ζα κειεηεζνύλ εθηελέζηεξα ζηελ ζπλέρεηα. Δηθόλα 1. Γείγκα ηνπνινγίαο δηθηύνπ VANET Η βαζηθή πξνζπάζεηα όισλ ησλ ελεξγεηώλ θαη ησλ δηαδηθαζηώλ ηεο επηθνηλσλίαο VANET, είλαη λα επηηεπρζνύλ ηέζζεξηο βαζηθνί ζηόρνη: 1. Η απζεληηθόηεηα ηεο πιεξνθνξίαο πνπ απεζηάιεη (information authenticity), 2. Η εγθπξόηεηα ηνπ απνζηνιέα θαη ηεο πιεξνθνξίαο (message integrity θαη source authentication), 3. Η δηαζθάιηζε ηεο απόθξπςεο ηεο ηαπηόηεηαο ηνπ απνζηνιέα (privacy) 4. Η αδηάθνπε ιεηηνπξγία ηνπ ζπζηήκαηνο. Κάζε επηηπρεκέλε επίζεζε ζην VANET δίθηπν κπνξεί λα ζεκαίλεη απώιεηα θάπνηαο δσήο ή νηθνλνκηθή απώιεηα γηα απηό ην ιόγν ε αζθάιεηα ησλ δεδνκέλσλ είλαη έλα θξίζηκν θνκκάηη ηεο ιεηηνπξγίαο ελόο VANET δηθηύνπ. Σε απηήλ ηελ εξγαζία ζα γίλεη παξαθάησ αλαθνξά ζηηο πξνθιήζεηο πνπ δέρεηαη έλα VANET δίθηπν, ηηο θύξηεο επηζέζεηο θαη ηηο ιύζεηο πνπ πξνηείλνληαη γηα ηελ απνθπγή ηνπο. 3

5 Κεθάλαιο 1 Η απσιηεκηονική και εθαπμογή ηυν δικηύυν VANET. 1.1 Τύποι επικοινυνίαρ VANET Υπάξρνπλ δπν ηύπνη επηθνηλσλίαο VANET. Ο πξώηνο είλαη κηα αζύξκαηε επηθνηλσλία κεηαμύ ησλ νρεκάησλ (vehicle to vehicle) ρσξίο λα κεζνιαβεί επηπιένλ ηερληθή ππνδνκή. Ο δεύηεξνο είλαη ε επηθνηλσλία κέζσ ελόο ή πεξηζζνηέξσλ θεληξηθώλ ζεκείσλ δηάδνζεο θαη κεηάδνζεο πιεξνθνξηώλ θαη αληίζηνηρσλ κέζσλ απνζηνιήο, θεξαίεο, θαηά κήθνο ησλ δξόκσλ, ηα ιεγόκελα RSU (Road Side Unit) ηα νπνία θαηά θύξην ιόγν είλαη ζπλδεδεκέλα κε ην internet. 1.2 Απσιηεκηονική και ηπόπορ επικοινυνίαρ Κάζε όρεκα είλαη εμνπιηζκέλν κε δπν κνλάδεο, ηελ OBU (On Board Unit) θαη ηελ AU (Application Unit). H κνλάδα OBU είλαη ε ηερλνινγηθή ππνδνκή πνπ πινπνηεί ηελ επηθνηλσλία κεηαμύ ησλ νρεκάησλ θαη εθείλε ζηελ νπνία βαζίδεηαη ε AU γηα λα εθηειέζεη ηηο εθάζηνηε εθαξκνγέο, ώζηε λα κεηαηξέςεη ην θάζε όρεκα ζε επηθνηλσληαθό κέζν γηα ηελ κεηάδνζε ηεο πιεξνθνξίαο. Σηα VANET δίθηπα ζπλδένληαη ζύκθσλα κε πξόζθαηεο κειέηεο πεξί ηα 750 εθαηνκκύξηα νρήκαηα ζε όιν ηνλ θόζκν θαη επηηξέπνπλ ηελ απεπζείαο επηθνηλσλία κεηαμύ ησλ νρεκάησλ (Vehicle-to-Vehicle V2V )κέζσ ζεκάησλ DSRC ζηελ κπάληα ησλ 5.9GHz (M.Raya, D.Jungels, P.Papadimitratos, I.Aad, JP.Hubaux, 2006) θαη ζηελ απόζηαζε ηνπ ελόο ρηιηνκέηξνπ, πέξα απηήο ηεο απόζηαζεο παξεκβάιινληαη νη ππνδνκέο RSU πνπ ζπλήζσο είλαη εγθαηεζηεκέλεο ζηνπο παξάδξνκνπο θαη επηηξέπνπλ ηελ επηθνηλσλία ηνπ νρήκαηνο θαη ελόο δηθηύνπ VANET (Vehicle to-infrastructure) όπσο θαη κε ηα άιια, ηα πην απνκαθξπζκέλα. Κάζε όρεκα ρξεζηκνπνηεί ηελ OBU ζπζθεπή ηνπ γηα λα ζπλδεζεί κέζσ DSRC ζήκαηνο θαη RSU κε ηα άιια δίθηπα αιιά δηαζέηεη θαη ηελ TPD (Tamper Proof Device) ζπζθεπή πνπ έρεη απνζεθεπκέλεο πιεξνθνξίεο γηα ην όρεκα ελ θηλήζεη, ηελ ηαρύηεηα, ηελ δηαδξνκή, όπσο θαη πιεξνθνξίεο ηνπ νρήκαηνο ( πηλαθίδεο, αξηζκό πιαηζίνπ) αιιά θαη πιεξνθνξία ηνπ ίδην ηνπ νδεγνύ, όπσο ηαπηόηεηα, άδεηα νδήγεζεο. Δηθόλα 2. Μνλάδα OBU θαη RSU 1.3 Φαπακηηπιζηικά γνυπίζμαηα ενόρ VANET δικηύος. Αςξημένη κινηηικόηηηα (High Mobility) : Τν νρήκαηα θηλνύληαη κε γξήγνξεο ηαρύηεηεο ηδηαίηεξα ζε απηνθηλεηόδξνκνπο ηαρείαο δηέιεπζεο. Απηό ην ραξαθηεξηζηηθό δπζθνιεύεη ην ζύζηεκα λα ππνινγίζεη ηε αθξηβή ζέζε ηνπ νρήκαηνο, αιιά θαη λα δηαζθαιίζεη ζην αθέξαην ηελ ηδησηηθόηεηα ηνπ, θαζώο ηα πεξηζζόηεξα νρήκαηα ζπλαληηνύληαη ή έξρνληαη θνληά κόλν γηα ειάρηζηα δεύηεξα θαη ππάξρεη κεγάιε πηζαλόηεηα λα κελ μαλαζπλαληεζνύλ κειινληηθά. Tν πξόβιεκα απηό, απαζρνιεί ηνπο εκπιεθόκελνπο ρσξίο λα έρεη βξεζεί θάπνηα νπζηαζηηθή ιύζε. (H.Moustafa, Zhang, 2009) 4

6 Σςνεσήρ αλλαγή ηηρ ηοπολογίαρ ηος δικηύος : Η ηαρύηεηα ηνπ νρήκαηνο παίδεη ξόιν θαη ζε απηόλ ηνλ ηνκέα θαζώο κε ηελ θίλεζε ηνπ ην όρεκα δηαλύεη κεγάιεο απνζηάζεηο ζε ζύληνκν ρξνληθό δηάζηεκα θαη κεηαπεδά από ηελ κηα ηνπνινγία δηθηύνπ ad-hoc ζε άιιε. Γίκηςο συπίρ γευγπαθικά όπια : Αλεμάξηεηα από ηελ ύπαξμε Ad-hoc ζπλδέζεσλ αλα έλα ρηιηόκεηξν όια ηα RSU επηθνηλσλνύλ κεηαμύ ηνπο θαη ζε ζπλδπαζκό πξνζθέξνπλ ζύλδεζε ζην internet. Σςσνή ανηαλλαγή πληποθοπιών : Γηαξθήο αληαιιαγή πιεξνθνξίαο θαη κεηαμύ ησλ νρεκάησλ θαη κέζσ RSU κε δπλαηόηεηα απνζηνιήο-παξαιαβήο κεγάινπ όγθνπ πιεξνθνξίαο (H.Moustafa, Zhang, 2009). Ο παπάγονηαρ σπόνορ : Η πιεξνθνξία ζε έλα δίθηπν VANET πξέπεη λα κεηαθέξεηαη όζν ην δπλαηό ηαρύηεξα ώζηε όηαλ παξαδνζεί ζηνλ νδεγό-επηβάηε ηνπ νρήκαηνο λα ηνπ δώζεη ηνλ απαξαίηεην ρξόλν λα αληηδξάζεη ή λα απνθαζίζεη (H.Moustafa, Zhang, 2009). Σύζηημα συπίρ ενεπγειακούρ πεπιοπιζμούρ : Τα VANET δίθηπα δελ έρνπλ πεξηνξηζκνύο ζε ηξνθνδνζία θαη θαηαλάισζε ελέξγεηαο θαη απηό ην ραξαθηεξηζηηθό επηηξέπεη ηελ εθαξκνγή πνιύπινθώλ εθαξκνγώλ θξππηνγξάθεζεο δεδνκέλσλ όπσο RSA θαη ECDSA. 1.4 Δθαπμογέρ και σπήζη ηυν δικηύυν VANET Τα δίθηπα VANET βξίζθνπλ εθαξκνγή ζε εκπνξηθέο εθαξκνγέο (applications) νη νπνίεο ρσξίδνληαη ζε δπν θύξηεο θαηεγνξίεο. 1. Δθαπμογέρ ζσεηικέρ με ηην αζθάλεια (Safety Related Applications) 1. Απνθπγή ζύγθξνπζεο : Σύκθσλα κε κειέηεο ην 60% ησλ αηπρεκάησλ κπνξεί λα απνθεπρζεί αλ νη νδεγνί ιάβνπλ έλα πξνεηδνπνηεηηθό κήλπκα κηζό δεπηεξόιεπην πξηλ ηελ ζύγθξνπζε. 2. Υπνζηεξηθηηθή νδήγεζε : Οη νδεγνί κπνξνύλ λα ιάβνπλ πξνεηδνπνηεηηθά κελύκαηα γηα ηελ ηαρύηεηα κε ηελ νπνία πξνηείλεηαη λα νδεγνύλ ζε κηα απόηνκε ζηξνθή ή αθόκα θαη γηα ην αλ έρνπλ κπεη ζην αληίζεην ξεύκα θπθινθνξίαο. 3. Πξόβιεςε ηεο θίλεζεο : Μπνξεί λα πξνβιεθζεί ε θαηάζηαζε ζε έλα δξόκν κε ηελ απνζηνιή ελόο κελύκαηνο πξνο όινπο ζρεηηθά κε ηελ θίλεζε, πηζαλό αηύρεκα ή θάηη άιιν πνπ ζα πξνεηδνπνηήζεη ηνπο ππόινηπνπο νδεγνύο θαη εθείλνη είηε ζα αιιάμνπλ δηαδξνκή ή ζα επαλαπξνγξακκαηίζνπλ ηηο ππνρξεώζεηο θαη ην ηαμίδη ηνπο. 2. Δθαπμογέρ πος αθοπούν ηον οδηγό καηαναλυηή (User Based Applications) 1. Δθαξκνγέο κεηαμύ ρξεζηώλ : Δθαξκνγέο πνπ παξέρνπλ ηε δπλαηόηεηα γηα αληαιιαγή κελπκάησλ θαη αξρείσλ-ηξαγνπδηώλ, ηαηληώλ κεηαμύ ησλ απηνθηλήησλ ηνπ ίδηνπ ή θαη γεηηνληθνύ δηθηύνπ. 2. Σύλδεζε ζην δηαδίθηπν : Τν VANET δίθηπν παξέρεη ζπλερή ζύλδεζε ζην δηαδίθηπν. 3. Υπόινηπεο ππεξεζίεο : Υπεξεζίεο όπσο απηόκαηε πιεξσκή δηνδίσλ, εληνπηζκό ζηαζκνύ θαπζίκσλ, ρώξσλ εζηίαζεο, εηδνπνίεζε γηα πξνζθνξέο ζε γεηηνληθά εκπνξηθά θαηαζηήκαηα θαη πνιιά επηπξόζζεηα. 1.5 Οικονομικέρ, ηεσνικέρ και κοινυνικέρ πποκλήζειρ Παξά ην κεγάιν εύξνο πνπ κπνξνύλ λα βξνπλ εθαξκνγή ηα δίθηπα VANETs έρνπλ λα αληηκεησπίζνπλ αξθεηέο πξνθιήζεηο ζε ηερλνινγηθό, θνηλσληθό θαη νηθνλνκηθό επίπεδν, αλαιπηηθόηεξα: Σε ηερληθό επίπεδν, ε ζπληήξεζε θαη ζπρλή αλαπξνζαξκνγή ηνπ δηθηύνπ είλαη έλαο από ηνπο θξίζηκνπο παξάγνληεο πνπ πξέπεη νη θαηαζθεπαζηέο θαη πάξνρνη λα έρνπλ ζην κπαιό ηνπο γηαηί ε ελαιιαγή θόξηνπ ηνπ δηθηύνπ ζε δηάθνξεο ρξνληθέο πεξηόδνπο ηεο κέξαο αιιά θαη κεηαμύ αξαηνθαηνηθεκέλσλ ππθλνθαηνηθεκέλσλ πεξηνρώλ, ζε ζπλδπαζκό κε ηελ απμεκέλε θηλεηηθόηεηα ησλ νρεκάησλ θαη ηνλ ζύληνκν ρξόλν πνπ παξακέλνπλ ζε επηθνηλσλία, δεκηνπξγνύλ ηδηαίηεξεο δύζθνιεο ζπλζήθεο γηα εύθνιε αλαδηάξζξσζε ηνπ δηθηύνπ. Δπηπξόζζεηα ε εμέιημε ηεο ρξήζεο δηεπζύλζεσλ MAC ησλ ζπζθεπώλ κέζσ πξσηνθόιισλ IEEE κε ηελ πηνζέηεζε CSMA ηερληθώλ γηα ηελ απνθπγή θόξηνπ ηνπ δηθηύνπ είλαη κηα ηερληθή πνπ αθόκε εμειίζζεηαη. Σε θνηλσληθό θαη νηθνλνκηθό επίπεδν είλαη δύζθνιν νη θαηαζθεπαζηέο λα δεκηνπξγήζνπλ έλα ζύζηεκα πνπ ζα δηαβηβάδεη ην ζήκα ηεο παξαβίαζεο ζε έλαλ θαηαλαισηή πνπ κπνξεί λα ην απνξξίςεη ή λα ζεσξήζεη όηη παξαθνινπζείηαη, γηα λα επηηύρεη απηό πξέπεη λα βξεζεί έλα θίλεηξν ώζηε λα γίλεη δειεαζηηθό. 5

7 Κεθάλαιο 2 Η Αζθάλεια ζηα δίκηςα VANET 2.1 Θέμαηα αζθαλείαρ Από όιεο ηηο πξνθιήζεηο ε αζθάιεηα ηνπ δηθηύνπ είρε ηελ ιηγόηεξε πξνζνρή ησλ θαηαζθεπαζηώλ κέρξη ζήκεξα. Η πιεξνθνξία πνπ κεηαδίδεηαη είλαη θξίζηκε γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ νδεγνύ θαη ησλ επηβαηώλ γηα απηόλ ηνλ ιόγν πξέπεη λα ππάξρεη κέξηκλα γηα πξνζηαζία από επηζέζεηο (attacks). Η απνθπγή παξαπνίεζεο ησλ δεδνκέλσλ από attackers, ε αμηνπηζηία ησλ δεδνκέλσλ πνπ απνζηέιινπλ ηα νρήκαηα γηα ηελ θίλεζε θαη ηελ θαηάζηαζε ζηνπο δξόκνπο, ν ζσζηόο ρξόλνο απνζηνιήο - ιήςεο ηεο πιεξνθνξίαο, ε θηλεηηθόηεηα ησλ νρεκάησλ, ην κέγεζνο ηνπ δηθηύνπ θαη ηέινο ε γεσγξαθηθή θάιπςε ηνπ ζήκαηνο είλαη κεξηθνί από ηνπο πξνβιεκαηηζκνύο πνπ απαζρνινύλ ηνπο θαηαζθεπαζηέο ( 2007). 2.2 Πποκλήζειρ ζε θέμαηα αζθαλείαρ Μεξηθέο από ηηο πξνθιήζεηο πνπ θαιείηαη λα αληηκεησπίζεη έλα VANET δίθηπν αθνξνύλ ηελ αξρηηεθηνληθή, ηα πξσηόθνιια αζθαιείαο, ηνπο αιγόξηζκνπο θξππηνγξάθεζεο θαη πνιινύο άιινπο παξάγνληεο, παξαθάησ ζα δνύκε αλαιπηηθά κεξηθνύο (Ram Shringar Raw, Manish Kumar, Nanhay Singh, 2013). Ππαγμαηικόρ σπόνορ αποζηολήρ: O ρξόλνο είλαη θξίζηκνο παξάγνληαο γηα ηελ νξζή θαη απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ελόο VANET δηθηύνπ επεηδή έλα κήλπκα πνπ πεξηέρεη ηελ πιεξνθνξία πνπ ζα βνεζήζεη ηνλ νδεγό έρεη έλα ειάρηζην πεξηζώξην θαζπζηέξεζεο πεξί ηα 100ms. Απηόο είλαη ν πξαγκαηηθόο ρξνληθόο πεξηνξηζκόο πνπ όκσο γηα λα επηηεπρζεί ρξεηάδεηαη έλαο γξήγνξνο αιγόξηζκνο θξππηνγξάθεζεο κέζα ζηνλ νπνίν ζα εκπεξηέρεηαη θαη ν έιεγρνο ηεο νξζόηεηαο ηνπ πεξηερνκέλνπ ηνπ (Imen Achour, Tarek Bejaoui, Anthony Busson, Sami Tabbane, 2015). Η αξιοπιζηία ηυν δεδομένυν : Αθόκε θαη αλ έλα όρεκα ή θόκβνο αλήθεη ζην δίθηπν κπνξεί λα γίλεη κέζν ή ε αηηία γηα λα πξνθιεζνύλ πξνβιήκαηα θαη αηπρήκαηα. Έλαο κεραληζκόο πνπ κπνξεί λα βνεζήζεη ώζηε λα απνθεπρζνύλ ηέηνηνπ είδνπο θαηλόκελα είλαη ν ζπζρεηηζκόο ησλ δεδνκέλσλ πνπ ιακβάλνληαη από ηα δηάθνξα κέζα. Μικπή ανοσή ζε λάθη : Δλώ θάπνηα πξσηόθνιια επηθνηλσλίαο έρνπλ ζρεδηαζηεί λα δνπιεύνπλ κε βάζε θάπνην πνζνζηό πηζαλνηήησλ ζην δίθηπν VANET δελ ππάξρεη πεξηζώξην ιαζνπο. Τα δεδνκέλα θαη ε πιεξνθνξία είλαη δσηηθά θξίζηκε γηα ηνλ άλζξσπν θαη ν παξακηθξόο ιάζνο ππνινγηζκόο ελόο αιγνξίζκνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη κεγάιν θίλδπλν (Ram Shringar Raw, Manish Kumar, Nanhay Singh, 2013). Κπςπηογπάθηζη : Η επηθνηλσλία ζε έλα δίθηπν VANET είλαη θξππηνγξαθεκέλε, κε ρξήζε ίδησλ ή δηαθνξεηηθώλ θιεηδηώλ (αλάινγα κε ηνλ θαηαζθεπαζηή - ηερλνινγία) κπνξεί λα γίλεη ε θξππηνγξάθεζε ησλ δεδνκέλσλ ζηελ απνζηνιή θαη ε απνθξππηνγξάθεζε ηνπο θαηά ηελ ιήςε. Έλαο θαηαζθεπαζηήο κπνξεί λα ζρεδηάδεη δηθά ηνπ θιεηδηά θξππηνγξάθεζεο ή κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεί «δεκόζηα θιεηδηά» αξθεί θαη ζηηο δπν πεξηπηώζεηο λα θαιύπηνπλ θάπνηα πηζηνπνηεηηθά (CA). Η δηαδηθαζία ηεο αληαιιαγήο θιεηδηώλ κεηαμύ ησλ OBUs είλαη κηα πξόθιεζε από κόλε ηεο γηα ηνπο θαηαζθεπαζηέο ζε όηη αθνξά ην ζρεδηαζκό πξσηνθόιισλ αζθαιείαο (Imen Achour, Tarek Bejaoui, Anthony Busson, Sami Tabbane, 2015). Κίνηηπα για ηην σπήζη ηοςρ : Σηόρνο ελόο θαηαζθεπαζηή είλαη λα πινπνηήζεη κηα εθαξκνγή πνπ ζα αξέζεη ζην ρξήζηε-θαηαλαισηή θαη ζα ηελ ρξεζηκνπνηεί. Έλαο ρξήζηεο όκσο παξνπζηάδεηαη δύζπηζηνο όηαλ θαιείηαη λα πηνζεηήζεη ζηελ θαζεκεξηλόηεηα ηνπ κηα εθαξκνγή πνπ ειέγρεη θαη ελεκεξώλεη γηα ηελ ηπρόλ παξαβίαζε θάπνηνπ θαλόλα ηνπ Κώδηθα Οδηθήο Κπθινθνξίαο (ΚΟΚ). Η πξόθιεζε ζηελ ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε έγθεηηαη ζην ηξόπν πνπ ζα γίλνπλ πην αξεζηά ηέηνηα ζπζηήκαηα θαη ζα πείζνπλ ρξήζηεο, θαηαζθεπαζηέο θαη ηελ πνιηηεία λα ηα εηζάγνπλ ζηελ παξαγσγή θαη ρξήζε (Ram Shringar Raw, Manish Kumar, Nanhay Singh, 2013). 6

8 Η αςξημένη κινηηικόηηηα ηυν οσημάηυν : Η ππνινγηζηηθή ηζρύο αιιά θαη νη ελεξγεηαθέο αλάγθεο ελόο VANET δηθηύνπ είλαη παξόκνηεο κε εθείλεο ηνπ ελζύξκαηνπ δηθηύνπ αιιά ε επεμεξγαζία θαη απνζηνιή ηνπ ίδηνπ κεγέζνπο πιεξνθνξίαο πξέπεη λα γίλεη ζε ηαρύηεξν ρξνληθό δηάζηεκα. Γηα ην ιόγν απηό νη θαηαζθεπαζηέο πξνζπαζνύλ κε ηερληθέο λα κεηώζνπλ ηνλ ρξόλν εθηέιεζεο ησλ ππνινγηζκώλ, δπν από ηηο νπνίεο είλαη νη θάησζη (Verma, K., H. Hasbullah, A. Kumar, 2013). Μείυζη ηηρ πολςπλοκόηηηαρ ηυν αλγοπίθμυν αζθαλείαρ. Αξθεηά πξσηόθνιια θξππηνγξάθεζεο (SSL/TLS, DTLS) ρξεζηκνπνηνύλ ηερλνινγία RSA, ε νπνία βαζίδεηαη ζε έλα δεκόζην θιεηδί θξππηνγξάθεζεο θαη ρξεζηκνπνηεί κηα ηερληθή αξθεηά ρξνλνβόξα. Η ελαιιαγή ζε θάπνηνπ άιινπ είδνπο θξππηνγξάθεζεο, όπσο AES, Elliptic curve cryptosystems θαη lattice based cryptosystems πξνηείλεηαη γηα ηελ εμάιεηςε ηέηνησλ δπζθνιηώλ. Δπιλογή ππυηοκόλλος μεηάδοζηρ. Γηα ηελ αζθαιή κεηάδνζε κέζσ IP, ε ηερλνινγία DTLS πξνηείλεηαη ηεο TLS θαζώο ππνζηεξίδεη επηθνηλσλία ζε επίπεδν κεησκέλεο έληαζεο ζήκαηνο. Η ηερλνινγία IPSec είλαη κηα ιύζε πνπ επίζεο πξνηείλεηαη σζηόζν είλαη απνδνηηθή ζε πεξηπηώζεηο πνπ δελ ππάξρεη πςειή θηλεηηθόηεηα ησλ νρεκάησλ. 2.3 Απαιηήζειρ αζθαλείαρ Γιαπίζηεςζη : Γηαζθάιηζε όηη ην κήλπκα πνπ παξάγεηαη πξνέξρεηαη από αμηόπηζην ρξήζηε θαζώο ζην VANET ην όρεκα ρξήζηεο αληηδξνύλ αλάινγα κε ην πεξηερόκελν ηεο πιεξνθνξίαο πνπ απεζηάιεη από θάπνην άιιν όρεκα θαη γηα απηό νη δηαπηζηεύζεηο πξέπεη λα έρνπλ κηα ειεθηξνληθή ππνγξαθή πηζηνπνίεζεο πνπ ζα ρξεηάδεηαη έλα «θιεηδί» γηα ηελ θσδηθνπνίεζε απνθσδηθνπνίεζε ηνπ κελύκαηνο [5]. Γιαθεζιμόηηηα πληποθοπίαρ : Η πιεξνθνξία πξέπεη λα είλαη δηαζέζηκε κόλν ζε όινπο ηνπο λόκηκνπο ρξήζηεο ηνπ δηθηύνπ. Καζώο κπνξεί λα πξνθιεζνύλ DoS attacks (έλα είδνο πνπ ζα αλαιπζεί εθηελέζηεξα παξαθάησ) θαη κπνξεί λα νδεγήζνπλ ζε θαηάξξεπζε ηνπ δηθηύνπ θαη δηαθνπή ηεο ξνήο ηεο πιεξνθνξίαο. Με απνηέιεζκα ην ζύζηεκα λα πξνζπαζήζεη λα αλαθηήζεη πιήξσο ηελ πιεξνθνξία κε ην λα παίξλεη ηα θνκκάηηα πνπ έρνπλ παξαιεθζεί θαη λα πξνζπαζεί λα αλαδεκηνπξγήζεη ην κήλπκα. Δπίζεο κηα απεηξνειάρηζηε θαζπζηέξεζε ζηελ κεηάδνζε ηεο πιεξνθνξίαο κπνξεί λα ηελ θαηαζηήζεη αρξείαζηε (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014). Μη Απάπνηζη αποζηολήρ δεδομένυν : Γειαδή έλαο θόκβνο δελ έρεη ην δηθαίσκα λα αξλεζεί από έλαλ ρξήζηε ηελ δπλαηόηεηα ηνπ λα κελ ζηείιεη ηελ πιεξνθνξία κήλπκα. Δπίζεο ε πιεξνθνξία ηνπ θάζε νρήκαηνο (δηαδξνκή, ηαρύηεηα, παξαβάζεηο) απνζεθεύεηαη ζην TPD θαη νη αξρέο έρνπλ ην δηθαίσκα κε ρξήζε ζπγθεθξηκέλσλ πξνγξακκάησλ λα αλαθηήζνπλ ηπρόλ πιεξνθνξίεο ρξήζηκεο γηα απηνύο ώζηε λα αζθήζνπλ ηπρόλ πνηληθέο δηώμεηο (Verma, K., H. Hasbullah, A. Kumar, 2013). Ιδιυηικόηηηα : Η δηαζθάιηζε ηεο ηδησηηθόηεηαο ησλ πιεξνθνξηώλ ελόο πηζηνπνηεκέλνπ θόκβνπ ζε ζύγθξηζε κε έλαλ άιινλ άγλσζην. Τν ραξαθηεξηζηηθό ηεο ηδησηηθόηεηαο είλαη απηό πνπ πξνζηαηεύεη ην δίθηπν από επηζέζεηο πνπ πξνθαινύλ θαζπζηεξήζεηο ζηελ δηάδνζε ησλ κελπκάησλ. Η ρξήζε πξνζσξηλώλ «θιεηδηώλ» πνπ ζα ιήγνπλ κεηά ηελ ρξήζε ηνπο είλαη κηα πξνηεηλόκελε γηα ηελ ιύζε (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014). 7

9 Κεθάλαιο 3 Οι επιθέζειρ ζηα δίκηςα VANET 3.1 Τύποι επιηιθέμενυν (Attackers) Η δηαζθάιηζε ηεο πξνζηαζίαο απέλαληη ζε επηζέζεηο κπνξεί λα επηηεπρζεί κε ηνλ εληνπηζκό ησλ ηεο ηαπηόηεηαο, θύζεο θαη ηνπ εύξνπο ηεο δεκηάο πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ νη attackers. Παξαθάησ πεξηγξάθνληαη κεξηθνί ηύπνη. Insider/Outsider : Insiders νξίδνληαη σο εθείλνη πνπ έρνπλ ηα απαξαίηεηα δηαπηζηεπηήξηα θαη είλαη κέιε ελόο δηθηύνπ, ελώ Outsiders νξίδνληαη σο εθείλνη πνπ πξνζπαζνύλ λα εηζβάινπλ θαη λα δηεηζδύζνπλ ζην δίθηπν. Φαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα ελόο insider attacker κπνξεί λα είλαη έλαο Selfish driver. Σηελ πεξίπησζε απηή, έλαο νδεγόο πξνζπαζεί λα ρξεζηκνπνηήζεη ηα ραξαθηεξηζηηθά θαη ηηο δπλαηόηεηεο ηνπ δηθηύνπ γηα ην δηθό ηνπ όθεινο αλεμαξηήησο ησλ ζπλεπεηώλ πνπ πξνθαιεί ζην VANET δίθηπν. Όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ όια ηα νρήκαηα βαζίδνληαη ζε κηα πνιηηηθή εκπηζηνζύλεο κεηαμύ ησλ θαη αθνινπζνύλ ηνπο θαλόλεο ησλ πξσηνθόιισλ επηθνηλσλίαο πνπ επηηξέπνπλ ηε δηάδνζε κελπκάησλ κεηαμύ ησλ. Δπνκέλσο, έλαο νδεγόο κπνξεί λα απνζηείιεη έλα κήλπκα γηα έλα αλύπαξθην κπνηηιηάξηζκα ελόο ζπγθεθξηκέλνπ δξόκνπ θαη λα θαιεί ηνπο νδεγνύο λα αιιάμνπλ δηαδξνκή, κε ζηόρν λα ρξεζηκνπνηήζεη ην δξόκν ειεύζεξα γηα ηελ δηθή ηνπ δηεπθόιπλζε (Maxim Raya, 2005). Δηθόλα 3. Παξαπιεξνθόξεζε γεηηνληθώλ νρεκάησλ από attacker Malicious/Rational : Απνηειεί ηελ δηάθξηζε ησλ attacker ζε απηνύο πνπ έρνπλ πξνζσπηθό όθεινο (Rational)θαη κε (Malicious). Σην παξαπάλσ παξάδεηγκα ηνπ Selfish driver κπνξνύκε λα πνύκε κε ζηγνπξηά ζε πηα θαηεγνξία αλήθεη. Active/Passive : Οη ελεξγεηηθνί (Active) attackers είλαη εθείλνη πνπ παξάγνπλ παξαπιαλεηηθό ζήκα κέζα ζην δίθηπν. Δλώ νη παζεηηθνί (Passive) απιά παξαηεξνύλ θαη κειεηνύλ ηα δεδνκέλα πνπ θπθινθνξνύλ κέζα ζην δίθηπν (M.Raya, D.Jungels, P.Papadimitratos, I.Aad, JP.Hubaux, 2006). 3.2 Καηηγοπίερ επιθέζευν Τα VANET δίθηπα είλαη εθηεζεηκέλα ζε πνιινύο θηλδύλνπο θαη επηζέζεηο. Από ηελ ζηηγκή πνπ έλα VANET δίθηπν είλαη ελεξγεηαθά απηόλνκν, ε ζπζθεπή OBU πνπ είλαη εθνδηαζκέλν δελ έρεη πξόβιεκα πξόβιεκα κε ηελ δηάξθεηα ηεο κπαηαξίαο όπσο ζπκβαίλεη ζηα θηλεηά ηειέθσλα θαη ηηο ινηπέο έμππλεο ζπζθεπέο. Γηα ηνλ 8

10 παξαπάλσ ιόγν έλα OBU κπνξεί λα είλαη εμνπιηζκέλν κε όια εθείλα ηα ειεθηξνληθά θπθιώκαηα θαη επεμεξγαζηέο γηα λα εθηειεί πνιύπινθνπο θαη ρξνλνβόξνπο ππνινγηζκνύο αιγόξηζκνπο. Αζθαιώο θαη απνηειεί έλα πιενλέθηεκα έλαληη ησλ άιισλ ζπζθεπώλ, αιιά έρεη θαη ην κεηνλέθηεκα όηη πξνθαιεί επηζέζεηο πνπ δελ παξαηεξνύληαη ζε απιά ad-hoc δίθηπα. Οη θαηεγνξίεο ησλ επηζέζεσλ (attacks) πνπ έλα VANET είλαη εθηεζεηκέλν βαζίδνληαη θπξίσο ζην αληηθείκελν ραξαθηεξηζηηθό πνπ πξνζπαζεί έλαο attacker λα εθζέζεη ζε θίλδπλν (Maxim Raya, 2005). Οη θπξηόηεξεο κπνξνύλ λα είλαη ε ηδησηηθόηεηα, αμηνπηζηία θαη ε δηαζεζηκόηεηα ηνπ δηθηύνπ όπσο θαη ε επζύλε κεηάδνζεο ηνπ ζήκαηνο θαη ε πηζηνπνίεζε ηεο απζεληηθόηεηαο ηνπ. Οη ζηόρνη ησλ attackers πεξηγξάθνληαη παξαζηαηηθά ζην παξαπάλσ δηάγξακκα (Mohamed Nidhal Mejri, Jalel BenOthman, Mohamed Hamdi, 2014). Εικόνα 4. Είδθ επικζςεων και που βρίςκουν αντίκτυπο Οη ζεκαληηθόηεξνη από ηνπο θηλδύλνπο επηζέζεηο κπνξνύλ λα πεξηγξάθνληαη ζηελ ζπλέρεηα. Denial of Service (DoS) : Απνηεινύλ ηηο πην ζύλεζεο επηζέζεηο θαη δελ επηηξέπνπλ ην λόκηκν ρξήζηε λα ρξεζηκνπνηήζεη ηηο ππεξεζίεο ελόο θόκβνπ (Mohamed Nidhal Mejri, Jalel BenOthman, Mohamed Hamdi, 2014). Αλαιπηηθόηεξα, ε επίζεζε απηή ζπληειείηαη όηαλ νη attackers παίξλνπλ ηνλ έιεγρν ησλ πόξσλ ελόο νρήκαηνο ή πξνθαινύλ έλα jam ζην δίθηπν κε ζθνπό λα κελ επηηξαπεί ε ιήςε ηεο πιεξνθνξίαο ζην όρεκα, απμάλνληαο παξάιιεια ηνλ θίλδπλν γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ νδεγνύ θαη επηβαηώλ ησλ νρεκάησλ πνπ βαζίδνληαη ζηα δεδνκέλα ηεο εθάζηνηε εθαξκνγήο application πνπ κπνξεί λα επεξεαζηεί. Αλ ην attack πξνθαιείηαη από κηα νκάδα attackers νλνκάδεηαη Distributed DoS attack (Imen Achour, Tarek Bejaoui, Anthony Busson, Sami Tabbane, 2015). Έλα παξάδεηγκα ηέηνηαο επίζεζεο είλαη, όηαλ έλαο attacker ζέιεη λα δεκηνπξγήζεη κηα θαξακπόια ζε έλαλ απηνθηλεηόδξνκν. Πξνθαιεί, κε ιάζνο πιεξνθνξίεο ζηα αληίζηνηρα applications, έλα αηύρεκα θαη παξάιιεια εκπνδίδεη ηελ κεηάδνζε ηεο πξνεηδνπνίεζεο ζηα νρήκαηα πνπ αθνινπζνύλ, έηζη πξνθαιείηαη ζπλσζηηζκόο ζην νδηθό δίθηπν(jamming) (Mohamed Nidhal Mejri, Jalel BenOthman, Mohamed Hamdi, 2014). Δηθόλα 5. Παξάδεηγκα DoS Attack 9

11 Δπηπιένλ, ππάξρεη θαη ν θίλδπλνο ηνπ SYN Flooding. Έλαο κεραληζκόο πνπ πιήζνο από αηηήκαηα ζπγρξνληζκνύ (SYN) απνζηέιινληαη ζηνλ θόκβν μεγειώληαο ηνλ κε ηελ ρξήζε ςεύηηθεο δηεύζπλζεο απνζηνιέα, έηζη ν θόκβνο απαληάεη κε έλα SYN-ACK ζε ιαλζαζκέλεο δηεπζύλζεηο ηνπ απνζηνιέα θαη πεξηκέλεη λα ιάβεη πίζσ ην αληίζηνηρν ACK παθέην, αιιά κάηαηα. Με απνηέιεζκα λα παξακέλνπλ ζε εθθξεκόηεηα δπν κηζέο ζπλδέζεηο θαη νπζηαζηηθά ηα πξαγκαηηθά αηηήκαηα ησλ ρξεζηώλ λα ράλνληαη (Verma, K., H. Hasbullah, A. Kumar, 2013). Routing attack : Δπηζέζεηο πνπ εθκεηαιιεύνληαη ηα ηξσηά ζεκεία αζθαιείαο ηνπ δηθηύνπ ζε επίπεδν πξσηνθόιινπ δξνκνιόγεζεο ηεο πιεξνθνξίαο. Σε απηέο ηηο πεξηπηώζεηο είηε δηαγξάθεη ηα παθέηα ηεο πιεξνθνξίαο είηε δηαθόπηεη ηελ κεηάδνζε ησλ δεδνκέλσλ ζην δίθηπν (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014). Καηεγνξίεο απηήο ηεο επίζεζεο είλαη : Black Hole Attack: Σε απηήλ ηελ θαηεγνξία, νη attackers πξνζειθύνπλ ηα nodes γηα λα ζηέιλνπλ ηηο πιεξνθνξίεο ηνπο κέζσ απηώλ. έηζη όηαλ ηα δεδνκέλα αληί λα πξνσζεζνύλ κέζσ ησλ attackers εθείλα δηαγξάθνληαη θαη ράλνληαη (Verma, K., H. Hasbullah, A. Kumar, 2013). Δηθόλα 6. Black Hole Attack Wormhole Attack: Σε απηνύ ηνπ ηύπνπ επίζεζε, ν attacker ιακβάλεη ηα δεδνκέλα θαη ηα μαλαξίρλεη ζην δίθηπν από άιιν ζεκείν. Απηή ε ζύλδεζε γηα επαλεηζαγσγή ηεο πιεξνθνξίαο νλνκάδεηαη wormhole. Καη ν επηηηζέκελνο κπνξεί λα ζηείιεη κηα πιεξνθνξία πην γξήγνξα από όηη θαλνληθά θαη ρσξίο λα ππάξρεη πεξηνξηζκόο ζηελ ηνπνινγία ηνπ δηθηύνπ (αζύξκαηε ή ελζύξκαηε) (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014). Δηθόλα 7.1 Wormhole Attack Sinkhole Attack: Μηα παξαιιαγή ηνπ Βlack hole attack κόλν πνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ε δηαγξαθή ηεο πιεξνθνξίαο είλαη ζηνρεπόκελε. Γειαδή κπνξεί λα δηαγξαθνύλ παθέηα πνπ αθνξνύλ ζπγθεθξηκέλε πιεξνθνξία. 10

12 Δηθόλα 7.2 Sinkhole Attack Illusion Attack: Μηα πξνζπάζεηα ηνπ attacker λα δηαδώζεη ιαλζαζκέλεο πιεξνθνξίεο ζηα νρήκαηα θαη λα αιιάμεη ηελ νδεγηθή ηνπ ζπκπεξηθνξά θαη ηηο απνθάζεηο πνπ πξέπεη λα πάξεη, κε απνηέιεζκα λα πξνθαινύληαη αηπρήκαηα θαη θπθινθνξηαθά πξνβιήκαηα (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014). Δηθόλα 8. Illusion Attack Sybil Attack : O attacker δεκηνπξγεί έλα κεγάιν αξηζκό από ςεύηηθα νρήκαηα κε ζθνπό λα γεκίζεη ην VANET δίθηπν κε αλαιεζείο πιεξνθνξίεο θαη λα βιάςεη ηα λόκηκα νρήκαηα. Δπεξεάδεηαη ζεκαληηθά ε απόδνζε ηνπ δηθηύνπ πνπ θαιείηαη λα εμππεξεηήζεη πνιιά αλύπαξθηα νρήκαηα θαη γεκίδεη ην δίθηπν κε ςεπδή πιεξνθνξίεο θαη ζπληεηαγκέλεο πνπ πξννδεπηηθά πξνθαινύλ άιινπ ηύπνπ attacks (DoS Attack) (M.Raya, D.Jungels, P.Papadimitratos, I.Aad, JP.Hubaux, 2006). Impersonate Attack : Σε απηνύ ηνπ ηύπνπ ηηο επηζέζεηο ν attacker ππνδύεηαη θάπνηνλ ή θάπνηνπο άιινπο λόκηκνπο ρξήζηεο γηα λα θάλεη ρξήζε δεδνκέλσλ πνπ δελ έρεη πξόζβαζε είηε γηα λα πξνθαιέζεη πξνβιήκαηα ζηελ ιεηηνπξγία ηνπ δηθηύνπ. Η επίζεζε απηή κπνξεί λα γίλεη κνλό από ελεξγνύο insiders ή outsiders attackers θαη κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ επηθνηλσλία ζε δηάθνξα επίπεδα, όπσο δηθηύνπ, εθαξκνγήο ή θαη κεηάδνζεο ηεο πιεξνθνξίαο. Μπνξεί λα εθαξκνζηεί κε δπν ηξόπνπο, κε ην λα ππνδύεηαη όηη είλαη θάπνηνο άιινο θαη λα ζηέιλεη κελύκαηα κε άιιε ηαπηόηεηα (False attribute possession) ή κε Sybil, δειαδή λα κπνξεί λα μεγειάζεη ην ζύζηεκα θαη λα θαίλεηαη ζαλ πνιιά νρήκαηα καδί, έηζη αλαθνξέο πεξί κπνηηιηαξίζκαηνο κπνξεί λα εκθαληζηνύλ ζηνπο ινηπνύο νδεγνύο θαη λα ηνπο αλαγθάζνπλ λα αιιάμνπλ δηαδξνκή ρσξίο λα ππάξρεη ιόγνο (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014). 11

13 Δηθόλα 9. Παξάδεηγκα Sybil Attack Session hijacking : Ο έιεγρνο ησλ δηαπηζηεύζεσλ γηα ηελ έλαξμε ηεο κεηάδνζεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ζύλδεζε ζην δίθηπν γίλεηαη ζηελ αξρή ηεο ζύλδεζεο. Η επίζεζε κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζεί εθόζνλ πινπνηεζεί ε ζύλδεζε θαη νη attackers κπνξνύλ λα έρνπλ ηνλ έιεγρν ηεο ζύλδεζεο κεηαμύ ησλ θόκβσλ. Eavesdropping : Μηα αθόκε ζπλήζεο επίζεζε ζε επίπεδν δηθηύνπ θαη από παζεηηθνύο attackers, πνπ έρεη σο κόλν ζηόρν λα απνθηήζεη ν attacker πξόζβαζε ζε πξνζσπηθά απόξξεηα δεδνκέλα. Message Suppression Attack : Έλαο attacker απνθόπηεη ζπγθεθξηκέλα παθέηα από ην δίθηπν ή ηα RSUs, παθέηα πνπ κπνξεί λα πεξηέρνπλ πνιύ θξίζηκε πιεξνθνξία θαη ηα έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ γηα δηθή ηνπ ρξήζε. Έλα πηζαλό παξάδεηγκα ρξήζεο κπνξεί λα είλαη έλαληη ησλ αζθαιηζηηθώλ εηαηξεηώλ ώζηε λα γίλεη απόθξπςε ηεο ζπκκεηνρήο ηνπ νδεγνύ νρήκαηνο ζε έλα αηύρεκα ή ε απνθνπή ελόο εηδνπνηεηηθνύ κελύκαηνο θαη επαλαρξεζηκνπνίεζε ηνπ ζε άιιν ρξνληθό δηάζηεκα πνπ δελ είλαη απαξαίηεην (Imen Achour, Tarek Bejaoui, Anthony Busson, Sami Tabbane, 2015). Δηθόλα 10. Attacks, αληίθηππν ζηηο επηδόζεηο ηνπ δηθηύνπ 12

14 Κεθάλαιο 4 Ανηιμεηώπιζη ηυν επιθέζευν ζηα δίκηςα VANET 4.1 Αλγόπιθμοι και μησανιζμοί ανηιμεηώπιζηρ επιθέζευν Ανηίμεηπα Γηα ηελ αζθάιεηα ησλ VANET δηθηύσλ έρνπλ πξνηαζεί αξθεηέο ιύζεηο θαη έρνπλ γίλεη αξθεηέο ζρεηηθέο κειέηεο πνπ έρνπλ σο αληηθείκελν λα αληηκεησπηζηνύλ νη παξαπάλσ θίλδπλνη. Παξαθάησ ζα αλαθεξζνύλ νη πξνηεηλόκελεο ιύζεηο αιιά θαη ζα παξαηαζεί ζρεηηθή αλαθνξά γηα ην ηη επηζέζεηο πξνζπαζνύλ λα εμαιείςνπλ Ανηίμεηπα επιθέζευν DoS Attack Έλα ζύζηεκα πξν-πηζηνπνίεζεο (L. He, W.T. Zhu. Mitigating, 2012) είλαη κηα πξνζέγγηζε πνιύ απνηειεζκαηηθή θαη ηζρπξή, δηόηη κπνξεί λα κεηξηάζεη απνηειεζκαηηθά ηέηνηεο επηζέζεηο. Τν ζύζηεκα απηό παξέρεη κηα δηαδηθαζία πξν-ειέγρνπ ηαπηόηεηαο πξηλ από ηε δηαδηθαζία επαιήζεπζεο ηεο ππνγξαθήο θαη εθόζνλ επηηεπρζεί ην πξώην βήκα ζπλερίδεη ζην δεύηεξν δηαθνξεηηθά απνξξίπηεηαη. Ο αλγόπιθμόρ APDA (Attacked Packet Detection Algorithm) (S.RoselinMary, M. Maheshwari, M. Thamaraiselvan, 2013) πνπ εληνπίδεη επηζέζεηο DoS πξηλ από ηνλ έιεγρν θαη ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ αλίρλεπζε ησλ κε έγθπξσλ αηηεκάησλ. Τα νρήκαηα ζηέιλνπλ κελύκαηα ζε RSU κέζσ ηνπ κεραληζκνύ APDA. Απνζεθεύνληαη νη πιεξνθνξίεο ησλ νρεκάησλ ζηα RSUs όπσο θαη ε ζέζε ησλ νρεκάησλ. Αλ ην παθέην δεδνκέλσλ είλαη ηύπνπ attack, παξαθνινπζείηε, αιιηώο όρη. Τν πιενλέθηεκα απηήο ηεο πξνζέγγηζεο είλαη όηη ειαρηζηνπνηεί ηελ επηβάξπλζε θαζπζηέξεζε γηα ηελ επεμεξγαζία θαη εληζρύεη ηελ αζθάιεηα ζηελ VANET. Η ηεσνική ADRIANE πνπ αληηκεησπίδεη ηα Dos Attacks βαζηδόκελε ζε έιεγρν ηεο δηαδξνκήο κε ζπκκεηξηθή θξππηνγξάθεζε. Σε απηή ηελ πεξίπησζε ν απνζηνιέαο θαη ν παξαιήπηεο ρξεζηκνπνηνύλ δπν θιεηδηά θξππηνγξάθεζεο, έλα από ηελ πεγή πξνο ηνλ πξννξηζκό θαη έλα από ηνλ πξννξηζκό πξνο ηελ πεγή ραξαθηεξηδόκελα από έλα MAC αξηζκό, όπνπ βάζε ησλ νπνίσλ γίλεηαη θαη ν έιεγρνο απζεληηθόηεηαο (Mohan Li, 2014) Ανηίμεηπα επιθέζευν Routing attack Ανηιμεηώπιζη ηυν Black Hole attacks Τν πξσηόθνιιν DPRAODV (Detection, Prevention & Reactive AODV ) (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014) εληνπίδεη ηνλ attacker θαη ηνλ απνκνλώλεη εκπνδίδνληαο ηνλ λα πξνσζήζεη θαθόβνπια παθέηα. Μόιηο εληνπηζηεί έλα ALARM παθέην απνζηέιιεηαη ζηα ππόινηπα νρήκαηα εκπεξηέρνληαο ην ID ηνπ attacker θαη κε απηόλ ηνλ ηξόπν ελεκεξώλνληαη ώζηε λα κελ εθηεινύλ ηελ κεηάδνζε ησλ παθέησλ πιεξνθνξίαο πνπ πξνέξρνληαη από απηό (S.RoselinMary, M. Maheshwari, M. Thamaraiselvan, 2013) Ανηιμεηώπιζη ηυν Wormhole attacks Η ηερληθή HEAP (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014), πνπ βαζίδεηαη ζην πξσηόθνιιν AODV θαη πηζηνπνηεί ηα παθέηα δεδνκέλσλ κε ηελ ρξήζε αιγνξίζκνπ γηα θάζε hop. O εληνπηζκόο ηνπ attacker γίλεηαη κε βάζε ηα γεσγξαθηθά θξηηήξηα θαη ε πιεξνθνξία δηαηεξείηαη γηα ζπγθεθξηκέλεο απνζηάζεηο. Τα πιενλεθηήκαηα είλαη ε αζθάιεηα θαη ε κε ρξήζε επηπιένλ εμνπιηζκνύ. 13

15 Ανηιμεηώπιζη ηυν Sinkhole attacks Τν κνληέιν IDS (Intrusion Detection System) επηηξέπεη ηνλ εληνπηζκό ησλ Sinkhole attacks. Απνηειείηαη από IDS clients πνπ ιεηηνπξγνύλ ζε θάζε θόκβν ηνπ δηθηύνπ θαη είλαη ππεύζπλνη γηα ηελ κεηαμύ ηνπο επηθνηλσλία. Οη ιεηηνπξγίεο πνπ εθηειεί έλαο IDS client είλαη ε αλίρλεπζε εηζβνιέσλ, παξαθνινύζεζε ηνπ δηθηύνπ, απνθάζεηο γηα δξάζεηο θαη απνηειείηαη από ηερληθά εμαξηήκαηα πνπ εθηεινύλ ηηο παξαπάλσ δξάζεηο. Τν κνληέιν όκσο είλαη πνιύ δύζθνιν λα εθαξκνζηεί ζε ξεαιηζηηθό πεξηβάιινλ (Al-Sakib Khan Pathan, 2013) Ανηιμεηώπιζη ηυν Illusion attacks Τν κνληέιν PVN (Plausibility Validation Network) ειέγρεη αλ ην κήλπκα πνπ πξνέξρεηαη από ηνλ αηζζεηήξα είλαη έγθπξν ή όρη. Ο έιεγρνο πνπ πξαγκαηνπνηεί ζην θάζε κήλπκα ρσξίδεηαη ζε 2 κέξε, αξρηθά μερσξίδεη αλ πξνέξρεηαη από θεξαία ή αηζζεηήξα θαη έπεηηα γίλεηαη έιεγρνο βάζε κηαο βάζεο δεδνκέλσλ γηα ην ζπκβάλ. Μόλν αλ πεξάζεη θαη ηνπο δπν ειέγρνπο ζεσξείηαη έγθπξν, δηαθνξεηηθά δηαγξάθεηαη απηόκαηα. Τν κνληέιν απαηηεί ηνλ απνηειεζκαηηθό έιεγρν ησλ κελπκάησλ πνπ ιακβάλνληαη (S.RoselinMary, M. Maheshwari, M. Thamaraiselvan, 2013) Ανηιμεηώπιζη ηυν Sybil attacks Timestamp: Γηα ηνλ εληνπηζκό Sybil attack πξνηείλεηαη ε πξνζέγγηζε ζήκαλζεο ρξόλνπ (timestamp) (Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit, 2014) βαζηδόκελε ζηελ ππνζηήξημε ηεο κνλάδαο RSU. Σύκθσλα κε απηό ην ζθεπηηθό είλαη ειάρηζηεο νη θνξέο πνπ δπν νρήκαηα πεξλνύλ ηαπηόρξνλα από κηα ζπζηνηρία RSUs θαη επνκέλσο όηαλ ηα κελύκαηα πνπ απνζηέιινληαη έρνπλ ην ίδην timestamp από ην RSU ηόηε ινγίδνληαη σο Sybil attack από έλα όρεκα. Η πξνζέγγηζε είλαη απιή, απνηειεζκαηηθή θαη ρσξίο επηπιένλ θόζηνο θαζώο δελ απαηηείηαη θαλ θξππηνγξάθεζε, παξόιαπηα κεηνλεθηεί ζην όηη δελ κπνξεί λα θαιύςεη ηελ πεξίπησζε πνπ δπν νρήκαηα έξρνληαη από αληίζεηεο θαηεπζύλζεηο Ανηίμεηπα επιθέζευν Session hijacking attack Session timestamp: (Al-Sakib Khan Pathan, 2013) Αληίκεηξν γηα ηελ επίζεζε Session hijacking, είλαη ε ρξήζε session ζήκαλζεο ρξόλνπ (session timestamp), ζπγθξίλνληαο δειαδή ηελ παξνύζα ρξνληθή ζηηγκή πνπ πεξηέρεηαη ζην κήλπκα πνπ ιακβάλνπκε. Δθόζνλ ε ζήκαλζε ρξόλνπ είλαη πνιύ κεγαιύηεξε από ηελ ηξέρνπζα ώξα, ην κήλπκα θξίλεηαη σο ύπνπην θαη απνξξίπηεηαη Ανηίμεηπα επιθέζευν Impersonation attack Content Fragile Watermarking: Ωο αληίκεηξν γηα ηελ επίζεζε impersonation, είλαη ε δεκηνπξγία αζθαινύο ζύλδεζεο κε Key Factors (BUCK) Filter, πνπ αληρλεύεη επηζέζεηο πιαζηνπξνζσπίαο κεηαδίδνληαο beacons θαη εληνπίδνληαο ηελ αθξηβή ζέζε ηνπ νρήκαηνο πνπ ζηέιλεη ην κήλπκα. Μόιηο αληρλεπηεί ν ειαηησκαηηθόο θόκβνο αληρλεπηεί, κέζσ ησλ κελπκάησλ πνπ πεξηέρνπλ Content Fragile Watermarking απνκνλώλεηαη από ην πεξηβάιινλ επηθνηλσλίαο. Τν πξνηεηλόκελν ζύζηεκα έρεη αλαιπζεί ρξεζηκνπνηώληαο ηηο κεηξήζεηο Beaconing Overhead, Node Load, Routing Stretch, CDF θαη Delay(Simranpreet Singh Chhatwal, Manmohan Sharma, 2015) Άλλα ανηίμεηπα επιθέζευν ζε δίκηςα VANET Secure and Efficient Ad hoc Distance Vector (SEAD) : Τν πξσηόθνιιν δξνκνιόγεζεο πξνηάζεθε 1 γηα λα αληηκεησπηζηνύλ νη πνιιαπιέο θαη αζπληόληζηεο επηζέζεηο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ιεηηνπξγία ησλ θόκβσλ. Βαζηδόκελε ζηε Destination sequenced Distance Vector (DSDV 2 ) δξνκνιόγεζε. Τν SEAD πξνζηαηεύεη ηνλ θόκβν πνπ έρεη ηελ ρακειόηεξε ππνινγηζηηθή ηζρύ από άπνςε ππνδνκήο θαη νπζηαζηηθά είλαη ηξσηό ζεκείν DSDV : Μια τεχνικι που υλοποιικθκε το 1994 για τθν αποφυγι προβλθμάτων επαναδρομολόγθςθσ. Με τθν προςκικθ ενόσ μοναδικοφ αρικμοφ ςυχνότθτασ ώςτε να εφαρμόηονται ςωςτά οι ενθμερώςεισ. 14

16 γηα θάζε attacker, όπσο θαη από DoS attacks πνπ έρνπλ ζαλ ζηόρν ηελ ππεξβνιηθή ρξήζε ηνπ εύξνπο δώλεο ηνπ δηθηύνπ (Imen Achour, Tarek Bejaoui, Anthony Busson, Sami Tabbane, 2015). Secure Message Transmission (SMT) : Τν πξσηόθνιιν SMT εθαξκόδεηαη θπξίσο ζηηο άθξεο ηνπ δηθηύνπ θαη απαηηεί κηα ζρέζε αζθαιείαο κεηαμύ ηεο πεγήο θαη ηνπ πξννξηζκνύ, σζηόζν δελ απαηηεί εθαξκνγή θξππηνγξάθεζε ζηνπο ελδηάκεζνπο θόκβνπο ελόο δηθηύνπ. Η πεγή αξρηθά εληνπίδεη όιεο ηηο δηαζέζηκεο δηαδξνκέο κέζσ πξσηνθόιινπ εληνπηζκνύ δηαδξνκήο θαη θαζνξίδεη ηα Active Path Sets (APS) πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνύλ γηα ηελ επηθνηλσλία, έπεηηα δηαρσξίδεη θάζε κήλπκα πνπ ζέιεη λα απνζηείιεη ζε κηθξά θνκκάηηα ηα θξππηνγξαθεί θαη ηα απνζηέιιεη κέζα από ηηο δηαθνξεηηθέο δηαδξνκέο πνπ θαζόξηζε ζην πξνεγνύκελν βήκα. Κάζε θνκκάηη έρεη θαη έλα κνλαδηθό αξηζκό MAC (Message Authentication Code) πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηνλ έιεγρν ηεο αθεξαηόηεηαο θαη ηεο πηζηνπνίεζεο ηεο έγθπξεο πεγήο από όπνπ πξνέξρεηαη. Ο πξννξηζκόο ζηέιλεη κηα απάληεζε ζρεηηθά κε ηελ παξάδνζε ή κε ησλ παθέησλ θαη έηζη ε πεγή αμηνινγεί ην εθάζηνηε APS. Authenticated Routing for Ad hoc network (ARAN) : Απνηειεί ηελ πξόηαζε πινπνίεζεο ελόο πξσηνθόιινπ δξνκνιόγεζεο γηα ad hoc δίθηπα βαζηζκέλν ζε πηζηνπνηεηηθά αζθαιείαο (Ms. Divyalakshmi Dinesh, Prof. Manjusha Deshmukh, 2014). Φξεζηκνπνηείηαη ε ηερληθή ηνπ δεκνζίνπ θιεηδηνύ θξππηνγξάθεζεο ηεο πιεξνθνξίαο θαη ελόο θεληξηθνύ ππνινγηζηή πνπ ην δηαρεηξίδεηαη θαη ην απνζηέιιεη ζε όινπο ηνπο θόκβνπο ηνπ δηθηύνπ. Η πεγή ηεο πιεξνθνξίαο απνζηέιιεη έλα Route Discovery Packet (RDP) ζηνπο γεηηνληθνύο θόκβνπο γηα ηνλ εληνπηζκό ησλ δηαδξνκώλ ηα νπνία θαη καξθάξεη κε έλα αξηζκό πνπ ηα ραξαθηεξίδεη. Η δηαδξνκή ηεο πιεξνθνξίαο πνπ κεηαδίδεηαη από θόκβν ζε θόκβν θαηαγξάθεηαη θαη κεηαθέξεη ην πηζηνπνηεηηθό θαη ηελ ςεθηαθή ππνγξαθή ηεο. Όηαλ ε πιεξνθνξία θηάζεη ζηνλ πξννξηζκό, θαη κόλν ηόηε, ζηέιλεηαη έλα κήλπκα απόθξηζεο πεξί επηηπρεκέλεο κεηάδνζεο ηεο ζην θόκβν από όπνπ πξνήιζε (Mohan Li, 2014). Ταπηόρξνλα κε ηνλ εληνπηζκό ηεο ζύληνκεο δηαδξνκήο θάζε θόκβνο επηζπλάπηεη ην πηζηνπνηεηηθό ηνπ ζην θνκκάηη ηεο πιεξνθνξίαο πνπ κεηαδίδεηαη. Τν ΑRAN απαηηεί θάζε θόκβνο λα δηαζέηεη έλα πίλαθα routing γηα θάζε θόκβν ζην δίθηπν. Αλ γηα θάπνην ρξνληθό δηάζηεκα δελ κεηαθέξνληαη δεδνκέλα από έλα θόκβν απηόκαηα γίλεηαη αλελεξγόο ζηνλ πίλαθα. Ωζηόζν όηαλ κειινληηθά γίλεη ηειηθά ρξήζε ηνπ θαη εληνπηζηεί όηη βξίζθεηαη ζε αλελεξγή θαηάζηαζε έλα κήλπκα ιάζνπο (ERR) παξάγεηαη γηα λα ελεκεξσζνύλ νη γεηηνληθνί θόκβνη, ε ίδηα δηαδηθαζία αθνινπζείηαη ζε πεξίπησζε πνπ ε ζύλδεζε είλαη θαηεζηξακκέλε ή έρεη κεηαθεξζεί έλαο θόκβνο αιινύ. Non-Disclosure Method : Δίλαη κηα ηερληθή πνπ επηηξέπεη ηελ πξνζηαζία ηνπ εληνπηζκνύ ηεο ζέζεο ηνπνζεζίαο. Σηελ πξνθεηκέλε πεξίπησζε ε κεηάδνζε ηνπ κελύκαηνο γίλεηαη ρσξίο λα ζπκπεξηιακβάλεηαη ε πιεξνθνξία ηεο ηνπνζεζίαο κε ηελ ρξήζε Security Agents όπνπ ρξεζηκνπνηνύλ αζύκκεηξε θξππηνγξάθεζε. Η πιεξνθνξία κεηαδίδεηαη κέζσ ησλ SAs θαη όπνπ θαη εηζάγεηαη ην θιεηδί θξππηνγξάθεζεο ηνπ εθάζηνηε agent, έηζη ππάξρεη ε δπλαηόηεηα ηρλπιαζηκόηεηαο ηεο κεηάδνζεο πνπ όκσο είλαη πξόθιεζε θαη γηα ηνπο attackers. Γηα απηόλ ηνλ ιόγν γίλεηαη κηα ρξήζε ηερληθήο κεηαβιεηώλ πνπ έρνπλ σο ζηόρν λα ηνπο κπεξδέςνπλ (Ms. Divyalakshmi Dinesh, Prof. Manjusha Deshmukh, 2014). Σηνλ παξαθάησ πίλαθα παξαηίζεληαη ζπγθεληξσηηθά νη εθαξκνγέο ησλ παξαπάλσ ιύζεσλ Δηθόλα 11 Πίλαθαο αληηκέηξσλ(θαιύςεηο, ηερλνινγία) ζε επηζέζεηο ζηα δίθηπα VANET 15

17 Σςμπεπάζμαηα Σήκεξα, ηα δίθηπα ησλ νρεκάησλ αλαπηύζζνληαη θαη βειηηώλνληαη. Πνιιέο λέεο εθαξκνγέο ρξεζηκνπνηνύλ απηό ην λέν είδνο δηθηύνπ επηθνηλσλίαο. Ωζηόζν, επεηδή νη ελ ιόγσ εθαξκνγέο έρνπλ επηπηώζεηο ζηελ αζθάιεηα ηεο νδηθήο θπθινθνξίαο, πξέπεη λα επηηεπρζεί ε όζν ην δπλαηό αζθαιέζηεξε αληαιιαγή πιεξνθνξηώλ. Νένη κεραληζκνί πξέπεη λα αλαπηπρζνύλ γηα λα αληαπνθξηζνύλ ζηα ελ γελή ραξαθηεξηζηηθά ησλ ελ ιόγσ δηθηύσλ (ηαρύηεηα ησλ node's, απνθεληξσκέλεο ππνδνκέο, θιπ). Σε απηήλ ηελ εξγαζία, έρνπκε παξνπζηάζεη κηα επηζθόπεζε ησλ ηξερόλησλ δεηεκάησλ αζθαιείαο πάλσ ζηα VANETs, κε έκθαζε ζηελ επηθνηλσλία ηεο νδηθήο αζθάιεηαο. Δπηπιένλ, έρνπκε εληνπίζεη ηηο απαηηήζεηο αζθαιείαο πνπ ππάξρνπλ ζε θάζε ραξαθηεξηζηηθό ησλ δηθηύσλ VANET, θαζώο θαη όηη εθηόο από ηηο ηππηθέο αλάγθεο αζθαιείαο (π.ρ. εκπηζηεπηηθόηεηα), ππάξρνπλ θαη άιιεο ηδαίηεξεο αλάγθεο (π.ρ. δηαζθάιηζε ηεο εκπηζηνζύλεο αλαθεξζεί ζε δεδνκέλα). Δπίζεο, έρνπκε πξνζδηνξίζεη δηάθνξεο επηζέζεηο πνπ κπνξνύλ λα εθηειεζηνύλ ζε απηά ηα δίθηπα θαη ηέινο, έρνπκε πεξηγξάςεη θαη αλαιύζεη ηνπο θύξηνπο πξνηεηλόκελνπο κεραληζκνύο γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηόρσλ ηεο αζθάιεηαο. Η ηδησηηθόηεηα θαη ε αζθάιεηα απνηεινύλ απαξαίηεην ζέκα πξνζνρήο ζηα δίθηπα VANET, ηα νπνία είλαη εθηεζεηκέλα ζε πνιινύο θηλδύλνπο. Δλώ γηα θάπνηα είδε επηζέζεσλ όπσο DoS,Routing θαη Session highjacking έρνπλ αλαπηπρζεί ζύγρξνλνη κέζνδνη αληηκεηώπηζεο ηνπο. Οη αιγόξηζκνη θαη ηα αληίκεηξα πνπ έρνπλ ζρεδηαζηεί γηα επηζέζεηο όπσο Eavesdropping, Message Suppression θαη άιιεο, δελ έρνπλ θηάζεη ζε ηθαλνπνηεηηθό επίπεδν ώζηε λα εμαζθαιίδνπλ ηελ αζθάιεηα θαη ηελ εύξπζκε ιεηηνπξγία ησλ δηθηύσλ VANET. Οη επηζέζεηο ζην πξνζερέο κέιινλ είλαη πηζαλόλ λα απμεζνύλ, ιόγσ ηνπ όηη αλαπηύζζνληαη όιν θαη πεξηζζόηεξεο εθαξκνγέο βαζηδόκελεο ζηα αζύξκαηα δίθηπα. Από ηελ άπνςε απηή ε δηαζεζηκόηεηα ηνπ δηθηύνπ εθηίζεηαη ζε πνιινύο ηύπνπο επηζέζεσλ. Η αζθάιεηα ζηα δίθηπα VANET είλαη έλαο αλαδπόκελνο ηνκέαο ζηνλ νπνίν πνιιέο κειινληηθέο έξεπλεο κπνξνύλ λα πξνθύςνπλ. Παξά ην γεγνλόο όηη έρνπλ πξνηαζεί αξθεηνί κεραληζκνί, νξηζκέλα ζέκαηα πξέπεη αθόκε λα αληηκεησπηζηνύλ (π.ρ. πξνβιήκαηα πξνζηαζίαο ηεο ηδησηηθήο δσήο). Δπηπιένλ, θαζώο ηα δηάθνξα VANET πξσηόθνιια, νη κεραληζκνί θαη νη εθαξκνγέο ηνπο βαζίδνληαη ζε δηαθνξεηηθέο αξρηηεθηνληθέο θαη παξαδνρέο, έλα θνηλό πιαίζην αμηνιόγεζεο είλαη απαξαίηεην γηα λα κεηξεζεί θαη λα ζπγθξηζεί ε ζπλεηζθνξά ηνπο ζηελ αζθάιεηα ησλ δηθηύσλ VANET από ηηο επηζέζεηο. Σήκεξα, νη κειέηεο γηα ηνλ ζρεδηαζκό θαη θαηαζθεπή δηθηύσλ VANET γίλνληαη βαζηδόκελεο ζηα απνηειέζκαηα εξγαζηεξηαθώλ πξνζνκνηώζεσλ, θάηη πνπ δελ θαιύπηεη όιν ην θάζκα θηλδύλσλ θαη επηζέζεσλ πνπ θαινύληαη λα αληηκεησπίζνπλ ηα ζπζηήκαηα ζε πξαγκαηηθέο ζπλζήθεο. Τα απνηειέζκαηα ηεο πξνζνκνίσζεο πξνζθέξνληαη ζπρλά γηα λα αμηνινγήζνύλ νη ηξέρνπζεο πξνηάζεηο. Ωζηόζν, έλα θνηλό ζελάξην γηα ηελ αμηνιόγεζε ελαιιαθηηθώλ ιύζεσλ δελ ππάξρεη. Τέινο, ε πξνζπάζεηα αλάπηπμεο λέσλ αληηκέηξσλ από κεγάιεο απηνθηλεηνβηνκεραλίεο, θξαηηθνύο θνξείο, όπσο ην ππνπξγείν κεηαθνξώλ ΗΠΑ (US DoT) θαη εηαηξείεο πιεξνθνξηθήο, όπσο IBM, εζηηάδεηαη ζηελ εμέιημε ησλ πξσηνθόιισλ θξππηνγξάθεζεο πνπ πηζαλόλ κειινληηθά λα απνηειέζεη θαη ην θαηάιιειν αληίκεηξν γηα ηα πεξηζζόηεξα είδε πξνθιήζεσλ. 16

18 Βιβλιογπαθία [1]: World health organization. (2016). Road traffic injuries. Αλάθηεζε από [2]: M Raya, D Jungels, P Papadimitratos, I Aad, JP Hubaux (2006).Certificate Revocation in Vehicular Networks. Laboratory for computer Communications and Applications (LCA).School of Computer and Communication Sciences. [3]: Moustafa,H., Zhang,Y.(2009).Vehicular networks: Techniques, Standards, and Applications. CRC Press. [4]: Maxim Raya. (2005). The Security of Vehicular Ad Hoc Networks. SASN 05 Verginia USA. p [5]: Ram Shringar Raw, Manish Kumar, Nanhay Singh. (2013). International Journal of Network Security & it s Applications (IJNSA). Vol.5, No.5. [6]: Mohan Li. (2014). Security in Vanets. Αλάθηεζε από [7]: Mohamed Nidhal Mejri, Jalel BenOthman, Mohamed Hamdi. (2014). Survey on VANET security challenges and possible cryptographic solution. Vehicular Communications. [8]: Priyanka Sirola, Amit Joshi, Kamlesh C. Purohit.(2014). An Analytical Study of Routing Attacks in Vehicular Ad-hoc Networks (VANETs). International Journal of Computer Science Engineering (IJCSE). [9]: Verma, K., H. Hasbullah, and A. Kumar.(2013). An efficient defense method against UDP spoofed flooding traffic of denial of service (DoS) attacks in VANET. in Advance Computing Conference (IACC) IEEE 3rd International. 2013: IEEE. [10]: He, L. and W.T. Zhu. Mitigating. (2012). DoS attacks against signature-based authentication in VANETs. Computer Science and Automation Engineering (CSAE) IEEE International Conference on 2012: IEEE. [11]: RoselinMary, S., M. Maheshwari, and M. Thamaraiselvan. (2013). Early detection of DOS attacks in VANET using Attacked Packet Detection Algorithm (APDA) in Information Communication and Embedded Systems (ICICES) International Conference on. [12]: Al-Sakib Khan Pathan (2013). Security of Self-Organizing Networks: MANET, WSN, WMN, VANET. CRC Press. [13]: Simranpreet Singh Chhatwal, Manmohan Sharma. (2015). Detection of impersonation attack in VANETs using BUCK Filter and VANET Content Fragile Watermarking (VCFW). Computer Communication and Informatics (ICCCI), 2015 International Conference on. IEEE. [14]: Imen Achour, Tarek Bejaoui, Anthony Busson, Sami Tabbane.( 2015). SEAD: A simple and eficient adaptive data dissemination protocol in vehicular ad-hoc networks. Wireless Net-works. Αλάθηεζε από [15]: Ms. Divyalakshmi Dinesh, Prof. Manjusha Deshmukh. (2014). International Journal of Engineering Technology, Management and Applied Sciences. Αλάθηεζε από [16]: Car-2-car. (2007). Simulation Workshops. Αλάθηεζε από 17

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ

ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΑΠΑΝΤΗΣΔΙΣ ΓΙΚΤΥΑ ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΩΝ II ΔΠΑΛ ΘΔΜΑ Α Α1. α. Σ β. Σ γ. Λ δ. Λ ε. Λ ζη. Σ Α2. Γ Α3. 1. γ 2. ε 3. δ 4. α Β1. ΘΔΜΑ Β Οη ηειηθνί ππνινγηζηέο παίξλνπλ απνθάζεηο δξνκνιόγεζεο κόλν γηα ηα δηθά ηνπο απηνδύλακα

Διαβάστε περισσότερα

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ

Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Ενδεικτικά Θέματα Στατιστικής ΙΙ Θέματα. Έζησ όηη ζε δείγκα 35 θαηνηθηώλ πνπ ελνηθηάδνληαη ζε θνηηεηέο ζηελ Κνδάλε βξέζεθε ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζηα 5 επξώ, ελώ ζην Ζξάθιεην ην κέζν κεληαίν κίζζσκα ζε

Διαβάστε περισσότερα

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server

Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Η αξρή ζύλδεζεο Client-Server Δηαθνκηζηήο (Server) Πξνζθέξεη ππεξεζίεο ζηνπο Πειάηεο (Client) Μεγάινη ππνινγηζηέο γηα ηηο ππεξεζίεο Internet (π.ρ. WWW, FTP) Λακβάλεη εξσηήζεηο θαη δίδεη απαληήζεηο Πειάηεο

Διαβάστε περισσότερα

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress.

Αιγόξηζκνη Γνκή επηινγήο. Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο. Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ. introcsprinciples.wordpress. Αιγόξηζκνη 2.2.7.3 Γνκή επηινγήο Πνιιαπιή Δπηινγή Δκθωιεπκέλεο Δπηινγέο Δηζαγωγή ζηηο Αξρέο ηεο Δπηζηήκεο ηωλ Η/Υ 1 Πνιιαπιή Δληνιή Δπηινγήο Αν ζπλζήθε_1 ηόηε εληνιέο_1 αλλιώς_αν ζπλζήθε_2 ηόηε εληνιέο_2...

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗ36. Άσκηση 1. Άσκηση 2. Οη δηεπζύλζεηο ησλ 4 σλ ππνδηθηύσλ είλαη νη αθόινπζεο. Υπνδίθηπν Α: 10.101.1.64/27 Υπνδίθηπν Β: 10.101.1.

ΠΛΗ36. Άσκηση 1. Άσκηση 2. Οη δηεπζύλζεηο ησλ 4 σλ ππνδηθηύσλ είλαη νη αθόινπζεο. Υπνδίθηπν Α: 10.101.1.64/27 Υπνδίθηπν Β: 10.101.1. Άσκηση 1 ΠΛΗ36 1. Η κόλε πεξίπησζε λα έρνπκε ζύγθξνπζε κεηαμύ παθέησλ ησλ δύν θόκβσλ είλαη λα ζηείιεη ν δεύηεξνο πξηλ πξνιάβεη λα πιεξνθνξεζεί γηα ηελ θαηάιεςε ηνπ δηάπινπ από ηνλ άιιν. Από ηε ζηηγκή πνπ

Διαβάστε περισσότερα

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14

Αζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 .1.10 ζκήζεις ζτ.βιβλίοσ ζελίδας 13 14 Ερωηήζεις Καηανόηζης 1. ύν δηαθνξεηηθέο επζείεο κπνξεί λα έρνπλ θαλέλα θνηλό ζεκείν Έλα θνηλό ζεκείν i ύν θνηλά ζεκεία iλ) Άπεηξα θνηλά ζεκεία ηηηνινγήζηε ηελ απάληεζε

Διαβάστε περισσότερα

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS

ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ηότοι εργαζηηρίοσ ΡΤΘΜΙΕΙ ΔΙΚΣΤΟΤ ΣΑ WINDOWS ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηεί ε δηαδηθαζία ηωλ ξπζκίζεωλ δηθηύνπ ζε ιεηηνπξγηθό ζύζηεκα Windows XP. Η δηαδηθαζία ζε γεληθέο γξακκέο

Διαβάστε περισσότερα

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ

Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Αιγόξηζκνη 2.2.7.4 Γοκή επαλάιευες Δληοιές Όζο & Μέτρης_όηοσ Εηζαγσγή ζηηο Αξρέο ηεο Επηζηήκεο ησλ Η/Υ 1 Άζθεζε 34 ζει 53 Έλα ςεθηαθό θσηνγξαθηθό άικπνπκ έρεη απνζεθεπηηθό ρώξν N Mbytes. Να αλαπηύμεηε

Διαβάστε περισσότερα

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ H ΜΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ Φξεζηκόηεηα καζεκαηηθώλ Αξρή θαηακέηξεζεο Όζα έδσζαλ νη Έιιελεο... Τξίγσλνη αξηζκνί Τεηξάγσλνη αξηζκνί Δπηκήθεηο αξηζκνί Πξώηνη αξηζκνί Αξηζκνί κε μερσξηζηέο ηδηόηεηεο Γίδπκνη πξώηνη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP

ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ΑΛΛΑΓΗ ΟΝΟΜΑΣΟ ΚΑΙ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΙΑ, ΚΟΙΝΟΥΡΗΣΟΙ ΦΑΚΕΛΟΙ ΚΑΙ ΕΚΣΤΠΩΣΕ ΣΑ WINDOWS XP ηότοι εργαζηηρίοσ ην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ ζα παξνπζηαζηνύλ βαζηθέο ιεηηνπξγίεο ησλ Windows XP πνπ ζρεηίδνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12

Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 2011-12 Απνηειέζκαηα Εξσηεκαηνινγίνπ 2o ηεηξάκελν 11-12 Project 6: Ταμίδη κε ηε Μεραλή ηνπ Φξόλνπ Υπεύζπλνη Καζεγεηέο: Ε. Μπηιαλάθε Φ. Αλησλάηνο Δρώηηζη 3: Πνηα από ηα παξαθάησ ΜΜΕ ηεξαξρείηε από πιεπξάο ζεκαζίαο;

Διαβάστε περισσότερα

Κινητός και Διάχυτος Υπολογισμός (Mobile & Pervasive Computing)

Κινητός και Διάχυτος Υπολογισμός (Mobile & Pervasive Computing) 1 Κινητός και Διάχυτος Υπολογισμός (Mobile & Pervasive Computing) Δημήηπιορ Καηζαπόρ Χεηκώλαο 2016 Διάλεξη 14η 2 Περιεχόμενα Clustering ad hoc δικηύων Distributed Clustering Algorithm (DCS) 3 Clustering

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία. Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία. Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ Ειζαγωγή ζηη Φωηογραθία Χριζηάκης Σαζεΐδης EFIAP 1 ΜΑΘΗΜΑ 6 ο Προγράμμαηα θωηογραθικών μηχανών Επιλογέας προγραμμάηων Μαο δίλεη ηε δπλαηόηεηα λα ειέγμνπκε ην άλνηγκα δηαθξάγκαηνο θαη

Διαβάστε περισσότερα

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H )

Α Ο Κ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η ( S E A R C H ) Ξ G O O G L E S C H O L A R Α Ο Ξ Ε Κ Ε Θ Λ Θ Α Λ Η Τ Α Μ Η Α Μ Α Ζ Η Η Ρ Η Ρ Οξαγκαηνπνηώληαο αλαδήηεζε ζην GoogleScholar (http://scholar.google.com/) ν ρξήζηεο κπνξεί λα εληνπίζεη πιηθό αθαδεκαϊθνύ θαη

Διαβάστε περισσότερα

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ

Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική ΑΔ Άζκηζη ζτέζης κόζηοσς-τρόνοσ (Cost Time trade off) Καηαζκεσαζηική Δίζηε μησανικόρ διοίκηζηρ μεγάληρ καηαζκεςαζηικήρ εηαιπείαρ και καλείζηε να ςλοποιήζεηε ηο έπγο πος πεπιγπάθεηαι από ηον Πίνακα 1. Κωδ.

Διαβάστε περισσότερα

Πολυεπίπεδα/Διασυμδεδεμέμα Δίκτυα

Πολυεπίπεδα/Διασυμδεδεμέμα Δίκτυα Πολυεπίπεδα/Διασυμδεδεμέμα Δίκτυα Κοιμωμικά δίκτυα (multiplex network) Έρεηε ινγαξηαζκό ζην Facebook? Έρεηε ινγαξηαζκό ζην LinkedIn? Έρεηε ινγαξηαζκό ζην Twitter? Αεροπορικές γραμμές της Ευρώπης(multiplex

Διαβάστε περισσότερα

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ

Η/Υ A ΤΑΞΕΩΣ ΑΕ 2010-2011. Συστήματα Αρίθμησης. Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ Συστήματα Αρίθμησης Υποπλοίαρχος Ν. Πετράκος ΠΝ 1 Ειζαγωγή Τν bit είλαη ε πην βαζηθή κνλάδα κέηξεζεο. Είλαη κία θαηάζηαζε on ή off ζε έλα ςεθηαθό θύθισκα. Άιιεο θνξέο είλαη κία θαηάζηαζε high ή low voltage

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ

ΚΕΦ. 2.3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ ΚΕΦ..3 ΑΠΟΛΤΣΗ ΣΘΜΗ ΠΡΑΓΜΑΣΘΚΟΤ ΑΡΘΘΜΟΤ Οπιζμόρ απόλςηηρ ηιμήρ: Σηνλ άμνλα ησλ πξαγκαηηθώλ αξηζκώλ ζεσξνύκε έλαλ αξηζκό α πνπ ζπκβνιίδεηαη κε ην ζεκείν Α. Η απόζηαζε ηνπ ζεκείνπ Α από ηελ αξρή Ο, δειαδή

Διαβάστε περισσότερα

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67)

Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Hellas online Προεπιλεγμένες ρσθμίσεις για FritzBox Fon WLAN 7140 (Annex B) 30.04.67 FritzBox Fon WLAN 7140 - Annex B (30.04.67) Γηα λα επαλαθέξεηε ην FritzBox Fon WLAN 7140 ζηηο πξνεπηιεγκέλεο ηνπ ξπζκίζεηο

Διαβάστε περισσότερα

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84

Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα. Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Κώδικες 28, 78 και 84 Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα Οη Διαηιμήζεις για Αιολικά Πάρκα εθαξκόδνληαη γηα ηελ απνξξνθνύκελε ελέξγεηα από Αηνιηθά Πάξθα πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα ζην

Διαβάστε περισσότερα

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2

Α. Εηζαγσγή ηεο έλλνηαο ηεο ηξηγσλνκεηξηθήο εμίζσζεο κε αξρηθό παξάδεηγκα ηελ εκx = 2 ΣΡΙΓΩΝΟΜΔΣΡΙΚΔ EΞΙΩΔΙ Πνηα παξαδείγκαηα εμηζώζεσλ ή θαη πξνβιεκάησλ πηζηεύεηαη όηη είλαη θαηάιιεια γηα ηελ επίιπζε ηνπο θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο δηδαθηηθήο δηαδηθαζίαο κέζα ζηελ ηάμε; 1 ε ΓΙΓΑΚΣΙΚΗ ΩΡΑ Α.

Διαβάστε περισσότερα

Γίθησα ποσ παρέτοληαη από τρήζηες: Κίλεηρα, ηετλοιογίες θαη αλοητηά δεηήκαηα Λεσηέρες Μακάηας (lmamatas@ee.ucl.ac.uk)

Γίθησα ποσ παρέτοληαη από τρήζηες: Κίλεηρα, ηετλοιογίες θαη αλοητηά δεηήκαηα Λεσηέρες Μακάηας (lmamatas@ee.ucl.ac.uk) Σεκηλάξην Τνκέα Λνγηζκηθνύ Γίθησα ποσ παρέτοληαη από τρήζηες: Κίλεηρα, ηετλοιογίες θαη αλοητηά δεηήκαηα Λεσηέρες Μακάηας (lmamatas@ee.ucl.ac.uk) Περίιευε παροσζίαζες Τη είλαη ηα «Γίθηπα πνπ παξέρνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση

Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Κευάλαιο 8 Μονοπωλιακή Συμπεριφορά- Πολλαπλή Τιμολόγηση Πώς πρέπει να τιμολογεί ένα μονοπώλιο; Μέρξη ζηηγκήο ην κνλνπώιην έρεη ζεσξεζεί ζαλ κηα επηρείξεζε ε νπνία πσιεί ην πξντόλ ηεο ζε θάζε πειάηε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ. Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΣΤΗ ΦΥΣΙΚΗ Είμαζηε ηυχεροί που είμαζηε δάζκαλοι Ον/μο:.. A Λσκείοσ Ύλη: Εσθύγραμμη Κίνηζη 8-11-2015 Θέμα 1 ο : 1. Η εμίζωζε θίλεζεο ελόο θηλεηνύ πνπ θηλείηαη επζύγξακκα είλαη ε x = 5t. Πνηα

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά:

ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ. Η Μηκή ζθέθηεθε έλαλ ηξόπν, γηα λα ζπγθξίλεη κεξηθά δηαθνξεηηθά αληειηαθά πξντόληα. Απηή θαη ν Νηίλνο ζπλέιεμαλ ηα αθόινπζα πιηθά: ΑΝΤΗΛΙΑΚΑ Η Μηκή θαη ν Νηίλνο αλαξσηήζεθαλ πνην αληειηαθό πξντόλ παξέρεη ηελ θαιύηεξε πξνζηαζία ζην δέξκα ηνπο. Τα αληειηαθά πξντόληα έρνπλ έλα δείθηε αληειηαθήο πξνζηαζίαο (SPF), ν νπνίνο δείρλεη πόζν

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000.

ΔΕΟ 13. Ποσοτικές Μέθοδοι. θαη λα ππνινγίζεηε ην θόζηνο γηα 10000 παξαγόκελα πξντόληα. Να ζρεδηαζηεί γηα εύξνο πξντόλησλ έσο 30000. ΔΕΟ 13 Ποσοτικές Μέθοδοι Σσνάρηηζη Κόζηοσς C(), μέζο κόζηος C()/. Παράδειγμα 1 Μηα εηαηξεία δαπαλά γηα θάζε πξντόλ Α πνπ παξάγεη 0.0 λ.κ. Τα πάγηα έμνδα ηεο εηαηξείαο είλαη 800 λ.κ. Ζεηείηαη 1) Να πεξηγξάςεηε

Διαβάστε περισσότερα

Μορθές Κακόβοσλοσ Κώδικα (Malicious Code)

Μορθές Κακόβοσλοσ Κώδικα (Malicious Code) Μορθές Κακόβοσλοσ Κώδικα (Malicious Code) Page 1 Υποπλοίαρτος Ν. Πεηράκος ΠΝ Αηδένηα Γνύξεηνη Ίππνη (Trojan Horses) Ινί (Viruses) Worms Root-kit Page 2 Γνύξεηνο Ίππνο (Trojan Horse) Οξηζκόο: Πξόγξακκα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Εισαγωγή στη Φωτογραυία. Χριζηάκης Σαζεΐδης - EFIAP

ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ. Εισαγωγή στη Φωτογραυία. Χριζηάκης Σαζεΐδης - EFIAP ΜΑΘΗΜΑΣΑ ΦΩΣΟΓΡΑΦΙΑ Εισαγωγή στη Φωτογραυία Χριζηάκης Σαζεΐδης - EFIAP 1 ΜΑΘΗΜΑ 3 ο ΚΛΕΙΣΡΟ ΣΑΥΤΣΗΣΑ ΚΛΕΙΣΡΟΤ-ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΑΣΑΛΛΗΛΗ ΣΑΥΤΣΗΣΑ Σι είναι υωτογραυική μητανή; Από πνηα κέξε απνηειείηαη: 1. Φαθό

Διαβάστε περισσότερα

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ.

Μονοψϊνιο. Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Μονοψϊνιο Ολιγοψώνιο Αγνξά κε ιίγνπο αγνξαζηέο. Δύναμη μονοψωνίος Η ηθαλόηεηα πνπ έρεη ν αγνξαζηήο λα επεξεάζεη ηελ ηηκή ηνπ αγαζνύ. Οπιακή αξία Δπηπξόζζεηα νθέιε από ηελ ρξήζε/θαηαλάισζε κηαο επηπξόζζεηε

Διαβάστε περισσότερα

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots)

Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) Σημεία Ασύπματηρ Ππόσβασηρ (Hot-Spots) 1.1 Σςνοπτική Πεπιγπαυή Hot Spots Σα ζεκεία αζύξκαηεο πξόζβαζεο πνπ επηιέρζεθαλ αλαθέξνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα θαη παξνπζηάδνληαη αλαιπηηθά ζηηο επόκελεο παξαγξάθνπο.

Διαβάστε περισσότερα

Κβαντικοί Υπολογισμοί. Πέκπηε Γηάιεμε

Κβαντικοί Υπολογισμοί. Πέκπηε Γηάιεμε Κβαντικοί Υπολογισμοί Πέκπηε Γηάιεμε Kπθισκαηηθό Mνληέιν Έλαο θιαζηθόο ππνινγηζηήο απνηειείηαη από αγσγνύο θαη ινγηθέο πύιεο πνπ απνηεινύλ ηνπο επεμεξγαζηέο. Σηνπο θβαληηθνύο ε πιεξνθνξία βξίζθεηαη κέζα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΝΤΟΛΕΣ WINDOWS ΚΑΙ UNIX

ΕΝΤΟΛΕΣ WINDOWS ΚΑΙ UNIX ΕΝΤΟΛΕΣ WINDOWS ΚΑΙ UNIX Σηότοι εργαζηηρίοσ Σην πιαίζην ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ εξγαζηεξίνπ, νη θνηηεηέο ζα εμνηθεησζνύλ κε βαζηθέο εληνιέο δηθηπαθώλ πξσηνθόιισλ νη νπνίεο βξίζθνπλ εθαξκνγή ζε πεξηβάιινληα Windows

Διαβάστε περισσότερα

1. Οδηγίερ εγκαηάζηαζηρ και σπήζηρ έξςπνυν καπηών και τηθιακών πιζηοποιηηικών με σπήζη ηος λογιζμικού Μοzilla Thunderbird

1. Οδηγίερ εγκαηάζηαζηρ και σπήζηρ έξςπνυν καπηών και τηθιακών πιζηοποιηηικών με σπήζη ηος λογιζμικού Μοzilla Thunderbird 1. Οδηγίερ εγκαηάζηαζηρ και σπήζηρ έξςπνυν καπηών και τηθιακών πιζηοποιηηικών με σπήζη ηος λογιζμικού Μοzilla Thunderbird 1.1 Εγκαηάζηαζη ηυν οδηγών ηηρ έξςπνηρ κάπηαρ ζηο λογιζμικό Mozilla Thunderbird

Διαβάστε περισσότερα

Άμεσοι Αλγόριθμοι: Προσπέλαση Λίστας (list access)

Άμεσοι Αλγόριθμοι: Προσπέλαση Λίστας (list access) Έρνπκε απνζεθεύζεη κηα ζπιινγή αξρείσλ ζε κηα ζπλδεδεκέλε ιίζηα, όπνπ θάζε αξρείν έρεη κηα εηηθέηα ηαπηνπνίεζεο. Μηα εθαξκνγή παξάγεη κηα αθνινπζία από αηηήκαηα πξόζβαζεο ζηα αξρεία ηεο ιίζηαο. Γηα λα

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ

ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΜΕΛΕΣΗ E.O.K. ΜΕ ΑΙΘΗΣΗΡΑ ΘΕΗ ΦΤΛΛΟ ΕΡΓΑΙΑ (Θεοδώρα Γιώηη, Νικόλας Καραηάζιος- Τπεύθσνη εκ/κος Λ. Παπαηζίμπα) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΤΜΗΜΑ:.., ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ:.// Σε ακαμίδην πνπ κπνξεί λα θηλείηαη ρσξίο ηξηβέο πάλσ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙ ΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ζμεπομηνία: 18/12/10 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΛΤ ΕΙ 1. Δίλεηαη ην πνιπώλπκν Αλ θαη., λα βξείηε ην ηειεπηαίν ςεθίν ηνπ αξηζκνύ έρνπκε:

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ.

ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΛΘΤΑΗΚΘΔΗΡ Τ. ΑΓΩΜΘΡΘΙΞΘ ΤΩΠΞΘ ΡΘΡ ΛΘΙΠΕΡ ΗΚΘΙΘΕΡ ΟΑIΤΜΘΔΘ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ 11V11 ΗΚΘΙΘΑ 6-10 ΤΠΞΜΩΜ ΛΕΘΞΜΕΙΗΛΑΑ ΞΣ ΟΑΘΤΜΘΔΘΞΣ ΡΕ ΛΕΓΑΚΞ ΓΗΟΕΔΞ ΓΘΑ ΟΑΘΙΕΡ ΗΚΘΙΘΑΡ 6-10 ΕΩΜ Η ΔΘΑΔΠΞΛΗ ΑΟΞ Η ΛΘΑ ΕΡΘΑ ΡΗΜ ΑΚΚΗ ΕΘΜΑΘ ΛΕΓΑΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Constructors and Destructors in C++

Constructors and Destructors in C++ Constructors and Destructors in C++ Σύνθεζη Πνιύ ζπρλά ζηε C++ κία θιάζε κπνξεί λα πεξηέρεη ζαλ κέιεδεδνκέλα αληηθείκελα άιισλ θιάζεσλ. Πνηα είλαη ε ζεηξά κε ηελ νπνία δεκηνπξγνύληαη θαη θαηαζηξέθνληαη

Διαβάστε περισσότερα

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016

Βάσεις Δεδομέμωμ. Εξγαζηήξην V. Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 Βάσεις Δεδομέμωμ Εξγαζηήξην V Τκήκα Πιεξνθνξηθήο ΑΠΘ 2015-2016 2 Σκοπός του 5 ου εργαστηρίου Σθνπόο απηνύ ηνπ εξγαζηεξίνπ είλαη: ε κειέηε ζύλζεησλ εξσηεκάησλ ζύλδεζεο ζε δύν ή πεξηζζόηεξεο ζρέζεηο ε κειέηε

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014

ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/2014 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΚΠ. ΕΤΟΥΣ 204-205 ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΗΛΕΚΤΡΟΛΟΓΙΑ/Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 08/09/204 A ΟΜΑΓΑ Οδηγία: Να γράυεηε ζηο ηεηράδιο ζας ηον αριθμό κάθε μιας από ηις παρακάηφ ερφηήζεις Α.-Α.8 και

Διαβάστε περισσότερα

Image J Plugin particle tracker για παρακολούθηση της κίνησης σωματιδίων

Image J Plugin particle tracker για παρακολούθηση της κίνησης σωματιδίων Image J Plugin particle tracker για παρακολούθηση της κίνησης σωματιδίων (https://weeman.inf.ethz.ch/particletracker/) Τν Plugin particle tracker κπνξεί λα αληρλεύζεη απηόκαηα ηα ζσκαηίδηα πνπ θηλνύληαη,

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ

ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ ΟΠΤΙΚΗ Α. ΑΝΑΚΛΑΣΖ - ΓΗΑΘΛΑΣΖ. Μία αθηίλα θωηόο πξνζπίπηεη κε κία γωλία ζ ζηε επάλω επηθάλεηα ελόο θύβνπ από πνιπεζηέξα ν νπνίνο έρεη δείθηε δηάζιαζεο ε =,49 (ζρήκα ). Βξείηε πνηα ζα είλαη ε κέγηζηε γωλία

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΣΚΥΤΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2015 ΓΙΑ ΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τεηάπηη 28 Ιανουαπίου 2015 ΛΔΥΚΩΣΙΑ Τάξη: Α Γυμναζίου ΠΡΟΒΛΗΜΑ Σε έλα ηνπξλνπά βόιετ δήισζαλ ζπκκεηνρή νκάδεο Γπκλαζίσλ ηεο Κύπξνπ.

Διαβάστε περισσότερα

Βιομησανικόρ ζσεδιαζμόρ πποϊόνηων από ανακςκλωμένερ ζςζκεςαζίερ

Βιομησανικόρ ζσεδιαζμόρ πποϊόνηων από ανακςκλωμένερ ζςζκεςαζίερ Βιομησανικόρ ζσεδιαζμόρ πποϊόνηων από ανακςκλωμένερ ζςζκεςαζίερ ΤΕΙ Δσηικής Μακεδονίας Τμήμα Βιομητανικού Στεδιαζμού Εργαζηήριο C 3 www.c3.teiwm.gr C 3 LAB www.c3.teiwm.gr 1 Εηζαγσγή Πεπιεσόμενα ύκβνια

Διαβάστε περισσότερα

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί.

Να ζρεδηάζεηο ηξόπνπο ζύλδεζεο κηαο κπαηαξίαο θαη ελόο ιακπηήξα ώζηε ν ιακπηήξαο λα θσηνβνιεί. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Απλό ηλεκτπικό κύκλυμα Η δηδαζθαιία ηνπ απινύ ειεθηξηθνύ θπθιώκαηνο ππάξρεη ζην κάζεκα «Φπζηθά» ηεο Ε ηάμεο ηνπ δεκνηηθνύ θαη επαλαιακβάλεηαη ζην κάζεκα ηεο Φπζηθήο ζηε Γ ηάμε ηνπ Γπκλαζίνπ.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑΚΗ ΑΣΚΗΣΗ 4 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΑ ΚΥΚΛΩΜΑΤΑ 1. ρεδίαζε πλδπαζηηθνύ Κπθιώκαηνο Έλα ζπλδπαζηηθό θύθισκα (Κ) έρεη ηξεηο εηζόδνπο A, B θαη C θαη κία έμνδν Y Y=A B+AC Να θαηαζθεπάζεηε ην ράξηε Karnaugh. B 0

Διαβάστε περισσότερα

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη

iii. iv. γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ: f (1) 2 θαη ΔΠΑΝΑΛΗΠΣΙΚΑ ΘΔΜΑΣΑ ΣΟ ΓΙΑΦΟΡΙΚΟ ΛΟΓΙΜΟ Μάρτιος 0 ΘΔΜΑ Να ππνινγίζεηε ηα όξηα: i ii lim 0 0 lim iii iv lim e 0 lim e 0 ΘΔΜΑ Γίλεηαη ε άξηηα ζπλάξηεζε '( ) ( ) γηα θάζε 0 * : R R γηα ηελ νπνία ηζρύνπλ:

Διαβάστε περισσότερα

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf

Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03. Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Δξγαζηεξηαθή άζθεζε 03 Σηεξενγξαθηθή πξνβνιή ζην δίθηπν Wulf Ζιίαο Χαηδεζενδσξίδεο Οθηώβξηνο / Ννέκβξηνο 2004 Τη είλαη ην δίθηπν Wulf Δπίπεδν ζην νπνίν κπνξνύκε λα αλαπαξαζηήζνπκε ηξηζδηάζηαηα ζρήκαηα,

Διαβάστε περισσότερα

Τηλζφωνο: 99543321 Ε-mail: savvas_email@yahoo.com Ώρες διδασκαλίας: 16:00 19:15 μμ

Τηλζφωνο: 99543321 Ε-mail: savvas_email@yahoo.com Ώρες διδασκαλίας: 16:00 19:15 μμ ΠΑΙΓΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΙΣΟΤΣΟ ΚΤΠΡΟΤ Πξόγξακκα Δπηκόξθσζεο Τπνςεθίσλ Καζεγεηώλ Σερλνινγίαο Γελάξεο 2011 ΗΛΔΚΣΡΟΝΙΚΑ Ι (Ύιε Γπκλαζίνπ) Διδάσκων: Σαββίδης Σάββας Τηλζφωνο: 99543321 Ε-mail: savvas_email@yahoo.com

Διαβάστε περισσότερα

Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING

Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING Διατείριση Φσσικών Καταστρουών: ACTIVE LANDSLIDE INVENTORY MAPPING AND SUSCEPTIBILITY ZONING Ναηαιία Σπαλνύ, spanou@igme.gr & natspanou@gmail.com Τερληθόο Γεσιόγνο (M.Sc.) Πεξηγξαθή Χάξηεο ρσξηθήο θαηαλνκήο

Διαβάστε περισσότερα

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων

Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οργάνωση και Δομή Παρουσιάσεων Οη παξνπζηάζεηο κε βνήζεηα ηνπ ππνινγηζηή γίλνληαη κε πξνγξάκκαηα παξνπζηάζεσλ, όπσο ην OpenOffice.org Impress [1] θαη ην Microsoft Office PowerPoint [2]. Απηά ηα πξνγξάκκαηα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ. Ισάλλεο Παπαληθνιάνπ

ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ. Ισάλλεο Παπαληθνιάνπ ΠΟΔΗΛΑΣΙΑ Ισάλλεο Παπαληθνιάνπ Η πνδειαζία είλαη κηα επράξηζηε δξαζηεξηόηεηα κε πνιιά πιενλεθηήκαηα, δηαδεδνκέλε παγθνζκίσο. Ωζηόζν, ππάξρνπλ παξάγνληεο πνπ ζέηνπλ ηελ ζσκαηηθή καο αθεξαηόηεηα ζε θίλδπλν

Διαβάστε περισσότερα

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ

Σήκαηα Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) ΕΙΣΑΓΨΓΗ ΣΤΙΣ ΤΗΛΕΠΙΚΟΙΝΨΝΙΕΣ Σήκαηα 1 Β Α Γ Γ Δ Λ Η Σ Ο Ι Κ Ο Ν Ο Μ Ο Υ Γ Ι Α Λ Δ Ξ Η - ( 2 ) Σήκαηα Οξηζκόο ζήκαηνο Ταμηλόκεζε ζεκάησλ Σεηξέο Fourier Μεηαζρεκαηηζκόο Fourier Σπλέιημε Σπζρέηηζε θαη Φαζκαηηθή Ππθλόηεηα 2 Οξηζκόο Σήκαηνο

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΕΛΕΓΚΤΕΣ

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΕΛΕΓΚΤΕΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΟΕΛΕΓΚΤΕΣ Η ζεκεξηλή ξαγδαία εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο ηεο κηθξνειεθηξνληθήο επέηξεςε ηελ θαηαζθεπή εηδηθώλ νινθιεξσκέλσλ θπθισκάησλ απνζήθεπζεο δεδνκέλσλ θαη πιεξνθνξηώλ θαηαιακβάλνπλ

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_3207/391 1. Τελ άιιε κέξα νη Τξηάθνληα, πνιύ ηαπεηλσκέλνη θαη ληώζνληαο εγθαηαιειεηκκέλνη, ζπγθεληξώζεθαλ ζην ρώξν ησλ ζπλεδξηάζεσλ παξάιιεια, νη «ηξεηο ρηιηάδεο», ζε όια ηα ζεκεία όπνπ είραλ ηνπνζεηεζεί,

Διαβάστε περισσότερα

(γ) Να βξεζεί ε ρξνλνεμαξηώκελε πηζαλόηεηα κέηξεζεο ηεο ζεηηθήο ηδηνηηκήο ηνπ ηειεζηή W.

(γ) Να βξεζεί ε ρξνλνεμαξηώκελε πηζαλόηεηα κέηξεζεο ηεο ζεηηθήο ηδηνηηκήο ηνπ ηειεζηή W. ΚΒΑΝΤΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Ι Τειηθή Εμέηαζε: 5 Σεπηέκβξε 6 (Δηδάζθσλ: ΑΦ Τεξδήο) ΘΕΜΑ Θεσξνύκε θβαληηθό ζύζηεκα πνπ πεξηγξάθεηαη από Φακηιηνληαλή Η, ε νπνία ζε κνξθή πίλαθα ρξεζηκνπνηώληαο ηηο ηδηνζπλαξηήζεηο, θαη

Διαβάστε περισσότερα

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο :

ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ. Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη Εήηημα 1 ο : ΓΗΑΓΩΝΗΣΜΑ ΣΤΑ ΜΑΘΖΜΑΤΗΚΑ Ον/μο:.. Γ Λσκείοσ Ύλη: Μιγαδικοί-Σσναρηήζεις-Παράγωγοι Θεη.-Τετν. Καη. 11-1-11 Εήηημα 1 ο : Α. Γηα ηελ ζπλάξηεζε f, λα βξείηε ην δηάζηεκα ζην νπνίν είλαη παξαγσγίζηκε θαζώο θαη

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο:

Σύνθεζη ηαλανηώζεων. Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Σύνθεζη ηαλανηώζεων Α. Σύλζεζε δύν α.α.η ηεο ίδιας ζστνόηηηας Έζησ έλα ζώκα πνπ εθηειεί ηαπηόρξνλα δύν αξκνληθέο ηαιαληώζεηο ηεο ίδηαο ζπρλόηεηαο πνπ πεξηγξάθνληαη από ηηο παξαθάησ εμηζώζεηο: Η απνκάθξπλζε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΓΕΝΙΚΟΤ ΛΤΚΕΙΟΤ & ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕ ΕΞΕΣΑΕΙ Γ ΣΑΞΗ ΗΜΕΡΗΙΟΤ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: /0/03 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΘΔΜΑ Α ΠΡΟΣΕΙΝΟΜΕΝΕ ΑΠΑΝΣΗΕΙ ΘΕΜΑΣΩΝ Α.

Διαβάστε περισσότερα

Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ )

Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ ) Γηαηάμεηο Αλίρλεπζεο Γηαξξνώλ (λεξνύ θαπζίκωλ ρεκηθώλ ) Τν πξόβιεκα - Γηαξξνή λεξνύ Αθόκε θαη κηα κηθξή δηαξξνή λεξνύ κπνξεί λα πξνθαιέζεη θαηαζηξνθή αλ δελ αληρλεπζεί εγθαίξσο Δηαξξνή κπνξεί λα πξνέιζεη

Διαβάστε περισσότερα

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis

Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training. Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Αζθήζεηο 5 νπ θεθαιαίνπ Crash course Step by step training Dipl.Biol.cand.med. Stylianos Kalaitzis Stylianos Kalaitzis Μνλνϋβξηδηζκνο 1 Γπν γνλείο, εηεξόδπγνη γηα ηνλ αιθηζκό θάλνπλ παηδηά. Πνία ε πηζαλόηεηα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ

ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ ΠΡΩΣΟΚΟΛΛΑ ΓΙΑΥΔΙΡΗΗ ΣΩΝ ΣΔΡΗΓΟΝΙΚΩΝ ΒΛΑΒΩΝ Δ ΔΝΗΛΙΚΔ Σν ζύγρξνλν πξόηππν αληηκεηώπηζεο ηεο ηεξεδόλαο ελειίθσλ δελ εζηηάδεηαη κόλν ζηελ απνθαηάζηαζε ησλ ηεξεδνληθώλ βιαβώλ πνπ έρνπλ εθδεισζεί, αιιά έρεη

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ ΜΑΘΗΜΑ : ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1382/153 1. Καη όηαλ έγηλε ε ππνρώξεζε αξγά ην απόγεπκα, επεηδή θνβήζεθαλ νη νιηγαξρηθνί κήπσο νη δεκνθξαηηθνί, αθνύ θάλνπλ επίζεζε, θαηαιάβνπλ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΛΟΠΟΙΗΗ ΛΟΓΙΚΩΝ ΤΝΑΡΣΗΕΩΝ ΜΕ ΠΙΝΑΚΕ KARNAUGH

ΑΠΛΟΠΟΙΗΗ ΛΟΓΙΚΩΝ ΤΝΑΡΣΗΕΩΝ ΜΕ ΠΙΝΑΚΕ KARNAUGH ΑΠΛΟΠΟΙΗΗ ΛΟΓΙΚΩΝ ΤΝΑΡΣΗΕΩΝ ΜΕ ΠΙΝΑΚΕ KRNUGH Γηα λα θάλνπκε απινπνίεζε κηαο ινγηθήο ζπλάξηεζεο κε πίλαθα (ή ράξηε) Karnaugh αθνινπζνύκε ηα παξαθάησ βήκαηα:. Η ινγηθή ζπλάξηεζε ζα πξέπεη λα είλαη ζε πιήξε

Διαβάστε περισσότερα

ύζηεκα Ωξνκέηξεζεο Πξνζσπηθνύ (Έθδνζε 2) ΤΠΗΡΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ

ύζηεκα Ωξνκέηξεζεο Πξνζσπηθνύ (Έθδνζε 2) ΤΠΗΡΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ ύζηεκα Ωξνκέηξεζεο Πξνζσπηθνύ (Έθδνζε 2) ΤΠΗΡΕΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΩΝ ΤΣΗΜΑΣΩΝ Πεξηερόκελα Σερληθά Υαξαθηεξηζηηθά Καηαγξαθή Ώξαο πγρξνληζκόο πζηήκαηνο Παξνπζίαζε πζηήκαηνο Πηζαλά ελάξηα Υξήζεο 2 Σερληθά Υαξαθηεξηζηηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ

ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ ΘΔΚΑ ΡΖΠ ΑΛΑΓΛΩΟΗΠΖΠ 1.Απηόο πνπ ζα αλαγλσξηζηεί απνπζηάδεη γηα πνιύ θαηξό. 2.Δπηζηξέθεη κε πιαζηή ηαπηόηεηα ή κεηακνξθσκέλνο. 3.Απνκνλώλνληαη ηα δύν πξόζσπα 4.Άξζε κεηακόξθσζεο 5.Απνθάιπςε 6.Ακθηβνιίεο-απνδεηθηηθά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ

ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ Δ. ΔΤΡΔΗ ΣΟΤ ΜΔΣΑΥΗΜΑΣΙΜΟΤ FOURIER ΓΙΑΦΟΡΩΝ ΗΜΑΣΩΝ Εδώ ζα ππνινγίζνπκε ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier κεξηθώλ αθόκα ζεκάησλ, πξνζπαζώληαο λα μεθηλήζνπκε από ην κεηαζρεκαηηζκό Fourier γλσζηώλ ζεκάησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε.

Δπηιέγνληαο ην «Πξνεπηινγή» θάζε θνξά πνπ ζα ζπλδέεζηε ζηελ εθαξκνγή ζα βξίζθεζηε ζηε λέα ρξήζε. ΑΝΟΙΓΜΑ ΝΔΑ ΥΡΗΗ 1. Γεκηνπξγείηε ηε λέα ρξήζε από ηελ επηινγή «Παξάκεηξνη/Παξάκεηξνη Δηαηξίαο/Γηαρείξηζε Δηαηξηώλ». Πιεθηξνινγείηε ηνλ θσδηθό ηεο εηαηξίαο ζαο θαη παηάηε Enter. Σηελ έλδεημε «Υξήζεηο» παηάηε

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ.

Απαντήσεις θέματος 2. Παξαθάησ αθνινπζεί αλαιπηηθή επίιπζε ησλ εξσηεκάησλ. Απαντήσεις θέματος 2 Απηά πνπ έπξεπε λα γξάςεηε (δελ ρξεηαδόηαλ δηθαηνιόγεζε εθηόο από ην Γ) Α return a*b; Β 0:acegf2, 1: acegf23, 2: acegf234, 3:acegf2345, 4:acegf23456, 5:acegf234567, 6:acegf2345678,

Διαβάστε περισσότερα

Telenoisis TAXI. Τν πην έκπηζην ζύζηεκα Κιήζεο θαη Δηαρείξηζεο Ταμί. Εμεηδηθεπκέλα ζπζηήκαηα ηειεκαηηθήο by

Telenoisis TAXI. Τν πην έκπηζην ζύζηεκα Κιήζεο θαη Δηαρείξηζεο Ταμί. Εμεηδηθεπκέλα ζπζηήκαηα ηειεκαηηθήο by Telenoisis TAXI Τν πην έκπηζην ζύζηεκα Κιήζεο θαη Δηαρείξηζεο Ταμί Εμεηδηθεπκέλα ζπζηήκαηα ηειεκαηηθήο by Telenoisis Taxi Τν ζύζηεκα Telenoisis TAXI απνηειεί ην πην εμειηγκέλν, νινθιεξωκέλν θαη αμηόπηζην

Διαβάστε περισσότερα

7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. 3. Έλαο θαηαρσξεηήο SISO ησλ 4 bits έρεη: α) Μία είζνδν, β) Δύν εηζόδνπο, γ) Σέζζεξεηο εηζόδνπο.

7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ. 3. Έλαο θαηαρσξεηήο SISO ησλ 4 bits έρεη: α) Μία είζνδν, β) Δύν εηζόδνπο, γ) Σέζζεξεηο εηζόδνπο. 7. ΚΑΤΑΧΩΡΗΤΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Ση είλαη έλαο θαηαρσξεηήο; O θαηαρσξεηήο είλαη κηα νκάδα από flip-flop πνπ κπνξεί λα απνζεθεύζεη πξνζσξηλά ςεθηαθή πιεξνθνξία. Μπνξεί λα δηαηεξήζεη ηα δεδνκέλα ηνπ

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στοςρ κβαντικούρ ςπολογιστέρ και αλγόπιθμοςρ. Γηδάζθωλ : Φνπληνπιάθεο Αληώληνο

Εισαγωγή στοςρ κβαντικούρ ςπολογιστέρ και αλγόπιθμοςρ. Γηδάζθωλ : Φνπληνπιάθεο Αληώληνο Εισαγωγή στοςρ κβαντικούρ ςπολογιστέρ και αλγόπιθμοςρ. Γηδάζθωλ : Φνπληνπιάθεο Αληώληνο Θεματικές Ενότητες 1. Απιέο έλλνηεο θβαληηθήο κεραληθήο θαη ην ζύζηεκα δύν θβαληηθώλ θαηαζηάζεωλ. 2. Qubit θαη θβαληηθόο

Διαβάστε περισσότερα

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12

x-1 x (x-1) x 5x 2. Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα, έηζη ώζηε λα κελ ππάξρνπλ ξηδηθά ζηνπο 22, 55, 15, 42, 93, 10 5, 12 ΑΚΖΔΗ ΤΜΝΑΗΟΤ - ΚΤΚΛΟ ΠΡΩΣΟ - - ηα πνηεο ηηκέο ηνπ ηα παξαθάησ θιάζκαηα δελ νξίδνληαη ; (Τπόδεημε : έλα θιάζκα νξίδεηαη αλ ν παξνλνκαζηήο είλαη δηάθνξνο ηνπ κεδελόο) - (-) - (-) - Να απινπνηεζνύλ ηα θιάζκαηα

Διαβάστε περισσότερα

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα!

Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Cpyright 2013 Λόγος & Επικοινωνία // All rights Reserved Παιχνίδι γλωζζικής καηανόηζης με ζχήμαηα! Αυηό ηο παιχνίδι έχει ζηόχους: 1. ηελ εθγύκλαζε ηεο αθνπζηηθήο κλήκεο ησλ παηδηώλ 2. ηελ εμάζθεζε ζηελ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0

ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΕΚΔΟΗ 8.0.0 Γενικά Η έθδνζε 8.0.0 ηνπ ελόηεηεο: Business ERP, πεξηιακβάλεη λέεο ιεηηνπξγίεο πνπ αλαιύνληαη ζηηο παξαθάησ Γεληθόηεξε ιεηηνπξγία ηεο εθαξκνγήο Εκπνξηθή Δηαρείξηζε 7/2/2013 SingularLogic

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ. Ημεπομηνία: 10/12/11 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΔΙΝΟΜΔΝΔ ΛΤΔΙ

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ. Ημεπομηνία: 10/12/11 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΔΙΝΟΜΔΝΔ ΛΤΔΙ ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ ΠΑΓΚΤΠΡΙΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ Α ΛΤΚΔΙΟΤ Ημεπομηνία: 10/12/11 Ώπα εξέτασηρ: 09:30-12:30 ΠΡΟΣΔΙΝΟΜΔΝΔ ΛΤΔΙ Πρόβλημα 1: α) Να δείμεηε όηη αλ ζεηηθνί πξαγκαηηθνί αξηζκνί ηζρύεη: β) Αλ είλαη

Διαβάστε περισσότερα

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ..

ΚΤΠΡΙΑΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΕΣΑΙΡΕΙΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου ΥΟΛΕΙΟ.. ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΚΤΣΑΛΟΓΡΟΜΙΑ 2007 ΓΙΑ ΣΟ ΓΤΜΝΑΙΟ Παπασκευή 26 Ιανουαπίου 2007 Σάξη: Α Γυμνασίου έλαξμεο 09.30 ιήμεο 09.45 Σην παξαθάησ ζρήκα θαίλεηαη ηκήκα ελόο πνιενδνκηθνύ ζρεδίνπ κηαο πόιεο. Οη ζθηαζκέλεο

Διαβάστε περισσότερα

10). ΣΤΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕ ΠΑΡΟΥΕ ΜΣ ΚΑΙ ΥΣ

10). ΣΤΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕ ΠΑΡΟΥΕ ΜΣ ΚΑΙ ΥΣ 10). ΣΤΠΟΠΟΙΗΜΕΝΕ ΠΑΡΟΥΕ ΜΣ ΚΑΙ ΥΣ Σσποποιημένες παροτές ΥΣ Γηα ηελ ειεθηξνδόηεζε θάζε εζωηεξηθήο εγθαηάζηαζεο θαηαζθεπάδεηαη κία από ηηο «ηππνπνηεκέλεο» παξνρέο πνπ αλαθέξνληαη παξαθάηω. Γηα θάζε ηππνπνηεκέλε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΙΣ ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΓΕΝΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ ΙΙ - ΦΥΕ 0 7 Ινπλίνπ 009 Απαντήσειρ στιρ ασκήσειρ τηρ τελικήρ εξέτασηρ στιρ Σςνήθειρ Διαυοπικέρ Εξισώσειρ Αγαπηηέ θοιηηηή/ηπια,

Διαβάστε περισσότερα

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν.

B-Δέλδξα. Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. B-Δέλδξα Τα B-δέλδξα ρξεζηκνπνηνύληαη γηα ηε αλαπαξάζηαζε πνιύ κεγάισλ ιεμηθώλ πνπ είλαη απνζεθεπκέλα ζην δίζθν. Δέλδξα AVL n = 2 30 = 10 9 (πεξίπνπ). 30

Διαβάστε περισσότερα

ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ ΣΗ ΧΗΜΔΙΑ Ι ΘΔΜΑΣΑ Α επηέκβξηνο 2009. 1. Να ππνινγηζηνύλ νη κεξηθέο παξάγσγνη πξώηεο ηάμεο ηεο ζπλάξηεζεο f(x,y) =

ΔΦΑΡΜΟΜΔΝΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ ΣΗ ΧΗΜΔΙΑ Ι ΘΔΜΑΣΑ Α επηέκβξηνο 2009. 1. Να ππνινγηζηνύλ νη κεξηθέο παξάγσγνη πξώηεο ηάμεο ηεο ζπλάξηεζεο f(x,y) = ΘΔΜΑΣΑ Α επηέκβξηνο 9. Να ππνινγηζηνύλ νη κεξηθέο παξάγσγνη πξώηεο ηάμεο ηεο ζπλάξηεζεο f(,y) = y.. Να ππνινγηζηνύλ ηα νινθιεξώκαηα: a) ln b) a) 3cos b) e sin 4. Να ππνινγηζηεί ην νινθιήξσκα: S ( y) 3

Διαβάστε περισσότερα

Εμεηδηθεπκέλεο Εθαξκνγέο. Εληνπηζκνύ Ορεκάηωλ

Εμεηδηθεπκέλεο Εθαξκνγέο. Εληνπηζκνύ Ορεκάηωλ visit us on www.navigateltd.gr / e-mail: info@navigateltd.gr /Tel:2104921786 Let us navigate you to success Εμεηδηθεπκέλεο Εθαξκνγέο Εληνπηζκνύ Ορεκάηωλ Τειεκαηηθή δηαρείξηζε νρεκάηωλ: ην κεγαιύηεξν όπιν

Διαβάστε περισσότερα

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία

EL Eνωμένη στην πολυμορυία EL A8-0046/319. Τροπολογία 8.3.2016 A8-0046/319 319 Άρθρο 34 παράγραθος 1 ζηοιχείο δ (δ) 14 έηε γηα θηεληαηξηθά θάξκαθα πνπ πξννξίδνληαη γηα άιια είδε δώωλ από απηά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ παξάγξαθν 1 ζηνηρεία α) θαη γ). (δ) 10 έηε

Διαβάστε περισσότερα

Διαδικαζία μεηαθοράς δεδομένων Εκκαθαριζηικής για ηο Eιδικό ζημείωμα περαίωζης Φ.Π.Α

Διαδικαζία μεηαθοράς δεδομένων Εκκαθαριζηικής για ηο Eιδικό ζημείωμα περαίωζης Φ.Π.Α Διαδικαζία μεηαθοράς δεδομένων Εκκαθαριζηικής για ηο Eιδικό ζημείωμα περαίωζης Φ.Π.Α Σει.1 Σο ζςγκεκπιμένο εγσειπίδιο δημιοςπγήθηκε για να βοηθήζει ηην καηανόηζη ηηρ διαδικαζίαρ μεηαθοπάρ δεδομένων ηηρ

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ στα ΚΕΦΑΛΑΙΑ 1.2 και 1.3 ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ : ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ : ΘΕΜΑ 1 A. Να δηαηππώζεηε ην δεύηεξν λόκν ηνπ Νεύησλα κε ιόγηα θαη λα γξάςεηε ηελ αληίζηνηρε καζεκαηηθή ζρέζε (ηύπν) πνπ

Διαβάστε περισσότερα

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου

Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Άσκηση 1 - Μοπυοποίηση Κειμένου Σηηο παξαθάησ γξακκέο εθαξκόζηε ηε κνξθνπνίεζε πνπ πεξηγξάθνπλ Γξακκή κε έληνλε γξαθή Γξακκή κε πιάγηα γξαθή Γξακκή κε ππνγξακκηζκέλε γξαθή Γξακκή κε Arial Font κεγέζνπο

Διαβάστε περισσότερα

ΔΠΙΣΡΟΠΗ ΓΙΑΓΩΝΙΜΩΝ 74 ος ΠΑΝΔΛΛΗΝΙΟ ΜΑΘΗΣΙΚΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ ΣΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ Ο ΘΑΛΗ 19 Οκηωβρίοσ Δνδεικηικές λύζεις

ΔΠΙΣΡΟΠΗ ΓΙΑΓΩΝΙΜΩΝ 74 ος ΠΑΝΔΛΛΗΝΙΟ ΜΑΘΗΣΙΚΟ ΓΙΑΓΩΝΙΜΟ ΣΑ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΑ Ο ΘΑΛΗ 19 Οκηωβρίοσ Δνδεικηικές λύζεις ΔΛΛΗΝΙΚΗ ΜΑΘΗΜΑΣΙΚΗ ΔΣΑΙΡΔΙΑ Παλεπηζηεκίνπ (Διεπζεξίνπ Βεληδέινπ) 34 06 79 ΑΘΖΝΑ Τει. 36653-367784 - Fax: 36405 e-mail : info@hms.gr www.hms.gr GREEK MATHEMATICAL SOCIETY 34, Panepistimiou (Δleftheriou

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2

ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ. Σρήκα 1. Σρήκα 2 ΛΙΜΝΗ ΤΣΑΝΤ Τν Σρήκα 1 δείρλεη ηελ αιιαγή ηεο ζηάζκεο ηεο Λίκλεο Τζαλη, ζηε Σαράξα ηεο Βόξεηαο Αθξηθήο. Η Λίκλε Τζαλη εμαθαλίζηεθε ηειείσο γύξσ ζην 20.000 π.χ., θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ηειεπηαίαο επνρήο ησλ

Διαβάστε περισσότερα

ΥΔΣΙΚΟΣΗΣΑ Μεηαζρεκαηηζκνί Γαιηιαίνπ. (Κιαζηθή ζεώξεζε) v t. αθνύ ζύκθσλα κε ηα πεηξάκαηα Mickelson-Morley είλαη c =c.

ΥΔΣΙΚΟΣΗΣΑ Μεηαζρεκαηηζκνί Γαιηιαίνπ. (Κιαζηθή ζεώξεζε) v t. αθνύ ζύκθσλα κε ηα πεηξάκαηα Mickelson-Morley είλαη c =c. ΥΔΣΙΚΟΣΗΣΑ Μεηαζρεκαηηζκνί Γαιηιαίνπ. (Κιαζηθή ζεώξεζε) y y z z t t Σν νπνίν νδεγεί ζην όηη = - π.(άηνπν), αθνύ ζύκθσλα κε ηα πεηξάκαηα Mikelson-Morley είλαη =. Δπίζεο y = y, z = z, t = t Σν νπνίν ( t

Διαβάστε περισσότερα

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο

α) ηε κεηαηόπηζε x όηαλ ην ζώκα έρεη κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ζέζεο δ) ην κέγηζην ξπζκό κεηαβνιήο ηεο ηαρύηεηαο Έξγν ελέξγεηα 3 (Λύζε) Σώκα κάδαο m = 4Kg εξεκεί ζηε βάζε θεθιηκέλνπ επηπέδνπ γσλίαο θιίζεο ζ κε εκζ = 0,6 θαη ζπλζ = 0,8. Τν ζώκα αξρίδεη λα δέρεηαη νξηδόληηα δύλακε θαη μεθηλά λα αλεβαίλεη ζην θεθιηκέλν

Διαβάστε περισσότερα

ΒΗΜΑ 2. Εηζάγεηε ηνλ Κωδηθό Πξόζβαζεο πνπ ιακβάλεηε κε SMS & δειώλεηε επηζπκεηό Όλνκα Πξόζβαζεο (Username) θαη ην ζαο

ΒΗΜΑ 2. Εηζάγεηε ηνλ Κωδηθό Πξόζβαζεο πνπ ιακβάλεηε κε SMS & δειώλεηε επηζπκεηό Όλνκα Πξόζβαζεο (Username) θαη ην  ζαο Δίζνδνο ζηελ Υπεξεζία Αλ είζηε ήδε εγγεγξακκέλνο ρξήζηεο ζηελ ππεξεζία, γηα ηελ είζνδν ζαο (login) ζηελ ππεξεζία e-bill, εηζάγεηαη ην Όλνκα Φξήζηε (username) θαη ηνλ Κωδηθό Πξόζβαζεο (password) πνπ είραηε

Διαβάστε περισσότερα

Έλαο πίνακας σσμβόλων ππνζηεξίδεη δύν βαζηθέο ιεηηνπξγίεο:

Έλαο πίνακας σσμβόλων ππνζηεξίδεη δύν βαζηθέο ιεηηνπξγίεο: Πίνακες Σσμβόλων Έλαο πίνακας σσμβόλων ππνζηεξίδεη δύν βαζηθέο ιεηηνπξγίεο: Εηζαγσγή ελόο ζηνηρείνπ Αλαδήηεζε ζηνηρείνπ κε δεδνκέλν θιεηδί Άιιεο ρξήζηκεο ιεηηνπξγίεο είλαη: Δηαγξαθή ελόο θαζνξηζκέλνπ ζηνηρείνπ

Διαβάστε περισσότερα

Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15

Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15 Σπληήξεζε ηξνθίκσλ ρσξίο ρεκηθά πξόζζεηα PROJECT B ΛΥΚΕΙΟΥ 2 014-15 Εηζαγσγή Οη ηερληθέο ζπληήξεζεο ηξνθίκσλ έρνπλ ζθνπό : α) λα παξεκπνδίζνπλ αλεπηζύκεηεο κεηαβνιέο ζηα ραξαθηεξηζηηθά (γεύζε - ρξώκα -

Διαβάστε περισσότερα

Γιπθόδε + Ομπγόλν Δηνμείδην ηνπ άλζξαθα + Νεξό + Ελέξγεηα

Γιπθόδε + Ομπγόλν Δηνμείδην ηνπ άλζξαθα + Νεξό + Ελέξγεηα 4. ΑΝΑΠΝΟΗ Η δηάζπαζε ηεο γιπθόδεο γίλεηαη κέζα ζηα θύηηαξα, νλνκάδεηαη θπηηαξηθή αλαπλνή θαη εμαζθαιίδεη ηελ ελέξγεηα πνπ είλαη απαξαίηεηε ζην θύηηαξν. Η δηάζπαζε γίλεηαη κε ηελ παξνπζία νμπγόλνπ θαη

Διαβάστε περισσότερα

Οη πην γλσζηέο κνξθέο Pervasive παηρληδηώλ είλαη ηα Location Based Games, Augmented Reality Games θαη Mixed Reality Games.

Οη πην γλσζηέο κνξθέο Pervasive παηρληδηώλ είλαη ηα Location Based Games, Augmented Reality Games θαη Mixed Reality Games. Pervasive Games Pervasive games Τν ζπγθεθξηκέλν είδνο παηρληδηώλ ζηεξίδεηαη ζηελ αλάγλσζε ησλ παξακέηξσλ ηνπ πεξηβάιινληνο (Context) ηνπ ρξήζηε ησλ νπνίσλ ηα απνηειέζκαηα ρξεζηκνπνηεί ζηνπο θαλόλεο θαη

Διαβάστε περισσότερα

Αντισταθμιστική ανάλυση

Αντισταθμιστική ανάλυση Θεσξήζηε έλαλ αιγόξηζκν Α πνπ ρξεζηκνπνηεί κηα δνκή δεδνκέλσλ Γ : Καηά ηε δηάξθεηα εθηέιεζεο ηνπ Α ε Γ πξαγκαηνπνηεί κία αθνινπζία από πξάμεηο. Παξάδεηγκα: Θπκεζείηε ην πξόβιεκα ηεο εύξεζεο-έλσζεο Δίρακε

Διαβάστε περισσότερα

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε.

Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή. Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Η επιζκόπηζη ηης έμμιζθης ενηολής ζηην Αλλοδαπή Καηεξίλα Γαιαλνπνύινπ, Intellectual Property Manager, Microsoft Ειιάο Α.Ε. Παξάκεηξνη πξνο αμηνιόγεζε Ννκνζεηηθή ζσξάθηζε Κνηλόο Σύιινγνο Ακνηβή Καηαγγειία/Λύζε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ

ΣΡΑΠΕΖΑ ΘΕΜΑΣΩΝ Α ΛΤΚΕΙΟΤ Α/Α : 0_1379/50 1. Όηαλ ινηπόλ ήξζαλ [νη πξέζβεηο ζηελ Αζήλα], αθνύ ζπλέιαβαλ νη Αζελαίνη θαη ηνπο πξέζβεηο σο ππνθηλεηέο ζηάζεο θαη όζνπο έπεηζαλ [νη πξέζβεηο], ηνπο ζπγθέληξσζαλ γηα αζθάιεηα ζηελ Αίγηλα.

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ

ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ 1 Σ. Δ. Ι. ΓΤ Σ Ι Κ Η Μ Α Κ Δ Γ Ο Ν Ι Α ΥΟΛΗ ΣΔΥΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΦΑΡΜΟΓΩΝ Σ Μ Η Μ Α Μ Η Υ Α Ν ΟΛΟ Γ Ι Α Δξγαζηήξην Μεραλνπξγηθώλ Καηεξγαζηώλ & CAD ΜΗΧΑΝΟΛΟΓΙΚΟ ΣΧΔΓΙΟ ΙΙ ΜΑΘΗΜΑ 2: Πνηόηεηα Δπηθάλεηαο Γξ. Βαξύηεο

Διαβάστε περισσότερα