ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ Ν. ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ

Transcript

1 ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ, ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ Ν. ΣΤΕΦΑΝΙΔΟΥ ΘΕΜΑ: ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΤΟΥ ΚΡΑΣΙΟΥ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ (έρευνα στα Οινοποιεία της Ένωσης Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Βορείου Ελλάδος) ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΤΣΑΡΤΑΣ ΠΑΡΙΣ ΧΙΟΣ

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Κατά την προετοιμασία αυτής της διπλωματικής εργασίας έλαβα αρκετές συμβουλές και οδηγίες από πολλούς ανθρώπους. Η ευγνωμοσύνη μου απέναντί τους είναι απέραντη. Ιδιαίτερα όμως επιθυμώ να εκφράσω την ειλικρινή μου ευγνωμούνη στον καθηγητή μου Π. Τσάρτα για την επικοδομητική του καθοδήγηση και κατεύθυνση που οδήγησε στην ολοκλήρωση αυτής της εργασίας. Εγκάρδιες ευχαριστίες οφείλω επίσης σε όσους βοήθησαν στο ερευνητικό μέρος αυτής της εργασίας και αναφέρομαι κυρίως στους οινοποιούς οι οποίοι συνεργάσθηκαν συμπληρώνοντάς το ερωτηματολόγιο μου αλλά και σε όσους με δέχθηκαν με ένθερμο τρόπο στα οινοποιεία τους δείχνοντάς μου παράλληλα την τέχνη της παραγωγής του οίνου. Συγκεκριμένα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Κατσαρό από το «κτήμα Κατσαρού» στα Κρανιά Ολύμπου, τον κ. Ζιάννη από το «Κατώγι και Στροφιλιά Α.Ε.» στο Μέτσοβο, την κα. Σίντου από το «Ε.Α.Σ. Ιωαννίνων Οινοποιείο Ζίτσας» στα Ιωάννινα, τον κ. Γκλίναβο από το «Κτήμα Γκλίναβος Α.Ε.» στη Ζίτσα Ιωαννίνων, την κα. Ζανβέ από το «κτήμα Βογιατζή» στο Βελβεντό Κοζάνης, την κα. Τουλάκη από το «Ε.Α.Σ. Αμυνταίου» στο Αμύνταιο- Φλώρινας, τον κ. Κιοσέογλου από το «Κτήμα Άλφα» στο Αμύνταιο, τον κ. Ευφραιμίδη από το «Μπουτάρη Οινοποιητική» οινοποιείο Νάουσας, Στενήμαχος, τον κ. Δαλαμάρα από το «Κτήμα Δαλαμάρα» στη Νάουσα, την κα. Χρυσοχόου από το «Κτήμα Χρυσοχόου» στη Στράντζα, Νάουσας, τον κ. Φουντή από το «Κτήμα Φουντή» στη Στράντζα Νάουσας, τον κ. Μπουτάρη Ι. και την κα. Παλαμίδα από το «Κτήμα Κυρ-Γιάννη» στο Γιαννακοχώρι Ημαθίας, Νάουσα, την κα. Τσάμη Κατερίνα από το «Α.Α.Ο.Σ. Βαένι Νάουσα» στην Επισκοπή Νάουσας, τον κ. Τάτση Σ. από το «Κτήμα Τάτση» στη Γουμένισσα Κιλκίς, τον κ. Μπαμπατζιμόπουλο Α. από το «Κτήμα Α. Μπαμπατζιμόπουλου» στην Όσσα Θεσσαλονίκης και από το κτήμα «Μπαμπατζίμ» στην Ν. Αγχίαλο Θεσσαλονίκης, την κα. Λειβαδιώτη από το «Κτήμα Γεροβασιλείου» στην Επανομή και τέλος την κα. Οικονομίδου από το «Κτήμα Βιβλία Χώρα» στο Κοκκινοχώρι Καβάλας. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος...6 1η Ενότητα: Οίνος και Οινοτουρισμός Εισαγωγή Ο Οινοτουρισμός στην Ελλάδα Η έννοια του Οινοτουρισμού Το κρασί σαν τουριστικό προϊόν Πόροι για τουριστική εκμετάλλευση του κρασιού Ο ρόλος των δικτύων στην ανάπτυξη του Οινοτουρισμού Ο οινοτουρισμός και η σημασία του για τις περιοχές όπου αναπτύσσεται Δρόμοι του κρασιού της Βορείου Ελλάδος Επιπτώσεις από τη δημιουργία των Δρόμων του Κρασιού Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Το πρόγραμμα της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader Η κοινοτική πρωτοβουλία Leader II στην Ελλάδα Η Πρωτοβουλία Αγροτικής Ανάπτυξης LEADER To πρόγραμμα Leader II και η δημιουργία των Δρόμων του Κρασιού της Μακεδονίας η Ενότητα: Η αμπελουργία στην Ελλάδα και Διεθνώς Εισαγωγή...23 Η αμπελουργία ανά τον κόσμο Η αμπελουργία στην Ελλάδα...24 Ιστορικά στοιχεία Από την αρχαία Ελλάδα και την μυθολογία της Η εποχή της ρωμαϊκής κυριαρχίας Οι βυζαντινοί χρόνοι Το κρασί επί τουρκοκρατίας Το κρασί στη σύγχρονη Ελλάδα Η σύγχρονη ελληνική αμπελουργία Τα ελληνικά επιτραπέζια σταφύλια Οι ελληνικοί αμπελώνες κρασιών Το αμπέλι και το κρασί στην εποχή μας Η άμπελος Ο χαρακτήρας και το μέλλον του κρασιού Η θερμοκρασία σερβιρίσματος Η επίσκεψη στο οινοποιείο Μέχρι τον τρύγο Το Σταφύλι Η οινοποίηση του σταφυλιού Από το σταφύλι στο κρασί Ερυθρή Οινοποίηση Λευκή Οινοποίηση Τα Ροζέ κρασιά Τα Αφρώδη Κρασιά Τύποι Οίνων και Κατηγορίες Τύποι Οίνων Κατηγορίες Οίνων Οίνοι Ονομασίας Προελεύσεως προϋποθέσεις

4 (ΟΠΕ Ονομασίας Προέλευσης Ελεγχόμενη, ΟΠΑΠ Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας) Οίνοι Ονομασίας Προέλευσης Ελεγχόμενης (ΟΠΕ) Οίνοι Ονομασίας Προέλευσης Ανώτερης Ποιότητας (ΟΠΑΠ) Επιτραπέζιοι Οίνοι Επισήμανση - Ετικέτα Υποχρεωτικές ενδείξεις για τα κρασιά ΟΠΑΠ Συμπληρωματικές ή προαιρετικές ενδείξεις για κρασιά ΟΠΑΠ Υποχρεωτικές ενδείξεις για Τοπικούς Οίνους Συμπληρωματικές ή προαιρετικές ενδείξεις για Τοπικούς Οίνους Υποχρεωτικές ενδείξεις για Επιτραπέζιους Οίνους Φύλαξη και Παλαίωση Η ιδανική κάβα η Ενότητα: Οι Διαδρομές του Κρασιού και τα Οινοποιεία της Βορείου Ελλάδος Οι Δρόμοι του Κρασιού της Βορείου Ελλάδος Τα Οινοποιεία της ΕΝΟΑΒΕ Α.Ε Διαδρομή του κρασιού της Νάουσας Κτήμα Μπουτάρη Οινοποιητική Κτήμα Δαλαμάρα Κτήμα Χρυσοχόου Κτήμα Φουντή Κτήμα Κυρ-Γιάννη Κτήμα Α.Α.Ο.Σ. Βαένι Νάουσα Διαδρομή του κρασιού των Λιμνών Κτήμα Βογιατζή Κτήμα Ε.Α.Σ. Αμυνταίου Κτήμα Άλφα Διαδρομή του κρασιού της Πέλλας - Γουμένισσας Κτήμα Τάτση Κτήμα Λίγας Κτήμα Αϊδαρίνη Διαδρομή του κρασιού της Θεσσαλονίκης Κτήμα Μπαμπατζίμ Κτήμα Κεχρή Κτήμα Γεροβασιλείου Διαδρομή του κρασιού της Χαλκιδικής Διαδρομή του κρασιού του Διονύσου Κτήμα Βιβλία Χώρα Κτήμα Τέχνη Οίνου Μικροχωρίου Κτήμα Παυλίδη Διαδρομή του κρασιού των θεών του Ολύμπου Κτήμα Κατσαρού Διαδρομή του κρασιού της Ηπείρου Κτήμα Κατώγι & Στροφιλιά Α.Ε Κτήμα Ε.Α.Σ. Ιωαννίνων Οινοποιείο Ζίτσας Κτήμα Γκλίναβος Α.Ε η Ενότητα: Έρευνα στα Οινοποιεία της Ένωσης Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Βορείου Ελλάδος Εισαγωγή Μεθοδολογία Έρευνας Συγκέντρωση δεδομένων

5 Σχεδιασμός ερωτηματολογίου Μέθοδος επεξεργασίας δεδομένων Έρευνα στα οινοποιεία της Ένωσης Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Βορείου Ελλάδος Πίνακες και Γραφήματα...84 Επίλογος Παραρτήματα Παράρτημα 1 : Χάρτης Διαδρομών Παράρτημα 2: Ο ελληνικός αμπελώνας Παράρτημα 3: Επισκέψιμα οινοποιεία (δείγμα) Παράρτημα 4: Το ερωτηματολόγιο της έρευνας Βιβλιογραφία Εφημερίδες Περιοδικά Ιστοσελίδες

6 Πρόλογος Ένα τσαμπί σταφύλι είναι όμορφο στην όψη και δεν προδιαθέτει για την άγρια ορμή και ζωντάνια που απελευθερώνει όταν σπάσουν οι χυμοί του. Φαίνεται απλά ένα φρούτο αθώο, ελκυστικό αλλά άψυχο..μέχρι να μεταμορφωθεί σε κρασί. Γιατί το κρασί ζει τη ζωή του, μια ζωή πολυκύμαντη και ενδιαφέρουσα. Ο οίνος υποφέρει στη γέννα του, άσχημος και ανήσυχος καθώς περνά την διαδικασία της μεγάλης αλλαγής από μούστο σε κρασί. Αναπτύσσεται και ενηλικιώνεται στη συνέχεια. Αν είναι τυχερός και δεν του τύχει καμία αναποδιά ή ασθένεια θα ωριμάσει. Μια ωριμότητα που δεν ακολουθεί συγκεκριμένα μονοπάτια ή σταθερούς κανόνες αλλά εξαρτάται από την ιδιαιτερότητα και την ανεξάρτητη προσωπικότητά του. Μια προσωπικότητα που του δίνεται στη γέννησή του, την ώρα της οινοποίησης. Αυτή η διαδικασία είναι που κάνει κάθε συγκομιδή δραματική στο σύνολό της, εξάπτει την φαντασία και κεντρίζει το ενδιαφέρον για τη συμπεριφορά του ανθρώπου 6000 χρόνια τώρα απέναντι στο κρασί. Από το μάζεμα των σταφυλιών μέχρι τη μαγική ώρα της ζύμωσης του μούστου, όταν αρχίζει να τρέχει ο οίνος.. Ο οίνος είμαι άρρηκτα συνδεδεμένος με την ελληνική ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη και τα έθιμα, αποτελεί πολύτιμο διατροφικό είδος για τη σωματική και ψυχική υγεία, προϊόν με επικοινωνιακή αξία και πλέον άξονα οινοτουριστικής δραστηριοποίησης στη χώρα. Αυτή την τόσο ιδιαίτερη αξία του οίνου θα προσπαθήσουμε να παρουσιάσουμε σε αυτή την εργασία, η οποία επικεντρώνεται στα οινοποιεία της Βορείου Ελλάδος, τα οποία ανήκουν στο δίκτυο της Ένωσης Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Βορείου Ελλάδος, το οποίο αποτελεί το μοναδικό οργανωμένο και αξιόπιστο φορέα συνολικής υποστήριξης και προβολής του αμπελοοινικού τομέα στη Βόρεια Ελλάδα. Με κίνητρο το προσωπικό ενδιαφέρον και την αγάπη για το κρασί ελπίζουμε να παρουσιάσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την οινοπαραγωγική διαδικασία και τις σημαντικότερες πτυχές του οινοτουριστικού οικοδομήματος. 6

7 1η Ενότητα: Οίνος και Οινοτουρισμός 1.1. Εισαγωγή Το κρασί, προϊόν της φύσης, είναι άρρηκτα δεμένο με αυτή και ταυτόχρονα αποτελεί αγαπημένο αντικείμενο πολλών ανθρώπων, των ονομαζόμενων οινόφιλων. Ο συνδυασμός αυτών των δύο στοιχείων καθιστά δυνατό για το κρασί να είναι επιτυχημένα κεντρικό προϊόν εναλλακτικού τουρισμού, αφού γύρω του μπορεί αποτελεσματικά να στηθεί ένα επιχειρησιακό περιβάλλον προσέλκυσης και εξυπηρέτησης τουριστών. Όλοι ξέρουμε πως το κρασί είναι ένα πολύ παλιό αγροτικό προϊόν, το οποίο χρησιμοποιήθηκε επί αιώνες είτε σαν συνοδευτικό ενός γεύματος, είτε ως ηρεμιστικό και φάρμακο. Ήταν στενά συνδεδεμένο με τις χαρές της ζωής, τον μυστικισμό της ψυχής, το θρησκευτικό τελετουργικό, όπως άλλωστε και με τις πολιτιστικές αξίες. Όλες αυτές οι ιδιότητες του κρασιού εμφανίζονται στις μεσογειακές χώρες παραγωγής του. Στην Ελλάδα όπως και σε όλες τις χώρες της λεκάνης της Μεσογείου η αμπελοοινική παράδοση είναι ιδιαίτερα πλούσια. Το κρασί είναι συνδεδεμένο με τον πολιτισμό των λαών τους, με τη θρησκεία τους και με τις διατροφικές τους συνήθειες. Συνεχίζοντας, κομβικό σημείο του οινοτουρισμού, όπως ονομάζεται αυτή η μορφή εναλλακτικού τουρισμού, είναι οι «Δρόμοι του κρασιού». Πρόκειται για χαραγμένες πορείες, που μπορούν να ακολουθήσουν οι τουρίστες (απλοί και οινόφιλοι, μεμονωμένα ή σε γκρουπ), με αμπελώνες, επισκέψιμα οινοποιεία, σημεία πώλησης κρασιού και άλλων τοπικών προϊόντων (κυρίως βρώσιμων και πόσιμων), επιλεγμένα εστιατόρια και ξενοδοχεία, σε συνδυασμό με άλλα αξιοθέατα, διαφόρων ειδών και στυλ, της περιοχής. Στα επισκέψιμα οινοποιεία ο τουρίστας μπορεί να δοκιμάσει και να αγοράσει κρασιά (συνήθως σε πολύ πιο συμφέρουσες τιμές από ότι αλλού), να ενημερωθεί για ότι αφορά αυτά και την οινοπαραγωγό περιοχή από όπου προέρχονται και να γνωρίσει από κοντά τους παραγωγούς και τη φιλοσοφία τους. Στα επιλεγμένα εστιατόρια μπορεί να γευτεί τα φαγητά της περιοχής, σε συνδυασμό με τα κρασιά που παράγονται σε αυτήν, αφού αυτό κυρίως είναι το κριτήριο επιλογής τους και στα καταστήματα πώλησης τοπικών προϊόντων να δοκιμάσει και να αγοράσει προϊόντα της περιοχής. Τη στιγμή που οι αμπελώνες βρίσκονται, στην πλειοψηφία τους, σε όμορφα μέρη, που άλλοτε γειτνιάζουν με όγκους νερού (ποτάμια, λίμνες, λιμνοθάλασσες, θάλασσες), άλλοτε είναι πάνω σε πανέμορφα βουνά κλπ., ο οινοτουρισμός δίνει τη δυνατότητα στον τουρίστα, αφενός να βρεθεί κοντά στη φύση και αφετέρου να τη χαρεί με διάφορες παράπλευρες δραστηριότητες. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνούμε τη στενή σχέση του κρασιού με την πολιτιστική μας κληρονομιά και κατ' επέκταση με τις ανθρώπινες αξίες του λαού μας. Τα στοιχεία που μας παρέχουν οι παραδόσεις κάθε περιοχής οι σχετικές με την καλλιέργεια του αμπελιού στον συγκεκριμένο τόπο, με τον τρόπο που έφτιαχναν το κρασί, ακόμη και με τον τρόπο που το σέρβιραν στο τραπέζι τους, συνοδεύοντας τα τοπικά εδέσματα, 7

8 συμβαδίζουν με τη πρόσφατη γενική απαίτηση του καταναλωτή "στροφή προς την παράδοση". Στα πλαίσια λοιπόν της διατήρησης και της ανάδειξης αυτής της κληρονομιάς αναπτύχθηκε αυτή η ειδική μορφή Αγροτουρισμού, η ονομαζόμενη «Δρόμοι του Κρασιού». Οι ελληνικοί «Δρόμοι του Κρασιού» βρίσκονται υπό ανάπτυξη αλλά εν λειτουργία με κύριους πρωταγωνιστές αυτούς της Βόρειας Ελλάδας. Παρ όλα αυτά, σιγά σιγά ο οινικός τουρισμός στην Ελλάδα αναπτύσσεται και προσφέρει σημαντικά αποτελέσματα στην τοπική οικονομία της περιοχής. Ποιοι είναι όμως αυτοί που εμπλέκονται με τον οινικό τουρισμό; Το κρασί αντιμετωπίζεται ως οινικό προϊόν και πώς προωθείται από τους οινοποιούς; Τελικά η τοπική κοινωνία καθώς και τα οινοποιεία έχουν αντιληφθεί τη σπουδαιότητα της ανάπτυξης του οινοτουρισμού; Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα που θα μας απασχολήσουν στην έρευνα αυτή, η οποία επικεντρώνεται σε μια περιοχή με έντονο αγροτουριστικό χαρακτήρα και ανάπτυξη, αυτή της Βορείου Ελλάδος και με τα οποία θα ασχοληθούμε κυρίως στο δεύτερο μέρος της εργασίας. Στο πρώτο μέρος θα ασχοληθούμε γενικά με τον οινοτουρισμό και την αμπελουργία στην Ελλάδα και θα γνωρίσουμε εν συντομία τα οινοποιεία τα οποία ανήκουν στην Ένωση Οινοπαραγωγών του αμπελώνα της Βορείου Ελλάδος από τα οποία ζητήθηκε η συνδρομή τους στην διεξαγωγή αυτής της έρευνας και υπήρξε ουσιαστική (όχι καθολική) ανταπόκριση Ο Οινοτουρισμός στην Ελλάδα Στη χώρα μας υπάρχουν επισκέψιμα οινοποιεία διάσπαρτα στη Σαντορίνη, τη Ρόδο, την Κρήτη, την Αττική, την Μακεδονία και αλλού. Οινοτουριστικές δραστηριότητες και συνεργασία επισκέψιμων οινοποιείων σε «Δρόμους Κρασιού» έχουν υλοποιηθεί από την Ένωση Οινοπαραγωγών Αμπελώνα Μακεδονίας και έχουν προγραμματισθεί από την Ένωση Οινοπαραγωγών Αττικής και την Ένωση Οινοπαραγωγών Πελοποννήσου. Τον Ιούλιο του 1997 ιδρύθηκε ο σύνδεσμος «Ελληνικές Πόλεις του Κρασιού», όπου συμμετέχουν οι πόλεις Νάουσα, Τύρναβος, Σητεία, Ιωάννινα, Αταλάντη, Γουμένισσα, Αρχάνες, Χαλκίδα, Σπάτα, Αίγιο, Μαρκόπουλο, Αργοστόλι, Καζαντζάκη (Ηράκλειο Κρήτης), Σάμος, Ρόδος. Η πόλη της Σητείας συμμετέχει στο δίκτυο RECEVIN. Η συμμετοχή προβλέπει ανάμεσα στις άλλες δραστηριότητες και διοργάνωση εκδήλωσης κάθε 10 Αυγούστου, τη νύχτα του Αγίου Λορέντζο, νύχτα των πεφταστεριών. Στους επισκέπτες μοιράζεται «κάλυκας αστεριών» με απεικόνιση αστεριών. Άλλες προσπάθειες ανάπτυξης οινοτουριστικής δραστηριότητας αφορούν την διοργάνωση του Πρώτου Διεθνούς Διαγωνισμού Κρασιού στη Θεσσαλονίκη το Μάρτιο 1999, πρωτοβουλίες όπως το TWINS (Tourism and Wine Synergies) και βέβαια την προβολή της τοπικής κουζίνας και του κρασιού μέσα στα γενικότερα τουριστικά προγράμματα και την τουριστική διαφήμιση. 8

9 Η έννοια του Οινοτουρισμού To κρασί από μόνο του είναι ένα ποτό που σχετίζεται με τη χαλάρωση, την ξεκούραση, την επικοινωνία με τρίτους, την εκμάθηση καινούριων πραγμάτων και τη φιλοξενία. Επομένως η ίδια η φύση της οινοβιομηχανίας προσφέρεται για «πάντρεμα» με τον τουρισμό. Ως οινοτουρισμός μπορεί να οριστεί η επίσκεψη σε αμπέλια, οινοποιεία, γιορτές ή διαγωνισμούς κρασιού και όπου η δοκιμή διαφόρων κρασιών ή η γνωριμία με τα κύρια χαρακτηριστικά της περιοχής αποτελούν πρωταρχικά κίνητρα για τους επισκέπτες. Οι τουρίστες κατά την διάρκεια των διακοπών τους αναζητούν μερικά ή και όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά του κρασιού ενώ την ίδια στιγμή η επιθυμία τους να αποδράσουν από την καθημερινότητα είναι σύμφωνη με εκδρομές και επισκέψεις σε αγροτικές περιοχές, αμπέλια και οινοποιεία. Δένει έτσι αρμονικά το κρασί με την έννοια του αγροτουρισμού και της ανάπτυξης των αγροτικών περιοχών και της περιφέρειας. Ωστόσο θα πρέπει να σημειωθεί ότι κάποιοι τουρίστες ή επαγγελματίες που ταξιδεύουν με κίνητρο το κρασί μπορεί να κατευθυνθούν και σε αστικές περιοχές, όπου γίνονται εκδηλώσεις γαστρονομίας και κρασιού, διαγωνισμοί, συνέδρια, εκθέσεις, επαγγελματικές επισκέψεις σε οινοποιεία που βρίσκονται σε προάστια ή κοντά σε πόλεις. Το κρασί λοιπόν σαν τουριστικό κίνητρο δένει και με τον επαγγελματικό τουρισμό Το κρασί σαν τουριστικό προϊόν Από την εποχή της Αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης γίνονται επισκέψεις σε αμπέλια. Από τις αρχές όμως του 19ου αιώνα οι επισκέψεις σε αμπέλια αποτελούσαν μέρος οργανωμένων ταξιδιών, τα οποία ήταν κυρίως προνόμιο των αριστοκρατικών τάξεων της εποχής. Αργότερα και από τα μέσα του άρχισε να είναι το ίδιο το κρασί κίνητρο για οργάνωση ειδικών τουριστικών πακέτων. Ποικίλοι λόγοι οδήγησαν σε αυτή την εξέλιξη, όπως για παράδειγμα ευκολότεροι τρόποι μεταφοράς, η εμφάνιση μιας νέας εύπορης αστικής τάξης που άρχισε να αναζητά το ποιοτικό κρασί και επιπλέον η νομοθετική κατοχύρωση οίνων ελεγχόμενης γεωγραφικής προέλευσης, που έδωσε ταυτότητα στα κρασιά, κάνοντας ταυτόχρονα μοναδικές τις συγκεκριμένες οινοπαραγωγές περιοχές και μετατρέποντας τις σε πόλους προσέλκυσης επισκεπτών. Το τελευταίο συνέβη για πρώτη φορά το 1855 όταν οι έμποροι του Μπορντώ δημοσίευσαν πράξη κατάταξης των οίνων της περιοχής με έγκριση της γαλλικής κυβέρνησης. Έχει δε σημασία αυτό το γεγονός αφού ο τουρισμός και το κρασί βασίζουν την δημιουργία της εικόνας τους, ενώ συνδυάζουν το όνομα τους, με τις περιοχές όπου παράγονται. Στη Γερμανία ήδη από το 1920 τα μονοπάτια του κρασιού αποτελούσαν σημαντική δραστηριότητα για το γερμανικό τουρισμό βοηθώντας στην εξοικείωση των επισκεπτών με τα γερμανικά κρασιά και την πώληση τους. Το 1970 και οι 9

10 έντεκα οινοπαραγωγές περιοχές της Γερμανίας είχαν τα δικά τους μονοπάτια κρασιού. Στην Αμερική και ειδικότερα στην κοιλάδα Νάπα της Καλιφόρνια οι αμπελώνες έχουν αναδειχτεί τα τελευταία χρόνια σε πρώτου μεγέθους τουριστικά αξιοθέατα με χιλιάδες επισκέπτες. Στην Αυστραλία, όπου το κρασί μετακόμισε μόλις τον 18ο αιώνα, οι οινοπαραγωγές πολιτείες έχουν αναπτύξει τουριστική στρατηγική χρησιμοποιώντας την παραγωγή κρασιού σαν σημαντικό κίνητρο για την προσέλκυση διεθνών τουριστών, ενώ παράλληλα αυξάνουν τις πωλήσεις κρασιών στις χώρες προέλευσης των τουριστών τους. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός, ότι αρκετά διεθνή συνέδρια για τον οινοτουρισμό και τις προοπτικές του έχουν οργανωθεί στην Αυστραλία. Σε ένα από αυτά ανακοινώθηκε ότι ορισμένα μεγάλα οινοποιεία χρησιμοποιούν το μεγάλο αριθμό επισκεπτών που δέχονται, για να «τεστάρουν» τα νέα κρασιά τους. Οι αριθμοί των επισκεπτών μπορεί να ξεπερνούν και τους σε ετήσια βάση, όπως στο οινοποιείο των Brown Brothers στη Βικτώρια. Είναι προφανές λοιπόν ότι το κρασί μπορεί να αποτελέσει τουριστικό κίνητρο ειδικού ή ακόμη και συμπληρωματικού ενδιαφέροντος, είτε ως προς τον προορισμό (επίσκεψη σε οινοπαραγωγό περιοχή) είτε ως προς την δραστηριότητα (δοκιμασία κρασιού) Πόροι για τουριστική εκμετάλλευση του κρασιού Η προσφορά του οινοτουρισμού περιλαμβάνει όλα τα μέσα που χρησιμοποιούνται από τους τουρίστες ή τους επισκέπτες και φυσικά όλες τις επιχειρήσεις και οργανισμούς που τα μετατρέπουν σε οινοτουριστικό προϊόν. Όσον αφορά την οινική βιομηχανία οι πόροι αφορούν αμπελώνες, οινοποιεία, τις ανέσεις που προσφέρει ένα οινοποιείο στους επισκέπτες του, φεστιβάλ, γιορτές και άλλες εκδηλώσεις, εκθέσεις κλπ. Η τουριστική βιομηχανία συμμετέχει στην διαμόρφωση οινοτουριστικού προϊόντος με εκδρομές οινικού ενδιαφέροντος και φυσικά με την προσφορά φιλοξενίας - διαμονής και διατροφής. Οι ανθρώπινοι πόροι αφορούν οινοπαραγωγούς, καλλιεργητές και τους άλλους εργαζόμενους στον τομέα αυτό μαζί με τα τουριστικά γραφεία και τους tour operator (οργανωτές ταξιδιών). Οι πόροι του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο «καταναλώνεται» το οινοτουριστικό προϊόν αφορούν το φυσικό περιβάλλον και την ομορφιά του, την τοπική κουζίνα και άλλα στοιχεία του τρόπου ζωής, τα ήθη και έθιμα, την παράδοση (όλα αυτά που εκφράζονται με το γαλλικό όρο terroir) Τέλος, το οινοτουριστικό προϊόν εξαρτάται από τη νομοθεσία και τους κανόνες που αφορούν την ανάπτυξη του. Σε κάθε περίπτωση ο οινοτουρισμός σαν έννοια και σαν προϊόν αφορά δύο βιομηχανίες των οποίων οι δραστηριότητες έχουν σημαντικές επιπτώσεις για τις τοπικές οικονομίες, το περιβάλλον και τον τρόπο ζωής. 10

11 Ο ρόλος των δικτύων στην ανάπτυξη του Οινοτουρισμού Η δημιουργία δικτύων συνεργασίας αναφέρεται σε συνέργιες ανταγωνιστικών κατά τα άλλα εταιρειών ή οργανισμών οι οποίοι συνδέονται όμως με οικονομικές και κοινωνικές σχέσεις. Το ενδιαφέρον για τα δίκτυα οφείλεται στο γεγονός ότι η δικτύωση σαν τακτική, αποτελεί σημαντικό χρακτηριστικό των επιτυχημένων παγκόσμιων οικονομιών αλλά και των υψηλών αποδόσεων των περιφερειακών οικονομιών. Η δημιουργία λοιπόν συνδέσμων και η δημιουργία δικτύων μεταξύ οινικής και τουριστικής βιομηχανίας μπορεί να θεωρηθεί ως κρίσιμος παράγοντας για την οινοτουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής. Και οι δύο βιομηχανίες είναι στο επίκεντρο της οικονομίας στις διάφορες οινοπαραγωγές περιοχές του κόσμου λόγω της ικανότητάς τους να δημιουργούν οικονομική ανάπτυξη και εισόδημα για τις περιοχές αυτές. Προς αυτήν την κατεύθυνση έχουν ιδρυθεί πολλοί οργανισμοί με σκοπό να βοηθήσουν στη δημιουργία δικτύων οινοτουρισμού, όπως: AREV (Assemplia das Regioes Europeias Viticolas) European Council of Wine Regions RECEVIN (Δίκτυο Ευρωπαϊκών Οινοπαραγωγών Πόλεων στην Ευρώπη) Dionysus Multimedia Network of European Wineproducing Regions Victorian Wine Tourism Council στην Αυστραλία κ.α. Στις περισσότερες περιπτώσεις αυτό που επιδιώκεται είναι η δημιουργία δικτύων με τη μορφή «δρόμων του κρασιού» και η προβολή μέσα από αυτά των πολιτιστικών στοιχείων της περιοχής, με παράλληλη ενίσχυση του αγροτουρισμού. Οπότε συνδυάζονται δραστηριότητες και άλλα στοιχεία με το κρασί προσφέροντας την δυνατότητα για δημιουργία τουριστικών πακέτων: κρασί και γαστρονομία, κρασί και συμμετοχή στο μάζεμα και το πάτημα σταφυλιών (εποχιακά), κρασί και οδοιπορία κ.α. Πρέπει να αναφερθεί ότι μέσω του δικτύου δίνεται η ευκαιρία στους οινοπαραγωγούς να ενισχύσουν την εικόνα των προϊόντων τους, δημιουργώντας ταυτόχρονα πιστή καταναλωτική αγορά. Επιπλέον ένα δίκτυο μπορεί να περιλαμβάνει εταιρείες όλων των μεγεθών σε διάφορους συνδυασμούς, να έχει διεθνή ή τοπική βάση και να έχει παρουσία σε όλα τα στάδια της αλυσίδας συναλλαγών - απαιτώντας από τις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις συνεργασία που βασίζεται από άτυπες σχέσεις μέχρι αυστηρά συμφωνημένες υποχρεώσεις. Οι ανεξάρτητες μονάδες του δικτύου δεν «ζουν» πλέον μόνες τους αλλά σε σχέση αλληλεξάρτησης με τις υπόλοιπες μονάδες. Τέτοιες σχέσεις βέβαια χρειάζονται προσπάθεια να καθιερωθούν και να διατηρηθούν. Η επιτυχία ενός δικτύου στην αγορά είναι μια αργή διαδικασία και εξαρτάται από την προσήλωση των μελών του στον κοινό σκοπό. Η κατηγοριοποίηση των Δικτύων σχηματίζεται ως εξής: Η Δυαδική οργάνωση σχηματίζεται όταν δύο οργανισμοί βρίσκουν αμοιβαία επικερδή τη συνεργασία τους με στόχο την επίτευξη κοινού σκοπού όπως είναι για παράδειγμα μία κοινή επιχείρηση μεταξύ ενός οινοποιείου και ενός ταξιδιωτικού γραφείου για την προώθηση των επισκέψεων στο οινοποιείο. 11

12 Η Κοινή οργάνωση σχηματίζεται από πολλές δυαδικές σχέσεις που οργανώνονται κάτω από έναν κεντρικό φορέα όπως για παράδειγμα ένας φορέας προώθησης οινοτουρισμού αναπτύσσει ανεξάρτητες σχέσεις με τα οινοποιεία, ώστε να παρέχει στους τουρίστες πληροφορίες για κάθε οινοποιείο. Η Κοινή δράση σχηματίζεται από διαφορετικούς κεντρικούς φορείς οι οποίοι συνεργάζονται προκειμένου να πετύχουν ένα συγκεκριμένο σκοπό όπως είναι για παράδειγμα η ανάπτυξη και η κοινή προώθηση προγραμμάτων οινοτουρισμού σε τοπικό κυρίως επίπεδο από τους συνεργαζόμενους φορείς. Τέλος, το Πλήρες δίκτυο σχηματίζεται από ένα σύνολο οργανισμών που μοιράζονται κοινούς οργανωτικούς δεσμούς και μπορεί να αναγνωρισθεί ως ένα αλληλοεξαρτώμενο σύστημα βασισμένο σε κοινές αρχές ποιότητας υπηρεσιών όπως για παράδειγμα η σύσταση ομοσπονδίας ή συνδέσμου με θέμα τον οινοτουρισμό. Τα μέλη ικανοποιούν τις ίδιες απαιτήσεις όσον αφορά την ποιότητα και το επίπεδο υπηρεσιών και επιπλέον ακολουθούνται κοινά παράλληλα προγράμματα δραστηριοτήτων Ο οινοτουρισμός και η σημασία του για τις περιοχές όπου αναπτύσσεται Σύμφωνα πάντως με την ιταλική κίνηση (ένωση) οινοτουρισμού (Movimento del Tourismo del Vino) που ιδρύθηκε το 1993 και αποτελείται σχεδόν από 600 μέλη - οινοπαραγωγούς, εστιάτορες, οινολόγους, τουριστικούς πράκτορες, ΜΜΕ, γευσιγνώστες, δοκιμαστές, δημοσιογράφους - ο οινοτουρισμός έχει πολλά θετικά αποτελέσματα για τις περιοχές όπου αναπτύσσεται: Αυξάνει τις πιθανότητες οικονομικής ανάπτυξης, διαφοροποίησης του προϊόντος και δημιουργίας νέων επιπέδων απασχόλησης στις οινοπαραγωγές περιοχές. Βοηθάει στην ενημέρωση των επισκεπτών σχετικά με την επιλογή, την ανακάλυψη του σωστού κρασιού. Συντελεί στη θετική εικόνα και τη φήμη των κρασιών της περιοχής. Προωθεί τις οινοπαραγωγές αγροτικές περιοχές ως ένα μοναδικό μείγμα περιβαλλοντικών, πολιτιστικών και γευστικών χαρακτηριστικών συνεισφέροντας στην ανακάλυψη και προστασία των παραδόσεων των διαφόρων αυτών περιοχών. Προτείνει καινούριους τουριστικούς προορισμούς με προστιθέμενη αξία το τοπίο, το φαγητό και την δυνατότητα να γνωρίσει κανείς τη ζωή των ανθρώπων τους. Τα οινοποιεία μπορεί να προσελκύουν τουρίστες, όπως ένα μουσείο ή κάποιο τουριστικό θέρετρο Δρόμοι του κρασιού της Βορείου Ελλάδος Τον Νοέμβριο του 1993, 15 οινοπαραγωγοί του βορειοελλαδικού χώρου ίδρυσαν την Ένωση Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Μακεδονίας με τον διακριτικό τίτλο «Δρόμοι του Κρασιού». Αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση την ελληνική ιστορία της αμπελουργίας, "Αμπελώνας της Μακεδονίας" ονομάζεται ο ευρύτερος γεωγραφικός χώρος της Βορείου Ελλάδος που συμπεριλαμβάνει εκτός από το ομώνυμο διοικητικό διαμέρισμα της χώρας μας και την οινοποιητική περιοχή της Ραψάνης προς τα νότια, καθώς και την περιοχή των νομών Ξάνθης και Ροδόπης στα ανατολικά 12

13 Οι οινοπαραγωγοί, έπλεξαν αυτόν τον ιστό στους ίδιους τους τόπους ζωής, εργασίας και δημιουργίας τους. Γύρω τους ξεδιπλώνεται και το κουβάρι της ιστορίας, της αρχιτεκτονικής, της θρησκείας, της παράδοσης στις τέχνες: η καθημερινή ζωή του ελληνικού λαού. Οκτώ διαδρομές με άξονα το κρασί οδηγούν από το θεϊκό Όλυμπο στην ηπειρωτική Ζίτσα και το ακριτικό Αμύνταιο, από την εύφορη Νάουσα, την Πέλλα και τη Γουμένισσα στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη, από τη μαγευτική Χαλκιδική στο διονυσιακό Παγγαίο και στη μακρινή Θράκη. Πινακίδες δείχνουν το δρόμο για αμπελώνες και οινοποιεία όπου οι επισκέπτες ξεναγούνται στον κόσμο του κρασιού, στη γνώση της απόλαυσής του. Οι ομορφιές που η φύση έχει απλώσει τριγύρω υποδεικνύονται ως τοποθεσίες με απολαυστική θέα. Παράλληλα σημειώνονται τα έργα του ανθρώπου, αντάξια του τόπου που τα περιβάλλει. Είναι οι αρχαιολογικοί χώροι, οι εκκλησίες, τα μοναστήρια, τα μουσεία, τα κτίρια με λαογραφικό ή κάθε πολιτιστικό ενδιαφέρον. Κατά μήκος των διαδρομών, εστιατόρια, ταβέρνες, ουζερί και ξενοδοχεία, εκφραστές της πλούσιας και ζωντανής παράδοσης, της τοπικής γαστρονομίας, της ποιοτικής φιλοξενίας συμπληρώνουν τη γνωριμία με τη Βόρεια Ελλάδα, τα αγαθά και τον πολιτισμό της. Η λειτουργία και η επιτυχία των Δρόμων του Κρασιού στηρίζεται σε μία σειρά παραμέτρων φυσικών, ανθρώπινων και τεχνικών. Στην ύπαρξη της διαδρομής μέσα σε μία αγροτική - αμπελουργική ζώνη. Κατά μήκος της βρίσκονται αμπελώνες, οινοποιεία, αμπελουργικά χωριά και γειτονιές, τυπικά της περιοχής. Στην προσφορά τυπικών του τόπου κρασιών, διαθέσιμων για οινογευστική και πώληση τουλάχιστον κατά τη διάρκεια μιας καθορισμένης και ανακοινωμένης περιόδου. Στην ύπαρξη ξενοδοχείων, ξενώνων ή δωματίων στην περιοχή του Δρόμου, τα οποία να προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες. Στην πρόταση πιάτων της τοπικής γαστρονομίας σε συνδυασμό με τα τοπικά κρασιά στα εστιατόρια του Δρόμου του Κρασιού. Στην ύπαρξη ενός συστήματος υποδοχής, πληροφόρησης και εξυπηρέτησης των επισκεπτών με ενιαία αντίληψη και νοοτροπία Επιπτώσεις από τη δημιουργία των Δρόμων του Κρασιού Αναμφισβήτητα μία από τις σοβαρότερες θετικές επιπτώσεις των δρόμων του κρασιού είναι η συμβολή τους στην τουριστική ανάπτυξη της περιφέρειας αναπτύσσοντας τη ζήτηση για τις περιοχές που εντάσσονται στους δρόμους. Επίσης, αξίζει να σημειωθεί ότι υποστηρίζει και τις επιχειρήσεις που συμμετέχουν, είτε πρόκειται για οινοπαραγωγικές εταιρίες είτε για ξενοδοχεία, εστιατόρια, εργαστήρια παραδοσιακών προϊόντων κ ά. Ανθρωπιστικές επιπτώσεις Οι Δρόμοι του Κρασιού ενώνουν όλους τους ανθρώπους των οποίων οι ασχολίες εμπλέκονται άμεσα ή έμμεσα με το κρασί, αφού προϋποθέτει κοινή προσπάθεια μεταξύ των αμπελουργών και οινοπαραγωγών, ξενοδόχων και εστιατόρων, πολιτιστικών συλλόγων, οργανισμών τουρισμού, επαγγελματικών ενώσεων. Επίσης προβάλλει και αξιοποιεί τα έργα και τις πρωτοβουλίες διαφόρων κοινωνικών ομάδων, αναπτύσσει την ευγενή άμιλλα εις βάρος της ατομικιστικής προσπάθειας ("η ισχύς εν τη ενώσει"). 13

14 Πολιτιστικές Επιπτώσεις Οι Δρόμοι του Κρασιού υποστηρίζουν πολιτιστικές εκδηλώσεις και δημιουργίες τοπικού χαρακτήρα με την προβολή τους από τα έντυπα και τις ενέργειες προώθησης των περιοχών στους τουριστικούς πράκτορες Η Κοινοτική Πρωτοβουλία LEADER Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Όσον αφορά την Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου βρίσκονται οι πιο παλιές και πιο δημοφιλείς περιοχές κρασιού, ο τουρισμός αποτελεί τομέα μεγάλης οικονομικής σημασίας, ιδιαίτερα για την περιφέρεια. Η σημασία του τουρισμού σε σχέση με την περιφερειακή ανάπτυξη και την κοινωνική αλληλεγγύη αντανακλάται στα προγράμματα ενίσχυσης διαφόρων δραστηριοτήτων για τις περιφέρειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η φύση των προγραμμάτων αυτών καθορίζεται ανάλογα με τα οικονομικά προβλήματα των διαφόρων περιοχών στοχεύοντας: να προωθήσει την ανάπτυξη υποδομής και την προσαρμογή των περιοχών των οποίων η ανάπτυξη έχει μείνει πίσω. να αλλάξει τον τουριστικό χαρακτήρα σε περιοχές που έχουν επηρεασθεί αρνητικά από την άναρχη ανάπτυξη. να διευκολύνει την ανάπτυξη και την οικονομική και κοινωνική αναδιάρθρωση των αγροτικών περιοχών. να διευκολύνει την ανάπτυξη και την οικονομική και κοινωνική αναδιάρθρωση περιοχών με χαμηλή πληθυσμιακή πυκνότητα. Στην Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωση γενικότερα έχουν σχεδιαστεί αρκετά προγράμματα που αφορούν οινοπαράγωγες περιοχές και οινοτουρισμό. Από τα σημαντικότερα προγράμματα ήταν αυτά που εκπονήθηκαν στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Leader και Leader II. Η πρωτοβουλία αυτή της Ε.Ε. συνεχίζεται με το Leader Plus μέχρι το Η Πρωτοβουλία Leader της Ε.Ε. δημιουργήθηκε με στόχο την αναζήτηση λύσεων προσαρμοσμένων σε αγροτικές περιοχές που υστερούν ως προς την ανάπτυξη. Στηρίζεται στην ενεργό συμμετοχή του τοπικού πληθυσμού, των επιχειρήσεων, των ενώσεων και των συλλογικών φορέων των περιοχών τους, που μέσα από τις Ομάδες Τοπικής Δράσης αποφασίζουν και αναλαμβάνουν από κοινού αναπτυξιακή δραστηριότητα. Οι δράσεις πρέπει να ταιριάζουν στη φυσιογνωμία της περιοχής και να έχουν διαρκή αποτελέσματα. Βασικός στόχος αυτής της Πρωτοβουλίας είναι η συνειδητοποίση της σημασίας που παρουσιάζει η συλλογική δραστηριότητα στην ήπια αγροτική και τουριστική ανάπτυξη των αγροτικών (άρα και αμπελοοινικών) περιοχών της Ευρώπης. Παρακάτω αναλύεται εκτενέστερα η κοινοτική Πρωτοβουλία Leader. 14

15 Το πρόγραμμα της Κοινοτικής Πρωτοβουλίας Leader Η κοινοτική πρωτοβουλία LEADER (Liaisons Entre Actions de Developpement de l Economie Rurale δηλαδή Δεσμοί μεταξύ των δράσεων για την Ανάπτυξη της Αγροτικής Οικονομίας), αναλήφθηκε με απόφαση της Επιτροπής των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων στις 15 Ιουνίου Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας η οποία διάρκεσε από το 1994 ως το 2001 και ακολουθείται στην τρέχουσα προγραμματική περίοδο από την πρωτοβουλία LEADER+, χορηγήθηκε κοινοτική βοήθεια υπό μορφή συνολικών επιδοτήσεων ή ολοκληρωμένων επιχειρησιακών προγραμμάτων προκειμένου να μπορέσουν οι φορείς αγροτικής ανάπτυξης να θέσουν σε πειραματική εφαρμογή προσεγγίσεις αγροτικής ανάπτυξης σε ενδογενή και τοπική κλίμακα συχνά με καινοτόμο χαρακτήρα. Η πρωτοβουλία LEADER II αποτέλεσε συνέχεια της πολύ επιτυχημένης πρωτοβουλίας LEADER I ( ). Τα κύρια χαρακτηριστικά της προσέγγισης LEADER είναι αυτά ακριβώς που διαφοροποιούν την πρωτοβουλία από άλλα κοινοτικά προγράμματα και περιλαμβάνουν τα παρακάτω 7 σημεία: Χωρική προσέγγιση. Με τον όρο αυτόν εννοείται ότι η αναπτυξιακή στρατηγική καθορίζεται με βάση τη συγκεκριμένη κατάσταση μιας περιοχής. Η περιοχή θα πρέπει φυσικά να είναι αγροτική κατά βάση και να έχει κάποια ομοιογένεια που να συνάγεται από εσωτερική κοινωνική συνοχή, κοινή ιστορία και κοινές παραδόσεις και το αίσθημα μιας κοινής ταυτότητας. Η χωρική προσέγγιση είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για την τοπική ανάπτυξη, δεδομένου ότι κάθε περιοχή έχει τα δικά της ειδικά χαρακτηριστικά τα οποία οι τοπικοί φορείς είναι σε θέση να γνωρίζουν καλύτερα. Έτσι, με την χωρική προσέγγιση, αξιοποιούνται καλύτερα οι πόροι της περιοχής, δημιουργούνται προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης και διαμορφώνεται μια συνολική εικόνα για την περιοχή. Εκ των κάτω προς τα άνω προσέγγιση. Με τον όρο αυτό εννοείται η κινητοποίηση και συμμετοχή στην αναπτυξιακή στρατηγική και πολιτική όλων των τοπικών φορέων, δημόσιων και ιδιωτικών, έτσι ώστε να επιτευχθεί ο μεγαλύτερος βαθμός ευαισθητοποίησης του τοπικού πληθυσμού και διαφάνεια στη διαμόρφωση των κριτηρίων επιλογής των προς υλοποίηση δράσεων. Η έννοια της εκ των κάτω προς τα άνω προσέγγισης συνδέεται άμεσα με την έννοια της χωρικής προσέγγισης και μαζί δημιουργούν μια νέα αντίληψη για τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες τους κινδύνους και τις προοπτικές του αναπτυξιακού προγράμματος. Η λήψη αποφάσεων σε τοπικό επίπεδο με διαδικασία ισότιμης συμμετοχής όλων των φορέων επιτρέπει μια ευρεία συναίνεση και δημιουργία νέων σχέσεων συνεργασίας και εμπιστοσύνης ανάμεσα στους τοπικούς φορείς επιφέροντας έτσι μεγαλύτερη ευελιξία και αποτελεσματικότητα της πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης. Ομάδες Τοπικής Δράσης. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας LEADER, Ομάδα Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ) νοείται ένα σύνολο ιδιωτικών και δημοσίων φορέων, που συνδέονται με μια εταιρική σχέση με στόχο την διαμόρφωση κοινής στρατηγικής για την ανάπτυξη μιας αγροτικής περιοχής. Αν οι δράσεις έχουν θεματικό χαρακτήρα τότε μπορεί δικαιούχοι να είναι οι λεγόμενοι άλλοι συλλογικοί φορείς LEADER. Η Ομάδα Τοπικής Δράσης επιλέχθηκε ως θεσμός για την διαχείριση του LEADER προκειμένου να επιτευχθεί 15

16 μεγαλύτερος βαθμός αποτελεσματικότητας για την προώθηση τοπικών πρωτοβουλιών. Εξάλλου, έχει αποδειχθεί ότι η από πάνω προς τα κάτω προσέγγιση επέφερε σε πολλές περιπτώσεις ανεπάρκεια οργάνωσης και δυναμισμού στις αγροτικές περιοχές. Καινοτόμος χαρακτήρας των δράσεων. Η ανάληψη καινοτόμων ενεργειών είναι κεντρικός στόχος της πρωτοβουλίας LEADER. Η ανακοίνωση της Επιτροπής προς τα κράτη μέλη (1/7/94) το αναφέρει αυτό ρητά και συνδέει την καινοτομία με τη μεταφορά εμπειρίας και τη δικτύωση. Ο ορισμός της καινοτομίας εν προκειμένω είναι αρκετά ευρύς και αναλύεται διεξοδικά σε άλλη θέση. Κυρίως ο καινοτόμος χαρακτήρα των δράσεων LEADER μπορεί να αφορά νέες μορφές αξιοποίησης τοπικών πόρων, νέα προϊόντα, νέες μεθόδους και νέες μορφές οργάνωσης, νέες απαντήσεις σε προβλήματα και αδυναμίες αγροτικών περιοχών και αγροτικής ανάπτυξης. Διασύνδεση μεταξύ δράσεων, δηλαδή ολοκληρωμένη και πολυτομεακή προσέγγιση. Το ίδιο το ακρωνύμιο της πρωτοβουλίας LEADER (Δεσμοί μεταξύ των δράσεων για την ανάπτυξη της αγροτικής οικονομίας) δίνει τη διάσταση της διασύνδεσης των δράσεων. Αυτό σημαίνει ότι οι δράσεις πρέπει να σχεδιάζονται και να λειτουργούν ως ένα συνεκτικό σύνολο και όχι ως μια σειρά αποσπασματικών ενεργειών. Με τον όρο πολυτομεακή προσέγγιση νοείται μια σύνθετη προσέγγιση που στόχο έχει την υιοθέτηση μιας συνολικής αντίληψης για την παρέμβαση LEADER με τη συμμετοχή όλων των φορέων της περιοχής και με δράσεις σε πολλούς τομείς, έτσι ώστε αφενός να δημιουργούνται συνέργειες ανάμεσα στους διάφορους τομείς και αφετέρου να αυξάνει η γενικότερη αποτελεσματικότητα του προγράμματος. Δικτύωση, περιλαμβανομένης της διακρατικής συνεργασίας. Οι εμπειρίες που αποκτώνται από την πρωτοβουλία LEADER είναι απαραίτητο να ανταλλάσσονται ανάμεσα στα άτομα που συμμετέχουν στις δράσεις αγροτικής ανάπτυξης, και αυτό επιτυγχάνεται μέσα από δικτυώσεις και διακρατική συνεργασία. Η δικτύωση λοιπόν είναι υποχρέωση όλων των δικαιούχων του LEADER και η οργάνωση του δικτύου στόχο έχει την μείωση της απομόνωσης αφενός και τη δημιουργία βάσης πληροφοριών και αναλύσεων για καινοτόμες ενέργειες και πρακτικές αφετέρου. Ενισχύεται έτσι η ικανότητα των Τοπικών Ομάδων να λαμβάνουν αποφάσεις και να προβαίνουν σε δράσεις αποτελεσματικότερες για την αγροτική ανάπτυξη. Οι μηχανισμοί που το LEADER ΙΙ έχει προβλέψει για τη δικτύωση είναι το Παρατηρητήριο LEADER, οι Εθνικές Μονάδες Εμψύχωσης του Δικτύου και τα Εθνικά Δίκτυα LEADER. Η διακρατική συνεργασία τέλος έχει τον φιλόδοξο στόχο, πέρα από την απλή μεταφορά τεχνογνωσίας, να διερευνηθούν οι δυνατότητες κοινής παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών έτσι ώστε να επιτευχθεί μια κρίσιμη μάζα παραγωγής και να αυξηθεί η διαπραγματευτική δυνατότητα των εταίρων στις αγορές. Αποκεντρωμένες μεθόδους διαχείρισης και χρηματοδότησης. Ανεξάρτητα από τις ακολουθούμενες μεθόδους δημοσιονομικής διαχείρισης που διαφέρουν από χώρα σε χώρα, η αποκέντρωση της διαχείρισης είναι ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του προγράμματος LEADER. Η χρηματοδότηση αποτελεί επίσης ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό δεδομένου ότι οι Τοπικές Ομάδες καθορίζουν τον προϋπολογισμό τους βάσει των κατευθύνσεων του προγράμματός τους, κατανέμουν τους πόρους στα διάφορα μέτρα, εγκρίνουν τις δράσεις και τροποποιούν ή 16

17 προσαρμόζουν τις χορηγήσεις κατά τη διάρκεια εφαρμογής και γενικά, είναι υπεύθυνες για τις αποφάσεις τους. Η εξουσία που εκχωρείται με αυτό τον τρόπο στις Τοπικές Ομάδες προσιδιάζει με την από κάτω προς τα άνω καθώς και με την χωρική προσέγγιση της πρωτοβουλίας LEADER. Βέβαια η αυτονομία των Τοπικών Ομάδων είναι μερική, δεδομένου ότι οι κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες εξακολουθούν να έχουν τη συνολική ευθύνη των δημόσιων χρηματοδοτήσεων. Η πρωτοβουλία LEADER λοιπόν, δεν λειτουργεί εν κενώ, αλλά είναι πολύ στενά συνδεδεμένη με τοπικούς αναπτυξιακούς φορείς και παράγοντες, που φυσικά διαφέρουν από περιοχή σε περιοχή. Οι σημαντικότεροι από αυτούς τους παράγοντες είναι: το γενικό πλαίσιο της υπαίθρου, οι κυριότεροι τοπικοί φορείς και το γενικότερο θεσμικό περιβάλλον. Αυτοί οι παράγοντες έχουν στρατηγική σημασία για την προσέγγιση LEADER. Τα παραπάνω αναφερόμενα επτά χαρακτηριστικά της πρωτοβουλίας LEADER συνδέουν τα καινοτόμα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης με αυτούς τους αναπτυξιακούς παράγοντες, τροποποιώντας έτσι την παραδοσιακή προσέγγιση της ανάπτυξης της υπαίθρου Η κοινοτική πρωτοβουλία Leader II στην Ελλάδα Στο πλαίσιο της κοινοτικής πρωτοβουλίας LEADER II, έχει εγκριθεί, από την Ευρωπαϊκή Ένωση, για το διάστημα , πρόγραμμα πλαίσιο ύψους περίπου 64 δις. δρχ., από τα οποία η κοινοτική συμμετοχή ανήλθε σε 51,7 δις. δρχ. και η Εθνική συμμετοχή σε 12,3 δις. δρχ. Στόχος της πρωτοβουλίας ήταν τόσο, η κατά το δυνατόν, εξομάλυνση των δυσμενών επιπτώσεων που έχει για την Ελλάδα η εφαρμογή της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, όσο και η συγκράτηση του αγροτικού πληθυσμού στην ύπαιθρο με παρεμβάσεις που εξασφαλίζουν την αειφόρο ανάπτυξή της, δίνουν τη δυνατότητα συμπληρωματικού εισοδήματος και συμβάλλουν στη μείωση της ανεργίας, στη διαφύλαξη των φυσικών πόρων και την προστασία του περιβάλλοντος. Σε σχετική σύμβαση που υπέγραψε η χώρα μας με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως ενδιάμεσος φορέας ορίστηκε το Υπουργείο Γεωργίας, ήταν δηλαδή το Υπουργείο η υπεύθυνη αρχή για την διαχείριση και την παρακολούθηση της πρωτοβουλίας LEADER II σε επίπεδο χώρας. Φορείς υλοποίησης της πρωτοβουλίας ήταν οι Ομάδες Τοπικής Δράσης στις οποίες συμμετέχουν κυρίως τοπικοί συλλογικοί φορείς (οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, ενώσεις ή επιχειρήσεις ΟΤΑ, γεωργικοί Συνεταιρισμοί ή ενώσεις τους, άλλοι κοινωνικοί ή επαγγελματικοί φορείς), έχουν τη μορφή ανώνυμης εταιρείας και καταστατικό σκοπό την αγροτική ανάπτυξη, είτε άλλοι Συλλογικοί Φορείς του αγροτικού χώρου, δημόσιοι ή ιδιωτικοί, οι οποίοι αναλαμβάνουν την υλοποίηση θεματικών δράσεων στα πλαίσια της αγροτικής ανάπτυξης. Τελικοί δικαιούχοι, δηλαδή επενδυτές, της πρωτοβουλίας μπορούν να είναι κάθε φυσικό ή νομικό πρόσωπο (Ιδιώτες, ΟΤΑ, επιχειρήσεις των ΟΤΑ, Συνεταιρισμοί, Σύλλογοι κλπ.). 17

18 Στην πρωτοβουλία LEADER II περιλαμβάνονται τα ακόλουθα τρία σκέλη: Σκέλος Α' : Απόκτηση ικανοτήτων Πρόκειται για ένα προκαταρτικό στάδιο με αντικείμενο τη διάγνωση των αναγκών μιας περιοχής, την ενημέρωση, κατάρτιση, και ευαισθητοποίηση του πληθυσμού για την ενεργό συμμετοχή του στο σχεδιασμό της αναπτυξιακής προσπάθειας και τελικό στόχο τη δημιουργία αναπτυξιακού Φορέα και την κατάρτιση σχεδίου τοπικής αγροτικής ανάπτυξης. Σκέλος Β' : Καινοτόμα προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης Τα προγράμματα καταρτίζονται από τοπικούς αναπτυξιακούς φορείς (φορείς υλοποίησης) και αφορούν την ανάπτυξη του αγροτικού χώρου στο σύνολο του με διάφορες δράσεις, οι οποίες πρέπει να έχουν χαρακτηριστικά καινοτομίας, δυνατότητας μεταφοράς τεχνογνωσίας, πολλαπλασιαστικότητας των αποτελεσμάτων, συμπληρωματικότητας με άλλες παρεμβάσεις, δημιουργίας θέσεων εργασίας, διαφοροποίησης της απασχόλησης και της παραγωγής κλπ. Οι δράσεις αυτές εντάσσονται σε 6 μέτρα, ανάλογα με το είδος τους: Μέτρο 1: Τεχνική στήριξη Αφορά κυρίως την κάλυψη των λειτουργικών δαπανών των φορέων υλοποίησης. Μέτρο 2: Επαγγελματική κατάρτιση Οι ενέργειες του μέτρου αυτού συνδέονται με τις δράσεις που περιλαμβάνονται στα υπόλοιπα μέτρα του προγράμματος και πραγματοποιούνται σύμφωνα με τους κανόνες του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου. Μέτρο 3: Αγροτουρισμός Στα πλαίσια ενός στρατηγικού σχεδιασμού τοπικής αγροτουριστικής ανάπτυξης σχεδιάζονται από τους φορείς υλοποίησης οι παρεμβάσεις, οι οποίες ενδεικτικά μπορεί να είναι: Δημιουργία, εκσυγχρονισμός, επέκταση αγροτουριστικών καταλυμάτων. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού (τουρισμός για την υγεία και την καλή φυσική κατάσταση τοπικού πληθυσμού και επισκεπτών, ιπποτουρισμός, ορειβατικός τουρισμός, πολιτιστικός, θρησκευτικός, περιπατητικός - περιηγητικός, φυσιολατρικός - οικολογικός - οικοτουρισμός, νέες μορφές τουρισμού) - Κατασκηνωτικά κέντρα. Κέντρα εστίασης και αναψυχής (παραδοσιακές ταβέρνες, χώροι γευσιγνωσίας, αναψυκτήρια, χώροι αναψυχής). Μικρά έργα υποδομής για τουριστική αξιοποίηση κτισμάτων και χώρων. Μουσεία (ανταποδοτικά). Προβολή, προώθηση, τουριστικά πακέτα, συστήματα κράτησης δωματίων, περίπτερα τουριστικών πληροφοριών. Μέτρο 4: Μικρές επιχειρήσεις Ενδεικτικές δράσεις: Νέες μονάδες ή εκσυγχρονισμός μονάδων οικοτεχνίας, χειροτεχνίας και ειδών λαϊκής τέχνης. Νέες βιοτεχνίες, μικρές επιχειρήσεις ή εκσυγχρονισμός και επέκταση βιοτεχνιών. Αξιοποίηση ήπιων μορφών ενέργειας (εκτός γεωργίας). 18

19 Μέτρο 5: Αξιοποίηση επί τόπου και εμπορία γεωργικής, δασοκομικής παραγωγής και αλιείας Ενδεικτικές δράσεις: Αξιοποίηση φυτικής, κτηνοτροφικής, δασικής και αλιευτικής παραγωγής. Βιολογικές καλλιέργειες & προϊόντα από βιολογική γεωργία. Αρωματικά φυτά. Δημιουργία μονάδων τύπου φάρμας - Οικολογικό αγρόκτημα. Μέτρο 6: Διατήρηση και βελτίωση περιβάλλοντος & περιβάλλοντος χώρου Ενδεικτικές δράσεις: Αναπλάσεις, αξιοποιήσεις και ανάδειξη τοπίων, οικισμών και παραδοσιακών κτιρίων. Σήμανση αξιοθέατων μνημείων, μονοπατιών, χαρτογραφήσεις - Διαδρομές πρόσβασης γεφύρια Πολιτιστικά κέντρα, αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, κέντρα διατήρησης πολιτιστικής κληρονομιάς Αξιοποίηση μοναστηριών και εκκλησιών Σκέλος Γ' : Διακρατική συνεργασία Αφορά σχέδια που υλοποιούνται από κοινού μεταξύ των φορέων υλοποίησης δύο ή περισσοτέρων κρατών - μελών της Ευρωπαϊκή Ένωσης. Το ποσοστό ενίσχυσης για το Σκέλος Γ' "Διακρατική Συνεργασία" είναι 71%. Το υπόλοιπο ποσοστό αποτελεί την ίδια συμμετοχή των τελικών δικαιούχων (επενδυτών) Η Πρωτοβουλία Αγροτικής Ανάπτυξης LEADER+ Οι κοινωνικές και οικονομικές εξελίξεις που σημειώνονται σήμερα στις χώρες μιας διευρυνόμενης Ευρωπαϊκής Ένωσης καθιστούν τον αγροτικό χώρο πεδίο σημαντικών αλλαγών. Ειδικότερα, η επεκτεινόμενη παγκοσμιοποίηση της αγοράς και η ένταξη των προϊόντων σε διεθνή ανταγωνισμό, οι αυξανόμενες απαιτήσεις των καταναλωτών για ποιοτικά προϊόντα και η ανάγκη σύγκλισης του επιπέδου διαβίωσης των κατοίκων της υπαίθρου με το αντίστοιχο των αστικών περιοχών αποτελούν τις σημαντικότερες προκλήσεις, στις οποίες καλείται να ανταποκριθεί ο αγροτικός χώρος. Μπροστά στην κατάσταση αυτή και με δεδομένη την ανάγκη διατήρησης μιας ζωντανής και παραγωγικής υπαίθρου απαιτείται ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ενεργειών που στηρίζουν τη διαφοροποίηση της παραγωγής και των μέσων. Αυτήν ακριβώς την πολιτική βούληση εκφράζει και η AGENDA 2000 όπως εξειδικεύτηκε από τον Κανονισμό 1260/99, στα πλαίσια του οποίου θεσπίζεται πρωτοβουλία για την αγροτική ανάπτυξη: "LEADER+". Η πρωτοβουλία LEADER+, η οποία θα εφαρμοσθεί την περίοδο , αποτελεί ουσιαστικά τη συνέχεια των πρωτοβουλιών LEADER I και II και έχει ως βασικό σκοπό την προώθηση της εφαρμογής ολοκληρωμένων, πρωτότυπων στρατηγικών αειφόρου ανάπτυξης στις αγροτικές περιοχές της Ε.Ε. 19

20 Για να αντεπεξέλθει η ύπαιθρος στις νέες προκλήσεις για βιώσιμη ανάπτυξη θα πρέπει να κάνει, όπως προαναφέρθηκε, ποιοτική στροφή και να στηρίξει τη "διαφοροποίηση της παραγωγής και των μέσων". Η πρωτοβουλία LEADER+ καλείται να ανακαλύψει νέους τρόπους, διεξόδους και δεσμούς για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των περιοχών παρέμβασης της, ιδίως μέσω της προώθησης πιλοτικών εφαρμογών, που θα δώσουν τη δυνατότητα αύξησης της προστιθέμενης αξίας των παρεμβάσεων. Η αναγκαία διαφοροποίηση της παραγωγής και των μέσων, για να είναι συμπληρωματική και αποτελεσματική, θα πρέπει να αποτελεί προϊόν ορισμένων βασικών αρχών και να συνδυάζει τις παρακάτω προϋποθέσεις, που χαρακτηρίζουν αυτήν την πρωτοβουλία: Ενεργή συμμετοχή των ανθρώπων της υπαίθρου, για τους οποίους γίνονται προσπάθειες ανάκαμψης, στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής τους. Διαχείριση των πόρων της πρωτοβουλίας μέσω της δημιουργούμενης οριζόντιας εταιρικής σχέσης σε κάθε περιοχή παρέμβασης. Ολοκληρωμένος και πολυτομεακός σχεδιασμός με παράλληλη διασύνδεση των ενεργειών μεταξύ τους. Ανάπτυξη συνεργασιών σε κρατικό ή διακρατικό επίπεδο που συμβάλλει στην εξωστρέφεια της κάθε περιοχής και της οικονομίας της. Νέα προσέγγιση στην ανάπτυξη της υπαίθρου, η οποία θα πρέπει να χαρακτηρίζεται από δράσεις που στοχεύουν στην πολυαπασχόληση και στην πολλαπλή δημιουργία εισοδήματος από εναλλακτική ή συμπληρωματική απασχόληση. Ενεργοποίηση και επένδυση της τοπικής ενδογενούς ιδιωτικής αποταμίευσης, που αποτελεί τη βάση αυτοτροφοδοτούμενης βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Η πρωτοβουλία LEADER+ στηρίζεται πάνω απ όλα στον παράγοντα άνθρωπο, στην ικανότητα των τοπικών κοινωνιών να δημιουργούν προϋποθέσεις ανάπτυξης και σε μια συναινετική προσπάθεια με χαρακτηριστικό την πρωτοτυπία. Για το λόγο αυτό, η χρήση εκφράσεων συνθηματικού χαρακτήρα εκτιμάται ότι θα δράσει θετικά προς την κατεύθυνση συνεχούς εμψύχωσης. Σαν τέτοιες "φράσεις κλειδιά" μπορούν να αναφερθούν οι εξής: τοπική ενεργοποίηση, ενίσχυση εταιρικής σχέσης, πιλοτική διάσταση, ποιότητα, τοπικός χαρακτήρας, συνυπευθυνότητα κ.α To πρόγραμμα Leader II και η δημιουργία των Δρόμων του Κρασιού της Μακεδονίας Στο πλαίσιο του LEADER II δημιουργήθηκαν οι Δρόμοι του Κρασιού της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τις προδιαγραφές του προγράμματος απαιτήθηκαν να υλοποιηθούν από το χρηματοδοτούμενο φορέα, την Ένωση Οινοπαραγωγών Αμπελώνα Μακεδονίας (ΕΝΟΑΜ) οι παρακάτω δράσεις: 1. Τεχνική Στήριξη που περιλαμβάνει τη λειτουργία της Ε.Ν.Ο.A.M. και ενέργειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του πληθυσμού. 20

21 2. Επαγγελματική Κατάρτιση των οινοπαραγωγών, των στελεχών που ασχολούνται με τη λειτουργία των Δρόμων του Κρασιού και των συνεργαζόμενων μελών (εστιάτορες, ξεναγοί, γραμματείς κοινοτήτων, άτομα που θα αποτελέσουν τους τοπικούς ξεναγούς για τους επισκέπτες της κάθε περιοχής) σε θέματα: ανάπτυξης, προβολής και ανάδειξης των τοπικών ιδιαιτεροτήτων και της τοπικής δραστηριότητας, τουρισμού και αξιοποίησης του, παραδοσιακών τεχνών, με στόχο την δημιουργία κοινής συνείδησης σχετικά με την τοπική ανάπτυξη και τις δυνατότητες δημιουργίας παράλληλων δραστηριοτήτων που συμπληρώνουν, αναβαθμίζουν και προβάλλουν τις περιοχές των Δρόμων του Κρασιού της Μακεδονίας. 3. Ενίσχυση του Αγροτουρισμού μέσω της μετατροπής των οινοποιείων σε επισκέψιμους και φιλικούς προς τους επισκέπτες χώρους, οι οποίοι θα λειτουργούν κυρίως ως σημεία εκπαίδευσης και προβολής του κρασιού, των τοπικών προϊόντων και της γαστρονομίας με: παραγωγή ενημερωτικών έντυπων, διαμόρφωση χώρων γευσιγνωσίας κρασιών και τοπικών εδεσμάτων, προβολών πολυθεαμάτων κ.α. δημιουργία μουσείων Αμπέλου και Οίνου δημιουργία φωτογραφικού αρχείου και βάσης δεδομένων προβολή και προώθηση των δραστηριοτήτων μέσω τύπου, τηλεόρασης, συμμετοχής σε εκθέσεις. 4. Αξιοποίηση της Γεωργικής Παράγωγης με έργα υποστήριξης: της βιολογικής καλλιέργειας του αμπελιού, της εγκατάστασης και λειτουργίας αποστακτικών μονάδων για την αξιοποίηση των προϊόντων και των υποπροϊόντων του αμπελιού και άλλων γεωργικών προϊόντων κυρίως βιολογικής καλλιέργειας. 5. Διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς με: έργα σηματοδότησης του δικτύου και ταυτόχρονη ανάδειξη αξιοθέατων, μνημείων, μονοπατιών, ενέργειες ενίσχυσης των πολιτιστικών εκδηλώσεων στις περιοχές των Δρόμων του Κρασιού και των εκδηλώσεων ανάδειξης της πολιτιστικής κληρονομιάς τους, διεθνή συμπόσια, διεθνείς Διαγωνισμούς Κρασιού. Η διεθνής συνεργασία επιτεύχθηκε με τη συμμετοχή στους Ευρωπαϊκούς Δρόμους του Κρασιού και σε διεθνείς φορείς αγροτικής ανάπτυξης αποσκοπώντας στη μεταφορά τεχνογνωσίας αλλά και την ανάπτυξη δράσεων με κοινούς στόχους. Από τις βασικές επιδιώξεις του προγράμματος είναι η διάχυση των επιτευγμάτων της δικτύωσης στα επαγγέλματα και τους φορείς που εμπλέκονται όπως αμπελουργοί, οινοποιοί, εστιάτορες, ξενοδόχοι, τουριστικοί πράκτορες, βιομηχανία τροφίμων και ποτών με αποτέλεσμα: Σταθεροποίηση θέσεων εργασίας στον κλάδο του κρασιού. Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Δημιουργία νέων επαγγελμάτων. 21

22 Ένταξη στο δίκτυο συμπληρωματικών επαγγελμάτων. Δημιουργία νέων τοπικών τυποποιημένων προϊόντων. Δημιουργία νέου τουριστικού προϊόντος. Επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου και εμπλουτισμός της με νέα προϊόντα. Ανάπτυξη του οινικού και πολιτιστικού τουρισμού. Ανάπτυξη συλλογικής δράσης. Παραμονή των νέων στις αγροτικές περιοχές. Δημιουργία νέων ενδιαφερόντων για κάθε περιοχή. Ανάδειξη των πολιτιστικών και άλλων αξιόλογων στοιχείων της κάθε περιοχής. 22

23 2η Ενότητα: Η αμπελουργία στην Ελλάδα και Διεθνώς 2.1. Εισαγωγή Η αμπελουργία ανά τον κόσμο Καθώς η καλλιέργεια του αμπελιού φαίνεται πως ξεκίνησε απ' τη νότια περιοχή του Καυκάσου, εκεί όπου είναι σήμερα τα κοινά σύνορα Γεωργίας και Αρμενίας, πριν περίπου χρόνια, διαδόθηκε στη Μεσοποταμία όπου αναπτύχθηκε και ο πρώτος ανθρώπινος πολιτισμός. Στη Μεσόγειο και στην Ελλάδα το αμπέλι ήρθε αργότερα περνώντας απ' τη Φοινίκη, το σημερινό Λίβανο. Η λέξη οίνος, που φαίνεται πως έχει φοινικική ρίζα, έτσι διατηρήθηκε κι όπως η καλλιέργεια του αμπελιού πέρασε αργότερα στους Ρωμαίους και στη νότια Γαλλία (οίνος, vino, vin). Σήμερα το αμπέλι καλλιεργείται σε όλο σχεδόν τον κόσμο, στο Βόρειο και στο Νότιο ημισφαίριο της γης και στο γεωγραφικό πλάτος του εύκρατου κλίματος, όπου η καλλιέργεια του ταιριάζει. Εντούτοις, είναι χαρακτηριστικό ότι στις χώρες που βρίσκονται κοντά και γύρω στη λεκάνη της Μεσογείου, ανατολικά, δυτικά, βόρεια και νότια, είναι συγκεντρωμένο περίπου το 90% της παγκόσμια καλλιεργούμενης έκτασης και παραγωγής. Αλλά πρέπει να σημειώσουμε ότι και στις χώρες της Λατινικής Αμερικής, όπου το αμπέλι καλλιεργείται τα τελευταία χρόνια, οι εκτάσεις ήδη είναι σημαντικές και η Αργεντινή με τη Χιλή είναι σοβαρές ανταγωνίστριες χώρες. Υπολογίζεται πως η συνολικά καλλιεργούμενη έκταση με αμπέλι σ' όλη τη γη φτάνει περίπου τα 115 εκατ. στρέμ. Απ' το σύνολο αυτό, 95 περίπου εκατ. καλλιεργούνται γύρω-γύρω ή κοντά στη Μεσόγειο, με πρώτη χώρα σε έκταση και σε αμπελουργικά προϊόντα την Ιταλία και με κατανομή κατά χώρα σε αμπελουργική έκταση ως εξής: Ιταλία περίπου 20 εκατ. στρέμ. Ισπανία» 17»» Γαλλία» 15»» Πρώην Σοβιετική Ένωση» 5»» Τουρκία» 6,5»» Ρουμανία» 4,5»» Γιουγκοσλαβία» 4»» Ουγγαρία» 2,5»» Πορτογαλία» 3,5»» Ελλάδα» 1,2»» Γερμανία» 2,5»» Αυστρία» 1»» Βουλγαρία» 0,8»» Χώρες της Β. Αφρικής : Μαρόκο, Αλγερία,Τυνησία» 3»» Η.Π.Α (Καλιφόρνια)» 2»» Αργεντινή» 6,5»» Χιλή» 3»» Νότια Αφρική» 1,5»» Αυστραλία» 1,5»» Λοιπές χώρες» 2»» ΣΥΝΟΛΟ» 114»» 23