«Πράγματα ανεπίδεκτα και εξαιρούμενα χρησικτησίας»

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΝΟΜΙΚΩΝ, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΤΜΗΜΑ ΤΟΜΕΑ ΑΣΤΙΚΟΥ, ΑΣΤΙΚΟΥ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΙ ΕΡΓΑΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ «Πράγματα ανεπίδεκτα και εξαιρούμενα χρησικτησίας» Διπλωματική Εργασία Τομέας Αστικού Δικαίου Εισηγήτρια: Μαρία Π. Δουλάμη (Α.Μ. 382) Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: κα. Γ. Καρύμπαλη Τσίπτσιου Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2008

2 Πίνακας περιεχομένων: I. Εισαγωγικά II. Προϋποθέσεις κτήσεως κυριότητας με χρησικτησία III.Πράγματα δεκτικά χρησικτησίας i. Πράγματα που από τη φύση τους δε δύναται να αποτελέσουν αντικείμενα χρησικτησίας ii. Ανεπίδεκτα χρησικτησίας τα εκτός συναλλαγής πράγματα iii. Πράγματα εξαιρούμενα χρησικτησίας IV. Ειδικές κατηγορίες ακινήτων πραγμάτων, ανεπίδεκτων ή εξαιρούμενων χρησικτησίας, ρυθμιζόμενες από ειδικούς νόμους Κεφάλαιο Α : Η χρησικτησία στους αγροτικούς κλήρους I. Έννοια αγροτικών κληροτεμαχίων II. Κτήση κυριότητας κληροτεμαχίου με χρησικτησία 1. Προϊσχύον δίκαιο 2. Η χρησικτησία μετά τον Α.Ν. 431/ Προϋποθέσεις κτήσης κυριότητας με χρησικτησία i. ο ειδικότερος περιορισμός της μη κατατμήσεως και η επιρροή του στην απόκτηση κυριότητας ακινήτου με χρησικτησία ii. Η απόκτηση της κυριότητας από τον κληρούχο και η έκδοση και μεταγραφή του παραχωρητηρίου III. Η χρησικτησία επί οικοπεδικών κλήρων IV. Ενδιάμεσο συμπέρασμα Κεφάλαιο Β : Τα Δημόσια Κτήματα I. Αντικείμενο προστασίας τα δημόσια κτήματα έννοια των δημοσίων κτημάτων II. Χρησικτησία επί δημοσίων κτημάτων γενικά έως την έκδοση του ν.δ. 22.4/ i. Η χρησικτησία κατά το β.ρ. δίκαιο ii. Η χρησικτησία επί των οθωμανικών κτημάτων 1. Οι διακρίσεις των οθωμανικών κτημάτων 2

3 2. Οι Δημόσιες Γαίες στις Νέες Χώρες γαίες (εραζίϊ εμιριγιέ) πως τα τεσσαρούφ αναγνωρίζονται ως πλήρους ιδιοκτησίας 3. Ο θεσμός της χρησικτησίας κατά το Οθωμανικό Δίκαιο III. Η καθιέρωση τεκμηρίου κυριότητας υπέρ του Δημοσίου επί της μοναστηριακής ακίνητης περιουσίας και ο αποκλεισμός της χρησικτησίας από τους «Νόμιμους Τίτλους» με το ν. 1700/1987 IV. Κτήση κυριότητας επί δημοσίων κτημάτων ερμηνεία του άρθρου 4 Ν. 3127/2003 V. Ενδιάμεσο συμπέρασμα Κεφάλαιο Γ : Τα ακίνητα των Δήμων και Κοινοτήτων Κεφάλαιο Δ : Τα εκκλησιαστικά ακίνητα I. Χρησικτησία και εκκλησιαστικά ακίνητα και διάκριση τους από τα εκτός συναλλαγής II. Χρησικτησία τρίτων επί εκκλησιαστικών ακινήτων 1. Προ της εισαγωγής του Αστικού Κώδικα 2. Η επέκταση της προστασίας των δημοσίων κτημάτων και στα μοναστηριακά ακίνητα 3. Τα ακίνητα των υπόλοιπων εκκλησιαστικών νομικών προσώπων 4. Ως προς την ακίνητη περιουσία των ναών της Δωδεκανήσου III. Ενδιάμεσο συμπέρασμα Κεφάλαιο Ε : Οι «εχθρικές» περιουσίες I. Η περίπτωση της «εχθρικής περιουσίας» του α.ν. 2636/1940 «περί δικαιοπραξιών εχθρών και μεσεγγυήσεως εχθρικών περιουσιών» II. Ως προς το ζήτημα αν οι εχθρικές περιουσίες είναι επιδεκτικές χρησικτησίας III. Ως προς το ζήτημα αν δύναται το Δημόσιο να αποκτήσει στα ακίνητα αυτά νομή χρησικτησίας και να αποκτήσει έτσι την κυριότητά τους IV. Ενδιάμεσο συμπέρασμα Κεφάλαιο ΣΤ : Οι περιουσίες των πολιτικών προσφύγων I. Εισαγωγικά 3

4 II. Οι ειδικότερες ρυθμίσεις του Ν. 1540/1985 περί των εμπραγμάτων δικαιωμάτων τρίτων επί ακινήτων πολιτικών προσφύγων III. Οι ρυθμίσεις του νόμου 1540/1985 για την αποκλειστική προθεσμία που ορίζεται για την άσκηση της αγωγής του πολιτικού πρόσφυγα IV. Ενδιάμεσο συμπέρασμα Επίλογος Βιβλιογραφία 4

5 I. Εισαγωγικά: Χρησικτησία [ <χρήσις + κτήσις] Με την απαρχή της να τοποθετείται χρονικά στους κλασικούς χρόνους (5 ος - 4 ος αι. π.χ.) και στο αττικό κυρίως δίκαιο (με ισχνές ωστόσο αναφορές σε αυτό του θεσμού της χρησικτησίας, η οποία διατυπωνόταν ως αποσβεστική προθεσμία παραγραφής των δικαιωμάτων του κυρίου 1 ), ο θεσμός της χρησικτησίας έλαβε την μορφή που σήμερα έχει ήδη από το Βυζαντινορρωμαϊκό Δίκαιο το οποίο ίσχυε προ της εισαγωγής του Αστικού Κώδικα στη Χώρα μας. Τόσο η αναγνώριση όσο και, κυρίως, η νομοθετική θεμελίωση του θεσμού της χρησικτησίας στο προϊσχύσαν β.ρ. δίκαιο και στον Ελληνικό Αστικό Κώδικα στηρίζεται πρωτίστως στην ανάγκη επίρρωσης όλων εκείνων των πραγματικών καταστάσεων που δημιουργούνται από την οικονομική εκμετάλλευση για μακρύ χρονικό διάστημα των πραγμάτων (κινητών αλλά κυρίως ακινήτων) από μη κυρίους και παράλληλα στην ενίσχυση της διαφύλαξης και οικονομικής εκμετάλλευσης των πραγμάτων αυτών προς εξυπηρέτηση κοινωνικοοικονομικών σκοπών. Επιπροσθέτως η «επικύρωση» των πραγματικών αυτών καταστάσεων δια μέσου του θεσμού εξυπηρετεί και την ασφάλεια δικαίου, δεδομένου ότι με την κτήση της κυριότητας μέσω του θεσμού εξασφαλίζεται η συμφωνία του δικαίου προς την πραγματική κατάσταση, ενώ συγχρόνως διασφαλίζεται και ασφάλεια των συναλλαγών 2. Τέλος, χωρίς να εντάσσεται αυστηρά στους δικαιολογητικούς λόγους αναγνωρίσεως του θεσμού της χρησικτησίας, καλύπτεται δια μέσου της επικλήσεως της χρησικτησίας τόσο η δυσχέρεια αποδείξεως της νομίμου κτήσεως της κυριότητας κατά παράγωγο τρόπο όσο και η ενδεχόμενη ακυρότητα των ετέρων τίτλων κυριότητας. 1 Σχετικά με τη γέννηση του θεσμού της χρησικτησίας στο αττικό δίκαιο βλ. ενδεικτικά Σ. Τρωιάνος Ι. Βελισσαροπούλου Καράκωστα, Ιστορία Δικαίου, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή, 2002, σελ. 85 επ. Hans Josef Wieling, Sachenrect I, 2. Auflage. 2006, Springer, 11 για την ιστορική εξέλιξη του θεσμού της χρησικτησίας στο ρωμαϊκό και κανονικό δίκαιο. 2 Ειδικότερα για τον δικαιολογητικό λόγο της χρησικτησίας βλ. ενδεικτικά Χρίστος Λ. Κούσουλας, Εμπράγματο Δίκαιο Πανεπιστημιακές παραδόσεις, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα- Θεσσαλονίκη, 2004, σελ.313 επ. Hans Josef Wieling, Sachenrecht, 5.Auflage, Springer 2007, 11 Ι, Seite 135 Wolfgang Brehm, Christian Berger, Sachenrecht, Mohr Siebeck, , Seite

6 Ενόψει του ότι η πλήρωση των προϋποθέσεων της χρησικτησίας επιφέρει σημαντικές έννομες συνέπειες (κτήση της κυριότητας για τον χρησιδεσπόζοντα και ταυτόχρονα απώλεια της κυριότητας για τον μέχρι τότε κύριο), είναι φανερό ότι ο θεσμός της χρησικτησίας προϋποθέτει αξιολόγηση συγκρουόμενων συμφερόντων. Από τη μια πλευρά το συμφέρον του «πραγματικού» κυρίου του πράγματος να μην απωλέσει την κυριότητά του στο πράγμα και από την άλλη το συμφέρον του χρησιδεσπόζοντος να αποκτήσει την κυριότητα του πράγματος, έπειτα από την μακροχρόνια εκμετάλλευσή του. Είναι ολοφάνερο ότι ο λεγόμενος «πραγματικός» κύριος δε θέλει να χάσει την κυριότητα στο πράγμα. Παρά ταύτα η έννομη τάξη δίνει ιδιαίτερη σημασία στην αδιαφορία του κυρίου αυτού που παραλείπει να ασκήσει το δικαίωμά του για μεγάλο χρονικό διάστημα και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που να επιτρέπει σε άλλο πρόσωπο την απόκτηση και την διατήρηση της νομής στο ίδιο πράγμα. Από την άλλη, ο χρησιδεσπόζων που ασκεί τη νομή (possessio) ή την οιονεί νομή (quasi possessio) για ορισμένο χρονικό διάστημα 3, χωρίς την αντίδραση ή και με την ανοχή του κυρίου, έχει πρόδηλο συμφέρον να αποκτήσει την κυριότητα (ή τη δουλεία). Η έμπρακτη αδιαφορία του «πραγματικού» κυρίου σε συνδυασμό με την άσκηση από μέρους του χρησιδεσπόζοντος της νομής για μεγάλο χρονικό διάστημα βαρύνουν υπέρ του νομέα αυτού σε βάρος του κυρίου και οδηγούν υπό τις προϋποθέσεις του νόμου στην κατά πρωτότυπο τρόπο κτήση τόσο της κυριότητας (1041 επόμ. ΑΚ) όσο και άλλων περιορισμένων εμπράγματων δικαιωμάτων (πραγματικές δουλείες άρθρ. 1121, 1123 ΑΚ, προσωπικές δουλείες άρθρ. 1143, 1187, 1191 ΑΚ 4 ) επί κινητών ή ακινήτων 5. 3 Είναι συνεπώς δυνατή η απόκτηση πραγματικής δουλείας με έκτακτη ή τακτική χρησικτησία, υπό την προϋπόθεση ότι ο ασκών την οιονεί νομή δουλείας είναι και κύριος του δεσπόζοντος ακινήτου. Η έναρξη δε της χρησικτησίας δεν μπορεί να τοποθετηθεί σε προ της αποκτήσεως της κυριότητας χρόνο. Βλ. σχ. ενδεικτικά: ΑΠ 1246/1999, ΕλλΔνη 2001, σελ. 444 ΑΠ 1368/1994, ΝοΒ 1996, σελ. 428 ΑΠ 1340/1987, ΕλλΔνη 1988, σελ Δεν είναι δυνατή όμως η κτήση δουλείας με έκτακτη χρησικτησία, όταν οι πράξεις νομής έχουν γίνει με την ανοχή του κυρίου του δουλεύοντος για λόγους φιλίας ή καλής γειτονίας, επειδή σε αυτή τη περίπτωση λείπει η διάνοια δικαιούχου στο πρόσωπο του κυρίου του δεσπόζοντος. ΕφΑθ 7792/1996, Αρμ. 1999, σελ Σχετικά με τα συγκρουόμενα συμφέροντα στη χρησικτησία βλ. Δημήτριος Η. Παπαστερίου, Εγχειρίδιο Εμπραγμάτου Δικαίου, τόμος IIIβ, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2005, σελ. 96 επ. 6

7 II. Προϋποθέσεις κτήσεως κυριότητας με χρησικτησία: Για τον προσδιορισμό των προϋποθέσεων, οι οποίες δύναται να οδηγήσουν στην κτήση κυριότητας κατά πρωτότυπο τρόπο μέσω του θεσμού της χρησικτησίας, θα πρέπει αρχικά να γίνει ο διαχωρισμός μεταξύ τακτικής και έκτακτης χρησικτησίας, δεδομένου ότι η κτήση της κυριότητας σε κάθε ένα από τα δύο είδη του θεσμού συνδέεται με διαφορετικές προϋποθέσεις. Όσον αφορά στην τακτική χρησικτησία οι ειδικές προϋποθέσεις που ορίζονται στο νόμο (1041 ΑΚ) και απαιτείται να συντρέχουν είναι α) η νομή, β) η καλή πίστη, γ) ο νόμιμος ή νομιζόμενος τίτλος και δ) η πάροδος ορισμένου χρόνου στη νομή, ενώ για την κτήση κυριότητας με έκτακτη (1045 ΑΚ) χρησικτησία απαιτείται και αρκεί η συνδρομή α) της νομής και β) της παρόδου ορισμένου χρόνου στη νομή. Από τα ανωτέρω προκύπτει ότι κυρίαρχο στοιχείο της χρησικτησίας, τόσο της τακτικής όσο και της έκτακτης (σε κινητά και ακίνητα, σε όλο το πράγμα ή σε ιδανικό μερίδιο αυτού) είναι η νομή και ως νομή αντιλαμβανόμαστε την κατοχή με διάνοια κυρίου (974 ΑΚ), δηλαδή διακρίνουμε στην έννοια της νομής τόσο το υλικό στοιχείο της φυσικής εξουσίασης επί του πράγματος (corpus) όσο και, κυρίως, το πνευματικό στοιχείο της θέλησης του προσώπου να εξουσιάζει το πράγμα ως κύριος (animus domini) 6. Τόσο στενά είναι συνδεδεμένη η έννοια της νομής με αυτή της χρησικτησίας ώστε χωρίς νομή (ή συννομή ή οιονεί νομή) να μη νοείται χρησικτησία ενόψει του ότι απλή κατοχή δε μπορεί να οδηγήσει στην κτήση της κυριότητας μέσω του θεσμού 7. Το ίδιο ισχύει ασφαλώς και για τη χρησικτησία που επιφέρει κτήση συγκυριότητας καθώς και γι αυτήν που συνεπάγεται κτήση δουλείας. Η νομή αυτή θα πρέπει να διατηρηθεί καθ όλο το διάστημα του χρόνου της χρησικτησίας. 6 Ενδεικτικά βλ. Γεώργιος Α. Μπαλής, Εμπράγματον Δίκαιο, έκδοση τέταρτη, Αφοί Π. Σάκκουλα, Αθήναι 1961, 64 Κωνσταντίνος Α. Βαβούσκος, Εμπράγματο Δίκαιο, στ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα Θεσσαλονίκη 1986, αρ. 176 Παπαστερίου, ό.π. σελ. 110 επ. Κωνσταντίνου Α. Παπαδόπουλου, Αγωγές Εμπραγμάτου Δικαίου, Αθήνα 1989, σελ. 33 επ. 7 Η νομή ως βασική προϋπόθεση της χρησικτησίας, Σχ. βλ. και Schab/ Prütting, Sachenrecht, 28. Auflage, Verlag C.H.Beck, München 1999, 36. II. Seite. 210 folgendes Baur/ Stürner, Sachenrect, 17. Auflage, Verlag C.H.Beck, München 1999, 6 III.3, Seite 56. 7

8 Έτερη θετική προϋπόθεση, που απαντάται ωστόσο μόνο στην τακτική χρησικτησία, είναι η καλή πίστη του νομέα και καλή πίστη έχει ο νομέας όταν χωρίς βαριά αμέλεια έχει την πεποίθηση ότι απέκτησε την κυριότητα (1042 ΑΚ). Αντικείμενο της καλής πίστης εδώ είναι η κτήση της κυριότητας του νομέα ενώ αν ο ίδιος γνωρίζει ότι δεν έγινε κύριος ή από βαριά αμέλεια το αγνοεί δεν δύναται να αποκτήσει κυριότητα με τακτική χρησικτησία. Ο κρίσιμος χρόνος κατά τον οποίο πρέπει να συντρέχει η προϋπόθεση της καλής πίστεως του νομέα είναι ο χρόνος απόκτησης της νομής (1044 ΑΚ) 8. Επιπρόσθετα για την κτήση κυριότητας με τακτική χρησικτησία απαιτείται η ύπαρξη νόμιμου (1041 ΑΚ) ή νομιζόμενου (1043 ΑΚ) τίτλου. Και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται ασφαλώς για μη σύννομους και μη άψογους τίτλους δεδομένου ότι υπάρχει είτε έλλειψη στην ίδια την υπόσταση του τίτλου είτε ελάττωμα στον υποστατό τίτλο 9. Τέλος, ειδική προϋπόθεση για την πρωτότυπη κτήση κυριότητας μέσω του θεσμού της χρησικτησίας, τόσο της τακτικής όσο και της έκτακτης, αποτελεί η παρέλευση ορισμένου χρόνου στη νομή. Όσον αφορά στην τακτική χρησικτησία ο χρόνος νομής ανέρχεται στα τρία έτη προκειμένου για κινητό πράγμα και στα δέκα έτη προκειμένου για ακίνητο (1041 ΑΚ), ενώ στην περίπτωση της έκτακτης χρησικτησίας ο χρόνος νομής ανέρχεται στα είκοσι χρόνια χωρίς να γίνεται κανενός είδους διαχωρισμός ανάμεσα σε κινητά και ακίνητα πράγματα. Η διαφορά στο χρόνο νομής ανάμεσα στα δύο είδη της χρησικτησίας οφείλεται, μεταξύ άλλων, και στο γεγονός ότι για την κτήση κυριότητας μέσω της τακτικής χρησικτησίας απαιτούνται, όπως ελέχθη ανωτέρω, οι πρόσθετες προϋποθέσεις της καλής πίστης και του νόμιμου ή νομιζόμενου τίτλου 10. III.Πράγματα δεκτικά χρησικτησίας: Πέρα από τις ειδικότερες αυτές προϋποθέσεις που οδηγούν στην πρωτότυπη κτήση κυριότητας μέσω τακτικής ή έκτακτης χρησικτησίας, υπάρχει και μια βασική γενική προϋπόθεση προς χρησικτησία, κοινή και για 8 Σχετικά με την προϋπόθεση της καλής πίστης στην χρησικτησία, ενδεικτικά βλ. μεταξύ άλλων: Παπαστερίου ο.π. σελ.114 επ. 9 Μεταξύ άλλων βλ. Παπαστερίου ο.π. σελ.117 επ. 10 Γενικά για την πάροδο ορισμένου χρόνου βλ. Παπαστερίου ο.π. σελ.131 επ. 8

9 τα δύο είδη αυτής. Για την κτήση κυριότητας με χρησικτησία απαιτείται όπως το πράγμα (κινητό ή ακίνητο) είναι δεκτικό χρησικτησίας. Υπάρχουν πράγματα που από τη φύση τους και μόνο δεν μπορούν ν αποτελούν αντικείμενα χρησικτησίας, ενώ παράλληλα στο Αστικό Κώδικα αλλά και σε πλήθος άλλων ειδικών νόμων εντοπίζουμε τα πράγματα που είτε είναι ανεπίδεκτα χρησικτησίας είτε εξαιρούνται αυτής. Και για τις τρεις αυτές ενότητες πραγμάτων αποκλείεται η κτήση κυριότητας μέσω του θεσμού της χρησικτησίας. i. πράγματα που από τη φύση τους δε δύναται να αποτελέσουν αντικείμενα χρησικτησίας: Στην πρώτη από τις ενότητες αυτές εντάσσονται κατ αρχήν τα αναποχώριστα συστατικά άλλου πράγματος, τα οποία μόνο μαζί με το κύριο πράγμα μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο χρησικτησίας, όπως είναι τα συστατικά του πράγματος, που αν και είναι δεκτικά χωριστής νομής δεν επιτρέπεται να είναι αντικείμενο χωριστής χρησικτησίας, γιατί αυτό θα αντέκειτο στον κανόνα της ΑΚ 953. Σε χρησικτησία λοιπόν δεν υπόκειται το ουσιώδες συστατικό πράγματος Έχει όμως υποστηριχθεί και η αντίθετη άποψη, η οποία έχει ως εξής: κατά την ΑΚ 993 είναι δυνατή νομή σε μέρος πράγματος (και σε ουσιώδες συστατικό). Λόγω του κανόνα της ΑΚ 953, η νομή αυτή δεν μπορεί να οδηγήσει σε κτήση κυριότητας στο μέρος. Αν όμως το μέρος αποχωρισθεί, εκλείπει το κώλυμα από το άρθρο 953 ΑΚ και η χρησικτησία του είναι δυνατή, είναι δε εύλογο να προσμετρηθεί και ο χρόνος που υπήρχε νομή σε αυτό κατ άρθρο ΑΚ Σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν επίσης και τα σύνολα αντικειμένων όπως είναι η ομάδα πραγμάτων, η ομάδα δικαίου, η περιουσία και η επιχείρηση. Εφόσον τα σύνολα των αντικειμένων αυτών δεν είναι πράγματα 11 Βλ. π.χ. Γεωργιάδης Απόστολος, Εμπράγματο Δίκαιο, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα 1991, 44 αρ.20 Μπαλής, ό.π. 10 σελ.33 Παπαδόπουλο, ό.π. σελ. 80 και για νομολογία ενδεικτικά βλ. ΕφΑθ 7483/1978, ΝοΒ 1980, σελ Wesentlichen Bestandteils, κατά τον γερμανικό BGB, τα οποία δεν δύναται να είναι αντικείμενα χωριστής κυριότητας, σύμφωνα με 93, 94 BGB, τα οποία και ακολουθούν την τύχη του πράγματος. Σχ. Hans Josef Wieling, Sachenrecht, Fünfte Auflage, Springer 2007, 2III 3, Seite Ι. Σπυριδάκης, Η χρησικτησία, εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα Κομοτηνή 1998, σελ. 41, αρ. 11.6, υποσημ

10 κατά το νόμο, αλλά ασώματα αντικείμενα, δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο νομής ή εμπραγμάτων δικαιωμάτων και ως εκ τούτου ως σύνολα δεν επιδέχονται χρησικτησία. Αντίθετα, είναι χωριστά δεκτικό χρησικτησίας κάθε πράγμα από αυτά που αποτελούν το κάθε ένα από τα παραπάνω σύνολα 14. ii. Ανεπίδεκτα χρησικτησίας τα εκτός συναλλαγής πράγματα: Όσον αφορά τη δεύτερη ενότητα πραγμάτων, στο ΑΚ 1054 ορίζεται ότι «Ανεπίδεκτα χρησικτησίας, τακτικής ή έκτακτης, είναι τα εκτός συναλλαγής πράγματα» και ως εκτός συναλλαγής πράγματα ορίζουμε τα πράγματα που αποκλείονται από τις συναλλαγές για λόγους δημοσίου συμφέροντος ή για λόγους θρησκευτικούς 15. Ειδικότερα από τη διάταξη του άρθρου 966 ΑΚ, στην οποία ρητά παραπέμπει η ΑΚ 1054, γνωρίζουμε ότι εκτός συναλλαγής είναι τα κοινά σε όλους πράγματα, τα κοινόχρηστα και τα προορισμένα για την εξυπηρέτηση δημοσίων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών. Ως κοινά σε όλους πράγματα νοούνται αφενός ο ατμοσφαιρικός αέρας που μας περιβάλλει και αφετέρου η ανοιχτή θάλασσα 16. Τόσο ο ατμοσφαιρικός αέρας όσο και η ανοιχτή θάλασσα δεν ανήκουν σε κανενός την κυριότητα, δεν είναι δεκτικά ανθρώπινης εξουσιάσεως και επομένως δεν είναι δυνατή η κτήση κυριότητας ή δουλείας σε αυτά με χρησικτησία, όχι μόνο λόγω της απαγορευτικής διατάξεως του ΑΚ 1054, αλλά, και κυρίως, λόγω του ότι κατά το νόμο αυτά δεν αποτελούν πράγματα και ως εκ τούτου αντικείμενα εμπραγμάτων σχέσεων. Αντίθετα με τα κοινά τοις πασι, τα κοινόχρηστα αποτελούν κατά το νόμο πράγματα (φυσικά ή τεχνητά, κινητά ή ακίνητα), τα 14 Βλ. π.χ. Γεωργιάδη 44 αρ. 20 Μπαλή 10 σελ. 32 και 67 σελ. 176 Τούση 440 σημ Res extra commercium, στα οποία συμπεριλαμβάνονται τα res communes omnium, ήτοι τα κοινά σε όλους, και για τα οποία δεν υφίσταται κανένα ιδιοκτησιακό δικαίωμα, καθ όσον δεν είναι πράγματα κατά την έννοια του νόμου, τα res divini iuris, οπού με τον όρο αυτό νοούνται τα αφιερωμένα στον θεό, τα res publicae, ήτοι τα δημόσια πράγματα. Σχ. βλ. Hans Josef Wieling, Sachenrecht, 2II 1, Seite Σχετικά με τα κοινά τοις πασι βλ. Γεωργιάδη Απ., Εμπράγματο Δίκαιο, 13 II Βαβούσκο, ό.π. σελ. 41 επ. αρ. 38. Κατά τα προ του ΑΚ ισχύοντα, το δίκαιο θεωρούσε ως κοινά σε όλους τον αέρα, τη θάλασσα, τον αιγιαλό και το τρεχούμενο νερό. Μετά την υποβολή από τον ΑΚ του αιγιαλού και του τρεχούμενου νερού στην κατηγορία των κοινοχρήστων (ΑΚ 967), πρέπει να θεωρηθούν σήμερα ως κοινά σε όλους ο ατμοσφαιρικός αέρας στην ελεύθερη του κατάσταση και η ανοιχτή θάλασσα. 10

11 οποία ως τέτοια είναι αντικείμενα εμπραγμάτων σχέσεων και τα οποία έχουν τεθεί στη διάθεση του κοινού για χρήση σύμφωνη με τον προορισμό τους. Επί των κοινοχρήστων πραγμάτων το Κράτος ασκεί κυριαρχική εξουσία, ενώ ο πολίτης έχει ένα δημοσίου δικαίου δικαίωμα, που είναι απόρροια του δικαιώματος στην προσωπικότητα (57 ΑΚ και Συντ. 5 1), να γεύεται και να απολαμβάνει ελεύθερα τα πράγματα αυτά. Επί των κοινοχρήστων πραγμάτων δεν παρέχεται εξουσίαση, και μάλιστα άμεση υπέρ ορισμένου προσώπου, δεν παρέχεται δηλαδή δικαίωμα νομής ή οιονεί νομής ή κατοχής στον πολίτη, αλλά εξουσία προς παροδική χρήση, η οποία απορρέει από το δικαίωμα στην προσωπικότητα 17. Ο ίδιος ο Αστικός Κώδικας κατατάσσει τα κοινόχρηστα πράγματα στα ανεπίδεκτα χρησικτησίας πράγματα (ΑΚ 1054) ενώ τα απαριθμεί, ενδεικτικώς μόνο, και στο άρθρο 967 αυτού. Έτσι εκτός από τα νερά με ελεύθερη και αέναη ροή, τους δρόμους, τις πλατείες, τους γιαλούς 18, τα λιμάνια και τους όρμους, τις όχθες πλεύσιμων ποταμών και τις μεγάλες λίμνες και τις όχθες τους, και άλλα πράγματα μπορούν να καταστούν κοινής χρήσεως είτε δια νόμου 19 είτε δια της ιδιωτικής βουλήσεως με νομότυπη δικαιοπραξία (διαθήκη, δωρεά κ.λ.π.) ή και με παραίτηση από την κυριότητα με σκοπό να καταστεί το συγκεκριμένο πράγμα κοινόχρηστο, η οποία, όμως, παραίτηση θα πρέπει να περιβληθεί του συμβολαιογραφικού εγγράφου και να μεταγραφεί, εφόσον περιέχει κατάργηση εμπραγμάτου δικαιώματος 20. Ως κοινόχρηστα θεωρούνται σήμερα και όσα πράγματα είχαν καθιερωθεί ως τέτοια κατά το 17 Πρ.Κιλκίς 49/1979 ΝοΒ 1981, σελ.922. Για το λόγο αυτό η παρεμπόδιση της χρήσης των κοινόχρηστων πραγμάτων δεν συνιστά προσβολή εμπράγματου δικαιώματος, αλλά προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας, ως ειδικότερη εκδήλωση της ελευθερίας κάθε προσώπου να έχει την απόλαυση των κοινής χρήσεως πραγμάτων σύμφωνα με τον προορισμό τους ως κοινόχρηστα πράγματα. Βλ. σχ. Μπαλής, ό.π. 10, σελ. 32 Βαβούσκος, ό.π. 41, σελ. 49 Παπαστερίου, ό.π. σελ.55 Κούσουλας, ό.π. σελ Ενδεικτικά: ΑΠ 88/2007 Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ. 19 Μεταξύ άλλων περίπτωση όπου δια νόμου προσδίδεται η ιδιότητα του κοινόχρηστου σε ορισμένο πράγμα είναι και αυτή στην ΕΑ 5156/1976 (ΝοΒ 1977, σελ. 85) σύμφωνα με την οποία αν ένα ακίνητο περιληφθεί σε ρυμοτομικό σχέδιο ως κοινόχρηστος χώρος καθίσταται κοινόχρηστο εφ όσον τελικά συντελεσθεί η απαλλοτρίωση και ΑΠ 483/2007, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ. 20 Σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο δύνανται να καταστούν κοινής χρήσεως και άλλα πράγματα, πλην των οριζόμενων στο άρθρο 967 ΑΚ, βλ. Βαβούσκος, ό.π., σελ. 43, αρ. 39 αα Ευάγγελος Δωρής, Τα δημόσια κτήματα, Τόμος Α, Αφοί Π. Σάκκουλα, Αθήνα 1980, σελ

12 προϊσχύσαν του Αστικού Κώδικα β.ρ. δίκαιο θεσμό της αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητας (VETUSTAS 21 ). Ανεπίδεκτα χρησικτησίας ως εκτός συναλλαγής είναι, τέλος, και τα πράγματα που προορίζονται για την εξυπηρέτηση δημοσίων, δημοτικών, κοινοτικών ή και θρησκευτικών σκοπών. Τα πράγματα αυτά δύνανται να ανήκουν είτε στο Δημόσιο, είτε στο Δήμο ή στην Κοινότητα, είτε σε άλλους δημόσιους οργανισμούς, ή ακόμα και σε ιδιώτες, υπό τον όρο να μην αναιρείται, λόγω του δικαιώματος κυριότητας επ αυτού, ο ειδικός προστατευόμενος σκοπός που εξυπηρετούν 22. Έχει διατυπωθεί, ωστόσο, και αντίθετη άποψη, βάσει της οποίας είναι σκόπιμο να γίνεται μια συσταλτική ερμηνεία της διατάξεως του ΑΚ 1054, ώστε στη ρύθμιση της να μην υπάγονται και πράγματα κοινόχρηστα ή εξυπηρετούντα δημόσιους, δημοτικούς, κοινοτικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς, που ανήκουν κατά κυριότητα σε ιδιώτη, με την αιτιολογία ότι ο κίνδυνος αποκτήσεως της κυριότητας διά χρησικτησίας δεν απασχολεί στη περίπτωση που το κοινόχρηστο πράγμα ανήκει κατά κυριότητα σε ιδιώτη και με έννομη (συμβατική) σχέση έχει παραχωρηθεί το πράγμα από τον ιδιώτη κύριο στον οργανισμό φορέα του σκοπού, η οποία συμβατική σχέση δεν θίγεται από την αλλαγή του προσώπου του κυρίου του πράγματος 23. Περαιτέρω, γίνεται δεκτό ότι κάθε πράγμα που ανήκει στο Κράτος ή στο Δήμο ή στην Κοινότητα δεν δύναται να θεωρηθεί εκ μόνου του γεγονότος αυτού ως εκτός συναλλαγής, διότι ως τέτοιο θεωρείται μόνο το πράγμα που χρησιμεύει για την εκπλήρωση των δημόσιων, δημοτικών κ.λ.π. σκοπών και όχι αυτό που απλά ανήκει στην ιδιωτική περιουσία των νομικών αυτών 21 Η αμνημονεύτου χρόνου αρχαιότητα, η οποία δεν αναγνωρίζεται πλέον υπό το καθεστώς του Αστικού Κώδικα, εφαρμόζεται μόνο όταν κατά την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα, ήτοι την 23/2/1946, είχαν ολοκληρωθεί, αναφορικά προς ορισμένη κατάσταση, οι ουσιαστικές προϋποθέσεις της, σε εκείνες δηλαδή τις περιπτώσεις κατά τις οποίες ούτε οι τότε (23/2/1946) ζώντες άνθρωποι, ούτε οι πατέρες τους διατήρησαν στη μνήμη τους εικόνα διαφορετική, της γνωστής σ αυτούς. Πρέπει, συνεπώς, καθ όλο το πιο πάνω διάστημα να υπήρχε κατάσταση πραγμάτων αντίστοιχη κατά το περιεχόμενο προς το επικαλούμενο δικαίωμα, προκειμένου δε για την ιδιότητα του πράγματος ως κοινοχρήστου να αποδεικνύεται ότι αυτό χρησιμοποιούνταν ως τέτοιο για ολόκληρο το χρονικό αυτό διάστημα, κατά το οποίο πραγματικά αυτό καθιερώθηκε ως κοινόχρηστο από χρόνο που υπερβαίνει την 80ετία. Δεν αρκεί, έτσι, να προορίστηκε ως κοινόχρηστο, ούτε το ότι οι περίοικοι πίστευαν ότι το πράγμα προοριζόταν ως τέτοιο, αλλά απαιτείται να διετέλεσε κοινόχρηστο καθ όλο το χρονικό αυτό διάστημα. Έτσι τα δικαιώματα που είχαν αποκτηθεί μέχρι την ισχύ του ΑΚ, υφίστανται και προστατεύονται (ΕισΝΑΚ, 51,57). Βλ. ενδεικτικά και ΑΠ 599/2007, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ. 22 Βλ. Βαβούσκος, ό.π. 47, σελ Σπυριδάκης, ό.π., αρ. 9 σελ

13 προσώπων. Δημόσιο σκοπό εξυπηρετούν κυρίως τα ακίνητα του Κράτους και από αυτά πάλι όσο προορίζονται για την επιτέλεση των σκοπών του Κράτους, δηλαδή όσα προορίζονται για τη στέγαση των δημόσιων υπηρεσιών, μουσείων, βιβλιοθηκών, στρατώνων, θεάτρων, σχολείων κ.λ.π., ενώ αντίστοιχα σκοπό δημοτικό ή κοινοτικό εξυπηρετούν τα ακίνητα αυτά που προορίζονται για παρεμφερείς προς τους σκοπούς που εκτίθενται παραπάνω, δηλαδή για στέγαση δημοτικών υπηρεσιών, δημοτικών θεάτρων, λουτρών, αγορών, σφαγείων κ.λ.π. Όσον αφορά, τέλος, τα πράγματα που προορίζονται για θρησκευτικούς σκοπούς εδώ ανήκουν κατά κύριο λόγο οι ναοί (ενοριακοί, ιδρυμάτων, νεκροταφείων, παρεκκλήσια, εξωκλήσια). Οι ιδιόκτητοι δε ναοί, που εξυπηρετούν μόνο τον ιδιοκτήτη και την οικογένειά του και οι οποίοι έχουν αφιερωθεί στη θρησκευτική λατρεία, ενώ παλαιότερα εντάσσονταν στα εκτός συναλλαγής ως εξυπηρετούντα θρησκευτικούς σκοπούς πράγματα, η νεότερη νομολογία δέχεται ότι δεν θεωρούνται εκτός συναλλαγής, εκτός αν έχουν μεταβιβασθεί από τον ιδιοκτήτη τους σε εκκλησιαστικά νομικά πρόσωπα με κατάρτιση συμβολαιογραφικής πράξεως και μεταγραφή αυτής 24. Στην ίδια ενότητα πραγμάτων ανήκουν και τα κινητά πράγματα που είναι αφιερωμένα και χρησιμοποιούνται αποκλειστικώς για λατρευτικούς σκοπούς 25 (άμφια, σκεύη, εικόνες, λειτουργικά βιβλία), τα παραρτήματα των ναών, οι Ιερές Μονές και τα μετόχιά τους, οι τόποι κοινής λατρείας, τα νεκροταφεία και η ζώνη πρασίνου γύρω από αυτά, καθώς και οι τάφοι και τα γλυπτά 26. Και για τα πράγματα αυτά ισχύει ότι και για τα κοινόχρηστα, δηλαδή υπάρχουν ως τέτοια χάρη σε διάταξη νόμου ή την ιδιωτική βούληση και ως εκ τούτου σε περίπτωση μεταγενέστερης αντίθετης βούλησης είτε του νομοθέτη είτε του ιδιώτη ιδιοκτήτη τους αποβάλουν τον χαρακτήρα τους ως εκτός συναλλαγής. Ακόμη αποβάλουν τον χαρακτήρα τους και μεταπηδούν στην κατηγορία των εντός συναλλαγής και από φυσικούς λόγους, όπως όταν το πράγμα από φυσικά αίτια (σεισμός, αλλαγή κοίτης ποταμού κ.λ.π.) καθίσταται ανεπίδεκτο χρήσεως ως προς τον σκοπό τον οποίο εξυπηρετούσε. 24 Βλ. ΕφΘεσ 546/2004, ΕλλΔνη 2005, σελ. 913, καθώς επίσης και ΕφΑθ 7112/1982, ΝοΒ 1982, σελ Σχετικά βλ. ΕφΘεσ 1161/1983, Αρμ. 1983, σελ Γενικά για τα πράγματα εξυπηρετούντα δημοσίους, δημοτικούς, κοινοτικούς ή θρησκευτικούς σκοπούς βλ. Βαβούσκο ό.π. σελ. 56 επ. 13

14 iii. Πράγματα εξαιρούμενα χρησικτησίας: Στη δεύτερη ενότητα πραγμάτων από αυτά που δεν επιδέχονται χρησικτησία ανήκουν τα εξαιρούμενα από τη χρησικτησία πράγματα. Πρόκειται για πράγματα εντός συναλλαγής, που δύνανται να είναι αντικείμενα εμπραγμάτων σχέσεων, τα οποία ωστόσο εξαιρούνται της χρησικτησίας. Τα πράγματα αυτά απαριθμούνται στο 1055 ΑΚ, αλλά και σε ειδικές διατάξεις νόμων. Κατά τη διάταξη του άρθρου 1055 ΑΚ εξαιρούνται από την τακτική ή έκτακτη χρησικτησία τα πράγματα που ανήκουν σε πρόσωπα τα οποία τελούν υπό γονική μέριμνα, επιτροπεία ή δικαστική συμπαράσταση ενόσω διαρκούν οι καταστάσεις αυτές 27. Ratio της ρύθμισης αυτής είναι κατά κύριο λόγο η προστασία των προσώπων αυτών σε σχέση με τα δικαιώματά τους (κυριότητας ή δουλείας) πάνω στο πράγμα δεδομένου ότι λόγω της ιδιαίτερης καταστάσεως στην οποία βρίσκονται δεν μπορούν να ασκούν προσωπικά τις εξουσίες που απορρέουν από τα δικαιώματά τους αυτά και ως εκ τούτου διατρέχουν κάποιο κίνδυνο από το θεσμό της χρησικτησίας. Οι εξουσίες αυτές ασκούνται στην πραγματικότητα από τρίτους. Στην πρώτη περίπτωση από τον γονέα που ασκεί την γονική μέριμνα, στη δεύτερη από τον επίτροπο και στην τρίτη από τον δικαστικό συμπαραστάτη. Με την διάταξη του 1055 ΑΚ και τον χαρακτηρισμό των πραγμάτων αυτών ως εξαιρουμένων της χρησικτησίας ο νόμος ενεργεί προληπτικά και εξουδετερώνει τον κίνδυνο να αποκτήσει τρίτο πρόσωπο τη νομή στα πράγματα αυτά και, συντρεχουσών και των λοιπών προϋποθέσεων της χρησικτησίας, να χάσει την κυριότητα ή τη δουλεία αυτός που τελεί υπό γονική μέριμνα, επιτροπεία ή δικαστική συμπαράσταση. Στην ουσία η διάταξη προστατεύει από τον κίνδυνο χρησικτησίας τρίτου, διότι για τον κίνδυνο χρησικτησίας από τον γονέα, τον επίτροπο ή τον δικαστικό συμπαραστάτη αρκεί η προστασία της 1047 ΑΚ σε συνδυασμό με την ΑΚ 256, αρ. 2 και 3 που προβλέπουν την αναστολή της 27 Κατά Γεωργιάδη, ό.π. 44 αρ. 15, η ΑΚ 1055 αναφέρεται σε πράγματα που ανήκουν κατά κυριότητα στα πρόσωπα τα οποία προστατεύονται από τη διάταξη αυτή. Υπάγονται όμως κατά μείζονα λόγο και τα περιορισμένα εμπράγματα δικαιώματα των προσώπων αυτών, ούτως ώστε η εξαίρεση του 1055 ΑΚ να ισχύει και για τα δικαιώματα αυτά ως προς τη χρησικτησία ελευθερώσεως. 14

15 χρησικτησίας κατά το διάστημα που διαρκεί η ανηλικότητα, η επιτροπεία ή η δικαστική συμπαράσταση 28. Τίθεται, περαιτέρω, το ερώτημα αν η 1055 ΑΚ εφαρμόζεται σε κάθε περίπτωση δικαστικής συμπαραστάσεως και αν, ακόμη, εφαρμόζεται και στις περιπτώσεις εκείνες που το πρόσωπο του πραγματικού δικαιούχου βρίσκεται, από πλευράς ικανοτήτων, σε κατάσταση που ομοιάζει με αυτή των προσώπων της 1055 ΑΚ, χωρίς όμως νομικά να ανήκει στην κατηγορία αυτή. Ως προς την πρώτη περίπτωση, υπό το σημερινό (μετά το ν. 2247/1996) καθεστώς του θεσμού της δικαστικής συμπαραστάσεως, μόνο τα πρόσωπα που έχουν υπαχθεί σε καθεστώς πλήρους στερητικής ή επικουρικής δικαστικής συμπαραστάσεως δεν έχουν την ικανότητα να ασκήσουν μόνα τους την προστατευτική του δικαιώματός τους αγωγή. Τα υπόλοιπα πρόσωπα, δηλαδή αυτά που έχουν τεθεί σε μερική (στερητική ή επικουρική) δικαστική συμπαράσταση, δεν έχουν την ικανότητα από μόνα τους να ασκήσουν την προστατευτική του δικαιώματός τους αγωγή μόνο στη περίπτωση που αυτό ρυθμίζεται από την απόφαση που κηρύσσει την μερική δικαστική συμπαράσταση. Αν όμως οι τελούντες υπό μερική δικαστική συμπαράσταση έχουν την ικανότητα μόνοι τους να ασκήσουν την αγωγή αυτή, τότε η ratio της ΑΚ 1055 υπαγορεύει τα πράγματα αυτών των προσώπων να μην υπάγονται στη ρύθμιση αυτή 29. Όσον αφορά στο δεύτερο ερώτημα, αν και από τη ratio της ρύθμισης για την αυξημένη προστασία θα περίμενε εύλογα κανείς να υπάγονται σε αυτή και τα πράγματα των προσώπων αυτών, εντούτοις θα πρέπει να παρατηρηθεί ότι η απαρίθμηση των κατηγοριών των προσώπων στην ΑΚ 1055 έχει υπαγορευθεί από τις αρχές της ασφάλειας των συναλλαγών και της ασφάλειας δικαίου, αρχές ιδιαίτερα κρίσιμες για την στάθμιση των συμφερόντων και για την καθιέρωση του ίδιου του θεσμού της χρησικτησίας. Αναλογική επέκταση της ρύθμισης και στις περιπτώσεις των προσώπων αυτών, όπου τα πρόσωπα δεν ανήκουν νομικά στις ειδικά οριζόμενες εκ του νόμου ειδικές κατηγορίες, θα έρχονταν σε αντίθεση με τις αρχές αυτές και ως εκ τούτου δε μπορεί να γίνει δεκτή Βλ. σχετικά Γεωργιάδη, ό.π., σελ , αρ Σπυριδάκης, ό.π. αρ σελ Σπυριδάκης, ό.π. αρ σελ. 37, με την παρατήρηση ότι σε κάθε περίπτωση τα πρόσωπα αυτά δεν μένουν απροστάτευτα, αφού μπορούν να επικαλεστούν, κατά τις περιστάσεις, την ΑΚ

16 Εκτός από τα αναφερόμενα στις ΑΚ 1054 και 1055 πράγματα, με διάφορους ειδικούς νόμους έχουν εξαιρεθεί από τη χρησικτησία και άλλα πράγματα, είτε λόγω της φύσεως των πραγμάτων αυτών είτε λόγω του προσώπου του δικαιούχου του εμπράγματου δικαιώματος της κυριότητας, είτε, τέλος, λόγω της απαγόρευσης διαθέσεως των πραγμάτων αυτών 31. Έτσι, υπάρχουν κατηγορίες πραγμάτων μη δεκτικών ή εξαιρουμένων χρησικτησίας εκτός Αστικού Κώδικα, οι οποίες αποτελούν και το ειδικότερο θέμα της παρούσας μελέτης. Τα ζητήματα που θα εξετασθούν στο κυρίως μέρος της παρούσης είναι ο αγροτικός και ο οικοπεδικός κλήρος, τα ακίνητα του Ελληνικού Δημοσίου και των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τα εκκλησιαστικά ακίνητα, οι εχθρικές περιουσίες, οι οποίες τελούν υπό τη κατοχή του Ελληνικού Δημοσίου έως την άρση της μεσεγγυήσεως, και τέλος τα ακίνητα των πολιτικών προσφύγων, που διέπονται από τις διατάξεις του ν. 1540/ Όσον αφορά την απαγόρευση διαθέσεως, φαίνεται να επικρατεί η άποψη ότι το δεκτικό ή όχι χρησικτησίας κρίνεται κάθε φορά στη συγκεκριμένη περίπτωση ανάλογα με την εισαγόμενη απαγόρευση. Σχ. Βλ. Μπαλής, ό.π. 67, σελ. 176 Τούσης, Εμπράγματο Δίκαιο, σελ. 440, υποσημ. 31 Παπαστερίου, ό.π. σελ Σχετικώς, γίνεται δεκτό ότι τα πράγματα, των οποίων απαγορεύεται υπό του νόμου η διάθεση τους, δεν παύουν να είναι αντικείμενο χρησικτησίας, εκτός εάν προκύπτει το αντίθετο εκ της διατάξεως που θεσπίζει την απαγόρευση διαθέσεως, τούτο δε διότι ο ΑΚ ως ανεπίδεκτα χρησικτησίας χαρακτηρίζει στο άρθρο 1054 μόνον τα εκτός συναλλαγής πράγματα, εκ δε της χρησικτησίας, εξαιρεί μόνον τα πράγματα, τα οποία μνημονεύονται ειδικώς στο το άρθρο όσον αφορά δε τα κατασχεμένα ακίνητα, για τα οποία υπάρχει η απαγόρευση διαθέσεως, γίνεται δεκτό «ότι η θεσπιζομένη απαγόρευση, η οποία αποβλέπει στη προστασία των δανειστών του καθ` ου η κατάσχεση οφειλέτη, πλήττουσα το κύρος της τη βουλήσει μόνον του οφειλέτου (καθ` ού η κατάσχεση) διαθέσεως, ουχί δε το κύρος της ανεξαρτήτως της βουλήσεως του καθ` ού η κατάσχεση επερχομένης διαθέσεως, ενεργεί υποκειμενικώς και αφορά μόνον εις τον καθ` ού η εκτέλεσις, ουχί δε και εις το κατασχεθέν πράγμα, το οποίον δεν λαμβάνει τον χαρακτήρα του αναπαλλοτριώτου ουδέ τίθεται εκτός συναλλαγής. Κατά συνέπειαν το κατεσχημένον ακίνητον πράγμα δύναται υπό την ισχύν του ΑΚ να απαλλοτριωθή αναγκαστικώς ή να χρησιδεσποθή υπό τρίτου» ΑΠ 1484/1984, ΝοΒ 1989, σελ

17 IV. Ειδικές κατηγορίες ακινήτων πραγμάτων, ανεπίδεκτων ή εξαιρούμενων χρησικτησίας, ρυθμιζόμενες από ειδικούς νόμους: Κεφάλαιο Α Η χρησικτησία στους αγροτικούς κλήρους I. Έννοια αγροτικών κληροτεμαχίων: Ως αγροτικά ακίνητα εν γένει, σε αντίθεση με τα αστικά ακίνητα, δηλαδή εκείνα που βρίσκονται εντός ρυμοτομικού σχεδίου, νοούνται τα τεμάχια γης τα οποία παράγουν φυσικούς καρπούς κατά τα άρθρα 619 ΑΚ και 961 ΑΚ και χρησιμοποιούνται ή προορίζονται για γεωργική εκμετάλλευση 32. Από αυτά, ως κληροτεμάχια νοούνται αυτά που παραχωρήθηκαν ως αγροτικοί κλήροι από το Ελληνικό Δημόσιο σε ακτήμονες καλλιεργητές για αγροτική τους αποκατάσταση με τίτλους κυριότητας από το Υπουργείο Γεωργίας ή τη Διεύθυνση Γεωργίας του κάθε Νομού ή την Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, είναι κτηματολογημένα βάσει του Ν. 478/1943 «Περί Αγροτικού Κτηματολογίου» και εφαρμόζονται σε αυτά οι διατάξεις της ειδικής εποικιστικής νομοθεσίας από την οποία διέπονται. II. Κτήση κυριότητας κληροτεμαχίου με χρησικτησία: 1. Προϊσχύον δίκαιο: Σύμφωνα με τις ρυθμίσεις και το πνεύμα της αγροτικής νομοθεσίας, και ειδικότερα με τα άρθρα 208, 209, 210, 211, 212 και του Αγροτικού Κώδικα 34, καθιερώθηκαν διάφοροι περιορισμοί ως προς τη διάθεση από τους κληρούχους των αγροτικών κλήρων τους, των κτημάτων δηλαδή που παραχωρήθηκαν στους ακτήμονες καλλιεργητές για την γεωργική τους 32 Ενδεικτικώς: ΑΠ 306/2000, ΤΝΠ «ΝΟΜΟΣ». 33 Τα άρθρα , η 1 του άρθρου 212 και το άρθρο 216, αφορώντα τους περιορισμούς μεταβιβάσεως εν ζωή, καταργήθηκαν με την 5 του άρθρου 1 Α.Ν.431/ Β.Δ (Φ.Ε.Κ. Α 342). 17

18 αποκατάσταση 35. Οι παραπάνω περιοριστικές διατάξεις του ΑγρΚ αποσκοπούσαν τόσο στη διασφάλιση της στοιχειωδώς αναγκαίας για τη συντήρηση των κληρούχων γεωργικής εκτάσεως και της προστασίας των από τρίτους καταπατητές ή άρπαγες της περιουσίας τους, όσο και στην διαφύλαξη του δημοσίου συμφέροντος με τη προώθηση και ανάπτυξη της γεωργικής οικονομίας στην ελληνική επικράτεια, στόχος ο οποίος θα επιτυγχάνετο με τον περιορισμό των εκποιήσεων της καλλιεργήσιμης γης, η οποία επιτρεπόταν περιοριστικά μόνο με τη πλήρωση συγκεκριμένων όρων και προϋποθέσεων που όριζε ο ΑγρΚ. Διακατεχόμενος υπό το πνεύμα και την ανάγκη προστασίας των αποκατασταθέντων αγροτών καλλιεργητών, ο ΑγρΚ καθιέρωσε την κατά πλάσμα του νόμου καλόπιστη νομή (possessio ficta) του κληρούχου επί του αγροτικού κλήρου. Βάσει δε της διατάξεως του άρθρου 79 2 ΑγρΚ, ορίστηκε ότι, ο κληρούχος που αποκαταστάθηκε προστατεύεται από τη χρονική στιγμή της παραχώρησης σε αυτόν του κλήρου, έναντι παντός άλλου, και έναντι πάσης διατάραξης ή αποβολής από τη νομή του κλήρου, θεωρούμενος ο ίδιος ως «καλής πίστεως νομέας του κλήρου», έστω δηλαδή και αν δεν κατέχει πραγματικά τον κλήρο 36 ' 37. Ο δικαιούχος, συνεπώς, αγροτικής αποκαταστάσεως, θεωρείτο, από τη παραχώρηση σ` αυτόν του κλήρου, καλόπιστος νομέας αυτού, ανεξάρτητα δηλαδή αν ενήργησε διακατοχικές πράξεις στον κλήρο, ή αν άρχισε να ασκεί και συνεχίζει να ασκεί φυσική εξουσία επ αυτου, καθιστάμενος με τον τρόπο αυτό ο κλήρος πράγμα ανεπίδεκτο νομής ή οιονεί νομής από τρίτον 38. Η τοιαύτη δε πλασματική νομή 35 Κατά το άρθρο 1 του Αγροτικού Κώδικα επιτρέπεται η παραχώρηση κτημάτων που ανήκουν στο Κράτος, τους Δήμους και τις Κοινότητες, καθώς και η αναγκαστική απαλλοτρίωση κτημάτων, που ανήκουν σε φυσικά ή νομικά πρόσωπα για γεωργική αποκατάσταση ακτημόνων καλλιεργητών. 36 Η πλασματική προστασία του κληρούχου νομέα το πρώτον εμφανίζεται στο άρθρο 24 στ. 2 του α.ν. 1722/1939 και στη συνέχεια στο άρθρο 79 2 του ΑγρΚ. 37 Άρθρο 79 2 του Β.Δ / «περί κωδικοποιήσεως των αγροτικών νόμων»: Οι κατά τον αγροτικόν νόμον ως και οι υπό της Επιτροπής Αποκαταστάσεως Προσφύγων ή του Δημοσίου ως διαδόχου ταύτης εν γένει αποκατασταθέντες και αποκαθιστάμενοι κληρούχοι γηγενείς και πρόσφυγες από της εγκαταστάσεως των εις το χορηγηθέντα ή χορηγούμενον αυτοίς κλήρον θεωρούνται ως καλής πίστεως νομείς του κλήρου τούτου και προστατεύονται κατά πάσης διαταράξεως ή αποβολής είτε διοικητικώς, λαμβανομένων διά αποφάσεως του Υπουργού της Γεωργίας ή του αρμοδίου Γενικού Διοικητού των αναγκαίων διοικητικών μέτρων προς επανεγκατάσταση αυτών εν τη νομή και πρόληψιν πάσης μελλούσης διαταράξεως, είτε και δια των περί νομής παραγγελμάτων και αγωγών ασκούμενων υπό του κληρούχου». 38 Μεταξύ πολλών άλλων ΑΠ 764/2004, ΕλλΔνη 2005, σελ.387 ΑΠ 170/2004, ΑρχΝ 2005, σελ. 336 ΑΠ 1559/2001, ΕλλΔνη 2003, σελ ΑΠ 232/1984 ΝοΒ 1985, σελ. 283 ΑΠ 18

19 περιερχόταν διά της κληρονομικής διαδοχής και στους καθολικούς διαδόχους του αρχικού κληρούχου, οι οποίοι θεωρούνταν, για την ταυτότητα του νομικού λόγου, και αυτοί πλασματικοί νομείς του κλήρου 39. Συνεπώς, λόγω και του απολύτως προσωποπαγούς χαρακτήρα της ιδιότητας του «καλής πίστεως νομέως», η οποία εκτεινόταν μόνο στον κληρούχο και στους κληρονόμους του, πέραν αυτών δεν αναγνωρίζετο νομή καλής πίστεως σε κανέναν άλλον 40, αποκλείοντας με αυτόν τον τρόπο την απόκτηση της κυριότητας του αγροτικού κλήρου με χρησικτησία (τακτική ή έκτακτη) από οποιονδήποτε τρίτο 41. Όμως, ούτε και ο κληρούχος ή οι κληρονόμοι του μπορούσαν να αποκτήσουν κυριότητα στον αγροτικό κλήρο με χρησικτησία, αλλά μόνο με τους τρόπους που προέβλεπε ο Αγροτικός Κώδικας (κύρωση του πίνακα οριστικής διανομής, έκδοση παραχωρητηρίου και μεταγραφή του) /1970 ΝοΒ 1970, σελ.180 ΑΠ 560/1966 ΕΕΝ 1967, σελ. 279 ΑΠ 78/1958 ΝοΒ 1958, σελ. 664 ΑΠ 20/1953, ΕΕΝ 1953, σελ.439 Παρμ. Τζίφρας, Η ένδικος προστασία κατά τον Αγροτικό Κώδικα, ΕΕΝ 1964, σελ. 777 επ. (790) Καραμανώλης Εμμανουήλ, Η προστασία του κληρούχου, ΝοΒ 1995, σελ. 341 Ν. Τσάκος, Η προστασία του κληρούχου νομέα εκ του άρθρου 79 2 ΑγρΚ, Αρμ. 1987, σελ.374 Γεώργιος Χιονίδης, Η δήθεν ακυρότητα των μεταβιβάσεων ιδανικών μεριδίων κληροτεμαχίων, ΝοΒ 1981, σελ. 620 Κούσουλας, ό.π. 27, σελ Η άποψη αυτή επικράτησε τελικώς στη νομολογία: ΑΠ 1283/1996, ΕλλΔνη 1997, σελ ΑΠ 1692/1991 ΕλλΔνη 1993, σελ. 578 ΑΠ 1050/1982 ΕλλΔνη 1983, σελ. 209 ΑΠ 316/1975 ΝοΒ 1975, σελ ΑΠ 533/1973, ΝοΒ 1973, σελ. 200 ΑΠ 564/1960 ΕΕΝ 1961, σελ. 278 ΑΠ 807/1958 ΝοΒ 1959, σελ. 435 ΕφΘεσ 2480/1982 ΝοΒ 1983, σελ.120, παρά τις αντίθετες θέσεις που αρχικώς είχαν διατυπωθεί. Από μερίδα της νομολογίας και της θεωρίας (ΕφΘεσ 234/1959, Αρμ. 1959, σελ. 575 ΕφΛαρ 176/1956, ΝοΒ 1957, σελ. 135 ΜονΠρΘεσ 487/1962 Αρμ. 1964, σελ. 760 ΠρΛαρ 168/1965 ΝοΒ 1965, σελ. 578 Π. Τζίφρα, Ιδιομορφίαι της κατά τον Αστικό Κώδικα περεχόμενης ενδίκου προστασίας, ΕλλΔνη 1961, σελ Καραμανώλης, σχόλιο στην ΑΠ 168/1965, ΝοΒ 1965, σελ. 579) υποστηρίχθηκε ότι ο νόμος προέβλεπε μόνο τη προστασία του κληρούχου και όχι και των κληρονόμων του. 40 Αδιαμφισβήτητα άλλωστε η πλασματική νομή του κληρούχου κατ άρθρο 79 2 ΑγρΚ δεν συνεχίζεται και στο πρόσωπο των ειδικών διαδόχων αυτού, σχετικώς βλ. Καράση, Γνωμοδότηση ΧρΙΔ 2005, σελ. 72 επ. (73) Ν. Τσάκου, Η προστασία του κληρούχου νομέα εκ του άρθρου 79 2 ΑγρΚ, Αρμ. 1987, σελ. 374 ενδεικτικά: ΑΠ 210/2001 Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ. 41 Ενδεικτικά: ΑΠ 1686/1985 ΝοΒ 1986, σελ ΑΠ 520/1985 ΝοΒ 1986, σελ. 396 ΑΠ 232/1984 ΝοΒ 1985, σελ. 263 ΑΠ 1050/1982 ΕλλΔνη 1983, σελ. 209 μεταξύ άλλων και Τσάκος, ό.π. σελ Βλ. Κωνσταντίνος Α. Παπαδόπουλος, Αγωγές Εμπραγμάτου Δικαίου, Τόμος I, 225 σελ. 485 ΑΠ 242/1981 ΝοΒ 1981, σελ ΑΠ 398/1971, ΝοΒ 1971, σελ.1102 ΑΠ 428/1971 ΝοΒ 1971,σελ.1125 ΑΠ 596/1971 ΝοΒ 1973, σελ. 49 ΑΠ 589/1966 ΕΕΝ 1967, σελ Η κυριότητα του κλήρου περιέρχεται πρωτοτύπως στον κληρούχο, κατά περίπτωση, είτε με την δημοσίευση στην Ε.τ.Κ. της αποφάσεως περί κυρώσεως της οριστικής διανομής των γαιών εκάστου αγροκτήματος, είτε από την έναρξη της ισχύος του α.ν. 1722/1939, είτε με την έκδοση και την μεταγραφή του παραχωρητηρίου. Τούτο εκδίδεται μετά την κύρωση της οριστικής διανομής και αποτελεί τον οριστικό τίτλο κυριότητας στο όνομα του κληρούχου που αναγράφεται στους οικείους κτηματολογικούς πίνακες της οριστικής διανομής. Μεταξύ πολλών, και ΑΠ 630/2005 Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ. 19

20 Συνεπώς, χρησιδεσποτεία επί του παραχωρηθέντος κληροτεμαχίου δεν επιτρεπόταν κατά τη διάταξη του άρθρου 79 2 του ΑγρΚ, αφού προς τούτο απαιτείται νομή, την οποία δεν μπορεί να έχει άλλος εκτός του κληρούχου, την ίδια δε πλασματική επί του κλήρου νομή του κληρούχου έχουν κατ` επέκταση και οι κληρονόμοι του. Εξαίρεση των ανωτέρω αποτελεί η περίπτωση της νόμιμης μεταβιβάσεως κληρονομικών μεριδίων προς άλλο συγκληρονόμο κατ` άρθρο 228 Αγρ. Κώδικα. Κατά τα ανωτέρω, ο κλήρος είναι δεκτικός νομής και χρησικτησίας από το συγκληρονόμο, εφόσον είχε παραδοθεί σε αυτόν η νομή του κλήρου με τη θέληση των συγκληρονόμων. Η διαφοροποίηση αυτή στηρίζεται στη διάταξη του άρθρου εδ. β του ΑγρΚ, σύμφωνα με το οποίο οι περιορισμοί των άρθρων 208 έως 216 ως προς τη διάθεση εν γένει του κλήρου δεν ισχύουν επί μεταβιβάσεως κληρονομικών μεριδίων μεταξύ συγκληρονόμων, ως μεταβίβαση δε, κατά τη διάταξη αυτή, νοείται και η δια παραδόσεως (κατά το β.ρ. δίκαιο και υπό τον ΑΚ κατά τη διάταξη του άρθρου 976 αυτού) με τη βούληση του κληρονόμου, κτήση της νομής του μεριδίου από άλλον συγκληρονόμο. Με τον τρόπο αυτό καθίσταται δυνατή η υπό συγκληρονόμου κτήση της κυριότητας μεριδίου του συγκληρονόμου του δια χρησικτησίας. Οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν είναι: α) να εχώρησε μεταβίβαση της νομής του μεριδίου αυτού με τη βούληση του συγκληρονόμου στον οποίο ανήκει και β) η μεταβίβαση αυτή να εγένετο μετά την κτήση από τον κληρονόμο της κυριότητας επί του μεριδίου, του οποίου τη νομή μεταβίβασε με τη βούληση του Η χρησικτησία μετά τον Α.Ν. 431/1968: Ο δρόμος για την κτήση κυριότητας του κληροτεμαχίου με χρησικτησία από μη κληρούχο τρίτο άνοιξε με την έναρξη ισχύος του Α.Ν. 431/ και ιδίως με τις διατάξεις των άρθρων 1 1 και 2 1 του παραπάνω νόμου, βάσει των οποίων επετράπη στους κατά την εποικιστική νομοθεσία κληρούχους η δια 43 ΑΠ 783/1976 ΝοΒ 1977, σελ. 168 ΑΠ 316/1975, ΝοΒ 1975, σελ Τσάκος, ό.π. σελ Α.Ν. 431/1968 «Περί τροποποιήσεως και συμπληρώσεως της εν γένει εποικιστικής νομοθεσίας και άλλων τινών διατάξεων», , ΦΕΚ Α

21 δικαιοπραξιών εν ζωή εκποίηση ή οπωσδήποτε διάθεση των κάθε φύσεως κλήρων τους 45. Για τη μεταβίβαση των κληροτεμαχίων από τον κληρούχο ή τους κληρονόμους του κληρούχου, σύμφωνα με τη 3 άρθρου 1 α.ν. 431/1968, πρέπει απαρεγκλίτως να συντρέχουν οι εξής προϋποθέσεις: α) να μην επέρχεται κατάτμηση των τεμαχίων της οριστικής διανομής (άρθρο 1 2) 46 47, β) να έχει εκδοθεί και να έχει μεταγραφεί το οριστικό παραχωρητήριο του κλήρου, γ) να έχει εξοφληθεί το τίμημα στο Δημόσιο 48. Και παρότι δεν καταργήθηκε ρητώς με τον ανωτέρω αναγκαστικό νόμο η διάταξη της 2 του άρθρου 79 του ΑγρΚ 49, ωστόσο η διάταξη αυτή έμεινε γράμμα κενό και άνευ περιεχομένου μετά την άρση των περιορισμών και απαγορεύσεων μεταβιβάσεως των κληροτεμαχίων 50. Υπό το φως των νέων δεδομένων διαμορφώθηκε ο νομολογιακός κανόνας ότι, από την ισχύ του α.ν. 431/1968 για να θεωρείται νομέας ο κληρούχος (ή οι κληρονόμοι του) πρέπει να ασκεί πραγματική νομή επί του κλήρου, να τον κατέχει 45 Καταργήθηκαν, όπως προαναφέρθηκε, τα άρθρα 208, 209, 210, 211, 212 1, 213 και 216 του Αγροτικού Κώδικα (β.δ. της 29.10/ ). 46 Η απαγόρευση αυτή της κατατμήσεως ισχύει και για την κατάτμηση με διάταξη διαθήκης, η οποία διανεμητική διάταξη θεωρείται άκυρη κατ άρθρο 174 ΑΚ. Η ακυρότητα όμως της διατάξεως αυτής δεν άγει και σε ακυρότητα των υπολοίπων διατάξεων της διαθήκης, η οποία θεωρείται έγκυρη, ως προς τη βούληση του διαθέτει να εγκαταστήσει τους κληρονόμους του κατά ιδανικά μερίδια στον κλήρο. Σχετικά:. ΟλΑΠ 568/1986 ΝοΒ 1987, σελ. 202 ΕφΛαρ 970/1988 ΕλλΔνη 1991, σελ και υπ αριθμ. 1/1996 Διάταξη Εισαγγελέα Πρωτοδικών Άρτας, ΝοΒ 1998, σελ. 378 επ. (σελ. 380) Διατσίδη, μεταβίβαση εποικιστικών ακινήτων, Αρμ. 1997, σελ. 747 επ. (σελ. 756). 47 Η απαγόρευση κατατμήσεως εκτείνεται και στις περαιτέρω μεταβιβάσεις (άρθρο 1 α.ν. 431/1968). Δηλαδή, έστω και αν νομίμως έχει μεταβιβασθεί κατά ακέραια τεμάχια ο κλήρος κατ άρθρο 208 ΑγρΚ, η ιδιότητα του κληρουχικού τεμαχίου διατηρείται και στο πρόσωπο του τρίτου κτήτορα. Σκοπός άλλωστε της απαγορεύσεως κατατμήσεως είναι η προστασία της αγροτικής ιδιοκτησίας από τον κατακερματισμό και την αντιπαραγωγική εκμετάλλευση, σε αντίθετη δε περίπτωση θα ήταν γράμμα κενό η ρύθμιση αυτή. Σχετικά: Ε. Καραμανώλη, Ιδανικό μερίδιο γεωργικού κλήρου, ΕλλΔνη 1993, σελ. 1051, με κρίσεις περί αντισυνταγματικότητας του περιορισμού κατατμήσεως και σε τρίτους μη κληρούχους, εμποδιζόμενης με αυτόν τον τρόπο της ελεύθερης διάθεσης περιουσιακού στοιχείου. 48 Η παραπάνω προϋπόθεση της εξόφλησης του τιμήματος δεν υφίσταται κατ ουσίαν, δοθέντος ότι με το άρθρο 21 Ν.1644/1986 οφειλές κληρούχων που αποκαταστάθηκαν μέχρι της δημοσιεύσεως του νόμου αυτού, σύμφωνα με τις διατάξεις της εποικιστικής νομοθεσίας και προέρχονται από παραχωρήσεις γεωργικών, οικοπεδικών και κτηνοτροφικών κλήρων, διαγράφηκαν (αρκεί να μνημονεύεται στο μεταβιβαστικό συμβόλαιο, ότι το τίμημα διαγράφηκε με το άρθρο 21 του νόμου αυτού. 49 η παράγραφος 2 καταργήθηκε με το άρθρο 35 Ν.3147/2003,ΦΕΚ Α 135/ Ιωάννης Μ. Κωτούλας, Το δίκαιο της κατάτμησης των γεωτεμαχίων, εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα Θεσσαλονίκη, σελ

22 πραγματικά. Έτσι δεν υπάρχει μετά την απαγόρευση αποκτήσεως νομής από τρίτον. Επομένως, μετά τον Α.Ν. 431/1968 επήλθε η εξομοίωση των κληρουχικών με τα κοινά αγροτεμάχια, όχι μόνο ως προς την μεταβίβαση, αλλά και ως προς τη πλασματική νομή. Ο κληρούχος, κατά πάγια νομολογία 51, δεν θεωρείται πλέον κατά πλάσμα του νόμου νομέας του κλήρου με μόνη την παραχώρηση σ αυτόν του κλήρου, αλλά παραμένει νομέας αυτού μόνο εφόσον το κατέχει με διάνοια κυρίου, καθιστώντας με τον τρόπο αυτό δυνατή την απόκτηση της νομής του κλήρου από τρίτο, χωρίς τη θέληση του κληρούχου και την απόκτηση κυριότητας επί του κληροτεμαχίου με χρησικτησία, τακτική ή έκτακτη εις βάρος του κληρούχου. Προγενέστερη όμως άσκηση από τρίτον διακατοχικών πράξεων δεν λαμβάνεται υπόψη και ο χρόνος αυτός ασκήσεως δεν προσμετράται 52. Η κατοχή δε του κλήρου από την και εφεξής μπορεί να θεμελιώσει την από το άρθρο 249 ΑΚ ένσταση της εικοσαετούς παραγραφής της διεκδικητικής αγωγής του αρχικού κληρούχου ή των κληρονόμων του κατά του κατέχοντος τα αγροτεμάχια Προϋποθέσεις κτήσης κυριότητας με χρησικτησία: i. Ο ειδικότερος περιορισμός της μη κατατμήσεως και η επιρροή του στην απόκτηση κυριότητας ακινήτου με χρησικτησία: Για την έγκυρη διάθεση ή εκποίηση του κλήρου ισχύει, όπως ελέχθη, ο περιορισμός της μη κατάτμησης του κληροτεμαχίου της οριστικής διανομής. Ο περιορισμός αυτός τίθεται ως γενική αρχή και έχει εφαρμογή σε κάθε 51 Εντελώς κρατούσα νομολογιακά γνώμη, ενδεικτικά: ΑΠ 930/2002, ΕΕΝ 2002, σελ. 21 ΑΠ 426/2001, ΕΕΝ 2002, σελ. 558 ΑΠ 884/2001, ΕλλΔνη 2002, σελ. 699 ΑΠ 1496/2000, ΕΕΝ 2002, σελ. 285 ΑΠ 944/1998, ΑρχΝ 2002, σελ. 338 ΑΠ 1256/1998 ΕλλΔνη 1999, σελ. 770 ΑΠ 228/1999, ΕλλΔνη 1999, σελ.1028 ΑΠ 1095/1999 ΕλλΔνη 1999, σελ ΑΠ 348/1982 ΝοΒ 1982, σελ.1467 αντίθετος μόνο Κ. Ι. Παπαδημητρίου, Σχόλιο κάτω από την ΠρωτΛεβαδ. 153/1974, ΝοΒ 1974, σελ Διατσίδη, Η μεταβίβαση εποικιστικών ακινήτων, Αρμ. 1997, σελ. 747 επ. (749) ΑΠ 899/1989 ΕλλΔνη 1990, σελ ΕφΑθ 3368/1986 ΕλλΔνη 1986, σελ ΑΠ 1692/1999, Δίκη 34, σελ. 578 ΑΠ 67/1992, Δίκη 34, σελ παρατηρήσεις Αχιλλέα Νταφούλη σε ΕφΘεσ 1490/2001, ΕλλΔνη 2002, σελ

23 μεταβίβαση του κλήρου, όχι μόνο όταν γίνεται με τη θέληση του κληρούχου, δηλαδή με δικαιοπραξία, αλλά και στην περίπτωση απόκτησης της κυριότητας χωρίς τη θέληση αυτού, όπως με χρησικτησία. Συνεπώς, η νομή τρίτου, που άγει σε απόκτηση της κυριότητας του κλήρου με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία, θα πρέπει να εκτείνεται σε ολόκληρο τον κλήρο και όχι σε τμήμα αυτού, καθ όσον έτσι θα επέρχετο η ανεπίτρεπτη κατά τον νόμο κατάτμηση των τεμαχίων της οριστικής διανομής 54, η απαγόρευση της οποίας τάχθηκε από το νόμο με σκοπό να διατηρηθούν ακέραια τα κληροτεμάχια, για την επωφελέστερη αξιοποίηση των κλήρων 55. Συνεπεία της απαγορεύσεως της κατατμήσεως των τεμαχίων της οριστικής διανομής, δεν είναι δυνατή η κτήση κυριότητας με χρησικτησία επί διαιρετού τμήματος του κληροτεμαχίου, καθώς και η λόγω συμπληρώσεως του χρόνου παραγραφής άρνηση αποδόσεως τμήματος κλήρου 56, όχι όμως και επί ποσοστού του εξ αδιαιρέτου επ αυτού, δεδομένου ότι αυτή δεν άγει αναγκαίως στην κατάτμηση του 57, αφού σε ενδεχόμενη περίπτωση διανομής 54 Ενδεικτικά: ΟλΑΠ 15/2004, ΝοΒ 2005, σελ. 54 ΟλΑΠ 568/1986 ΟλΑΠ 1520/1982 ΑΠ 630/2005, Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ ΑΠ 1740/2005 και ΑΠ 1741/2005, ΕλλΔνη 2006, σελ. 423 ΑΠ 15/2004 ΕλλΔνη 2004, σελ ΑΠ 1445/2001, ΕΕΝ 2003, σελ. 53 ΑΠ 1736/1998 ΕΕΝ 2000, σελ. 288 ΕφΘεσ 2981/2005 Αρμ. 2006, σελ Πρέπει όμως να σημειωθεί εν προκειμένω ότι ο περιορισμός της μη κατατμήσεως δεν ισχύει για τους κλήρους που βρίσκονται πλέον μέσα σε συγκεκριμένα ρυμοτομικά σχέδια πόλεων ή χωριών ή μέσα σε περιοχές τουριστικές ή κατάλληλες για παραθερισμό, γεγονός το οποίο πρέπει να βεβαιώνεται από την αρμόδια κατά περίπτωση υπηρεσία και να αναφέρεται και να επισυνάπτεται στο σχετικό συμβόλαιο εκποίησης ή κατά οποιονδήποτε τρόπο διάθεσης του κλήρου. Επίσης, ο περιορισμός της μη κατατμήσεως δεν ισχύει στις μεταβιβάσεις των επόμενων κατηγοριών κλήρων: Των προερχόμενων από κτήματα, τα οποία έχουν πωληθεί κατά την Αγροτική Νομοθεσία στους κληρούχους από τους πρώην ιδιοκτήτες με τη θέληση τους. Εφημεριακών ή σχολικών για ανέγερση ή ριζική επισκευή Εκκλησιών ή Σχολείων. Οικοπεδικών κλήρων. Καθώς και στις μεταβιβάσεις προς το Δημόσιο και άλλα νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου. Βλ. σχετικά Παπαδόπουλος, ό.π. 228 αρ ΑΠ 486/2005 Α Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ: «Ο τρίτος, που επιλήφθηκε της νομής τμήματος κληροτεμαχίου και όχι του όλου, δεν προστατεύεται ούτε έναντι του νομέα του όλου, ούτε έναντι οποιουδήποτε άλλου σε περίπτωση που θα αποβληθεί από το τμήμα του κληροτεμαχίου που νεμόταν, γιατί αλλιώς θα είχε διαρκή προστασία, που θα επέφερε κατάτμηση. Συνεπώς είναι ανεπίτρεπτη όχι μόνο η κτήση της κυριότητας από τρίτο σε βάρος του κληρούχου ή των καθολικών ή των ειδικών διαδόχων του με τακτική ή έκτακτη χρησικτησία, αλλά και η λόγω συμπληρώσεως του χρόνου παραγραφής άρνηση αποδόσεως του τμήματος του κλήρου (άρθρο 272 Α.Κ.), αφού με αυτήν ουσιαστικώς παγιώνεται η μη ανεκτή από το νόμο φυσική κατάτμηση του κλήρου». (ΟλΑ.Π. 15/2004 ΝοΒ 2005, σελ.54 ΧρΙΔ 2004, σελ. 904). 57 Με την ΟλΑΠ 1520/1982, ό.π. καθορίστηκε με σαφήνεια και αυθεντικό κύρος η έννοια της κατατμήσεως των διατάξεων του α.ν. 431/1968, ότι δηλαδή αφορά μόνο τη «φυσική σε διαιρημένα τμήματα κατάτμηση. Σχετικώς βλ. και Μ. Διατσίδη, Η μεταβίβαση ιδανικού 23