Η εξέλιξη της θεωρίας χωροθέτησης μέχρι το Β Παγκόσμιο πόλεμο.

Transcript

1 ΘΕΩΡΙΕΣ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ Πρόκειται για ένα σύνολο θεωριών που προσπαθούν να αποτιμήσουν τη διαδικασία τοποθέτησης των οικονομικών δραστηριοτήτων στο χώρο.

2 Η εξέλιξη της θεωρίας χωροθέτησης μέχρι το Β Παγκόσμιο πόλεμο. Το 1826 ο Jonathan Heinrich Von Thunen διατύπωσε τη θεωρία περί ομόκεντρων ζωνών διαφορετικής χρήσης του γεωργικού εδάφους. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία οι Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία οι γεωργικές χρήσεις τείνουν να χωροθετηθούν με τη μορφή ιδεατού κύκλου γύρω από ένα αστικό κέντρο το οποίο θα αποτελέσει την αγορά κατανάλωσης των αγροτικών προϊόντων που παράγονται στη συγκεκριμένη περιφέρεια των καλλιεργειών.

3 Ένα τέτοιο μοντέλο συνεπάγεται: Ισα μεταφορικά κόστη από το αστικό κέντρο προς κάθε κατεύθυνση της περιβάλλουσας γεωργικής έκτασης, Δραστηριοποίηση των ιδιοκτήτων ή των ενοικιαστών των αγροτικών καλλιεργειών με το ορθολογικό κριτήριο της μεγιστοποίησης των κερδών τους.

4 Ειδικότερα οι παραδοχές είναι οι ακόλουθες Η πόλη βρίσκεται στο κέντρο μιας ομαλής και επίπεδης πεδιάδας. Η πόλη αποτελεί τη μοναδική αγορά κατανάλωσης των αγροτικών προϊόντων Οι αγρότες της πεδιάδας παράγουν προϊόντα που απευθύνονται αποκλειστικά στην πόλη Τα αγροτικά προϊόντα μεταφέρονται προς την πόλη με ένα τρόπο: με κάρα που σέρνουν άλογα, Το κόστος μεταφοράς των αγροτικών προϊόντων διαμορφώνεται με την απόσταση του τόπου παραγωγής το κέντρο της πόλης, Οι τιμές των αγροτικών προϊόντων διαμορφώνονται ελεύθερα με βάση το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης.

5 Υποστήριξε ότι Η χωροθέτηση των αγροτικών δραστηριοτήτων σε ένα επίπεδο ομοιογενές χώρο στοχεύει στη μεγιστοποίηση της γαιοπροσόδου που καθορίζεται από την απόσταση της συγκεκριμένης έκτασης από την πλησιέστερη πόλη. Η απομάκρυνση από την πόλη Η απομάκρυνση από την πόλη συνεπάγεται αύξηση των εξόδων μεταφοράς με συνέπεια οι συγκεκριμένες θέσεις να γίνονται λιγότερο συμφέρουσες για τις εντατικές καλλιέργειες και πιο πρόσφορες για τις εκτατικές.

6 Για την εφαρμογή της θεωρίας : Είναι απαραίτητο να υπάρχει μια απομονωμένη πόλη που να περιβάλλεται από ένα ομογενοποιημένο πεδίο αναφορικά με την ποιότητα του εδάφους. Κέντρο Ποτάμι Παραγωγή γάλακτος και κήποι Ξυλεία Καλλιέργεια χωρίς αγρανάπαυση Καλλιέργειες χωρίς αγρανάπαυση Τριετής κτηνοτροφία κτηνοτροφία

7 Η θεωρία του Von Thunen επιχειρεί να ερμηνεύσει τη χωροθετηση των αγροτικών χρήσεων και διαθέτει ως μόνη μεταβλητή παράμετρο τη διακύμανση των τιμών αγοράς των διαφόρων παραγόμενων προϊόντων. Σε περίπτωση μακροχρόνιων αλλαγών γίνεται παραδοχή ότι οι ακτίνες των ομόκεντρων κύκλων χρειάζεται να μεταβληθούν.

8 Το μοντέλο διαρθρώνεται γύρω από την ιδέα και προϋποθέτει ότι του «ενοικίου» όλοι οι αγρότες της συγκεκριμένης περιοχής μελέτης παράγουν τα προϊόντα εκείνα που τους αποφέρουν τις μεγαλύτερες απολαβές.

9 Αυτό το καθαρό κέρδος ονομάζεται ενοίκιο γης (L) και η αξία του ελέγχεται από: Το κόστος παραγωγής ανά μονάδα προϊόντος (a) Την τιμή του στην αγορά (P) Την απόδοση ανά μονάδα γης (E) Το μεταφορικό κόστος ανά μονάδα απόστασης (f) f),, και Την απόσταση ανάμεσα στην αγορά και το σημείο παραγωγής (k) k). Τους παραπάνω συντελεστές συνθέτει η ακόλουθη σχέση: L=E(P-a) a)-efk

10

11 Οι θεωρίες Halford Machinder και Alfred Weber Το 1902 ο Halford Machinder διατύπωσε καινούργιες απόψεις που αναπτύχθηκαν περισσότερο από τον Alfred Weber το Το έργο τους αναφέρεται σε διαδικασίες χωροθέτησης μιας «επιχείρησης». Η τελευταία αποτελεί τη μονάδα κλειδί στη διαδικασία σχηματισμού της μοντέρνας βιομηχανικής οικονομίας.

12 Σχηματοποιημένα το πρόβλημα της χωροθέτησης μιας βιομηχανικής επιχείρησης διατυπώνονται ως εξής: Αν υπάρχει ένας ομοιογενής χώρος, δύο σημεία πάνω στο χώρο από τα οποία εισρέουν πρώτες ύλες στη βιομηχανική επιχείρηση S 1 και S 2 και ένα τρίτο σημείο M που η τελευταία πουλάει το προϊόν της σε μια αγορά (M)) τότε η βέλτιστη χωροθέτηση της βιομηχανικής επιχείρησης βρίσκεται σε κάποιο σημείο (P) στο εσωτερικό του τριγώνου που σχηματίζουν τα σημεία S 1 S 2 και M.

13 Στη βέλτιστη χωροθέτηση μιας βιομηχανικής μονάδας σκοπός είναι να μειωθούν τα κόστη μεταφοράς.

14 και περιλαμβάνουν Τα έξοδα αυτά αποκαλούνται Κόστη επικοινωνίας τα έξοδα μεταφοράς που απαιτούνται για να φτάσουν τα αγαθά αναλόγως ü είτε στο σημείο συγκέντρωσης των πρώτων υλών, ü είτε στον τελικό πελάτη των παραγόμενων προϊόντων.

15 Ο Weber έθεσε τις εξής υποθέσεις: 1. Σε κάθε βιομηχανική επιχείρηση λειτουργεί μόνο ένα εργοστάσιο και παράγει ένα και μοναδικό προϊόν για το οποίο υπάρχει αγορά σε συνθήκες τέλειου ανταγωνισμού. 2. Η θέση και το μέγεθος της αγοράς παραμένουν δεδομένα και αμετάβλητα. 3. Γίνεται διάκριση μεταξύ των βιομηχανιών που είναι χωροθετημένες πλησιέστερα στις περιοχές που εξάγονται πρώτες ύλες από τις βιομηχανίες που είναι χωροθετημένες κοντά στις αγορές όπου διατίθενται τα παραγόμενα αγαθά.

16 Ο Weber έθεσε τις εξής υποθέσεις: 5. Οι πρώτες ύλες είτε βρίσκονται διάσπαρτες σε κάθε σημείο του χώρου, είτε εντοπίζονται σε κάθε σημείο του χώρου το εργατικό δυναμικό δεν παρουσιάζει σπανιότητα γι αυτό και το επίπεδο αμοιβής του εκλαμβάνεται σταθερό. 6. Το κόστος παραγωγής και οι τιμές πώλησης των προϊόντων είναι σταθερά. 7. Θεωρείται σταθερή και καθορισμένη η ποσότητα του συντελεστή παραγωγής (κεφάλαιο, εργασία, έδαφος) που υπεισέρχονται στην παραγωγική διαδικασία.

17 Θεωρία χωροθέτησης της σχολής του Chicago

18 Στο μεσοπόλεμο το επίκεντρο ενδιαφέροντος μετατίθεται σε δυο νέες κατευθύνσεις: Α) Στη μελέτη των τύπων των διαφορετικών χρήσεων γης στις αστικές περιοχές Β) Στη χωρική διευθέτηση και ιεράρχηση των συστημάτων «κεντρικών τόπων» στις κεντρικές περιοχές των πόλεων Η σχολή του Σικάγο εισηγήθηκε το 1921 την «οικολογική» προσέγγιση των τύπων χωροθέτησης μέσα στις πόλεις.

19 Οι βασικότερες διαδικασίες που επιτελούνται στον αστικό χώρο: 1. Η συγκέντρωση (concentration). Τα άτομα και οι δραστηριότητες τείνουν να συγκεντρώνονται σε περιοχές όπου επικρατούν ευνοϊκές συνθήκες για την ικανοποίηση των βασικών αναγκών. 2. Η Κεντρικότητα (centralization). Αποτελεί συνέχεια της διαδικασίας (1) με έμφαση στην πύκνωση ατόμων και δραστηριοτήτων σε ορισμένα κεντρικά σημεία. 3. Η εξειδίκευση (specialization). Μετατόπιση και περιορισμός παρόμοιων δραστηριοτήτων και ατόμων σε ξεχωριστές περιοχές, δημιουργώντας έτσι πολλές υποπεριοχές μέσα στην πόλη 4. Η εισβολή (invasion). Οι διάφορες περιοχές είναι διεκδικήσιμες από μια καινούργια δραστηριότητα ή κοινωνική ομάδα, που λειτουργεί ως εισβολέας. 5. Η διαδοχή (succession). Είναι συνέχεια του (4) και αφορά το μετασχηματισμό στην οργάνωση του αστικού κέντρου, δηλαδή αλλαγές στη δομή του πληθυσμού και στις χρήσεις γης. 6. Η αποκέντρωση (decentralization). Ορισμένες κοινωνικές ομάδες εμφανίζουν την τάση να μετακινούνται μακρυά από τα κεντρικά σημεία των πόλεων λόγω της σπανιότητας της γης, των υψηλών αξιών του αστικού εδάφους, των προβλημάτων ρύπανσης και συνωστισμού στο κέντρο. 7. Η τυποποίηση (routinization). Κάθε πόλη βιώνει την επανάληψη των ίδιων βασικών δραστηριοτήτων, όπως οι μετακινήσεις εργαζομένων στους τόπους εργασίας, η διανομή των εμπορευμάτων σε ορισμένες ώρες. Η επανάληψη οδηγεί σε εξοικείωση με τη συγκεκριμένη πόλη. 8. Η κυριαρχία 8. Η κυριαρχία (domination). Προκύπτει η ανάγκη συντονισμού της οργάνωσης μιας πόλης μέσα από ένα δίκτυο σχέσεων δύναμης/επικράτησης που συνδέει τα διάφορα στοιχεία κάθε «οικοσυστήματος» μεταξύ τους.

20 Ο Burgess προσπάθησε να διατυπώσει νόμους από τους οποίους εξαρτάται η δομή και ανάπτυξη της πόλης. Κατέληξε ότι η αστική ανάπτυξη ακολουθεί μια διαδικασία οργάνωσης και αποδιοργάνωσης, που καταλήγει σχηματικά στη διαμόρφωση μιας σειράς ομόκεντρων κύκλων, που από το κέντρο προς την περίμετρο έχουν ως εξής:

21 Η εργασία του Homer Hoyt για τη διαδικασία της αλλαγής στην τυπολογία των περιοχών κατοικίας μέσα σε μια πόλη οφείλει πολλά στις οικολογικές ιδέες του ανταγωνισμού, της εισβολής και της διαδοχής. Το μοντέλο που προτάθηκε από τον Hoyt βασίστηκε ουσιαστικά στην ανάπτυξη του συγκοινωνιακού δικτύου. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΕΣ-ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΧΑΜΗΛΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΤΟΜΕΑΣ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΥΨΗΛΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

22 Μετά τη σχολή του Σικάγο ακολούθησε η ü προσπάθεια εντοπισμού συστημάτων κεντρικών τόπων και ü η ενδεχόμενη διαμόρφωση ιεραρχικών σχέσεων. Η κλασσικότερη προσέγγιση έγινε από τον Christaller, ο οποίος ανέδειξε τη σχέση Η κλασσικότερη προσέγγιση έγινε από τον Christaller, ο οποίος ανέδειξε τη σχέση σπανιότητας που υπάρχει μεταξύ της προσφερόμενης υπηρεσίας και του πληθυσμού που απαιτείται για την υποστήριξή της.

23 Η θεωρία του Christaller διερευνά την εγκατάσταση μιας τριτογενούς δραστηριότητας στα πλαίσια ενός ομοιογενούς χώρου από ανάλογες καταναλωτικές συμπεριφορές των κατοίκων. Στην προσπάθεια αυτή διατύπωσε την «αρχή της αγοράς»: Η τριτογενής δραστηριότητα θα εγκατασταθεί σε εκείνη τη θέση όπου υπάρχουν οι καλύτερες συνθήκες προσπέλασης για τους πελάτες. Η βέλτιστη χωροθέτηση των τριτογενών δραστηριοτήτων θα γίνει στις κορυφές του δικτύου με εξαγωνικά ανοίγματα το οποίο θα απλωθεί στον ομοιογενοποιημένο χώρο.

24 Οι ζώνες ζήτησης στο μοντέλο του Christaller Η διαμόρφωση των εξάγωνων

25

26 Η κατανομή των εξαγώνων στη βόρεια Γερμανία.

27 Το 1945 οι Ullmann και Harris εκπόνησαν μια εργασία για τους τύπους κατανομής των χρήσεων γης στον αστικό ιστό διατυπώνοντας μια «πολυπυρηνική» θεωρία. Ο στόχος ήταν να γίνει υπέρβαση των δυο προηγούμενων μοντέλων του Burgess και Hoyt, τονίζοντας τη δυναμική εξέλιξη μια πόλης, που προκύπτει από την συνύπαρξη της ιστορικο- κοινωνικής και της γεωγραφικής μεταβλητής. ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΧΟΝΔΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ-ΕΛΑΦΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΧΑΜΗΛΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΥΨΗΛΩΝ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΩΝ ΤΑΞΕΩΝ ΒΑΡΙΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΠΟΜΑΚΡΥΣΜΕΝΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΡΟΑΣΤΙΟ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟ ΠΡΟΑΣΤΙΟ 8

28 Σύμφωνα με τη θεωρία των Ullman /Harris. Το αστικό φαινόμενο δεν είναι στατικό ούτε αναπτύσσεται γύρω από ένα πυρήνα, το πολεοδομικό κέντρο αλλά γύρω από πολλαπλούς πυρήνες διαφορετικής λειτουργίας και δυναμικότητας.

29 Η αδυναμία των απόψεων της σχολής του Chicago έγκειται στο γεγονός ότι ασχολείται κυρίως με τον καθορισμό των ιδιοτήτων των διαφόρων αστικών ζωνών χωρίς να αναλύει βαθύτερα το κοινωνικό σύστημα και την αντίστοιχη δομή του που είναι και η πραγματική γενεσιουργός αιτία τους.

30 Οι Robert Mitchell και Chester Rapkin (1954) υποστήριξαν ότι η «κυκλοφορία» που αναπτύσσεται στο χώρο συνιστά μια διακριτή λειτουργική χρήση. Τα οχήματα κινούνται κατά μήκος των οδών για να συνδέσουν δραστηριότητες σε διαφορετικές περιοχές. Όσοι μετακινούνται στο οδικό δίκτυο σχετίζονται απ ευθείας με τη χωροθέτηση και με το μέγεθος των χώρων εργασίας και διαμονής.

31 ΟΙ ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ των ΘΕΩΡΙΩΝ ΧΩΡΟΘΕΤΗΣΗΣ των ΧΡΗΣΕΩΝ ΓΗΣ

32 Οι πόλεις αναπτύσσονται συνεχώς και πολλαπλασιάζονται μέσα από μια διαδικασία ακμής και παρακμής: Οι άλλοτε ευημερούσες περιοχές στη πορεία φτωχαίνουν, ενώ οι άλλοτε υποανάπτυκτες περιφέρειες εισέρχονται σε μια φάση ανάπτυξης.

33 Στην αρχή της δεκαετίας του 1960 Ο Richard Meier υποστήριξε την άποψη ότι η «αυτοματοποίηση» στις επικοινωνίες θα προσφέρει περισσότερο ελεύθερο χρόνο στους κατοίκους των πόλεων.

34 Εισήχθησαν μεγαλύτερες εκλεπτύνσεις στη διατύπωση των κυκλοφοριακών προβλημάτων όπως ü διαχωρισμός των διαφόρων τύπων οχημάτων ü συνυπολογισμός των διαφορετικών χρόνων δημόσιας και ιδιωτικής μεταφοράς ü των διαφορετικών συστημάτων μετακίνησης ü χρήση λεπτομερέστερων δεδομένων ü γενίκευση της χρήσης των υπολογιστών και άλλων μηχανικών μέσων.

35 Η συμβολή του Mitchell ήταν αξιοσημείωτη. Υποστήριξε μια δυναμική προσέγγιση της λεγόμενης εικόνας του μέλλοντος (picture of the future) στην πρακτική του σχεδιασμού των χρήσεων γης. Επρόκειτο για ένα μοντέλο περιφερειακής ανάπτυξης που θα μπορούσε να προβλέψει μεταβολές στις χρήσεις γης και αλλαγές μετακινήσεων.

36 Το μοντέλο του Alonso προϋποθέτει ότι όλες οι μετακινήσεις από τις περιοχές κατοικίας μιας πόλης προς τις άλλες πολεοδομικές λειτουργίες, κατευθύνονται προς το κέντρο της πόλης. Όλες οι χρήσεις του αστικού εδάφους μπορούν να ωφεληθούν από την εύκολη προσβασιμότητα που προσφέρει το κέντρο γι αυτό και επιδιώκουν να βρίσκονται πλησιέστερα σε αυτό.

37 Ταυτόχρονα προσπαθούν να βρίσκονται κοντά στους κύριους οδικούς άξονες που διευκολύνουν την επαφή με τους πελάτες και τους προμηθευτές. Η συγκεκριμένη τάση συνεπάγεται μια κατανομή των ποικίλων χρήσεων γης κατά ζώνες σε διάφορες αποστάσεις από το γεωμετρικό κέντρο της πόλης. Στο εν λόγω μοντέλο της κατανομής των χρήσεων γης όσοι κατορθώνουν να χωροθετηθούν πλησιέστερα στο κέντρο καταβάλλουν το μεγαλύτερο αντίτιμο με τη μορφή ενοικίου.

38 Το μοντέλο του Alonso εξηγεί ακόμα τους λόγους που οδηγούν τα υψηλά εισοδηματικά στρώματα να επιλέγουν τα προάστια για τη διαμονή τους και να εγκαταλείπουν τις κεντρικές περιοχές κατοικίας που έχουν μεγαλύτερες πολεοδομικές πυκνότητες και αφήνουν ελεύθερο χώρο για τα χαμηλότερα στρώματα.

39 Συνοπτικά θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το μοντέλο χωροθέτησης του Alonso δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ορθολογικό σύστημα ζωνοποιησης των χρήσεων γης βασισμένο σε οικονομικά κριτήρια. Θα μπορούσε να αποτελεί φυσική εξέλιξη του μοντέλου του Von Thunen.

40 Τελευταίες εξελίξεις των θεωριών Χωροθέτησης των χρήσεων γης. Στην εποχή μας ο αστικός χώρος έχει εισέρθει σε νέα φάση με τους οικονομικούς μετασχηματισμούς που συνέβησαν αλλά και με τις δημογραφικές, πολιτικές, πολιτιστικές, και τεχνολογικές εξελίξεις που έχουν δρομολογήσει νέες χωροθετικες τάσεις στις χρήσεις γης.

41 Αυτό βέβαια δε σημαίνει ότι έχουν παψει να ισχύουν οι διαχωρισμοί και οι διαφοροποιήσεις στις περιοχές κατοικίας ως προς τις δραστηριότητες των κατοίκων τους αλλά ότι εκφράζονται με πιο πολύπλοκο τρόπο και όχι με τη μορφή ζωνών και συμπλεγμάτων (CLUSTERS) που έχουν αποκλειστικά κοινωνικοοικονομικό ή εθνικό χαρακτήρα.

42 Η έννοια της ανισότητας (inequality) που εμφανίζεται στον αστικό χώρο έχει λάβει τα τελευταία χρόνια νέες εκτεταμένες διαστάσεις. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται στην αυξημένη πολυπλοκότητα που εμφανίζει η κοινωνική διάρθρωση στις μέρες μας, πολύ πιθανό ως αποτέλεσμα της εφαρμοζόμενης πολιτικής με στόχο την παγκοσμιοποιημενη οικονομία

43 Οι παραπάνω εξελίξεις έχουν οδηγήσει σε ένα καινούργιο κατακερματισμό του αστικού χώρου στο πλαίσιο του οποίου η μελέτη της χωροθέτησης των χρήσεων γης έχει καταστεί κεντρικό ζήτημα προς διερεύνηση από τη σύγχρονη ανθρωπογεωγραφία.