Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής: μια πειραματική προσέγγιση

Transcript

1 Αννα Αναστασιάδη-Συμεωνίδη & Μαγδαληνή Βόγκα Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής: μια πειραματική προσέγγιση Résumé Selon les grammaires et les dictionnaires du grec moderne la forme standard de la finale des verbes du 2e groupe est ώ et la forme alternative est άω. Notre contribution se donne l objectif d esquisser la réalité psychologique de cette distinction d une part, et, d autre part, de déceler des éventuelles différences au niveau du traitement de la morphologie flexionnelle (présent et aoriste) entre les verbes en ώ et leurs formes alternatives. Pour ceci, nous présentons une expérience qui utilise le paradigme de l amorçage masqué, technique qui a permis de mettre en évidence les procédures automatiques et irrépressibles liées au traitement des mots fléchis par le lecteur expert. Les résultats obtenus nous orientent vers une vue selon laquelle les verbes du 2e groupe, qui forment une seule classe du point de vue de la description morphologique, forment deux classes distinctes du point de vue de leur traitement en ligne, en ce qui concerne la flexion du passé. Enfin, nous interprétons ces données relativement à la représentation et le codage de l information flexionnelle dans le lexique mental, selon une approche lexématique, étant donné qu une approche morphématique ne peut pas intégrer un tel pattern de résultats. Εισαγωγή Στην Ενότητα 1 θα εξετάσουμε το πώς παρουσιάζονται στα κείμενα γραμματικής περιγραφής οι δύο συζυγίες ρημάτων της νέας ελληνικής (στο εξής ΝΕ), ρήματα σε ω, π.χ. δροσίζω, και ρήματα σε ώ, π.χ. αγαπώ, και θα προβούμε σε μια πολύ σύντομη επισκόπηση της βιβλιογραφίας, με στόχο να παρουσιάσουμε τα βασικά ερωτήματα που χαρακτηρίζουν την ψυχογλωσσολογική έρευνα σε ό,τι αφορά την επεξεργασία και αναπαράσταση της κλίσης. Στην Ενότητα 2 θα περιγράψουμε το πείραμα με την τεχνική της κεκαλυμμένης προτεραιοποίησης (masked priming), τον σχεδιασμό του καθώς και τα γλωσσικά ερεθίσματα. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε στατιστικά τα αποτελέσματα και θα προχωρήσουμε στην ερμηνεία τους. Τέλος, στην Ενότητα 3 θα εκθέσουμε τα συμπεράσματά μας. 1. Βιβλιογραφική επισκόπηση 1.1 Ο Τριανταφυλλίδης (1941, 880, 901, 902) διακρίνει δύο συζυγίες: α συζυγία, π.χ. δένω, β συζυγία, π.χ. αγαπώ. Στη β συζυγία διακρίνει δύο τάξεις: αγαπώ, άς και λαλώ, είς. Τέλος, στην α τάξη της β συζυγίας αναγνωρίζει ως γλωσσι- [ 24 ]

2 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής κή ποικιλία τον ακόλουθο εναλλακτικό τύπο: αγαπά/ άει (λογοτεχνική χρήση) Ο Μπαμπινιώτης (1972) αναφέρει ότι πρόκειται για δυναμική τάση αναδόμησης του ΝΕ ρηματικού συστήματος, που εμπεριέχει τη δυνατότητα μεταβολής. Σημειώνει ότι το άω είναι ισχυρότερο του ώ και ότι είναι προβλεπτή η επικράτηση του άω. Επισημαίνει πολύ σωστά ότι με την εξέλιξη του αγαπ ώ σε αγαπά ω επιτυγχάνεται ισοσυλλαβία του θέματος, εξομοίωση του τονικού σχήματος με το σχήμα της α συζυγίας και δημιουργία φωνηεντόληκτου θέματος. Ωστόσο, στο Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας (Μπαμπινιώτης 1998) το κύριο λ. είναι αγαπώ (κ. άω), σύμφωνα με τη λεξικογραφική παράδοση και όχι σύμφωνα με τα πορίσματα της έρευνας. 1.3 Ο Τσολάκης (1982, 54 58) στη διδακτορική του διατριβή, που αφορά την πολυτυπία του ρήματος, επισημαίνει ότι ο τύπος σε ώ επικρατεί μόνο στο συνολικό αποτέλεσμα, ενώ στα επιμέρους άλλοτε υπερισχύει το άω, όπως στον νότιο άξονα (Αθήνα, Πάτρα) και στη Λάρισα για ρήματα όπως αγαπά ω/αγαπώ, ή, αν δεν υπερισχύει ο τύπος σε άω έναντι του ώ, διαγράφεται μια κλίση προς τον τύπο σε άω και πάλι στον νότιο άξονα για ρήματα όπως συζητώ/συζητάω (μεικτή τάξη) Η Ralli-Hadjipanayotis (1987, ) παρουσιάζει τις δύο συζυγίες χωρίς αναφορά στον εναλλακτικό τύπο, γιατί το βάρος της περιγραφής δεν δίνεται στα κλιτικά μορφήματα. Ο τύπος αγαπάω εμφανίζεται μόνο στη διαχρονική περιγραφή (Ralli-Hadjipanayotis 1987, ). 1.5 Ο Mackridge (1987, ) αναφέρεται στους εναλλακτικούς τύπους που διαφέρουν ως προς την οικειότητα: το σ αγαπώ είναι πολύ λιγότερο οικείο από το σ αγαπάω, και το [+ λόγιο] ρήμα επιλέγει το ώ, π.χ. διαθλώ. 1.6 Οι Κλαίρης & Μπαμπινιώτης (2005, ) διακρίνουν 2 συζυγίες με βάση τη θέση του τόνου: α συζυγία, π.χ. ντύν-ω, β συζυγία, π.χ. αγαπ-άω/ ώ. 1.7 Οι Holton, Mackridge & Φιλιππάκη-Warburton (2007, ) διακρίνουν 2 συζυγίες με βάση τη θέση του τόνου: γράφω (η πλειονότητα των ρημάτων) και αγαπώ/ άω (ο β τύπος λιγότερο επίσημος). 1.8 Η Ιορδανίδου (1992α, 308) διακρίνει: (1) ρήματα σε ώ/ είς (αλλά και άω/ άς), π.χ. συμπαθώ (2) ρήματα σε ίζω (αλλά και άω), π.χ. εμποδίζω (3) ρήματα σε άω, π.χ. σπάω (4) ρήματα σε ώ/ άς, π.χ. αφορώ (5) ρήματα σε ώ/ άς (αλλά και ώ/ είς), π.χ. μοιρολογώ. Επισημαίνει ότι στον προφορικό και στον πεζό λογοτεχνικό λόγο κυριαρχεί το άω, χωρίς συσχέτιση με την κοινωνική προέλευση, ότι σε μη μορφωμένους ομιλητές το άω επεκτείνεται και σε ρήματα σε ίζω και 1 Στο εξής με βάση τις γραμματικές περιγραφές θα αποκαλούμε τον τύπο σε ώ κανονικό τύπο και τον τύπο σε άω εναλλακτικό τύπο. 2 Για τις δύο τάξεις της β συζυγίας: α τάξη αγαπώ, αγαπάς, β τάξη (μεικτή) συζητώ, συζητάς και συζητείς. [ 25 ]

3 α. αναστασιαδη-συμεωνιδη & μ. βογκα σε ώ/ είς, ότι στον γραπτό λόγο υπερέχει το ώ ή τα ποσοστά είναι μοιρασμένα. Επίσης, σωστά σημειώνει (Ιορδανίδου 1992α, 314) ότι είναι προκαθορίσιμη επιλογή του ομιλητή σε σχέση με το μορφωτικό επίπεδο, το ύφος (επίσημο-ανεπίσημο) και το είδος λόγου (γραπτός-προφορικός, λογοτεχνικός, επιστημονικός). Από τη σύντομη αυτή ανασκόπηση καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι στις γραμματικές και στα λεξικά για τη β συζυγία νόρμα θεωρείται ο τύπος σε ώ3 με εναλλακτικό τύπο σε άω. Συνεπώς, τι θεωρείται κανονικό σε ένα σύστημα; Κατ άλλους λ.χ. για την Kilani-Schoch (1988, 107) κανονικό θεωρείται ό,τι κυριαρχεί από στατιστική άποψη, όταν υπάρχει σταθερότητα, λ.χ. μια κλιτική τάξη, όταν είναι σταθερή, αυξάνει τα μέλη της με νεολογισμούς και με εναλλακτικούς τύπους. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι παρατηρήσεις μας ότι όλα τα επιθήματα κατασκευής ρημάτων συνδυάζονται αποκλειστικά με το κλιτικό ω (π.χ. ίζω, άρω, ώνω), ότι στα νεολογικά ρήματα εφαρμόζεται το κλιτικό ω και ότι πολλά [+ λόγια] ρήματα σε ώ έχουν αναπτύξει εναλλακτικό τύπο σε ω, π.χ. ανανεώ ανανεώνω, συμβιώ-συμβιώνω, ζωγραφώ-ζωγραφίζω. Σε ό,τι αφορά την ψυχογλωσσολογική βιβλιογραφία, η νοητική επεξεργασία και αναπαράσταση της κλίσης αποτελεί πεδίο στο οποίο διασταυρώνονται αντιμαχόμενες απόψεις, από τότε που οι Rumelhart & McClelland (1986) παρουσίασαν το συνδεσμικό μοντέλο του αορίστου της αγγλικής. Ο τρόπος με τον οποίο οι ομιλητές αναγνωρίζουν και επεξεργάζονται την κλίση είναι βαρύνουσας σημασίας για την κατανόηση της φύσης της ανθρώπινης νόησης, δεδομένου ότι συνδέεται άμεσα με τις δομικές μονάδες που αποτελούν το νοητικό λεξικό και τη μεταξύ τους διάδραση κατά τη διάρκεια της λεκτικής αναγνώρισης. Πολύ σχηματικά μπορούμε να πούμε ότι οι υποστηρικτές της συμβολικής προσέγγισης (Pinker & Prince ) θεωρούν ότι οι ομαλοί τύποι που προέρχονται από την εφαρμογή ενός κανόνα, θα πρέπει να διαιρεθούν στα μορφήματα από τα οποία αποτελούνται, και οι ανώμαλοι μη προβλέψιμοι ιδιοσυγκρατικοί τύποι θα πρέπει να ακολουθήσουν διαφορετικό μονοπάτι, έτσι ώστε να αναγνωριστούν κατευθείαν από το Λεξικό. Από την άλλη μεριά, η συνδεσμική προσέγγιση της μορφολογίας (Rumelhart &McClelland 1986 Plaut & Gonnerman 2000) υποθέτει την ύπαρξη ενός γενικού συστήματος που επεξεργάζεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο τους ομαλούς και τους ανώμαλους τύπους, έτσι ώστε, αφενός, η διάκριση μεταξύ των ομαλών και των μη ομαλών κλίσεων και, αφετέρου, η ρητή αναπαράσταση των μορφολογικών σχέσεων στο νοητικό λεξικό να καταντά περιττή. Ας σημειωθεί εδώ ότι, σύμφωνα με τα μοντέλα αυτού του τύπου, ακόμα και η ύπαρξη του νοητικού λεξικού αυτή καθαυτή θεωρείται περιττή, πόσο μάλλον η ρητή αναπαράσταση της μορφολογίας. Μπορεί εύκολα να αντιληφθεί κανείς από τα παραπάνω ότι, στο πλαίσιο της ψυχογλωσσολογικής έρευνας, το ερώτημα της νοητικής αναπαράστασης της 3 Στο ΛΚΝ εμφανίζονται ρήματα α συζυγίας και μόνο 517 ρήματα β συζυγίας, μεταξύ των οποίων τα 258 είναι λόγια π.χ. -ποιώ, -γραφώ, -δοτώ κτλ. [ 26 ]

4 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής κλίσης (κυρίως των ρημάτων), έμεινε για πολλά χρόνια συνυφασμένο με το ερώτημα της ομαλότητας/κανονικότητας ή μη των ρημάτων, πράγμα που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο ότι η συζήτηση αυτή είναι αγγλοκεντρική, και λιγότερο στραμμένη στις γλώσσες με πλούσια μορφολογία. Η σχετική ψυχογλωσσολογική βιβλιογραφία είναι πλούσια σε ό,τι αφορά την αγγλική (ενδεικτικά αναφέρουμε: McClelland & Patterson 2002 Pinker 2000 Rueckl, Mikolinski, Raveh, Miner & Mars 1997), σε πολύ μικρότερο βαθμό τη γαλλική και ιταλική (Caramazza, Laudanna & Romani 1988), και πολύ περιορισμένη για τη ΝΕ. Μια από τις σπάνιες μελέτες για τη ΝΕ είναι αυτή των Tsapkini, Jarema & Kehayia (2002), οι οποίες, σε έρευνα που χρησιμοποιεί το πρωτόκολλο της κεκαλυμμένης προτεραιοποίησης με SOA 35 χιλιοστά του δευτερολέπτου (ms) βρίσκουν ότι ο παράγοντας κατηγορία ρήματος (δύο ομαλές κατηγορίες, μία ανώμαλη και μία μεικτή) δεν παίζει στατιστικά σημαντικό ρόλο στους χρόνους αντίδρασης. Αυτή η απουσία διαφοράς ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα της όμοιας επεξεργασίας των ομαλών και ανώμαλων ρημάτων. Ωστόσο, υπάρχουν αριθμητικές διαφορές της τάξης των 17 ms ανάμεσα στις δύο κατηγορίες που θεωρούνται ομαλές (π.χ. έγραψα vs. έλυσα), πράγμα που, όπως θα δούμε και παρακάτω, στην ερμηνεία των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας, δυσκολεύει την ερμηνεία των αποτελεσμάτων των Tsapkini, Jarema & Kehayia (2002 για τη SOA των 35 ms). Ένα δεύτερο ερώτημα, το οποίο αρχικά φαίνεται να είναι συνυφασμένο με τη διχοτομία κανονικότητα / μη κανονικότητα, αλλά είναι θεμελιώδους σημασίας, από τη στιγμή που, σε αντίθεση με τα συνδεσμικά μοντέλα, υποθέτουμε την ύπαρξη μορφολογικής αναπαράστασης ρητά κωδικοποιημένης στο νοητικό λεξικό, αφορά τον χαρακτηρισμό τoυ τόπου (locus) και της φύσης της μορφολογικής αναπαράστασης. Από αυτή την άποψη, μπορούμε να διακρίνουμε δύο προσεγγίσεις: η πρώτη, υπο-λεξική (sub-lexical Taft 1994 Caramazza, Laudanna, & Romani 1988 και πιο πρόσφατα, για την παραγωγική μορφολογία, Rastle, Davis & New 2004), σύμφωνα με την οποία ο κλιτός τύπος διαιρείται πρώτα στα επιμέρους μορφήματα, τα οποία στη συνέχεια ενεργοποιούν το μορφολογικό επίπεδο. Η προσέγγιση αυτή βασίζεται δηλαδή στη διαίρεση σε μορφήματα, που μπορεί να είναι λιγότερο ή περισσότερο υποχρεωτική ανάλογα με το μοντέλο, αλλά πάντα παρούσα, και είναι η πρώτη και βασική διαδικασία που θα οδηγήσει στη λεκτική αναγνώριση. Η δεύτερη προσέγγιση θεωρεί ότι η διαίρεση στα επιμέρους μορφήματα είναι περιττή (για τα ρήματα της αγγλικής, βλ. Pastizzo & Feldman 2002, που περιέχει ορθογραφικούς ελέγχους για τα ρήματα της ΝΕ, βλ. Voga & Grainger 2004, επίσης όχι μόνο με μη συνδεδεμένους αλλά και με ορθογραφικούς ελέγχους). Αυτή η προσέγγιση μπορεί να χαρακτηριστεί ως υπερ-λεξική (supra-lexical) σύμφωνα με το ομώνυμο μοντέλο των Giraudo & Grainger (2001), δεδομένου ότι το μορφολογικό επίπεδο βρίσκεται μετά το επίπεδο της λέξης (niveau lexical). Η κύρια συνέπεια μιας τέτοιας αρχιτεκτονικής είναι ότι η κλιτή μορφή (λέξη) ενεργοποιεί το μορφολογικό επίπεδο και [ 27 ]

5 α. αναστασιαδη-συμεωνιδη & μ. βογκα κατά συνέπεια τα επιμέρους μορφήματα, και όχι το αντίθετο, ότι δηλαδή τα επιμέρους μορφήματα ενεργοποιούν το μορφολογικό επίπεδο. 2. Το πείραμα Το πείραμα χρησιμοποιεί την τεχνική της κεκαλυμμένης προτεραιοποίησης (masked priming Forster & Forster 2003), μια ευρύτατα διαδεδομένη τεχνική σε πολλούς τομείς της ψυχογλωσσολογικής έρευνας. Ενδεικτικά αναφέρουμε ορισμένες εργασίες: για τη διερεύνηση των διαδικασιών που σχετίζονται με τη μορφολογική επεξεργασία (Drews & Zwitserlood 1995 για τη γερμανική Marslen- Wilson, Tyler, Waksler & Older 1994 για την αγγλική Giraudo & Grainger 2001 για τη γαλλική), καθώς και για άλλες διαδικασίες, όπως αυτές που εμπλέκονται στη δίγλωσση επεξεργασία, για παράδειγμα Gollan, Forster & Frost (1997) για την εβραϊκή-αγγλική, Voga & Grainger (2007) για την ελληνική-γαλλική. Χωρίς να αναφερθούμε λεπτομερειακά στη συγκεκριμένη τεχνική, σχηματικά, ο γενικότερος τρόπος λειτουργίας της έχει ως εξής: το ερέθισμα προτεραιοποίησης (prime) μεταβάλλει προσωρινά το σύστημα, με τέτοιο τρόπο ώστε, όταν έχει σχέση με τον στόχο της αναγνώρισης (target), επιφέρει διευκόλυνση της αναγνώρισης, συγκριτικά με τη μη συνδεδεμένη συνθήκη (συνθήκη ελέγχου). Για παράδειγμα, όταν υπάρχει σημασιολογική σχέση μεταξύ του ερεθίσματος προτεραιοποίησης (πιρούνι) και του στόχου (πιάτο), το ερέθισμα προτεραιοποίησης θα ενεργοποιήσει την αντίστοιχη είσοδο πιρούνι, αλλά επίσης και άλλες λεξικές μονάδες συνδεδεμένες σημασιολογικά (μαχαίρι, πιάτο, ποτήρι κτλ.), μεταξύ αυτών, και τον στόχο. Το πλεονέκτημα της τεχνικής αυτής συνίσταται στο ότι επιτρέπει τη μελέτη των αυτόματων διαδικασιών αναγνώρισης του γραπτού λόγου, καθώς επίσης και την εξάλειψη τυχόν στρατηγικών από τη μεριά του υποκειμένου, το οποίο δεν γνωρίζει καν την ύπαρξη του ερεθίσματος προτεραιοποίησης. Επιτυγχάνεται λοιπόν έτσι μια ασύνειδη επεξεργασία του γλωσσικού ερεθίσματος, η οποία επιτρέπει να φωτογραφίσουμε τις αυτόματες διαδικασίες στις οποίες στηρίζονται τα πρώιμα στάδια της λεκτικής αναγνώρισης. 2.1 Μέθοδος Συμμετέχοντες Στο πείραμα συμμετείχαν 51 φυσικοί ομιλητές της ελληνικής, που ανέφεραν ότι είχαν κανονική ή διορθωμένη όραση. Οι συμμετέχοντες ήταν φοιτητές στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο ή στο Πανεπιστήμιο του Μονπελιέ και συμμετείχαν εθελοντικά στο πείραμα, χωρίς πληρωμή ή άλλου είδους αμοιβή Γλωσσικά ερεθίσματα και σχεδιασμός Χρησιμοποιήσαμε 120 ρήματα και 120 ψευδορήματα ως στόχους της αναγνώρισης. Οι στόχοι ήταν ανεξαιρέτως στο α πρόσωπο του ενικού, και ανήκαν στις [ 28 ]

6 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής εξής κατηγορίες: (α) 30 ρήματα β συζυγίας, π.χ. τολμώ (β) 30 ρήματα β συζυγίας, ακριβώς τα ίδια με αυτά της κατηγορίας (α), στην εναλλακτική τους μορφή, π.χ. τολμάω (γ) 30 ρήματα α συζυγίας, π.χ. ανθίζω (δ) 30 διασπαστές προσοχής (fillers), επειδή το ίδιο υποκείμενο βλέπει (στον ίδιο κατάλογο, όπως θα δούμε παρακάτω) τόσο τον τύπο τολμώ όσο και τον τύπο τολμάω. Κάθε στόχος μπορούσε να προηγείται από έναν από τους τρεις τύπους ερεθίσματος προτεραιοποίησης: (α) την κλίση του ενεστώτα (γ πληθ., π.χ. τολμάνε για τον στόχο τολμάω και τολμούν για το τολμώ) (β) την κλίση του αορίστου τόλμησα ίδια για τις κατηγορίες (α) και (β) (γ) τη συνθήκη ελέγχου, δηλαδή ένα άλλο ρήμα, χωρίς κοινά γράμματα (πλην του ω) στην ίδια θέση. Τα 120 ψευδορήματα έχουν τα φωνοτακτικά χαρακτηριστικά των ρημάτων της ελληνικής, μιμούνται ακριβώς τις ίδιες κατηγορίες για τους στόχους και προηγούνται, ακριβώς κατά τον ίδιο τρόπο με τα ρήματα, από τα αντίστοιχα ερεθίσματα προτεραιοποίησης. Στον Πίνακα 1 δίνουμε ένα δείγμα γλωσσικών ερεθισμάτων, αποκλειστικά για τα ρήματα, καθώς και το επίπεδο ορθογραφικής ομοιότητας για τις τρεις πειραματικές συνθήκες και τους τρεις τύπους στόχου. Ερεθίσματα προτεραιοποίησης Στόχοι Ενεστώτας Ορθογραφική ομοιότητα Αόριστος Ορθογραφική ομοιότητα συνδεδ. Μη α συζ. πετώ πετούν 3.73 γρ. πέταξα 3.73 γρ. σώνω β συζ. εναλλ. πετάω πετάνε 4.73 γρ. πέταξα 4.73 γρ. φεύγω α συζ. πιέζω πιέζουν 5.43 γρ. πίεσα 4.3 γρ. κρίνω Πίνακας 1: Δείγμα γλωσσικών ερεθισμάτων και επίπεδο ορθογραφικής ομοιότητας για τις τρεις πειραματικές συνθήκες και τους τρεις τύπους στόχου Διαδικασία Το πείραμα πραγματοποιήθηκε χάρη στο λογισμικό DMDX (Forster & Forster 2003). Κάθε προσπάθεια εκτυλισσόταν σε τρία στάδια: πρώτον, μία σειρά αποτελούμενη από 10 διέσεις (συνήθως αποκαλούμενη μάσκα) εμφανιζόταν στο κέντρο της οθόνης για 500 ms. Το ερέθισμα προτεραιοποίησης εμφανιζόταν αμέσως μετά τη μάσκα, για μια διάρκεια 48 ms, πράγμα που φυσικά δεν επιτρέπει τη συνειδητή αναγνώρισή του, και ως εκ τούτου εγγυάται την εξάλειψη τυχόν στρατηγικών από τη μεριά του υποκειμένου. Το ερέθισμα προτεραιοποίησης ακολουθούνταν αμέσως από τον στόχο της αναγνώρισης, ο οποίος και έμενε στο κέντρο της οθόνης μέχρι να απαντήσει το υποκείμενο. Το διάστημα ανάμεσα σε δύο προσπάθειες ήταν 500 ms. Τα ερεθίσματα προτεραιοποίησης παρουσιάζονταν στην οθόνη σε Times New Roman 12, ενώ οι στόχοι σε 16 (βλ. Frost, Forster & Deutsch 1997), έτσι ώστε να υπάρχει όσο το δυνατόν μικρότερη επικάλυψη του ερεθίσματος προτεραιοποίησης από τον στόχο και να μειωθούν [ 29 ]

7 α. αναστασιαδη-συμεωνιδη & μ. βογκα κατά το δυνατόν οι αμιγώς οπτικές επιδράσεις.4 Οι συμμετέχοντες ήταν καθισμένοι σε απόσταση 50 εκατοστών από την οθόνη του υπολογιστή. Τους ζητούσαμε να κάνουν μια λεκτική αναγνώριση για καθένα από τα 240 γλωσσικά ερεθίσματα, να αποφασίσουν δηλαδή, όσο πιο γρήγορα και σωστά γίνεται, αν το ερέθισμα που εμφανιζόταν στην οθόνη ήταν ή δεν ήταν λέξη (δεξιό Shift για το ΝΑΙ και αριστερό για το ΟΧΙ). Μετά από ένα δοκιμαστικό, ακολουθούσε η παρουσίαση ενός καταλόγου 240 ερεθισμάτων, δηλαδή του ενός από τους τρεις πειραματικούς καταλόγους. H εξαρτημένη μεταβλητή είναι ο χρόνος αντίδρασης (RT) για κάθε στόχο. Τα ερεθίσματα διανεμήθηκαν στους τρεις πειραματικούς καταλόγους σύμφωνα με τον σχεδιασμό Latin Square. Προκειμένου να αποφευχθεί η επίδραση της επανάληψης των ερεθισμάτων, μια και μέσα στον ίδιο κατάλογο συνυπάρχουν και ο κανονικός αλλά και ο εναλλακτικός τύπος (τολμώ και τολμάω), ακολουθήσαμε την τεχνική σύμφωνα με την οποία γίνεται αναδιάταξη στους καταλόγους, με τέτοιο τρόπο ώστε το υποκείμενο, μέσα στον ίδιο κατάλογο, να βλέπει μεν σαν στόχους της αναγνώρισης τόσο τον τύπο τολμώ όσο και τον τύπο τολμάω, δηλαδή και την κανονική και την εναλλακτική μορφή των ερεθισμάτων, αλλά όχι με το ίδιο ερέθισμα προτεραιοποίησης. Χάρη στην αναδιάταξη αυτή, την πρώτη φορά που εμφανίζεται ένας συγκεκριμένος στόχος (π.χ. τολμάω) προηγείται από ένα ερέθισμα προτεραιοποίησης κατηγορίας (α) και τη δεύτερη φορά (εν προκειμένω, στη μορφή τολμώ) από ένα ερέθισμα προτεραιοποίησης κατηγορίας (β). Στον δεύτερο κατάλογο, ο συγκεκριμένος στόχος προηγείται από ένα ερέθισμα προτεραιοποίησης κατηγορίας (β) και τη δεύτερη φορά από ένα ερέθισμα προτεραιοποίησης κατηγορίας (γ), κοκ. Ο σκοπός αυτής της παρουσίασης είναι, όπως μπορεί εύκολα να γίνει αντιληπτό, να μειωθεί στο ελάχιστο η επίδραση της επανάληψης των ερεθισμάτων, πράγμα που επιτυγχάνεται, δεδομένου ότι το υποκείμενο βλέπει μεν τόσο την κανονική όσο και την εναλλακτική μορφή του ίδιου στόχου (τολμώ και τολμάω), αλλά ποτέ με το ίδιο ερέθισμα προτεραιοποίησης, δεν βλέπει δηλαδή σε καμία περίπτωση το ίδιο ζεύγος στόχου-ερεθίσματος προτεραιοποίησης παραπάνω από μία φορά. 2.2 Αποτελέσματα Η ανάλυση των αποτελεσμάτων πραγματοποιήθηκε στους χρόνους των σωστών απαντήσεων, κι αφού αποκλείστηκαν οι πολύ αργές ή πολύ γρήγορες απαντήσεις (RT> 1500 ms και RT < 350 ms, 2.62% των συνολικών δεδομένων). Τα αποτελέσματα για τα ρήματα παρουσιάζονται στον Πίνακα 2. Πραγματοποιήσαμε πα- 4 Ας σημειωθεί ότι σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της συγκεκριμένης τεχνικής στη ΝΕ, και σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει για άλλες γλώσσες, π.χ. την αγγλική, οι στόχοι, όπως επίσης και τα ερεθίσματα προτεραιοποίησης, παρουσιάζονται με μικρά γράμματα (και όχι με κεφαλαία οι μεν και με μικρά τα δε, όπως στα πρωτόκολλα που χρησιμοποιούν άλλες γλώσσες). Αυτή η προσαρμογή σκοπεύει στη μη αποσιώπηση της φωνολογικής ταυτότητας του λεξήματος, μια και η μη διατήρηση του τόνου μπορεί να οδηγήσει σε σύγχυση, και να επιβραδύνει έτσι τους χρόνους αντίδρασης. [ 30 ]

8 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής ραγοντική ανάλυση διακύμανσης σύμφωνα με το πειραματικό πλάνο S51*A3*P3, όπου Α και Ρ οι δύο ανεξάρτητες μεταβλητές: ο παράγοντας Α αντιστοιχεί στον τύπο ερεθίσματος προτεραιοποίησης, δηλαδή στις τρεις πειραματικές συνθήκες, (α) κλίση ενεστώτα (β) κλίση αορίστου και (γ) συνθήκη ελέγχου, και ο παράγοντας Ρ συνιστά την ανεξάρτητη μεταβλητή κατηγορία του ρήματος, δηλαδή ρήμα β συζυγίας, ρήμα β συζυγίας εναλλακτικό, και ρήμα α συζυγίας. Μόνο η ανάλυση ανά υποκείμενα (F1) θα αναφερθεί εδώ, διότι με το συγκεκριμένο πλάνο (σε Latin Square) η ανάλυση F2 περιττεύει (Raaijmakers, Schrijnemakers & Gremmen 1999). Σε ό,τι αφορά τις κύριες επιδράσεις πρώτα, η κύρια επίδραση της κατηγορίας του ρήματος (παράγοντας Ρ) είναι στατιστικά σημαντική (F1(2, 100) = 5.17, p <.001), όπως επίσης και η κύρια επίδραση του τύπου ερεθίσματος προτεραιοποίησης (παράγοντας Α) (F1(2, 100) = 34.08, p <.0001). Η αλληλεπίδραση της κατηγορίας του ρήματος και του τύπου ερεθίσματος προτεραιοποίησης είναι επίσης στατιστικά σημαντική (F1(4, 200) = 3.76, p <.001). Ερεθίσματα προτεραιοποίησης Ενεστώτας Αόριστος Μη συνδεδ. Μη συνδ.- ενεστ. Μη συνδ.- αορ. (διευκόλ. ενεστ.) (διευκόλ. αορ.) β συζ. 608 (1.73) 623 (1.73) 630 (3.65) 22* 7 β συζ. εναλλ. 609 (1.53) 608 (1.73) 636 (2.5) 27* 28* α συζ. 628 (1.34) 612 (1.53) 651 (1.15) 23* 39* Πίνακας 2: Χρόνοι αντίδρασης (RTs, σε ms) και ποσοστά λάθους (%, σε παρένθεση) των λεκτικών αναγνωρίσεων για τους στόχους στις τρεις πειραματικές συνθήκες και τις τρεις κατηγορίες ρημάτων. Υπολογίσαμε τη στατιστική σημαντικότητα των διαφορών που σχετίζονται με τις υποθέσεις μας. Πρώτα απ όλα, σε ό,τι αφορά τις διαφορές ανάμεσα στις μη συνδεδεμένες και τις μορφολογικές συνθήκες (ενεστώτα και αορίστου), που αποτελούν, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, και τη διευκόλυνση (ή μη) στην αναγνώριση που επέφεραν τα ερεθίσματα προτεραιοποίησης, είναι όλες τους, εκτός από μία, στατιστικά σημαντικές (σημαντικότητα η οποία δηλώνεται με αστερίσκο στον πίνακα). Για τα ρήματα α συζυγίας, η διαφορά 23 ms μεταξύ των συνθηκών του ενεστώτα και του ελέγχου είναι στατιστικά σημαντική (F1(1, 50) = 16.39, p <.0001), ομοίως και η διαφορά μεταξύ του αορίστου και του ελέγχου (39 ms) (F1(1, 50) = 34.42, p <.0001). Για τα εναλλακτικά ρήματα β συζυγίας, η διαφορά των 27 ms μεταξύ των συνθηκών του ενεστώτα και του ελέγχου είναι στατιστικά σημαντική (F1(1, 50) = 14.08, p <.0001), καθώς επίσης και η διαφορά των 28 ms μεταξύ του αορίστου και του ελέγχου (F1(1, 50) = 16.71, p <.0001). Σε ό,τι αφορά τα ρήματα β συζυγίας, η διαφορά (22 ms) μεταξύ του ενεστώτα και της συνθήκης ελέγχου είναι σημαντική (F1(1, 50) = 13.33, p <.0001), αλλά όχι και η διαφορά των 7 ms στους χρόνους αντίδρασης μεταξύ του αορίστου και του ελέγχου (F1(1, 50) = 1.21). Ελέγξαμε επίσης κατά πόσο οι διαφορές μεταξύ των [ 31 ]

9 α. αναστασιαδη-συμεωνιδη & μ. βογκα πειραματικών συνθηκών του ενεστώτα και του αορίστου είναι στατιστικά σημαντικές: η διαφορά μεταξύ αυτών των πειραματικών συνθηκών είναι στατιστικά σημαντική για τα ρήματα β συζυγίας (F1(1, 50) = 4.78, p <.05) καθώς και για τα ρήματα α συζυγίας (F1(1, 50) = 6.26, p <.05), αλλά όχι και για τα εναλλακτικά ρήματα β συζυγίας (F1(1, 50) = 0.44) Ερμηνεία των αποτελεσμάτων Δεδομένου ότι η αλληλεπίδραση των δύο κύριων παραγόντων είναι στατιστικά σημαντική, δηλαδή έχουμε διαφορετική επίδραση από τον παράγοντα κατηγορία του ρήματος στον τύπο ερεθίσματος προτεραιοποίησης και διαφορετικές επιδράσεις από τον παράγοντα τύπος ερεθίσματος προτεραιοποίησης στις τρεις κατηγορίες ρημάτων, και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι κύριες επιδράσεις των δύο παραγόντων που ελέγχουμε είναι στατιστικά σημαντικές, μπορούμε να δεχθούμε ότι οι τρεις κατηγορίες ρημάτων δεν συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο. Η στατιστική ανάλυση καταδεικνύει ότι, ενώ η παρουσίαση του ενεστώτα διευκολύνει την αναγνώριση του στόχου και για τις τρεις κατηγορίες ρημάτων, η διευκόλυνση του αορίστου διαφοροποιείται ανάλογα με την κατηγορία του ρήματος: οι εναλλακτικοί τύποι των ρημάτων β συζυγίας καθώς και τα ρήματα α συζυγίας ωφελούνται από την παρουσίαση του αορίστου, (αν και όχι ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, όπως θα δούμε αμέσως μετά), αλλά όχι και οι κανονικοί τύποι των ρημάτων β συζυγίας. Αυτή η διαφορά αντανακλά διαφορετική επεξεργασία μεταξύ του εναλλακτικού τύπου του αορίστου και του κανονικού τύπου του αορίστου β συζυγίας: oι ομιλητές επεξεργάζονται τον πρώτο με τον ίδιο τρόπο με αυτόν της α συζυγίας, με την έννοια ότι και οι δύο οδηγούν σε στατιστικά σημαντική διευκόλυνση: σε ό,τι αφορά το δεύτερο, δηλαδή τον κανονικό τύπο του αορίστου β συζυγίας, βλέπουμε ότι το σύστημα επεξεργασίας της μορφολογικής πληροφορίας αδυνατεί να τον επεξεργαστεί στο τόσο σύντομο διαθέσιμο χρονικό διάστημα (48 ms): μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι, βάσει των αποτελεσμάτων της παρούσας έρευνας, τα υποκείμενα έμειναν εντελώς ανεπηρέαστα από την παρουσίαση του αορίστου των κανονικών τύπων των ρημάτων, ενώ, κάτω από τις ίδιες ακριβώς πειραματικές συνθήκες, η παρουσίαση του αορίστου των εναλλακτικών τύπων των ρημάτων β συζυγίας και των ρημάτων α συζυγίας επέφερε σημαντικά οφέλη στην αναγνώριση. Αυτό είναι και το κύριο αποτέλεσμα της παρούσας μελέτης. Το δεύτερο σημαντικό αποτέλεσμα αφορά το αριθμητικό μέγεθος της διευκόλυνσης που παρέχει ο ενεστώτας σε σχέση με τον αόριστο. Παρατηρούμε λοιπόν ότι ο ενεστώτας προκαλεί την ίδια διευκόλυνση με τον αόριστο μόνο για τους εναλλακτικούς τύπους των ρημάτων β συζυγίας (αριθμητικά αλλά και στατιστικά, δεδομένου ότι οι δύο συνθήκες, ενεστώτα και αορίστου, δεν διαφέρουν στατιστικά μεταξύ τους): στην περίπτωση των κανονικών τύπων των ρη- 5 Η παραγοντική ανάλυση στα δεδομένα των λαθών δεν θα αναπτυχθεί εδώ. [ 32 ]

10 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής μάτων β συζυγίας ο ενεστώτας διαφέρει από τον αόριστο, όπως είδαμε παραπάνω. Τέλος, για τα ρήματα α συζυγίας, ο ενεστώτας διαφέρει σε σχέση με τον αόριστο, αριθμητικά (39 έναντι 23 ms) και στατιστικά. Συμπερασματικά, βλέπουμε ότι ο ενεστώτας, και συγκεκριμένα το α πρόσωπο του ενεστώτα, από τα πιο ισχυρά μέλη του κλιτικού παραδείγματος, οδηγεί στην ίδια διευκόλυνση είτε πρόκειται για τα ρήματα α συζυγίας, είτε για αυτά της β συζυγίας με τους εναλλακτικούς ή κανονικούς τύπους τους, πράγμα που μας δίνει τη βεβαιότητα ότι το πείραμα πέτυχε τους στόχους του, να ενεργοποιήσει δηλαδή, χάρη στην παρουσίαση του ερεθίσματος προτεραιοποίησης (για μια διάρκεια που δεν ξεπερνά τα 48 ms), τη νοητική αναπαράσταση του στόχου. Αντιθέτως, ο αόριστος φαίνεται να ακολουθεί ένα μοτίβο πιο περίπλοκο, που θα μπορούσαμε να κατατάξουμε σε ένα συνεχές, με τους κανονικούς τύπους των ρημάτων β συζυγίας να αδυνατούν να οδηγήσουν σε διευκόλυνση, τους εναλλακτικούς τύπους των ρημάτων β συζυγίας να οδηγούν σε αξιόλογη διευκόλυνση, ανάλογη του ενεστώτα, και τέλος, με τα ρήματα α συζυγίας να δημιουργούν μεγαλύτερη, σχεδόν τη διπλάσια διευκόλυνση στον αόριστο σε σχέση με τον ενεστώτα. 3. Γενική συζήτηση. Συνέπειες της παρούσας έρευνας για την αναπαράσταση και επεξεργασία της κλιτικής μορφολογίας της ΝΕ Το γενικότερο πρόβλημα στο οποίο η έρευνά μας αποπειράται να απαντήσει δεν είναι άλλο από αυτό που η ψυχογλωσσολογική βιβλιογραφία αποκαλεί ψυχολογική πραγματικότητα των γλωσσολογικών διακρίσεων, που στην προκειμένη περίπτωση μπορεί να αποδοθεί με το εξής ερώτημα: ο τρόπος με τον oποίο η γραμματική περιγραφή κατηγοριοποιεί τα ρήματα της ΝΕ (α συζυγία, β συζυγία, β συζυγία εναλλακτικά) αντιστοιχεί στον τρόπο με τον οποίο δομείται η αναπαράσταση των διαφόρων ρηματικών τύπων στο νοητικό λεξικό; Πιο συγκεκριμένα, κατά πόσο η β συζυγία που αποτελεί μία τάξη από μορφολογική πλευρά, αποτελεί μία τάξη και από ψυχογλωσσολογική πλευρά, δεδομένου ότι η αναπαράσταση της αοριστικής κλίσης διαφέρει ανάμεσα στους δύο τύπους ρημάτων της τάξης αυτής; Όσον αφορά τη διάδραση των μονάδων στο λεξικό, ο αόριστος είναι περισσότερο συνδεδεμένος με την εναλλακτική μορφή του ρήματος β συζυγίας παρά με τη μορφή σε ώ, ενώ ο ενεστώτας φαίνεται να είναι συνδεδεμένος με όμοιο τρόπο και στις τρεις κατηγορίες ρημάτων. Σύμφωνα με το παραδοσιακό μοντέλο της διαίρεσης σε μορφήματα (décomposition Taft, 1994 Caramazza, Laudanna & Romani 1988 Schreuder & Baayen 1995) κατά το οποίο ο κλιτός τύπος διαιρείται πρώτα στα επιμέρους μορφήματα, τα οποία στη συνέχεια ενεργοποιούν το μορφολογικό επίπεδο, δεν θα έπρεπε να υπάρχει διαφορά ανάμεσα στους τύπους των ρημάτων β συζυγίας και τους εναλλακτικούς τους, διότι και τα μεν και τα δε είναι εξίσου εύκολο να αναλυθούν στα επιμέρους μορφήματα (τολμάω τόλμ-η-σα δεν διαφέρει από τολμ-ώ τόλμ-η-σα). Συνεπώς, το μορφημα- [ 33 ]

11 α. αναστασιαδη-συμεωνιδη & μ. βογκα τικό μοντέλο πρέπει να αποκλειστεί, γιατί δεν μπορεί να συμπεριλάβει δεδομένα που δείχνουν διαφορετικές διεργασίες για εξίσου αναλύσιμους ρηματικούς τύπους. Η ερμηνεία που προτείνουμε αποτελεί μέρος μιας λεξηματικής (Aronoff 1994) θεώρησης της κλιτικής μορφολογίας στο πλαίσιο ενός μοντέλου βασισμένου στη διαδραστική ενεργοποίηση (interactive activation model, IAM McClelland & Rumelhart 1981 Rumelhart & McClelland 1982). Σε μοντέλα του τύπου αυτού, όπως επίσης και στο μοντέλο σειριακής αναζήτησης του Forster (1976), καθώς επίσης και στην οργάνωση του λεξικού που παρουσιάζει η Bybee (2007), μια λεξική μονάδα που έχει μεγάλη συχνότητα χρήσης (token frequency) θα έχει ένα κατώφλι ενεργοποίησης (activation threshold) χαμηλότερο σε σχέση με μια μονάδα που έχει μικρότερη συχνότητα, π.χ. τολμάω > τολμώ. Κατ επέκταση ο στόχος τολμάω ενεργοποιείται πιο γρήγορα, πιο εύκολα από τον στόχο τολμώ, γιατί έχει χαμηλότερο κατώφλι ενεργοποίησης λόγω της υψηλής συχνότητάς του. Ο συγκεκριμένος τρόπος λειτουργίας στο εσωτερικό του κλιτικού παραδείγματος είναι απόλυτα συμβατός με μια αρχιτεκτονική του νοητικού λεξικού σύμφωνα με την οποία το επίπεδο της μορφολογικής επεξεργασίας βρίσκεται πάνω από το επίπεδο του λήμματος (λέξης), όπως έχει προταθεί από τις Giraudo & Voga (2007) και Voga & Giraudo (2009) για τη γαλλική. Μια τέτοιου είδους οργάνωση συνεπάγεται ότι τα τεκταινόμενα στο επίπεδο λέξης, όπως εν προκειμένω η διαφορετική συχνότητα ως αποτέλεσμα των διαφορών χρήσης, θα επηρεάσουν και τη μορφολογική επεξεργασία. Θα πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι, σύμφωνα με αυτή την ερμηνεία και δεδομένης της υποτιθέμενης ισοτιμίας στους συνδέσμους του κλιτικού παραδείγματος,6 θα έπρεπε να βρίσκουμε διαφορά και στον ενεστώτα (22 vs. 27 vs. 23) μεταξύ των τριών κατηγοριών ή τουλάχιστον μεταξύ των εναλλακτικών τύπων και των κανονικών τύπων των ρημάτων β συζυγίας. Μπορούμε όμως να εξουδετερώσουμε αυτή τη δυσκολία, αν κάνουμε την υπόθεση διαφορετικής αναπαράστασης στο ενεστωτικό και στο αοριστικό παράδειγμα, δηλαδή πιο στενή σύνδεση (connexion) ανάμεσα στα μέλη του ενεστωτικού παραδείγματος, παρά ανάμεσα στο ενεστωτικό και το αοριστικό παράδειγμα.7 Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας μάς προσανατολίζουν σε μια οργάνωση του λεξικού στο εσωτερικό της οποίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο παράγοντες που δεν σχετίζονται με την ομαλότητα ή την αναλυσιμότητα των τύπων, όπως συχνά θεωρείται δεδομένο στην ψυχογλωσσολογική βιβλιογραφία, γεγονός που δεν είναι τυχαίο, αλλά οφείλεται, κατά την άποψή μας, στο ότι η συζήτηση που σχετίζεται με την αναπαράσταση της κλιτικής μορφολογίας πα- 6 Ισοτιμία που εξυπηρετεί κυρίως λόγους συμμετρίας στη μορφολογική αναπαράσταση, παρά τη θεωρητική αναπαράσταση ψυχογλωσσολογικών δεδομένων. 7 Το ερώτημα της ισοτιμίας ή όχι στους συνδέσμους του κλιτικού παραδείγματος δεν θα αναλυθεί εδώ, μπορούμε όμως να παραπέμψουμε τον αναγνώστη στο άρθρο των Bonami, Boyer & Kerleroux (2009), όπου προτείνεται μια τέτοια οργάνωση του κλιτικού παραδείγματος. [ 34 ]

12 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής ρέμεινε, για περίπου δύο δεκαετίες, ως επί το πλείστον αγγλοκεντρική. Σε ό,τι αφορά τη ΝΕ, μπορούμε να αναφέρουμε για παράδειγμα τη σύγκριση κατηγοριών που έχουν σχηματιστεί βάσει ορθογραφικών-φωνολογικών κριτηρίων, π.χ. παρουσία ή απουσία του αοριστικού -σ- στις Tsapkini, Jarema & Kehayia (2002), τα οποία καθιστούν τη βάση για την κατηγοριοποίηση ως προς την ομαλότητα. Η εργασία αυτή, στην οποία υπάρχει η μεικτή κατηγορία εναλλακτικών τύπων των ρημάτων β συζυγίας, π.χ. μιλώ-μίλησα (δεν ελέγχεται η εναλλακτική μορφή των ρημάτων αυτών όσο είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε), καταλήγει μεν στο συμπέρασμα ότι οι τέσσερις διαφορετικές, ως προς την ομαλότητα, κατηγορίες δεν διαφέρουν μεταξύ τους, πλην όμως τα αποτελέσματα δείχνουν σχετικά μεγάλες αριθμητικές διαφορές μεταξύ των κατηγοριών, για τις οποίες δεν αναφέρεται στο άρθρο αν είναι στατιστικά σημαντικές ή όχι, πράγμα που καθιστά προβληματική τη γενίκευση των συγκεκριμένων αποτελεσμάτων στο σύνολο των ρημάτων της ΝΕ. Πέρα λοιπόν από τις όποιες συνέπειες για την αναπαράσταση της κλιτικής μορφολογίας στο νοητικό λεξικό, η εργασία μας καταδεικνύει ότι, από μεθοδολογική άποψη, η σύγκριση κατηγοριών που έχουν σχηματιστεί βάσει ορθογραφικών-φωνολογικών κριτηρίων (Tsapkini, Jarema & Kehayia 2002 Voga & Grainger 2004) θα πρέπει να εμπλουτιστεί με κατηγοριοποίηση βάσει και άλλων κριτηρίων, όπως της χρήσης, που παίζει σημαντικό ρόλο σε μια λεξηματικού τύπου οργάνωση του λεξικού (Bybee Booij 2002). Τέλος, όσον αφορά τη λεξικογραφική περιγραφή, σε ρήματα όπου ο εναλλακτικός τύπος έχει υψηλότερη συχνότητα από τον κανονικό, ο εναλλακτικός τύπος θα έπρεπε να αποτελεί τον βασικό λημματικό τύπο. Βιβλιογραφία Αναστασιάδη-Συμεωνίδη Α Εισαγωγή στη μορφολογία της νέας ελληνικής: τα μετονοματικά επίθετα. Θεσσαλονίκη. Aronoff, M Morphology by Itself. Cambridge, Ma.: The MIT Press. Bonami, O., G. Boyer & F. Kerleroux L allomorphie radicale et la relation flexionconstruction, στο B. Fradin, F. Kerleroux & M. Plénat (επιμ.), Aperçus de morphologie. Saint-Denis: Presses Universitaires de Vincennes, Booij, G. E The Morphology of Dutch. Οξφόρδη: Oxford University Press. Bybee, J Morphology as Lexical Organisation, στο M. Hammond & M. Noonan (επιμ.), Theoretical Morphology: Approaches to Modern Linguistics. San Diego: Academic Press, Frequency of Use and the Organization of Language. Οξφόρδη: Oxford University Press. Caramazza, A., A. Laudanna & C. Romani Lexical Access and Inflectional Morphology, Cognition 28, Forster, K. I Accessing the Internal Lexicon, στο R. J. Wales & E. C. T. Walker (επιμ.), New Approaches to Language Mechanisms. Άμστερνταμ: North Holland. Forster, K. I. & J. C. Forster DMDX: A Windows Display Program with Millisecond Accuracy, Behavioral Research Methods: Instruments & Computers 35, [ 35 ]

13 α. αναστασιαδη-συμεωνιδη & μ. βογκα Frost, R., K. Forster & A. Deutsch What Can We Learn from the Morphology of Hebrew? A Masked Priming Investigation of Morphological Representation, Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, & Cognition 23, Giraudo, H. & J. Grainger Priming Complex Words: Evidence for Supralexical Representation of Morphology, Psychonomic Bulletin and Review 8(1), Giraudo, H. & M. Voga Lexeme-Based Model vs. Morpheme-Based Model from Psycholinguistic Perspectives, στο F. Montermini, G. Boyé & N. Hathout (επιμ.), Selected Proceedings of the 5th Décembrettes: Morphology in Toulouse. Somerville, Ma.: Cascadilla Proceedings Project, Gollan, T., K. Forster & R. Frost Translation Priming with Different Scripts: Masked Priming with Cognates and Non-Cognates in Hebrew-English Bilinguals, Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory & Cognition 23, Holton, D., P. Mackridge & Ε. Φιλιππάκη-Warburton Greek: An Essential Grammar of the Modern Language. Λονδίνο & Νέα Υόρκη: Routledge. Ιορδανίδου, Α. 1992α. Κοινωνικά και υφολογικά προσδιορισμένη ποικιλία των ρημάτων σε άω, άς και ώ, είς, Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 12, β. Τα ρήματα της νέας ελληνικής. Αθήνα: Πατάκης Τα ρήματα σε άω, ώ (β φάση έρευνας: γραμματική νόρμα και γλωσσική παραγωγή, Μελέτες για την ελληνική γλώσσα 14, Kilani-Schoch, M Introduction à la morphologie naturelle. Βέρνη: P. Lang. Κλαίρης, Χ. & Γ. Μπαμπινιώτης Γραμματική της νέας ελληνικής: δομολειτουργική-επικοινωνιακή. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. ΛΚΝ = Λεξικό της κοινής νεοελληνικής Θεσσαλονίκη: Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών. Mackridge, P The Modern Greek Language. Οξφόρδη: Oxford University Press. Marslen-Wilson, W. D., L. K. Tyler, R. Waksler & L. Older Morphology and Meaning in the English Mental Lexicon, Psychological Review 101, McClelland, J. L. & K. Patterson Rules or Connections in Past Tense Inflections: What Does the Evidence Rule Out?, Trends in Cognitive Sciences 6(11), McClelland, J. L. & D. E. Rumelhart An Interactive Activation Model of Context Effects in Letter Perception, Part 1: An Account of Basic Findings, Psychological Review 88, Μπαμπινιώτης, Γ Το ρήμα της ελληνικής. ΕΚΠΑ: Βιβλιοθήκη Σαριπόλου Λεξικό της νέας ελληνικής γλώσσας. Αθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. Pastizzo, M. J. & L. B. Feldman Discrepancies between Orthographic and Unrelated Baselines in Masked Priming Undermine a Decompositional Account of Morphological Facilitation, Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory and Cognition 28, Pinker, S Words and Rules: The Ingredients of Language. Harper-Collins. Pinker, S. & A. Prince On Language and Connectionism: Analysis of a Parallel Distributed Model of Language Acquisition, Cognition 28, Regular and Irregular Morphology and the Psychological Status of Rules of Grammar, in S. D. Lima, R. L. Corrigan & G. K. Iverson (eds), The Reality of Linguistic Rules. Άμστερνταμ & Φιλαδέλφεια: John Benjamins. Plaut, D. C. & L. M. Gonnerman Are Non-Semantic Morphological Effects Incompatible with a Distributed Connectionist Approach to Lexical Processing?, Language & Cognitive Processes 15, Raaijmakers, J. G. W., J. M. C. Schrijnemakers & F. Gremmen How to Deal with The [ 36 ]

14 Επεξεργασία ρημάτων β συζυγίας της νέας ελληνικής Language-as-Fixed-Effect Fallacy : Common Misconceptions and Alternative Solution, Journal of Memory and Language 41(3), Ralli-Hadjipanayotis, A Eléments de morphologie du grec moderne: La structure du verbe. Διδ. διατρ. Université de Montréal. Rastle, K., M. H. Davis & B. New The Broth in my Brother s Brothel: Morpho-Orthographic Segmentation in Visual Word Recognition, Psychonomic Bulletin & Review 11(6), Rueckl, J. G., M. Mikolinski, M. Raveh, C. S. Miner & F. Mars Morphological Priming, Fragment Completion, and Connectionist Networks, Journal of Memory & Language 36(3), Rumelhart, D. E. & J. L. McClelland An Interactive Activation Model of Context Effects in Letter Perception, Part 2: The Contextual Enhancement Effect and Some Tests and Extensions of the Model, Psychological Review 89, On Learning the Past Tenses of English Verbs, in Parallel Distributed Processing, Explorations in the Microstructures of Cognition, 2ος τ.: Psychological and Biological Models. The MIT Press. Schreuder, R. & R. H. Baayen Modeling Morphological Processing, στο L. B. Feldman (επιμ.), Morphological Aspects of Language Processing. Hillsdale, N.J.: Lawrence Erlbaum, Taft, M Interactive Activation as a Framework for Understanding Morphological Processing, Language & Cognitive Processes 9, Τριανταφυλλίδης, Μ Νεοελληνική γραμματική (της δημοτικής). Αθήνα: ΟΕΣΒ. Tsapkini, K., G. Jarema & E. Kehayia Regularity Revisited: Evidence from Lexical Access of Verbs and Nouns in Greek, Brain & Language 81, Τσολάκης, Χ Η πολυτυπία στο ρήμα της κοινής νεοελληνικής γλώσσας. Διδ. διατρ. ΑΠΘ. Voga, M. & H. Giraudo Pseudo-Family Size Influences the Processing of French Inflections: Evidence in Favour of a Supra-Lexical Account, F. Montermini, G. Boyé & J. Tseng (επιμ.), Selected Proceedings of the 6th Décembrettes. Somerville, Ma.: Cascadilla Proceedings Project, Voga, M., & J. Grainger Masked Morphological Priming with Varying Levels of Form Overlap: Evidence from Greek Verbs, Current Psychology Letters: Behaviour, Brain & Cognition 13(2). [ Cognate Status and Cross-Script Translation Priming, Memory and Cognition 35(5), Λέξεις-κλειδιά: συζυγίες ρημάτων, πολυτυπία ρήματος, συχνότητα χρήσης, κεκαλυμμένη προτεραιοποίηση (masked priming), αναπαράσταση και επεξεργασία της κλιτικής μορφολογίας, νοητικό λεξικό. [ 37 ]