Κρίση, δημόσιο χρέος & ευθύνες. Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

HTML
DOWNLOAD

Μέγεθος: px

Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Κρίση, δημόσιο χρέος & ευθύνες. Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Οικονομικών Επιστημών"

Ὡρος Καζαντζής
7 χρόνια πριν
Προβολές:

1 Κρίση, δημόσιο χρέος & ευθύνες Καθηγητής Μιχαήλ Ζουμπουλάκης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Οικονομικών Επιστημών

2 Κρίση-χρέος, τότε & τώρα στη μακρά διάρκεια οι διεθνείς κρίσεις «απλώς» διόγκωναν τα χρόνια προβλήματα της ελληνικής οικονομίας που σχετίζονται με τις πολιτικές ευθύνες και καιροσκοπικές συμπεριφορές (ιδιωτών & κράτους) που παράγουν δημόσιο χρέος «εις το διηνεκές». Γενετική αδυναμία του Ελληνικού Κράτους: δημόσιο χρέος, ένα υπόδειγμα κακοδιαχείρισης, εξάρτησης (addiction) από τη ξένη βοήθεια και κοντόθωρης σύνδεσης με την εκάστοτε επείγουσα αναγκαιότητα της ιστορικής συγκυρίας. Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 2

3 Τα δάνεια της Ανεξαρτησίας 1824 και Η επαναστατική κυβέρνηση υπέγραψε ομόλογα συνολ. ύψους 2,8 εκ. στερλινών, ονομαστικής αξίας 100 αλλά πραγματικής 59 για το δάνειο του 1824 και 55,5 το επόμενο. Συμφωνήσαμε 1,572, εισπράξαμε το ένα τρίτο εξ αυτών: Παύση πληρωμών το Μάιο του Παρέμβαση της «τρόικας» των προστάτιδων δυνάμεων - Ναυμαχία Ναβαρίνου τον Οκτώβριο Καποδίστριας ( ) αναζητά μάταια νέα δάνεια Συνθήκη του Λονδίνου 7/5/1832: δάνειο των 60 εκ. φράγκων, αλλά με «εγγυητή» το νεαρό Πρίγκιπα Όθωνα της Βαυαρίας Από τα 60 εκ. παρακρατήθηκαν 33 (τα 11 για τη Φθιώτιδα-Φωκίδα), εισπράχθηκαν 27 δαπανήθηκαν 24,3 υπέρ Βαυαρών. Τελικά εκταμιεύτηκαν 2,7 υπέρ Ελληνικού Δημοσίου-2 η πτώχευση 2/9/1843 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 3

4 Από την πτώχευση του 1843 στον αστικό εκσυγχρονισμό του Τρικούπη Κριμαϊκός- κατάληψη Πειραιά επιτροπή τρόικαςεπιβολή Γεωργίου 1862 Επτάνησα αναζήτηση δανείων 7 κυβερνήσεις υπό την πρωθυπουργία του Χαρίλαου Τρικούπη ( ) Στόχοι της οικονομικής πολιτικής του Τρικούπη: 1. Βελτίωση της φερεγγυότητας του ελληνικού κράτους έναντι των ξένων δανειστών 2. Δημιουργία έργων υποδομής: χμ. οδικό δίκτυο/ +900 χμ. σιδηρόδρομοι, λιμάνια Πάτρας-Πειραιά, αποξηραντικά έργα, Ισθμός Κορίνθου 3. Εκσυγχρονισμός του φορολογικού συστήματος: επέκταση φόρων κατανάλωσης Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 4

5 Πηγή: Δερτιλής 2006 ΚΡΊΣΗ, ΔΗΜΌΣΙΟ ΧΡΈΟΣ ΚΑΙ ΕΥΘΎΝΕΣ, Μ. ΖΟΥΜΠΟΥΛΆΚΗΣ 5

6 Δημόσιο χρέος, δημόσιες δαπάνες και πρωτογενές έλλειμμα ως % ΑΕΠ Debt/GDP Government Expenditures/GDP (Taxes - Government expenditures)/gdp -50 Πηγή:Tsoulfidis-Zouboulakis (2016) Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 6

7 Η πτώχευση του 1893 και η ανάκαμψη Επιστροφή στις αγορές το 1879 μετά από 36 χρόνια /μαζικός εξωτερικός δανεισμός: σε 14 χρόνια δάνεια 640 εκ. γαλλ. Φράγκων εκ των οποίων μόνον για τόκους, χρεολύσια και μεσιτικά περ Το δημόσιο χρέος επταπλασιάστηκε! Τρίτη πτώχευση της Ελλάδας 1893: τοκοχρεολύσια = 50% ετήσιων κρατικών εσόδων «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» Ήττα του Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος 1898 (μέχρι το 1977) Ρόλος ομογενειακών κεφαλαίων: rentiers / παραγωγ. επενδύσεων Το «οικονομικό θαύμα» : ανατίμηση, άνοδος ΑΕΠ (μ.ο. 4,2%), σταθεροπ. τιμών, άνοδος εξαγωγών, άνοδος βιομηχανικής παραγωγής 30% Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 7

8 Από την ανάκαμψη στην κρίση του 29 Βαλκανικοί. Δάνειο ρεκόρ 500 εκ. φράγκων 1914 στρατ. δαπάνες + δαπ. δημόσιου χρέους= 65% κρατικών εσόδων Μικρασιατική εκστρατεία & καταστροφή: αναγκαστικό δάνειο Πρωτοπαπαδάκη / Δάνειο Πάγκαλου Κυβέρνηση Βενιζέλου : μια όαση κυβερνητικής σταθερότητας (7 πρωθυπουργοί πρωθυπουργοί ) Μεγάλα δημόσια έργα με δανεικά = αύξηση δημοσίου χρέους (από 27,8 σε 32,7 δισ δρχ.), αλλά με ισοσκελισμένους προϋπολογισμούς! Όρος δανειστών: Ίδρυση και στήριξη ΤτΕ & ΑΤΕ (Μάιος 1928) Προστασία βιομηχανικής παραγωγής Υποτιμήσεις δραχμής εντείνουν το πρόβλημα ελλιπούς σιτάρκειας Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 8

9 Δημόσιο χρέος, δημόσιες δαπάνες και πρωτογενές έλλειμμα ως % ΑΕΠ Debt/GDP Government Expenditures/GDP (Taxes - Government Expenditures)/GDP -50 Πηγή:Tsoulfidis-Zouboulakis (2016) Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 9

10 Ιανουάριος-Μάρτιος 1932, Ο Βενιζέλος αναζητά δάνεια από την Ευρώπη Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 10

11 Η 4 η πτώχευση του 1932 Εκτόξευση εξωτερικού χρέους από 27,8 (1928) σε 32,7 δις δρχ. το 1932 δαπάνες χρέους 40,7% ΤΠ- αναζήτηση νέων δανείων Οι Βρετανοί δεν δέχονται πρόταση για κούρεμα 50% Έξοδος Στερλίνας από τον «κανόνα χρυσού» (20/9/31), ΤτΕ προσπαθεί να συγκρατήσει τα συναλλαγματικά αποθέματα: σε 1 βδομάδα φεύγουν $4 εκ., το κάλυμμα πέφτει στο 27%, χρεολύσια = 70% δημοσίων εσόδων Νομισματικά μέτρα: χρεοστάσιο στο εσωτερικό (1/4), στάση πληρωμών τόκων εξωτ. δανείων (18/4), αναστολή μετατρεψιμότητας της δρχ (26/4), υποτίμηση 60% έναντι στερλίνας, αναγκαστική διαχείριση του συναλλάγματος, γενικό χρεοστάσιο έναντι ξένων δανειστών (1/5) = ΠΤΩΧΕΥΣΗ Νέα μέτρα προστασίας της εγχώριας γεωργίας & βιομηχανίας Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 11

12 Πληθωριστικό χαρτονόμισμα 3/11/1944 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 12

13 Από την «ανασυγκρότηση» στη «μεταπολίτευση» Νοέμβριος 1944: Υπερπληθωρισμός-εξαφάνιση εσωτερικού χρέους Μετεμφυλιακή ανασυγκρότηση: Σχέδιο Μάρσαλ «δωρεάν» βοήθεια $15 δις (σημερινής αξίας ~$148 δις) Η υποτίμηση Μαρκεζίνη 50% και η συναλλαγματική σταθερότητα Η οκταετία Καραμανλή : Κρατικοποιήσεις, ΑΞΕ, Δημόσιες Επιχειρήσεις= ένα οικονομικό θαύμα με ρυθμούς ανάπτυξης έως και 13% (1961) Περίοδος είναι η μόνη χωρίς πρόβλημα υπέρογκου δημοσίου χρέους που κυμαίνεται σε επίπεδα κάτω από 40% ΑΕΠ Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 13

14 Από την «ανασυγκρότηση» στη «μεταπολίτευση» Υπερπληθωρισμός-εξαφάνιση εσωτερικού χρέους Μετεμφυλιακή ανασυγκρότηση: Σχέδιο Μάρσαλ Συνολικά $15 δις (σημερινής αξίας ~$148 δις) Η υποτίμηση Μαρκεζίνη 50% και η συναλλαγματική σταθερότητα Η οκταετία Καραμανλή : Κρατικοποιήσεις, ΑΞΕ, Δημόσιες Επιχειρήσεις= ένα οικονομικό θαύμα με ρυθμούς ανάπτυξης έως και 13% (1961) Περίοδος είναι η μόνη χωρίς πρόβλημα υπέρογκου δημοσίου χρέους το οποίο κυμαίνεται σε επίπεδα κάτω από 40% ΑΕΠ Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 14

Ύφεση 1973-74 & Μεταπολίτευση Οικονομική πολιτική δικτατορίας: λαϊκές παροχές (αντιπαροχή), κίνητρα στους επιχειρηματίες, διεθνείς συμφωνίες για ΑΞΕ, τόνωση εσωτερικής Ζ =Ανάπτυξη 8%, Ανεργία 5%,

15 Ύφεση & Μεταπολίτευση Οικονομική πολιτική δικτατορίας: λαϊκές παροχές (αντιπαροχή), κίνητρα στους επιχειρηματίες, διεθνείς συμφωνίες για ΑΞΕ, τόνωση εσωτερικής Ζ =Ανάπτυξη 8%, Ανεργία 5%, Πληθωρισμός έως 4% Απότομη άνοδος τιμών 1974 (+26,4%) - αντιστροφή του οικονομικού κλίματος πτώση ΑΕΠ %. Οι μεταδικτατορικές κυβερνήσεις Καραμανλή ( ) είχαν ως στόχο την επάνοδο στη νομισματική ισορροπία και την ανάπτυξη και την ένταξη στην ΕΟΚ (Μάιος 1979) 1. πρόγραμμα κρατικοποιήσεων ΟΑ, ΕΑΣ, ΗΣΑΠ, Εμπορική, Ιονική 2. Νέοι κρατικοί φορείς ελέγχου και τόνωσης της οικονομίας: ΕΤΒΑ, ΟΠΕ, ΔΕΠΟΣ, ΔΕΠ, ΕΑΒ 3. Αυξήσεις μισθών πάνω από την άνοδο της παραγωγικότητας= αύξηση κόστους εργασίας. 4. Αύξηση δημόσιας κατανάλωσης (μισθοί, συντάξεις, επιδοτήσεις κλπ) γρηγορότερα από τις δημόσιες επενδύσεις περνώντας από το 19,4% το 1974, στο 26,7% του ΑΕΠ το Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 15

16 Πως προέκυψε η πρόσφατη κρίση; Υψηλά δημόσια ελλείμματα και χρέος μετά το 1981 Δημόσια ελλείμματα από το 1974, από 4% του ΑΕΠ, σε 10% το 1981, σε 13% το 1990, σε 3% το 2000 και πάλι 15,4% το Τα ελλείμματα καλύφθηκαν με δανεισμό: το χρέος από 20% το % το % το % (1996) 99% (2001), 112 (2004) 127% (2009) = 298 δις Κατασπατάληση πόρων ΚΠΣ (πχ. Γ ΚΠΣ 22,7 δις) Το ΑΕΠ διπλασιάστηκε και το χρέος εξαπλασιάστηκε Χαμηλή ανταγωνιστικότητα ελληνικής οικονομίας Έλλειμμα εμπορικού ισοζυγίου: max 11.2% του ΑΕΠ (2009) Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 16

17 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης %

18 Δημόσια Ελλείμματα ( ) Greece Spain Italy Portugal Ireland EU-27 Note: government deficit/surplus as a percentage of GDP Source: Eurostat Ματσαγγάνης 2014 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 18

19 Δημόσιες δαπάνες Ανάλυση της εκτέλεσης των προϋπολογισμών (μετά το ), όσον αφορά στις πρωτογενείς δαπάνες: Σύνολο πρωτογενών Δαπανών: αύξηση 15% (από δισ) Δαπάνες μισθοδοσίας Δημοσίου: αύξηση 66% (από δισ) Δαπάνες συντάξεων Δημοσίου: αύξηση 97% (από δισ) Επιχορηγήσεις Ασφαλιστικών Ταμείων & ΔΕΚΟ: αύξηση 277% (από δισ) Προκοπάκης Blog ΚΡΊΣΗ, ΔΗΜΌΣΙΟ ΧΡΈΟΣ ΚΑΙ ΕΥΘΎΝΕΣ, Μ. ΖΟΥΜΠΟΥΛΆΚΗΣ 19

20 Δημόσιες δαπάνες Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 20

21 Σύγκριση αριθμού ΔΥ στο σύνολο εργατικού δυναμικού στην ΕΕ+ Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 21

22 Δομή φορολογικών εσόδων Πηγή: Γιαννίτσης-Ζωγραφάκης 2013 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 22

23 Φορολογούμενοι με μηδενικό τελικό φόρο (ως % φορ/νων ανά ομάδα επαγγέλματος) 100% Γεωργοί κ.ά. 80% Εισοδηματίες Συνταξιούχοι Σύνολο φορ/νων 60% Έμποροι κ.ά. Μισθωτοί Ελεύθ. επαγγ. 40% Πηγή: Μ. Ματσαγγάνης & Χρ. Λεβέντη, ΟΠΑ 2011 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 23

24 Φόροι Μεταβολή Ι. Άμεσοι Φόροι 20,86 21,39 2,6% Φορολογία εισοδήματος φυσικών προσώπων 10,81 8,22-24% Φορολογία εταιρικού εισοδήματος 4,21 2,81-33,4% Φορολογία ιδιοκτησίας 0,48 3,43 606,2% Άλλοι άμεσοι φόροι 5,35 6,93 29,6% ΙΙ. Έμμεσοι Φόροι 30,22 24,22-19,8% ΦΠΑ 18,24 13,89-23,9% Ενεργειακοί Φόροι 2,29 2,27-1,0% Άλλοι έμμεσοι φόροι 9,68 8,06-16,7% Συνολικά Φορολογικά Έσοδα (Ι+ΙΙ) 51,08 45,62-10,7% Πραγματικό ΑΕΠ 226,02 185,53-17,9% Πραγματικό Διαθέσιμο Εισόδημα 160,21 121,04-24,4% ΚΡΊΣΗ, ΔΗΜΌΣΙΟ ΧΡΈΟΣ ΚΑΙ ΕΥΘΎΝΕΣ, Μ. ΖΟΥΜΠΟΥΛΆΚΗΣ Πηγή: Tatsos N. (2016) Political Challenges to Reform Taxation in Greece, in Princen S. (Ed.) Political Economy of Tax Reforms, Workshop Proceedings, European Commission, Discussion Paper 025, March and Oxford Economics - Global Economic Model 24

25 Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 25

26 Η καμπύλη Laffer για το φόρο εισοδήματος Ελλάδα 2015 Ο φορολογικός συντελεστής ήταν στο 39,3% αριστερά της κορυφής της καμπύλης Laffer, πολύ κοντά στο μέγιστο = η φοροδοτική ικανότητα των Ελλήνων είναι οριακά στη μέγιστη απόδοσή της (Πετράκης, Κώτσιος, Κωστής 26/12/2016) Κρίση, Δημόσιο χρέος και ευθύνες, Μ. Ζουμπουλάκης 26

Σχετικά έγγραφα

Οικονομικά του Τουρισμού & του Πολιτισμού

Οικονομικά του Τουρισμού & του Πολιτισμού Μακροοικονομικά Υπεύθυνοι μαθήματος Κ αθηγητής Μιχαήλ Ζ ουμπουλάκης Επίκουρος Καθηγητής Θεόδωρος Μεταξάς ΑΕΠ Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν ή ΑΕΠ (Gross Domestic