Development Engineering. Ερευνητική Εργασία

Transcript

1 Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας & Ανάπτυξης Aristotle University of Thessaloniki Faculty of Engineering School of Urban-Regional Planning & Development Engineering Ερευνητική Εργασία Διάρθρωση συστημάτων χωρικού σχεδιασμού με επικέντρωση στις πολεοδομικές εφαρμογές: Ρυμοτομικά σχέδια, πράξεις τακτοποίησης-αναλογισμού και πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών Ονοματεπώνυμο προπτυχιακού φοιτητή: Γκέγκας Θωμάς ΑΕΜ: 494 Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος

2 Research Project Spatial planning system s structure Focus on urban development: Urban layout planning, plot arrangement-compensation acts, urban planning implementation acts Undergraduate student name: Gkegkas Thomas Supervisor assistant professor: Stylianidis Efstratios Aristotle University of Thessaloniki Faculty of Engineering School of Urban-Regional Planning & Development Engineering (URP) Thessaloniki, February 2017 Ερευνητική εργασία Διάρθρωση συστημάτων χωρικού σχεδιασμού με επικέντρωση στις πολεοδομικές εφαρμογές: Ρυμοτομικά σχέδια, πράξεις τακτοποίησης-αναλογισμού και πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών Ονοματεπώνυμο προπτυχιακού φοιτητή: Γκέγκας Θωμάς Επιβλέπων επίκουρος καθηγητής: Στυλιανίδης Ευστράτιος Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Πολυτεχνική Σχολή Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας & Ανάπτυξης (TMXA) Θεσσαλονίκη, Φεβρουάριος

3 Η ερευνητική εργασία με τίτλο «Διάρθρωση συστημάτων χωρικού σχεδιασμού με επικέντρωση στις πολεοδομικές εφαρμογές: Ρυμοτομικά σχέδια, πράξεις τακτοποίησης-αναλογισμού και πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών» εκπονήθηκε από το φοιτητή του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας & Ανάπτυξης της Πολυτεχνικής Σχολής ΑΠΘ, Γκέγκα Θωμά. Η εκπόνηση της εργασίας γίνεται στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης των προπτυχιακών σπουδών, ενώ την ευθύνη για το περιεχόμενο, τις πηγές και αναφορές που χρησιμοποιούνται φέρει αποκλειστικά ο υπογράφων την εργασία. 2

4 Περιεχόμενα Κατάλογος Εικόνων... 4 Κατάλογος Πινάκων... 5 Κατάλογος Σχεδιαγραμμάτων... 6 Συντομογραφίες... 7 Περίληψη... 9 Abstract Εισαγωγή Κεφάλαιο 1. Εξελικτική προσέγγιση του χωρικού σχεδιασμού & τα θεωρητικά πλαίσια της πολεοδομίας Βασικές διαστάσεις του χωρικού σχεδιασμού ως επιστημονική δραστηριότητα Μορφές σχεδιασμού και η εμφάνιση της πολεοδομίας Κεντρικές επιδιώξεις του πολεοδομικού σχεδιασμού Κεφάλαιο 2. Συστήματα χωρικού σχεδιασμού και η υλοποίηση του πολεοδομικού σχεδιασμού Συστήματα χωρικού σχεδιασμού και η ρύθμιση της αστικής ανάπτυξης Το Ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού Εργαλεία πολεοδομικού σχεδιασμού Κεφάλαιο 3. Εξέλιξη και χρησιμότητα των Ρυμοτομικών Σχεδίων Περιεχόμενο-αντικείμενο και τυπολογία-σχεδιασμός Ρυμοτομικού Σχεδίου Συστήματα και όροι δόμησης, αρτιότητα και οικοδομησιμότητα Εργασίες διαμόρφωσης Ρυμοτομικού σχεδίου Κεφάλαιο 4. Πράξεις τακτοποίησης - αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων & πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών Πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού υποχρεώσεων ιδιοκτησιών λόγω ρυμοτομίας Πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών και σύγκριση με τις πράξεις τακτοποίησης-αναλογισμού Διοικητική διαδικασία της πράξης εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης Συμπεράσματα Βιβλιογραφία Παράρτημα Παράρτημα Ι. Κατάλογος θεσμικού πλαισίου του χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα Παράρτημα IΙ. Κανόνες συμβολισμών και προδιαγραφές Ρυμοτομικών σχεδίων Παράρτημα ΙII. Βασικοί ορισμοί έννοιες του αρ.2 ΓΟΚ/ και αρ.1 ΝΟΚ/ Παράρτημα ΙV. Διάγραμμα ρυμοτομίας στην οδό Καζαντζάκη Δήμου Θεσσαλονίκης Παράρτημα V. Παραδείγματα πράξεων τακτοποίησης και (διαγραμματικά) παραδείγματα των ευεργετικών διατάξεων (Άρθρο 3 Ν.Δ.690/1948) Παράρτημα VI. Παραδείγματα (διαγραμματικά) πράξεων αναλογισμού οικοπέδων Παράρτημα VΙΙ. Έντυπο Πίνακα Πράξης Εφαρμογής Παράρτημα VΙΙΙ. Εισφορά σε γη και σε χρήμα περιοχών α κατοικίας

5 Κατάλογος Εικόνων Εικόνα 1. Αναπαράσταση της πλατωνικής και της φυσικής-ψυχολογικής προσέγγισης του χώρου Εικόνα 2. Χάρτης κατηγοριοποίησης των Ευρωπαϊκών συστημάτων σχεδιασμού σύμφωνα με τους Newman & Thornley Εικόνα 3. Χάρτης μετακίνησης των τύπων χωρικού σχεδιασμού ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ- 15 και χαρακτηρισμός των νεότερων κρατών-μελών με βάση το EU Compendium Εικόνα 4. Χάρτης για τους τύπους χωρικού σχεδιασμού στην Ευρώπη με βάση το EU Compendium Εικόνα 5. Χάρτης Σχεδίου Πόλης ή Ρυμοτομικό Σχεδίου της Ναυπάκτου εγκεκριμένο με ΒΔ (Βασιλικό Διάταγμα) το 1838 και αποτυπωμένο το Εικόνα 6. Βασικά διαγράμματα του ΠΠΧΣΑΑ. Κατά σειρά Χάρτης 1: Πύλες-πόλοι και άξονες ανάπτυξης, Χάρτης 2: Πολυκεντρική και ισόρροπη χωρική ανάπτυξη, Χάρτης 3: Εταιρική σχέση πόλης-υπαίθρου Εικόνα 7. ΡΣ ευρύτερης περιοχής Αθήνας, (κλίμακα πρωτοτύπου 1: ) Εικόνα 8. ΓΠΣ Δήμου Μυτιλήνης (Στάδιο Β πρόταση-π.3.1. Πολεοδομική οργάνωση χρήσεις γης), κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 9. ΓΠΣ Δήμου Αθήνας (Στάδιο Β πρόταση-π.1.δομικό Σχέδιο Χωρική Οργάνωσης), κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 10. ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Ιτάνου (Στάδιο Β πρόταση-π.2. Χρήσεων γης και προστασίας περιβάλλοντος) του Δήμου Σητείας (Καλλικρατικός), κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 11. ΖΟΕ Λαυρεωτικής, κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 12. Flächennutzungsplan Berlin. ΓΠΣ Βερολίνου σε συσχέτιση (zoning του Σχεδίου χρήσεων γης του Βερολίνου), κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 13. ΓΠΣ Δ.Ε. Σητείας (Στάδιο Β πρόταση-π.2. Χρήσεων γης και προστασίας περιβάλλοντος) του Δήμου Σητείας (Καλλικρατικός αποτελείται από τις Δ.Ε. Σητείας, Λεύκης και Ιτάμου), κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 14. ΠΜ Δ.Ε. Κερατέας του Δήμου Λαυρεωτικής, κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 15. Ρυμοτομικά σχέδια για τη δημιουργία νέων χωριών στη Μακεδονία Εικόνα 16. Ρυμοτομικό σχέδιο της δεκαετίας του Εικόνα 17. Απόσπασμα εγκεκριμένου Ρυμοτομικού σχεδίου σε περιοχή της Άνω Βούλας, κλίμακα πρωτοτύπου 1: Εικόνα 18. Γεωμετρικές και φορμαλιστικές χαράξεις του οδικού δικτύου που δεν έλαβαν υπόψη τους τις κλίσεις του εδάφους, τα ρέματα, τη δασοκάλυψη κ.α Εικόνα 19. Στοιχεία που παρουσιάζονται στα Ρυμοτομικά σχέδια Εικόνα 20. Απλούστερη μορφή Ιπποδάμειου συστήματος Εικόνα 21. Ανάγκη ιεράρχησης οδικού δικτύου στο Ιπποδάμειο σύστημα Εικόνα 22. Διαφορετικά ΟΤ συμβατά με το ίδιο μέσο μέγεθος ιδιοκτησίας Εικόνα 23. Διαμόρφωση Ιπποδάμειου συστήματος, Πάτρα, Π.Ε. Αχαΐας Εικόνα 24. Αριστερά, ρυμοτομικό σχέδιο με τετραγωνικά ΟΤ (περίπτωση σχετικά μεγάλων ιδιοκτησιών). Δεξιά, ρυμοτομικό σχέδιο με ορθογωνικά ΟΤ (περίπτωση σχετικά μικρών ιδιοκτησιών) Εικόνα 25. Αποφυγή άκαμπτης επαναληπτικότητας τυπικού καννάβου Εικόνα 26. Bασική αρχή Ιπποδάμειου συστήματος Εικόνα 27. Πολύπλοκα και σύνθετα μοντέλα Ρυμοτομικών σχεδίων

6 Εικόνα 28. To μοτίβο του ακτινοκεντρικού Ρυμοτομικού σχεδίου Εικόνα 29. Διαμόρφωση ακτινοκεντρικού ρυμοτομικού σχεδίου, Φιλοθέη Εικόνα 30. To ανάγλυφο του εδάφους αποτελεί δέσμευση και ένα καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του οργανικού Ρυμοτομικού σχεδίου Εικόνα 31. To ιδιοκτησιακό καθεστώς αποτελεί δέσμευση και ένα καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του οργανικού Ρυμοτομικού σχεδίου Εικόνα 32. Διαμόρφωση μη γεωμετρικού ρυμοτομικού σχεδίου εντός τειχών, Ηράκλειο Κρήτη Εικόνα 33. Διαμόρφωση μεσαιωνικού τμήματος με μη γεωμετρικό ρυμοτομικό σχέδιο, Ρόδος Εικόνα 34. Συστήματα δόμησης: 1. Συνεχές, 2. Ασυνεχές, 3. Παντόχθεν ελεύθερο Εικόνα 35. Συστήματα δόμησης: 4.i. Αμιγής. 4.ii. Ελεύθερη, 5. Ελεύθερη σύνθεση Εικόνα 36. Συστήματα δόμησης: 6. Μικτό, 7. Πτερύγων Εικόνα 37. Τροποποίηση Ρυμοτομικού σχεδίου στην περιοχή των «Σταύλων Παπάφη» στο ΟΤ που περικλείεται από τις οδούς Αλοννήσου-Μυκόνου-Άνδρου-Σιδηροκάστρου του Δ. Θεσσαλονίκης, κλ. πρωτοτύπου 1:500, είδος σχ.: τοπογραφικό διάγραμμα, αρ. πίνακα Εικόνα 38. Τροποποίηση του εγκεκριμένου Ρυμοτομικού σχεδίου σε τμήμα του ΟΤ 16 του Δ. Ν. Ψυχικού, κλ. πρωτοτύπου 1:500, αρ. σχεδίου Εικόνα 39. Απεικόνιση της οδού Καζαντζάκη μέσω του portal του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ο μωβ κύκλος εστιάζει στις ιδιοκτησίες με κτίσματα επί της οδού και ο κίτρινος στο διατηρητέο κτίριο ενώ η κόκκινη συνεχής γραμμή παραμένει η οδός Εικόνα 40. Διάγραμμα πράξεων τακτοποίησης επί της οδού Καζαντζάκη Εικόνα 41. Διάγραμμα κτηματογράφησης (λεπτομέρεια) Εικόνα 42. Διάγραμμα ΠΕ, κλίμακα πρωτοτύπου 1: Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1. Επίπεδα, εδαφικές ενότητες και κλίμακες του χωρικού σχεδιασμού Πίνακας 2. Το φάσμα των θεωριών στα πλαίσια της πολεοδομικής σκέψης Πίνακας 3.Τοποθέτηση της πολεοδομίας από την άποψη του μεγέθους του αντικειμένου και διάκρισή της από τη χωροταξία Πίνακας 4. Η τυπολογία των συστημάτων σχεδιασμού στην Ευρώπη σύμφωνα με το EU Compendium Πίνακας 5. Τα κοινά βασικά στοιχεία του πολεοδομικού σχεδιασμού στις χώρες της Ευρώπης Πίνακας 6. Δομή του χωρικού σχεδιασμού στο Ην. Βασίλειο Πίνακας 7. Το σύστημα των εργαλείων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού στην Αυστρία Πίνακας 8. Διαφορές που προέκυψαν μεταξύ των δύο νομοθετημάτων (του 1923 και του 1983) ως προς τον πολεοδομικό σχεδιασμό Πίνακας 9. Διαφορές που προέκυψαν μεταξύ των δύο νομοθετημάτων (του 1983 και του 1997) ως προς τον πολεοδομικό σχεδιασμό Πίνακας 10. Tα βασικά σχέδια χωρικού σχεδιασμού όπως διαμορφώθηκαν το Πίνακας 11. Tα βασικά σχέδια χωρικού σχεδιασμού πριν το Πίνακας 12. Συνοπτική παρουσίαση μιας μελέτης ΓΠΣ ανά στάδιο

7 Πίνακας 13. Παρουσίαση στοιχείων ΠΜ για ΓΠΣ Πίνακας 14. Παρουσίαση στοιχείων ΠΜ για ΣΧΟΟΑΠ Πίνακας 15. Βασικοί τύποι Ρυμοτομικού σχεδίου Πίνακας 16. Έμμεσο μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος με βάση το ΣΔ του ΓΟΚ Πίνακας 17. Εργαλεία απόκτησης γης για την εφαρμογή των πολεοδομικών σχεδίων στην Ελλάδα Πίνακας 18. Αδυναμίες που οδήγησαν στην κύρωση του οικιστικού Νόμου και κατ επέκταση στις ΠΕ Πίνακας 19. Τα εργαλεία της ΠΕ Πίνακας 20. Περιεχόμενο ΠΕ Πίνακας 21. Περιπτώσεις υπολογισμού εισφορών σε γη Πίνακας 22. Σύγκριση της ΠΕ με τις ΠΤΑΑΟ Κατάλογος Σχεδιαγραμμάτων Σχεδιάγραμμα 1. Μοντέλο επτά βημάτων της πρακτικής του χωρικού σχεδιασμού Σχεδιάγραμμα 2. Συστημική δομή κατά McLoughlin (1969) Σχεδιάγραμμα 3. Εντοπισμός βημάτων διαδικασίας συνηγορικού σχεδιασμού Σχεδιάγραμμα 4. Η τυπολογία των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού στην Ευρώπη σύμφωνα με τους Newman και Thornley Σχεδιάγραμμα 5. Βασική χωροταξική και πολεοδομική Νομοθεσία, όπως διαμορφώθηκε από το Ν. 2508/ Σχεδιάγραμμα 6. H γενική δομή του Ελληνικού Συστήματος Χωρικού Σχεδιασμού Σχεδιάγραμμα 7. Διάρθρωση συστήματος χωρικού σχεδιασμού πριν το νομοθέτημα του Σχεδιάγραμμα 8. Διάρθρωση συστήματος χωρικού σχεδιασμού με το νομοθέτημα του Σχεδιάγραμμα 9. Περιπτώσεις τακτοποίησης οικοπέδων όταν υφίστανται κτίρια εντός ΟΓ και ΟΤ, εκτός ΡΓ και εντός ΚΧ Σχεδιάγραμμα 10. Προσωποκεντρικό σύστημα καταγραφής της ΠΕ μέσω του Υποθηκοφυλακείου Σχεδιάγραμμα 11. Κτηματοκεντρικό σύστημα καταγραφής της ΠΕ μέσω του Κτηματολογικού γραφείου

8 Συντομογραφίες Ξενόγλωσσες APA American Planning Association EC European Commission ESPON European Observation Network for Territorial Development and Cohesion EU European Union FNP Flächennutzungsplan Ha Hectoampere (εκτάριο) MIT Massachusetts Institute of Technology RTPI Royal Town Planning Institute Ελληνόγλωσσες ΑΠΘ Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ΑΠΕ Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας ΒΔ Βασιλικό Διάταγμα ΓΟΚ Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός ΓΠΣ Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο ΓΠΧΣΑΑ Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης Δ.Ε. Δημοτική Ενότητα ΕΓΣΑ 87 Ελληνικό Γεωδαιτικό Σύστημα Αναφοράς 1987 ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΖΔ Ειδική Ζώνη Διατήρησης ΕΚΧΑ Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση ΕΜΠ Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ΕΠΑ Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης ΕΠΧΣΑΑ Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΕΧΠ Εθνικό Χωροταξικό Πλαίσιο ΕΧΣ Ειδικό Χωρικό Σχέδιο ΖΕΠ Ζώνη Ειδικής Προστασίας ΖΟΕ Ζώνη Οικιστικού Ελέγχου ΚΦ Κοινωφελείς Χώροι ΚΧ Κοινόχρηστοι Χώροι Ν. Δ/μα Νομοθετικό Διάταγμα ΝΟΚ Νέος Οικοδομικός Κανονισμός ΟΓ Οικοδομική Γραμμή ΟΚΧΕ Οργανισμός Κτηματολογίου και Χαρτογραφήσεων Ελλάδος ΟΡΣΑ Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας ΟΤ Οικοδομικό Τετράγωνο ΟΤΑ Οργανισμός Τοπικής Αυτοδιοίκησης Π.Α.Σ.Π. Πρωτόκολλο αδυνάτου σύνταξης πράξης τακτοποίησης οικοπέδων Π.Δ. Προεδρικό Διάταγμα ΠΕ Πράξη Εφαρμογής (*νοείται Πολεοδομικών Μελετών) ΠΕΡΠΟ Περιοχή Ειδικής Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης ΠΕΧΠ Περιοχή Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων ΠΜ Πολεοδομική Μελέτη ΠΟΑΠΔ Περιοχή Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων ΠΠΠ Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος ΠΠΧΣΑΑ Περιφερειακό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης ΠΤΑΑΟ Πράξεις Τακτοποίησης Αναλογισμού και Αποζημίωσης Οικοπέδων ΠΧΠ Περιφερειακό Χωροταξικό Σχέδιο ΡΓ Ρυμοτομική Γραμμή 7

9 ΡΣ/ΡΣΑ/ΡΣΘ Ρυθμιστικό Σχέδιο/Ρυθμιστικό Σχέδιο Αθήνας/Ρυθμιστικό Σχέδιο Θεσσαλονίκης ΡΣΕ Ρυμοτομικό Σχέδιο Εφαρμογής ΣΔ Συντελεστής Δόμησης ΣΟΑΠ Σχέδιο Ολοκληρωμένης Αστικής Παρέμβασης ΣΧΟΟΑΠ Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής Πόλης ΤΕΕ/ΤΚΜ Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας/Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας ΤΜΧΑ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας και Ανάπτυξης ΤΜΧΠΠΑ Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης ΤΧΣ Τοπικό Χωρικό Σχέδιο ΥΠΕΧΩΔΕ Υπουργείο Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ΦΕΚ Φύλλο Εφημερίδας της Κυβέρνησης 8

10 Περίληψη Το γενικότερο και κρίσιμο πλαίσιο του πολεοδομικού σχεδιασμού στη χώρα μας αναδείχθηκε και εξελίχθηκε διαμέσου πλήθος Νομοθετημάτων και διαταγμάτων. Στη σύγχρονη εποχή, αποτελεί σημαντικό κομμάτι των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού. Το τμήμα αυτό, απασχολεί κατά κύριο λόγο τους ιθύνοντες και τους αρμόδιους που προσπαθούν να το εξελίξουν και να το προσαρμόσουν στις ανάγκες των κατοίκων μίας πόλης ή ενός οικιστικού συνόλου παρακολουθώντας τις εξελίξεις στην τεχνολογία και στον τρόπο ζωής, αλλά και τους ίδιους τους πολίτες οι οποίοι ζουν και δρουν ουσιαστικά μέσα σε αυτό. Στην Ελληνική πραγματικότητα, η σχεδίαση του χώρου κατευθυνόταν έως πρόσφατα με οπορτουνιστικές τάσεις χωρίς να λαμβάνει υπόψη το κοινωνικό συμφέρον και τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη. Στο παρόν πόνημα, επιδιώκεται η θεωρητική προσέγγιση της σημασίας του λεπτομερή κανονιστικού πολεοδομικού σχεδιασμού στα συστήματα χωρικού σχεδιασμού αλλά και στην ευημερία του κοινωνικού συνόλου. Μέσα από μια διαδικασία σύνθεσης και ανάλυσης της σχετικής βιβλιογραφίας αντικατοπτρίζεται ο ρόλος των πολεοδομικών εφαρμογών στο ενιαίο σύνολο του πολεοδομικού σχεδιασμού αφού έχει πραγματοποιηθεί και η σχετική εισαγωγική ανάλυση του χωρικού σχεδιασμού. Έτσι, η δομή της παρούσας εργασίας ακολουθεί μια παραγωγική συλλογιστική πορεία, κατευθυνόμενη από τη γενική ιδέα του χώρου και του χωρικού σχεδιασμού όπου αναλύεται στο 1 ο Κεφάλαιο, ακολουθεί μία ομαλή πορεία και μετάβαση στα συστήματα χωρικού σχεδιασμού εστιάζοντας στο Ελληνικό και σε Ευρωπαϊκά παραδείγματα που περιγράφονται στο 2 ο Κεφάλαιο και καταλήγει στο ειδικό κομμάτι του πολεοδομικού σχεδιασμού, δηλαδή, στα εργαλεία για την εφαρμογή του, εστιάζοντας στα Ρυμοτομικά σχέδια του 3 ου Κεφαλαίου στις πράξεις τακτοποίησης-αναλογισμού λόγω ρυμοτομίας και στις πράξεις εφαρμογής Πολεοδομικών Μελετών που τεκμηριώνονται και προσδιορίζονται αναλυτικά στο 4 ο Κεφάλαιο. Εν κατακλείδι, στα Συμπεράσματα της ερευνητικής εργασίας επιχειρείται η αποτύπωση της εμπειρίας μου και της αποκόμισης των σχετικών γνώσεων για το θέμα και μια σχετική πρόταση αναφορικά με την εφαρμοσιμότητα, την απλότητα και την επιρροή των πολεοδομικών εφαρμογών στη χώρα μας. Λέξεις κλειδιά: Χωρικός Σχεδιασμός, Συστήματα Χωρικού Σχεδιασμού, Λεπτομερής Κανονιστικός Πολεοδομικός Σχεδιασμός, Ρυμοτομικά Σχέδια, Πράξεις Τακτοποίησης και Αναλογισμού λόγω Ρυμοτομίας, Πράξεις Εφαρμογής Πολεοδομικών Μελετών 9

11 Abstract Urban planning and its wider importance became evident and developed in Greece through a variety of statutes and decrees, while nowadays it constitutes a vital part of spatial planning systems. This department is mainly comprised of the regulators and those responsible for trying to improve and adjust it to the needs of the people living in a city or generally in a residential area, as they try to keep up with technology, the people s way of living and the people themselves, who live in and are influenced by the spatial planning systems. In the Greek reality, spatial planning has been so far opportunistic without taking into account the common interest and the sustainable urban development. This research paper aims at a theoretical approach of the part that detailed prescriptive urban planning plays in spatial planning systems and in people s well-being. By collecting and analyzing the relevant bibliography and after conducting an introductory analysis of spatial planning, the role of urban development in the wider urban planning becomes clear. Hence, this paper is structured so that it follows a deductive reasoning, starting from the general idea of space and spatial planning, discussed in Chapter 1, leading to spatial planning systems mainly through cases concerning Greece and Europe, which are analyzed in Chapter 2. The discussion then continues to the detailed prescriptive urban planning that is the tools for its implementation focusing on urban layout planning in Chapter 3, but also on urban planning implementation acts as well arrangement - compensation acts due to Urban Layout that are extensively established and defined in Chapter 4. In the Conclusions reached, the experience and the relevant knowledge I have gained about urban planning are depicted, while a suggestion is also made about the applicability, the simplicity and the influence of urban development on Greece. Keywords: Spatial Planning, Spatial Planning Systems, Detailed Prescriptive Urban Planning, Urban Layout Planning, Arrangement and Compensation Acts due to Urban Layout, Urban Planning Implementation Acts 10

12 11

13 Εισαγωγή O πολεοδομικός σχεδιασμός αποτελεί το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στον άνθρωπο και στο περιβάλλον όπου ζει έχοντας επίδραση παράλληλα και στο κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι του οικιστικού συνόλου που έχει αποδώσει σχεδιαστικά και έχει οριοθετήσει. Συνεπώς, οφείλει να είναι κατανοητός όχι μόνο από τους φορείς και τους αρμόδιους άσκησής του αλλά και από τους πολίτες οι οποίοι αναζητούν διαρκώς λύσεις στην καθημερινότητά τους μέσω αυτού. Τώρα, το αντικείμενό της μελέτης μας, δε θα αποτελέσει μόνο η παράθεση της γνώσης και των εμπειρικών στοιχείων αλλά και η προσπάθεια σύνδεσης των επιμέρους αυτών στοιχείων για την ανάδειξη των ξεχωριστών συνιστωσών σε κάθε Κεφάλαιο ξεχωριστά όπως και στο τέλος της εργασίας. Με άλλα λόγια, στόχος της παρούσας εργασίας αποτελεί μεν η ανάλυση των πολεοδομικών εφαρμογών μέσω της πορείας τους από το χωρικό σχεδιασμό και τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού αλλά και η διαπίστωση αν αυτά τα στάδια έχουν μια οργανική και «υγιή» σύνδεση μέσω των εκάστοτε Νομοθετημάτων και των πλαισίων που τα διέπουν, δηλαδή, αν οι υπερκείμενες βαθμίδες συνδέονται με τις υποκείμενες με ομαλό, εναργή, ευνόητο τρόπο και το αντίστροφο. Πιο αναλυτικά, το παρόν ερευνητικό έργο ακολουθεί μια παραγωγική σκέψη, δηλαδή, η αρχή γίνεται με το γενικό υπόβαθρο του χώρου ως έννοια και την ανάδειξη της χρησιμότητας του χωρικού σχεδιασμού και μέσα από τα στάδια των συστημάτων του χωρικού σχεδιασμού μεταβαίνουμε στο ειδικό κομμάτι της εργασίας αλλά και του πολεοδομικού σχεδιασμού τουτέστι στα Ρυμοτομικά σχέδια και τη σχεδίαση όλων αυτών που προσδιορίζει η Πολεοδομική μελέτη μέσω των Πράξεων εφαρμογής αυτής και των πράξεων τακτοποίησηςαναλογισμού λόγω ρυμοτομίας. Κάνοντας εμφανή τη δομή της μελέτης, αυτή αποτελείται από 4 διακριτά Κεφάλαια που με τη σειρά τους απαρτίζονται από 3 Ενότητες. Το 1 ο Κεφάλαιο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως επέκταση της παρούσας φάσης (Εισαγωγής) όπου σκιαγραφείται η εξελικτική προσέγγιση του χωρικού σχεδιασμού και τα θεωρητικά πλαίσια της πολεοδομίας και μας βοηθά με αυτόν τον τρόπο να μην μεταπηδήσουμε απότομα στην πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού. Έτσι, στο 2 ο Κεφάλαιο, που και αυτό με τη σειρά του αποτελεί προπομπό των ειδικότερων Κεφαλαίων 3 και 4 παρουσιάζεται το σύστημα χωρικού σχεδιασμού στη Χώρα μας και παραδείγματα Ευρωπαϊκών και η υλοποίηση του πολεοδομικού σχεδιασμού μέσω των εργαλείων του. Στο 3 ο Κεφάλαιο, περιγράφεται η τυπολογία, ο σχεδιασμός, το περιεχόμενο, η χρησιμότητα των Ρυμοτομικών σχεδίων, παρουσιάζεται ένα μη τελεσφόρο παράδειγμα εφαρμογής αυτού και αναλύονται επίσης έννοιες οι οποίες είναι αναπόσπαστα κομμάτια του 4 ου Κεφαλαίου. Συνεπώς, στο 4 ο Κεφάλαιο επεξεργάζονται οι διαδικασίες των Πράξεων εφαρμογής Πολεοδομικών μελετών και των πράξεων τακτοποίησης-αναλογισμού σε μεγάλο εύρος του φάσματός τους. Στα Συμπεράσματα ανακεφαλαιώνονται και αξιολογούνται τα γραφόμενα των ανωτέρω Κεφαλαίων, τονίζονται τα βασικά σημεία και εξάγονται σημαντικές παρατηρήσεις. Στο σημείο αυτό, να αναφερθεί ότι, η παρούσα εργασία υποστηρίζεται όπου κρίνεται απαραίτητο από ένα μεγάλο πλήθος πινάκων, σχεδιαγραμμάτων, χαρτών και εικόνων γενικότερα αλλά και από μεγάλο όγκο Παραρτήματος. Για την σύνταξη της εργασίας χρησιμοποιήθηκε πλειάδα πηγών: ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας, θεσμικών κειμένων, διαδικτυακών πυλών, σεμιναρίων/διαλέξεων και οπτικοακουστικό υλικό. Εν κατακλείδι, οφείλω να αναφέρω ότι, μέσω των κανονισμών εκπόνησης των διπλωματικών-ερευνητικών εργασιών που παρουσιάζονται στο Τμήμα μας (αναφέρονται στον ιδρυτικό νόμο του ΤΜΧΑ δηλαδή, Ν.3255/2004 ΦΕΚ 138/Α/ ) η συγκεκριμένη ανήκει στα κάτωθι. Β. επιστημονικό πεδίο: Πολεοδομικός προγραμματισμός και αστική ανάπτυξη, κατεύθυνση: Χωρικός σχεδιασμός και προγραμματισμός και με αντικείμενο: εκπόνηση χωροταξικών, ρυθμιστικών, πολεοδομικών και ρυμοτομικών μελετών καθώς και μελετών ανάπλασης περιοχών. 12

14 Κεφάλαιο 1. Εξελικτική προσέγγιση του χωρικού σχεδιασμού & τα θεωρητικά πλαίσια της πολεοδομίας Αρχικά, προτού εξετάσουμε και αναλύσουμε τη σημασία των ρυμοτομικών σχεδίων, των πράξεων τακτοποίησης αναλογισμού αποζημίωσης των οικοπέδων και των πράξεων εφαρμογής στις πολεοδομικές εφαρμογές οφείλουμε πρώτα να κατανοήσουμε τις έννοιες, τις διαστάσεις του χωρικού σχεδιασμού και των συστημάτων του χωρικού σχεδιασμού που προηγούνται των πολεοδομικών εφαρμογών στο συγκεκριμένο επίπεδο. Όπως γίνεται εύκολα αντιληπτό το συγκεκριμένο Κεφάλαιο θα αποτελέσει τον πρόδρομο για την ανάλυση των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού του 2 ου Κεφαλαίου, όπου με τη σειρά τους ήδη προλειαίνουν το έδαφος για την εκτενέστερη και ενδελεχή εξέταση των πολεοδομικών εφαρμογών Βασικές διαστάσεις του χωρικού σχεδιασμού ως επιστημονική δραστηριότητα Σε γενικές γραμμές θα μπορούσε να υποστηρίξει κανείς ότι, η τυπολογία που αφορά τα μοντέλα και τις θεωρίες σχεδιασμού είναι λεπτομερής και πολύπλευρη με τη προσφορά κάθε θεωρίας στις διαφορετικές προσεγγίσεις να έχει αναλυθεί εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία (Τασοπούλου, 2011). Συνεπώς σκοπός της παρούσας ανάλυσης θα αποτελέσει η σύνδεση της έννοιας και της αντίληψης του χώρου και του χωρικού σχεδιασμού με τα ευρύτερα πλέον συστήματα χωρικού σχεδιασμού. Έννοια του χώρου Πριν ακόμη αναφερθούμε στην αξία και την έννοια του χωρικού σχεδιασμού θα επιχειρήσουμε να αναδείξουμε τα στοιχεία του χώρου ως νοήματος και μορφής. Oι δύο αντιλήψεις για το χώρο πηγάζουν από διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς τη βίωση του. Έτσι, η πρώτη αντίληψη αντικατοπτρίζει τη νευτώνεια υπόθεση όπου, η οριοθέτηση των όποιων αντικειμένων γίνεται παραστατικά μέσω ενός συστήματος καρτεσιανών συντεταγμένων, για παράδειγμα, η τοποθέτηση μιας σφαίρας στο χώρο έχει συγκεκριμένη και απόλυτα ορισμένη θέση καθώς διέπεται από ένα κατηγορηματικό σύστημα αναφοράς και η δεύτερη με βάση την αρχή της απλότητας, όπου ο χώρος παίρνει υπόσταση και υπάρχει μόνο μέσα από την ύπαρξη φυσικών αντικειμένων και σε συνάρτηση με το προηγούμενο παράδειγμα, αυτός ορίζεται με βάση τη σφαίρα και αποτελεί μία άπειρη και συμμετρικά κενή έκταση χωρίς διαστάσεις. Δηλαδή, αν τα φυσικά αντικείμενα είναι δύο, τότε ο χώρος είναι μονοδιάστατος, ενώ αν είναι τρία δισδιάστατος (Σιόλας κ.α., 2015:17). Όπως φαίνεται και στην Eικόνα 1. οι χωρικές σχέσεις που αναπτύσσονται στο χώρο ανάλογα με την εκάστοτε προσέγγιση διαφέρουν σημαντικά. 13

15 Εικόνα 1. Αναπαράσταση της πλατωνικής και της φυσικής-ψυχολογικής προσέγγισης του χώρου, Πηγή: Σιόλας κ.ά. 2015:18. Η επικέντρωση μας θα γίνει στην αλληλεπίδραση που έχει η σχεδίαση του χώρου με την πολεοδομία και την μετέπειτα ρυμοτόμηση των εκτάσεων των αγροτεμαχίων και των ιδιοκτησιών. Οι επιλεγμένες πρακτικές και ενεργήματα παρουσιάζουν το τελικό προϊόν των πολεοδομικών παρεμβάσεων, που είναι ένας νέος, μη ιεραρχημένος, ρευστός, πολυπροοπτικός, και άνευ ορίων «χώρος ροών» ο οποίος φιλοδοξεί να επιτύχει μια κατάλληλη και ιδανική αστική μορφή με σκοπό, την ικανοποίηση των ποικίλων αναγκών των χρηστών του, δηλαδή, των πολιτών (Λιάπη, 2002 όπως αναφέρεται στο Σιόλας κ.α., 2015:18). Χωρικός σχεδιασμός Ουσιαστικά αποτελεί μία έννοια η οποία διευρύνεται και διαφοροποιείται συνεχώς. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης εργασίας δεν θα γίνει εκτενής ιστορική ανάλυσή του, αλλά θα αποτελέσει το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στο φυσικό και χωροταξικό-πολεοδομικό σχεδιασμό. Τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού όπως θα δούμε παρακάτω αναφέρονται στις διάφορες θεσμικές ρυθμίσεις για την έκφραση των στόχων του χωρικού σχεδιασμού και στους μηχανισμούς για την υλοποίησή τους. Στο σημείο αυτό κρίνεται απαραίτητο να παρατεθούν ορισμένοι από τους πιο κύριους ορισμούς που επιχειρήθηκαν να δοθούν κατά καιρούς από πολεοδόμους, ανθρωπιστικούςοικονομικούς γεωγράφους κλπ. στα πλαίσια συνεδριάσεων και ερευνών: Ο χωρικός σχεδιασμός είναι μια διαδικασία που δίνει μορφή και έκφραση στους τόπους. Αφορά τη διαχείριση του χώρου και της ανάπτυξης ώστε να δημιουργήσει καλύτερους τόπους, που ανταποκρίνονται στις ανάγκες της κοινωνίας, της οικονομίας και του περιβάλλοντος (Bartlett School of Planning, University College London όπως αναφέρεται στο Βασενχόβεν, 2004). O χωρικός σχεδιασμός είναι επομένως πολύ παραπάνω από την εφαρμογή οποιουδήποτε εγκεκριμένου συστήματος χρήσεων γης ή γενικότερων ιστορικών ιδεών περί πόλης και εξωαστικού χώρου ή πολεοδομικών και χωροταξικών σχεδίων, αν και σίγουρα συμπεριλαμβάνει όλα αυτά. Συγκεκριμένα δεν θεωρεί το σχεδιασμό ως μία απόλυτα θεσμική-πολιτική δραστηριότητα της οποίας η κυριότητα εξαρτάται αποκλειστικά από κάποιο νόμο ή ρύθμιση, ούτε έχει κάποιο αυτούσιο οικονομικό, κοινωνικό ή περιβαλλοντικό προνόμιο. Αντίθετα, θεωρεί το σχεδιασμό ως μία δραστηριότητα απαραίτητη και αναπόφευκτη μέσα σε κάθε κοινωνία με φιλοδοξίες πέραν την επιβίωσης η οποία εξαιτίας και της ποικιλίας και πολυπλοκότητας της 14

16 απαιτεί ανθρώπους με εξειδίκευση ώστε να διευκολύνουν το σχεδιασμό (RTPI-Royal Town Planning Institute όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς, 2015). Ο σχεδιασμός όπως επίσης αποκαλείται πολεοδομικός ή αστικός σχεδιασμός και χωροταξικός σχεδιασμός είναι μία δυναμική δραστηριότητα η οποία στοχεύει στην κοινωνική ευημερία και στις κοινωνίες γενικότερα, δημιουργώντας καταλληλότερους, δικαιότερους και πιο ελκυστικούς τόπους για τις μελλοντικές γενιές (ΑPA- American Association of Planners όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς, 2015). Ο χωρικός σχεδιασμός αναφέρεται στις μεθόδους που χρησιμοποιεί ο δημόσιος τομέας για να επηρεάσει τη μελλοντική κατανομή των δραστηριοτήτων στο χώρο. Λαμβάνει χώρα με σκοπό να δημιουργήσει μία ορθολογιστική οργάνωση των χρήσεων γης και των διασυνδέσεων μεταξύ τους, να ισορροπήσει τις απαιτήσεις για ανάπτυξη με την προστασία του περιβάλλοντος και να οδηγήσει στην επίτευξη κοινωνικών και οικονομικών στόχων. Περιλαμβάνει μέτρα συντονισμού των χωρικών επιπτώσεων άλλων τομεακών πολιτικών, επίτευξης μιας πιο δίκαιης διανομής της οικονομικής ανάπτυξης μεταξύ περιοχών που σε διαφορετική περίπτωση θα καθορίζονταν μέσω των μηχανισμών της αγοράς και ρύθμισης της αλλαγής χρήσεων γης και ιδιοκτησιακού καθεστώτος. Συντίθεται από στοιχεία εθνικού σχεδιασμού, περιφερειακών πολιτικών και λεπτομερή σχεδιασμό χρήσεων γης (Εγχειρίδιο Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα συστήματα και τις πολιτικές χωρικού σχεδιασμού, ΕC,1997:24 όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς κ.α., 2015). Ο χωρικός σχεδιασμός ασχολείται πρωτίστως με το να δώσει μορφή στους τόπους με την παροχής ενός ευρέος φάσματος, κοινωνικών, οικονομικών και περιβαλλοντικών υποδομών που απαιτούνται για τις κοινότητες, για τώρα αλλά και για το μέλλον. O χωρικός σχεδιασμός έχει ένα ρόλο στο να προσδιορίσει τι είναι αναγκαίο για τις κοινότητες και πως αυτό μπορεί να παρασχεθεί από πολλαπλούς συντελεστές που εργάζονται μαζί με περισσότερο συνδεδεμένους τρόπους (Μorphet, 2011:145 όπως αναφέρεται στο Τασοπούλου, 2011). Ο σχεδιασμός του χώρου αναφέρεται στην τοποθέτηση πλαισίων και αρχών που καθοδηγούν τη χωροθέτηση της ανάπτυξης και των φυσικών υποδομών. Αποτελείται από ένα σύνολο πρακτικών διακυβέρνησης για την κατάστρωση κα ι την εφαρμογή στρατηγικών σχεδίων, πολιτικών και έργων και για τη ρύθμιση της χωροθέτησης του χρόνου και της μορφής της ανάπτυξης. Αυτές οι πρακτικές μορφοποιούνται από τη δυναμική των οικονομικών και κοινωνικών αλλαγών, που προκαλούν ζήτηση για χώρο, χωροθετήσεις και τόπους με ορισμένες ιδιότητες. Η ίδια δυναμική δίνει σχήμα στις προσδοκίες και στον τρόπο με τον οποίο θα ικανοποιηθεί η ζήτηση και στις αξίες που αποδίδονται στα χαρακτηριστικά των τόπων και των κτιρίων. Η μεσολάβηση της ζήτησης αναλαμβάνεται στα τοπικά πολιτικά συστήματα και πρακτικές και από την περιφερειακή και εθνική κυβερνητική πολιτική δραστηριότητα και διοίκηση. Μέσα από αυτές τις αλληλεπιδράσεις γενικές οικονομικές και κοινωνικές τάσεις συσχετίζονται με τοπικές συνθήκες και φροντίδες και παράγουν αποκρίσεις στις δυναμικές αλλαγές των αστικών περιφερειών, αποκρίσεις διακριτές και εξαρτημένες από τις ειδικές περιστάσεις. Εν τούτοις, οι πρακτικές του σχεδιασμού του χώρου δεν είναι απλώς περιστασιακές αποκρίσεις σε ευρύτερες δυνάμεις. Είναι ενεργές συνιστώσες των αλλαγών. Αποφάσεις επενδύσεων, αρχές ρύθμισης των αλλαγών χρήσεων γης και ιδέες χωρικής οργάνωσης παράγουν δεσμεύσεις και ευκαιρίες. Αυτές με τη σειρά τους βοηθούν να διαμορφωθεί μη δυναμική μιας αστικής περιφέρειας (Ηealey P., 2001: 155 όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς κ.α., 2015). Όπως γίνεται αντιληπτό από τους ορισμούς που δόθηκαν κατά καιρούς ο χωρικός σχεδιασμός προσπαθεί να καλύψει τις ανεπάρκειες της διάκρισης του φυσικού σχεδιασμού (βλ.1.2.) και του αναπτυξιακού προγραμματισμού. Ο χωρικός σχεδιασμός περιλαμβάνει στοιχεία: o του εθνικού και διακρατικού σχεδιασμού (national and transnational planning), o της περιφερειακής πολιτικής (regional policy), 15

17 o o του περιφερειακού-χωροταξικού σχεδιασμού (regional planning) και του λεπτομερούς σχεδιασμού (urban-city planning, town planning or street layout planning). Στην απλή ερώτηση τι κάνει ο χωρικός σχεδιασμός, η απάντηση είναι, μία συνειδητή προσπάθεια μεταβολής του πραγματικού κόσμου μέσω της εφαρμογής επιστημονικών μεθόδων ή άλλων μέσων για την υλοποίηση αποφάσεων αποτελώντας σύνθετη δραστηριότητα η οποία περιλαμβάνει στοιχεία επιστημονικής σκέψης και πολιτικής πρακτικής. Με άλλα λόγια ο χωρικός σχεδιασμός σε όλα τα επίπεδα, είναι εν γένει δημιουργική συνθετική δραστηριότητα, η αλληλεξάρτηση της οποία με τις επιστημονικές δεξιότητες και γνώσεις προσδιορίζεται από την απαίτηση της επιβεβαίωσης της χρησιμότητας, του προσδιορισμού των συλλογισμών και της ιεράρχησης των στόχων των προτάσεων (Καυκαλάς κ.α., 2015:18-20). Τα βασικά προσδιοριστικά χαρακτηριστικά του χωρικού σχεδιασμού μπορούν να συνοψιστούν στα ακόλουθα: είναι κάτι παραπάνω από το σχεδιασμό των χρήσεων γης και από μια κανονιστική παρεμβολή, είναι μια ενέργεια και ένα σύνολο διαδικασιών του δημόσιου τομέα αφορά την καθοδήγηση των πολιτικών ενέργεια η οποία ασκείται σε διάφορες κλίμακες και βαθμίδες διοίκησης μία πολιτική διαδικασία (Τασοπούλου κ.α., 2015: ). Παρακάτω παρατίθεται ένα σχετικό σχεδιάγραμμα 1 μέσω των ανοικτών δεδομένων ΜΙΤ, Department of Urban Studies and Planning όπου παρουσιάζονται σε ένα μοντέλο επτά βήματα για την πρακτική άσκηση του χωρικού σχεδιασμού και οι κύριοι εκπρόσωποι που αντιστοιχούν σε κάθε στάδιο. Σχεδιάγραμμα 1. Μοντέλο επτά βημάτων της πρακτικής του χωρικού σχεδιασμού, Πηγή: MIT Οpen course ware-urban Studies and Planning-Gateaway-Lecture notes (πρόσβαση Νοέμβριος 2016) όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:62, Ιδία επεξεργασία 16

18 H συσχέτιση του χωρικού σχεδιασμού με τις εδαφικές ενότητες και τις συνήθεις γεωγραφικές κλίμακες φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 1. Πίνακας 1. Επίπεδα, εδαφικές ενότητες και κλίμακες του χωρικού σχεδιασμού, Καυκαλάς 2015:20. Πηγή: Συνοψίζοντας, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι, στην έννοια «χωρικός σχεδιασμός» έχουν αποδοθεί τα τελευταία τριάντα χρόνια πλήθος ορισμών, η πλειονότητα των οποίων τείνουν να έχουν κοινά χαρακτηριστικά και ιδεολογίες και προς συγκεκριμένες διαστάσεις. Έτσι, ο χωρικός σχεδιασμός συντονίζει, ολοκληρώνει και δίνει χωρική έκφραση σε τομεακές πολιτικές, όπως οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές (CoE, 1983;Koresawa & Konvitz, 2001;Cullingworth & Nadin, 2006 όπως αναφέρεται στο Τασοπούλου κ.α., 2015:259) και επηρεάζει τη μελλοντική χωρική κατανομή των δραστηριοτήτων και των μεταξύ τους συνδέσεων, επιδιώκοντας μια πιο ορθολογική οργάνωση και μια «συμφιλίωση» μεταξύ αντικρουόμενων στόχων πολιτικής (UΝ, 2008; Koresawa & Konvitz, 2001 όπως αναφέρεται στο Τασοπούλου κ.α., 2015:259). 17

19 1.2. Μορφές σχεδιασμού και η εμφάνιση της πολεοδομίας Στην Ενότητα αυτή, θα γίνει μία συνοπτική προσέγγιση στη διαχρονική εξέλιξη του σχεδιασμού και στο ρόλο των ειδικών όπως αυτοί προκύπτουν και θα γίνει ιδιαίτερη μνεία στο σκοπό, στο χαρακτήρα και στον όρο της πολεοδομίας όπως αυτή εμφανίζεται από τους ειδικούς και από τις έρευνες. Θα μεταβούμε από το «φυσικό σχεδιασμό» στις σύγχρονες αντιλήψεις. Επίσης, στα πλαίσια της παρούσης ερευνητικής εργασίας καθίσταται αδύνατο να γίνει και εκτενής αναφορά στην αστική διακυβέρνηση του χωρικού σχεδιασμού όπως και στους «παίκτες»-αυτούς που ορίζουν τον πολεοδομικό-χωροταξικό σχεδιασμό (έννοια όπου θα αναλυθεί παρακάτω). Εν τούτοις, θα γίνει μία χρήσιμη και αναγκαία περιγραφή των συστημάτων του χωρικού σχεδιασμού και των εν γένει θεσμικών πλαισίων που τα διέπουν τόσο στην Ελληνική πραγματικότητα όσο και στο Ευρωπαϊκό στερέωμα (βλ. Κεφάλαιο2). Φθάνοντας τώρα, στην επιδίωξη του συγκεκριμένου Κεφαλαίου ως προς την εξέταση του ζητήματος των διάφορων μορφών του σχεδιασμού η αφετηρία θα πραγματοποιηθεί μέσω του «φυσικού σχεδιασμού» μέχρι και τις σύγχρονες αντιλήψεις περί «συστημικού» και «στρατηγικού» και την ανάμειξη που έχει η πόλη στο σχεδιασμό μέσω της πολεοδομίας. Η σύγκλιση που γίνεται στις μέρες μας μεταξύ πολεοδομικού σχεδιασμού και βιώσιμης ανάπτυξης είναι κάτι ξεχωριστό και θα αναλυθεί στην τελευταία Ενότητα του συγκεκριμένου Κεφαλαίου. Παράλληλα, θεωρείται αναγκαία έστω και η συχνά συνοπτική περιγραφή τέτοιων φαινομένων και εννοιών για την εστίαση όπου θα γίνει στη συγκεκριμένη εργασία ως προς τις πράξεις εφαρμογής Πολεοδομικών μελετών και τις πράξεις τακτοποίησης αναλογισμού και αποζημίωσης οικοπέδων, καθώς, οι ίδιες ενέργειες καθ αυτές αποτελούν εφαρμογές του γενικότερου πολεοδομικού σχεδιασμού και έτσι οφείλουμε να κατανοήσουμε τις έννοιες και τα κύρια γνωρίσματα που τον διέπουν. Φυσικός Σχεδιασμός Όπως αναφέρει ο Αραβαντινός (2007:25) με τον όρο «φυσικός σχεδιασμός» που αποτελεί μία μετάφραση του «physical planning», γίνεται αντιδιαστολή από τον κοινωνικό ή οικονομικό σχεδιασμό. Παρόλο αυτά «φυσικός σχεδιασμός» δε σημαίνει το σχεδιασμό της φύσης αλλά το σχεδιασμό της οργάνωσης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο γεωγραφικό χώρο. Παράλληλα, ο Παπαγρηγορίου (2007:1-3) τονίζει ότι, οι επιστήμες που υπάγονται στο φυσικό σχεδιασμό δεν μπορούν να θέτουν σε περιορισμό την περιγραφή και ερμηνεία της πραγματικής κατάστασης του χωρικού αντικειμένου τους. Ούτε είναι δυνατόν να επιδιώκουν σε λεπτομερή απαρίθμηση ή σε καθρέφτισμα ή σε επιδοκιμασία και «νομιμοποίηση» των τετελεσμένων που συμβαίνουν σε αυτό. Έχουν ως μεγαλεπήβολους στόχους να επέμβουν σε αυτόν για χάρη του σκοπού τους, που σχηματικά είναι η μεταφόρτωσή του σε χώρο λειτουργικό και ζωτικό για τον ίδιο τον άνθρωπο και τη διαβίωσή του. Ακόμη θεωρεί ότι, για τις επιστήμες του φυσικού σχεδιασμού ο χώρος αποτελεί έννοια πολυσήμαντη γιατί έχει πολλές πτυχές. Η συνδυασμένη αυτή ανάλυση όλων των εν δυνάμει όψεων του χώρου παράγει το μεθοδολογικό σκελετό που είναι αναγκαίος για την επιστημονική ενασχόληση και το σχεδιασμό του. Οι ανωτέρω πτυχές του χώρου ως προς το φυσικό σχεδιασμό είναι ενδεικτικά: η φυσική, αναφέρεται στα φυσικά χαρακτηριστικά και τους φυσικούς πόρους (λ.χ. το έδαφος, το υπέδαφος, τα επιφανειακά ύδατα κ.ά.), η ανθρώπινη, περιλαμβάνει τα δημογραφικά, κοινωνικά στοιχεία του πληθυσμού, οικονομική, αναφέρεται στους συντελεστές της παραγωγής (λ.χ. εργατικό δυναμικό, επενδύσεις, κεφάλαια κ.ά.). χρήσεις γης, σημαίνει τους τρόπους λειτουργικής χρησιμοποιήσεως της γης ή κτισμάτων ή έργων υποδομής. 18

20 Γίνεται φανερό από τα παραπάνω ότι ο φυσικός σχεδιασμός σχετίζεται ως ένα βαθμό με τα ΓΠΣ και τα ΣΧΟΟΑΠ (βλ. Κεφάλαιο 2) αναφερόμενος φυσικά στην υλιστική εκ των πραγμάτων σχεδίαση του χώρου. Συστημική αντίληψη του σχεδιασμού, ο καθολικός-ορθολογικός σχεδιασμός Με βάση μόνο την προσαρμογή σε αφηρημένες γενικές αρχές δεν άργησε να γενικευτεί η αμφιβολία για την αξιοπιστία του φυσικού σχεδιασμού κυρίως τις δεκαετίες του 50 και του 60 ύστερα από τις εμφυσήσεις των πολεοδόμων περί μίας πιο συστημικής αντίληψης του σχεδιασμού της πόλης (Κeeble, 1951 όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς κ.α., 2015:28). Tο ορθολογικό μοντέλο για το σχεδιασμό είναι το «ορθό πλήρες πολεοδομικό σχέδιο» (rational comprehensive model) το οποίο οφείλει να είναι μακροπρόθεσμο, συνολικό και πλήρες δίνοντας παράλληλα έμφαση στις πολιτικές και όχι στις μεμονωμένες δράσεις (Fainstein, 2000 όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς κ.α., 2015:35). Η Ανδρικοπούλου κ.ά. (2014:57) υποστηρίζει για τον ορθολογικό σχεδιασμό ότι είναι μία διαδικασία η οποία περιλαμβάνει μια σειρά βημάτων «συγκέντρωση και ανάλυση δεδομένων, διάγνωση και προβολή τάσεων, διατύπωση και αξιολόγηση εναλλακτικών προτάσεων, εκτίμηση κόστους και οφέλους και επιλογή σεναρίου για τη διατύπωση του σχεδίου χρήσεων γης». Στο ίδιο μήκος κύματος και η διατύπωση της Χαστάογλου (1982:123), η διαμόρφωση μιας αντίληψης για το σχεδιασμό που χαρακτηρίζεται από μια περισσότερο συνολική κατανόηση της αναπτυξιακής διαδικασίας, εισαγωγή του ενδιαφέροντος της κοινότητας για την αναπτυξιακή διαδικασία άρα του γενικότερου πεδίου της κοινωνικής ανάπτυξης, αποκλίνοντας ουσιαστικά από την κατεύθυνση «διευθέτηση του χωρικού πλαισίου» προς την αντίστοιχη «διαχείριση του συνολικού κοινωνικού συστήματος». Δε θα γινόταν να μην αναφερθεί στο σημείο αυτό, η διατύπωση του Brian McLoughlin όπως αναφέρεται στο Καυκαλάς κ.α. (2015:29) για τη μορφή αυτού του σχεδιασμού όντας ο κύριος εκπρόσωπος του μέσω των βιβλίων του «Urban and Regional Planning: A Systems Approach» 1969 και «A Systems View of Planning-Towards a Theory of the Urban and Regional Planning Process» Επισημαίνει πως, με τη συστημική αντίληψη οι πόλεις μπορούν να εξεταστούν και αντίστοιχα να ρυθμιστούν ως κλειστά συστήματα που βρίσκονται σε κατάσταση ισορροπίας μεταξύ των μερών τους και σε σχέση με το περιβάλλον τους (Σχεδιάγραμμα 2.) Σχεδιάγραμμα 2. Συστημική δομή κατά McLoughlin (1969), Πηγή: Καυκαλάς 2015:29. Όμως όπως απέδειξε ο Flaudi (1972) και αναφέρεται στο Αραβαντινός (2007:88), η εξέταση του ζητήματος του σχεδιασμού με το συγκεκριμένο τρόπο της ορθολογιστικής προσέγγισης, εγκλωβίστηκαν ή αυτοπεριορίστηκαν στο να εκλογικεύσουν και να βελτιώσουν τη 19

21 διαδικασία που ακλουθεί ο φυσικός σχεδιασμός μέσα από τη συστημική μορφή χωρίς όμως να οδηγήσουν σε μια ριζικά διαφορετική αντίληψη για το σχεδιασμό. Η αμφισβήτηση του ορθολογισμού, στροφή στο στρατηγικό σχεδιασμό O τυπικός ορθολογισμός του ΓΠΣ και η υπακοή της συστημικής αντίληψης ελέγχθηκαν ως μη λειτουργικές για τις συνθήκες της αστικής ζωής. Η αντίρρηση του πολεοδομικού ορθολογισμού τοποθετείται μαζί με το γενικότερο κίνημα αμφισβήτησης των συνολικών εκ των άνω προσεγγίσεων και της γραφειοκρατικής οργάνωσης της κοινωνίας. Στα νέα δεδομένα περιλαμβάνονται γνωρίσματα: αναδιάρθρωση της μαζικής παραγωγή με έμφαση στην ευελιξία και στις τριτογενείς δραστηριότητες, δημοσιονομική κρίση του κράτους αυξανόμενη ευαισθητοποίηση των πολιτών προς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των κάθε είδους παρεμβάσεων (Healey et al., 1997 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:60-61). Σύμφωνα με τη Γιαννακούρου (2004) όπως αναφέρεται στο Βιτοπούλου κ.α. (2015:31) ο στρατηγικός σχεδιασμός των πόλεων ενσωματώνει όλο και περισσότερο τα βασικά στοιχεία του σχεδιασμού της επιχείρησης: επιλεκτικότητα αντί για καθολικότητα στόχων, στήριξη των αποφάσεων στη γνώση, συνεχή παρακολούθηση και αξιολόγηση της εφαρμογής, ενσωμάτωση της δράσης στη διαδικασία του σχεδιασμού και ανατροφοδότηση στόχων μέσω της δοκιμής και του ελέγχου. O στρατηγικός σχεδιασμός έχει τη βάση του στο γεγονός ότι οι περισσότερες Ευρωπαϊκές πόλεις δεν μπορούν να θεωρηθούν μεμονωμένες εδαφικές ενότητες καθώς, αποτελούν ευρείες γεωγραφικές ζώνες συγκέντρωσης πληθυσμού και δραστηριοτήτων που επεκτείνονται και αναπτύσσονται πάνω σε πλέγματα λειτουργικών, κοινωνικών και οικονομικών δικτύων. Έτσι το αποτέλεσμα είναι μία ζώνη μητροπολιτικής περιοχής, όπου λαμβάνει χώρα ένα σύστημα επεκτάσεων και υποδομών εντός και εκτός σχεδίου που συνδέουν όλες τις δραστηριότητες σε ένα ενιαίο χωρο-λειτουργικό σύστημα (Καυκαλάς 2015). Παραδείγματα ένταξης του στρατηγικού σχεδιασμού, διευρύνοντας με αυτόν το περιεχόμενο του παραδοσιακού πολεοδομικού σχεδιασμού από Ευρωπαϊκές χώρες παραθέτονται παρακάτω: στη Γαλλία, ο νόμος του 2000 για την «Αστική Αλληλεγγύη και την Αναζωογόνηση» (Loi Solidarité et Renouvellement Urbains), με νέα αντικείμενα, όπως ο συντονισμός των αστικών πολιτικών, η κοινωνική συνοχή και η αστική ανανέωση, στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1999, όπου η επανίδρυση της μητροπολιτικής διοίκησης του Λονδίνου (Greater London Authority Act 1999), συνδυάσθηκε με τη δημιουργία τεσσάρων εποπτευόμενων φορέων με ευθύνη για τον στρατηγικό σχεδιασμό και την παροχή υπηρεσιών στους τομείς των μεταφορών, της ασφάλειας, της οικονομικής ανάπτυξης και της προστασίας από καταστροφές. Επίσης, το 2004 έγινε μια συνολική στροφή προς τον στρατηγικό χαρακτήρα του χωρικού σχεδιασμού με την εισαγωγή ενός ριζικά νέου συστήματος πολεοδομικού σχεδιασμού το 2004 (Planning and Compulsory Purchase Act) όπου για παράδειγμα τα Δομικά Σχέδια στο επίπεδο των κομητειών αντικαθίστανται από τα Στρατηγικά Σχέδια. Μεταμοντέρνα προσέγγιση και σύγχρονες-εναλλακτικές κατευθύνσεις για το σχεδιασμό Η μεταμοντέρνα προσέγγιση στον σχεδιασμό, η οποία χρονικά συμπίπτει με το επιχειρηματικό μοντέλο, προωθεί την προοπτική της συναίνεσης και της συνεργασίας στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της συνεργατικής σύγκρουσης (Τασοπούλου κ.α., 2015:275). Σύμφωνα με τη Healey (2011) όπως αναφέρεται στο Σιόλας κ.α. (2015:219), το «project του σχεδιασμού» έχει ως συστατική δομή όχι μόνο τους πολεοδόμους αλλά σχετίζεται και με την 20

22 κατανόηση των διαστάσεων των «ιδιοτήτων του χώρου» και του τρόπου που αυτές σχετίζονται με τους ανθρώπους, τις επιχειρήσεις και το περιβάλλον. Παρακάτω παρατίθενται οι εναλλακτικές κατευθύνσεις στον πολεοδομικό σχεδιασμό με αυτές που ανάγονται στη νεώτερη πολεοδομία σύμφωνα με τον Αραβαντινό (2007:86-92): μικτή ανίχνευση (mixed scanning), δημιουργός της μεθοδολογίας ήταν ο A. Etzioni το 1973 επιχειρώντας μία κριτική στον καθολικό σχεδιασμό, όρισε τη μορφή του σχεδιασμού αυτού σε δύο επίπεδα, με το πρώτο να είναι μια γενικευμένη «ποιοτική» επισκόπηση του συστήματος στο σύνολό του (σχέδια δομής-structure plans) και το δεύτερο να αποτελεί τη μελέτη και το σχεδιασμό σε βάθος ορισμένων μόνο τομέων (τοπικά σχέδια-local plans), μέθοδος των αποσπασματικών μικροβελτιώσεων (disjointed Incrementalism), οι μόνες ρεαλιστικές εναλλακτικές λύσεις είναι οι αποσπασματικές, περιορισμένης φιλοδοξίας προτάσεις, που δεν απομακρύνονται αισθητά από τα δεδομένα της υφιστάμενης κατάστασης, αστική διαχείριση (urban management), αναζητούνται οργανωτικές και διαχειριστικές αρχές που μεγιστοποιούν τις δυνατότητες αποτελεσματικού ελέγχου της πολεοδομικής εξέλιξης, δίνει έμφαση στη μελέτη των μηχανισμών σχεδιασμού και εφαρμογής, εταιρικός σχεδιασμός (corporate planning), προσπαθεί να προσεγγίσει το σχεδιασμό που διαμορφώνεται σε επιχειρησιακά σχέδια, με σχέδιο δράσης για τη διαφαινόμενη ανάπτυξη και τα επιδιωκόμενα κέρδη αναφορικά με την υπάρχουσα αγορά, εξαρτάται άμεσα από την ύπαρξη υπεύθυνης «εταιρικής διαχείρισης» η οποία θα οργανώσει τους στόχους, τις προβλέψεις και τις προοπτικές, τα θετικά σημεία και τις αδυναμίες, τις διαφαινόμενες «απειλές» (threats) και ευκαιρίες για ανάπτυξη και τις πιθανές εναλλακτικές λύσεις, συνηγορικός σχεδιασμός (advocacy planning), αποτελεί μια πρώιμη μορφή συμμετοχικού σχεδιασμού, με στόχο να ενσωματώσει τα διάφορα συμφέροντα των ποικίλων κοινωνικών ομάδων που επηρεάζουν και επηρεάζονται από το σχεδιασμό, πρακτικά, μέσα από τις εφαρμογές, τα βήματα που ακολουθούνται παρουσιάζονται στο Σχεδιάγραμμα 3., Σχεδιάγραμμα 3. Εντοπισμός βημάτων διαδικασίας συνηγορικού σχεδιασμού, Πηγή: Σιόλας κ.α. 2015:222. αυτοβοήθεια (self-help), οι κάτοικοι μιας περιοχής «κατασκευάζουν» την περιοχή τους με ίδια μέσα, η εκτροπή από τη μη τήρηση των προδιαγραφών μπορεί να οδηγήσει σε πλήθος παρανομιών (όπως η αυθαίρετη δόμηση στην Ελλάδα), 21

23 διαπραγματεύσεις και μεσολαβήσεις (nevogiation, mediation), οι μεσολαβητές μπορούσαν να ζητήσουν πρόσθετες διευκρινίσεις, όπως σύνταξη μελετών εκτίμησης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, ανθεκτικός ή προσαρμοστικός σχεδιασμός (resilient planning), αναφέρεται σε ένα πλαίσιο προγραμματισμού τέτοιο ώστε να μπορεί το εκάστοτε αστικό περιβάλλον να παραμείνει «ανθεκτικό» σε δυσμενείς εξωτερικές εκδηλώσεις (π.χ. φυσική καταστροφή, κλιματική αλλαγή-περιβαλλοντική υποβάθμιση, κτλ.), συμμετοχικός σχεδιασμός, οι διάφορες ομάδες των ενδιαφερόμενων συμμετέχουν ενεργά από τα πρώτα βήματα του σχεδιασμού και δεν καλούνται την τελευταία στιγμή να συζητήσουν έτοιμες λύσεις. Συμπεραίνεται ότι, γενικό χαρακτηριστικό στις εναλλακτικές αυτές κατευθύνσεις είναι η υιοθέτηση της ιδέας του «ανοιχτού σχεδιασμού» (open-ended planning): α) διαμορφώνει νέες κατευθύνσεις συνεχώς και β) επιτρέπει τη συμμετοχή ενός ευρύτερου φάσματος ενδιαφερόντων. Πολεοδομία: ο όρος, ο χαρακτήρας, ο σκοπός Στο σημείο αυτό θα ξεφύγουμε από τα όρια των μεθοδολογιών και των θεωριών του χωρικού σχεδιασμού και του σχεδιασμού γενικότερα και θα αναφερθούμε, ειδικότερα, στην πολεοδομία και στην εξέλιξη της θεωρητικής πολεοδομίας μέχρι τη σύγχρονη πολεοδομική σκέψη. Ένας ευνόητος ορισμός που αποδίδει για την πολεοδομία ο Αραβαντινός (2007:25) είναι ο εξής, η τέχνη που έχει σαν αντικείμενο τη δόμηση, δηλαδή το χτίσιμο της πόλης. Η πολεοδομία ανήκει στις ειδικότητες που ασχολούνται με το «φυσικό σχεδιασμό». Παράλληλα τονίζει ότι, στη σύγχρονη εποχή το πολεοδομικό σχέδιο υπάρχει περίπτωση να έχει προεκτάσεις κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές πιο σημαντικές και από τις χωρικές ανακατατάξεις. Η σημερινή αντίληψη του όρου σχετίζεται, άμεσα, με το σχεδιασμό και προγραμματισμό των πόλεων και των οικιστικών σχηματισμών, γενικότερα μέσα από ένα σύνολο πολιτικών που ασκούνται με την εφαρμογή τεχνικών, οικονομικών, κοινωνικών, διοικητικών και σχεδιαστικών μέτρων και πρακτικών. Τα παραπάνω εργαλεία αποτελούν μέσα υλοποίησης του πολεοδομικού σχεδιασμού, που λειτουργεί προς ρύθμιση του αστικού, περιαστικού και εξωαστικού χώρου στην κλίμακα της πόλης, όπως αυτή ορίζεται στο πλαίσιο των κοινωνικών ροών και της διοικητικής λειτουργίας (Σιόλας κ.α., 2015:21-22). O Παπαγρηγορίου (2007:12-17) χαρακτηριστικά αναφέρει, η πολεοδομία και οι συνώνυμοι όροι «πολεοδομικός σχεδιασμός» ή «αστεακός σχεδιασμός» (planification, city ή town ή urban planning, urbanisme, städtplanung, urbanistica) αποτελεί επιστημονικό κλάδο, σύνθετο, εμπειρικό, αναλυτικό που συνδέεται με ποικίλες άλλες επιστήμες, με υπόβαθρο θεωρητικό και εφαρμοσμένο, που αποβλέπει στην πολεοδομική οργάνωση του χώρου που δε μπορεί να χωριστεί από την κοινωνία. Σκοπός της πολεοδομίας είναι η δημιουργία οικιστικού περιβάλλοντος ποιότητος, που εξασφαλίζει υπέρ του πληθυσμού των οικισμών τους καλύτερους δυνατούς όρους διαβιώσεως. Η οργάνωση του οικιστικού περιβάλλοντος γίνεται μέσω του (πολεοδομικού) σχεδιασμού που αποτελεί δραστηριότητα πολιτικο-κοινωνική (παρ. 2 αρθρ. 4 Συντ.). Αφού εξετάσαμε, το σκοπό, το χαρακτήρα και τους εκάστοτε όρους που δίνονται για την πολεοδομία, κρίνεται στοχαστικό στο σημείο αυτό, να επισημάνουμε τις θεωρίες που αναπτύσσονται στη σύγχρονη πολεοδομική σκέψη. Αντίστοιχα με την αναφορά του Αραβαντινού (2007:44-52), μπορούμε να κατατάξουμε τις θεωρίες που αναπτύχτηκαν για την πολεοδομία σε τέσσερις κατηγορίες. Αυτές είναι : α) Ταξινόμηση. Όσον αφορά την οικιστική ταξινόμηση, τα κριτήρια αξιολόγησης για αυτή είναι το πληθυσμιακό μέγεθος, η κύρια λειτουργία, το πολεοδομικό ύφος, ο χρόνος ανάπτυξης του πολεοδομικού ιστού. Για την ταξινόμηση των εσωτερικών στοιχείων της πόλης χρησιμοποιούμε κριτήρια που συνάδουν με την πολεοδομική λειτουργία της πόλης. 22

24 Άξια μνείας είναι η θεωρία του McLoughlin (1969) όπου διαχωρίζει το περιεχόμενο της πόλης, που αποτελείται από «δραστηριότητες» και «ροές», από τη μορφή της, που διακρίνεται αντίστοιχα σε «προσαρμοσμένους χώρους» και «διαδρόμους». β) Περιγραφή. Η πολεοδομική περιγραφή μπορεί να είναι λεκτική, γεωμετρική ή μαθηματική. Λεκτική περιγραφή μέσω της ερμηνείας των φαινομένων. Στη γεωμετρική περιγραφή συναντάμε τα γεωμετρικά μοντέλα οργάνωσης των οικισμών (λ.χ. γραμμική πόλη, δακτυλιοειδής κλπ.). Προϊόντα της μαθηματικής περιγραφής αποτελούν τα διάφορα μαθηματικά (αναλυτικά) μοντέλα (mathematical models), μοντέλα προσομοίωσης (simulation models). γ) Εξήγηση. Όπως και στην περιγραφή υπάρχει περίπτωση να είναι λεκτική, γεωμετρική, ή μαθηματική. Στο επίκεντρο της λεκτικής προσέγγισης βρίσκουμε κατά κανόνα κάποια βασική παραδοχή σχετικά με τους πρωταρχικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την πόλη (λ.χ. θεωρίες R. Meier 1962, Melvin Webber 1963, L. Lefebvre 1970 και D. Harvey 1972). Στις γεωμετρικές θεωρίες εξήγησης κατατάσσουμε ορισμένες προσπάθειες από αστικούς γεωγράφους με τις πιο γνωστές εξ αυτών να είναι, η θεωρία των ομόκεντρων ζωνών (Park και Burgess), η θεωρία των τομέων (H. Hoyt) και η θεωρία των πολλαπλών πυρήνων (Ηarris και Ullman). Οι μαθηματικές θεωρίες εξήγησης έχουν τη βάση τους στο ότι, τα φαινόμενα της πόλης υπακούουν σε ορισμένες νομοτέλειες με τα αποτελέσματά τους να είναι περίπλοκα μαθηματικά μοντέλα με τις δύο πιο σημαντικές αρχές που στηρίζουν τα μοντέλα αυτά να είναι, η αρχή της μεγιστοποίησης της ατομικής ωφέλειας (utility maximalisation) και η δεύτερη η ισορροπία των δυνάμεων της ελεύθερης αγοράς (market equilibrium). δ) Πρόβλεψη. Πιο εμπεριστατωμένες προβλέψεις για τους μηχανισμούς οργάνωσης της πόλης επιχειρούν οι θεωρίες που βασίζονται στη μαθηματική γλώσσα. Μοντέλα στοιχειώδη τα οποία εμφανίζουν επιτυχία στην πρόβλεψη είναι τα γνωστά μοντέλα βαρύτητας. Βασίζονται στην εξίσωση, Κ ij= G Pi Pj d h ij o αριθμός πιθανών συναλλαγών k ανάμεσα σε δύο περιοχές i και j είναι ανάλογος με το γινόμενο του πληθυσμού P i και P j κάθε μιας περιοχής και αντιστρόφως ανάλογος νε κάποια δύναμη d ij που τις χωρίζει. Τα μοντέλα βαρύτητας χρησιμοποιούνται κυρίως στην πρόβλεψη της διάταξης των κύριων χρήσεων γης στον αστικό ιστό. Όλα τα παραπάνω μπορούν να συνοψιστούν στον παρακάτω Πίνακα 2. Πίνακας 2. Το φάσμα των θεωριών στα πλαίσια της πολεοδομικής σκέψης, Πηγή: Αραβαντινός 2007:45. 23

25 1.3. Κεντρικές επιδιώξεις του πολεοδομικού σχεδιασμού Η παρούσα Ενότητα θα αποτελέσει συνδετικό κρίκο ανάμεσα στις θεωρητικές βάσεις του πολεοδομικού σχεδιασμού και στην πολεοδομία στην πράξη όπου θα γίνει στα επόμενα τρία Κεφάλαια. Βασικά ζητήματα του πολεοδομικού σχεδιασμού Ο πολεοδομικός σχεδιασμός είναι ένας όρος «ομπρέλα» που καλύπτει μια σειρά από πολιτικές και παρεμβάσεις, οι οποίες έχουν μια κοινή συνισταμένη που αποσκοπεί στην ανάπτυξη και στην ποιότητα ζωής της πόλης. Πρόκειται για μια κοινωνική πρακτική που διαμορφώθηκε ως απόκριση στα προβλήματα των πόλεων και ως ορθολογική διαδικασία με σκοπό τη διαχείριση των επιμέρους πολιτικών για τις πόλεις και, γενικότερα, την αστική ανάπτυξη, που ακολουθούν οι διάφορες κυβερνήσεις (Γιαννακού, 2011). Οι στόχοι του πολεοδομικού σχεδιασμού, όπως διαμορφώθηκαν από την εξέλιξή τους στο χρόνο ταξινομούνται σε τρεις κεντρικές επιδιώξεις: την ποιότητα ζωής, την τοπική οικονομία και την ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος συμπεριλαμβανομένων των φυσικών πόρων μιας πόλης ή μιας ευρύτερης αστικής περιφέρειας. Στα συστήματα χωρικού σχεδιασμού, τα πολεοδομικά σχέδια έχουν δομικό και κατευθυντήριο χαρακτήρα (όπως είναι στην Ελλάδα τα ΓΠΣ) εξειδικεύουν σε τοπικό επίπεδο και τις τρεις προαναφερόμενες επιδιώξεις, δηλαδή την επιδίωξη της ισορροπίας ανάμεσα στην κοινωνική ευημερία και ισότητα, την οικονομική αποδοτικότητα και την περιβαλλοντική αειφορία. Αξιοπαρατήρητο είναι το παράδειγμα του Ην. Βασιλείου όπου, τα στοιχεία-πυρήνες του πολεοδομικού σχεδιασμού αποτελέσαν, εκτός από το σχεδιασμό των χρήσεων γης, η βιώσιμη ανάπτυξη και η περιβαλλοντική ρύθμιση, η πολιτική για τον αγροτικό χώρο και η αναζωογόνηση των κεντρικών περιοχών (Θωίδου, 2012). Διάκριση πολεοδομικού-χωροταξικού σχεδιασμού Σύμφωνα με τον Παπαπετρόπουλο (2009:230), ο χωροταξικός σχεδιασμός αποτελεί δημόσιο σχεδιασμό που αναλαμβάνει και υλοποιεί η κάθε έννομη τάξη σε κάθε χώρα, το Κράτος. Ο χωροταξικός σχεδιασμός είναι συνολικός διότι σχεδιάζει γενικά το χώρο και δίνει συνολικές και γενικές κατευθύνσεις, είτε για την άσκηση και χωροθέτηση συγκεκριμένων παραγωγικών δραστηριοτήτων είτε για ορισμένες περιοχές του εθνικού χώρου που παρουσιάζουν κρίσιμα κοινωνικά, αναπτυξιακά ή περιβαλλοντικά ζητήματα. Σε αντίθεση με το χωροταξικό σχεδιασμό που ασκείται σε υπερτοπικό επίπεδο, ο πολεοδομικός, είναι κατεξοχήν τοπικός σχεδιασμός, υποκείμενος του χωροταξικού, τις στρατηγικές επιλογές και τις κατευθύνσεις του οποίου οφείλει να μην ανατρέπει, οφείλει να είναι, δηλαδή, «συμβατός» και όχι «σύμφωνος» με αυτόν. Σχετικοί ορισμοί για χωροταξικό σχεδιασμό: α) το πλέγμα, των διαδικασιών, θεσμών και πρακτικών που αφορά στην οργάνωση και την ανάπτυξη του χώρου (Γιαννακούρου, 2008:13-14), β) ο προσχεδιασμένος μετασχηματισμός του οικονομικού και κοινωνικού γεωγραφικού χώρου που εκφράζει τους στόχους μια οργανωμένης κοινωνίας (Βασενχόβεν, 2004). Σε παρόμοια πλαίσια κυμαίνεται και ο διαχωρισμός που επιχειρεί ο Καυκαλάς κ.α. (2015:19). Οι βασικές διαφορές τους ανάγονται γενικά, αν και όχι απόλυτα, στο ότι η πολεοδομία εστιάζει σε εδαφικές ενότητες που αντιστοιχούν στο σύνολο ή σε μέρος ενός οικισμού ή μιας αστικής περιοχής, ενώ η χωροταξία επεκτείνει το ενδιαφέρον της σε ευρύτερες εδαφικές ενότητες που μπορεί να περιλαμβάνουν δίκτυα ή συστήματα οικισμών, ευρύτερες αστικές περιοχές, εξωαστικές ζώνες και περιοχές της υπαίθρου. Οι διαφορές αυτές ως προς την κλίμακα των εδαφικών ενοτήτων στις οποίες προσανατολίζονται οδηγούν και σε πολλές δευτερογενείς διαφορές ως προς τις έννοιες, τη μεθοδολογία και τις επιδιώξεις κάθε επιμέρους πεδίου. Χαρακτηριστική αρωγή σε αυτή τη σύγκριση που επιχειρείται αποτελεί το πόρισμα της Θωίδου (2015:77) όπου επισημαίνει ότι, ο χωροταξικός σχεδιασμός ενδιαφέρεται για την 24

26 οργάνωση το χώρου πέρα από την κλίμακα του οικισμού (όπου επιχειρεί ο πολεοδομικός σχεδιασμός) λαμβάνοντας παράλληλα υπόψη οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους με συνδυασμούς και βαρύτητα που διαφοροποιείται στο χώρο και το χρόνο. Στην επίπτωση της Χώρας μας, από τη θεσμοθέτησή του ο χωροταξικός σχεδιασμός αν και ξεκίνησε στενά συνδεδεμένος με τον αναπτυξιακό προγραμματισμό για αρκετά χρόνια παρέμεινε σε αδράνεια για να εμφανιστεί και πάλι στο προσκήνιο τη δεκαετία του 1990 υπό διαφορετικές συνθήκες. Όλες οι παραπάνω διαφορές όπως εξετάσθηκαν διαφαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 3. Πίνακας 3.Τοποθέτηση της πολεοδομίας από την άποψη του μεγέθους του αντικειμένου και διάκρισή της από τη χωροταξία, Πηγή: Αραβαντινός 2007:27. 25

27 Κεφάλαιο 2. Συστήματα χωρικού σχεδιασμού και η υλοποίηση του πολεοδομικού σχεδιασμού Σκοπός του παρόντος Κεφαλαίου είναι η μετάβαση από τις θεωρητικές βάσεις του πολεοδομικού και του χωρικού σχεδιασμού γενικότερα που αναλύσαμε στο 1 ο Κεφάλαιο, στην πολεοδομία στην πράξη (Κεφάλαιο 2, 3 & 4). Αυτό θα γίνει μέσω της διατύπωσης, ανάλυσης και ερμηνείας των τριών Ενοτήτων του παρόντος Κεφαλαίου που αφορούν τα συστήματα σχεδιασμού, τα επίπεδα και τα εργαλεία του πολεοδομικού σχεδιασμού. Δε θα μπορούσα να μην αναφέρω στο σημείο αυτό ότι, βασική πηγή μου για την επεξεργασία των Ενοτήτων του παρόντος Κεφαλαίου και της ανάλυσης των παρακάτω όρων και εννοιών αποτέλεσε, το βιβλίο Πόλη και πολεοδομικές πρακτικές (2014) των συγγραφέων Ανδρικοπούλου κ.α και πιο συγκεκριμένα το Κεφάλαιο 9 αυτού του συγγράμματος με τίτλο «Συστήματα σχεδιασμού και η ρύθμιση της αστικής ανάπτυξης». Σημειώνεται ότι, το θεσμικό πλαίσιο, η έννομη τάξη, και οι φορείς οι οποίοι αναλαμβάνουν το χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό στην Ελλάδα αλλά και στις Ευρωπαϊκές χώρες είναι έννοιες και διαδικασίες οι οποίες διαμορφώνουν τόσο τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού όσο και την αστική διακυβέρνηση μέσω της πολεοδομικής πολιτικής. Εν τούτοις, στην παρούσα εργασία και στα όρια που τίθενται δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν διεξοδικά και γι αυτό θα παρουσιαστούν απλά ή θα επιχειρηθεί μια σύντομη περιγραφή όπου κρίνεται απαραίτητο. Παράλληλα, το βασικό θεσμικό πλαίσιο που συντάχθηκε από το Σύνταγμα της Ελλάδας στις διάφορες φάσεις στο πέρασμα των ετών και επηρεάζει το χωροταξικόπολεοδομικό σχεδιασμό παρουσιάζεται στο Παράρτημα Ι Συστήματα χωρικού σχεδιασμού και η ρύθμιση της αστικής ανάπτυξης Στην παρούσα Ενότητα θα γίνει προσέγγιση του συστήματος χωρικού σχεδιασμού στην ελληνική έννομη τάξη όσο και σε επιλεγόμενες Ευρωπαϊκές και μια συσχέτιση του μοντέλου αυτού με την επιρροή που έχει ως προς τη ρύθμιση της αστικής ανάπτυξης. Αναλυτικότερα, θα ασχοληθούμε με: την καθιέρωση των βασικών στοιχείων-θεωριών των συστημάτων σχεδιασμού, την τυπολογία των Ευρωπαϊκών συστημάτων σχεδιασμού, διαδικασίες σχεδιασμού και ρύθμισης της αστικής ανάπτυξης, παραδείγματα συστημάτων σχεδιασμού από διάφορες χώρες και το Ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού. Βασικά στοιχεία και θεωρίες των συστημάτων σχεδιασμού Η εφαρμογή της θεωρίας των συστημάτων στον αστικό χώρο έχει τις ρίζες του στις φυσικές επιστήμες. H επιστημονική κοινότητα στην προσπάθειά της να προβλέψει τη λειτουργία της κοινωνίας και των κοινωνικών ομάδων στο χώρο δανειζόταν στοιχεία από τις θετικές επιστήμες. Έτσι, με αυτή τη λογική η πόλη είναι ένα σύστημα, ένα σύνολο αλληλοεπηρεαζόμενων μερών. Κάθε μεταβολή σε ένα μέρος μεταβάλλει αλυσιδωτά και τα υπόλοιπα (Ιωάννου, 2014:27). Τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού αποτελούν το επίσημο κατευθυντήριο πλαίσιο για τη μελλοντική ανάπτυξη και χρήση της γης στις πόλεις και στις αγροτικές περιοχές και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση και στην προστασία της ποιότητας των πόλεων και της υπαίθρου. Ο πολεοδομικός και εν γένει ο χωρικός σχεδιασμός είναι στενά συνδεδεμένος με το εθνικό πολιτικό-θεσμικό πλαίσιο στο οποίο ασκείται (βλ. Παράρτημα Ι για το Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο που διέπει το χωρικό σχεδιασμό). Οπότε, από το ένα σκέλος, αποκτά εγκυρότητα μέσω της ενσωμάτωσής του στη νομοθεσία και στους κανονισμούς που διέπουν μέρος του θεσμικού συστήματος κάθε ώρας και, από το άλλο σκέλος, η εφαρμογή του πραγματοποιείται μέσω του διοικητικού συστήματος το οποίο ποικίλλει σημαντικά ανάμεσα 26

28 στις διάφορες χώρες (Newman και Thornley, 1996 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:240). Ανάλογα η Rydin (1998) όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. (2014:240) κρίνει ως αναγκαίο, τα συστήματα σχεδιασμού να εξετάζονται στο πλαίσιο των πολιτικών και οικονομικών αλλαγών και των πιέσεων που αναπτύσσονται στο χώρο ως αποτέλεσμα αυτών των αλλαγών. Η εμφάνιση των συστημάτων πολεοδομικού σχεδιασμού στην Ευρώπη έχει αρκετές κοινές ρίζες (EC 1997, όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:241). Τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού τυπικά εξελίχθηκαν σε αστικό πλαίσιο για να θέσουν τα όρια στο τι μπορούν να κάνουν οι ιδιοκτήτες με τα γήπεδά τους και τη δόμηση σε αυτά (Healey, 2006 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:240). Νόμοι-«ομπρέλες», όπως για παράδειγμα, ο Νόμος για το Σχέδιο της Πόλης και Υπαίθρου (Town and Country Planning Act) του 1947 στο Ην. Βασίλειο, ο οικιστικός Νόμος (Loi d orientation foncière) του 1967 στη Γαλλία, ο Πολεοδομικός Νόμος (Wet op de Ruimtelijke Ordening) του 1965 στην Ολλανδία κ.ά., αποτέλεσαν σημεία-καμπές στον πολεοδομικό σχεδιασμό στις Ευρωπαϊκές χώρες καθιερώνοντας το θεσμικό επίπεδο και το σύγχρονο χαρακτήρα του πολεοδομικού σχεδιασμού. Παράλληλα, τα Ευρωπαϊκά συστήματα μέσω των διάφορων Νόμων και διαταγμάτων παρέχουν ένα εθνικό πλαίσιο για τη ρύθμιση των χρήσεων γης και της αστικής ανάπτυξης σε τοπικό αλλά και σε περιφερειακό επίπεδο με ταυτόχρονες αλληλοσυγκρουόμενες επιδράσεις (Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:244). Όσον αφορά, τις θεωρίες που διέπουν την Ελληνική πραγματικότητα για τα συστήματα σχεδιασμού η διαπίστωση των Γιαννακού και Τασοπούλου (2014) όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. (2014:271) είναι ενδεδειγμένη. Το σύστημα σχεδιασμού μέσα από την εφαρμογή του στην πράξη και από την αρχική του αντίληψη μπορεί και να διαφέρει. Με άλλα λόγια, οι στρατηγικές των διάφορων εμπλεκόμενων φορέων επηρεάζουν καθοριστικά τις κυριαρχούσες αντιλήψεις. Συγχρόνως όσον αφορά, τη σύνδεση των δομικών στοιχείων των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού όπως αυτά διαμορφώθηκαν από την καθιέρωση των βασικών στοιχείων τους και πιο συγκεκριμένα, η πολιτική υλοποιείται μέσω της νομοθεσίας, η οποία δομεί το σύστημα σχεδιασμού και το καθορίζει, ενώ παράλληλα μέσω των εγκεκριμένων σχεδίων παρεμβαίνει στη χωρική δομή. Από την άλλη, και η χωρική δομή, δίνει το έναυσμα για τη περαιτέρω βελτίωση των αυριανών πολιτικών και της εφαρμογής αυτών. Αυτή είναι η κυκλική διαδικασία του σχεδιασμού. Τυπολογία των Ευρωπαϊκών συστημάτων σχεδιασμού Σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες ο χωρικός σχεδιασμός (ο οποίος ουσιαστικά αποτελεί δραστηριότητα του δημόσιου τομέα) διαμορφώθηκε ως ένα διακριτό σύστημα θεσμικού χαρακτήρα που παρέχει το πλαίσιο με το οποίο πραγματοποιείται ο έλεγχος της ανάπτυξης και δόμησης, η προστασία του περιβάλλοντος, η προώθηση αναπτυξιακών ευκαιριών και άλλες πολιτικές χωρικής φύσης (ΕC, 1997 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:250). H δομή του κράτους και η σχέση μεταξύ κεντρικής διοίκησης και τοπικής αυτοδιοίκησης καθόρισαν τα συγκεκριμένα δομικά χαρακτηριστικά των συστημάτων σχεδιασμού στις διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες. Με βάση την τυπολογία αυτή διακρίνονται πέντε μεγάλες οικογένειες χωρών: η Ναπολεόντεια, η Γερμανική, η Σκανδιναβική και η Ανατολικό- Ευρωπαϊκή (τα χαρακτηριστικά των οικογενειών αυτών παρουσιάζονται παρακάτω Εικόνα 2. και Σχεδιάγραμμα 4.). Η διάκριση αυτή έγινε από τους Βρετανούς ερευνητές Newman και Thornley στο κείμενό τους με τίτλο Urban Planning in Europe το 2002 όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:250). 27

29 Σχεδιάγραμμα 4. Η τυπολογία των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού στην Ευρώπη σύμφωνα με τους Newman και Thornley, Πηγή: Newman και Thornley (2002) όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.ά. (2014:253), Ιδία επεξεργασία Εικόνα 2.Χάρτης κατηγοριοποίησης των Ευρωπαϊκών συστημάτων σχεδιασμού σύμφωνα με τους Newman & Thornley, Πηγή: Knieling and Othengrafen, 2009:47 (map: mygeo, n.d.), βασισμένο στους Newman και Thornley (2002). 28

30 Οι παραδόσεις των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού αποτελούν μια τυπολογία που διαμορφώθηκε σχεδόν την ίδια περίοδο με την αντίστοιχη των διοικητικών και δικαίου οικογενειών, η οποία προτάθηκε το 1997 από τη μελέτη European Union Compendium of Spatial Planning Systems and Policies (EC, 1997 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014: ). Πέραν του κριτηρίου του δικαίου λήφθηκαν τα εξής κριτήρια για τη σύνταξη των τεσσάρων βασικών τύπων σχεδιασμού οι οποίοι παρουσιάζονται στον Πίνακα 4. και χαρτογραφικά στην Εικόνα 4. Τα κριτήρια αυτά είναι τα εξής: α) ο σκοπός του συστήματος ως προς τα θέματα πολιτικής που καλύπτει, β) η έκταση του εθνικού και περιφερειακού σχεδιασμού, γ) το κέντρο της εξουσίας και οι αρμοδιότητες ανάμεσα στην κεντρική και τοπική κυβέρνηση, δ) οι σχετικοί ρόλοι του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, ε) η ωριμότητα του συστήματος, στ) η απόσταση ανάμεσα στους εκπεφρασμένους στόχους για χωρική ανάπτυξη και τα τελικά αποτελέσματα (EC, 1997;Tosics κ.ά., 2010 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α., 2014: ). Tύπος συστήματος Χώρα Χαρακτηριστικά χωρικού σχεδιασμού Περιφερειακός οικονομικός προγραμματισμός (Regional Economic Planning ) Ολοκληρωμένη καθολική προσέγγιση (Comprehensive Integrated Approach) Διαχείριση χρήσεων γης (Land use management) Πολεοδομικός σχεδιασμός (Urbanism) Γαλλία και Πορτογαλία Φινλανδία, Σουηδία, Δανία, Ολλανδία, Γερμανία και Αυστρία Hν. Βασίλειο, Ιρλανδία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα Επικέντρωση στην οικονομία την απασχόληση και τις κοινωνικές σχέσεις ανάμεσα στις περιφέρειες της Χώρας. Σημαντικό ρόλο κατέχουν τα περιφερειακά σχέδια συντασσόμενα από τις περιφέρειες ή την κεντρική διοίκηση, τα εθνικά σχέδια με επικέντρωση στην περιφέρεια και τα τοπικά που εξειδικεύουν τα περιφερειακά. Καταπολέμηση ανισοτήτων μέσω των περιφερειακών σχεδίων (χωρική οργάνωση των υποδομών, των οικονομικών δραστηριοτήτων και του πληθυσμού, περιφερειακού επιπέδου ζητήματα). Ιεραρχημένος σχεδιασμός από το εθνικό μέχρι το τοπικό επίπεδο. Σκανδιναβικές χώρες και Ολλανδία, κρίσιμος ο ρόλος των τοπικών δήμων. Γερμανία και Αυστρία σημαντικός ρόλος στην ομοσπονδιακή διοικητική δομή. Έμφαση στο χωρικό σχεδιασμό των δραστηριοτήτων του δημοσίου τομέα (και λιγότερο στην οικονομική ανάπτυξη) με χωρικές επιπτώσεις. Έλεγχος της αλλαγής των χρήσεων γης είτε μέσω πολεοδομικών σχεδίων είτε μέσω κατευθυντήριων οδηγιών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, με στόχο τον αειφόρο χαρακτήρα της αστικής ανάπτυξης και επέκτασης. Ανάληψη το μεγαλύτερου μέρους του σχεδιασμού από την τοπική αυτοδιοίκηση με εποπτεία από την κεντρική εξουσία. Βασίζεται στην αρχιτεκτονική, στην αστική μορφολογία, στην πρακτική των επιμέρους έργων με έντονη προσέγγιση στον αστικό σχεδιασμό και στον έλεγχο δόμησης. Πολεοδομική ρύθμιση μέσω αυστηρών, άκαμπτων κωδικών και zoning. Ποικιλία νόμων και ρυθμίσεων χωρίς να έχουν καθιερωθεί αποτελεσματικά με συνέπεια το μη αποδοτικό έλεγχο της οικιστικής ανάπτυξης και δόμησης. Πίνακας 4. Η τυπολογία των συστημάτων σχεδιασμού στην Ευρώπη σύμφωνα με το EU Compendium. Πηγή: ΕSPON 2006 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.ά. (2014: ), Ιδία επεξεργασία Επισημαίνεται ότι, ο χαρακτήρας των εθνικών συστημάτων σχεδιασμού δεν είναι στατικός, αλλά μεταβάλλεται σε συνάρτηση και με τα αστικά και εν γένει με τα χωρικά ζητήματα στα οποία καλούνται αυτά τα συστήματα να ανταποκριθούν. Μετά τη δεκαετία του 90 παρατηρήθηκαν μετακινήσεις προς διαφορετικά στυλ σχεδιασμού ή και αλληλοεπικαλύψεις. Mια προσπάθεια αναθεώρησης έγινε από την έκθεση ESPON: «Governance of territorial and urban policies from EU to local level», όπου επιχείρησε να χαρτογραφήσει τις μετακινήσει των χωρών από ένα σύστημα σχεδιασμού σε ένα άλλο. Σύμφωνα, με την παραπάνω Έκθεση του ESPON προσδιορίστηκαν τρεις κατηγορίες μετακινήσεων: i) μετακινήσεις που πραγματοποιήθηκαν στην ΕΕ των 15 (αριθμός κρατών μελών τη δεδομένη χρονική περίοδο), ii) μετακινήσεις όπου πραγματοποιήθηκαν στα νέα κράτη-μέλη και iii) μια γενικότερη μετακίνηση της πλειονότητας των χωρών της Ευρώπης προς την ολοκληρωμένη προσέγγιση του περιφερειακού οικονομικού προγραμματισμού (ΕSPON, 2006 όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.ά., 2014: ). Οι μετακινήσεις των τύπων του χωρικού σχεδιασμού μεταξύ ων χωρών της ΕΕ-15 και ο χαρακτηρισμός των νεότερων κρατών-μελών διαφαίνεται στην Εικόνα 3. 29

31 Εικόνα 4. Χάρτης για τους τύπους χωρικού σχεδιασμού στην Ευρώπη με βάση το EU Compendium. Πηγή: ESPON 2006 όπως παρατίθεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:255. Εικόνα 3. Χάρτης μετακίνησης των τύπων χωρικού σχεδιασμού ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ-15 και χαρακτηρισμός των νεότερων κρατών-μελών με βάση το EU Compendium. Πηγή: ΕSPON 2006 όπως παρατίθεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:

32 Ως πόρισμα όλων των παραπάνω, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τη διατύπωση των Κnieling και Othengrafen (2009) όπως αναφέρεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. (2014:256), οι οποίοι επισημαίνουν ότι, ο πολεοδομικός-χωροταξικός σχεδιασμός και η αστική περιφερειακή ανάπτυξη είναι βαθιά ριζωμένες διαδικασίες καθοριζόμενες από τα πολιτιστικά πλαίσια μιας κοινωνίας, εφαρμόζεται και προσεγγίζεται με διαφορετικό τρόπο ανάλογα με το θεσμικό πλαίσιο και τις παραδόσεις που διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των χωρών και περιφερειών. Αυτό διατυπώνεται με μία έννοια ως «planning culture». Ρύθμιση της αστικής ανάπτυξης και παραδείγματα συστημάτων χωρικού σχεδιασμού από Ευρωπαϊκές χώρες Η ποικιλία των πρακτικών χωρικού σχεδιασμού (όπως αναλύθηκε και παραπάνω) στην Ευρώπη αποφέρει και εμφανής διαφορές στα συστήματα σχεδιασμού σε κάθε χώρα. Ωστόσο, παρά τις διαφορετικές αφετηρίες στο χωρικό σχεδιασμό των Ευρωπαϊκών χωρών, υπάρχουν ορισμένα κοινά σημεία στον πολεοδομικό σχεδιασμό τα οποία μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: σε όλα τα συστήματα περιλαμβάνει με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο τρεις λειτουργίες, 1) τη διαμόρφωση των σχεδίων, 2) την προώθηση της αστικής ανάπτυξης και 3) τον έλεγχο της αστικής ανάπτυξης. Η παραπάνω διατύπωση συνοψίζεται στον ακόλουθο Πίνακα 5. Λειτουργίες του πολεοδομικού σχεδιασμού Βασικά στοιχεία 1. Διαμόρφωση σχεδίων Στρατηγικές και αρχές χωρικής οργάνωσης ρύθμιση χρήσεων γης και όρων δόμησης (μορφής κτιρίων) Διαδικασία σχεδιασμού σε δομικό και τοπικό επίπεδο 2. Προώθηση της αστικής ανάπτυξης Εργαλεία πολιτικές εφαρμογής του σχεδιασμού Διαδικασία εφαρμογής 3. Έλεγχος της αστικής ανάπτυξης Έλεγχος της χωροθέτησης των κτιρίων και των όρων δόμησης Διαδικασία αδειοδότησης Πίνακας 5. Τα κοινά βασικά στοιχεία του πολεοδομικού σχεδιασμού στις χώρες της Ευρώπης, Πηγή: Healey και Williams 1994 όπως παρατίθεται στο Ανδρικοπούλου κ.ά. 2014: Όσον αφορά τη διαμόρφωση των σχεδίων στον πολεοδομικό σχεδιασμό εφαρμόζονται τα λεγόμενα κανονιστικά, επεμβατικά και αναπτυξιακά εργαλεία. Ειδικότερα, στα αναπτυξιακά εργαλεία περιλαμβάνονται, τα πρώιμα σχέδια της δημιουργία της πολεοδομημένης γης, λ.χ. διάφορες ζώνες κινήτρων ή ακόμη διάφοροι φορείς ανάπτυξης και σχεδιασμού συγκεκριμένων περιοχών (παραδείγματα όπως τα development corporations στη Μ. Βρετανία και τα zones des actions concertees στη Γαλλία). Στα κανονιστικά εργαλεία εντάσσεται, ο καθορισμός των προδιαγραφών ανάπτυξης μιας περιοχής, λ.χ. χρήσεις γης, συντελεστής δόμησης και κάλυψης, απαλλοτρίωση-αποζημίωση, εισφορά σε γη και χρήμα). Στα επεμβατικά εργαλεία συγκαταλέγονται, συγκεκριμένα έργα και κατασκευές, λ.χ. οι κοινωφελείς και κοινόχρηστοι χώροι (παραδείγματα όπως ένα δημόσιο κτίριο, ένα πάρκο, μια γέφυρα) το ρυμοτομικό σχέδιο των δρόμων. 2. Στην περίπτωση την προώθηση της αστικής ανάπτυξης, περιλαμβάνονται οι φορείς (είτε είναι η τοπική αυτοδιοίκηση, ο ΟΤΑ ή ο Δήμος) οι οποίοι δημιουργούν τη διαδικασία εφαρμογής. 3. Όσον αφορά, τον έλεγχο της αστικής ανάπτυξης, αυτός γίνεται μέσω του συστήματος zoning (στα περισσότερα συστήματα) και είναι θεσμοθετημένη όπου βασίζεται σε αναλυτικά διατάγματα (όπως οι ΓΟΚ στη Γαλλία και την Ελλάδα) ή σε κάποιους προσδιορισμένους κανόνες σχεδιασμού. 31

33 Σε ότι αφορά τα σχέδια, στα περισσότερα συστήματα τα πολεοδομικά σχέδια είναι δύο βασικών τύπων: α) γενικά πλαίσια σχέδια κατευθυντήριου και στρατηγικού χαρακτήρα και β) περισσότερο λεπτομερειακά σχέδια που περιγράφουν τον ακριβή τρόπο ανάπτυξης και δόμησης μιας περιοχής. Σχεδόν σε όλα τα συστήματα το σχέδιο που περιγράφει τις χρήσεις γης (είτε σε δομικό επίπεδο όπως το ελληνικό ΓΠΣ ή σε τοπικό επίπεδο όπως το ελληνικό Ρυμοτομικό Σχέδιο) έχει δεσμευτικό χαρακτήρα. Ως εκ τούτου σε όλα τα συστήματα την έγκριση των λεπτομερειακών δεσμευτικών σχεδίων όπως το Ρυμοτομικό Σχέδιο, ακολουθεί ένα σύνολο κανονιστικών διαδικασιών που επιτρέπουν στον πολίτη θιγόμενο από το σχεδιασμό να προσφύγει για επανεξέταση σχεδίου (Ανδρικοπούλου κ.ά., 2014: ; Ιωάννου, 2014:20-22). Τώρα, σχετικά με την περιγραφή των επιλεγμένων συστημάτων σχεδιασμού αυτή θα γίνει για την Αγγλία (αλληλοσχετιζόμενη με το Ην. Βασίλειο) και την Αυστρία. Στην Αγγλία, δε σχετίζονται οι διευκρινίσεις του πολεοδομικού σχεδιασμού που ορίσαμε παραπάνω, διότι, το σύστημα είναι επηρεασμένο από τη διοικητική δομή της χώρας η οποία είναι συγκεντρωτική σε μια κυβέρνηση. Ειδικότερα, στην Αγγλία, ο χωροταξικός σχεδιασμός και η χωροταξία αποδίδονται με τον όρο «Town and Country Planing». Ο όρος αυτός είναι αποτέλεσμα της σύνθεσης δύο ειδών σχεδιασμού του πολεοδομικού σχεδιασμού (Town planning) και του σχεδιασμού της υπαίθρου (Country planning). Το σύστημα προνοεί και επιδιώκει: a) τον έλεγχο της ανάπτυξης και της χρήσης γης (η άδεια είναι απαραίτητη πριν από οποιαδήποτε ανάπτυξη, αλλαγή χρήσης γης ή χρήσης κτιρίου ή δόμησης), b) αποφάσεις για την έκδοση αδειών παίρνονται με βάση των σχεδίων ανάπτυξης κάθε περιοχής. Αξίζει να σημειωθεί ότι, το σύστημα σχεδιασμού στην Αγγλία επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό αυτά της Σκοτίας, Ουαλίας και Β. Ιρλανδίας. Το σύστημα χωρικού σχεδιασμού βασίζεται σε δύο «πυλώνες»: πλαίσιο σχεδίων και οδηγιών (framework of plans), έλεγχος της οικονομικής δραστηριότητας και αλλαγής της χρήσης γης ή των κτιρίων (development control) Αναλύοντας τον πρώτο «πυλώνα» του συστήματος, ο χωρικός σχεδιασμός πραγματοποιείται σε τρία στάδια, εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Στο Α επίπεδο, δηλαδή, ο Σχεδιασμός σε Εθνικό επίπεδο, γίνεται με τη μορφή οδηγιών κατευθύνσεων (National planning guidance notes) και όχι με σχέδια. Οι οδηγίες αυτές αναφέρονται σε συγκεκριμένα θέματα πολιτικής τα οποία επηρεάζουν τη χωρική δομή της χώρας, διατυπώνοντας μη κανονιστικές αρχές. Στο Β επίπεδο, δηλαδή, ο Σχεδιασμός σε Περιφερειακό Επίπεδο, γίνεται με η μορφή οδηγιών κατευθύνσεων (Regional planning guidance notes), μικρής έκταση, δίχως διαγράμματα ή λεπτομερών χαρτών τα οποία διαβιβάζονται στις εννιά Περιφέρειες της Αγγλίας. Βασικός στόχος είναι η διατύπωση μιας ευρείας χωρικής και όχι μόνο στρατηγικής για την περιφέρεια, λαμβάνοντας υπόψη πάντα τις εθνικές προτεραιότητες από τα National planning guidance notes. Τα δύο παραπάνω επίπεδα λαμβάνουν στρατηγικό χαρακτήρα και έτσι μιλάμε για χωροταξικό σχεδιασμό. Στο Γ Επίπεδο, δηλαδή, ο Τοπικός σχεδιασμός, με έντονη την παρουσία σχεδίων. Αποτελούν ένα χρήσιμο εργαλείο στα χέρια των τοπικών αρχών κατά τη διαδικασία ελέγχου των αιτήσεων για άδειες δόμησης. Ο τοπικός σχεδιασμός περιλαμβάνει δύο υποκατηγορίες του: τα τοπικά σχέδια (local plans) και τα αναπτυξιακά σχέδια γειτονιάς (neighborhood development plans) με βάση τον τελευταίο νόμο του 2011 (localism act 2011). Tα neighborhood development plans αποτελούν μέρος των local plans και διαμορφώνουν την οικιστική ανάπτυξη και τις χρήσεις γης σε μια γειτονιά (Αγγελίδης, 2000: ). Το σύστημα χωρικού σχεδιασμού στην Αγγλία συνοψίζεται στον παρακάτω Πίνακα 6. 32

34 Χωρικό επίπεδο Εθνικό Τίτλος εργαλείου πολιτικής Εθνικές οδηγίες σχεδιασμού (National planning guidance notes ) Οδηγίες σχεδιασμού για τον ορυκτό πλούτο (Mineral planning guidance notes) Ισχύουν για: Aγγλία Ουαλία Πολιτική σχεδιασμού για τη Σκοτία (Scottish planning system) Συμβουλές σχεδιασμού (Planning advice notes) Περιφερειακό Οδηγίες για τον Περιφερειακό Σχεδιασμό (Regional Planning guidance notes) Οδηγίες στρατηγικού σχεδιασμού για την Ουαλία (Strategic Planning guidance for Wales) Τοπικό Σχέδια οικιστικής ανάπτυξης (development plans) Σχέδια δομής (structure plans) Τοπικά σχέδια (local plans) Αναπτυξιακά σχέδια γειτονιάς (neighborhood development plans) Ενιαία σχέδια οικιστικής ανάπτυξης (Unitary development plans) Πίνακας 6. Δομή του χωρικού σχεδιασμού στο Ην. Βασίλειο. Πηγή: Αγγελίδης (2000: ), Ιδία επεξεργασία Σκοτία Αγγλία Ουαλία Αγγλία Κομητειακές αρχές (Country authorities) Συμβούλια διοικητικού διαμερίσματος (District councils) Ενιαίες αρχές (unitary authorities) Εύλογη παρατήρηση είναι ότι, μεταξύ των τριών επιπέδων υπάρχει μία λογική συνέχεια και αλληλεξάρτηση ως προς την εφαρμογή και άσκηση του χωρικού σχεδιασμού μέσω της οποίας επιχειρείται να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο ρύθμισης των ζητημάτων του χώρου (Marshall, 2003 όπως αναφέρεται στο Αγγελίδης, 2000:214). Όσον αφορά, το δεύτερο πυλώνα του συστήματος, ορίζεται ως, η πραγματοποίηση οικοδόμησης, μηχανικής κατασκευής, μεταλλευτικής-εξορυκτικής δραστηριότητας ή άλλης δραστηριότητας σχετικά με την υλική αλλαγή της χρήσης των κτιρίων και της γης (Νόμος Town and country planning act 1990). Υλοποιείται σε τοπικό επίπεδο και υπεύθυνες αρχές είναι οι ενιαίες αρχές (unitary authorities) ή οι διοικητικές αρχές (district authorities) ενός διαμερίσματος. Στην Αυστρία, αναλόγως με τη διοικητική διάρθρωση του κράτους, είναι οργανωμένο και το θεσμικό πλαίσιο της χωροταξίας και της πολεοδομίας. Στο επίπεδο της ομοσπονδίας δεν υφίσταται ακόμη Εθνικός Χωροταξικός Νόμος, όπως συμβαίνει σε άλλες Ομοσπονδιακές Δημοκρατίες, όπως στη Γερμανία και την Ελβετία. Στο επίπεδο των Ομόσπονδων Κρατών υφίστανται ήδη (από το 1956) επιμέρους χωροταξικοί νόμοι (Landes Raumplanungs ή Raumordnungsgesetze), οι οποίοι καθορίζουν τους κύριους χωροταξικούς και πολεοδομικούς στόχους για κάθε ομόσπονδο κράτος και περιέχουν τις απαραίτητες ρυθμίσεις για τη σύνταξη και έγκριση αναπτυξιακών, χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων και στο επίπεδο των δήμων και κοινοτήτων που ανήκουν σε αυτό. Όσον αφορά, τις κατηγορίες χωροταξικών και πολεοδομικών σχεδίων στο επίπεδο του Ομόσπονδου κράτους, προβλέπεται η σύνταξη χωροταξικών προγραμμάτων (Raumordnungsprogramme), αυτά μπορεί να είναι για όλη την έκταση του Ομόσπονδου κράτους (Landes-Raumordnungs Programme) ή να εκτείνονται σε ορισμένα τμήματά του (regionale, zonale Raumordnungsprogramme) ή να είναι τομεακά (λ.χ. για την κυκλοφορία, τη βιοτεχνία-βιομηχανία, υγεία, εκπαίδευση κλπ.). Σε επίπεδο Δημοτικού και κοινοτικού σχεδιασμού προβλέπονται δύο εργαλεία σχεδιασμού: το Σχέδιο Χρήσεων Γης (Flächenwidmungsplan) και το Πολεοδομικό Σχέδιο (Bebauungsplan). Σχετικά με το πρώτο, είναι το σημαντικότερο πολεοδομικό εργαλείο στην Αυστρία. συντάσσεται από το Δήμο ή την Κοινότητα και προβλέπει τις ακόλουθες χωρικές και λειτουργικές απαιτήσεις: α) την οικοδομική γη (Bauland σε ελεύθερο όρο την πολεοδομημένη γη, αμιγής κατοικία, κεντρικές 33

35 λειτουργίες, βιοτεχνία, ειδική χρήση κλπ. ), β) πράσινο ελεύθεροι χώροι (Grünland-Freiland, ζώνη πρασίνου, γεωργία, δασοπονία, κλπ.). γ) επιφάνειες για την κυκλοφορία (Verkehrsflächen, δρόμοι, σιδηροδρομικές γραμμές, κλπ.). Το πολεοδομικό σχέδιο αποτελεί την κατώτατη βαθμίδα πολεοδομικού σχεδιασμού στην Αυστρία και καλύπτει τις περιοχές που χαρακτηρίζονται στο Σχέδιο Χρήσεων γης ως «οικοδομική γη» και καθορίζει τα εξής: ρυμοτομικές και πρόσθιες οικοδομικές γραμμές, οικοδομικό σύστημα, επιτρεπόμενο ύψος κτιρίων, συντελεστή δόμησης, δομή και εξωτερική διαμόρφωση οικοδομικού όγκου και υψομετρική στάθμη νέων εγκαταστάσεων κυκλοφορίας. Το σχέδιο χρήσεων γης όπως και το πολεοδομικό σχέδιο είναι δεσμευτικά για τους πολίτες (Σερράος, 1996:21-28). Η δομή του συστήματος χωρικού σχεδιασμού φαίνεται στον παρακάτω Πίνακα 7. Πίνακας 7. Το σύστημα των εργαλείων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού στην Αυστρία, Πηγή: Σερράος, 1996:

36 2.2. Το Ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού Γίνεται αντιληπτό ότι, δεν είναι εφικτό να αναλυθεί ούτε αναδρομικά αλλά και ούτε ως προς το περιεχόμενο αυτό καθ αυτό, δηλαδή, νομολογιακά, ως προς το τι προβλέπεται το σύστημα χωρικού σχεδιασμού που διαμορφώθηκε στη Χώρα μας. Εν τούτους, κρίνεται αναγκαίο να παρουσιαστεί έστω και συνοπτικά, καθώς θα αποτελέσει τη βάση για την περιγραφή των Ρυμοτομικών Σχεδίων (το οποίο βρίσκεται στο 2 ο επίπεδο του πολεοδομικού σχεδιασμού) και των ΠΕ (οι οποίες κατατάσσονται στην τελευταία βαθμίδα οτυ πολεοδομικού σχεδιασμού). Με άλλα λόγια, κρίνεται εύστοχο να παρουσιάσουμε στον τρόπο με τον οποίο φτάνουμε στα προαναφρθέντα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού. Παράλληλα, κρίθηκε αναγκαίο τη δεδομένη χρονική στιγμή να δημιουργηθεί το Παράρτημα Ι στο οποίο παρατίθενται με ένα σύντομο Τίτλο όλα οι διατάξεις και τα νομοθετίματα τα οποία επηρέασαν λίγο ως πολύ το χωρικό σχεδιασμό. Για την έρευνα και την επεξήγησή μας το νομοθέτημα το οποίο παραμένει το πιο πρόσφατο και επιχείρησε συνολική αναδιάρθρωση των επιπέδων χωρικού σχεδιασμού είναι ο Ν.4269/2014. Στην παρούσα ερευνητική εργασία θα γίνει περιγραφή 5 νομοθετημάτων (Ν. Δ/γμα 1707/9123, Ν.1337/83, Ν.2508/97, Ν.2742/99 και το πιο πρόσφατο Ν.4269/2014) τα οποία κατά τη γνώμη μου επίδρασαν ως επί το πλείστον στο φυσικό, ρυθμιστικό και όπως αποδείχθηκε κανονιστικό σχεδισμό έννοιες που ορίζουν τον πολεοδομικό σχεδισμό και όχι το στρατηγικό σχεδιασμό έννοια η οποία ορίζει το χωροταξικό σχεδιασμό. Ένταξη του Ελληνικού συστήματος χωρικού σχεδιασμού στα ευρωπαϊκά πρότυπα Όπως αναλύσαμε παραπάνω το Ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδαισμού κατατάσσεται στη Ναπολεόντεια οικογένεια στην οποία το βασικό ρόλο παίζει η κετνρική διοίκηση. Με μια σύντομη αρχική κριτική το ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού παραμένει ένα πλεόν από τα συγκεντρωτικά συστήματα, είναι αρκετά ισχνό και άκαμπτο αν ληφθούν υπόψη όχι τα θεσμικά προβλεπόμενα σχέδια αλλά αυτά που πραγματικά εκπονούνται και εφαρμόζονται παρά τις όποιες πορσπάθειες που έγιναν κατά καιρούς για την αποκέντρωσή του (παρά τις προθέσεις του οικιστικού Ν. 2508/97) όπως και το σύστημα του πολεοδομικού σχεδιασμού είναι πολύπλοκο χρονοβόρο και με πολύ μειωμένα αντανακλαστικά (Οικονόμου, 1997:53; Οικονόμου, 2007:29). Όπως αναφερθήκαμε και παραπάνω το ΕU Copendium κατατάσσει την Ελλάδα στην ονομαζόμενη παράδοση του urbanism, με χαρακτηριστικά την έμφαση στη μικρή κλίμακα και στους κανονισμούς δόμησης, όπως και την ακαμψία του σχεδιασμού και την πολυπλκότητα νόμων και κανονισμών. Οι αλλαγές με την εισαγωγή τόσο του οικιστικού Νόμου 2742/97 όσο και του χωροταξικού Νόμου 2742/99 διαμόρφωσαν ένα ιεραρχημένο χαρακτήρα, με παράλληλη προσπάθεια για υιοθέτηση πρακτικών σχεδιασμού στρατηγικού χαρακτήρα (Ανδρικοπούλου κ.ά., 2014:268). Ελληνικό σύστημα χωρικού σχεδιαμού και ρύθμισης της αστικής ανάπτυξης Στο σημείο αυτό θα γίνει μια σύντομη περιγραφή των προαναφερμένων νομεθετημάτων τα οποία έδωσαν ξεχωριστές διαστάσεις και επιρροές στο πολεοδομικό σχεδιασμό στη χώρα και μία μόνο τοποθέτηση για ξεχωριστούς νόμους σχετικά με το χωροταξικό σχεδιασμό. Ν. Δ/γμα 17/07/1923 «Περί σχεδίων πόλεων, κωμών και συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών»: Η ανάγκη κρατικής παρέμβασης, μέσω ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου ήταν απαραίτητη, προκειμένου να διευθετηθούν τα προβλήματα της μετακίνησης των προσφύγων. Έτσι, το κράτος για πρώτη φορά παρεμβαίνει οργανωμένα στο χώρο, μέσω του πολεοδομικού σχεδιασμού, με τη θέσπιση του συγκεριμένου νομοθετικού δ/γματος (Χριστοφιλόπουλος, 2002:46). Αξίζει να σημειωθεί ότι, πριν το 1923 που αποτελέι έτος-σταθμό στην εξέλιξη της ελληνικής πολεοδομικής νομοθεσίας, δεν υπάρχει στην Ελλάδα ενιαία και ολοκληρωμένη νομοθεσία για το σχεδαισμό των πόλεων. Οπότε, τα Ρυμοτομικά σχέδια ή «Σχέδια Πόλεως» που 35

37 εκπονούνται μετά την απλευθέρωση και έως το 1923 για ορισμένες Ελληνικές πόλεις (λ.χ. Πάτρα 1828, Πύλος 1829, Αθήνα 1830, Ναύπλιο 1834, Μονεμβασιά 1836, Ναύπακτος 1838 κλπ) εκπονούνται χωρίς ενιαίες πολεδομικές αεχές και προδιαγραφές και δεν υπακούουν σε ενιαία κανονιστικά και λειτουργικά πρότυπα. Η επέμβαση της Πολιτείας στον τομέα του εδάφους την περίοδο αυτή στο να διαθέτει διάφορες αστυνομικές παρά πολεοδμικές διατάξεις (π.χ. ρύθμιση κτιρίου χωριστά δίχως να αντιμετωπίζεται σαν σύνολο η πόλη, υγιεινή ασφάλεια και αισθητική κτιρίων). Αυτό οδηγεί την τάυτιση της «πολεοδομίας» με με τη δόμηση (Αραβαντινός, 2007:97;Οικονόμου κ.α., 1999:459). Εικόνα 5. Χάρτης Σχεδίου Πόλης ή Ρυμοτομικό Σχεδίου της Ναυπάκτου εγκεκριμένο με ΒΔ (Βασιλικό Διάταγμα) το 1838 και αποτυπωμένο το Περιοχή της Καστρόπολης Ναυπάκτου με το παρόν σχέδιο να προέρχεται από φωτοτυπία του πρωτοτύπου και να έχει υποστεί χρωματική επεξεργασία, Πηγή: Διαδικτυακή πύλη agriniopress.gr, Πλατφόρμα Ντοκουμέντο: Σχέδιο πόλεως της Ναυπάκτου το 1838 δημοσιευμένο στις 6/9/2004 (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). Ο Ελληνικός χώρος διακρίθηκε σε τρεις κατηγορίες: 1) στις εντός Σχεδίου Πόλεως, δηλαδή, σε αυτές που διαθέτουν εγκεκριμένο Ρυμοτομικό σχέδιο και εγκρίνεται με τη διαδικασία του συγκεκριμένου Ν. Δ/γματος, 2) σε οικισμούς που δημιουργήθηκαν πριν το έτος 1923 (χωριά) και δε διαθέτουν εγκεκριμένο Σχέδιο Πόλεως, υπακούουν σε δικό τους Νομοθετικό Καθεστώς, 3) στις περιοχές που χωροθετούνται έξω από τα Ρυμοτομικά σχέδια και έξω από τους οικισμούς που υπάρχουν πριν από το 1923, στις περιοχές «εκτός Σχεδίου Πόλεως» όπως συνηθέστερα λέγονται. Εδώ, δεν απαγορεύτηκε μεν ολοκληρωτικά η δόμηση αλλά τέθηκαν περιορισμοί που αποσκοπούν στην απαγόρευση της δημιουργίας ιδιωτικών οικισμών. Η κατηγορία αυτή αποτέλεσε την παθογένεια του συγκεκραμένου νομοθετήματος λόγω της καταχρηστικής εφαρμογής των περί εκτός 36

38 σχεδίου δόμησης διατάξεων που έγιναν στις επόμενες δεκαετίες (Αραβαντινός, 2007:98;Οικονόμου κ.α., 1999: ). Το παρών νομοθέτημα είναι ο πρώτος Νόμος που η Κυβέρνηση προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της ανάπτυξης των οικισμών. Περιέχει 7 Κεφάλαια όπου προβλέπονται κανόνες δικαίου για: τους περιορισμούς στα ακίνητα για λόγους ασφάλειας αισθητικής και κανονιστικής ανάπτυξης των πόλεων κωμών και συνοικισμών, τις απαλλοτριώσεις ακινήτων για την εφαρμογή των εγκεκριμένων Σχεδίων Πόλεως και τις ποινές για τους παραβάτες. Με το πέρας της έγκρισης του Ρυμοτομικού Σχεδίου στο στάδιο της εφαρμογής του έχει σαν συνέπεια την έκδοση πολλών πράξεων ρυμοτομίας, προσκύρωσης και τακτοποίησης (πράξεις τακτοποίησης Κεφάλαιο 4). Τα παραπάνω συνιστούν αναγκαστική απαλλοτρίωση (Αραβαντινός, 2007:104). Ως συμπέρασμα για το νομοθέτημα θα μπορούσαμε να αναφέρουμε ότι, υποχρεώνεται κάθε οικισμός για σχέδιο πόλης με το οποίο καθορίζονται το όριο του σχεδίου πόλης, οι ΚΦ ΚΧ (Κοινωφελής Κοινόχρηστοι Χώροι), τα ΟΤ (Οικοδομικά Τετράγωνα) και οι όροι δόμησης (Ανδρικοπούλου κ.α., 2014:273). Τέλος, ένα άλλο πόρισμα που προκύπτει είναι ότι, η γραμμική/«ταινιακή» ανάπτυξη (ribbon development) είναι ένα δυσάρεστο σύμβολο στην εικόνα του Ελληνικού χώρου, μέρος του νομοθετήματος. N. 1337/1983 «Επέκταση των πολεοδομικών σχεδίων, οικιστική ανάπτυξη»: η θέσπιση ενός νομοθετήματος το οποίο θα απέβλεπε στην ανάσχεση της πολεοδομικής αναρχίας και στην πολεοδομική τακτοποίηση της χώρας με ευρύτερα κριτήρια και με επιστημονικό τρόπο άργησε σχεδόν 60 χρόνια (δεδομένου της πολιτικής αναταραχής της χώρας για συγκεκριμένες περιόδους και αν εξαιρεθούν μικρό-διευθετήσεις που προέρχονταν από το Ν. Δ/ταγμα 1003/1971 «Περί ενεργού πολεοδομίας», Ν.Δ/ταγμα 1262/1972 «Περί Ρυθμιστικών Σχεδίων αστικών περιοχών» εδώ πρωτοεμφανίστηκε η ιδέα για τα ΡΣ Αθήνας και Θεσ/νίκης, ο ΓΟΚ του Ν. Δ/γματος 8/1973 που δεν αποτελεί πολεοδομική νομοθεσία παρ όλο την ένταξη πολεοδομικών διατάξεων, Ν. Δ/ταγμα 947/1979 «περί Οικιστικών περιοχών» εδώ εξουδετερώθηκαν ή ατόνισαν οι πρωτοποριακές διατάξεις για την εποχή λόγω της αποφυγής αντιδράσεων διαφόρων ομάδων συμφερόντων). Εισήχθη ως μεταβατικός νόμος αφού η ισχύς του ήταν αρχικά περιορισμένη με στόχο την αντιμετώπιση άμεσων στεγαστικών προβλημάτων και επίλυσης τρεχουσών και επειγουσών πολεοδομικών εκκρεμοτήτων. Στη συνέχεια όμως απέκτησε μόνιμο χαραχτήρα μέχρις την εφαρμογή του Ν. 2508/1997, δηλαδή για μια 15ετία τουλάχιστον κατά την οποία εκπονήθηκαν πλήθος ΓΠΣ και ΠΜ. Σύμφωνα με Άρθρο 1 του συγκεκριμένου ΦΕΚ για το Ν.Δ/ταγμα του 1983 στόχος είναι: η επέκταση εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως καθώς και οικισμών που υπάρχουν πριν το 1923 η ένταξη σε πολεοδομικό σχέδιο και η επέκταση οικισμών μεταγενέστερων του 1923 που στερούνται εγκεκριμένου σχεδίου η ένταξη σε πολεοδομικό σχέδιο περιοχών για την εξυπηρέτηση άλλων χρήσεων πλην της κατοικίας, αναγκαίων για την κατάλληλη οργάνωση της πόλης και του οικισμού. Σημειώνεται ότι, ο νόμος αυτός αναφέρεται σε περιοχές κύριας κατοικίας. Πολεοδόμηση περιοχών δεύτερης ή παραθεριστικής κατοικίας και για μικρούς οικισμούς μικρότερους των 2000 κατοίκων η πολεοδόμηση γίνεται με ιδιαίτερο θεσμικό πλαίσιο ήτοι, Π. Δ. 16-/ και Π.Δ. 4/ αντίστοιχα. Περιλαμβάνει δύο φάσεις-στάδια σχεδιασμού: 1) ΓΠΣ, εμπεριέχει τις γενικές αρχές και κατευθύνσεις για την ανάπλαση ή ανάπτυξη μιας περιοχής 2) ΠΜ, εξειδικεύει και υλοποιεί τους στόχους του ΓΠΣ. Πραγματοποιείται μέσω των ΠΕ στην οποία τακτοποιούνται οι ιδιοκτησίες μετά την εισφορά σε γη. Σημειωτέον ότι, με την προηγούμενη Νομοθεσία υπήρχε μόνο ένα επίπεδο σχεδιασμού, το Ρυμοτομικό Σχέδιο. Τα στάδια αυτά χρησιμοποιήθηκαν μέχρι τη ψήφιση του Ν. 2508/1997. Σε κάθε προηγούμενο στάδιο πρέπει να γίνει μια εκτίμηση των στοιχείων και των δεδομένων 37

39 που θα αποτελέσουν τη βάση ρυθμίσεως του επόμενου σταδίου έτσι ώστε να διασφαλίζεται η αλληλουχία των σταδίων και η αρμονία στην όλη πολεοδομική ρύθμιση. Σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες ο σχεδιασμός αυτών των δύο φάσεων ίσχυε ήδη από τη δεκαετία του 1960, π.χ. στη Γαλλία την πρώτη φάση αποτελεί το Schéma directeur d'aménagement et d'urbanisme και τη δεύτερη φάση το Plan d'occupation des sols, στη Γερμανία έχουν θεσμοθετηθεί το Flächennutzungsplan και το Bebauungsplän αντίστοιχα. Επισημαίνεται ότι, η ΠΕ αναφέρεται συχνά ως διακριτό επίπεδο σχεδιασμού χωρίς ωστόσο να αποτελεί πρόβλεψη του νομοθετήματος αυτού καθώς αφορά την εφαρμογή της ΠΕ και όχι σε περισσότερο εξειδίκευση του σχεδιασμού. Η Τρίτη αυτή βαθμίδα ήταν αναγκαία για την ακριβή και άμεση εφαρμοσιμότητα της ΠΜ, δεδομένης της έλλειψης Κτηματολογίου στη Χώρα. Δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στα σημαντικά πολεοδομικά εργαλεία που εισήγαγε ο συγκεκριμένος νόμος: εισφορές σε γη και σε χρήμα για την εξασφάλιση δημόσιων χώρων ή αλλιώς των ΚΧ και ΚΦ όπου αντίθετα με το καθεστώς του Ν. 17/07/1923 συμμετέχουν μόνο οι παρόδιοι ιδιοκτήτες και αντίθετα με αυτό του Ν.947/1979 αντί των ενιαίων ποσοστών υιοθέτησε ένα σύστημα κλιμακωτής εισφοράς σε γη και χρήμα ανάλογα με το μέγεθος της ιδιοκτησίας (όπως θα δούμε στο 4 ο Κεφάλαιο και στο Παράρτημα), οι Πολεοδομικές Ενότητες για την καλύτερη πολεοδομική οργάνωση ή αναμόρφωση της περιοχής έχοντας έκταση γειτονιάς, δηλαδή, ορισμένων ΟΤ. Τέλος, δε θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στη ΖΟΕ και στην ΕΠΑ που εισήγαγε ο Νόμος. Όσον αφορά τις ΖΟΕ (Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου), πέριξ των ορίων των πόλεων για τον έλεγχο, τον καθορισμό των χρήσεων γης και των περιορισμών ιδιαίτερα της κατάτμησης των περιαστικών γηπέδων, δηλαδή ένα εργαλείο προσανατολισμένο σε ένα (αρνητικό) έλεγχο της ανάπτυξης των περιαστικών δραστηριοτήτων. Η ΕΠΑ (Επιχείρηση Πολεοδομικής Ανασυγκρότησης) στηρίχτηκε στο συγκεκριμένο νομοθέτημα, και ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 90 (η παρούσα ανάλυση για το N. 1337/1983 αποτέλεσε σύζευξη των Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:68-271;Αραβαντινός 2007:98-99;Οικονόμου κ.α. 1997: ; Χριστοφιλόπουλος 2007:6-13). Οι διαφορές των Ν.1337/1983 και Ν.Δ διαφαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 8. Ν.Δ Ν.1337/1983 Εξασφάλιση δύο αλληλοσχετιζόμενων επιπέδων πολεοδομικού σχεδιασμού από ένα Η εισφορά σε γη των ιδιοκτησιών που εντάσσονται στο σχέδιο πόλης εξασφαλίζει περισσότερους χώρους για ΚΦ και ΚΧ Προσφέρονται δυνατότητες αποκατάστασης των ιδιοκτητών ρυμοτομούμενων ακινήτων σε άλλες θέσεις αποφεύγοντας τις χρονοβόρες και δαπανηρές απαλλοτριώσεις Καθιερώνεται η ενιαία εφαρμογή του σχεδίου πόλεως ώστε να αποφεύγονται οι αποσπασματικές πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων Κυρώνονται αναλυτικά στοιχεία εφαρμογής των οικοδομικών και ρυμοτομικών γραμμών, των τελικών οικοπέδων κλπ. ώστε να αρθούν οι αντίστοιχες δυσκολίες από την τμηματική, γραφική και γενικότερα προβληματική εφαρμογή των παλαιότερων ρυμοτομικών σχεδίων Πίνακας 8. Διαφορές που προέκυψαν μεταξύ των δύο νομοθετημάτων ως προς τον πολεοδομικό σχεδιασμό, Πηγή: Φαρμάκη 2012:34 Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής. Ν. 1515/1985 «Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Αθήνας», Ν. 1561/1985 «Ρυθμιστικό σχέδιο και πρόγραμμα προστασίας περιβάλλοντος της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλονίκης και άλλες διατάξεις», Ν. 1577/1985 «ΓΟΚ», Π. Δ/ταγμα 23/02/1987 «Κατηγορίες και περιεχόμενο χρήσεων γης». Τα συγκεκριμένα νομοθετήματα αποτελούν σημαντικά πλαίσια για: την ένταξη του ρυθμιστικού σχεδιασμού (στο νομοθέτημα του 1997 θα αποτελέσει ξεχωριστό πλέον επίπεδο στο χωρικό σχεδιασμό εισάγοντας πλέον και την κατηγορία του στρατηγικού σχεδιασμού η οποία θα κατοχυρωθεί 38

40 στο νομοθέτημα του 1999) μέσω των ΡΣΘ και ΡΣΑ που αφορούν τις δύο μητροπολιτικές περιοχές της χώρας, τους κανονισμούς που περιγράφουν αναλυτικά τον τρόπο κατασκευής των κτιρίων μέσω του ΓΟΚ και τις κατηγορίες χρήσεων σύμφωνα με την γενική (7 στο σύνολο) και ειδική πολεοδομική λειτουργία τους (27 στο σύνολο) μέσω του συγκεκριμένου Π.Δ. Αναφέρεται και ο Ν.1647/1986 για την ίδρυση του ΟΚΧΕ. Ν.2508/1997 «Βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη των πόλεων και οικισμών της χώρας και άλλες διατάξεις». Αποτελεί μία προσπάθεια για βελτίωση και υπέρβαση του μεταβατικού χαρακτήρα του νομοθετήματος του 1983 καθώς και προσαρμογή του πολεοδομικού σχεδιασμού στις παγκόσμιες επιταγές για βιώσιμη αειφόρο ανάπτυξη. Σύμφωνα με το άρθρο 1 του νόμου (εισηγητική έκθεση), σκοπός του νομοθετήματος είναι: η βιώσιμη ανάπτυξη των πόλεων και οικισμών της χώρας μέσω της κατοχύρωσης πολεοδομικού σχεδιασμού σε όλο τον περιαστικό αλλά και μη αστικό (αγροτικό) χώρο (ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ) διασφάλιση της οικονομίας των οικιστικών επεκτάσεων (ΠΕ της ΠΜ) η δημιουργία θεσμικού πλαισίου για την ανάπλαση εντός σχεδίου πόλεως περιοχών Το πιο σημαντικό κομμάτι του νομοθετήματος είναι η διαμόρφωση του συστήματος σχεδιασμού (ίσχυε μέχρι το νομοθέτημα του 2014) σε 2 επίπεδα και 4 βαθμίδες. Αναλυτικότερα: I. στρατηγικό επίπεδο i. βαθμίδα, ΡΣ και ΠΠΠ (Ρυθμιστικό Σχέδιο και Πρόγραμμα Προστασίας Περιβάλλοντος) ii. βαθμίδα, ΓΠΣ για τον αστικό και περιαστικό χώρο σε ολόκληρη την έκταση των ΟΤΑ (πληθυσμός κατοίκων για περιοχή >2000 κατοίκων) και ΣΧΟΟΑΠ για το μη αστικό χώρο για τους ΟΤΑ <2000 κατοίκων II. Λεπτομερέστερο εξειδικευμένο επίπεδο (ρυθμιστικός κανονιστικός σχεδιασμός) iii. βαθμίδα, ΠΜ ή πιο ειδικές ΠΜ όπως ΠΜ αναπλάσεων, ΠΜ παραγωγικών πάρκων κλπ. iv. βαθμίδα, ΠΕ για την εξασφάλιση των ΚΧ και ΚΦ. Σημειώνεται ότι, οι συγκεκριμένες βαθμίδες θα αναλυθούν στην Ενότητα 2.3. και στην Ενότητα 4.2. του 4 ου Κεφαλαίου. Η σημαντικότερη ίσως διαφορά με το νομοθέτημα του 1983 είναι ότι όλοι οι Δήμοι υποχρεώνονται σε πολεοδομικό σχέδιο με την έννοια ότι, και αυτοί οι οποίοι δεν ξεπερνούν τους 2000 κατοίκους έχοντας ΣΧΟΟΑΠ. Παράλληλα, η έκταση των ΣΧΟΟΑΠ και ΓΠΣ κάλυπτε όλη την εδαφική περιφέρεια ενός Δήμου, τότε Καποδιστριακού. Τέλος, το συγκεκριμένο νομοθέτημα επιχειρεί να επιλύσει οριστικά της ιδιωτικής πολεοδόμησης με την εισαγωγή και εφαρμογή των ΠΕΡΠΟ (Περιοχές Ειδικής Ρυθμιζόμενης Πολεοδόμησης) όντας εδαφική έκταση εκτός σχεδίου πόλεως και εκτός οικισμών (η παρούσα ανάλυση για το N. 1337/1983 αποτέλεσε σύζευξη των Ανδρικοπούλου κ.α., 2014: ;Αραβαντινός, 2007: ;Οικονόμου κ.α.,1997: ;χριστοφιλόπουλος, 2007:26-28). Στο παρακάτω Πίνακα 9. διαφαίνονται οι διαφορές του Ν.2508/1997 και Ν.1337/1983. Ν.1337/1983 Ν.2508/1997 Εισαγωγή της έννοιας του στρατηγικού σχεδιασμού (καθιερώνεται) στο νομοθέτημα του 1999, μέσω των ΡΣ. Αύξηση των επιπέδων και βαθμίδων της δομής του συστήματος του πολεοδομικού σχεδιασμού Το νέο ΓΠΣ του Ν.2508/1997 είναι διευρυμένο και περιλαμβάνει ολόκληρη την εδαφική περιφέρεια ενός Δήμου. Με τον τρόπο αυτό άλλαξε χαρακτήρα και μετασχηματίστηκε σε ένα, ουσιαστικά, τοπικό χωροταξικό σχέδιο στην περιοχή του ΟΤΑ στην περίπτωση των ΣΧΟΟΑΠ η έδρα του Δήμου έχει πληθυσμό μικρότερο των κατοίκων. Τα ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ προσδιορίζουν το αναπτυξιακό προφίλ, τα οικιστικά χαρακτηριστικά και τα στοιχεία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος κάθε ΟΤΑ. Πίνακας 9. Διαφορές που προέκυψαν μεταξύ των δύο νομοθετημάτων ως προς τον πολεοδομικό σχεδιασμό, Πηγή: Φαρμάκη 2012:44 Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής 39

41 Στο παρακάτω Σχεδιάγραμμα 5. συνοψίζεται η βασική χωροταξική και πολεοδομική νομοθεσία με έμφαση στα «επίπεδα» και στις «βαθμίδες» πολεοδομικού σχεδιασμού (όπως διαμορφώθηκαν από το νομοθέτημα του 1997) ενταγμένα στο ευρύτερο πλαίσιο του χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης (του νομοθετήματος του 1999 που περιγράφεται αμέσως παρακάτω). Η συγκεκριμένη διαμόρφωση αναθεωρήθηκε από το Ν. του 2014 (αναλύεται παρακάτω). Σχεδιάγραμμα 5. Βασική χωροταξική και πολεοδομική Νομοθεσία, όπως διαμορφώθηκε από το Ν. 2508/1997, (2011:60). Πηγή: Παναγιωτόπουλος, Καριώτης Κλίμακες και επίπεδα σχεδιασμού στην Ελλάδα Με βάση την έρευνα που πραγματοποιήθηκε μέσω των έντυπων και ηλεκτρονικών πηγών θεώρησα σκόπιμο να εντάξω το νομοθέτημα του 1999 (το οποίο σαφώς και ρυθμίζει την αστική ανάπτυξη όπως τα προγενέστερα σημαντικά) στον «πλαγιότιτλο» που φαίνεται στις κλίμακες και επίπεδα σχεδιασμού, διότι είναι το 1 ο που εισάγει την έννοια του χωροταξικού σχεδιασμού και εισάγει πλαίσια σχεδιασμού τα οποία χωρίζονται σε βαθμίδες (ΓΠΧΣΑΑ κλπ). N.2742/1999 «Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη». Σκοπός του είναι η θέσπιση θεμελιωδών αρχών και η θεσμοθέτηση σύγχρονων οργάνων, διαδικασιών και μέσων άσκησης χωροταξικού σχεδιασμού που προωθούν την αειφόρο και ισόρροπη ανάπτυξη. καθορίζονται δύο επίπεδα σε ιεραρχική σχέση, το ΓΠΧΣΑΑ (Γενικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης), τα ΕΠΧΣΑΑ (Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης) που συμπληρώνουν τις κατευθύνσεις του ΓΠΧΣΑΑ και δεύτερον τα ΠΠΧΣΑΑ (Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης) που εξειδικεύουν τις κατευθύνσεις χωροταξικού σχεδιασμού ανά την Περιφέρεια της χώρας. Σήμερα τα βασικά εγκεκριμένα ΕΠΧΣΑΑ είναι: του Τουρισμού, της Βιομηχανίας, των ΑΠΕ (Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας) και των Υδατοκαλλιεργειών (Γιαννακού, 2015:41-42). 40

42 Εικόνα 6. Βασικά διαγράμματα του ΠΠΧΣΑΑ. Κατά σειρά Χάρτης 1: Πύλες-πόλοι και άξονες ανάπτυξης, Χάρτης2: Πολυκεντρική και ισόρροπη χωρική ανάπτυξη, Χάρτης3: Εταιρική σχέση πόλης-υπαίθρου, Πηγή: ΦΕΚ 128Α/2008:2267 (Χάρτης 1),2288 (Χάρης 2), 2290 (Χάρτης 3) όπως παρατίθεται στο Τασοπούλου κ.α. 2015:306 σύζευξη Χαρτών. Παράλληλα με τα παραπάνω εισάγει τρεις πολύ σημαντικούς μηχανισμούς εφαρμογής, ελέγχου και υποστήριξης του χωροταξικού σχεδιασμού: ΠΟΑΠΔ (Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Παραγωγικών Δραστηριοτήτων), ΠΕΧΠ (Περιοχές Ειδικών Χωρικών Παρεμβάσεων), ΣΟΑΠ (Σχέδια Ολοκληρωμένων Αστικών Παρεμβάσεων). Στο παρακάτω Σχεδιάγραμμα 6 παρουσιάζονται τα επίπεδα και κλίμακες σχεδιασμού (όπως διαμορφώθηκαν το 1999) και τα εργαλεία σχεδιασμού (μέσω των νομοθετημάτων του 1997 και 1983). Σχεδιάγραμμα 6. H γενική δομή του Ελληνικού Συστήματος Χωρικού Σχεδιασμού, Πηγή: Σερράος 2007:3, Ιδία επεξεργασία: ελεύθερη μετάφραση. 41

43 N.4269/2014 «Χωροταξική και πολεοδομική μεταρρύθμιση-βιώσιμη ανάπτυξη». Προέβη στη συνολική αναδιάρθρωση των επιπέδων χωρικού σχεδιασμού. Εδώ, ορίζονται έννοιες που είναι ρηξικέλευθες με την έννοια ότι, δεν αναφέρθηκαν στα προηγούμενα νομοθετήματα. Ενδεικτικά, σύστημα χωρικού σχεδιασμού: το σύνολο των χωροταξικών και πολεοδομικών πλαισίων και σχεδίων του παρόντος νόμου, όπως αυτά διαρθρώνονται συστηματικά και ιεραρχούνται σε επίπεδα με βάση την γεωγραφική κλίμακα στην οποία αναφέρονται, την αποστολή και το περιεχόμενό τους. στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός-χωροταξικός σχεδιασμός: τίθενται οι μεσοπρόθεσμοι ή και μακροπρόθεσμοι στόχοι της ανάπτυξης και οργάνωσης του χώρου καθώς και οι γενικές κατευθύνσεις για τη διαμόρφωση των οικιστικών περιοχών, των περιοχών ασκήσεως παραγωγικών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων και των περιοχών προστασίας, σε εθνική ή περιφερειακή κλίμακα. Ρυθμιστικός χωρικός σχεδιασμός-πολεοδομικός σχεδιασμός: καθορίζονται οι κανόνες για τη χρήση, τη δόμηση και την εν γένει εκμετάλλευση του εδάφους στον αστικό χώρο (πολεοδομημένες και προς πολεοδόμηση περιοχές) και την ύπαιθρο. Όπως γίνεται αντιληπτό γίνεται διάκριση στρατηγικού-ρυθμιστικού σχεδιασμού πλέον θεσμοθετημένα. Η διάκριση αυτή φαίνεται στο παρακάτω Σχεδιάγραμμα 8 (και η διάρθρωση του συστήματος όπως ορίζεται). Παράλληλα, γίνεται μία σύγκριση με την αντίστοιχη διάρθρωση όπως οριζόταν από το προηγούμενο νομοθέτημα Σχεδιάγραμμα 7. Σχεδιάγραμμα 8. Διάρθρωση συστήματος χωρικού σχεδιασμού με το νομοθέτημα του 2014, Πηγή: Άρθρο 2 Ν.4269/2014, Ιδία επεξεργασία. Σχεδιάγραμμα 7. Διάρθρωση συστήματος χωρικού σχεδιασμού πριν το νομοθέτημα του 2014, Πηγή: Τασοπούλου 2011:125. Ως προς τη σύγκρισή του με το νομοθέτημα του 1997 παρατηρούνται τα εξής: κατάργηση και αντικατάσταση του ΓΠΧΣΑΑ με το Εθνικό Χωροταξικό Σχέδιο (ΕΧΠ), κατάργηση των ΡΣ, παραλληλισμός των ΠΠΧΣΑΑ με τα Περιφερειακά Χωροταξικά Σχέδια (ΠΧΠ) ΤΧΣ (Τοπικά Χωρικά Σχέδια) και ΕΧΣ (Ειδικά Χωρικά Σχέδια) εντασσόμενα ιεραρχικά στο ίδιο επίπεδο σχεδιασμού ΡΣΕ (Ρυμοτομικά Σχέδια Εφαρμογής) ως προς την εξειδίκευση των ΤΧΣ. Ο τρόπος υλοποίησης του νεότερου θεσμικού πλαισίου θα δείξει τις ουσιαστικές ή όχι αλλαγές που θα γίνουν στο σύστημα σχεδιασμού στην Ελλάδα (Ανδρικοπούλου κ.α. 2014: ). Παρακάτω παρατίθενται δύο Πίνακες 10 & 11 σύγκρισης των νεοτέρων επιπέδων σχεδιασμού με αυτά που ίσχυαν. 42

44 Σχέδια ΓΠΧΣΑΑ και ΕΠΧΣΑΑ ΠΠΧΣΑΑ ΡΣ ΓΠΣ ή ΣΧΟΟΑΠ ΠΜ (επέκτασηςαναθεώρησης) και Ρυμοτομικό Σχέδιο ΖΟΕ Βασικές προβλέψεις Σχέδια πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού σε Εθνικό επίπεδο. Γενικό πλαίσιο: στρατηγικές για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και αειφόρο οργάνωση του Εθνικού χώρου Ειδικό Πλαίσιο: εξειδίκευση του Γενικού Πλαισίου σε επίπεδο τομέων δικτύων και ειδικών περιοχών. Σχέδια πλαίσια χωροταξικού σχεδιασμού σε Εθνικό επίπεδο. Στρατηγικές για την ολοκληρωμένη χωρική ανάπτυξη και αειφόρο οργάνωση του χώρου σε επίπεδο Περιφέρειας Σχέδιο πλαίσιο όπου προσδιορίζονται άξονες ανάπτυξης ενός Πολεοδομικού Συγκροτήματος με δεδομένο ότι αντιμετωπίζει προβλήματα. Περιλαμβάνει χάρτες διαγράμματα και κείμενα. Το 1985 θεσμοθετήθηκαν τα ΡΣΑ και ΡΣΘ. Έλεγχος και περιορισμός της αστικής εξάπλωσης και τις προς πολεοδόμηση περιοχές σε περιοχές γύρω από πόλεις ή οικισμούς και αφορά όλους του Δήμους. Εκτίμηση για ΚΧ ΚΦ δημόσιες παρεμβάσεις. (Για Δήμους με πληθυσμό <2000 κατοίκων) εκπονείται ΣΧΟΟΑΠ με ανάλογο περιεχόμενο με τα ΓΠΣ. Καθορισμός με ακριβή και λεπτομερή σχεδιασμό τις ρυθμίσεις του ΓΠΣ, δηλαδή, το ακριβές Ρυμοτομικό Σχέδιο, τους όρους δόμησης, τη θέση των ΚΧ ΚΦ κλπ, αφορώντας όλων των οικισμών. Καθορισμός ανώτατου ορίου κατάτμησης και των χρήσεων γης με σκοπό τον έλεγχο των δραστηριοτήτων σε περιοχές: γύρω από τα αστικά κέντρα και ευαίσθητες περιβαλλοντικά Σχέδια EΧΠ ΠΧΠ Βασικές προβλέψεις Καθορίζει σε εθνικό επίπεδο: στρατηγικές κατευθύνσεις για τη χωρική οργάνωση των κύριων Εθνικών πόλων και αξόνων ανάπτυξης όπως και των διεθνών και διαπεριφερειακών εισόδωνπυλών και συνδέσεων της χώρας. Τη χωρική διάρθρωση για: τη δομή του οικιστικού δικτύου της χώρας, τους κλάδους και παραγωγικές δραστηριότητες και τα δίκτυα υπηρεσιών τεχνικής, κοινωνικής και διοικητικής υποδομής. Προωθούν σχέδια, προγράμματα, έργα χωρικής ανάπτυξης μείζονος σημασίας και αποτελούν σύνολα κειμένων και διαγραμμάτων. Στοχεύει σε ανάλογες στρατηγικές με το ΕΧΠ αλλά σε επίπεδο Περιφέρειας με επιπρόσθετα στοιχεία: την ανάδειξη στοιχείων που επηρεάζουν σημαντικά τη φυσιογνωμία της Περιφέρειας και τη χωρική οργάνωση του Περιφερειακού οικιστικού δικτύου, την οικιστική ανάπτυξη-ανασυγκρότηση του αστικού χώρου, την ανάδειξη, προβολή και προστασία της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς κ.α. Αποτελούν σύνολα κειμένων και διαγραμμάτων. ΤΧΣ Εναρμονίζονται με τις κατευθύνσεις του υπερκείμενου στρατηγικού σχεδιασμού. Καθορίζουν τις χρήσεις γης, περιορισμούς και όρους δόμησης καλύπτοντας έκταση α βάθμιου ΟΤΑ, μίας ή περισσότερων ΔΕ ή ολόκληρου Δήμου ή διαδημοτικά. Αποτελούν σύνολα κειμένων και διαγραμμάτων. ΕΧΣ Περιοχές ανεξαρτήτως διοικητικών ορίων για τις οποίες απαιτείται ειδική ρύθμιση των χρήσεων γης και των λοιπών όρων ανάπτυξης ώστε να καταστούν οι εν λόγω περιοχές κατάλληλες για υποδοχή οργανωμένων δραστηριοτήτων ή μεγάλων παρεμβάσεων προγράμματα. Αποτελούν σύνολα κειμένων και διαγραμμάτων. ΡΣΕ Εξειδικεύουν τις ρυθμίσεις των ΤΧΣ ή ΕΧΣ σε κλίμακα οικισμών ή τμημάτων αυτών. Καθορίζουν ακριβώς τους ΚΦ ΚΧ τους οικοδομήσιμους χώρους και τα δίκτυα υποδομών. Πίνακας 11. Tα βασικά σχέδια χωρικού σχεδιασμού πριν το 2014, Πηγή: Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:274, Ιδία επεξεργασία. Πίνακας 10. Tα βασικά σχέδια χωρικού σχεδιασμού όπως διαμορφώθηκαν το 2014, Πηγή: Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:277, Ιδία επεξεργασία. 43

45 2.3. Εργαλεία πολεοδομικού σχεδιασμού Σε αυτή την Ενότητα θα αναφερθούμε συνοπτικά (έγινε μία περιγραφή στην προηγούμενη Ενότητα 2.2.) για τα εργαλεία του πολεοδομικού σχεδιασμού στο 1 ο και στο 2 ο επίπεδο. Ι.i. ΡΣ και ΠΠΠ Όπως τονίσαμε παραπάνω τα ΡΣ και ΠΠΠ έχουν πλέον καταργηθεί μέσω του Ν. του Η περιοχή εφαρμογής ταχτοποιείται ως η έκταση με προφανή μητροπολιτικό χαρακτήρα πόλης. Τέτοιος χαρακτήρας είναι αναγνωρίσιμος σε πόλεις και πολεοδομικά συγκροτήματα όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη, η Πάτρα, το Ηράκλειο, η Λάρισα, ο Βόλος, η Καβάλα και τα Ιωάννινα. Στο πενταετή πρόγραμμα οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης αποσκοπείτε μέσα από ένα σύνολο στόχων και κατευθύνσεων η χωροταξική και πολεοδομική οργάνωση της περιοχής. Εικόνα 7. ΡΣ ευρύτερης περιοχής Αθήνας, τροποποίηση Ν.2730/99, (κλίμακα πρωτοτύπου 1: ), Πηγή: ΟΡΣΑ διαδικτυακή πύλη organismosathinas.gr (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016) όπως παρατίθεται στο Αραβαντινός 2007:257. Το ΠΠΠ εξειδικεύεται στους παρακάτω τομείς: o οικολογική ανασυγκρότηση της πόλης, προστασία γεωργικής γης και του φυσικού περιβάλλοντος (δάση, υγρότοποι, κλπ.) o προστασία των ειδικών περιοχών φυσικού κάλλους, του τοπίου και των ακτών o περιορισμό της πάσης φύσεως περιβαλλοντικής ρύπανσης o αναβάθμιση ιδιαίτερα υποβαθμισμένων περιοχών (Αραβαντινός, 2007: ). 44

46 Ι.ii. ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ Προτού εξετάσουμε κάποιες άλλες σημαντικές παραμέτρους των ΓΠΣ (που δεν αναλύθηκαν στην προηγούμενη Ενότητα, όπου αναφερθήκαμε για το σκοπό και το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τα ΓΠΣ) θα μιλήσουμε για, τα 2 στάδια εκπόνησής του σύμφωνα με την απόφαση 9572/1845/00 (ΦΔΚ-209/Γ/7-4-00). 1 ο στάδιο: ανάλυση υπάρχουσας κατάστασης, διάγνωση προβλημάτων, προοπτικών και τάσεων του Δήμου και τη διατύπωση της κατ αρχήν πρότασης ή των προτάσεων ρύθμισης της περιοχής 2 ο στάδιο: λεπτομερής επεξεργασία του ΓΠΣ με βάση την πρόταση η οποία θα προκριθεί από τη διευθύνουσα Υπηρεσία. Τα Κεφάλαια των 2 σταδίων που εμπεριέχονται όπως και οι αντίστοιχοι Χάρτες φαίνονται στον παρακάτω Πίνακα 12 (Τασοπούλου, 2011: ). Πίνακας 12. Συνοπτική παρουσίαση μιας μελέτης ΓΠΣ ανά στάδιο, Πηγή: Τασοπούλου 2011:195. Τα ΓΠΣ εμπεριέχουν κυρίως τα εξής στοιχεία: όρια πολεοδομούμενων Πολεοδομικών Ενοτήτων ή προς πολεοδόμηση περιοχών, γενική εκτίμηση των Πολεοδομικών Ενοτήτων σε ΚΦ ΚΧ και δημόσιες παρεμβάσεις όρια ζωνών ανάλογα με το βαθμό προστασίας, προκειμένου για ΠΕΠ γενική πρόταση πολεοδομικής οργάνωσης/ανάπτυξης/ανάπτυξης/αναμόρφωσης των Πολεοδομικών Ενοτήτων. Αναθεώρηση ή τροποποίηση του ΓΠΣ επιτρέπεται αφού συμπληρωθεί μία πενταετία από την έγκρισή του (Αραβαντινός, 2007: ). Για τον αστικό και περιαστικό χώρο εκπονούνται για τις ανοιχτές πόλεις ΣΧΟΟΑΠ, με τη διαφορά όπως προαναφέραμε με τα ΓΠΣ να είναι για Δήμους με πληθυσμό όλων των οικισμών <2000 κατοίκων. Εν τούτοις, το περιεχόμενό τους είναι το ίδιο με τα ΓΠΣ με ιδιαίτερη μνεία στην εξασφάλιση στο μη αστικό χώρο υπηρεσιών και εξυπηρετήσεων ίσης ποιότητας με εκείνες των αστικών κέντρων (Αραβαντινός 2007:227). Παρακάτω ακολουθούν Χάρτες ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ από το β στάδιο και ειδικότερα για τα ΣΧΟΟΑΠ Χάρτης Π.2. και για τα ΓΠΣ Χάρτες Π.1., Π.2., Π.3.1., όπως και Χάρτης για ΖΟΕ. Παράλληλα, παρουσιάζεται το σχέδιο χρήσεων γης (FNP) του Βερολίνου 1. 1 Το FNP του Βερολίνου είναι μέρος του συνολικού συστήματος σχεδιασμού, όπως προδιαγράφεται στην ομοσπονδιακή νομοθεσία. Το σχέδιο οφείλει να προσαρμοστεί στα ευρύτερα σχέδια που έχουν εκπονηθεί από κοινού από τα ομόσπονδα κρατίδια του Βερολίνου και του Βραδεμβούργου παρέχοντας παράλληλα το πλαίσιο για περισσότερο λεπτομερειακά σχέδια (σε μικρότερες περιοχές της πόλης) ή για ειδικά ζητήματα όπως η κυκλοφορία και η κατοικία. Το FNP συμπληρώνεται από ένα Πρόγραμμα Φυσικού Τοπίου. 45

47 Εικόνα 9. ΓΠΣ Δήμου Αθήνας (Στάδιο Β πρόταση-π.1.δομικό Σχέδιο Χωρική Οργάνωσης). Κλίμακα Πρωτοτύπου 1:10.000, Έγκριση ΦΕΚ80Δ/88, τελική τροποποίηση ΦΕΚ 730Δ/04, Πηγή: ΟΡΣΑ διαδικτυακή πύλη (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016) όπως παρατίθεται στο Αραβαντινός 2007:221. Εικόνα 8. ΓΠΣ Δήμου Μυτιλήνης (Στάδιο Β πρόταση-π.3.1. Πολεοδομική οργάνωση χρήσεις γης). Κλίμακα Πρωτοτύπου 1: Με βάση το Ν.2508/1997. Πηγή: ΤΕΕ Περιφερειακό Τμήμα Β.Α. Αιγαίου διαδικτυακή πύλη (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016) όπως παρατίθεται στο Αραβαντινός 2007:

48 Εικόνα 10. ΣΧΟΟΑΠ Δ.Ε. Ιτάνου (Στάδιο Β πρόταση-π.2. Χρήσεων γης και προστασίας περιβάλλοντος) του Δήμου Σητείας (Καλλικρατικός), κλίμακα πρωτοτύπου 1:25.000, Έγκριση ΦΕΚ 498/ΑΑΠ/ , Πηγή: Δήμος Σητείας Διαδικτυακή πύλη (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). Εικόνα 11. ΖΟΕ Λαυρεωτικής, κλίμακα πρωτοτύπου 1:25.000, Πηγή: ΟΡΣΑ Διαδικτυακή πύλη (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). 47

49 Εικόνα 13. ΓΠΣ Δ.Ε. Σητείας (Στάδιο Β πρόταση-π.2. Χρήσεων γης και προστασίας περιβάλλοντος) του Δήμου Σητείας (Καλλικρατικός αποτελείται από τις Δ.Ε. Σητείας, Λεύκης και Ιτάμου), κλίμακα πρωτοτύπου 1:25.000, Έγκριση ΦΕΚ 477/ΑΑΠ/ , Πηγή: Δήμος Σητείας Διαδικτυακή πύλη (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). Εικόνα 12. Flächennutzungsplan Berlin. ΓΠΣ Βερολίνου σε συσχέτιση (zoning του Σχεδίου χρήσεων γης του Βερολίνου), νέα δημοσίευση Ιαν. 2015, κλίμακα πρωτοτύπου 1:50.000, βασική παραδοχή: δεν ασχολείται με περιοχές μικρότερες των 3 Ηa, συνεπώς δεν υπάρχει αναφορά σε επίπεδο γηπέδου, Πηγή: Διαδικτυακή πύλη Δήμου Βερολίνου, (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016) όπως παρατίθεται στο Ανδρικοπούλου κ.α. 2014:

50 ΙΙ.i. ΠΜ Σε μία πρώτη προσέγγιση θα μπορούσε η ΠΜ να παραλληλιστεί με το παλαιότερο Ρυμοτομικό σχέδιο, παρουσιάζοντας αναλογίες κλίμακας χώρου κάλυψης και μετρικών κλιμάκων που χρησιμοποιεί. Εν τούτοις, η ΠΜ διακρίνεται στα εξής πρόσθετα στοιχεία: η ΠΜ αναφέρεται οπωσδήποτε σε χώρο του ΓΠΣ αποτελώντας ακέραιη Πολεοδομική Ενότητα (η έκταση της μπορεί να ταυτίζεται με του ΓΠΣ), εκπονείται βάσει οριζοντιογραφικού και υψομετρικού τοπογραφικού και κτηματογραφικού διαγράμματος, σχεδιαστική παρουσίαση προγραμμάτων κοινωνικής και τεχνικής υποδομής επιμερισμός των εισφορών σε γη όλων των ιδιοκτησιών της περιοχής και των εισφορών σε χρήμα (ο καθορισμός του γίνεται μέσω των ΠΕ, την παρούσα εργασία θα ασχοληθούμε με τον Πίνακα Εισφορά σε γη περιοχών α κατοικίας Εγκύκλιος 30/2004, Παράρτημα VIII), έγκριση στεγαστικών προγραμμάτων ενεργού πολεοδομίας, λειτουργική οργάνωση κοινωνικού πυρήνα, διευθέτηση κυκλοφοριακού δικτύου, διασύνδεση κοινόχρηστων και ακάλυπτων χώρων, σχεδιασμό οικοδομικών όγκων δέσμευση μέγιστης οικοδομικής εκμετάλλευσης, μέγιστος ΣΔ για πολεοδομημένες περιοχές (Ν. 2508/97) το 0.8, για β κατοικίας περιοχές το 0.4, για βιομηχανικές βιοτεχνικές περιοχές το 1.6, για περιοχές χονδρεμπορίου το 1.2, για στεγαστικά προγράμματα κοινής ωφέλειας το 2.0. Κατηγοριοποίηση των ΠΜ σε: α) ΠΜ επεκτάσεων, β) ΠΜ αναθεωρήσεων, γ) ΠΜ ενεργού πολεοδομίας, δ) ΠΜ αστικού αναδασμού, ε) ΠΜ αναπλάσεων, στ) ΠΜ παραγωγικών πάρκων, ζ) λοιπές ειδικές ΠΜ (Αραβαντινός, 2007: ). Ως προς τον τρόπο παρουσίασής της απαρτίζεται από: το πολεοδομικό σχέδιο, τον πολεοδομικό κανονισμό και την έκθεση, στην οποία περιγράφονται και αιτιολογούνται οι ρυθμίσεις που προτείνονται. Ταυτόχρονα με την ΠΜ, εκπονούνται και η Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ), η Γεωλογική Μελέτη, η Μελέτη Οριοθέτησης Ρεμάτων, η Υδρολογική Μελέτη και η Μελέτη Έργων Υποδομής (Σιόλας κ.ά., 2015:77-79). Στους παρακάτω Πίνακες παρουσιάζεται κατά κύριο λόγο το περιεχόμενο των ΠΜ που αφορά ΓΠΣ είτε ΣΧΟΟΑΠ. Περιεχόμενο ΠΜ για ΓΠΣ οριστικοποίηση των ορίων των προς πολεοδόμηση ζωνών του ΓΠΣ τις χρήσεις γης και τους σχετικούς περιορισμούς, απαγορεύσεις ή υποχρεώσεις τους προβλεπόμενους KX και ΚΦ τους οικοδομήσιμους χώρους τα συστήματα, τους όρους και περιορισμούς δόμησης τυχόν όρους, που αφορούν τα δομικά υλικά, τον τρόπο κατασκευής και την αισθητική εμφάνιση των κτιρίων, τον τρόπο διαμόρφωσης, χρήσης και σύνδεσης των ακάλυπτων χώρων με τους ΚΧ της πόλης Πίνακας 13. Παρουσίαση στοιχείων ΠΜ για ΓΠΣ, Πηγή: Αραβαντινός 2007:229. Περιεχόμενο ΠΜ για ΣΧΟΟΑΠ οριοθέτηση και οριστικοποίηση των προς πολεοδόμηση περιοχών (σε συνδυασμό με το όριο του οικισμού), εκτίμηση των επιπτώσεων στο ευρύτερο φυσικό και δομημένο περιβάλλον, εκτίμηση των πληθυσμιακών μεγεθών και των περιβαλλοντικών δυνατοτήτων με βάση τις υπάρχουσες χρήσεις γης οριοθέτηση συνεκτικών τμημάτων των οικισμών (δηλαδή, το τμήμα που αποτελείται από τουλάχιστον 10 οικοδομές οι οποίες δεν απέχουν μεταξύ τους ανά δύο, απόσταση μεγαλύτερη από 40μ.) τα υπόλοιπα συνάδουν με τα αντίστοιχα για τα ΓΠΣ, δηλαδή, εκτίμηση αναγκών σε ΚΦ ΚΧ, γενική πρόταση οργάνωσης ή αναμόρφωσης του οικισμού, όροι δόμησης, διαγράμματα δικτύων υποδομής, ζώνες χρήσεων γης με τις αντίστοιχες απαγορεύσεις ή περιορισμούς Πίνακας 14. Παρουσίαση στοιχείων ΠΜ για ΣΧΟΟΑΠ, Πηγή: Αραβαντινός 2007:

51 Η ΠΜ πραγματοποιείται σε τρία στάδια: Α Στάδιο: Περιλαμβάνει την ανάλυση της υπάρχουσας κατάστασης (ιδιοκτησιακό, κατατμήσεις, θεσμικό πλαίσιο δόμησης, κατάσταση δομημένου, οδικό δίκτυο, δίκτυα υποδομών, κτιριακό απόθεμα), σε χάρτες και κείμενα ανάλυσης και αξιολόγησης των δεδομένων, και τη σύνταξη της προμελέτης του σχεδίου πολεοδομικής οργάνωσης. Β Στάδιο: Περιλαμβάνει την πρόταση και χωρίζεται σε δύο υποστάδια, το Β1 υποστάδιο, που αποτελείται από τη σύνταξη σχεδίου πολεοδομικής οργάνωσης, τη σύνταξη του ρυμοτομικού σχεδίου και του πολεοδομικού κανονισμού, τα σχέδια γενικής οργάνωσης έργων υποδομής και τα σχέδια προστασίας και ανάδειξης φυσικού περιβάλλοντος, και το Β2 υποστάδιο, που περιλαμβάνει τη διαμόρφωση της τελικής πρότασης και τη σύνταξη των ψηφιακών αρχείων. Γ Στάδιο: Έχει αντικείμενο τη σύνταξη πινάκων εφαρμογής και κτηματογραφικών διαγραμμάτων εφαρμογής (Σιόλας κ.α., 2015:130;Δούμας, 2009:1-14 Σεμινάριο ΤΕΕ/ΤΚΜ). Εικόνα 14. ΠΜ Δ.Ε. Κερατέας του Δήμου Λαυρεωτικής, κλίμακα πρωτοτύπου 1:2.000, Πηγή: Διαδικτυακή ενημέρωση σε είδηση 12/2/2014, (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). 50

52 ΙΙ.ii. ΠΕ 2 Αντί επιλόγου, του 2 ου Κεφαλαίου θα επιθυμούσα να αναφέρω κάποια στοιχεία που θεώρησα σημαντικά μέσα από την έρευνα και μελέτη, από Οικονόμου 2007 Διάλεξη:1-45, σχετικά με το κρίσιμο ζήτημα της σχέσης των «επιπέδων» και των «βαθμίδων» του πολεοδομικού σχεδιασμού. Ξεχωρίζω τα εξής σημεία, η σχέση μεταξύ ΡΣ και υποκείμενων βαθμίδων σχεδιασμού: α) το όλο σύστημα γίνεται πιο πολύπλοκο και χρονοβόρο, με την προσθήκη μιας νέας βαθμίδας σχεδιασμού, β) η σχέση μεταξύ των μη μητροπολιτικών ρυθμιστικών σχεδίων -δηλαδή αυτών που προβλέπει ο Ν. 2508/1997 για τις μεσαίες πόλεις- και των υποκείμενων πολεοδομικών σχεδίων, είναι νομοθετικά ασαφής, η σχέση μεταξύ ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ και ΠΜ: α) υφίστανται διατάξεις των ΓΠΣ που ενώ είναι άμεσα εφαρμόσιμες μετά την έγκρισή τους, παράλληλα μπορούν να υποστούν περαιτέρω επεξεργασία από την ΠΜ λ.χ. μετά την επέκταση του σχεδίου, η ΠΜ μπορεί να διαφοροποιήσει κατά τμήματα το μέσο ΣΔ αλλά η μέση σταθμισμένη τιμή του τελευταίου πρέπει να παραμείνει η προκαθορισμένη από το ΓΠΣ (για παράδειγμα, ότι ο μέγιστος ΣΔ δεν μπορεί να υπερβεί το 0.8 στις περιοχές κατοικίας), όπως και η δυνατότητα της ΠΜ να καθορίσει ειδικές χρήσεις γης, αλλά στο πλαίσιο της γενικής χρήσης την οποία ορίζει το ΓΠΣ, β) Η ΠΜ δεν μπορεί να προχωρήσει σε επεκτάσεις μη προβλεπόμενες από ΓΠΣ αλλά αυτές δεν ενεργοποιούνται παρά μόνο μετά την έγκριση ΠΜ (παρατηρείται ένα είδος «δεσμευτικότητας σε δεύτερο χρόνο»), γ) η ΠΜ καταλήγει σχεδόν πάντα σε σημαντική συμπίεση της έκτασης των ΚΧ σε σχέση με την εκτίμηση του ΓΠΣ, συμβαίνει διότι οι μηχανισμοί που εστιάζουν στους ΚΧ είναι η αναγκαστική απαλλοτρίωση (δε χρησιμοποιείται λόγω της αποθυμίας των ΟΤΑ και του κόστους) και η εισφορά σε γη η οποία έχει 2 «παρενέργειες» 1 ον έλλειψη κτηματολογίου και 2 ον η κλιμάκωση των ποσοστών της εισφοράς σε γη είναι ότι το συνολικό εμβαδόν διαθέσιμης γης που προκύπτει δεν είναι σταθερό ως ποσοστό της έκτασης της περιοχής που πολεοδομείται, αλλά διαφοροποιείται αναλογικά προς το μέσο μέγεθος των ιδιοκτησιών, τη στιγμή που οι ανάγκες σε γη για κοινόχρηστα (και κοινωφελή) είναι, αντίθετα, αντιστρόφως ανάλογες προς τη μέση ιδιοκτησία, η σχέση μεταξύ ΠΜ και ΠΕ: ρυθμίσεις όπως η θέση των ΟΤ, οι ΡΓ και ΟΓ, και οι ΚΧ ΚΦ δέχονται μόνο πολύ μικρές τροποποιήσεις για καθαρά τεχνικούς λόγους (οι μετακινήσεις γραμμών, σε σχέση με την ΠΜ, μπορεί να φθάσουν μέχρι 0.5μ.). 2 Με το περιεχόμενε των ΠΕ ασχολείται αναλυτικά το 4 ο Κεφάλαιο της εργασίας. 51

53 Κεφάλαιο 3. Εξέλιξη και χρησιμότητα των Ρυμοτομικών Σχεδίων Στο παρών Κεφάλαιο θα πραγματοποιηθεί μια προσέγγιση στα εξής σημεία που αφορούν στη χάραξη του αστικού ιστού-διατάξεις στο χώρο της πόλης: έννοιες ορισμοί τυπολογία και γενικότερες θεωρίες για τα Ρυμοτομικά σχέδια και το περιεχόμενό τους, όροι και συστήματα (έπαψαν να ισχύουν) δόμησης, αρτιότητα, οικοδομησιμότητα, κατάτμηση. Επιπρόσθετα, δε θα μπορούσα να μην αναφέρω ότι οι Ενότητες του παρόντος Κεφαλαίου διαρθρώνεται ως επί το πλείστον με βάση το σύγγραμμα του Αραβαντινού (2007) Πολεοδομικός σχεδιασμός και ειδικότερα μέσω του Κεφαλαίου «Ρυμοτομικά σχέδια όροι δόμησης και Γ.Ο.Γ. του βιβλίου αυτού αλλά και μέσω των Διαλέξεων/Σημειώσεων του Οικονόμου ( ) με τίτλο Πολεοδομία ΙΙ: Πολεοδομικός Σχεδιασμός για το ΤΜΧΠΠΑ Παν. Θεσσαλίας. Παράλληλα, στο τέλος του Κεφαλαίου θα γίνει και μια παρουσίαση αναποτελεσματικής εφαρμογής του Ρυμοτομικού σχεδίου σε περιοχή ανάθεσης μέσω του Τμήματος Πολεοδομικών Εφαρμογών της Γενικής Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών του Δήμου Θεσσαλονίκης μέσω της αρωγής της κ. Φαρμάκη. Όλες οι εξετάσεις των παραπάνω ζητημάτων θα μας βοηθήσουν στην πληρέστερη κατανόηση, των πράξεων τακτοποίησης,αναλογισμού λόγω ρυμοτομίας των οικοπέδων και των ΠΕ του 4 ου Κεφαλαίου Περιεχόμενο-αντικείμενο και τυπολογία-σχεδιασμός Ρυμοτομικού Σχεδίου Θα ξεκινήσουμε από το τέλος του προηγουμένου Κεφαλαίου, δηλαδή, από τη διαφαινόμενη σχέση της ΠΜ με το Ρυμοτομικό Σχέδιο. Το ρυμοτομικό σχέδιο παρέχει όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τα δεδομένα εφαρμογής, καθώς και για την αρχιτεκτονική και πολεοδομική φυσιογνωμία που θα έχει ο οικισμός μετά την εφαρμογή της ΠΜ (Σιόλας κ.α., 2015:130). Σύμφωνα με τις προδιαγραφές εκπόνησης των ΠΜ η εφαρμογή του Ρυμοτομικού σχεδίου είναι το Γ Στάδιο αυτών και συντάσσεται ταυτόχρονα και σε άμεση συσχέτιση με την ΠΜ (Δούμας, 2009:6 Σεμινάριο ΤΕΕ/ΤΚΜ). Προσδιορισμός Ρυμοτομικού Σχεδίου Αξίζει να σημειωθεί ότι, μέχρι το νομοθέτημα του 2014 στο οποίο παρουσιάζεται στο Άρθρο 10 του Μέρους Α3 Ρυθμιστικός Σχεδιασμός ως Ρυμοτομικά Σχέδια Εφαρμογής (ΡΣΕ) εξειδικεύοντας τις προβλέψεις και τις διατάξεις των ΤΧΣ δεν εμφανίζονται ως ξεχωριστή «βαθμίδα» (ούτε καν επίπεδο) των εφαρμογών του πολεοδομικού σχεδιασμού. Εμφανίζεται ως σημαντικό στοιχείο της ΠΜ που αποτελεί και το τελικά θεσμοθετούμενο τμήμα στο οποίο προσδιορίζονται χωρικά όλες οι συνιστώσες της πολεοδομικής οργάνωσης (Δούμας, 2009). Στο σημείο αυτό θα αναφερθούμε στους δύο μεταγενέστερους θεσμοθετημένους ορισμούς: Εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο οικισμού ή σχέδιο πόλης ή πολεοδομικό σχέδιο ή πολεοδομική μελέτη είναι το διάγραμμα με τον τυχόν ειδικό πολεοδομικό κανονισμό που έχει εγκριθεί σύμφωνα με τις οικείες διατάξεις και καθορίζει του ειδικούς όρους δόμησης, τους κοινόχρηστους και δομήσιμους χώρους και τις επιτρεπόμενες χρήσεις σε κάθε τμήμα ή ζώνη του οικισμού (Άρθρο 2, παρ.20, Ν.Ο.Κ./2012). 1. Για την πολεοδόμηση ορισμένης περιοχής απαιτείται η σύνταξη και έγκριση ΡΣΕ, με το οποίο εξειδικεύονται, σε κλίμακα πόλης ή οικισμού ή τμημάτων αυτών ή σε ζώνες και περιοχές ειδικών χρήσεων, οι ρυθμίσεις των ΤΧΣ ή ΕΧΣ περί χρήσεων γης και όρων δόμησης και καθορίζονται επακριβώς οι κοινόχρηστοι, κοινωφελείς και οικοδομήσιμοι χώροι της προς πολεοδόμηση περιοχή καθώς και τα διαγράμματα των δικτύων υποδομής. 2. Για την κατάρτιση ΡΣΕ απαιτείται η ύπαρξη εγκεκριμένων ΤΧΣ ή ΕΧΣ. 3. Τα ΡΣΕ καταρτίζονται για το σύνολο των περιοχών των ΤΧΣ ή ΕΣΧ που προορίζονται για πολεοδόμηση ή και για τμήμα 52

54 αυτών, το οποίο πρέπει πάντως να αποτελεί πολεοδομική ενότητα, όπως αυτή καθορίζεται στο οικείο ΤΧΣ ή ΕΧΣ (Μέρος Α3, Άρθρο 10, παρ.1.,2. & 3., Ν.4269/2014). Κάνοντας μια σύντομη ιστορική αναδρομή αλλά και μια κριτική επισκόπηση στα αρνητικά στοιχεία που περιελάμβανα τα Ρυμοτομικά σχέδια στο σύνολό τους σύμφωνα με τον Αραβαντινό (2007: ) διατυπώνονται τα παρακάτω. Ακόμη, και σήμερα για πολύ κόσμο το Ρυμοτομικό Σχέδιο ή «Σχέδιο Πόλεως» ή απλούστερα «Ρυμοτομικό» είναι συνώνυμο με την πολεοδομία καθώς το Ρυμοτομικό ήταν για πολλές δεκαετίες το βασικό πολεοδομικό σχέδιο. Έτσι, με το Ν. του 1923 και από το 1929 όταν εγκρίθηκε ο 1 ος ΓΟΚ με ενσωματωμένες και πολεοδομικές διατάξεις για τα Ρυμοτομικά, τα οποία συνδέθηκαν με τον αρχικό σχεδιασμό και την τύχη των Ελληνικών πόλεων. Εικόνα 16. Ρυμοτομικό σχέδιο της δεκαετίας του 20 του τότε Υπουργείου Συγκοινωνίας. Κ. Τζουμαγιά (αρχιτέκτων Deyong με τη διεύθυνση του Ernest Hébrard), Πηγή: Υπουργείο Συγκοινωνίας 1930 όπως παρατίθεται στο Χατζηκοκόλη Σ. 2011: Διάλεξη Ρυμοτομικό Σχέδιο ΣΕ3-1 Τεχνικές σχεδίασης και αναγνώρισης του χώρου. Εικόνα 15. Ρυμοτομικά σχέδια για τη δημιουργία νέων χωριών στη Μακεδονία. Συντάχθηκαν τη δεκαετία του 20 με την ευθύνη του Υπουργείου Συγκοινωνίας με σκοπό να καλύψουν τις καταστροφές των πολέμων και τις ανάγκες των προσφύγων. Δεν υλοποιήθηκαν λόγω έλλειψης προσαρμογής προς τα φυσικά χαρακτηριστικά, της τυχαίας τοποθέτηση ΚΧ, του δαιδαλώδους και αντιλειτουργικού οδικού δικτύου, μη αναταποδοτικών χωροταξικών επιλογών, Πηγή: Υπουργείο Συγκοινωνίας 1930 όπως παρατίθεται στο Χατζηκοκόλη Σ. 2011: Διάλεξη Ρυμοτομικό Σχέδιο ΣΕ3-1 Τεχνικές σχεδίασης και αναγνώρισης του χώρου. 53

55 Όπως έχει γίνει αντιληπτό το Ρυμοτομικό σχέδιο στην πράξη περιοριζόταν σε ένα και μόνο σχεδιάγραμμα ρυμοτομικών γραμμών που απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί μια έστω και στοιχειώδης ΠΜ. Ακόμη και στο τεχνικό τους σκέλος τα κενά που παρουσίαζαν ήταν μεγάλα. Χαρακτηριστικά αναφέρονται: o έλλειψη προσαρμογής προς το υφιστάμενο οδικό δίκτυο της περιοχής μελέτης, o έλλειψη συσχέτισης του ανάγλυφου του εδάφους με την πρόταση, o έλλειψη χαρτών ή αεροφωτογραφιών υφιστάμενης δασοκάλυψης o o καμία πρόταση για τα έργα υποδομής (ΔΕΗ, ΟΤΕ, κλπ) καμία υπόνοια ως προς το σχεδιασμό εφαρμογής σε συνάρτηση με τους φορείς, δαπάνες, χρονικό ορίζοντα κλπ. Πρόκειται δηλαδή, απλώς και μόνο για μια «στατική» απεικόνιση των προβλεπόμενων ΟΤ με σκοπό την οικονομική εκμετάλλευση της γης στο έπακρο και με πλήρη αδιαφορία για τις επιπτώσεις. Οι κύριες επιπτώσεις συνοπτικά είναι: α) σε πολεοδομικό επίπεδο, β) σε χωροταξικό επίπεδο, γ) στο εσωτερικό κυκλοφοριακό επίπεδο, ε) σε επίπεδο οδοποιίας και έργων υποδομής, στ) σε αμφότερο και γενικό κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο, ηι) στο περιβαλλοντικό και οικολογικό επίπεδο και ζ) αισθητικής άποψης. Εικόνα 17. Απόσπασμα εγκεκριμένου Ρυμοτομικού σχεδίου σε περιοχή της Άνω Βούλας. Κλίμακα πρωτοτύπου 1: Αρνητικά τεχνικά χαρακτηριστικά: απαράδεκτη προσαρμογή στο έδαφος, εξαφάνιση των ρεμάτων, έλλειψη ΚΧ, συγκεχυμένο οδικό δίκτυο, ελλειπής επισήμανση ή καθορισμός ΚΦ ή λοιπών ειδικών χρήσεων και ανύπαρκτη αστική δομή, Πηγή: αρχείο ΥΠΕΧΩΔΕ όπως παρατίθεται στο Αραβαντινός 2007:185. Εικόνα 18. Γεωμετρικές και φορμαλιστικές χαράξεις του οδικού δικτύου που δεν έλαβαν υπόψη τους τις κλίσεις του εδάφους, τα ρέματα, τη δασοκάλυψη κ.α., Πηγή: Αραβαντινός 2007:184. Περιεχόμενο και αντικείμενο Ρυμοτομικού σχεδίου 3 Περνώντας τώρα, στο περιεχόμενο και το αντικείμενο των ρυμοτομικών σχεδίων (όπως οφείλουν να παρουσιάζονται-μην έχοντας συσχέτιση με τα παραπάνω αρνητικά στοιχεία) διατυπώνονται τα παρακάτω. Ως προς το περιεχόμενο των σχεδίων αυτών αναγνωρίζονται τα παρακάτω: Όρια πολεοδομικών ενοτήτων, Όρια κεντρικών περιοχών και περιοχών ειδικών λειτουργιών, Όρια πυκνοδομημένων περιοχών, Χρήσεις γης, Ρυμοτομικές και οικοδομικές γραμμές, 3 Παράρτημα ΙΙΙ: βασικοί ορισμοί για το περιεχόμενο των Ρυμοτομικών σχεδίων. 54

56 Προκήπια και στοές, Πεζόδρομοι, Συντελεστές δόμησης, συστήματα δόμησης, αρτιότητες, μέγιστα ύψη, αριθμοί ορόφων, ποσοστά κάλυψης, άλλοι περιορισμοί δόμησης, Όρια τομέων εφαρμογής των όρων και περιορισμών δόμησης, Όρια προτεινόμενων για κήρυξη παραδοσιακών ή διατηρητέων συνόλων, αρχαιολογικών χώρων, περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλους, Προτεινόμενα για κήρυξη παραδοσιακά ή διατηρητέα κτίσματα και βαθμός προστασίας τους (Οδηγίες ΥΠΕΧΩΔΕ 1988 όπως αναφέρεται στο Φαρμάκη, 2012:Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής). Μία άλλη ενδιαφέρουσα προσέγγιση ως προς το περιεχόμενο, τα βασικά θεσμικά στοιχεία που περιλαμβάνει το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο και η διάκριση μεταξύ εννοιών που μπορεί να παρερμηνευτούν είναι αυτός του Οικονόμου (2003) που επισημαίνει τα παρακάτω. Tα βασικά θεσμικά στοιχεία που περιλαμβάνει το εγκεκριμένο Ρυμοτομικό σχέδιο είναι δύο: A. Τα όρια μεταξύ KX και ιδιοκτησιών (οικοπέδων). Οι ιδιοκτησίες μπορούν να ανήκουν είτε σε ιδιώτες είτε στο Δημόσιο (κεντρική κυβέρνηση, επιμέρους Υπουργεία, δημόσιοι οργανισμοί, αυτοδιοίκηση). Το βασικό χαρακτηριστικό των ιδιοκτησιών, ιδιωτικών ή δημόσιων, έγκειται στο ότι (i) η χρήση τους ανήκει, κατ αρχήν, στον ιδιοκτήτη τους, και (ii) είναι οικοδομήσιμοι. Οι KX αντίθετα, ανήκουν πάντα στο Δημόσιο, δεν είναι οικοδομήσιμοι, και είναι προσπελάσιμοι από όλους τους πολίτες. B. Τα όρια μεταξύ περιοχών που επιτρέπεται να οικοδομηθούν και αυτών στις οποίες η κατασκευή κτισμάτων απαγορεύεται. Το πρώτο (Α.) από τα παραπάνω όρια ονομάζεται ΡΓ και χωρίζει τα οικοδομικά τετράγωνα από τους ΚΧ. Σημαντική σημείωση: η ΡΓ δεν είναι, το σύνορο του καταστρώματος του δρόμου με το πεζοδρόμιο αλλά του δρόμου συνολικά (κατάστρωμα + πεζοδρόμιο) με τα οικόπεδα. Στο εσωτερικό των ΟΤ βρίσκονται οι επιμέρους ιδιοκτησίες (οικόπεδα). Τα όρια μεταξύ των οικοπέδων δεν εμφανίζονται στο επίσημο ρυμοτομικό σχέδιο. Στην πραγματικότητα όμως αποτελούν βασικά στοιχεία της οργάνωσης του χώρου, και πολλά από τα στοιχεία ενός Ρυμοτομικού σχεδίου έχουν νόημα μόνο σε συνάρτηση με το υποκείμενο ιδιοκτησιακό καθεστώς. Τα σχέδια που απεικονίζουν τις ιδιοκτησίες ονομάζονται κτηματολογικά διαγράμματα. Θα σταθούμε εδώ στη διάκριση των δύο εννοιών οικόπεδο-γήπεδο μέσω παραδοχών του Καριώτη, Παναγιωτόπουλος (2011:253). Με την παρ. 12 ο όρος γήπεδο μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε κάθε ακίνητο ανεξαρτήτων αν βρίσκεται εντός ή εκτός σχεδίου, σε σχέση, με παρ. 13 όπου ο όρος οικόπεδο χρησιμοποιείται όταν το ακίνητο βρίσκεται σε εγκεκριμένο Ρυμοτομικό σχέδιο ή μέσα στα όρια οικισμού προϋφιστάμενου του 1923 ή με πληθυσμό κάτω των 2000 κατοίκων χωρίς εγκεκριμένο σχέδιο. Με την κύρωση την ΠΜ και τη συσχέτισή της με την υφιστάμενη κατάσταση μπορούν να επέλθουν διαφοροποιήσεις στα ακίνητα π.χ.: από γήπεδο να μετονομαστεί σε οικόπεδο (αν η προϋφιστάμενη κατάσταση ήταν σε εκτός σχεδίου δόμηση) το μήκος του προσώπου του οικοπέδου να είναι διαφορετικό ή να έχει διαμορφωθεί ένα νέο πρόσωπο ή να μην υπάρχει πρόσωπο ( τυφλό οικόπεδο) το εμβαδόν να είναι διαφοροποιημένο ή να μην υπάρχει εμβαδόν (εξ ολοκλήρου ρυμοτομούμενο οικόπεδο) να συνυπάρχουν ένα ή περισσότερα από τα προαναφερμένα. Σχετικά, με το πρόσωπο προκύπτει ότι, θεωρείται το γραμμικό μήκος του οικοπέδου επί της ΡΓ (και όταν συμπίπτει η ΟΓ και η ΡΓ, δηλαδή, δεν υπάρχει πρασιά). 55

57 Το δεύτερο (Β.) από τα όρια που αναφέρονται παραπάνω ονομάζεται ΟΓ (ή, εναλλακτικά, γραμμή δόμησης). Όταν η ΡΓ συμπίπτει με την ΟΓ, σχεδιάζεται μόνο η τελευταία (κόκκινη). Για να διαχωρίσουμε την έννοια της με την οπίσθια ΟΓ αναφέρεται το εξής: η «πίσω ΟΓ» είναι ένα δεύτερο εναλλακτικό όριο που έχει σκοπό να διατηρήσει αδόμητες επιφάνειες εσωτερικά του ΟΤ ώστε να δημιουργηθούν συμπαγείς κοινόχρηστοι ανοιχτοί χώροι (γήπεδα, κήποι κλπ). η «πίσω ΟΓ» έχει εφαρμοστεί με επιτυχία σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Ιωάννου, 2104:77). Ένα επίσημο ρυμοτομικό σχέδιο περιλαμβάνει πάντα τις ρυμοτομικές γραμμές, τις οικοδομικές γραμμές, και τον αριθμό των οικοδομικών τετραγώνων (με τη μορφή ΟΤ 1, ΟΤ2, ). Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν σε κάθε ρυμοτομικό σχέδιο, ανεξαρτήτως περιοχής. Επιπλέον, το ρυμοτομικό σχέδιο μπορεί, χωρίς αυτό να είναι υποχρεωτικό, να προβλέπει και τα εξής πρόσθετα στοιχεία (εφόσον τα στοιχεία αυτά αποτελούν επιλογή της ΠΜ για τη συγκεκριμένη περιοχή που έχει οδηγήσει στο Ρυμοτομικό): Τις πρασιές, Εκτατικούς ΚΧ (πλατείες, χώρους πρασίνου). Οι χώροι αυτοί κατά σύμβαση περιγράφονται από ρυμοτομικές γραμμές, παρόλο που στην περίπτωση αυτή δεν πρόκειται για διαχωρισμό μεταξύ οικοδομήσιμων και μη οικοδομήσιμων περιοχών, Στοές στο ισόγειο των κτιρίων (παρόδιες ή κάθετες στην ΟΓ), Απότμηση των γωνιών των ΟΤ, Οπίσθιες ΟΓ, Πεζοδρόμους, Χρήσεις γης. Τα παραπάνω στοιχεία, όταν υπάρχουν, έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα και επίσημο χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι όλοι (δημόσιο και ιδιώτες) οφείλουν να τα εφαρμόζουν, ενώ η αλλαγή/τροποποίησή τους γίνεται μέσω συγκεκριμένων διαδικασιών που προβλέπονται από το νόμο. Σημειώνεται ότι, η γραμμή του πεζοδρομίου (ρείθρο) δεν αποτελεί επίσημο στοιχείο του ρυμοτομικού σχεδίου. Μπορεί να αναφέρεται σε αυτό, αλλά η παρουσία της έχει ενδεικτικό και όχι δεσμευτικό (με την προηγούμενη έννοια του όρου) σημασία. Τα ρυμοτομικά σχέδια σχεδιάζονται συνήθως σε κλίμακα 1:500 ή :1.000, και σε αδιάσταλτες πινακίδες διαστάσεων 35x50 ή 50x7 εκ. Στο σημείο αυτό θα γίνει μια προσέγγιση σε ότι αφορά το βασικό αντικείμενο των Ρυμοτομικών σχεδίων με βάση τον Αραβαντινό 2007: είναι η απεικόνιση των ορίων ανάμεσα στους ΚΧ και του οικισμού και ο καθορισμός του οικοδομικού όγκου. Μπορεί να υπάρχουν Ρυμοτομικά σχέδια και σε κλίμακα 1:2.000 ή 1: Εικόνα 19. Στοιχεία που παρουσιάζονται στα Ρυμοτομικά σχέδια. Οι ενδείξεις μέσα στην αγκύλη δεν είναι υποχρεωτικές από τη νομοθεσία και καταγράφονται με πρωτοβουλία του σχεδιαστή-ερευνητή, Πηγή: Χατζηκοκόλη Σ. 2011: Διάλεξη Ρυμοτομικό Σχέδιο ΣΕ3-1 Τεχνικές σχεδίασης και αναγνώρισης του χώρου όπως παρατίθεται στο Αραβαντινός (2007: 169). 56

58 Σχεδιασμός και τυπολογία Ρυμοτομικού σχεδίου 4 Η παρακάτω ανάλυση (για την τυπολογία και το σχεδιασμό των Ρυμοτομικών σχεδίων) βασίζεται κατά κύριο λόγο στις διατυπώσεις του Οικονόμου (2003: Διάλεξη στο μάθημα του ΤΜΧΠΠΑ του Παν. Θεσσαλίας Πολεοδομία ΙΙ-Πολεοδομικός σχεδιασμός) και μια σημειακή εξακρίβωση σχετικά με τα άμεσα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του Ιπποδάμειου συστήματος από Ιωάννου (2014:77-78). Άμεσα ή έμμεσα, το ρυμοτομικό σχέδιο έχει επιπτώσεις: στη μορφή των κτιρίων, στη μορφή του πολεοδομικού ιστού, στο φυσικό περιβάλλον και το τοπίο, στην αντιληπτική εικόνα της πόλης (ευκολία προσανατολισμού, σαφήνεια της νοητικής εικόνας), στη λειτουργία του οδικού δικτύου και στην οδική κυκλοφορία, στην κίνηση των πεζών, στην οργάνωση και λειτουργία των χρήσεων γης, στις τιμές της γης και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Σε πολύ γενικό επίπεδο, τα ρυμοτομικά σχέδια προσδιορίζονται από δύο παραμέτρους: 1) τη διαδικασία ανάπτυξής τους και 2) το βασικό μορφολογικό χαρακτήρα τους. Ως προς το (1), η βασική διάκριση είναι μεταξύ ρυμοτομικών που αναπτύχθηκαν κατόπιν σχεδιασμού, και αυτών που είναι προϊόντα του αθροίσματος επιμέρους μεμονωμένων πράξεων (κατασκευής κτιρίων ή αποσπασματικών διανοίξεων δρόμων) που δεν εντάσσονται σε ένα εκ των προτέρων σχεδιασμό. Μερικές φορές για την τελευταία διαδικασία χρησιμοποιείται ο όρος της οργανικής ανάπτυξης του ρυμοτομικού. Ως προς το (2), η αρχική διάκριση είναι μεταξύ ρυμοτομικών που υπακούουν σε μια σαφή γεωμετρία, και αυτών που δεν χαρακτηρίζονται από γεωμετρική πειθαρχία. Έτσι δημιουργείται ο παρακάτω Πίνακας 15 που συνοψίζει τους τέσσερις βασικούς τύπους του Ρυμοτομικού σχεδίου. Βασική μορφολογία Διαδικασία ανάπτυξης Γεωμετρική δομή Έλλειψη γεωμετρικής δομής Σχεδιασμός Οργανική ανάπτυξη Πίνακας 15. Βασικοί τύποι Ρυμοτομικού σχεδίου, Πηγή: Οικονόμου 2003: Διάλεξη στο μάθημα του ΤΜΧΠΠΑ του Παν. Θεσσαλίας Πολεοδομία ΙΙ-Πολεοδομικός σχεδιασμός. Οι θεωρητικοί τύποι που αναδεικνύονται δεν έχουν τις ίδιες πιθανότητες ύπαρξης στην πράξη. Ο σχεδιασμός συνδυάζεται σχετικά συχνότερα με γεωμετρικά ρυμοτομικά, αν οι περιπτώσεις μη γεωμετρικών σχεδιασμών ρυμοτομικών είναι αρκετά συχνή. Η οργανική ανάπτυξη οδηγεί σχεδόν πάντα σε μη γεωμετρικά ρυμοτομικά: μη σχεδιασμένα γεωμετρικά ρυμοτομικά είναι σχεδόν ανύπαρκτα. Ρυμοτομικά σχέδια με γεωμετρική δομή: Τα περισσότερα γεωμετρικά ρυμοτομικά χαρακτηρίζονται από το ότι ακολουθούν, λιγότερο ή περισσότερο αυστηρά, ένα κάνναβο, δηλαδή ένα νοητό σκελετό που προσδιορίζει τη δομή του ρυμοτομικού και αποτελείται από την επανάληψη, με κάποιο κανόνα, ομοειδών μοναδιαίων στοιχείων. Η απλούστερη μορφή τέτοιου ρυμοτομικού είναι το Ιπποδάμειο, που στην καθαρή μορφή του έχει τη μορφή ενός τετραγωνικού πλέγματος. 4 Παράρτημα ΙΙ: Προσδιορισμός βασικών κανόνων συμβολισμών στο σχεδιασμό Ρυμοτομικών σχεδίων. 57

59 Εικόνα 20. Απλούστερη μορφή Ιπποδάμειου συστήματος, Πηγή: Οικονόμου Η εφαρμογή της ορθοκανονικής χάραξης (Ιπποδάμειο) στα Ρυμοτομικά, έχει ορισμένα σημαντικά πλεονεκτήματα, όπως: λειτουργικότητα, βέλτιστη κίνηση του πεζού στην πόλη, δυνατότητα εξοικονόμησης αστικής γης προς όφελος χρήσεων και λειτουργιών, επικράτηση της ορθής γωνίας μέχρι το οικόπεδο του κτιρίου, ευκολία προσανατολισμού-αντίληψης του αστικού ιστού, δυνατότητα ιεράρχησης αξόνων και περιοχών, συμβατότητα με την κυκλοφορία οχημάτων (χωρίς να κυριαρχεί η εξυπηρέτηση του οχήματος εις βάρος άλλων παραμέτρων του σχεδιασμού της πόλης), ευκολία εφαρμογής του σχεδίου στο έδαφος. Τα βασικά μειονεκτήματα του Ιπποδάμειου συστήματος είναι: x σε μεγάλη επιφάνεια εφαρμογής, ο εκτεταμένος ιστός με την ίδια ορθοκανονική χάραξη, δημιουργεί ομοιομορφία και απώλεια της οπτικής ποικιλομορφίας στην πόλη με κατάργηση της ανθρώπινης κλίμακας και της αντίληψης του αστικού χώρου, x δυσκολία ιεράρχησης του οδικού δικτύου, x μονοτονία και έλλειψη ιδιαίτερου χαρακτήρα σε κάθε υποσύνολο της πόλης. Η ανάγκη διαφοροποίησης και ιεράρχησης του οδικού δικτύου, ιδίως στις μεγαλύτερες πόλεις ή όταν οι κυκλοφοριακοί φόρτοι γίνονται σημαντικοί, οδηγεί στη διαφοροποίηση του πλάτους ορισμένων δρόμων. Οι δρόμοι με το μεγαλύτερο πλάτος αποτελούν το κύριο οδικό δίκτυο που εξυπηρετεί τις σημαντικότερες κινήσεις (μεγαλύτερες αποστάσεις, μεγαλύτεροι φόρτοι) ενώ οι δρόμοι με το μικρότερο πλάτος συγκροτούν το τοπικό οδικό δίκτυο που εξυπηρετεί τις τοπικές κινήσεις. Εικόνα 21. Ανάγκη ιεράρχησης οδικού δικτύου στο Ιπποδάμειο σύστημα, Πηγή: Οικονόμου 2003 Το μέγεθος των ΟΤ είναι συνάρτηση της ανάγκης όλα τα οικόπεδα να έχουν πρόσβαση σε ΚΧ. Αυτό συνεπάγεται ότι η μία από τις δύο πλευρές του τετραγώνου πρέπει να μην υπερβαίνει το διπλάσιο του μέσου βάθους της συνήθους ιδιοκτησίας, ώστε οι κάτοικοι να μη διασχίζουν μεγάλες αποστάσεις για να βρουν στους κάθετους δρόμους. Αντίθετα, η άλλη πλευρά μπορεί να υπερβαίνει αρκετά το μέγεθος αυτό. Εικόνα 22. Διαφορετικά ΟΤ συμβατά με το ίδιο μέσο μέγεθος ιδιοκτησίας, Πηγή: Οικονόμου

60 Εικόνα 23. Διαμόρφωση Ιπποδάμειου συστήματος, Πάτρα, Π.Ε. Αχαΐας, Πηγή: Image 2015 Google Earth όπως παρατίθεται στο Σιόλας κ.α. 2015:106. Η δυνατότητα αυτή επιτρέπει το σχεδιασμό ρυμοτομικών με ορθογωνικά ΟΤ, ιδίως στην περίπτωση που κυριαρχούν μικρές ιδιοκτησίες, για να αποφευχθεί ο πολλαπλασιασμός των ΟΤ (και συνεπώς ο πολλαπλασιασμός των δρόμων που συνεπάγεται διάθεση υπερβολικά μεγάλου ποσοστού της έκτασης της πόλης για ΚΧ). Χωρίς αυτό να είναι απόλυτο, η μικρή πλευρά των ΟΤ συνήθως δεν πρέπει να υπερβαίνει τα μ. Εικόνα 24. Αριστερά, ρυμοτομικό σχέδιο με τετραγωνικά ΟΤ (περίπτωση σχετικά μεγάλων ιδιοκτησιών). Δεξιά, ρυμοτομικό σχέδιο με ορθογωνικά ΟΤ (περίπτωση σχετικά μικρών ιδιοκτησιών), Πηγή: Οικονόμου Μια άλλη παραλλαγή είναι η εισαγωγή στο ρυμοτομικό σχέδιο κοινόχρηστων χώρων άλλου τύπου από τους δρόμους: πλατειών και χώρων πρασίνου. Τα νέα αυτά στοιχεία αλλοιώνουν την άκαμπτη επαναληπτικότητα του τυπικού καννάβου. Ιδιωτικά οικόπεδα Πλατεία Πράσινο Εικόνα 25. Αποφυγή άκαμπτης επαναληπτικότητας τυπικού καννάβου, Πηγή: Οικονόμου

61 Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις διατηρείται μια βασική αρχή του τυπικού Ιπποδάμειου: η ορθή γωνία. Μέσα σε κάποια όρια, είναι δυνατή η χαλάρωση αυτής της αρχής χωρίς το ρυμοτομικό να χάσει το βασικό του χαρακτήρα ως Ιπποδάμειου. Τέτοια περίπτωση μπορεί να προκύψει, πχ., όταν είναι ανάγκη να διατηρηθεί ένας προϋπάρχον της ρυμοτόμησης υπερτοπικός δρόμος που διέρχεται από τον οικισμό. Εικόνα 26. Bασική αρχή Ιπποδάμειου συστήματος, Πηγή: Οικονόμου 2003 Οι παραπάνω αποκλίσεις από το αυστηρό Ιπποδάμειο μπορούν προφανώς να συνδυαστούν με διάφορους τρόπους, οδηγώντας σε ρυμοτομικά αρκετά πιο πολύπλοκα και σύνθετα από αυτά που αντιστοιχούν στο καθαρό μοντέλο. Εικόνα 27. Πολύπλοκα και σύνθετα μοντέλα Ρυμοτομικών σχεδίων, Πηγή: Οικονόμου 2003 Η δεύτερη μεγάλη κατηγορία γεωμετρικών ρυμοτομικών βασισμένων σε κάνναβο είναι τα ακτινοκεντρικά. Στην ιδεατή και γενική τους μορφή, βασίζονται στο παρακάτω σχήμα. Εικόνα 28. To μοτίβο του ακτινοκεντρικού Ρυμοτομικού σχεδίου, Πηγή: Οικονόμου

62 Με βάση το ιδεατό αυτό σχήμα μπορεί να γίνουν διάφορες παραλλαγές. Λχ. είναι δυνατόν η έμφαση να είναι στο κυκλοτερές σχήμα, οπότε κυριαρχούν οι ομόκεντροι δακτυλιοειδείς δρόμοι, ή στο ακτινικό σχήμα, οπότε κυριαρχούν οι δρόμοι που διέρχονται από το κέντρο. Τα ακτινοκεντρικά ρυμοτομικά έχουν ως κύριο πλεονέκτημα ότι διευκολύνουν την προσπέλαση προς το κέντρο. Από την άποψη αυτή, είναι κατάλληλα για σχετικά μεγάλες πόλεις με αναπτυγμένα κέντρα, ιδίως όταν αυτά εξυπηρετούν ευρύτερες περιοχές επιρροής, οπότε οι κεντρομόλοι κυκλοφοριακοί φόρτοι είναι σημαντικοί. Ένα άλλο πλεονέκτημα είναι ότι στο κυκλικό σχήμα ελαχιστοποιείται το μήκος της περιβάλλουσας γραμμής, για ένα δεδομένο εμβαδόν. Το χαρακτηριστικό αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία στις ιστορικές περιόδους κατά τις οποίες οι πόλεις ήταν περιτειχισμένες για λόγους ασφάλειας, γιατί έτσι μειώνονταν το μήκος και άρα το κόστος του αμυντικού τείχους. Από την άλλη πλευρά, τα ακτινοκεντρικά ρυμοτομικά παρουσιάζουν και μειονεκτήματα, όπως το ακανόνιστο σχήμα των ΟΤ, και η δυσκολία προσανατολισμού κατά την περιμετρική κίνηση, λόγω της συνεχούς αλλαγής της κατεύθυνσης. Εικόνα 29. Διαμόρφωση ακτινοκεντρικού ρυμοτομικού σχεδίου, Φιλοθέη, Π.Ε. Αττικής, Πηγή: Image 2015 Google Earth όπως παρατίθεται στο Σιόλας κ.α. 2015:106. Πέρα από τις παραπάνω δύο κύριες περιπτώσεις, υπάρχει δυνατότητα χρήση και άλλων καννάβων. Μεταξύ αυτών των καννάβων, που ούτως ή άλλως χρησιμοποιούνται πολύ λιγότερο από τους προηγούμενους, οι πιο γνωστοί είναι οι εξαγωνικοί, λόγω της γνωστής ιδιότητας του εξαγώνου να μπορεί να καλύψει με ένα συνεχές πλέγμα μια επιφάνεια, χωρίς να αφήνει κενά. Η δεύτερη μεγάλη ομάδα των γεωμετρικών ρυμοτομικών σχεδίων είναι αυτά που δεν βασίζονται σε κάνναβο αλλά σε άλλες μορφής γεωμετρικές πειθαρχίες. Συνήθως το ρόλο του καννάβου παίζουν στην περίπτωση αυτή κάποιοι άξονες οργάνωσης του σχεδίου, σε συνδυασμό, συνήθως αλλά όχι πάντα, με τη χρήση διαφόρων μορφών συμμετρίας. Μη γεωμετρικά Ρυμοτομικά σχέδια: Αν θεωρήσουμε ως συνιστώσα της έννοιας του ρυμοτομικού την ύπαρξη δρόμων, η απλούστερη μορφή τους είναι αυτή της γραμμικής οργάνωσης κατά μήκος ενός οδικού άξονα, ή στη διασταύρωση δύο (ή περισσότερων) οδικών αξόνων. Το σχέδιο στις περιπτώσεις αυτές δεν είναι τυχαίο, τουλάχιστον όσον αφορά τη βασική δομή του, αλλά η αρχή στην οποία υπακούσει δεν είναι γεωμετρική αλλά τοπολογική: πρόσβαση όλων των 61

63 οικοπέδων/κτισμάτων σε ένα ή περισσότερους προϋπάρχοντες δρόμους, η χάραξη των οποίων είναι ακανόνιστη. Α. Η μία μεγάλη ομάδα μη γεωμετρικών ρυμοτομικών είναι τα οργανικά, αυτά δηλαδή που δεν έχουν προκύψει μέσω μιας σχεδιαστικής διαδικασίας. Είναι προϊόν δύο παραγόντων. Ο 1 ος είναι η σταδιακή ανάπτυξη του ρυμοτομικού, μέσω μιας μακροχρόνιας διαδικασίας άθροισης πολλών μεμονωμένων επιλογών: κατασκευής κτιρίων, διάνοιξης δρόμων και άλλων κοινόχρηστων χώρων. Ο 2 ος περιλαμβάνει ένα σύνολο δεσμεύσεων που δημιουργούν το πλαίσιο μέσα στο οποίο γίνονται οι μεμονωμένες αυτές επιλογές. Βασικές τέτοιες δεσμεύσεις, ανάλογα με την περίπτωση, είναι οι εξής: Το ανάγλυφο του εδάφους. Βασικό στοιχείο είναι το ότι οι δρόμοι που είναι κάθετοι στις υψομετρικές καμπύλες έχουν κλίση, ενώ οι δρόμοι που είναι παράλληλοι προς τις καμπύλες είναι οριζόντιοι. Στην επόμενη Εικόνα 30. στο σχήμα που απεικονίζεται, ο δρόμος Β έχει σε όλο του το μήκος σχεδόν σταθερό υψόμετρο (μεταξύ 15 και 20 μ.). Ο δρόμος Α, αντίθετα, που τέμνει τις υψομετρικές καμπύλες, χαρακτηρίζεται από μια κλίση α (διάγραμμα στο κάτω μέρος του σχήματος). Η κλίση είναι συνάρτηση αφενός των υψομετρικών καμπυλών και αφετέρου της οριζόντιας απόστασης μεταξύ τους. Όσο μεγαλώνει η κλίση τόσο δημιουργούνται δυσκολίες στην κίνηση πεζών και τροχοφόρων. Για το λόγο αυτό, σε περιοχές με έντονο ανάγλυφο, επιδιώκεται οι περισσότεροι και/ή κυριότεροι δρόμοι να είναι αυτοί που είναι παράλληλοι προς τις καμπύλες, ενώ για τους κάθετους επιφυλάσσεται δευτερεύον ρόλος. Στις περιπτώσεις αυτές, η προσπάθεια τήρησης ενός καννάβου ενδέχεται να οδηγήσει σε ρυμοτομικά που ενώ στο χαρτί φαίνονται κανονικά και οργανωμένα, στο πραγματικό έδαφος χαρακτηρίζονται από έντονες κλίσεις και προβλήματα κυκλοφορίας. 20 Β Α υψόμετρο α Α Β Εικόνα 30. To ανάγλυφο του εδάφους αποτελεί δέσμευση και ένα καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του οργανικού Ρυμοτομικού σχεδίου, Πηγή: Οικονόμου Ο προσανατολισμός, ως προς τη θέα κυρίως, αλλά σε μερικές περιπτώσεις και άλλες παραμέτρους (πχ. σε περιοχές που κυριαρχούν δυνατοί άνεμοι σταθερής κατεύθυνσης, η προσπάθεια να αποφευχθεί η έκθεση του οικισμού σ αυτούς μπορεί να προσδιορίσει τη μορφή του ρυμοτομικού). Το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Η προσπάθεια εξυπηρέτηση του συνόλου των ιδιοκτησιών σε μια περιοχή μπορεί να καθορίσει το χαρακτήρα και την κατεύθυνση των δρόμων. Στο παρακάτω σχήμα της Εικόνας 31 φαίνεται πως ένα κανονικό 62

64 ιδιοκτησιακό καθεστώς διευκολύνει την εφαρμογή ενός Ιπποδάμειου συστήματος, ενώ ένα ακανόνιστο ιδιοκτησιακό καθεστώς συνεπάγεται, στις περιπτώσεις τουλάχιστον που ο σεβασμός των ιδιοκτησιών επιβάλλεται, ένα μη αντίστοιχα μη κανονικό ρυμοτομικό. Εικόνα 31. To ιδιοκτησιακό καθεστώς αποτελεί δέσμευση και ένα καθοριστικό παράγοντα στη διαμόρφωση του οργανικού Ρυμοτομικού σχεδίου, Πηγή: Οικονόμου Η διασταύρωση μερικών ή όλων των παραπάνω δεσμεύσεων δημιουργεί τα οργανικά Ρυμοτομικά σχέδια που με τη σειρά τους καλύπτουν ένα πολύ μεγάλο φάσμα πραγματικών καταστάσεων, από μικρούς παραδοσιακούς οικισμούς μέχρι σχετικά μεγάλες πόλεις. Β. Η δεύτερη μεγάλη ομάδα μη γεωμετρικών ρυμοτομικών είναι αυτά που αποτελούν προϊόν σχεδιασμού. Αν και εκ πρώτης όψεως φαίνεται αναμενόμενο ότι ο σχεδιασμός συνεπάγεται γεωμετρική οργάνωση, υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που οδηγούν στην επιλογή, και στην περίπτωση του σχεδιασμού, μη γεωμετρικών προτύπων. Μεταξύ αυτών, οι κυριότεροι είναι: Δεσμεύσεις ανάλογες με αυτές που λειτουργούν στην περίπτωση των οργανικών ρυμοτομικών, και κυρίως το ανάγλυφο και το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Ο ετεροχρονισμός μεταξύ σχεδιασμού και πραγματικής δημιουργίας του οικισμού. Κλασική είναι η περίπτωση της εκ των υστέρων πολεοδόμησης οικισμών που έχουν δημιουργηθεί μέσω της συγκέντρωσης κτισμάτων που οικοδομήθηκαν αυθαίρετα ή με τις διατάξεις της εκτός σχεδίου δόμησης. Στην περίπτωση αυτή ο αρχικός, ανεπίσημος, οικισμός τείνει να έχει ρυμοτομία παρόμοια με αυτή των οργανικών οικισμών (με μόνη, αλλά ιδιαίτερα σημαντική, εξαίρεση ότι δεν αποτελούν προϊόν μακρόχρονων διαδικασιών που επιτρέπουν την αναπροσαρμογή και συνεχή βελτίωση του οικισμού). Η εκ των υστέρων επιβολή ρυμοτομικού σχεδίου αναγκαστικά διατηρεί και αναπαράγει πολλά από τα βασικά χαρακτηριστικά της μορφής του μη σχεδιασμένου προϋπάρχοντος οικισμού, και δύσκολα μπορεί να οδηγήσει σε γεωμετρικούς τύπου ρυμοτομίας. Τυπολογικές επιλογές, δηλαδή συνειδητή προτίμηση του σχεδιαστή για ρυμοτομικά σχέδια μη γεωμετρικού χαρακτήρα. Οι λόγοι τέτοιων επιλογών μπορεί να είναι διάφοροι: προσπάθεια μίμησης/αναπαράστασης του χαρακτήρα των οργανικών ρυμοτομικών (πολυπλοκότητα, ενδιαφέρον λόγω της πληθώρας απρόσμενων στοιχείων), σχεδιαστικοί συρμοί κλπ. Το αποτέλεσμα, ανεξαρτήτως της αιτίας, είναι η δημιουργία σχεδιασμένων ρυμοτομικών στα οποία η οργάνωση δεν υπακούει (τουλάχιστον εμφανώς) σε κάποια γεωμετρική κανονικότητα ή αρχή. Ωστόσο, σχεδόν πάντα τα ρυμοτομικά αυτά διαφέρουν σαφώς από τα οργανικά ρυμοτομικά, σε μεγάλο βαθμό λόγω του ότι δεν είναι προϊόντα μακροχρόνιων 63

65 διαδικασιών και αλλεπάλληλων προσαρμογών και διορθώσεων αλλά εγκεφαλικών διαδικασιών. Εικόνα 33. Διαμόρφωση μεσαιωνικού τμήματος, με μη γεωμετρικό ρυμοτομικό σχέδιο, Ρόδος, Πηγή: Image 2015, Google Earth όπως παρατίθεται στο Σιόλας κ.α. 2015:107. Εικόνα 32. Διαμόρφωση μη γεωμετρικού ρυμοτομικού σχεδίου εντός τειχών, Ηράκλειο, Κρήτη, Πηγή: Image 2015, Google Earth όπως παρατίθεται στο Σιόλας κ.α. 2015:

66 3.2. Συστήματα και όροι δόμησης, αρτιότητα και οικοδομησιμότητα Στην Ενότητα αυτή θα ασχοληθούμε με τους όρους δόμησης οι οποίοι στοχεύουν στον καθορισμό των οικοδομικών χαρακτηριστικών στους οποίους συγκαταλέγονται και τα οικοδομικά συστήματα. Έπειτα, θα αναλυθούν όροι οι οποίοι αποτελούν συνδετικό κρίκο με το 4 ο Κεφάλαιο για την τακτοποίηση τον αναλογισμό των ρυμοτομούμενων εκτάσεων και για τις ΠΕ, όπως η αρτιότητα, η οικοδομησιμότητα, η κατάτμηση και η απαλλοτρίωση. Οικοδομικά συστήματα 5 Όπως αναφέρθηκε τα συστήματα δόμησης αποτελούν μέρος των όρων δόμησης και καταργήθηκαν από το ΓΟΚ 1985, και το κτίριο τοποθετείται ελεύθερα μέσα στο οικόπεδο, στο εσωτερικό του ιδεατού σχήματος. Επιπλέον, στις νέες πολεοδομήσεις καταργήθηκε μεν η υποχρέωση ορισμού συστήματος δόμησης, αλλά ένας μελετητής έχει πάντα τη δυνατότητα να ορίσει ειδικό πολεοδομικό κανονισμό που να χρησιμοποιεί τα συστήματα αυτά ή παραλλαγές τους. Παράλληλα, εκτός του ότι το συναντάμε και άλλες χώρες, δεν αποκλείεται να ξανά θεσμοθετηθούν και εδώ κάποια από αυτά με εκσυγχρονιστικές παραλλαγές. 1ο. Συνεχές οικοδομικό σύστημα (Εικόνα 34. [1]) στο οικόπεδο το κτίριο τοποθετείται σε επαφή με το μπροστινό του όριο (δηλαδή, τη ΡΓ ή την ΟΓ αν ταυτίζονται) και σε επαφή με τα πλαϊνά του πρασίνου, 2ο. Ασυνεχές οικοδομικό σύστημα (Εικόνα 34. [2]) και εδώ η οικοδομή τοποθετείται στη ΡΓ, απέχοντας από τα πλάγια όρια του οικοπέδου και από το πίσω 3ο. Παντόχθεν ελεύθερο σύστημα (Εικόνα 34. [3]) το κτίριο δε μπορεί να εγγίζει ούτε στο μπροστινό όριο ούτε στα πλάγια και πίσω όρια του οικοπέδου. Η ΟΓ βρίσκεται πίσω από τη ΡΓ, δημιουργώντας έτσι την εμπρόσθια πρασιά ή προκήπιο. Ορίζονται τα ελάχιστα όρια των αποστάσεων από τα πλάγια και πίσω όρια, δηλαδή, των υποχρεωτικών λοιπών πρασιών. Εικόνα 34. Συστήματα δόμησης: 1. Συνεχές, 2. Ασυνεχές, 3. Παντόχθεν ελεύθερο, Πηγή: Αραβαντινός 2007:170 όπως παρατίθεται στο Χατζηκοκόλη Αραβαντινός 2007:

67 4ο. Οικοδομικό σύστημα ελεύθερης δόμησης Υποδιαιρείται σε δύο κατηγορίες: i) Αμιγής ελεύθερη δόμηση (Εικόνα 35. [4.i]) πολεοδόμηση ή ανάπλαση μεγάλων εκτάσεων που υπερβαίνουν τα 50 στρέμματα. Οι ΚΧ δεν μπορούν να υπολείπονται του 50% του γηπέδου. Περιορισμός για γήπεδα >500στρμ. μέγιστος ΣΔ ο 0.7 ενώ για μικρότερα ήταν μειωμένος. Η κάλυψη σε όλο το γήπεδο δε θα υπέρβαινε το 15% για κτίρια 2 ορόφων και για μονώροφα το 20%. ii) Ελεύθερη δόμηση μέσα σε υφιστάμενους οικισμούς (Εικόνα 35. [4.ii]) σε ολόκληρο ΟΤ εφόσον η επιφάνειά του ήταν τουλάχιστον 1.500τ.μ. ή σε οικόπεδο με δύο προσόψεις και με επιφάνεια τουλάχιστον 2.500τ.μ. ή σε μεσαίο οικόπεδο με επιφάνεια τουλάχιστον 3.000τ.μ. Μπορούσε να εφαρμοστεί σε μεμονωμένο οικόπεδο ενός ΟΤ με ξεχωριστούς όρους δόμησης σε σχέση με τα γειτνιάζοντα οικόπεδα του ΟΤ. 5ο. Οικοδομικό σύστημα ελεύθερης σύνθεσης (Εικόνα 35. [5]) Ισόγειο και πρώτος όροφος (συνολ. ύψος 8.5μ.) κατά το συνεχές, οι λοιποί κατά το ασυνεχές ή το παντόχθεν. Εικόνα 35. Συστήματα δόμησης: 4.i. Αμιγής. 4.ii. Ελεύθερη, 5. Ελεύθερη σύνθεση, Πηγή: Αραβαντινός 2007:172 όπως παρατίθεται στο Χατζηκοκόλη ο. Μικτό οικοδομικό σύστημα (Εικόνα 36. [6]) Οι οικοδομές εφάπτονται με τη μια τους πλευρά ανά δύο μεταξύ τους και στις άλλες τρεις καθορίζονται υποχρεωτικές πρασιές. 66

68 7ο. Σύστημα πτερύγων (Εικόνα 36. [7]) Δεν πρέπει να ξεπερνούν τους δύο ορόφους (7.5μ.). Το μέγιστο ποσοστό κάλυψης όλων κτισμάτων είναι 60%. Η ανάπτυξη του κτιριακού όγκου γίνεται κατά πτέρυγες, μπορούν να εφάπτονται και όλων των ορίων του οικοπέδου. Εικόνα 36. Συστήματα δόμησης: 6. Μικτό, 7. Πτερύγων, Πηγή: Αραβαντινός 2007:173 όπως παρατίθεται στο Χατζηκοκόλη Όροι δόμησης 6 Πέραν από το σχεδιάγραμμα που προσφέρεται από το εγκεκριμένο Ρυμοτομικό σχέδιο υφίστανται και οικοδομικά χαρακτηριστικά (είτε στο σύνολο της περιοχής που φαίνεται στο σχέδιο είτε σε ζώνες, είτε σε τομείς, είτε ανά ΟΤ, όλα αυτά ανάλογα των καθεστώτων που έχουν προκύψει από την ΠΜ) τα οποία δεν μπορούν να φανούν στο σχέδιο στο σύνολο τους (υπάρχουν περιπτώσεις όπου σε μέρος κοντά στο Υπόμνημα του Διαγράμματος είτε εντός του καταγράφονται τα σημαντικότερα λ.χ. ΣΔ, κατά κανόνα και παρέκκλιση ελάχιστα όρια αρτιότητας κ.α. κυρίως σε διαγράμματα Πολεοδομικών Ενοτήτων που έγιναν με υπόβαθρο το εγκεκριμένο Ρυμοτομικό) και έτσι συνοδεύεται από τους όρους δόμησης. Οι όροι δόμησης συγκαταλέγονται στον πολεοδομικό κανονισμό ο οποίος περιλαμβάνει το σύνολο ων άρθρων των διατάξεων που καθορίζουν τους όρους τους περιορισμούς τις προϋποθέσεις οποιασδήποτε ρυμοτομικής ή κατασκευαστικής επέμβασης σε ένα οικισμό ή 6 Φαρμάκη 2012;Καριώτης και Παναγιωτόπουλος 2011: & ;Οικονόμου

69 πόλη είτε εντός ή εκτός εγκεκριμένου Ρυμοτομικού σχεδίου. Ο κανονισμός αυτός υπάγεται στο ΝΟΚ αποτελώντας και Νόμο του κράτους. Οι κύριοι όροι δόμησης είναι: ο μέγιστος ΣΔ, τις ελάχιστες διαστάσεις (εμβαδόν, πρόσωπο, βάθος) που πρέπει να έχει ένα οικόπεδο για να είναι οικοδομήσιμο (όπου δεν ορίζεται διαφορετικά από την πολεοδομική μελέτη, οι ελάχιστες διαστάσεις για την ύπαρξη αρτιότητας είναι οι εξής: εμβαδόν 200τ.μ., πρόσωπο 10μ., βάθος 15μ.), το μέγιστο ποσοστό κάλυψης (το μέγιστο ποσοστό κάλυψης που μπορεί να ορίζει μια ΠΜ δεν μπορεί να υπερβεί το 70%), διαστάσεις πρασιών και παρόδιων στοών, το όριο κατάτμησης (λ.χ. πώληση ενός τμήματος του οικοπέδου σε νέο ιδιοκτήτη, δημιουργώντας πλέον δύο αυτούσιες το όριο κατάτμησης δε μπορεί να είναι μικρότερο από το ελάχιστο εμβαδόν αρτιότητας), το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος και ο μέγιστος αριθμός ορόφων. ΣΔ Μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος έως μ. 0.8 έως μ. 1.2 έως μ. 1.6 έως μ. 2.0 έως μ. άνω του πλάσιο του ΣΔ, με μέγιστο τα 32μ. Πίνακας 16. Έμμεσο μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος με βάση το ΣΔ του ΓΟΚ 1985, Πηγή: Οικονόμου Όροι δόμησης εκτός σχεδίου (άρθρο 10 Ν.3212/2003): προσπάθεια ελέγχου και μείωσης των κατατμήσεων της γης, γήπεδα θεωρούνται κατά κανόνα άρτια και οικοδομήσιμα όταν έχουν ελάχιστο εμβαδόν 4.000τ.μ., απαίτηση ελάχιστου προσώπου μήκους 25μ. σε κοινόχρηστο δρόμο για την αρτιότητα των γηπέδων, που δημιουργούνται από κατάτμηση μετά την , στις περιοχές, που βρίσκονται εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεως ή εκτός ορίων οικισμών νομίμως προϋφισταμένων του 1923 ή εκτός ορίων οικισμών με πληθυσμό μέχρι κατοίκους και εμπίπτουν σε Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ) ή Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ), το ελάχιστο όριο αρτιότητας και κατάτμησης των γηπέδων ορίζεται σε τ.μ. Προτού προσδιορίσουμε και αποσαφηνίσουμε τις άκρως σημαντικές έννοιες της αρτιότητας οικοδομησιμότητας θα αναφερθούμε συνοπτικά σε σχέσεις που αποδίδονται σε Ρυμοτομικά σχέδια και στα γήπεδα. Tα γήπεδα μιας περιοχής όταν πρόκειται να ενταχθούν σε σχέδιο πόλης κατατάσσονται σε τρεις βασικές κατηγορίες: γήπεδα που τέμνονται από τα όρια του σχεδίου, γήπεδα που παραμένουν εκτός σχεδίου, γήπεδα που ολόκληρα εμπίπτουν εντός σχεδίου. Όσον αφορά στα γήπεδα που είχαν ενταχθεί ή εντάσσονται στο σχέδιο πόλης μετά την ισχύ του Ν.1983 και άρα μετασχηματισμό του σε οικόπεδο, μπορεί να αποτελείται: o από το δομήσιμο τμήμα του (οικοδομικώς εκμεταλλεύσιμο, δηλαδή, επιφάνεια γης που εμπίπτει μέσα σε ένα ή περισσότερα ΟΤ), o από το τυχόν ρυμοτομούμενο τμήμα του (επιφάνεια γης επί της οποία προβλέπεται η δημιουργία ΚΧ και απαγορεύεται η δόμηση), 68

70 o o από το τυχόν δεσμευμένο τμήμα του (επιφάνεια γης που δεσμεύεται για τη δημιουργία κοινωφελούς χώρου), από την πρασιά (δεν μπορεί να δομηθεί αλλά ανήκει στο οικόπεδο, είναι ακάλυπτος χώρος). Αρτιότητα & οικοδομησιμότητα 7 Βασική προϋπόθεση που πρέπει να πληροί ένα οικόπεδο προκειμένου να ανοικοδομηθεί είναι να είναι άρτιο και οικοδομήσιμο. Άρτιο είναι το οικόπεδο που πληροί τα ελάχιστα όρια εμβαδού και προσώπου κατά τον κανόνα ή κατά την παρέκκλιση που καθορίζονται στην εκάστοτε περιοχή (αρ. 7,ΝΟΚ/2012). Στάδια ελέγχου αρτιότητας: μελέτη των συμβολαίων και των τίτλων ιδιοκτησίας με βάση τον πολεοδομικό κανονισμό, έλεγχος οικοπέδου για πληρότητα των ελαχίστων ορίων εμβαδού και προσώπου, σε περίπτωση μη πληρότητας ελέγχεται η κατά παρέκκλιση αρτιότητα (μελετώντας τους τίτλους ιδιοκτησίας ως προς το χρόνο δημιουργίας του οικοπέδου), εάν δεν πληροί ούτε τους κατά παρέκκλιση όρους θα ελεγχθεί η δυνατότητα της κατ εξαίρεσης οικοδόμησης (αρ.25 Ν.1337/83 αντικατάσταση από αρ.27 Ν.2749/99) αποτελώντας ουσιαστικά ευεργέτημα και όχι αρτιότητα κατά την παρέκκλιση. Τα παραπάνω στην πραγματικότητα αποτελούν την έρευνα πριν την πράξη τακτοποίησης (εάν χρειάζεται.) Αναλύοντας τα βήματα που αναφέραμε διαπιστώνονται τα εξής κάτωθι. Η ημερομηνία δημιουργίας του οικοπέδου: αποτελεί τη χρονολογία κατά την οποία αυτό εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο χώρο με το σχήμα και τις διαστάσεις που έχει και σήμερα Πρόκειται για στοιχείο που προκύπτει από την προσεκτική ανάγνωση του σχετικού τίτλου κυριότητας ή συμβολαίου, τον οποίο έχει ο κάθε ενδιαφερόμενος ιδιοκτήτης. Μπορεί να είναι η ημερομηνία μεταγραφής στο Υποθηκοφυλακείο του πρόσφατου τίτλου κυριότητας ή η ημερομηνία μεταγραφής κάποιου προγενέστερου συμβολαίου, που μνημονεύεται σε αυτόν καθώς οι συμβολαιογραφικές πράξεις συνήθως περιλαμβάνουν και το ιστορικό του οικοπέδου δηλαδή παλαιότερα συμβόλαια των διαδοχικών μεταβιβάσεων ή τυχόν συμβόλαια κατάτμησης ή διανομής μεγαλύτερου οικοπέδου, από το οποίο προήλθε το υπό μελέτη οικοπεδικό τμήμα. Σε περίπτωση κατάτμησης, ως χρόνος δημιουργίας του οικοπέδου, θεωρείται ο χρόνος μεταγραφής του οριστικού συμβολαίου. Σε περίπτωση κληρονομιάς ή κληροδοσίας, ο χρόνος θανάτου του κληρονομουμένου. Πρέπει να τονίσουμε εδώ: (α) απαγορεύεται η μεταβίβαση της κυριότητας οικοπέδων, που συνεπάγεται τη δημιουργία οικοπέδων μη αρτίων, είτε κατά το ελάχιστο εμβαδόν είτε κατά το ελάχιστο πρόσωπο, ή το βάθος, (β) απαγορεύεται, μετά την ανέγερση της οικοδομής, η με οποιονδήποτε τρόπο μεταβίβαση της κυριότητας μέρους του οικοπέδου, κατά τρόπο που να καθιστά το οικόπεδο, επί του οποίου βρίσκεται η οικοδομή, μη άρτιο ή που να μειώνει τις ακάλυπτες αποστάσεις ή το ακάλυπτο ποσοστό κάτω από το επιβεβλημένο ελάχιστο όριο. Τα ελάχιστα όρια αρτιότητας οικοπέδων: είναι οι ελάχιστες τιμές του εμβαδού (σε τετραγωνικά μέτρα) και των διαστάσεων (σε μέτρα), που πρέπει να έχουν τα οικόπεδα μιας ορισμένης περιοχής ώστε να μπορούν να θεωρηθούν άρτια και οικοδομήσιμα. Σύμφωνα με παλαιότερους οικοδομικούς κανονισμούς απαιτούταν η εκπλήρωση πολλών προϋποθέσεων για την εξασφάλιση της αρτιότητας και οικοδομησιμότητας (εμβαδόν, πρόσωπο, βάθος, γωνία μεταξύ προσώπου και πλαγίων ορίων οικοπέδου, κλπ.) όμως, με τη δημοσίευση του Γ.Ο.Κ./1985 οι 7 Φαρμάκη και Χατζηρόδου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ;Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2;Καριώτης και Παναγιωτόπουλος 2011: &

71 συνθήκες απλουστεύθηκαν, η απαίτηση εξασφάλισης ελάχιστου βάθους καταργήθηκε από τα κριτήρια αρτιότητας και οικοδομησιμότητας και σήμερα αρκεί μόνο η εξασφάλιση του ελάχιστου προσώπου και του ελάχιστου εμβαδού. Ως πρόσωπο του οικοπέδου ορίζεται το όριό του, που βρίσκεται σε επαφή με εγκεκριμένο κοινόχρηστο χώρο του ρυμοτομικού σχεδίου. Συνεπώς, για να είναι ένα οικόπεδο άρτιο και οικοδομήσιμο πρέπει οπωσδήποτε να «βλέπει» σε οδό ή πλατεία ή γενικά σε κοινόχρηστο χώρο. Κατά την παρέκκλιση- γενικός κανόνας: οι δυσμενέστερες για το οικόπεδο ρυθμίσεις πρέπει να είναι ο κανόνας ενώ οι ευμενέστερες να αποτελούν την παρέκκλιση. Η παρέκκλιση χαρακτηρίζεται από μικρότερα και άρα λιγότερο αυστηρά όρια προσώπου και εμβαδού και συνοδεύεται από το κριτήριο της ημερομηνίας δημιουργίας καθώς ορίζεται για οικόπεδα τα οποία προϋπάρχουν συγκεκριμένης ημερομηνίας. Τα πολεοδομικά διατάγματα, που καθορίζουν τα ελάχιστα όρια αρτιότητας διαδέχονται χρονικά το ένα το άλλο χωρίς το μεταγενέστερο να καταργεί ολοκληρωτικά το προγενέστερο. Συνήθως, ο νομοθέτης προβλέπει τη διατήρηση των προγενέστερων κατά κανόνα ελάχιστων ορίων αρτιότητας ως παρέκκλιση για τα οικόπεδα, που προϋπάρχουν της ημερομηνίας ισχύος του αντίστοιχου διατάγματος. Κατ εξαίρεση οικοδομησιμότητα εφαρμόζεται όταν το οικόπεδο πληροί αθροιστικά όλες τις ακόλουθες προϋποθέσεις: (i) έχει ημερομηνία δημιουργίας προ της ισχύος του Ν.651/1977, (ii) έχει πρόσωπο τουλάχιστον 5μ, σε εγκεκριμένο κοινόχρηστο χώρο, (iii) εγγράφει, σύμφωνα και με τους ισχύοντες όρους δόμησης, κτίσμα κάτοψης ορθογώνιου σχήματος ελάχιστου εμβαδού 50τ.μ. και ελάχιστης πλευράς 5μ., και τέλος (iv) δεν παρεμποδίζει την τακτοποίηση όμορης ιδιοκτησίας (αυτά αποτελούν ουσιαστικά μία «προσαρμογή» του άρ.25 Ν.1337/1983, όπως ισχύει σήμερα). Στα οικόπεδα που βρίσκουν εφαρμογή οι υπόψη διατάξεις προβλέπεται και κλιμακούμενη μείωση του συντελεστή δόμησης, ανάλογα με το εμβαδόν του ακινήτου, δηλαδή α) εάν το οικόπεδο υπολείπεται μέχρι 20% της αρτιότητας, ο συντελεστής δόμησης μειώνεται κατά 10%, β) οικόπεδο, που υπολείπεται μέχρι 40% της αρτιότητας, έχει μειωμένο συντελεστή δόμησης κατά 20%, και γ) οικόπεδο, που υπολείπεται άνω του 40% της αρτιότητας, έχει συντελεστή δόμησης μειωμένο κατά 30%. Οικοδομήσιμο είναι ένα άρτιο οικόπεδο, όταν και τα όμορα οικόπεδα είναι και αυτά άρτια ή όταν η δόμησή του δεν παρεμποδίζει την τακτοποίηση των γειτονικών οικοπέδων (άρ.7, παρ. 7, Ν.Ο.Κ./2012). Εάν το υπό έλεγχο οικόπεδο δεν πληροί όλες ή κάποιες από τις παραπάνω προϋποθέσεις, τότε απαιτείται η τακτοποίησή του (Κεφάλαιο 4). Συνεπώς, στην απλούστατη ερώτηση πότε θεωρείται ένα οικόπεδο άρτιο και οικοδομήσιμο, αναφέρεται το εξής: Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρ7 Ν.4067/2012 οικόπεδο που εντάσσεται σε σχέδιο πόλης μετά τη δημοσίευση του ΓΟΚ/1985, θεωρείται άρτιο και οικοδομήσιμο όταν: (α) έχει τα ελάχιστα όρια εμβαδού και προσώπου, κατά τον κανόνα ή κατά παρέκκλιση, τα οποία καθορίζονται από τους όρους δόμησης της περιοχής, (β) ή έχει τα ελάχιστα όρια εμβαδού και προσώπου κατά τον κανόνα στην περιοχή ή εκείνα που αναφέρει ο ΓΟΚ/1973 αν αυτά είναι μεγαλύτερα και συγχρόνως εάν μπορεί να εγγράφεται στο οικοδομήσιμο τμήμα του κάτοψη κτιρίου με ελάχιστη επιφάνεια 50τ.μ. και ελάχιστη πλευρά 5μ., με την επιφύλαξη των διατάξεων του άρ.25 Ν.1337/1983, όπως εκάστοτε ισχύει. Οικόπεδο που έχει δημιουργηθεί πριν από τη δημοσίευση του ΓΟΚ/1985 και έχει τα ελάχιστα όρια εμβαδού και προσώπου, κατά τον κανόνα ή κατά παρέκκλιση, που ισχύουν στην περιοχή, θεωρείται άρτιο και οικοδομήσιμο. Θα επιθυμούσα να διευκρινιστούν κάποια στοιχεία σχετικά με την κατάτμηση. Η συνέχεια και η αυτοτέλεια του ακινήτου παύει όταν ο ιδιοκτήτης ή οι συνιδιοκτήτες του αποσπάσουν ένα διαιρετό τμήμα και το μεταβιβάσουν σε τρίτο. Τότε και μόνο τότε 70

72 δημιουργείται ένα άλλο ανεξάρτητο ακίνητο. Η κατάτμηση μπορεί να γίνει από ιδιωτική πρωτοβουλία (με οποιαδήποτε δικαιοπραξία εν ζωή ή αιτία θανάτου) είτε από το νόμο, δηλαδή, χωρίς τη βούληση του ιδιοκτήτη του οικοπέδου (π.χ. ρυμοτόμηση κ.λπ.) αρ.2 παρ. 12 ΓΟΚ/85. Επομένως, κατάτμηση οικοπέδου νοείται η διαίρεση του σε δύο ή περισσότερα νέα οικόπεδα αυτοτελή και ενιαία. Η κατάτμηση είναι συνυφασμένη με τη μεταβίβαση (νομική αυτοτέλεια). Παράλληλα, κάθε μεταβίβαση ακινήτου δεν αποτελεί και κατάτμηση του. Κατάτμηση επέρχεται όταν με τη μεταβίβαση πραγματοποιείται τεμαχισμός μεγαλύτερης εδαφικής έκτασης. Επίσης, δεν πρέπει να συγχέεται ο χρόνος δημιουργίας του οικοπέδου με το χρόνο μεταβίβασης κυριότητας. Ο χρόνος δημιουργίας του οικοπέδου μπορεί να ταυτίζεται με το χρόνο μιας μεταβίβασης της κυριότητας. Υπαίτια κατάτμηση θεωρείται κάθε εκούσια κατάτμηση μείζονος έκτασης οικοπέδου, με οποιαδήποτε δικαιοπραξία εφόσον καταλήγει στη δημιουργία μη άρτιων και μη οικοδομήσιμων οικοπέδων (ΣΤΕ 3273/82). Σημειώνεται ότι, αν η υπαίτια κατάτμηση έγινε με ισχύ του Ν./77 τότε «δεν έχει θεραπεία», αφού ούτε στις ευεργετικές διατάξεις του ΝΔ690/48 μπορεί να υπαχθεί, ούτε μπορεί να τακτοποιηθεί με το ΓΟΚ/85. Σημειώνονται δύο άκρως σημαντικές παραδοχές: Και στην περίπτωση διάθεσης μέρους του οικοπέδου, ώστε το απομένον τμήμα επί του οποίου είτε υπάρχει οικοδομή είτε όχι, να είναι μη άρτιο, απαγορεύεται. Το γεγονός ότι θεωρούνται έγκυρες οι μεταβιβάσεις δηλαδή, ότι δεν θεωρούνται αυτοδίκαια άκυρες δε σημαίνει ότι τα δημιουργηθέντα από την κατάτμηση μη άρτια οικόπεδα, είτε κατά το εμβαδόν είτε κατά το πρόσωπο, κατέστησαν και οικοδομήσιμα. 71

73 3.3. Εργασίες διαμόρφωσης Ρυμοτομικού σχεδίου 8 Εργασίες διαμόρφωσης ρυμοτομικού σχεδίου Έγκριση: Σύνταξη του σχεδίου πόλεως συγκεκριμένης περιοχής και έγκριση του πολεοδομικού κανονισμού της. Επέκταση: Σύνταξη του σχεδίου πόλεως συγκεκριμένης ενότητας, η οποία βρίσκεται σε επαφή με περιοχή, που ήδη βρίσκεται εντός εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου, το οποίο, με τον τρόπο αυτό, επεκτείνεται. (Στα διαγράμματα επεκτάσεων, το ήδη εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο απεικονίζεται ασπρόμαυρο, ενώ η επέκταση απεικονίζεται έγχρωμη). Τροποποίηση: Το ρυμοτομικό σχέδιο αλλάζει σε συγκεκριμένα σημεία του, τα οποία μπορεί είτε να αφορούν ολόκληρη πολεοδομική ενότητα είτε να περιορίζονται σε μία συγκεκριμένη θέση (σημειακή / εντοπισμένη τροποποίηση). Αναθεώρηση: Το ρυμοτομικό σχέδιο αλλάζει στο σύνολό του και αφορά ολόκληρη πολεοδομική ενότητα. Αναθεώρηση γίνεται και για την επανεξέταση του εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως στην περίπτωση σημαντικής αλλαγής της ισχύουσας πολεοδομικής νομοθεσίας. Παρακάτω παρατίθενται δύο διαγράμματα τροποποίησης σε συγκεκριμένα μεμονωμένα ΟΤ Δήμου Ν. Ψυχικού (Νομαρχία Αθηνών Αν. Τομέας) και στην περιοχή των «Σταύλων Παπάφη» στο Δήμο Θεσσαλονίκης. Σημειώνεται ότι: Με βάση το υπόμνημα, το τοπογραφικό διάγραμμα που αφορά την τροποποίηση σε τμήμα ΟΤ 16 του Δ. Ν. Ψυχικού βρίσκεται στη θέση: Δημ. Βασιλείου-Ψυχάρη- Καλαβρύτων, θεωρήθηκε στις , με κλίμακα πρωτοτύπου 1:500, παρουσιάζονται οι όροι δόμησης της περιοχής: (δ/μα ρυμοτομίας ΦΕΚ 302Δ/ ) πρόσωπο=15μ. Εμβ.= 400τ.μ. (παρέκκλιση προ ) πρόσωπο=13μ. Εμβ.=400 τ.μ. ΣΔ=1.2 κάλυψη= 40% πρώην παντόχθεν ελεύθερο Η=14μ. + 2μ. Pilotis και παρατίθεται ότι: τα εμβαδά υποδειχτήκαν από τους ιδιοκτήτες και υπολογίστηκαν από συντεταγμένες με τον τύπο του GAUSS, η ισοδιάσταση των υψομετρικών καμπυλών είναι 0.5μ. και η αφετηρία τους είναι αυθαίρετη, παρατίθεται και ένα γενικό απόσπασμα ρυμ. σχ. με κλίμακα πρωτοτύπου 1: Με βάση το υπόμνημα, το τοπογραφικό διάγραμμα που αφορά την τροποποίηση του ΟΤ που περικλείεται από τις οδούς Αλοννήσου-Μυκόνου-Άνδρου-Σιδηροκάστρου με βάση το σύστημα αναφοράς ΕΓΣΑ 87 συντάχθηκε το Μάιο 2016 με κλίμακα πρωτοτύπου 1:500, παρατίθενται οι κορυφές x y του ΟΤ των ΚΦ ΚΧ και πεζοδρόμου και οι όροι δόμησης ΚΦ: κάλυψη= 40% ΣΔ= 1.6 ύψος κτιρίου (Η)=14μ. σύστημα προ ΓΟΚ 85 μη συνεχές, ελλειψοειδές αναφοράς GRS 80 (α= m, 1/f , προβολή εγκάρσια μερκατορική, κεντρικός μεσημβρινός λο=24 ο με Κο= ), τετμημένη κεντρικού μεσημβρινού: , γεωγραφικό πλάτος αναφοράς: 0 ο Στο συγκεκριμένο Κεφάλαιο το 1 ο σκέλος (Εργασίες διαμόρφωσης Ρυμοτομικού σχεδίου) διαμορφώνεται από Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 ενώ το 2 ο (παράδειγμα αναποτελεσματικής εφαρμογής Σχεδίου πόλεως) αποτέλεσε δείγμα από το Δήμος Θεσσ/νίκης Γενική Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών Διεύθυνση Δόμησης & Πολεοδομικών Εφαρμογών και η διευκρίνιση, παραγωγή του κειμένου μέσω της κ. Φαρμάκη (Aγρ. Τοπ. Μηχ.). 72

74 Εικόνα 38. Τροποποίηση του εγκεκριμένου Ρυμοτομικού σχεδίου σε τμήμα του ΟΤ 16 του Δ. Ν. Ψυχικού, κλ. πρωτοτύπου 1:500, αρ. σχεδίου 1, Πηγή: Κουδούνη 2015: Ακαδημαϊκή ανοιχτή διάλεξη ΕΜΠ «Διοίκηση και αρμοδιότητες χωρικού σχεδιασμού Θεσμικά ζητήματα σχεδιασμού Παραδείγματα». Εικόνα 37. Τροποποίηση Ρυμοτομικού σχεδίου στην περιοχή των «Σταύλων Παπάφη» στο ΟΤ που περικλείεται από τις οδούς Αλοννήσου-Μυκόνου-Άνδρου- Σιδηροκάστρου, κλ. πρωτοτύπου 1:500, είδος σχ.: τοπογραφικό διάγραμμα, αρ. πίνακα 3, Πηγή: Δήμος Θεσσ/νίκης Διοίκηση-Υπηρεσίες Γενική Διεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών Διεύθυνση Αστικού Σχεδιασμού και Αρχιτεκτονικών Μελετών Τμήμα Αστικού Σχεδιασμού Τρέχουσες τροποποιήσεις ρυμοτομικού σχεδίου (πρόσβαση Σεπτέμβριος 2016). 73

75 Αναποτελεσματική εφαρμογή του σχεδίου πόλης για τη διάνοιξη της οδού Καζαντζάκη στο Δήμο Θεσσ/νίκης Στο παράδειγμα αυτό θα ασχοληθούμε με τη διάνοιξη οδού πλάτους μέχρι 30μ. στη Δυτική πλευρά της πόλης και συγκεκριμένα στο Δημοτικό Διαμέρισμα Β του Δήμου το οποίο περιλαμβάνει την περιοχή πέραν των Βυζαντινών δυτικών τειχών και την περιοχή των Δώδεκα Αποστόλων και αποτελείται από τις συνοικίες: Βαρδάρης, Παναγία Φανερωμένη, Ξηροκρήνη, Σταθμός-Γιαννιτσών, Ξυλάδικα, Μπεχτσινάρ, Σφαγεία, Λαχανόκηποι. Η οδός Καζαντζάκη εμπίπτει στη συνοικία Σταθμός-Γιαννιτσών. Η οδός αυτή, που συνδέει τη δυτική είσοδο της πόλης με την οδό Πολυτεχνείου και τον Επιβατικό Σιδηροδρομικό Σταθμό, εμπίπτει στο παλαιό σχέδιο πόλης Θεσσαλονίκης και διέπεται από τις διατάξεις του Ν.Δ , σύμφωνα με τις οποίες η εφαρμογή του σχεδίου πόλης γίνεται μέσω των πράξεων τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων (Κεφάλαιο 4). Ως γνωστό οι πράξεις αναλογισμού για τη διάνοιξη των οδών επισπεύδονται κατά κύριο λόγο από τους παρόδιους ιδιοκτήτες που επιθυμούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα οικόπεδά τους ώστε να ανοικοδομηθούν. Στην προκειμένη περίπτωση, η αποσπασματική κίνηση της διαδικασίας του αναλογισμού από μεμονωμένους ιδιοκτήτες συνοδεύτηκε από αντίστοιχη καταβολή αποζημιώσεων από το Δήμο. Έτσι, πληρώθηκαν οι υποχρεώσεις του Δήμου προς συγκεκριμένες ιδιοκτησίες, με υψηλές αξίες γης καθώς πρόκειται για κεντρική περιοχή με μεγάλο συντελεστή δόμησης, με αποτέλεσμα να αποκτηθεί η προβλεπόμενη από το σχέδιο οδός σε ορισμένα μόνο τμήματά της. Η συνολική διαδρομή της οδού δεν δύναται να καταστεί άμεσα κοινόχρηστη και δεν δύναται να διανοιχθεί στο σύνολό της η οδός Καζαντζάκη καθώς μεσολαβούν ιδιοκτησίες με κτίσματα, τα οποία δεν μπορούν να κατεδαφισθούν είτε γιατί δεν παραιτούνται από αυτά οι ιδιοκτήτες τους είτε γιατί υπάρχουν μεγάλες υποχρεώσεις τρίτων για αποζημίωση της γης. Ως γνωστόν, πρέπει να αποζημιωθεί η γη στο σύνολό της για να υπεισέλθει ο Δήμος στην αποζημίωση των επικείμενων κατασκευών. Ως αποτέλεσμα υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις που έχουν καταστεί κοινόχρηστες, ωστόσο η συνολική οδός δεν μπορεί να διανοιχθεί και να τεθεί σε κοινή χρήση σε όλο το μήκος της. Μάλιστα, η κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, ενδεχομένως ευνοεί την εμφάνιση άλλων δραστηριοτήτων ή καταληψιών αφού πρόκειται για έναν ευρύ κοινόχρηστο χώρο που περικλείεται από ανοικοδομημένα οικόπεδα. Ένας επιπλέον λόγος που εμποδίζει τη διάνοιξη της οδού σε όλο της το πλάτος είναι η ύπαρξη του διατηρητέου Βίλλα Πετρίδη (Αρχοντικό Αναγεννήσεως) στην αρχή της οδού, στη συμβολή της με την οδό Παλαιού Σταθμού. Το καθεστώς προστασίας αφορά το κτίσμα και τον περιβάλλοντα χώρο του, που υλοποιείται με την περίφραξή του, τα οποία καταλαμβάνουν σχεδόν το ήμισυ του πλάτους της οδού στο συγκεκριμένο σημείο. Σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία περί προστασίας του πολιτιστικού περιβάλλοντος και τη σχετική νομολογία του ΣτΕ, το καθεστώς προστασίας διατηρητέου μνημείου ή αρχαιολογικού χώρου κατισχύει του εγκεκριμένου σχεδίου πόλης το οποίο δεν μπορεί να εφαρμοσθεί στα σημεία του που θίγει το μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς. Παρακάτω, παρατίθενται σχεδιαγράμματα που προκύπτουν από τη διαδικτυακή πύλη «Χαρτογραφικό portal Δήμου Θεσσαλονίκης-Υποδομή Γεωχωρικών πληροφοριών» σχετικά με τη μη τελεσφόρα εφαρμογή του ρυμοτομικού σχεδίου για τη διάνοιξη της οδού Καζαντζάκη. Παράρτημα IV το διάγραμμα ρυμοτομίας στην οδό Καζαντζάκη. 74

76 Εικόνα 39. Απεικόνιση της οδού μέσω του portal του Δήμου. Ο μωβ κύκλος εστιάζει στις ιδιοκτησίες με κτίσματα επί της οδού και ο κίτρινος στο διατηρητέο κτίριο ενώ η κόκκινη συνεχής γραμμή παραμένει η οδός, Πηγή: Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών Δήμος Θεσσαλονίκης (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). Εικόνα 40. Διάγραμμα πράξεων τακτοποίησης επί της οδού. Πηγή: Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών Δήμος Θεσσαλονίκης (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). 75

77 Κεφάλαιο 4. Πράξεις τακτοποίησης - αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων & πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών Στο παρόν Κεφάλαιο λαμβάνει χώρα η ανάλυση των συγκεκριμένων πολεοδομικών εφαρμογών ΠΤΑΑO (πράξεων τακτοποίησης αναλογισμού και αποζημίωσης οικοπέδων) και των ΠΕ (πράξεων εφαρμογής). Τα τρία προηγούμενα Κεφάλαια ουσιαστικά προλείαιναν το έδαφος για την ανάλυση της ειδικότερης όλων κατηγορία των εργαλείων του χωρικού σχεδιασμού. Στις τρεις Ενότητες που ακολουθούν (και στα πλαίσια που επιτρέπεται μέσω της ερευνητικής εργασίας) θα εξετάσουμε ουσιαστικά την περάτωση της διαδικασίας εφαρμογής των Ρυμοτομικών σχεδίων μέσω των ΠΤΑΑΟ και των ΠΕ. Προφανώς, και συνδετικός κρίκος ανάμεσα στις τεχνικές προδιαγραφές των παραπάνω πράξεων και της διαδικασίας εφαρμογής τους στο χώρο αποτελούν τα εκάστοτε νομοθετήματα που τις προσδιορίζουν. Παράλληλα να αναφέρω ότι, η βασική πηγή για τη διεκπεραίωση του Κεφαλαίου αυτού αποτέλεσαν τα σεμινάρια των Φαρμάκη, Χατζηρόδου-Νικολοπούλου (2012) στο ΤΕΕ/ΤΚΜ και το σύγγραμμα των Καριώτη, Παναγιωτόπουλου (2011) Πράξεις εφαρμογής. Τέλος, στην παρούσα φάση είτε θα αναφερθούν είτε θα αναλυθούν όροι οι οποίοι είναι αλληλένδετοι με τις παραπάνω πράξεις, όπως η πολιτική γης, η εισφορά σε γη και σε χρήμα, η προσκύρωση, οι ευεργετικές διατάξεις, το ισοζύγιο γης, η τελική ιδιοκτησία, περιπτώσεις αναλογισμού (διαπλάτυνση, διάνοιξη οδικών αξόνων κλπ) Πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού υποχρεώσεων ιδιοκτησιών λόγω ρυμοτομίας Πολιτική γης 9 Προτού αναφερθούμε στην ΠΤΑΑΟ θα επιθυμούσα να δώσουμε έμφαση στην πολιτική γης (η κυριότητα, κατοχή και η χρήση της γης σε κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο) και ειδικότερα η άσκηση της στον αστικό χώρο μέσω των πολεοδομικών ρυθμίσεων συγκροτούν την πολεοδομική πολιτική. Με την εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδίου επιδιώκεται η υλοποίηση των στόχων του σχεδιασμού, ώστε να αποκτηθούν και να περιέλθουν σε κοινή χρήση οι ΚΧ όπως και να αξιοποιηθεί με ορθή εκμετάλλευση η ιδιοκτησία που εμπίπτει στους δομήσιμους χώρους. Τώρα, η απόκτηση αστικής γης από το δημόσιο για την εφαρμογή των πολεοδομικών σχεδίων στην Ελλάδα γίνεται μέσω ενός συνόλου εργαλείων πολιτικής γης τα κυριότερα από τα οποία παρατίθενται στον παρακάτω Πίνακα 17. Εξήγηση συμβόλων Πίνακα : : χρησιμοποιείται σχετικά συστηματικά 0 : προβλέπεται από τη νομοθεσία αλλά δε χρησιμοποιείται ή χρησιμοποιείται πολύ περιορισμένα : χρησιμοποιείται με ad hoc διαδικασίες (σύνταξη κτηματολογικών διαγραμμάτων κατά περίπτωση) που καλύπτουν σήμερα μικρό μέρος της συνολικής επικράτειας. Το ΕΚΧΑ δεν έγινε ακόμα επιχειρησιακό. Μηχανισμός Εφαρμογή πολεοδομικών σχεδίων Νέα σχέδια (επεκτάσεις) Αναπλάσεις/ τροποποιήσεις απαλλοτρίωση με αυτό αποζημίωση Σημειακές παρεμβάσεις Υποδομή υποστήριξης πολιτικής γης 9 Οικονόμου κ.α 1999:

78 (ΝΔ 1923) με αποζημίωση από το δημόσιο εισφορά σε γη (Ν1337/83) 0 κοινωνικός συντελεστής 0 0 μεταφορά ΣΔ ενεργό ΟΤ 0 τράπεζα γης 0 διαχείριση δημόσιας περιουσίας 0 0 κτηματολόγιο Πίνακας 17. Εργαλεία απόκτησης γης για την εφαρμογή των πολεοδομικών σχεδίων στην Ελλάδα, Πηγή: Οικονόμου κ.α 1999:449. Η 1 η στήλη: μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται στα πλαίσια άμεσης διαδικασίας εφαρμογής των πολεοδομικών σχεδίων καλύπτοντας ολόκληρες οικιστικές ενότητες (Πολεοδομικών Ενοτήτων) και υφιστάμενα σχέδια (αναπλάσεις και τροποποιήσεις). Η 2 η στήλη: μηχανισμοί για σημειακές παρεμβάσεις (κλίμακα ΟΤ ή και μεμονωμένης ιδιοκτησίας). Η 3 η στήλη: μηχανισμοί γενικότερης υποδομής υποστήριξης της πολιτικής γης. Η εκκίνηση της διαδικασίας σύνταξης πράξης τακτοποίησης 10 Εάν το υπό έλεγχο οικόπεδο, δεν πληροί όλες τις προϋποθέσεις που αναλύθηκαν στην Ενότητα 3.2. (αρτιότητα και οικοδομησιμότητα) ή κάποιες από αυτές, τότε απαιτείται η σύνταξη πράξης τακτοποίησης. δηλαδή, η πράξη τακτοποίησης είναι η απαραίτητη διαδικασία προκειμένου ένα οικόπεδο που δεν πληροί τους καθορισμένους από την ισχύουσα νομοθεσία όρους να αποκτήσει τις κατάλληλες προϋποθέσεις που απαιτούνται για την αρτιότητα και οικοδομησιμότητά του. Διαχωρισμός των εννοιών προσκύρωσης, τακτοποίησης και αναγκαστικής απαλλοτρίωσης. Προσκύρωση νοείται η πράξη της αρμόδιας πολεοδομικής υπηρεσίας με την οποία αφαιρείται η κυριότητα από τον ιδιοκτήτη ενός ακινήτου και απονέμεται στον ιδιοκτήτη άλλου. Αποτελεί ειδική μορφή απαλλοτρίωσης. Δηλαδή, χαρακτηρίζεται από τη μονομερή αφαίρεση ιδιοκτησίας έναντι αποζημίωσης. Τακτοποίηση νοείται η ενέργεια της ανταλλαγής εδαφικών τμημάτων όμορων ιδιοκτησιών έτσι ώστε να αποκτήσουν την κατάλληλη μορφή για την καλλίτερη δυνατή εκμετάλλευσή τους. Με άλλα λόγια, η τακτοποίηση αποτελεί το μέσο για να επιτευχθεί η αρτιότητα-οικοδομησιμότητα του ακινήτου, που γίνεται με ανάλογες προσκυρώσεις ανταλλαγές εδαφικών τμημάτων των υπό τακτοποίηση οικοπέδων. Αναγκαστική απαλλοτρίωση, στα σχέδια πόλεως που εντάχθηκαν με το Ν.1923 για να γίνει η διάνοιξη των ΚΧ και στους προβλεπόμενους ΚΦ. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση επιτρέπεται όταν συντρέχουν δύο προϋποθέσεις: (α) η ύπαρξη δημόσιας ωφέλειας πρέπει να προβλέπεται και να είναι καθορισμένη από το νόμο, (β) η καταβολή πλήρους αποζημίωσης, προσδιοριζόμενη από τα πολιτικά δικαστήρια. Η τακτοποίηση και η προσκύρωση και οι ΠΕ δεν εφαρμόζονται σε γήπεδα εκτός σχεδίου πόλης για τον απλούστατο λόγο ότι έχουν ως αντικείμενο ρύθμισης το οικόπεδο. Γενικά όσον αφορά την ΠΤΑΑΟ: Εάν το οικόπεδο ή τα όμορά του δεν είναι άρτια και οικοδομήσιμα και δεν μπορούν να οικοδομηθούν κατ εξαίρεση, τότε απαιτείται τακτοποίηση που πραγματοποιείται μέσω της σύνταξης της ομώνυμης πράξης. Η πράξη αποτελείται από λεκτικό και διάγραμμα, ή σε ορισμένες άλλες περιοχές της Ελλάδας από πίνακα και διάγραμμα, τα οποία περιέχουν το αντικείμενο των προσκυρώσεων και των αναλογισμών. Η πράξη τακτοποίησης δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση στον ιδιοκτήτη παρά μόνο στο οικόπεδο και 10 Φαρμάκη, Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ. 77

79 τα όριά του. Γι αυτό το λόγο άλλωστε συνοδεύεται από πίνακα φαινόμενων ιδιοκτητών και όχι από κτηματολόγιο. Συντάσσεται για τα μη άρτια, μη οικοδομήσιμα, τυφλά κλπ. οικόπεδα τα οποία τακτοποιεί με μεταβολή της θέσης, του σχήματος και του μεγέθους τους, τόσο των ιδίων όσο και των ομόρων τους, έτσι ώστε το καθένα από αυτά να αποκτήσει διάταξη που να ανταποκρίνεται κατά τον πληρέστερο τρόπο στην ανάγκη και στο σκοπό της χρησιμοποίησής του και να καταστεί πρόσφορο για την κατά το δυνατόν πληρέστερη οικοδομική του εκμετάλλευση για τους σκοπούς της γενικότερης δημόσιας ωφέλειας (αρ.42 παρ. 2 Ν.1923). Επίσης, υπολογίζει τα εμβαδά των τμημάτων των οικοπέδων που ρυμοτομούνται και καταγράφει τους υπόχρεους αποζημίωσης σύμφωνα με τον πίνακα φαινομένων ιδιοκτητών και τους αρμόδιους φορείς (πράξη αναλογισμού παρακάτω). Η εφαρμογή της πράξης επισπεύδεται από τους ενδιαφερόμενους και γίνεται με τη σύνταξη συμβολαιογραφικών πράξεων ή με ιδιωτικές συμφωνίες, είτε μέσω του καθορισμού της τιμής μονάδας με απόφαση του Πρωτοδικείου. Τα παραπάνω αποτελούν μία μικρή περίληψη των ΠΤΑΑΟ. Τώρα, η εκκίνηση της διαδικασίας σύνταξης πράξης τακτοποίησης γίνεται έπειτα από αίτηση προς την Υπηρεσία δόμησης του Δήμου όπου ανήκει το ακίνητο ή του Δήμου που παρέχει τη σχετική διοικητική υποστήριξη, και ο αιτών καλείται επισπεύδων. Είναι σαφές ότι οφείλει να συντάσσεται ένας πλήρης φάκελος για την πράξη τακτοποίησης και θεωρείται πλήρης όταν περιέχει τα παρακάτω: o Αίτηση (Ο αιτών είναι ο επισπεύδων). o o o o o o Ανάθεση Ανάληψη Αμοιβή Μηχανικού. Κτηματολογικό διάγραμμα (σε 3 φωτοτυπίες) το οποίο πρέπει να περιλαμβάνει: α) Εξαρτημένη αποτύπωση ολόκληρου του οικοδομικού τετραγώνου σε κλίμακα 1:200. β) Όλες τις ιδιοκτησίες χρωματισμένες στα όριά τους για να διακρίνονται με σαφήνεια. γ) Τα διατάγματα ρυμοτομίας και όρων δόμησης που ισχύουν στην περιοχή καθώς και τα ελάχιστα όρια αρτιότητας των οικοπέδων. δ) Κτηματολογικό πίνακα με τα ονοματεπώνυμα και τις διευθύνσεις των ιδιοκτητών. ε) Τις πράξεις που έχουν συνταχθεί (στα σημεία που ισχύουν). Τίτλοι κυριότητας. Τεχνική έκθεση εφαρμογής τίτλων. Το ψηφιακό αρχείο του διαγράμματος. Το αδιάσταλτο διαφανές του κτηματολογικού διαγράμματος. Η σύνταξη της πράξης 11 Οι ΠΤΑΑΟ συντάσσονται για τα μη άρτια, μη οικοδομήσιμα, τυφλά κλπ. οικόπεδα που εμπίπτουν εντός ρυμοτομικού σχεδίου και έχουν εγκριθεί με τις διατάξεις του Ν Οι πράξεις διακρίνονται στις παρακάτω κατηγορίες: 1. Πράξη τακτοποίησης οικοπέδων (η προσκύρωση μη αρτίων οικοπέδων και μη δυνάμενων να τακτοποιηθούν, είναι και αυτή τακτοποίηση). 2. Πράξη αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων. 3. Πράξη τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων (η τακτοποίηση προηγείται πάντοτε του αναλογισμού). 4. Πρωτόκολλο αδυνάτου σύνταξης πράξης τακτοποίησης οικοπέδων (Π.Α.Σ.Π.). 5. Πράξη επειγούσης ανάγκης, η οποία συντάσσεται όταν επείγει η διάνοιξη οδού του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου. Στην περίπτωση αυτή επισπεύδων είναι ο οικείος Ο.Τ.Α. ή το δημόσιο. 6. Πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων στις συρραφές σχεδίων πόλεως, δηλαδή πράξεις που συντάσσονται για οικόπεδα τα οποία εμπίπτουν 11 Φαρμάκη, Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ, Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής ΤΜΧΑ. 78

80 σε περιοχή η οποία εκτείνεται εκατέρωθεν των ορίων ρυμοτομικών σχεδίων, που έχουν εγκριθεί με τις διατάξεις του Ν.Δ και του Ν.1337/1983 αντίστοιχα. Πράξη τακτοποίησης οικοπέδων 12 Όσον αφορά την 1. κομμάτι της θεωρείται και η 4. Αναλυτικότερα, Στις πράξεις τακτοποίησης διακρίνονται οι παρακάτω περιπτώσεις: η σύνταξη πράξης τακτοποίησης αρτίων και μη οικοδομήσιμων οικοπέδων. η σύνταξη πράξης τακτοποίησης μη αρτίων και μη οικοδομήσιμων οικοπέδων. η σύνταξη πρωτοκόλλου αδυνάτου σύνταξης πράξης τακτοποίησης (Π.Α.Σ.Π.) Με τη διεξαγωγή της αυτοψίας προβαίνει (ο μελετητής) στη σύνταξη του λεκτικού και του τοπογραφικού διαγράμματος της πράξης τακτοποίησης οικοπέδων. Στο σημείο αυτό, να αναφερθούμε στη δομή του λεκτικού που έχει ως εξής: Σύντομη αναφορά του επισπεύδοντα και της θέσης, όπου συντάσσεται η πράξη. Κεφάλαιο: «Έχοντας υπόψη», όπου αναγράφεται όλη η ισχύουσα νομοθεσία και νομολογία, που λαμβάνεται υπόψη, όλες οι ενέργειες, που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο της πράξης, όλα τα στοιχεία, που υποβλήθηκαν και λήφθηκαν υπόψη και όλο το σκεπτικό με βάση το οποίο γίνεται η τακτοποίηση και ο αναλογισμός αποζημίωσης των εμπλεκόμενων οικοπέδων. Κεφάλαιο Α «Προσκυρώνουμε», που αφορά την τακτοποίηση των οικοπέδων και όπου αναγράφονται τα οικοπεδικά τμήματα που προσκυρώνονται σε κάθε ιδιοκτησία. Κεφάλαιο Β «Υποχρεώνουμε», που αφορά τον αναλογισμό των αποζημιώσεων και όπου αναγράφονται τα ρυμοτομούμενα τμήματα που υποχρεώνεται να αποζημιώσει κάθε ιδιοκτησία. Κεφάλαιο Γ «Υποχρεώνουμε», όπου αναγράφεται ο υπόχρεος για την αποζημίωση των επικειμένων των ρυμοτομούμενων εκτάσεων, ο οποίος είναι ο οικείος Ο.Τ.Α. Ενημέρωση των εμπλεκόμενων ιδιοκτητών για τις τυχόν ενστάσεις που μπορεί να εκφράσουν κατά της πράξης. Σχετικά με τα κτίσματα που εμπίπτουν σε οικοδομήσιμο τμήμα (δηλ, εντός του ΟΤ) και σε ρυμοτομούμενο τμήμα και γενικότερα κτίσματα επί των οικοπέδων: Η τακτοποίηση πρέπει να γίνεται με την ανταλλαγή κατά το δυνατόν ισομεγεθών τμημάτων (Παράρτημα V) οικοπέδων και κατά τρόπο τέτοιο ώστε να μη θίγονται τα κτίσματα, που βρίσκονται σε αυτά (εκτός από αυτά που επιτρέπει ο νόμος) παρ. 2 άρθρου 42 και παρ. 2 του Ενοποιημένου άρθρου 43,44,45 του Ν.8./ Επίσης δεν πρέπει να θίγονται και οι αποστάσεις Δ, που τηρήθηκαν από τα όρια των οικοπέδων κατά την ανέγερση των οικοδομών. Ως τμήμα της οικοδομής νοείται και ο ακάλυπτος χώρος. Όπως προαναφέρθηκε πρέπει να ισχύουν και τα εξής: (α) Κατά την τακτοποίηση οικοπέδων, εκτός από τα ελάχιστα όρια αρτιότητας προσώπου και εμβαδού κατά τον κανόνα ή την παρέκκλιση, πρέπει επίσης να εξασφαλίζεται η εγγραφή στο κάθε οικόπεδο κάτοψης κτιρίου ελάχιστης επιφάνειας 50 τ.μ. και ελάχιστης πλευράς 5 μ., τηρουμένων των ισχυόντων όρων δόμησης στην περιοχή, (β) για να είναι οικοδομήσιμο το οικόπεδο η εγγραφή στο οικοδομήσιμο τμήμα αυτού κάτοψης κτιρίων ορισμένων διαστάσεων, νοείται ως σχήμα το ορθογώνιο. Τέλος, όσον αφορά τα κτίσματα στα οικόπεδα των ιδιοκτητών που ζητούν την τακτοποίηση, αυτά δεν λαμβάνονται υπόψη καθώς το αίτημα για τακτοποίηση συνεπάγεται πρόθεση ανοικοδόμησης. Τα κτίσματα εντός κοινόχρηστου χώρου είναι προς κατεδάφιση δεδομένου ότι το διάταγμα ρυμοτομίας αποτελεί και κήρυξη της απαλλοτρίωσης. Εάν μέρος του κτίσματος βρίσκεται εντός του Ο.Τ. τότε πρέπει να ελεγχθεί η στατική επάρκεια του απομένοντος τμήματος κτιρίου ώστε να γνωρίζουμε εάν θα ληφθεί υπόψη κατά την τακτοποίηση. 12 Φαρμάκη, Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ, Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής ΤΜΧΑ. 79

81 Σχεδιάγραμμα 9. Περιπτώσεις τακτοποίησης οικοπέδων όταν υφίστανται κτίρια εντός ΟΓ και ΟΤ, εκτός ΡΓ και εντός ΚΧ, Πηγή: Φαρμάκη Συνεχίζοντας τη διαδικασία, τα μη άρια οικόπεδα τα οποία δεν μπορούν να τακτοποιηθούν με γειτονικά μη άρτια ή με καταργούμενο ΚΧ (Ν.1923, Ν.Δ.690/1948, αρ. 24 του ΓΟΚ/85-00) τεμαχίζονται και προσκυρώνονται στις όμορες ιδιωκτησίες. Σημειώνεται ότι πριν τη σύνταξη οποιασδήποτε πράξης προσκύρωσης η Υπηρεσία οφείλει να προσκαλέσει τους εμπλεκόμενους ιδιοκτήτες προκειμένου αυτοί να εξετάσουν τη δυνατότητα τακτοποίησης των οικοπέδων τους με ιδιωτικές μεταξύ τους συμφωνίες. Πρόκειται για τη διαδικασία πρόσκλησης σε ιδιωτικό διακανονισμό. Εν τούτοις, το μέτρο της προσκύρωσης είναι δυνατόν να αποφευχθεί στις παρακάτω ειδικές περιπτώσεις, που προβλέπονται σύμφωνα με τις ειδικές διατάξεις του άρθρου 3 του Ν.690/1948: Μεσοτοιχίες Επίκοινος ιδιοκτησία (συνένωση μη άρτιων) Μονομερής προσκύρωση Διάθεση καταργούμενων κοινόχρηστων χώρων Κατ εξαίρεση οικοδομησιμότητα, αναλύθηκε στην Ενότητα 2.3. (αρ.25 Ν.1337/1983). Τονίζεται ότι οι παραπάνω διατάξεις αποτελούν ευεργετήματα και όχι αρτιότητα κατά την παρέκκλιση και εισάχθηκαν προκειμένου να αποφευχθεί το επαχθές μέτρο της προσκύρωσης των οικοπέδων. Για το λόγο αυτό σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να εφαρμοστούν αθροιστικά οι παραπάνω διατάξεις, δηλαδή απαγορεύεται η εφαρμογή δύο ευεργετημάτων (διαγραμματικά παραδείγματα των ευεργετικών διατάξεων Παράρτημα V). Πρωτόκολλο αδυνάτου σύνταξης πράξης τακτοποίησης οικοπέδων (Π.Α.Σ.Π.) Στην περίπτωση που η Υπηρεσία δεν είναι δυνατόν να δώσει λύση τακτοποίησης των οικοπέδων, γιατί για παράδειγμα δεν παραιτούνται οι εμπλεκόμενοι ιδιοκτήτες από τις επικείμενες των οικοπέδων τους κατασκευές (κτίσματα μονίμου μορφής), τότε συντάσσεται Π.Α.Σ.Π. τακτοποίησης οικοπέδων. Στο λεκτικό του Π.Α.Σ.Π. πρέπει να συμπεριλαμβάνεται πλήρης και λεπτομερής τεκμηρίωση του αδυνάτου σύνταξης πράξης ενώ στο αντίστοιχο τοπογραφικό διάγραμμα πρέπει να καθορίζεται ο τρόπος «μελλοντικής» τακτοποίησης των μη αρτίων ή μη οικοδομήσιμων οικοπέδων με το υπό ανοικοδόμηση οικόπεδο ή άλλη τρίτη ιδιοκτησία, διότι έτσι μόνον βεβαιώνεται ότι υπό ανέγερση οικοδομή δεν θα παρεμποδίσει η 80

82 δυσχεραίνει τη μελλοντική τακτοποίηση των ομόρων ιδιοκτησιών. Η κύρωση του Π.Α.Σ.Π. γίνεται με την έκδοση της σχετικής απόφασης. Πράξη αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων 13 Στις πράξεις αναλογισμού διακρίνονται οι παρακάτω περιπτώσεις: (α) η σύνταξη πράξης αναλογισμού, που αφορά την απαλλοτρίωση των οικοπέδων ή των τμημάτων οικοπέδων, τα οποία με την εφαρμογή του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου δεσμεύονται για τη δημιουργία ΚΧ. Η τακτοποίηση των οικοπέδων προηγείται του αναλογισμού των αποζημιώσεων, προκειμένου πάντοτε να υποχρεούνται τα τακτοποιημένα οικόπεδα (άρ. 32 του Ν.1923). (β) η σύνταξη πράξης επειγούσης ανάγκης η οποία πραγματοποιείται όταν επείγει η διάνοιξη οδού του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου. Στην περίπτωση αυτή επισπεύδων είναι ο οικείος ΟΤΑ ή το δημόσιο. (α) Ο αναλογισμός είναι η διαδικασία μέσα από την οποία καθορίζονται τα επιμέρους ρυμοτομούμενα τμήματα προς αποζημίωση, οι ιδιοκτήτες που θα το αποζημιώσουν και το μέτρο της επιβάρυνσης του καθενός από αυτούς. Στους χώρους ειδικού προορισμού, δηλαδή οι ΚΦ, όπως είναι οι χώροι σχολείων, αθλητικών εγκαταστάσεων, κλπ., δε συντάσσονται πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων αλλά η απόκτηση των χώρων γίνεται με μέριμνα και δαπάνες των οικείων φορέων, είτε με ελεύθερη συναλλαγή, είτε με αναγκαστική απαλλοτρίωση κατά τις κείμενες διατάξεις. Περιληπτικά η πράξη αναλογισμού διευκρινίζεται ως εξής. Αποτελεί μέρος της διαδικασίας απαλλοτρίωσης των τμημάτων οικοπέδων, που ρυμοτομούνται με την εφαρμογή του ισχύοντος ρυμοτομικού σχεδίου, που εγκρίθηκε με τις διατάξεις του Ν Διευκρινίζεται όμως ότι, δεν είναι η πράξη αναλογισμού υπεύθυνη για τη δέσμευση των οικοπέδων. Πιο συγκεκριμένα, το διάταγμα ρυμοτομίας αποτελεί την κήρυξη της απαλλοτρίωσης και ακόλουθα η πράξη υπολογίζει τα ρυμοτομούμενα τμήματα των οικοπέδων και τα επιμερίζει στους υπόχρεους αποζημίωσης. Υπόχρεοι αποζημίωσης των ακινήτων αυτών είναι οι ωφελούμενοι παρόδιοι ιδιοκτήτες και οι οικείοι ΟΤΑ Ως ωφελούμενοι παρόδιοι νοούνται οι ιδιοκτήτες των οποίων τα ακίνητα έχουν πρόσωπο επί των οδών, των πλατειών και γενικά των κοινόχρηστων χώρων, που προβλέπονται από το ρυμοτομικό σχέδιο ή αποκτούν πρόσωπο επί αυτών μετά την τακτοποίησή τους. Επίσης, οι μη άρτιες ιδιοκτησίες που έχουν κτίσματα μονίμου μορφής θωρούνται ωφελούμενες παρόδιες ιδιοκτησίες και βαρύνονται με την αντίστοιχη υποχρέωση. Ως ωφελούμενοι παρόδιοι ιδιοκτήτες, νοούνται οι παρακάτω: Οικείος Δήμος, Ιδιοκτήτες ακινήτων που τακτοποιούνται με πρόσωπο στην οδό (παρόδιοι), Χώροι ειδικού προορισμού, Νεκροταφεία, Αρχαιολογικοί χώροι, Ιστορικά διατηρητέα μνημεία, κλπ, Ιδιοκτήτες διηρημένων ιδιοκτησιών, Ιδιοκτήτες μη άρτιων ιδιοκτησιών, που έχουν κτίσμα μονίμου μορφής, Ιδιοκτήτες ιδιοκτησιών εκτός σχεδίου με πρόσωπο στις περιφερειακές οδούς του εγκεκριμένου σχεδίου πόλεως, Ιδιοκτήτες ιδιοκτησιών εκτός σχεδίου με πρόσωπο σε καθορισμένη γραμμή αιγιαλού και παραλίας. Τώρα στην περίπτωση ιδιοκτησιών στο όριο του σχεδίου πόλεως, οι υποχρεώσεις αποζημίωσης των ρυμοτομούμενων τμημάτων τους που δεσμεύονται για τη διάνοιξη ή διαπλάτυνσης περιφερειακών οδών του εγκεκριμένου σχεδίου βαρύνουν και τις παρόδιες εκτός σχεδίου ιδιοκτησίες. Ο υπολογισμός των υποχρεώσεων, που βαραίνουν κάθε 13 Φαρμάκη, Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ, Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής ΤΜΧΑ. 81

83 ωφελούμενο παρόδιο ιδιοκτήτη, αποτελεί ουσιαστικά την εμβαδομέτρηση των ρυμοτομούμενων τμημάτων των οικοπέδων και τον ακόλουθο επιμερισμό τους για αποζημίωση σε κάθε ωφελούμενο παρόδιο ιδιοκτήτη. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να επισημάνουμε τις επιβαρύνσεις και τα όρια τους των ιδιοκτησιών σε αντιστοιχία με τους ΟΤΑ: Απαγόρευση επιβάρυνσης των παρόδιων ιδιοκτησιών κατά έκταση μεγαλύτερη του μισού της οικοδομήσιμης επιφάνειάς τους (όπως αυτή προκύπτει μετά την τακτοποίηση τους). Το εμβαδόν, που υπολείπεται για αποζημίωση από την υπόψη ιδιοκτησία επιβαρύνει τον οικείο Ο.Τ.Α. Για παράδειγμα εάν το εμβαδόν ενός οικοπέδου είναι 200τ.μ. τότε η επιβάρυνσή του δεν μπορεί να ξεπερνά τα 100τ.μ. Στην περίπτωση, που οι συνολικές υποχρεώσεις της ιδιοκτησίας είναι 150τ.μ., για τα 50τ.μ. θα επιβαρυνθεί ο Ο.Τ.Α. Υποχρέωση των ωφελούμενων παρόδιων αφορά μόνο τους ΚΧ και όχι τους ΚΦ. Οι υποχρεώσεις των παρόδιων ιδιοκτητών για τη διάνοιξη οδών, φθάνουν μέχρι τη ζώνη των 15μ. Με άλλα λόγια, όταν ο δρόμος που διανοίγεται είναι μεγαλύτερος των 30μ. ο ΟΤΑ υποχρεώνεται για το πέραν των 30μ. Οι υποχρεώσεις των παρόδιων ιδιοκτητών στις σιδηροδρομικές γραμμές, στα ποτάμια και στον αιγιαλό φθάνουν μέχρι τη ζώνη των 15,00μ. Για τη διάνοιξη πλατειών, αλσών, απλών διευρύνσεων κατά τις διασταυρώσεις οδών και γενικά ΚΧ οι παρόδιο ιδιοκτήτες της ίδιας πλευράς υποχρεώνονται σε επιφάνεια ζώνης 20μ.. Για το πέραν της 20μετρης λωρίδας υποχρεώνεται ο ΟΤΑ. Ο τρόπος αναλογισμού των αποζημιώσεων ανάλογα με τη γεωμετρία και τη μορφή του ρυμοτομικού σχεδίου διακρίνεται στις ακόλουθες κατηγορίες: i) Διάνοιξη οδού πλάτους μέχρι 30μ. (ευθεία πορεία οδού και διασταυρώσεις). ii) Διάνοιξη οδού πλάτους άνω των 30μ. (ευθεία πορεία οδού και διασταυρώσεις). iii) Διαπλάτυνση οδού σε τελικό πλάτος μέχρι 30μ. (ευθεία πορεία οδού και διασταυρώσεις). iv) Διαπλάτυνση οδού σε τελικό πλάτος άνω των 30μ. (ευθεία πορεία οδού και διασταυρώσεις). v) Χώροι πλατειών, αλσών, κλπ. και γενικά ευρέων κοινόχρηστων χώρων, που διανοίγονται για πρώτη φορά και καταλαμβάνονται σε όλη την έκτασή τους από ιδιοκτησίες. vi) Χώροι πλατειών, κλπ. που δεν καταλαμβάνονται σε όλη την έκτασή τους από ιδιοκτησίες αλλά περιλαμβάνουν και παλαιές οδούς ή γενικά παλαιότερους κοινόχρηστους χώρους. vii) Παραλιακές οδοί, ποτάμια, ρέματα, σιδηροδρομικές γραμμές, κλπ. Από τις παραπάνω οι (i) και (iv-διασταυρώσεις) αναλύονται στο Παράρτημα VI. Όσον αφορά τώρα τις διηρημένες ιδιοκτησίες μπορεί να συσταθεί και σε περισσότερα αυτοτελή κτίσματα, που ανεγείρονται επί ενιαίου οικοπέδου, που ανήκει σε έναν ή περισσότερους συνιδιοκτήτες, καθώς και σε ορόφους ή σε τμήματα των κτισμάτων, με την επιφύλαξη των ισχυουσών πολεοδομικών διατάξεων. Στην περίπτωση αυτή η πράξη αναλογισμού και αποζημίωσης οικοπέδων, λόγω ρυμοτομίας της ως άνω εκτάσεως, πρέπει να συνταχθεί λαμβάνοντας υπόψη τη συσταθείσα διηρημένη ιδιοκτησία κάθε συνιδιοκτήτη, ο οποίος έχει ιδιαίτερο δικαίωμα αποκλειστικής χρήσης ορισμένου τμήματος με σκοπό την ανέγερση οικοδομής. Το δικαίωμα αυτό θα πρέπει να ληφθεί υπόψη από τη διοίκηση κατά την κατανομή των βαρών και ωφελειών λόγω ρυμοτόμησης του συνολικού οικοπέδου, δηλαδή με τη θεώρηση του ορισμένου αυτού τμήματος ως αυτοτελές οικόπεδο. 82

84 Πράξη αναλογισμού επειγούσης ανάγκης 14 Η ειδική αυτή περίπτωση σύνταξης πράξης αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων εφαρμόζεται κατόπιν επίσπευσης του Δήμου, της Κοινότητας ή του Δημοσίου. Ο χαρακτήρας του επείγοντος τεκμηριώνεται όταν ο ΟΤΑ ή το Δημόσιο επιθυμεί να προβεί στην κατασκευή έργων κοινής ωφέλειας ή στην άμεση διάνοιξη των οδών του εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου. Η διαδικασία που ακολουθείται διαφέρει λόγω του επείγοντος στα ακόλουθα σημεία, με γνώμονα, προφανώς, την οικονομία του χρόνου: Απόδειξη ορίων εμπλεκόμενων ιδιοκτησιών στην αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία. Πρόσκληση των φαινόμενων ιδιοκτητών μέσω εγγράφου, που δημοσιεύεται στον Τύπο. Η αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία συντάσσει την πράξη αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων. Δεν γίνεται παράλληλη τακτοποίηση των ιδιοκτησιών προκειμένου να αποφευχθεί η χρονοβόρα διαδικασία της πρόσκλησης σε ιδιωτικό διακανονισμό. Υπολογίζονται μόνο οι υποχρεώσεις και επιβαρύνονται οι άρτιες ιδιοκτησίες και οι μη άρτιες ιδιοκτησίες, που έχουν κτίσμα, καθώς θεωρούνται ως ωφελούμενες παρόδιες ιδιοκτησίες. Τέλος υποχρεώνεται προσωρινά και ο οικείος Δήμος αντί των μη άρτιων ιδιοκτησιών και μέχρι την τακτοποίησή τους. Οι ενδιαφερόμενοι λαμβάνουν γνώση μέσω της υπηρεσίας για τη σύνταξη της πράξης αναλογισμού και ειδοποιούνται όπως ακριβώς κατά την απόδειξη ορίων Κύρωση της ΠΤΑΑΟ 15 Μετά τη σύνταξη της πράξης τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων, ακολουθεί η διαδικασία γνωστοποίησης του περιεχομένου της στους ενδιαφερόμενους ιδιοκτήτες (συνήθως γίνεται κοινοποίηση με δικαστικό επιμελητή). Ο ενδιαφερόμενος ιδιοκτήτης έχει το δικαίωμα υποβολής ένστασης μέσα σε προθεσμία δέκα ημερών. Οι ενστάσεις μαζί με τη συνταχθείσα ΠΤΑΑΟ και σχετική εισήγηση του Δήμου υποβάλλονται για να εξεταστούν στην Περιφέρεια και υπάρχουν οι ακόλουθες δυνατότητες: Να κυρωθεί η πράξη με την έκδοση της σχετικής απόφασης οπότε στη συνέχεια είναι δυνατή η εφαρμογή της. Να μην γίνει αποδεκτή η κύρωση της πράξης οπότε και διατάσσεται η ανασύνταξή της. Για τις συρραφές των σχεδίων πόλεως θα ασχοληθούμε στην παρακάτω Ενότητα. Εν κατακλείδι, θα επιθυμούσα να αναφερθώ σχετικά με τις κυριότερες διατάξεις και νομοθετήματα που διέπουν τις ΠΤΑΑΟ 16 : Ν.1923, Ν.5269/31, ΒΔ 1936, Ν.690/48, Ν.651/77, Ν.653/77, ΑΝ.625/68, Ν.1337/83, Ν.1577/85, Ν.3212/ Φαρμάκη, Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ, Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής ΤΜΧΑ. 15 Φαρμάκη, Χατζηρόδου- Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ. 16 Καριώτης, Παναγιωτόπουλος

85 4.2. Πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών και σύγκριση με τις πράξεις τακτοποίησης-αναλογισμού Όπως, μας προϊδεάζει ο τίτλος της συγκεκριμένης Ενότητας σε αυτό το κομμάτι της εργασίας θα ασχοληθούμε με τις καίριες και ενδιαφέρουσες πράξεις εφαρμογής πολεοδομικών μελετών ή πράξεις εφαρμογής όπως δύναται να παρουσιάζονται. Με μία μόνο αναφορά, μέσω της εκπόνησης των ΠΕ γίνεται ουσιαστικά η εφαρμογή της ΠΜ στο έδαφος, δηλαδή η χάραξη του προβλεπόμενου Ρυμοτομικού σχεδίου στο έδαφος. Στην Ενότητα αυτή πέρα από το τεχνικό μέρος της ΠΕ θα μας απασχολήσουν και έννοιες οι οποίες σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με αυτή, δηλαδή, εισφορά σε γη και σε χρήμα, οι «συρραφές», η πράξη επικειμένων και η σύγκριση με τις ΠΤΑΑΟ. Τέλος, θα γίνει μία σύντομη αναφορά στη σύνδεση και τη σχέση της ΠΕ με το Κτηματολόγιο και όχι προφανώς με τη διαδικασία ένταξης της σε αυτό. Το τελευταίο σκέλος είναι επίκαιρο και θα αποτελέσει θέμα επεξεργασίας και μελέτης για τα επόμενα χρόνια. Εννοιολογικές προσεγγίσεις ΠΕ Προτού εμβαθύνουμε στα Κεφάλαια που συγκροτούν μία ΠΕ Πολεοδομικής Μελέτης θα αναφερθούμε στον ορισμό αυτής και στη δεδομένη επεξήγηση της. Έτσι, μετά την κύρωση του Ν.1983 τόσο η ένταξη περιοχών στο σχέδιο πόλης όσο και η επέκταση αυτού συντάσσονται και εγκρίνονται με τις διατάξεις του Ν. αυτού και όχι με του Ν.1923, δηλαδή, με τις ΠΕ και όχι με τις ΠΤΑΑΟ. Αξίζει να παρουσιάσουμε τα σημεία τα οποία οδήγησαν ουσιαστικά στην κύρωση του οικιστικού νόμου του 1983 και κατ επέκταση στις ΠΕ: Αδυναμίες οι οποίες οδήγησαν στην κύρωση του οικιστικού νόμου Η ένταξη περιοχών στο σχέδιο πόλης δεν πραγματοποιούταν στο πλαίσιο γενικότερου σχεδιασμού για τον ευρύτερο χώρο Για την εφαρμογή του εγκεκριμένου Ρυμοτομικού σχεδίου και για την τακτοποίηση οι ενέργειες γινόντουσαν αποσπασματικά με έξοδα του κάθε ιδιοκτήτη με αφορμή την πρόθεση του για ανοικοδόμηση Περιορισμένη έκταση κάθε πράξης τακτοποίησης: ένα οικόπεδο ή ορισμένα ΟΤ Η απόκτηση των ΚΦ μέσω των δαπανηρών και χρονοβόρων απαλλοτριώσεων από τον αρμόδιο φορέα καθυστερούσε ή και ματαιωνόταν Οι εξελίξεις της τεχνολογίας (οι γραφικές μέθοδοι εφαρμογής των εγκεκριμένων οικοδομικών και ρυμοτομικών γραμμών έπρεπε να παραχωρήσουν τη θέση τους στα αναλυτικά στοιχεία και στα ψηφιακά δεδομένα) Πίνακας 18. Αδυναμίες που οδήγησαν στην κύρωση του οικιστικού Νόμου και κατ επέκταση στις ΠΕ, Πηγή: Φαρμάκη: Διαλέξεις Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Τώρα όσον αφορά, τις εννοιολογικές προσεγγίσεις αυτής ξεχωρίζουν τα κάτωθι. Η εφαρμογή της πολεοδομικής μελέτης γίνεται με την εκπόνηση πράξης εφαρμογής. Η πράξη εφαρμογής περιλαμβάνει ολόκληρη την έκταση στην οποία αναφέρεται η πολεοδομική μελέτη ή τμήμα της-μεμονωμένη ΠΕ (αρ.7, παρ4, Ν.2508/1997). Η πράξη εφαρμογής καθορίζει τα τμήματα που αφαιρούνται από κάθε ιδιοκτησία για εισφορά γης, τα τμήματα που μετατρέπονται σε χρηματική εισφορά και προσδιορίζει τα τμήματα που ρυμοτομούνται για κοινόχρηστους χώρους ή καταλαμβάνονται από κοινωφελείς χώρους. Με την πράξη εφαρμογής τακτοποιούνται τα οικόπεδα ώστε να καταστούν άρτια και οικοδομήσιμα (αρ.12, Ν.1337/1983). Το πόρισμα των παραπάνω είναι ότι, η ΠΕ περιλαμβάνει το περιεχόμενο των πράξεων ρυμοτομίας, προσκύρωσης και αναλογισμού αποζημίωσης του Ν.1923 και επιπλέον πραγματοποιεί την εισφορά σε γη, αποτελεί το υπόβαθρο για την εισφορά σε χρήμα, προσδιορίζει τις εκτάσεις που καταλαμβάνονται σε ΚΦ και ΚΧ. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε όμως, ότι ο ορισμός της ουσιαστικά αποτελεί την εφαρμογή στο έδαφος όλων αυτών που προσδιορίζει η ΠΜ. Έτσι, περιεχόμενο της αποτελεί ένα σύνολο ενεργειών (Κεφάλαιο Α,Β και Γ) προκειμένου να αποκτηθεί η γη και να διατεθεί για τους σκοπούς του Ν.1983 για την 84

86 απόκτηση των ΚΦ και ΚΧ και το σχηματισμό των ΟΤ (ιδιοκτησιών) όπως προβλέπεται από την ΠΜ (Χριστοφιλόπουλος, 2007:28-29). Για τον υπολογισμό της υποχρέωσης συμμετοχής σε γη λαμβάνονται τα εμβαδά που είχαν οι ιδιοκτησίες ή τα ιδανικά μερίδια του κάθε ιδιοκτήτη την 10 η Παράλληλα, μία σημαντική παραδοχή για το στάδιο της ΠΕ αντικατοπτρίζεται στην εξής επισήμανση: Οι ΠΕ ενώ αρχικά αναμενόταν να είναι κάποιες «εκτελεστικές» μελέτες, εξελίχθηκαν σταδιακά σε ουσιαστικές ΠΜ, πράγμα που φανερώνει τη σκόπιμη συμμετοχή ενός Πολεοδόμου στην ομάδα και διαδικασία εκπόνησής της. Η ανάγκη αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι, οι ΠΜ δεν εκπονήθηκαν σε έγκυρα κτηματογραφικά υπόβαθρα (Αραβαντινός, 2007:234). Μετά την έγκριση της πολεοδομικής μελέτης απαγορεύεται η τροποποίησή της για μία πενταετία. Επίσης, απαγορεύεται η τροποποίησή της μέχρι και την κύρωση της πράξης εφαρμογής της. Τώρα, με την ΠΕ τα οικόπεδα που δεν είναι άρτια κατά το εμβαδόν τους και δεν μπορούν να τακτοποιηθούν προσκυρώνονται στα γειτονικά ή ανταλλάσσονται υποχρεωτικά για τη δημιουργία εξ αδιαιρέτου οικοπέδων, ή ε ίσης αξίας ή ιδανικά οικόπεδα ή τμήματα διηρημένης ιδιοκτησίας (Ν.1337/83). Κλείνοντας με αυτό το κομμάτι θα επιθυμούσα να αναφέρω τα εργαλεία που εμπίπτουν στην ΠΕ μέσω ενός περιεκτικού Πίνακα 19. Εργαλεία της ΠΕ Τα τμήματα, που αφαιρούνται από κάθε ιδιοκτησία για εισφορά γης. Τα τμήματα, που ρυμοτομούνται για KX ή καταλαμβάνονται από KΦ. Τα τμήματα, που μετατρέπονται σε χρηματική εισφορά. Τα τελικά τακτοποιημένα πολεοδομικά και οικοδομήσιμα οικόπεδα. Την εισφορά σε χρήμα κάθε τελικού οικοπέδου. Πίνακας 19. Τα εργαλεία της ΠΕ, Πηγή: Φαρμάκη: Διαλέξεις Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Πλαίσιο σύνταξης ΠΕ 17 Σχετικά με το πλαίσιο σύνταξης οι διαδικασίες που χρειάζονται να ολοκληρωθούν προτού φτάσουμε στις ΠΕ αναλύθηκαν διεξοδικά στην Ενότητα 2.3. Εν τούτοις, εδώ θα αναφερθούμε συνοπτικά για αυτές για να έχουμε μια ομαλή μετάβαση στην ανάλυση των τριών Κεφαλαίων αυτής. Οπότε, για την πολεοδόμηση ή επέκταση νέας περιοχής είναι αναγκαίο το ΓΠΣ ή το ΣΧΟΟΑΠ με τις κατευθύνσεις του οποίου θα εναρμονίζεται η ΠΜ. Αναλυτικά ο τρόπος σύνταξης της ΠΕ περιλαμβάνεται στην με αρ. πρωτ /3445/ απόφαση (Φ.Ε.Κ.862/τ.Β / ) «περί διαδικασίας και τρόπου σύνταξης της πράξης εφαρμογής της πολεοδομικής μελέτης», ενώ οι εργασίες, που αυτή περιλαμβάνει αναλύονται παρακάτω, επιμερισμένες ανά κεφάλαιο στον παρακάτω Πίνακα 20: Περιεχόμενο της ΠΕ (Τρία Κεφάλαια) Α. Ανασύνταξη κτηματογραφικού υποβάθρου Εφαρμογή πολεοδομικής μελέτης 1. Πύκνωση του τριγωνομετρικού δικτύου 2. Επεξεργασία δηλώσεων 3. Ανασύνταξη διόρθωση κτηματογραφικού υποβάθρου και κτηματολογικών πινάκων 4. Σύνταξη κτηματογραφικού διαγράμματος εφαρμογής Β. Υψομετρικές μελέτες 5. Χωροσταθμικό δίκτυο 6. Εφαρμογή αξόνων στο έδαφος Υψομετρική μελέτη των δρόμων Γ. Σύνταξη πράξης εφαρμογής 7. Συμπλήρωση πίνακα Π.Ε. για περιοχές με εισφορές πίνακες επικειμένων 8. Συμπλήρωση πίνακα Π.Ε. για περιοχές με πράξεις αναλογισμού πίνακες 17 Φαρμάκη: Διάλεξη Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ; Φαρμάκη (2012): Σεμινάριο ΤΕΕ/ΤΚΜ. 85

87 επικειμένων 9. Σχεδίαση διαγράμματος Π.Ε. για περιοχές με εισφορές 10. Σχεδίαση διαγράμματος Π.Ε. για περιοχές με αναλογισμούς 11. Συμμετοχή στις διαδικασίες κύρωσης επεξεργασία ενστάσεων κλπ. Σύνταξη γενικής έκθεσης 12. Σύνταξη πράξεων επιβολής εισφοράς και των εντύπων που τις συνοδεύουν 13. Αρχειοθέτηση στοιχείων για χρήση Η/Υ Πίνακας 20. Περιεχόμενο ΠΕ, Πηγή: Φαρμάκη: Διαλέξεις Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Κεφάλαια Α και Β ΠΕ 18 Στη φάση αυτή θα προσδιορίσουμε το ειδικό περιεχόμενο των συγκεκριμένων Κεφαλαίων. Στο σύνολο των βιβλιογραφικών πηγών παρουσιάζονται ενιαία τα δύο πρώτα Κεφάλαια γεγονός που καταδεικνύει και τη στενή συσχέτισή τους. Πριν προχωρήσουμε όμως στην ανάλυσή τους όπως και πιο αναλυτικά θα αναφέρω στα Συμπεράσματα της παρούσας εργασίας τα συγκεκριμένα Κεφάλαια δεν συνάδουν με τον προσανατολισμό των σπουδών ενός Χωροτάκτη-Πολεοδόμου Μηχανικού σε αντίθεση με τη σπουδαιότητα και την εφαρμοσιμότητα που βρίσκουν στο σύνολο των σπουδών ενός Αγρονόμου-Τοπογράφου Μηχανικού. Εν τούτοις, οφείλω να παρουσιάσω σχετικά στοιχεία και έννοιες που αποκόμισα από τη μελέτη μου για τα Κεφάλαια αυτά. Κεφάλαιο Α. Μελέτη κτηματογράφησης: Η ΠΕ συνοδεύεται από κτηματογραφικό διάγραμμα εφαρμογής και κτηματολογικό πίνακα εφαρμογής. Ως μελέτη κτηματογράφησης ορίζεται το σύνολο των εργασιών της κτηματογραφικής αποτύπωσης και της παράλληλης συλλογής, ταξινόμησης και επεξεργασίας των δηλώσεων ιδιοκτησίας με τελικό αποτέλεσμα τη σύνταξη κτηματογραφικών διαγραμμάτων και κτηματολογικών πινάκων για τις εκτάσεις, που πρόκειται να πολεοδομηθούν. Η έκταση προς κτηματογράφηση προσδιορίζεται από την περιοχή που προορίζεται για πολεοδόμηση. Η οριοθέτηση της περιοχής αυτής προκύπτει από τους χάρτες του Γ.Π.Σ. ή του Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. Με την κτηματογράφηση αποδίδεται σε κάθε ακίνητο μοναδικός κωδικός, που ονομάζεται κωδικός αριθμός κτηματογράφησης. Εικόνα 41. Διάγραμμα κτηματογράφησης (λεπτομέρεια), Πηγή: Φαρμάκη: Διαλέξεις Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. 18 Καριώτης και Παναγιωτόπουλος 2011: ;Φαρμάκη και Χατζηρόδου-Χατζηρόδου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ. 86

88 Δηλώσεις ιδιοκτησίας: Κατά τη διάρκεια των εργασιών της κτηματογραφικής αποτύπωσης και παράλληλα με αυτές προωθείται η διαδικασία συλλογής ταξινόμησης και επεξεργασίας των δηλώσεων ιδιοκτησίας. Περιλαμβάνουν τα προσωπικά στοιχεία των ιδιοκτητών, περιγραφικά στοιχεία των ακινήτων τους, στοιχεία για το ιδιοκτησιακό καθεστώς και συνοδεύονται από τίτλους κτήσεως, πιστοποιητικά μεταγραφής, ιδιοκτησίας, βαρών, διεκδικήσεων, κατασχέσεων από τα οικεία Υποθηκοφυλακεία και τοπογραφικό διάγραμμα (αρ.3, αποφ.οικ.9703/633/1995 & παρ.5, αρ.12, Ν.1337/83). Κτηματογραφικοί Πίνακες: Οι αριθμητικοί και αλφαβητικοί κτηματογραφικοί πίνακες (οι αλλιώς οι κτηματολογικοί πίνακες τύπου Α και τύπου Β) δείχνουν πλήρη καταγραφή των ιδιοκτητών, των ακινήτων και των επικειμένων τους (αρ.3 & 4,αποφ. οικ.9703/633/1995). Πύκνωση τριγωνομετρικού δικτύου: δημιουργία του απαραίτητου συνόλου τριγωνομετρικών σημείων τόσο για τη σύνταξη και ενημέρωση του κτηματογραφικού υποβάθρου όσο και για την ακόλουθη εφαρμογή του σχεδίου πόλεως στο έδαφος αλλά και γενικά τη μελλοντική χρησιμοποίησή τους. Κεφάλαιο Β. Εργασίες του Β Κεφαλαίου της ΠΕ είναι η εφαρμογή των οδικών αξόνων στο έδαφος και η υψομετρική μελέτη των δρόμων. Χωροσταθμικό δίκτυο: Για την υψομετρική μελέτη ιδρύεται αρχικά χωροσταθμικό δίκτυο, συνηθισμένης ακρίβειας, εξαρτημένο από το κρατικό χωροσταθμικό δίκτυο (άρ. 114 του Π.Δ.696/1974). Εφαρμογή αξόνων στο έδαφος-υψομετρική μελέτη δρόμων. Ουσιαστικά υπολογίζονται οι αξονοδιασταυρώσεις και γίνεται η σύνταξη της μηκοτομής των δρόμων (παρ.7του άρ. 119 του Π.Δ.696/1974). Στην πράξη η υψομετρικές μελέτες, αν και αποτελούν το Κεφάλαιο Β σε ένα σύνολο τριών κεφαλαίων εργασιών της πράξης εφαρμογής ολοκληρώνονται και παραδίδονται, συνήθως, μετά την ολοκλήρωση της μελέτης πράξης εφαρμογής (μετά δηλαδή από το Κεφάλαιο Γ). Κεφάλαιο Γ ΠΕ 19 Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθούμε μεμονωμένα σε έννοιες που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι τόσο του Κεφαλαίου Γ όσο και της ΠΕ γενικότερα. Ακολούθως ο Πίνακας της ΠΕ παρουσιάζεται στο Παράρτημα VII όπου γίνεται και η ανάλυση της κάθε στήλης ξεχωριστά. Εισφορά σε γη - Πέραν από αυτά που προσδιορίσαμε παραπάνω σημαντική θέση καταλαμβάνουν και τα παρακάτω. Οι περιπτώσεις των εισφορών σε γη παρουσιάζονται στον παρακάτω Πίνακα 21 (σημειώνω ότι η κάθε κατηγορία περιοχής σκιαγραφείται από ένα σύνολο νομοθετημάτων) όπου ανάλογα με την περιοχή που εμπίπτει το αγροτεμάχιο (πυκνοδομημένη, α κατοικίας κλπ.) γίνεται και αντίστοιχος υπολογισμός του μέσω της Εγκ.30/2004 όπου στο Παράρτημα VIII παρουσιάζεται ο τρόπος αυτός των επιβαλλόμενων εισφορών σε γη των οικοπέδων που βρίσκονται σε περιοχές α κατοικίας. Περιπτώσεις υπολογισμού εισφορών σε γη (κατηγορίες περιοχών) Περιοχές α κατοικίας Περιοχές με χρήσεις: μη οχλούσα βιομηχανία βιοτεχνία, βιομηχανικό και βιοτεχνικό πάρκο, οχλούσα βιομηχανία βιοτεχνία, χονδρεμπόριο Ιδιοκτησίες που παραχωρήθηκαν σε πρόσφυγες Περιοχές με εκκρεμείς διαδικασίες πολεοδόμησης (διάκριση πυκνοδομημένων, αραιοδομημένων και αδόμητων περιοχών) 19 Καριώτης και Παναγιωτόπουλος 2011: ;Φαρμάκη και Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ. 87

89 Περιοχές β κατοικίας Περιοχές εκτός ορίων οικισμών κάτω των 2000 κατοίκων Πίνακας 21. Περιπτώσεις υπολογισμού εισφορών σε γη, Πηγή: Φαρμάκη: Διαλέξεις Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Τώρα, τα εδαφικά τμήματα που προέρχονται από εισφορά γης διατίθενται κατά σειρά προτεραιότητας: (i) Για τη δημιουργία ΚΧ μέσα στην ίδια πολεοδομική ενότητα, (ii) Για την παραχώρηση οικοπέδων σε ιδιοκτήτες της ίδιας πολεοδομικής ενότητας των οποίων τα οικόπεδα ρυμοτομούνται εξ ολοκλήρου ή κατά ποσοστό περισσότερο από το καθοριζόμενο στην παρ.4 άρ.8 Ν.1337/1983 και εφόσον δεν είναι δυνατή η τακτοποίησή τους, σύμφωνα με τους τρόπους που προβλέπονται από το άρ.12 ίδιου νόμου, (iii) Για KΦ και σκοπούς μέσα στην ίδια πολεοδομική ενότητα, (iv) Για τη δημιουργία KX και KΦ και σκοπών για τις γενικότερες ανάγκες της περιοχής. Θα επιθυμούσα να αναφερθώ και στα οικόπεδα που προκύπτουν από τις εισφορές σε γη όπου μέσα στην περιοχή επέκτασης ή ένταξης, που περιλαμβάνεται κάθε φορά στην πολεοδομική μελέτη, επιτρέπεται η συνένωση των τμημάτων που αποτελούν την εισφορά γης των επιμέρους ιδιοκτησιών, η μετακίνησή τους σε άλλη θέση και η μεταβολή κατά το σχήμα το μέγεθος και τις διαστάσεις τους. Επιπρόσθετα, άξιο μνείας αποτελεί το φαινόμενο της μετατροπής εισφοράς γης σε χρήμα: σε περίπτωση που η συμμετοχή σε γη πρέπει να ληφθεί από μη ρυμοτομούμενο τμήμα ιδιοκτησίας, πλην όμως κατά την κρίση της αρχής το τμήμα γης που πρόκειται να αποτελέσει αντικείμενο εισφοράς δεν είναι αξιοποιήσιμο πολεοδομικά ή η αφαίρεσή του είναι φανερά επιζήμια για την ιδιοκτησία, μπορεί να μετατρέπεται σε ισάξια χρηματική συμμετοχή (μετατροπή εισφοράς γης σε χρήμα), που διατίθεται αποκλειστικά για τη δημιουργία KX και κοινωφελών χρήσεων και σκοπών. Οι προϋποθέσεις εφαρμογής της μετατροπής εισφοράς γης σε χρήμα είναι οι ακόλουθες: (Α) Το τμήμα γης που πρόκειται να αποτελέσει αντικείμενο εισφοράς δεν είναι πολεοδομικά αξιοποιήσιμο και (Β) Η αφαίρεση της εισφοράς γης από μη ρυμοτομούμενο τμήμα ιδιοκτησίας είναι φανερά επιζήμια γι αυτήν. Για το (Α) Το τμήμα γης που πρόκειται να αποτελέσει αντικείμενο εισφοράς δεν είναι πολεοδομικά αξιοποιήσιμο όταν: (α) Δεν αποτελεί αυτοτελές οικόπεδο άρτιο και οικοδομήσιμο σύμφωνα με τους ισχύοντες όρους δόμησης της περιοχής, (β) Δεν μπορεί να αποδοθεί σε ιδιοκτησία του ίδιου Ο.Τ. η οποία ρυμοτομείται περισσότερο από την οφειλόμενη εισφορά της σε γη, (γ) Συνενούμενο με τμήματα γης, που αποτελούν τμήματα εισφορών άλλων ιδιοκτησιών ή τμήματα καταργούμενων ΚΧ της παρ.12 άρ. 8 Ν.1337/1983 δεν δημιουργεί οικόπεδο άρτιο και οικοδομήσιμο. Για το (Β) Η αφαίρεση της εισφοράς γης από μη ρυμοτομούμενο τμήμα ιδιοκτησίας είναι φανερά επιζήμια γι αυτήν όταν: (α) Το οικόπεδο, που απομένει έχει εμβαδόν και διαστάσεις κάτω των επιτρεπόμενων ορίων κατά τον κανόνα ή την παρέκκλιση, που ισχύουν στην περιοχή, (β) Στο οικοδομήσιμο τμήμα του δεν μπορεί να εγγραφεί κάτοψη κτιρίου με την ελάχιστη πλευρά, εφόσον κάτι τέτοιο καθορίζεται από τους όρους δόμησης της περιοχής, (γ) Το οικόπεδο, που απομένει δεν έχει κατάλληλη μορφή και διαστάσεις για την πληρέστερη οικοδομική του εκμετάλλευση και την ανέγερση σε αυτό «άρτιας» οικοδομής, (δ) Το οικόπεδο μετά την απομείωση αυτή καθίσταται δυσμενέστερο προκειμένου να ωφεληθεί άλλο, το οποίο σαφώς μειονεκτούσε έναντι αυτού πριν από τη δέσμευση της εισφοράς σε γη, (στ) Μειώνεται ο υποχρεωτικός ακάλυπτος χώρος του οικοπέδου στο οποίο έχει ανεγερθεί οικοδομή με νόμιμη άδεια και μειώνονται οι αποστάσεις μεταξύ της οικοδομής και των ορίων οικοπέδου κάτω από τις προβλεπόμενες ελάχιστες ισχύουσες διατάξεις, (ζ) Το δεσμευόμενο τμήμα είναι απαραίτητο για την εξυπηρέτηση της υπάρχουσας χρήσης ή περιέχει κατασκευές μονίμου μορφής (π.χ. κτίσματα) ή κατασκευές απαραίτητες για τη λειτουργία υπάρχοντος κτιρίου. 88

90 Εισφορά σε γη ιδιοκτησιών Δημοσίου θεωρούνται αυτοδίκαια εισφερόμενες για το σκοπό που προορίζονται και δεν υπόκεινται κατά το μέρος αυτό σε άλλη εισφορά γης (παρ.9, αρ.8, Ν.1337/1983). Εισφορά σε χρήμα - Οι ιδιοκτήτες των ακινήτων, τα οποία περιλαμβάνονται σε περιοχές, που πολεοδομούνται για πρώτη φορά και τα οποία διατηρούνται ή διαμορφώνονται σε νέα ακίνητα, συμμετέχουν με καταβολή χρηματικής εισφοράς στην αντιμετώπιση της δαπάνης για την κατασκευή των βασικών κοινόχρηστων πολεοδομικών έργων. Η εισφορά σε χρήμα υπολογίζεται με βάση το εμβαδόν που απομένει μετά την αφαίρεση της εισφοράς σε γη ως εμβαδόν της ιδιοκτησίας νοείται εκείνο που διαμορφώνεται τελικά με την ΠΕ (αρ.21, Ν.2508/1997). Η αντίστοιχη χρηματική εισφορά υπολογίζεται με βάση την τιμή ζώνης του οικοπέδου (αντικειμενικές αξίες) κατά το χρόνο κύρωσης της ΠΕ (αρ.11, Ν.3212/2003). Ο υπολογισμός της εισφοράς σε χρήμα γίνεται με την Εγκ.31/2004. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το σύστημα αντικειμενικού προσδιορισμού αξιών ακινήτων με το οποίο βασίζεται ο υπολογισμός της αξίας των ακινήτων (αρ.11 Ν.3212/2003). Όπως προαναφέρθηκε, η εισφορά σε χρήμα υπολογίζεται με βάση το εμβαδόν της ιδιοκτησίας, όπως αυτή διαμορφώνεται με την πράξη εφαρμογής, και την τιμή ζώνης του οικοπέδου κατά το χρόνο κύρωσης της ΠΕ. Η τιμή ζώνης (ΤΖ) λαμβάνεται από τους πίνακες των αντικειμενικών αξιών του Υπουργείου Οικονομικών και σε συνδυασμό με το Συντελεστή Αξιοποίησης Οικοπέδου (ΣΑΟ) δίνει τη γενική τιμή οικοπέδου (ΤΟ) η οποία λαμβάνεται ως αξία για τον υπολογισμό της εισφοράς σε χρήμα της πράξης εφαρμογής. Η τιμή αυτή υπολογίζεται πάντα κατά το χρόνο κύρωσης της ΠΕ. Οφειλές από και προς τις ιδιοκτησίες Θεωρώ ότι, οι συγκεκριμένες στήλες της ΠΕ οφείλουν την προσοχή μας. Αναλυτικότερα, Με βάση το συνολικό εμβαδόν κάθε ιδιοκτησίας στην περιοχή ένταξης, με αναφορά στο ιδιοκτησιακό καθεστώς της 10 ης και με τη χρήση του σχετικού τυπολογίου υπολογίζεται το θεωρητικά οφειλόμενο εμβαδόν λόγω εισφοράς σε γη (Ε), συγκρίνεται με το εμβαδόν της ιδιοκτησίας, που έχει ρυμοτομηθεί ή έχει δεσμευθεί για κοινωφελείς χώρους (Ρ) και αναγράφεται η διαφορά των δύο εμβαδών ως οφειλή από (Ε>Ρ) ή προς (Ε<Ρ) την ιδιοκτησία. Πιο συγκεκριμένα συμπληρώνονται οι στήλες 6, 11και 12, συγκρίνονται οι τιμές τους και υπολογίζονται οι στήλες 15 και 16 ανάλογα με το αποτέλεσμα της σύγκρισης. Αθροίζονται οι παραπάνω οφειλές για το σύνολο των ιδιοκτησιών και συγκρίνονται τα δύο αθροίσματα ώστε να διαπιστωθεί αν υφίσταται θεωρητικά ισοζύγιο εισφορών κοινωνικής γης. Στον παρακάτω Χάρτη παραθέτω ένα διάγραμμα ΠΕ στο Δήμο Ήλιδας (Καλλικρατικός) όπου συγκεκριμένα έγινε μελέτη εφαρμογής του Ρυμοτομικού σχεδίου επέκτασης της Δ.Ε. Αμαλιάδας (πρώην Καποδιστριακού Δήμου Αμαλιάδας) στην ομώνυμη πόλη που αποτελεί και την έδρα του Δήμου Ήλιδας. Στο υπόμνημα του αναγράφονται τα παρακάτω. Περιοχή: Καλίτσα-Ανεμόμυλος-Σιδ. Σταθμός-Νοσοκομείο και εγκεκριμένο Ρυμοτομικό σχέδιο με βάση: ΦΕΚ 1228/Δ/ και ΦΕΚ 617/Α.Α.Π./ Πινακίδα: κλίμακα 1:500. Ημερομηνία σύνταξης: Αύγουστος Τοπογραφικά και χωροσταθμικά στοιχεία: Σύστημα αναφοράς ΕΓΣΑ 87, Εγκάρσια Μερκατορική Προβολή 3, Κεντρικός μεσημβρινός λ=0 από Αθήνα και ο περιμετρικός τετραγωνισμός του διαγράμματος είναι της προβολής HATT του κέντρου φύλλου με φ=34 45 και λ= από Αθήνα. Στο κυρίως Υπόμνημα κατά σειρά παρατίθενται. Σημειακά και αλφαριθμητικά: Τριγωνομετρικό σημείο, Υψομετρική αφετηρία, Πολυγωνομετρικό σημείο, Σημείο οριοθέτησης ρέματος, Σημείο αναλογισμού, Κορυφή ΟΤ, Όριο ιδιοκτησίας κτηματογράφησης, Υφιστάμενο όριο τελικής ιδιοκτησίας, Νέο όριο τελικής ιδιοκτησίας, Κτηματολογικός αριθμός ιδιοκτησίας, Αριθμός τελικής ιδιοκτησίας, Κτηματολογικός τομέας και ενότητα, Χαρακτηρισμός ΟΤ, ΟΤ. Πολυγωνικά: Κτίριο ερείπιο, Κτίριο, Βεράντα. Γραμμικά: Συρματόπλεγμα, Μάνδρα, Μάνδρα - Συρματόπλεγμα, Φρύδι/Πόδι φυσικού πρανούς, Γραμμή οριοθέτησης ρέματος, ΡΓ, ΟΓ, Όριο ΠΜ, Όριο πυκνοδομημένης-αραιοδομημένης περιοχής, Γραμμή αναλογισμού. 89

91 Εικόνα 42. Διάγραμμα ΠΕ πόλης Αμαλιάδας του Δήμου Ήλιδας στην περιοχή Καλίτσα-Ανεμόμυλος-Σιδ. Σταθμός-Νοσοκομείο, κλίμακα πρωτοτύπου 1:500. Το παρών αποτελεί ένα εκ των 45 κατανεμημένων σχεδίων για την περιοχή της πόλης με βάση τις Πινακίδες. Συνδυάζονται με: (α) την Υψομετρική μελέτη (πίνακες και σχέδια), (β) Αλφαβητικό/Αριθμητικό κτηματολογικό πίνακα, (γ) Πίνακα επικειμένων, (δ) Πίνακα ΠΕ, (ε) Πίνακα πράξης αναλογισμού, (στ) Πίνακα συντεταγμένων κορυφών τελικών ιδιοκτησιών. Τακτική δημόσια συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ήλιδας, κατόπιν της υπ αριθμ. 1/1518/ έγγραφης πρόσκλησης του Προέδρου, η οποία επιδόθηκε νόμιμα και εμπρόθεσμα σε όλα τα μέλη τού Συμβουλίου και στον Δήμαρχο, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρ. 67 Ν. 3852/10 πραγματοποιήθηκε στις 27/1/2015 με θέμα «Οριστική παραλαβή μελέτης Μελέτη Εφαρμογής του ρυμοτομικού σχεδίου επέκτασης του Δήμου Αμαλιάδας», Πηγή: ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ Α.Ε., πρόσβαση στο και στο (Ιανουάριος 2017). 90

92 Διορθωτική και Μεμονωμένη ΠΕ Μόνο με τελεσίδικη δικαστική απόφαση μπορεί να πραγματοποιηθεί η διορθωτική ΠΕ για την προφανή διόρθωση τυχόν σφαλμάτων που προκύπτουν. Η πράξη ανακαλείται μόνο κατά το μέρος που διαπιστώνεται η παράβαση ή η πλάνη, μέσα σε εύλογο χρόνο από την κύρωση της πράξης εφαρμογής και συντάσσεται διορθωτική πράξη. Κατά τη σύνταξη της διορθωτικής πράξης λαμβάνεται υπόψη η πραγματική και νομική κατάσταση που είχαν οι ιδιοκτησίες κατά το χρόνο σύνταξης της αρχικής πράξης (παρ.1, αρ.11, Ν.3212/2003). Μια ειδική κατηγορία μελετών που επιτρέπει τη δόμηση σε ακίνητο το οποίο ανήκει σε περιοχή που δεν έχει ακόμη κυρωθεί η ΠΕ είναι η μεμονωμένη ΠΕ. Σύμφωνα με το Σιόλα κ.α. (2015:136), προκειμένου να επιτραπεί η δόμηση πριν από την ΠΕ σε περιοχές που έχουν ενταχθεί μετά την ισχύ του Ν. 2508/1997 και για εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν η ΠΕ καθυστερεί αδικαιολόγητα, είναι δυνατή η σύνταξη μεμονωμένης ΠΕ, όπως αυτή προβλέπεται στο άρθ. 12 του Ν. 1337/1983. «Συρραφές» σχεδίων πόλεων 20 Οι άνωθεν επονομαζόμενες περιοχές αποτελούν εκτάσεις που χωροθετούνται εκατέρωθεν των ορίων Ρυμοτομικών σχεδίων που έχουν εγκριθεί με τις διατάξεις του Ν.1923 και του Ν Εδώ λαμβάνει χώρα πράξη σε εφαρμογή των διατάξεων του από Π.δ/τος ΦΕΚ648/τ.Δ / «περί υπολογισμού υποχρεώσεων ιδιοκτησιών ευρισκόμενων εκατέρωθεν του κοινού ορίου περιοχών ενταγμένων στο σχέδιο πόλης με διαφορετικό σύστημα υπολογισμού υποχρεώσεων αυτών» και με την Εγκ.41/93. Για την εφαρμογή του Π.Δ. ορίζονται τρεις περιοχές. Σύγκριση ΠΕ με ΠΤΑΑΟ 21 Ομολογουμένως αποτελεί το πιο ενδιαφέρον κομμάτι του συγκεκριμένου Κεφαλαίου. Ουσιαστικά, αποτελεί και μια σύγκριση των δύο νομοθετημάτων. Για την ευκολότερη διάκρισή τους παρατίθεται ένας Πίνακας 22 σύγκρισης των επιμέρους στοιχείων. Σύγκριση ΠΕ και ΠΤΑΑΟ ΠΕ (Ν.1337/1983) ΠΤΑΑΟ (Ν.Δ ) Ενιαία εφαρμογή του σχεδίου πόλης Αποσπασματικές πράξεις τακτοποίησης Ολόκληρη έκταση της πολεοδομικής μελέτης Αραιοδομημένες περιοχές: δεν υφίστανται αναλογισμοί (με την έννοια των διατάξεων του Ν.Δ.1923), αφαιρείται η εισφορά σε γη των ιδιοκτησιών από τα τμήματά τους που ρυμοτομούνται από τους ΚΧ ώστε να διανοιχτούν άμεσα Πίνακας Διάγραμμα Απόφαση Περιφερειάρχη Μεταγράφεται στο οικείο Υποθηκοφυλακείο Υιοθέτηση ψηφιακής τεχνολογίας ώστε τα στοιχεία να είναι διαθέσιμα για κάθε ενδιαφερόμενο Εισφορά σε γη και σε χρήμα Ίδιες νομοθετικές διατάξεις για την τακτοποίηση των ιδιοκτησιών και τα κριτήρια αρτιότητας που εφαρμόζονται είναι Από μερικές ιδιοκτησίες έως ολόκληρο ΟΤ Όπως και στις υπόλοιπες περιοχές οι ΠΤΑΑΟ γίνεται και στις αραιοδομημένες περιοχές με πρωτοβουλία του κάθε ιδιοκτήτη Λεκτικό Διάγραμμα Απόφαση Περιφερειάρχη Δεν μεταγράφεται στο οικείο Υποθηκοφυλακείο (παρά μόνο σημειώνεται) Σε ορισμένες περιπτώσεις δεν είναι καν συμβατή με τις σύγχρονες πρακτικές Η διάνοιξη των ΚΦ με απαλλοτριώσεις Ίδιες νομοθετικές διατάξεις για την τακτοποίηση των ιδιοκτησιών και τα κριτήρια αρτιότητας που εφαρμόζονται είναι 20 Φαρμάκη και Χατζηρόδου-Νικολοπούλου 2012: Σεμινάρια ΤΕΕ/ΤΚΜ. 21 Φαρμάκη: Διάλεξη Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. 91

93 αντίστοιχα και στις δύο περιπτώσεις ενώ βρίσκουν εφαρμογή κοινές ευεργετικές διατάξεις τακτοποίηση και των εξολοκλήρου ρυμοτομούμενων οικοπέδων τακτοποίηση σε εντελώς διαφορετική θέση (σε άλλο ΟΤ ή σε άλλη γειτονιά), εάν αυτό κριθεί απαραίτητο ώστε να γίνει άρτιο και οικοδομήσιμο και τη δημιουργία της λεγόμενης τράπεζας οικοπέδων για το Δήμο και για την αποκατάσταση θιγόμενων ιδιοκτησιών ακόμη και από άλλες πολεοδομικές ενότητες Πίνακας 22. Σύγκριση της ΠΕ με τις ΠΤΑΑΟ, Πηγή: Φαρμάκη: Διάλεξη Ε7-Ε2 ΤΜΧΑ ΑΠΘ. αντίστοιχα και στις δύο περιπτώσεις ενώ βρίσκουν εφαρμογή κοινές ευεργετικές διατάξεις η τακτοποίηση των εξολοκλήρου ρυμοτομούμενων οικοπέδων καθίσταται αδύνατη και ο αναλογισμός επιβάρυνε τους παρόδιους ιδιοκτήτες και τον οικείο ΟΤΑ. ΠΕ και Κτηματολόγιο 22 Στο τελευταίο κομμάτι για τις ΠΕ επέλεξα να συνοψίσω ένα σκέλος το οποίο είναι επίκαιρο δεδομένης της Πανελλαδικής κτηματογράφησης και διαδικασίας εναρμόνισης με το Εθνικό Κτηματολόγιο και τη σχέση αυτής της ενέργειας με την ΠΕ. Γίνεται αντιληπτό ότι, η παραπάνω διατύπωση αποτελεί ξεχωριστό και καίριο κομμάτι το οποίο συναντά μία επεξεργασία τη δεδομένη χρονική περίοδο και στη δική μας εργασία θα τονίσουμε τα πιο ενδιαφέροντα σημεία. Γενικά, η ΠΕ (πίνακες και διαγράμματα) περιγράφει τον τρόπο μετάβασης από μία κατάσταση σε μια άλλη, όπως σχηματικά παρουσιάζεται παρακάτω: Σχεδιάγραμμα 10. Προσωποκεντρικό σύστημα καταγραφής της ΠΕ μέσω του Υποθηκοφυλακείου, Πηγή: ΕΚΧΑ Λόγω της ύπαρξης των εγγραφών του κτηματολογίου απαιτείται η αντιστοίχηση των αρχικών ιδιοκτησιών της ΠΕ με τις τρέχουσες ιδιοκτησίες του Εθνικού Κτηματολογίου. Σχεδιάγραμμα 11. Κτηματοκεντρικό σύστημα καταγραφής της ΠΕ μέσω του Κτηματολογικού γραφείου, Πηγή: ΕΚΧΑ Ουσιαστικά ο φορέας, καλείται να αναπαραστήσει ψηφιακά την παραπάνω σχηματική κατάσταση μέσω της επεξεργασίας των δεδομένων του κτηματολογίου και της ΠΕ. 22 ΕΚΧΑ Α.Ε 2014 ; ΕΚΧΑ Α.Ε

94 4.3. Διοικητική διαδικασία της πράξης εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης 23 Σε γενικές γραμμές δεν αναφερθήκαμε στη διοικητική διαδικασία αλλά στο περιεχόμενο των πολεοδομικών εργαλείων όπως και των συστημάτων χωρικού σχεδιασμού που αναλύσαμε σε όλη την έκταση της εργασίας. Παρόλ αυτά θα επιθυμούσα να εμβαθύνω αναλυτικά στις ΠΕ οπότε θα παρουσιάσουμε και τη διοικητική διαδικασία αυτής η οποία πραγματώνεται μέσω μιας σειράς σταδίων τα οποία είναι τα εξής: I. Αρμοδιότητα έκδοσης της ΠΕ II. Διαδικασία σύνταξης της ΠΕ με ανάθεση μελέτης III. Κύρωση (έγκριση) της ΠΕ IV. Μεταγραφή της ΠΕ (περάτωση της διαδικασίας) V. Ενημέρωση φορέων μετά την κύρωση και μεταγραφή της ΠΕ Στο Ι. στάδιο, η αρμόδια Αρχή για την έκδοση της ΠΕ είναι η Πολεοδομική Υπηρεσία της Διεύθυνσης Χωροταξίας Πολεοδομίας και Περιβάλλοντος. Παράλληλα ισχύουν και τα παρακάτω: Σε περίπτωση που έχει μεταβιβαστεί η αρμοδιότητα εκπόνησης και έγκρισης της ΠΜ σε Δήμο, αυτός είναι αρμόδιος και για την ολοκλήρωση και για την κύρωση της ΠΕ. Άρα, η αρμόδια Υπηρεσία πολεοδομικού σχεδιασμού του οικείου Δήμου έχει αρμοδιότητες να προβεί στις απαιτούμενες διαδικασίες και ενέργειες. Ασχέτως αν έχει ή όχι την αρμοδιότητα διεξαγωγής κύρωσης της ΠΕ ο Δήμος, είναι επιφορτισμένος, με δημοσιεύσεις πρόσκλησης ιδιοκτητών για υποβολή δήλωσης ιδιοκτησίας, με δημοσιεύσεις για να αναρτήσεις της ΠΕ, με συγκέντρωση των δηλώσεων ιδιοκτησίας. Στο ΙΙ. στάδιο, η κίνηση της διαδικασίας για τη σύνταξη της ΠΕ γίνεται από την αρμόδια πολεοδομική Υπηρεσία. Η διαδικασία που εφαρμόζεται είναι ο ενδιαφερόμενος Δήμος να προκηρύσσει σχετική μελέτη. Ο φορέας ο οποίος προτίθεται να προκηρύξει μία μελέτη οφείλει να προβεί σε δημοσίευση της πρόθεσης αυτής τουλάχιστον σε δύο εφημερίδες πανελλαδικής κυκλοφορίας μια τοπική εφημερίδα και στο ενημερωτικό δελτίο του ΤΕΕ Στην προκήρυξη περιγράφεται o ο τίτλος της μελέτης o ο προϋπολογισμός o οι κατηγορίες και οι τάξεις πτυχίου που ζητούνται και o τα απαιτούμενα δικαιολογητικά. Επισημαίνεται ότι, το πλαίσιο σύνταξης της ΠΕ αναλύθηκε στην Ενότητα 4.2. Στο ΙΙΙ. στάδιο μετά τη σύνταξη της ΠΕ καλούνται οι φερόμενοι ιδιοκτήτες μέσα σε προθεσμία που αναφέρεται σε σχετική πρόσκληση να λάβουν γνώση της ΠΕ και να ασκήσουν τυχόν ενστάσεις (αρ.12, Ν.1337/1983). Οι ενστάσεις υποβάλλονται από τους ενδιαφερόμενους ιδιοκτήτες εντός προθεσμίας 15 ημερών και μετά την παρέλευση της προθεσμίας συγκεντρώνονται και μαζί με την ΠΕ προωθούνται στον οικείο Περιφερειάρχη (τέως Νομάρχη) για κρίση. Στη συνέχεια εκδίδεται η απόφαση κύρωσης της ΠΕ, από τον Περιφερειάρχη όπως αυτή έχει διαμορφωθεί οριστικά ύστερα από την αποδοχή όσων από τις ενστάσεις κρίθηκαν ορθές. Τέλος καλούνται εκ νέου οι φερόμενοι ιδιοκτήτες να λάβουν γνώση της απόφασης για την τυχόν άσκηση προσφυγών (αποφ.79881/3445/1984). Βέβαια, υπάρχει και η περίπτωση να μην κυρωθεί η ΠΕ από τον Περιφερειάρχη και να διαταχθεί η ανασύνταξη της από την αρμόδια Υπηρεσία. 23 Καριώτης, Παναγιωτόπουλος 2011 και

95 Στο ΙV. στάδιο η ΠΕ αμέσως μετά την κύρωσή της, μεταγράφεται στο οικείο Υποθηκοφυλακείο ή αντίστοιχα, εφόσον πρόκειται για περιοχή στην οποία έχει συνταχθεί Εθνικό Κτηματολόγιο, καταχωρείται στο οικείο Κτηματολογικό Γραφείο. Η πράξη μεταγράφεται συνολικά, παίρνει αριθμό και τίθεται στο σχετικό τόμο. Στη συνέχεια ενημερώνονται οι μερίδες των ιδιοκτητών με βάση τη στήλη 2 του πίνακα της ΠΕ (ιδιοκτήτες κατά το χρόνο κύρωσης ) και με βάση τη στήλη 41 του πίνακα (τελικά οικόπεδα που τους αποδίδονται). Όπου τα στοιχεία της στήλης 2 δεν είναι πλήρη (στοιχεία ιδιοκτήτη: ονοματεπώνυμο, πατρώνυμο, μητρώνυμο, γένος έγγαμων γυναικών και στοιχεία ιδιοκτησιακού καθεστώτος: μετεγγραμμένη συμβολαιογραφική πράξη, ονοματεπώνυμο και έδρα του συντάξαντα συμβολαιογράφου) δεν πραγματοποιείται ενημέρωση της μερίδας και απαιτείται η έκδοση διορθωτικής πράξης από την αρμόδια πολεοδομική υπηρεσία (Εγκ.4/1989). Οι συνέπειες του ΙΙΙ. και ΙV. δηλαδή, της κύρωσης και της μεταγραφής της ΠΕ είναι η παρακάτω: Η κύρωση και η μεταγραφή της ΠΕ αποτελούν ταυτόχρονα και πράξεις βεβαίωσης για την εκπλήρωση των υποχρεώσεων εισφοράς σε γη, όπως και κάθε σχετικής μεταβολής, που επέρχεται στα ακίνητα. Όμως, με τη μεταγραφή της ΠΕ δεν επέρχονται οι μεταβολές στις ιδιοκτησίες για τις οποίες οφείλεται αποζημίωση και για την συντέλεση των οποίων πρέπει να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες του Ν.Δ./ και των διατάξεων περί απαλλοτριώσεων (Ν.Δ.797/1971, Ν.2882/2001). Αμέσως μετά την κύρωση και μεταγραφή των ΠΕ, ο οικείος ΟΤΑ, οι φορείς και οι ιδιοκτήτες των τελικών ακινήτων μπορούν να καταλάβουν τα τμήματα οικοπέδων ή τα νέα ακίνητα, που διαμορφώθηκαν με την ΠΕ και περιέρχονται σ' αυτούς με την προϋπόθεση ότι δεν εκκρεμούν οικονομικές υποχρεώσεις και έχουν καταβληθεί οι απαραίτητες αποζημιώσεις (αρ.12, Ν.1337/1983 & Εγκ.4/1989). Στο V. στάδιο, πραγματοποιείται η ενημέρωση των φορέων μετά την κύρωση και τη μεταγραφή της ΠΕ. Οι φορείς αυτοί είναι ο οικείος ΟΤΑ και των Κοινωφελών (π.χ. Υπουργείο Υγεία κλπ.) 94

96 Συμπεράσματα Κρίνεται αδιαμφισβήτητη η σημασία του ρυθμιστικού κανονιστικού πολεοδομικού σχεδιασμού στην ορθή χωρική ανάπτυξη μιας περιοχής, μιας χωρικής οντότητας ή ενός οικιστικού συνόλου. Στο πόρισμα που θα επιχειρήσω να σκιαγραφήσω στο σημείο αυτό, βάση μου θα αποτελέσει, η εμπειρία που αποκόμισα, όσον αφορά, στην εφαρμοσιμότητα, την απλότητα και την επιρροή ως έννοιες οι οποίες οφείλουν να σχετίζονται με τον σχεδιασμό μικρής αλλά και μεγάλης κλίμακας. Η εργασία αυτή στο σύνολο της κατέδειξε ότι, η Χώρας μας επιδίωξε και επιδιώκει την ανάπτυξη των πλαισίων που διέπουν την εξέλιξη του χωρικού σχεδιασμού μέσω των θεσμικών κειμένων και Νομοθετημάτων. Όπως αναδεικνύεται όμως, ο χωρικός σχεδιασμός στην Ελλάδα αναφερόταν μέχρι πρότινος δηλαδή, τη δεκαετία 00 στον πολεοδομικό κανονιστικό και λεπτομερή σχεδιασμό μη δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στο στρατηγικό σχεδιασμό. Έτσι, όχι μόνο οι «παίχτες» που διαμορφώνουν τις συνθήκες για το θέμα αυτό αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες αντιμετώπιζαν το σύνολο του χώρου μόνο αποσπασματικά και σε μικρή κλίμακα. Θα επιθυμούσα να αξιολογήσω τα Κεφάλαια της εργασίας μου ξεχωριστά αλλά και στο σύνολο τους, διότι, όπως αναφέρθηκα και παραπάνω έχουν μια οργανωτική δομή και συνέχεια αλλά και σε στοιχεία τα οποία ξεχώρισα μέσα από τις πηγές που συνάντησα και χρήζουν προσοχής. Οπότε, στην ανάλυση του χώρου και κατ επέκταση του χωρικού σχεδιασμού οι προσεγγίσεις του θεωρητικού υποβάθρου όπως διαπίστωσα είναι ευνόητες και προσπαθούν να αποτελέσουν θα λέγαμε, το αντίστοιχο θεωρητικό σκέλος για τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού. Παράλληλα, στο κρίσιμο αλλά και συνάμα ενδιαφέρον μέρος της ανάλυσης για τα συστήματα χωρικού σχεδιασμού στη Χώρα μας αλλά και η προσομοίωση τους στα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά συμπεραίνω ότι, καθίστανται περίπλοκα πράγμα που τα οδηγεί σε χαμηλό επίπεδο και χρόνο ανταπόκρισης αλλά και αντίδρασης στις σύγχρονες εξελίξεις. Προτού, προβούμε στην αξιολόγηση των εργαλείων του πολεοδομικού σχεδιασμού αλλά και των αντίστοιχων εργαλείων απόκτησης γης στη Χώρα μας θα ήθελα να σταθούμε σε αυτό το σημείο της δεδομένης αξιολόγησης τόσο του θεσμικού πλαισίου αλλά και των συνολικότερων μορφώσεων που προσδιορίζουν το σύστημα σχεδιασμού στην Ελλάδα. Με μία κρίση στο σύνολο της θα λέγαμε ότι, από το 1923 (χρονολογία όπου ουσιαστικά πραγματοποιήθηκε το πρώτο Νομοθέτημα που επιχειρεί να δημιουργήσει μία ενιαία και «υγιή» πολεοδομική συγκρότηση) και μετά, η ασύγχρονη θεσμική μεταρρύθμιση που εκδηλώνεται αποκρύπτει κρίσιμες και νέες πτυχές της πολεοδομικής πραγματικότητας και αποτρέπει νέες επιστημολογικές ιδεολογικές και θεσμικές αναζητήσεις που θα μπορούσαν να προτείνουν μία διαφορετική ανάγνωση των πολεοδομικών προβλημάτων και των τρόπων αντιμετώπισής τους. Η έλλειψη αποτελεσματικότητας ή ακόμη και μη εφαρμογής των επιμέρους ρυθμίσεων πηγάζει από την εσωστρέφεια την έλλειψη προβλεψιμότητας και αναθεώρησης στόχων και μέσων ως προς τα μεθοδολογικά χαρακτηριστικά του θεσμικού πλαισίου. Παράλληλα, θα λέγαμε ότι, στο Ελληνικό κράτος ταυτίζεται ο όρος της περιορισμένης ρυθμιστικής ικανότητας με την έννοια ότι, το ιεραρχικό και αμιγώς κανονιστικό πλαίσιο δημόσιας παρέμβασης σε γενικές γραμμές δε μπορεί να εγγυηθεί την αποτελεσματική του εφαρμογή στην πράξη. Με βάση όλες τις παραπάνω διατυπώσεις για την αλληλοσυσχέτιση των πολεοδομικών εφαρμογών με το θεσμικό πλαίσιο διαφαίνεται ότι, η ανάπτυξη των Ελληνικών πόλεων καθορίστηκε από την ιδιόμορφη θέση και ανάπτυξη του συστήματος γης με ένα όρο ευρύτερου μηχανισμού πολιτικής. Αυτά όπως διαπιστώνεται οδηγούν σε τρεις συνέπειες: η πολεοδομική πολιτική λειτούργησε μέσω της αλλοίωσης του ισχύοντος θεσμικού πλαισίου, 95

97 αδιαμφισβήτητη είναι η χρονική υστέρηση της εισαγωγής στην Ελλάδα μιας παρεμβατικής πολιτικής για τη ρύθμιση του χώρου σε σχέση με αυτές που γνώρισαν οι περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες, παγιώνονται αιτήματα εκσυγχρονισμού των πολιτικών, θεσμικών και ιδεολογικών βάσεων του πολεοδομικού σχεδιασμού. Ειδικότερο κομμάτι αποτελεί, η εφαρμογή των πολεοδομικών σχεδίων μέσω των ΠΕ και των ΠΜ αλλά και η πολιτική που ακολουθείται για την απόκτηση γης. Για το θέμα αυτό, συμπεραίνουμε τα εξής: το σύστημα μηχανισμών απόκτησης γης καθίσταται προβληματικό στις μέρες μας και αυτό γιατί, τα πολεοδομικά προβλήματα συνδέονται με γενικότερα ζητήματα, (χωρικές δομές, πρακτικές χρήσης του χώρου κλπ.). Ωστόσο, δε γίνεται να αμφισβητηθεί η προσπάθεια για την αντιμετώπιση των προβλημάτων του δημόσιο χώρου με τη συνεχόμενη μεταρρύθμιση του εν λόγω συστήματος προς την κατεύθυνση της άρσης των αρνητικών χαρακτηριστικών που επισημάνθηκαν. Επίσης, δε θα μπορούσα να μη αναφερθώ στον επίλογο μου για το τεχνικό περιεχόμενο των συστημάτων σχεδιασμού. Γίνεται σαφές όπως και αναλύθηκε στο Κύριο μέρος της παρούσας εργασίας ότι, οι υπερκείμενες και οι υποκείμενες βαθμίδες αλλά και επίπεδα σχεδιασμού δεν έχουν σαφή όρια και προσπαθούν να εξακριβώσουν την ταυτότητά τους μέσα από την πρακτική σχεδίαση και ανάλυση τους. Έτσι στο σημείο αυτό κρίνω σκόπιμο να προταθούν κάποιες μικρο-ενέργειες οι οποίες κάλλιστα θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην ανάπτυξη ενός μοντέλου μοντέρνου σχεδιασμού στο χώρο: δημιουργία υψηλού επιπέδου από πλευράς ακρίβειας ψηφιακών υποβάθρων με όποιο τρόπο αυτά προκύπτουν (ΠΜ, ΓΠΣ, ΣΧΟΟΑΠ, Εθνικό Κτηματολόγιο κλπ.), ενιαίες τεχνικές προδιαγραφών όλων των προαναφερθέντων μελετών στο κύριο μέρος της εργασίας (ΤΧΣ, ΡΣΕ κλπ.) Το πληροφοριακό κεφάλαιο που δημιουργήθηκε τα τελευταία χρόνια από το σύνολο σχεδόν του τεχνικού κόσμου, πρέπει να πάψει να αποτελεί ανεκμετάλλευτο κεφάλαιο, και πρέπει να επενδυθεί για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Δε θα μπορούσα να μην αναφερθώ στις εξελίξεις που πραγματοποιούνται όσον αφορά, στην ενιαία σύνταξη του Εθνικού Κτηματολογίου όπου θα προσδώσει ένα χαρακτήρα καθαρά κτηματικών-γεωγραφικών δεδομένων απλουστεύοντας με αυτό τον τρόπο τις διαδικασίες σύνταξης των επιμέρους πολεοδομικών αλλά και χωροταξικών σχεδίων. Με αυτόν τον τρόπο θα μεταβούμε από τα προσωποκεντρικά όρια της ιδιοκτησίας και θα ληφθούν υπόψη μόνο τα κτηματογραφικά έχοντας ως πρόθεση να απαγκιστρωθεί επιτέλους ο λεπτομερής κυρίως κανονιστικός σχεδιασμός από ιδιοτελής σκοπούς και τεχνάσματα. Αυτό βέβαια θα έχει αρωγή και στο στρατηγικό σχεδιασμό οποίος με αργά μεν βήματα αλλά σταθερά εδραιώνεται στο σύστημα σχεδιασμού της Χώρας μας. Θα ευθυμούσα να κλείσω με την εξής απλοϊκή διατύπωση η οποία είναι ο συνδυασμός των δεδομένων που συνέλεξα μέσα από τη βιβλιογραφία μου: τα όρια των επιμέρους κατηγοριών του συστήματος σχεδιασμού οφείλουν να έχουν μία λογική συνέχεια αλλά και να μην διέπονται από Νομοθετήματα τα οποία ανακυκλώνουν την ίδια ύλη και ο λεπτομερής πολεοδομικός σχεδιασμός να βασιστεί πάνω στις ευκαιρίες τις ιδέες που του προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία αλλά και το εξειδικευμένο προσωπικό που τον επεξεργάζεται και διαμορφώνει. 96

98 Βιβλιογραφία Ξενόγλωσση βιβλιογραφία Albrechts L., Healey P., Kunzmann K. (2003) Strategic Spatial Planning and Regional Governance in Europe, Article in Journal of the American Planning Association. Allmendinger P. and Haughton G. (2007) The fluid scales and scope of spatial planning in the UK, Article in Environment and Planning A. Antal G., Tosics I., Szemző H., Illés D. (MRI), Lalenis K., Kalergis D. (UniThes) (2010) National spatial planning policies and governance typology, Deliverable report ESPON project (2006) Governance of Territorial and Urban Policies from EU to Local Level, Part I: Summary, Part II: Results of the Project, Part III: Annexes. Flaudi A. (2004) Spatial Planning Traditions in Europe: Their Role in the ESDP Process, Vol. 9(2 3). Heinrich Blotevogel H., Getimis P. and Reimer M. (2014) Spatial planning systems and practices in Europe, Α comparative perspective on continuity and changes. Healey P. (2003) Collaborative planning in perspective, Planning Theory, vol. 2(2). Healey P. (2010) In Search of the «Strategic» in Spatial Strategy Making, Planning Theory & Practice, 10(4). Healey P. and Richard Williams (1993) European Urban Planning Systems: Diversity and Convergence, Article in Urban Studies. Larsson G. (2006) Spatial Planning in Western Europe, An overview. Newman P. and Thornley A. (1996) Urban Planning in Europe, Ιnternational competition, national systems and planning projects. Rydin Y. (2013) Using Actor Network Theory to understand planning practice: Exploring relationships between actants in regulating low-carbon commercial development, Planning Theory 12(1). Serraos Κ. (2007) The spatial problems, the formal planning system and the interference of major events. The recent experience of Athens, International Symposium: Planning cultures in Europe. Ελληνόγλωσση βιβλιογραφία Αγγελίδης Μ. (2000) Χωροταξικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη Εκδόσεις ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ. Ανδρικοπούλου Ε., Γιαννακού Α., Καυκαλάς Γ., Πιτσιάβα-Λατινοπούλου Μ. (2014) Πόλη και πολεοδομικές πρακτικές για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη 2 η αναθεωρημένη έκδοση, εκδόσεις KΡITIKH. Αραβαντινός Αθ. (2007) πολεοδομικός σχεδιασμός Β αναθεωρημένη έκδοση, εκδόσεις ΣΥΜΜΕΤΡΙΑ. Βασενχόβεν Λ. (2004) Θεωρία του Σχεδιασμού του Χώρου Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Τομέας Πολεοδομίας και Χωροταξίας ΕΜΠ, Διδακτικό εγχειρίδιο. Βιτοπούλου Α., Γεμενετζή Γ., Γιαννακού Α., Καυκαλάς Γ., Τασοπούλου Α. (2015) βιώσιμες πόλεις: προσαρμογή και ανθεκτικότητα σε περιόδους κρίσης Ελληνικά Ακαδημαϊκά ηλεκτρονικά συγγράμματα και βοηθήματα μέσω αποθετήριο Κάλλιπος. 97

99 Ιωάννου Β. (2014) Πολεοδομικός σχεδιασμός και αρχιτεκτονική της πόλης-εισαγωγή σε βασικές έννοιες εκδόσεις επίκεντρο. Γιακοπούλου Σ. (2006) Ο Χωροταξικός Σχεδιασμός στην Ευρώπη-Σχεδιασμός στο Ην, Βασίλειο και η Συσχέτιση του με την Ελλάδα Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αρχιτεκτονική και Σχεδιασμός του Χώρου» Κατεύθυνση: Πολεοδομίας και Χωροταξίας. Γιαννακού Α. (2015) άρθρο με τίτλο «Οι μεταρρυθμίσεις του συστήματος χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα: μια επισκόπηση της περιόδου » Θεματική ενότητα 2. «Χωρικός σχεδιασμός: θεσμικό πλαίσιο και πολιτικές», στο Συλλογικό τόμο Χώρου ζητήματα, θεωρίες και μεθοδολογίες για το σχεδιασμό και την ανάπτυξη, εκδόσεις ΖΗΤΗ. ΕΚΧΑ Α.Ε. Διεύθυνση Λειτουργούντος Κτηματολογίου Τμήμα Διοικητικών Πράξεων (2014) Οδηγία καταχώρισης κυρωμένων πράξεων εφαρμογής στο κτηματολόγιο έκδοση 2.0. ΕΚΧΑ Α.Ε. (2007) Ένταξη κυρωμένων πράξεων εφαρμογής στο λειτουργούν κτηματολόγιο. Θωίδου Ε. άρθρο με τίτλο «Χωροταξικός σχεδιασμός για τις περιφέρειες: εξέλιξη, Ευρωπαϊκές διαστάσεις και η Ελληνική εμπειρία» Θεματική ενότητα 2. «Χωρικός σχεδιασμός: θεσμικό πλαίσιο και πολιτικές», στο Συλλογικό τόμο Χώρου ζητήματα, θεωρίες και μεθοδολογίες για το σχεδιασμό και την ανάπτυξη, εκδόσεις ΖΗΤΗ. Οικονόμου Δ., Πετράκος Γ. (2005) Η ανάπτυξη των Ελληνικών πόλεων Γ έκδοση, εκδόσεις Παν. Θεσσαλίας. Καυκαλάς Γ. (2015) άρθρο με τίτλο «Χωρικός σχεδιασμός: σκέψεις για τις σχέσεις θεωρίας, εκπαίδευσης και πρακτικής» Θεματική ενότητα 1. «Εισαγωγή», στο Συλλογικό τόμο Χώρου ζητήματα, θεωρίες και μεθοδολογίες για το σχεδιασμό και την ανάπτυξη, εκδόσεις ΖΗΤΗ. Καριώτης Γ., Παναγιωτόπουλος Ε. (2011) Πράξεις Εφαρμογής εκδόσεις ΔiΣΙΓΜΑ. Καριώτης Γ., Παναγιωτόπουλος Ε. (2006) Πολεοδομικές εφαρμογές: πράξη εφαρμογής, Πολεοδομική μελέτη, Κτηματογράφηση εκδόσεις ΙΩΝ. Παπαγρηγορίου Β. (2011) Πολεοδομία (εισαγωγή, θεσμοί, πολιτική) Δ έκδοση πλήρως αναθεωρημένη και συμπληρωμένη, εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλας. Παπαπετρόπουλος Α. (2009) Χωροταξικός σχεδιασμός και βιώσιμη ανάπτυξη Νομική βιβλιοθήκη έκδοση. Σερράος Κ. (1996) Το Σύστημα του Πολεοδομικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού στην Αυστρία. Αρχές Οργάνωσης Τεχνικά Χρονικά Επιστημονικές Εκδόσεις ΤΕΕ ΙΙ τεύχος 1-2. Σιόλας Α., Βάσση Α., Βλαστός Θ., Κυριακίδης Χ., Μπακογιάννης Ε., Σίτη Μ. (2015) Μέθοδοι, Εφαρμογές, και Εργαλεία Πολεοδομικού Σχεδιασμού Ελληνικά Ακαδημαϊκά ηλεκτρονικά συγγράμματα και βοηθήματα μέσω αποθετήριο Κάλλιπος. Τασοπούλου Α. (2011) Αστική Διακυβέρνηση: Πολεοδομική Πολιτική και Διαχείριση του Χώρου με εφαρμογή στα ΓΠΣ-ΣΧΟΟΑΠ στην Ελλάδα Διδακτορική διατριβή. Χαστάογλου Β. (1982) Κοινωνικές θεωρίες για τον αστικό χώρο, εκδόσεις Παρατηρητής. Χριστοφιλόπουλος Δ. (2007) Πράξη εφαρμογής πολεοδομικής μελέτης εκδόσεις Π. Ν. Σάκκουλας. 98

100 Σεμινάρια-Διαλέξεις Steinhauer C. (2011) Ιnternational knowledge transfer-αnalysis of planning cultures, Department International Planning Systems Kaiserslautern University of Technology, Presentation at Real Corp, Essen. Αγγελίδης Γ., Μακράκης Χ., Μπάκης Γ., Tσαβδάρογλου Κ., Τσακούμης Γ. (2010) Πολεοδομικός σχεδιασμός στην Ελλάδα: προβλήματα θεσμικού πλαισίου & εφαρμογής και προτάσεις μεταρρύθμισης, ΤΕΕ/ΤΚΜ. Ανδρικοπούλου E., Καυκαλάς Γ. Θεωρία Χωρικού Σχεδιασμού, Ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΑΠΘ. Αργυρίου Δ. (2008) Καταχώριση διοικητικών πράξεων στο Λειτουργούν Κτηματολόγιο, Διεύθυνση Λειτουργούντος Κτηματολογίου ΚΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ Α.Ε. Γιαννακού Α. (2011) Θ1-1 Πόλη και πολεοδομία & ΣΕ3-1 Πολεοδομικός σχεδιασμός, ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Δούμας Δ. (2009) Πολεοδομικές Εφαρμογές στην Ελλάδα: Από τη Σύγχρονη Θεωρία στην Ελληνική Πραγματικότητα, Η Πολεοδομική Μελέτη στην Σύγχρονη Ελληνική Πραγματικότητα ΤΕΕ/ΤΚΜ. Θωίδου Ε. (2011) Θ2-1Οργάνωση του Χώρου και Χωροταξία, ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Καρανίκας Γ. (2007) Τα ΓΠΣ & τα ΣΧΟΟΑΠ: Η συμβολή τους στη ρύθμιση του χώρου. Ο σκοπός, το περιεχόμενο του θεσμού και η εμπειρία από την τρέχουσα εφαρμογή, ΤΕΕ τμήμα Κερκύρας / Ν.Α. Νομού Κερκύρας. Κουδούνη Α. Διοίκηση και αρμοδιότητες χωρικού σχεδιασμού Θεσμικά ζητήματα σχεδιασμού Παραδείγματα, Ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα, ΕΜΠ. Μελισσάς Κ. Δημήτρης Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο & Πολεοδομική Μελέτη-Πράξεις εφαρμογής, Ανοιχτά ακαδημαϊκά μαθήματα, Τομέας ΙΙ Πολεοδομίας-Χωροταξίας, Ε. Θ. Πολεοδομίας 8ου: Β: Πολεοδομική και Περιβαλλοντική Νομοθεσία. Μπαϊμπά Α., Σερράος Κ., Τσακιροπούλου Ε., Χατζοπούλου Β. (2005) Μελέτη συστημάτων και επιπέδων σχεδιασμού σε χώρες της Ευρώπης, ΤΕΕ/Ελλάδας. Οικονόμου Δ. (2007) Η σχέση των επιπέδων και των βαθμίδων του πολεοδομικού σχεδιασμού, Παν. Θεσσαλίας. Οικονόμου Δ. ( ) Πολεοδομία ΙΙ: πολεοδομικός σχεδιασμός, Σημειώσεις, Παν. Θεσσαλίας. Στυλιανίδης Ε., Φαρμάκη Π. (2016) Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής, ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Στυλιανίδης Ε., Φαρμάκη Π. (2016) Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής, Άσκηση 1: Πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων & Άσκηση 2: Πράξη εφαρμογής, ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Τσουκαλά Α. (2005) Προβλήματα εφαρμογής των εργαλείων πολεοδομικού σχεδιασμού, ΤΕΕ-ΤΑΚ (Τμήμα Ανατολικής Κρήτης). Φαρμάκη Π., Χατζηρόδου-Νικολοπούλου Κ. (2009) Τρόπος υπολογισμού των υποχρεώσεων των ιδιοκτησιών ευρισκόμενων εκατέρωθεν του κοινού ορίου περιοχών ενταγμένων σε σχέδιο πόλης με διαφορετικό σύστημα των υποχρεώσεων αυτών, ΤΕΕ/ΤΚΜ. Φαρμάκη Π. (2012) Έρευνα αρτιότητας οικοπέδων, ΤΕΕ/ΤΚΜ. 99

101 Φαρμάκη Π., Χατζηρόδου-Νικολοπούλου Κ. (2012) Πράξεις τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων, ΤΕΕ/ΤΚΜ. Φαρμάκη Π., Χατζηρόδου-Νικολοπούλου Κ. (2012) Πράξη αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων, ΤΕΕ/ΤΚΜ. Φαρμάκη Π., Χατζηρόδου-Νικολοπούλου Κ. (2012) Πράξεις εφαρμογής Πολεοδομικών μελετών, ΤΕΕ/ΤΚΜ. Φαρμάκη Π., Χατζηρόδου-Νικολοπούλου Κ. (2012) Συνοπτική νομολογία: νόμοι διατάγματα που απαιτούνται για τη σύνταξη πράξεων τακτοποίησης και αναλογισμού αποζημίωσης οικοπέδων,τεε/τκμ. Χατζηκοκόλη Σ. (2011) ΣΕ1-1 Τεχνικές σχεδίασης και αναγνώρισης του χώρου, ΤΜΧΑ ΑΠΘ. Διαδικτυακές πύλες blog: Πόλεις και πολιτικές για την ανταγωνιστική ταυτότητα των πόλεων, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Deceo book Το πολεοδομικό - ρυμοτομικό σχέδιο, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Flächennutzungsplan Berlin, διαθέσιμο στο και στο (πρόσβαση 2016). MIT Οpen course ware-urban Studies and Planning-Gateaway-Lecture notes, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Ανακοίνωση Β' Ανάρτησης Πολεοδομικής Μελέτης περιοχών Πανόραμα-Αγία Μαρίνα- Τουρκολίμανο της Δ.Ε. Κερατέας-Προτεινόμενο Πολεοδομικό Ρυμοτομικό σχέδιο, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Γιαννακούρου Γ. (2014) 11/10/2014 Χωροταξικός Σχεδιασμός Γιαννακούρου Γ. Αν. Καθ. Πανεπιστημίου Αθηνών, Θέμα: Μια πρώτη συνολική επισκόπηση των αλλαγών στο σύστημα χωροταξικού σχεδιασμού. Σκέψεις και προβληματισμοί βιντεοσκοπημένη εισήγηση στο Συνέδριο «Περιβάλλον-Δημόσιες συμβάσεις: Νεώτερες εξελίξεις Προβληματισμοί» Ναύπλιο 2014, διαθέσιμο στο (λογαριασμός) nafplio congress 2014 (πρόσβαση 2017). ΕΡΑΤΟΣΘΕΝΗΣ Α.Ε., διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2017). ΝΟΜΟΣΚΟΠΙΟ Νομοθεσία για Μηχανικούς, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2017). Nτοκουμέντο: Σχέδιο πόλεως της Ναυπάκτου το 1838, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Οδηγίες Απόδοσης Συμβολισμών, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Οικονόμου Δ. (2014) 11/10/2014 Χωροταξικός Σχεδιασμός Οικονόμου Δ. Καθ. Παν. Θεσσαλίας, Θέμα: Ειδικά Χωροταξικά Πλαίσια: μεθοδολογικά ζητήματα και ενσωμάτωση στο συνολικό σύστημα χωρικού σχεδιασμού βιντεοσκοπημένη εισήγηση στο Συνέδριο «Περιβάλλον-Δημόσιες συμβάσεις: Νεώτερες εξελίξεις Προβληματισμοί» Ναύπλιο 2014, διαθέσιμο στο (λογαριασμός) nafplio congress 2014 (πρόσβαση 2017). ΟΡΣΑ, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). 100

102 Χάρτες ΓΠΣ Μυτιλήνης/ΤΕΕ/Περιφερειακό Τμήμα ΒΑ Αιγαίου, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2016). Χωροταξικά σχέδια και πληροφορίες Δήμου Σητείας, διαθέσιμο στο (πρόσβαση 2017). Θεσμικά κείμενα Ν. Δ/γμα της 17/07/1923 Περί σχεδίων πόλεων, κωμών και συνοικισμών του Κράτους και οικοδομής αυτών ΦΕΚ 228/Α/ Ν. Δ/γμα 1003/1971 Περί Ενεργού Πολεοδομίας ΦΕΚ 198/Α/ Ν. 1337/1983 Επέκταση των πολεοδομικών σχεδίων, οικιστική ανάπτυξη και σχετικές ρυθμίσεις ΦΕΚ 33/Α/ Ν. 1577/1985 Γενικός Οικοδομικός Κανονισμός ΦΕΚ 210/Α/ Ν. 2508/1997 Βιώσιμη οικιστική ανάπτυξη των πόλεων και οικισμών της χώρας και άλλες διατάξεις ΦΕΚ 244/Α/ Ν. 2742/1999 Χωροταξικός σχεδιασμός και αειφόρος ανάπτυξη ΦΕΚ 207/Α/ Ν. 4067/2012 Νέος Οικοδομικός Κανονισμός ΦΕΚ 79/Α/ Ν. 4269/2014 Χωροταξική και Πολεοδομική Μεταρρύθμιση Βιώσιμη Ανάπτυξη ΦΕΚ 142/Α/

103 Παράρτημα Παράρτημα Ι. Κατάλογος θεσμικού πλαισίου του χωρικού σχεδιασμού στην Ελλάδα Πηγή: Ομώνυμα ΦΕΚ, Ιδία επεξεργασία. 102

104 Παράρτημα IΙ. Κανόνες συμβολισμών και προδιαγραφές Ρυμοτομικών σχεδίων 24 Α. Γενικά περί συμβολισμών Με το Ρυμοτομικό σχέδιο καθορίζονται από τις Αρμόδιες Αρχές οι χώροι και ο τρόπος δόμησης μιας περιοχής και γενικά οι κανόνες-πλαίσια για την πολεοδομική ανάπτυξη της συγκεκριμένης περιοχής σύμφωνα με τις ανάγκες της και τα τοπικά γεωγραφικά, κοινωνικά και άλλα κριτήρια. Στο ρυμοτομικό σχέδιο δε φαίνονται κατασκευαστικές λεπτομέρειες αλλά καθορίζονται τα όρια των χώρων, οδικά δίκτυα, γραμμές που πάνω ή πέρα από αυτές απαγορεύεται η δόμηση, χώροι τους οποίους οι αρμόδιοι φορείς (Δημόσιο, ΟΤΑ, κλπ) διαμορφώνουν ανάλογα κτίρια για προστασία και γενικά οριοθετούνται χρήσεις γης. Για να είναι δυνατός ο σαφής προσδιορισμός όλων αυτών των στοιχείων στο Ρυμοτομικό σχέδιο, είναι η αναγκαία χρήση συμβολισμών (χρωμάτων, κλπ.). Οι απλές μορφές συμβολισμών καθορίστηκαν με τις βασικές Εγκυκλίους 1/1961 και 8/1975. Σήμερα όμως, με το βασικό εμπλουτισμό των ρυμοτομικών σχεδίων με περισσότερα καθοριστικά στοιχεία πολεοδόμησης, έχουν πολλαπλασιαστεί οι συμβολισμοί. Στη φάση αυτή, γίνεται προσπάθεια να καθοριστούν οι απαραίτητοι και αναγκαίοι συμβολισμοί, με μορφή προδιαγραφών, έτι ώστε, αφενός μεν να βοηθηθούν εκείνοι που δεν έχουν αντιμετωπίσει περιπτώσεις όπως οι περιγραφόμενες εδώ, αφετέρου δε, να καθοριστεί μια ενιαία μορφή συμβολισμού για την ίδια περίπτωση. Β. Παρατηρήσεις σχετικά με τα στοιχεία των Ρυμοτομικών σχεδίων 2.1. Τα όρια κεντρικής περιοχής Είναι δυνατόν αν παραλείπονται εφόσον δεν προσδιορίζουν κάποιο τομέα εφαρμογής όρων ή περιορισμών δόμησης ή άλλων διατάξεων που εμφανίζονται στον πολεοδομικό κανονισμό Χρήσεις γης Η προτεινόμενη χρήση εφαρμόζεται όπως παρακάτω και όχι με raster τη χτήση που υλοποιείται από Δημόσιο Φορέα ή οργανισμό 24 Το υλικό βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής στη διαδρομή: ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ & ΑΣΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΠΟΔΟΣΗΣ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΩΝ, Ιδία επεξεργασία σε ένα ενιαίο Κείμενο-Παράρτημα ΙΙ. 103

105 τη χρήση που χρησιμοποιείται από τον ιδιωτικό τομέα 3. Ρυμοτομική γραμμή (ΡΓ) Στις περιπτώσεις που καθορίζονται κατηγορίες χρήσεων γης σε οικοδομήσιμους χώρους (για να εφαρμοστούν από τους ιδιοκτήτες τους), αυτές συμβολίζονται με κόκκινα στοιχεία, που ερμηνεύονται στο υπόμνημα (ή στο διάταγμα με το οποίο κυρώνεται το αντίστοιχο ρυμοτομικό σχέδιο). Στην περίπτωση που καθορίζονται περισσότερες της μίας χρήσεις εντός του ΟΤ, τα όριά τους σχεδιάζονται με συνεχή μαύρη γραμμή. Στις περιπτώσεις που καθορίζονται κατηγορίες χρήσεων γης σε οικοδομήσιμους χώρους (για να εφαρμοστούν από τους ιδιοκτήτες τους), αυτές συμβολίζονται με κόκκινα στοιχεία, που ερμηνεύονται στο υπόμνημα (ή στο διάταγμα με το οποίο κυρώνεται το αντίστοιχο ρυμοτομικό σχέδιο). Στην περίπτωση που καθορίζονται περισσότερες της μίας χρήσεις εντός του ΟΤ, τα όριά τους σχεδιάζονται με συνεχή μαύρη γραμμή. 104

106 4. Οικοδομική γραμμή (ΟΓ) 5. Προκήπιο ή πρασιά Η ΟΓ αποτελεί όριο πέρα από το οποίο δεν επιτρέπεται η δόμηση. Σχεδιάζεται με κόκκινη συνεχή γραμμή και με μία κόκκινη λωρίδα που εφάπτεται της γραμμής και βρίσκεται στο εσωτερικό του ΟΤ ή του κτιρίου. Παράλληλα, όταν η απόστασή της από τη ρυμοτομική γραμμή είναι μηδενική, τότε σημειώνεται μόνο αυτή. Η ΟΓ είναι επίσης δυνατόν να καθορίσει το εξωτερικό περίγραμμα των κτιρίων όταν χρησιμοποιηθεί σαν έκφραση του επιτρεπόμενου ποσοστού κάλυψης των οικοπέδων του ΟΤ, δηλαδή, όταν καθορίζει διάγραμμα κάλυψης αντί του αριθμητικού ποσοστού. Εσωτερική ΟΓ (πίσω ή πλάγια) η οριακή γραμμή δόμησης είναι δυνατόν να καθοριστεί για: α) να κατοχυρωθεί η μορφή ενός κτιρίου (και κατ επέκταση ΟΤ) και β) να εξασφαλιστεί η δυνατότητα ενοποίησης των υποχρεωτικών ακάλυπτων και η σύνδεση τους με ΚΧ. Η εσωτερική ΟΓ σε καμία περίπτωση δεν καθορίζει το όριο του προσώπου οικοπέδου (σε σχέση με την έκδοση οικοδομικής άδειας). Προκήπιο ή πρασιά είναι ο ιδιωτικός υποχρεωτικός ακάλυπτος χώρος που συνήθως επιβάλλεται στα πρόσωπα των οικοπέδων για λόγους σχετικούς με το οικοδομικό σύστημα της περιοχής. Προκήπιο όμως επιβάλλεται και για λόγους προστασίας συγκεκριμένων χώρων για τη δόμησή τους. Η πρασιά καθορίζεται από το τμήμα μεταξύ παράλληλων ή μη ΡΓ και ΟΓ. Εκτός από το χρωματισμό των γραμμών οφείλει να χρωματίζεται και πράσινος ο ενδιάμεσος χώρος όπου θα γράφεται και το αριθμητικό πλάτος της πρασιάς με κόκκινο χρώμα. 105

107 6. Πεζόδρομοι 7. Στοά Πεζόδρομος είναι το τμήμα του οδικού δικτύου όπου απαγορεύεται η κυκλοφορία τροχοφόρων. Ο χώρος του πεζοδρόμου χρωματίζεται με κίτρινο χρώμα και αναγράφεται εντός του χώρου με κόκκινα στοιχεία η λέξη «ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ». Επίσης και το πλάτος του με κόκκινα στοιχεία σε περίπτωση που κρίνεται απαραίτητος ο καθορισμός του (δεν αναγράφεται όταν είναι πλάτος μεταξύ ΡΓ). Η αρχή και το τέλος του πεζοδρομίου καθορίζεται με κόκκινα τετραγωνίδια. Σε περίπτωση που ο πεζόδρομος καταλήγει: α) σε αδιέξοδο εντός ΟΤ δεν απαιτείται ο καθορισμός του τέλους ή β) σε κοινόχρηστη διεύρυνση, οριοθετείται η διεύρυνση. Η εξωτερική σε σχέση με το χώρο πλευρά των τετραγωνιδίων οριοθετεί τον πεζόδρομο. Στοά επιβάλλεται για την κυκλοφορία πεζών, με την υποχρεωτική παράλληλη μετατόπιση της ΟΓ στο ισόγειο προς το εσωτερικό του κτιρίου. Υπάρχει ακόμη και η εσωτερική στοά που εξυπηρετεί το ισόγειο ενός ή περισσότερων κτιρίων. Στην 1 η περίπτωση η ΟΓ του κτιρίου που συμπίπτει με την εξωτερική της στοάς σχεδιάζεται κόκκινη διακεκομμένη συμβολίζοντας την ΟΓ από τον πρώτο όροφο και πάνω και η εσωτερική σχεδιάζεται κόκκινη συνεχής συμβολίζοντας την ΟΓ του ισογείου. Αναγράφεται η λέξη «ΣΤΟΑ» με κόκκινα στοιχεία στο χώρο μεταξύ της διακεκομμένης και της συνεχούς, οποίος βάφεται με πορτοκαλί χρώμα. Στη 2 η περίπτωση της εσωτερικής στοάς σχεδιάζονται και οι δύο πλευρές της με συνεχή κόκκινη γραμμή και αναγράφεται η λέξη «ΣΤΟΑ» με κόκκινα στοιχεία. 106

108 8. Καταργήσεις Στις καταργήσεις ή αναθεωρήσεις (τροποποιήσεις όπως λέγονται) Ρυμοτομικών σχεδίων σχεδιάζονται και οι γραμμές και οι χρήσεις που καταργούνται μαζί με εκείνες που επιβάλλονται εκ νέου. Οι καταργήσεις είναι απαραίτητο να παρουσιάζονται στο ρυμοτομικό σχέδιο για να διευκολύνεται η εφαρμογή και να αποφεύγονται συγχύσεις σχετικά με την ισχύ ή όχι των γραμμών ή χρήσεων που αλληλο-επικαλύπτονται. Οι καταργούμενες ΡΓ και ΟΓ σχεδιάζονται με μαύρη διακεκομμένη γραμμή. Η καταργούμενη στοά αποδίδεται με σχεδίαση πλάγιας γραμμής σε κάθε διακεκομμένη στην εξωτερική πλευρά, μαύρη διακεκομμένη την εσωτερική και διαγραφή με κόκκινη συνεχή της λέξης «ΣΤΟΑ». Ο καταργούμενος πεζόδρομος αποδίδεται με διαγραφή της λέξης «ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ» (η οποία αναγράφεται με μαύρα στοιχεία) με κόκκινη συνεχή γραμμή. Με τον ίδιο τρόπο αποδίδονται και οι καταργήσεις καθορισμού χώρων ειδικής χρήσης. Εξυπακούεται ότι, η κατάργηση μιας γραμμής, μιας στοάς, μιας χρήσης κλπ., αποδίδεται στο σχέδιο με το οποίο εγκρίνεται και όχι στα επόμενα που τυχόν θα ακολουθήσουν με άλλες εγκρίσεις ή τροποποιήσεις. 107

109 9. Κοινόχρηστοι Χώροι (ΚΧ) 9.1. Ο ΚΧ γενικά περιβάλλεται από ΡΓ (πράσινη) και με κόκκινα στοιχεία αναγράφεται ο χαρακτηρισμός του. Ο συμβολισμός αυτός ακολουθείται πάντα: α) όταν ο ΚΧ είναι αμιγής και β) στις περιπτώσεις ΚΧ με περίφραξη χωρίς όμως κτίσματα (π.χ. παιδική χαρά, μικροί χώροι άθλησης) Στις περιπτώσεις ΚΧ με κτίρια παραδοσιακά ή ειδικών χρήσεων σχεδιάζονται με ΡΓ τα όρια του χώρου και με κόκκινη συνεχή γραμμή το περίγραμμα του κτιρίου. Κτίρια αυτής της κατηγορίας είναι οι εκκλησίες, τα παραδοσιακά και εκείνα που έχουν συγκεκριμένη μελέτη οπότε είναι γνωστό το περίγραμμα τους Στις περιπτώσεις ΚΧ με Κοινωφελή κτίρια περιγράφονται με ΡΓ (πράσινη) τα όρια του χώρου και αναγράφεται με κόκκινα στοιχεία η χρήση του. Υπενθυμίζεται ότι, τα κτίρια αυτά έχουν ειδικούς όρους δόμησης και όχι εκείνους της γύρω περιοχής. Οι όροι αυτοί καθώς και οι ελάχιστες αποστάσεις του κτιρίου από τα όρια του χώρου πρέπει να καθορίζονται είτε με τη διοικητική πράξη έγκριση του ρυμοτομικού σχεδίου είτε με ειδική διοικητική πράξη. 108

110 10. Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις Δίκτυο πεζοδρόμων Πεζόδρομος και δρόμος Στην περίπτωση αυτή χρωματίζονται με κίτρινο όλοι οι πεζόδρομοι και αναγράφεται η λέξη «ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ» με κόκκινα στοιχεία. Σε περίπτωση που καθορίζεται και άλλη χρήση, λ.χ. παιδική χαρά μέσα στο δίκτυο, αναγράφεται και η χρήση με κόκκινα στοιχεία. Στα σημεία επαφής των πεζοδρόμων με το οδικό δίκτυο σχεδιάζεται το κόκκινο τετραγωνάκι που η εξωτερική του πλευρά σημαίνει το τέλος ή την αρχή του πεζοδρόμου. Υπενθυμίζεται ότι, πρέπει να αποφεύγεται η αναγραφή του πλάτους των πεζοδρόμων εφόσον περιλαμβάνεται μεταξύ ΡΓ. Στην περίπτωση χρησιμοποίησης μέρους του πλάτους μιας οδού για πεζόδρομο, τα όρια που καθορίζονται από την ΟΓ ή ΡΓ στην οποία πρόσκειται και από μία πράσινη ανοικτή γραμμή παράλληλη προς την προηγούμενη. Η πράσινη τώρα αυτή γραμμή εν έχει την έννοια της ρυμοτομικής αφού δεν κλείνει και βρίσκεται μέσα στο πλάτος του δρόμου, αλλά δείχνει το όριο του πεζοδρόμου. Η αρχή και το τέλος του πεζόδρομου συμβολίζονται με τα γνωστά τετραγωνίδια, χρωματίζεται ο χώρος με κίτρινο χρώμα και αναγράφεται η λέξη «ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ» με κόκκινα στοιχεία. Το πλάτος του πεζοδρόμου μπορεί να καθοριστεί σε αυτή την περίπτωση, με κόκκινα στοιχεία, καθώς ο πεζόδρομος δε περιβάλλεται από τις ΡΓ των αντίστοιχων ΟΤ. 109

111 10.3. Χώροι στάθμευσης Νησίδες πρασίνου Στις περιπτώσεις που ο μελετητής θέλει να καθορίσει συγκεκριμένες θέσεις αυτοκινήτων σε ΟΤ ο συμβολισμός γίνεται με τη σχεδίαση του χώρου με παράλληλη γραμμή σε μικρή απόσταση από την πλευρά του ΟΤ που τοποθετείται. Έτσι αποφεύγεται η οποιαδήποτε σύγχυση στην ερμηνεία των γραμμών του ΟΤ και του χώρου στάθμευσης, αφού ο τελευταίος περικλείεται από πράσινη γραμμή όπως γενικά οι ΚΧ. Μέσα στο χώρο στάθμευσης αναγράφεται «ΧΩΡΟΣ ΣΤΑΘΜΕΥΣΗΣ» ή το «P» με κόκκινα στοιχεία. Στις περιπτώσεις καθορισμών νησίδων πρασίνου δηλαδή, ΚΧ, είτε για τη μείωση του πλάτους της οδού είτε γα τη διαμόρφωση της κλίσης της οδού είτε για άλλους λόγους οι νησίδες δεν πρέπει να είναι ενοποιημένες με τα ΟΤ για την αποφυγή παρερμηνειών. Θα σχεδιάζονται σε μικρή απόσταση, παράλληλα με την αντίστοιχη ΡΓ με συνεχή κλειστή πράσινη γραμμή και θα χρωματίζονται με πράσινο χρώμα όπως γενικά οι ΚΧ με την αναγραφή των λέξεων «ΧΩΡΟΣ ΠΡΑΣΙΝΟΥ» ή «Χ.Π.» με κόκκινα στοιχεία. 110

112 10.5. Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις στο σύνολο Για την επιβολή κυκλοφοριακών ρυθμίσεων όπως π.χ. απαγόρευση κυκλοφορίας τροχοφόρων σε ορισμένα τμήματα του οδικού δικτύου ή χρήσης μέρους του πλάτους μιας οδού για πεζόδρομο κ.α. στις περιπτώσεις αυτές χρησιμοποιούνται οι συμβολισμοί που φαίνονται στα αντίστοιχα σχήματα. 111

113 11. Συνδυασμοί συμβολισμών ΚΧ με διαφορετική χρήση ΚΧ οι οποίοι δεν αποτελούν ουσιαστικά αυτοτελή ΟΤ στο Ρυμοτομικό σχέδιο, αλλά καθορίζονται σε ένα ΟΤ χώροι με διαφορετικές χρήσεις. Όταν δεν είναι γνωστά τα όρια των εκτάσεων των διαφορετικών χρήσεων, τότε όλος ο χώρος σχεδιάζεται με κλειστή πράσινη γραμμή, χρωματίζεται με πράσινη λωρίδα στην εσωτερική πλευρά και αναγράφονται με κόκκινα στοιχεία όλες οι χρήσεις που καθορίζονται (π.χ. «ΧΩΡΟΣ ΑΘΛΗΣΗΣ, ΠΡΑΣΙΝΟΥ, ΠΛΑΤΕΙΑΣ»). Όταν είναι γνωστά τα όρια των εκτάσεων των διαφορετικών χρήσεων, τότε σχεδιάζεται με κλειστή πράσινη γραμμή όλος ο χώρος και χρωματίζεται με πράσινη λωρίδα εσωτερικά και τα όρια των εκτάσεων των διάφορων χρήσεων σχεδιάζονται με αξονική γραμμή. Μέσα στα όρια κάθε επί μέρους χώρου αναγράφεται με κόκκινα στοιχεία η χρήση του (π.χ. «ΧΩΡΟΣ ΣΧΟΛΕΙΟΥ», «ΧΩΡΟΣ ΠΑΙΔΙΚΗΣ ΧΑΡΑΣ») και η επισήμανση τω κορυφών με κόκκινα στοιχεία (π.χ. ΑΒΖΗΑ). 112

114 11.2. ΚΧ και πεζόδρομοι Σε περιπτώσεις συνέχεια πεζοδρόμων με μικρούς σε επιφάνεια ΚΧ (τοπικές διευρύνσεις) είναι προτιμότερο οι χώροι αυτοί να ενοποιούνται με τους πεζοδρόμους (δηλαδή, η διαμόρφωση των ΚΧ να γίνεται μαζί με τους πεζοδρόμους). Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ΚΧ χρωματίζεται με κίτρινο χρώμα και αναγράφεται με κόκκινα στοιχεία κ χρήση «ΚΧ» και η λέξη «ΠΕΖΟΔΡΟΜΟΣ». Όταν όμως ο ΚΧ έχει συγκεκριμένη χρήση (π.χ. ΠΑΙΔΙΚΗ ΧΑΡΑ) ξεχωρίζει ο χώρος από το πεζόδρομο με πράσινη γραμμή και πράσινη λωρίδα στο εσωτερικό του και αναγράφεται η χρήση του με κόκκινα στοιχεία. Στην περίπτωση συνδυασμού πεζοδρόμων και ΚΧ σημαντικής έκτασης που πρέπει να ξεχωρίζουν από τους πεζοδρόμους τότε ακολουθείται γενικός συμβολισμός του ΚΧ με συνεχή πράσινη γραμμή και λωρίδα εσωτερικά και αναγραφή των συμβόλων «KX» με κόκκινα στοιχεία. 113

115 11.3. ΚΧ και οικοδομήσιμοι χώροι Στοά-Πρασιά Στην περίπτωση όπου σε ένα ΟΤ ή οικοδομικό πολύγωνο συνυπάρχουν ΚΧ και ιδιωτικοί οικοδομήσιμοι χώροι, πρέπει κατά κανόνα να ξεχωρίζουν οι χώροι αυτοί με ένα πεζόδρομο μικρού έστω πλάτους και να σχεδιάζονται κατά τα γνωστά. Όταν αυτό δεν είναι δυνατό είτε για λόγους μεγέθους των εκτάσεων είτε για λόγους ρυμοτόμησης και απαλλοτριώσεων, τότε τα όρια των ΚΧ προς τους οικοδομήσιμους χώρους σχεδιάζονται με αξονική γραμμή και τα υπόλοιπα προς το οδικό δίκτυο με συνεχή πράσινη γραμμή και λωρίδα χρώματος εσωτερικά. Επίσης στις κορυφές του ΚΧ γράφονται κόκκινοι αλφαβητικοί συμβολισμοί (Α, Β, Γ, κλπ). για το σαφή προσδιορισμό του. Σε περίπτωση συμβολής στοάς και πρασιάς πρέπει να ακολουθείται ο σχεδιασμός που φαίνεται στο αντίστοιχο σχήμα. Και αυτό γιατί η στοά επιβάλλεται για να διασφαλίσει την ελεύθερη και απρόσκοπτη διακίνηση των πεζών στο συγκεκριμένο ιδιωτικό χώρο, ενώ η πρασιά επιβάλλεται ως υποχρεωτικός ιδιωτικός ακάλυπτος χώρος. 114

116 12. Όρια ακάλυπτου χώρου Στις περιπτώσεις ενοποίησης των ακάλυπτων χώρων των οικοπέδων ενός του ΟΤ ή αποφυγής δημιουργίας κυρίων όψεων οικοδομών σε συγκεκριμένο τμήμα του ΟΤ, μπορεί να καθοριστεί όριο ακάλυπτου χώρου και να σχεδιαστεί με μπλε γραμμή. 115

117 Παράρτημα ΙII. Βασικοί ορισμοί έννοιες του αρ.2γοκ/ και αρ.1νοκ/ Κοινόχρηστοι χώροι είναι οι κοινής χρήσης ελεύθεροι χώροι, που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο ή έχουν τεθεί σε κοινή χρήση με οποιονδήποτε νόμιμο τρόπο. Κοινωφελείς χώροι είναι οι χώροι που καθορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο ή τοπικό ρυμοτομικό ή σχέδιο οικισμού και προορίζονται για την ανέγερση κατασκευών κοινής ωφέλειας, δημόσιου ή ιδιωτικού χαρακτήρα. Οικοδομικό τετράγωνο (Ο.Τ.) είναι κάθε δομήσιμη ενιαία έκταση, που βρίσκεται μέσα στο εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο και περιβάλλεται από κοινόχρηστους χώρους ή και εκτός σχεδίου περιοχή. Ρυμοτομική γραμμή είναι η γραμμή, που καθορίζεται από εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο και οριοθετεί το οικοδομικό τετράγωνο ή γήπεδο σε σχέση με τον κοινόχρηστο χώρο που το περιβάλλει ή εκτός σχεδίου περιοχή. Οικοδομική γραμμή είναι η γραμμή που καθορίζεται από εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο και αποτελεί όριο της δόμησης στο οικοδομικό τετράγωνο προς τον κοινόχρηστο χώρο που το περιβάλλει. Προκήπιο ή πρασιά είναι το τμήμα του οικοδομικού τετραγώνου, που βρίσκεται μεταξύ της ρυμοτομικής και οικοδομικής γραμμής, όπως αυτές ορίζονται από το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο. Ακάλυπτος χώρος είναι ο χώρος του οικοπέδου που δεν δομείται. Γήπεδο είναι η συνεχόμενη έκταση γης, που αποτελεί αυτοτελές και ενιαίο ακίνητο και ανήκει σε έναν ή σε περισσότερους κυρίους εξ αδιαιρέτου σε περιοχή εκτός εγκεκριμένου σχεδίου. Οικόπεδο είναι η συνεχόμενη έκταση γης που αποτελεί αυτοτελές και ενιαίο ακίνητο και ανήκει σε έναν ή σε περισσότερους κυρίους εξ αδιαιρέτου και βρίσκεται μέσα σε εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο ή μέσα στα όρια οικισμού χωρίς σχέδιο. Ανάλογα με τη θέση τους στο οικοδομικό τετράγωνο τα οικόπεδα χαρακτηρίζονται μεσαία εφόσον έχουν ένα πρόσωπο σε κοινόχρηστο χώρο, γωνιακά εφόσον έχουν πρόσωπα σε συμβολή δύο κοινόχρηστων χώρων, διαμπερή εφόσον έχουν πρόσωπα σε δύο διαφορετικούς κοινόχρηστους χώρους. Όρια οικοπέδου ή γηπέδου είναι οι γραμμές, που το χωρίζουν από τα όμορα οικόπεδα ή γήπεδα και τους κοινόχρηστους χώρους ή μόνο από όμορα οικόπεδα ή γήπεδα. Τα όρια του οικοπέδου με τους κοινόχρηστους χώρους συμπίπτουν με τα όρια του οικοδομικού τετραγώνου στις εντός σχεδίου περιοχές. Ρυμοτομούμενο τμήμα είναι το τμήμα ιδιοκτησίας (οικοπέδου ή κτιρίου) που βρίσκεται εντός εγκεκριμένων κοινόχρηστων χώρων του ρυμοτομικού σχεδίου, όπως δρόμους, πλατείες. Όμορα ή γειτονικά οικόπεδα ή γήπεδα είναι τα οικόπεδα ή γήπεδα που έχουν τουλάχιστον ένα κοινό όριο ή ένα κοινό τμήμα ορίου. Πρόσωπο οικοπέδου ή γηπέδου είναι το όριο του προς τον κοινόχρηστο χώρο. Κάλυψη του οικοπέδου είναι η επιφάνεια που περιβάλλεται από τις προβολές των περιγραµµάτων όλων των κτιρίων του οικοπέδου πάνω σε οριζόντιο επίπεδο. Ποσοστό κάλυψης του οικοπέδου είναι ο λόγος της μέγιστης επιφάνειας που επιτρέπεται να καλυφθεί προς τη συνολική επιφάνεια του οικοπέδου. Συντελεστής δόµησης (ΣΔ) είναι ο αριθµός, ο οποίος, πολλαπλασιαζόµενος µε την 25 Είναι προφανές ότι δεν καταγράφονται όλοι οι ορισμοί διότι, ορισμένοι δεν έχουν συσχέτιση με το πλαίσιο της πολεοδομίας και σχετίζονται με την καθαυτή κατασκευή του κτιρίου, λ.χ. φέρουσα ικανότητα κτιρίου, συντελεστής κατ όγκο εκμετάλλευσης (σ.ο.) του οικοπέδου κ.α. 116

118 επιφάνεια του οικοπέδου, δίνει τη συνολική επιφάνεια όλων των ορόφων των κτιρίων που µπορούν να κατασκευαστούν στο οικόπεδο, σύµφωνα µε τις οικείες διατάξεις. Υποχρεωτικός ακάλυπτος χώρος του οικοπέδου είναι ο χώρος που αφήνεται ακάλυπτος για να µην υπάρχει υπέρβαση του ποσοστού κάλυψης ή του συντελεστή δόµησης που ισχύει στην περιοχή. Μέγιστο επιτρεπόµενο ύψος ή µέγιστο επιτρεπόµενο ύψος περιοχής είναι το ύψος του ανώτατου επιπέδου του κτιρίου, επάνω από το οποίο απαγορεύεται κάθε δόµηση εκτός από τις εγκαταστάσεις που επιτρέπονται ειδικά και περιοριστικά. Παρόδια στοά είναι ο προσπελάσιµος από το κοινό στεγασµένος ελεύθερος χώρας του οικοπέδου, που κατασκευάζεται σε επαφή µε την οικοδοµική γραµµή στη στάθµη του πεζοδροµίου και επιβάλλεται από το εγκεκριµένο ρυµοτοµικό σχέδιο ή από τους όρους δόµησης της περιοχής. Εσωτερική στοά είναι ο στεγασµένος ελεύθερος χώρος που συνδέει κοινόχρηστους χώρους του οικισµού ή προκήπια µεταξύ τους ή κοινόχρηστους χώρους του οικισµού µε ελεύθερους σε προσπέλαση ακάλυπτους χώρους του οικοπέδου. 117

119 Παράρτημα ΙV. Διάγραμμα ρυμοτομίας στην οδό Καζαντζάκη Δήμου Θεσσαλονίκης Kλίμακα πρωτοτύπου 1:200, διάγραμμα ρυμοτομίας για την οδό Καζαντάκη και πίνακας φαιρόμενων ιδιοκτητών των οικοπέδων, Πηγή: Υποδομή Γεωχωρικών Πληροφοριών Δήμος Θεσσαλονίκης (πρόσβαση Δεκέμβριος 2016). 118

120 Παράρτημα V. Παραδείγματα πράξεων τακτοποίησης και (διαγραμματικά) παραδείγματα των ευεργετικών διατάξεων (Άρθρο 3 Ν.Δ.690/1948) 26 Πράξεις τακτοποίησης Ισομεγέθης ανταλλαγή Κυκλικές ανταλλαγές ισομεγεθών τμημάτων Η τακτοποίηση πρέπει να γίνεται με την ανταλλαγή κατά το δυνατόν Το εμβαδόν των τελικών ιδιοκτησιών δεν πρέπει να είναι ισομεγεθών τμημάτων οικοπέδων (παρ. 2, αρ. 42, Ν.Δ ). μικρότερο από ότι ήταν αρχικά, συνθήκη η οποία επιτυγχάνεται εάν η τακτοποίηση πραγματοποιείται με κυκλική ανταλλαγή ισομεγεθών τμημάτων (απόφαση ΣτΕ 241/1968). Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται οικόπεδα άρτια και οικοδομήσιμα να χάνουν την ιδιότητα αυτή με την τακτοποίηση (αρ.7, παρ.5, Ν.Ο.Κ./2012). Στο παράδειγμα του σκαριφήματος η (1) ιδιοκτησία υπό στοιχεία Α-Β-Ε-Ζ-Α στερείται του απαιτούμενου προσώπου σύμφωνα με τα ελάχιστα όρια αρτιότητας καθώς και της οικοδομικής εκμετάλλευσης λόγω σχήματος. Η τακτοποίηση πραγματοποιείται με ανταλλαγή των τμημάτων μεταξύ των δύο όμορων ιδιοκτησιών (1) και (2) ώστε να ικανοποιείται η συνθήκη: Ε(α)=Ε(β). Η ιδιοκτησία (1) τακτοποιείται στη θέση με την ανταλλαγή Ε(α) = Ε(β) + Ε(δ). Η ιδιοκτησία (2) τακτοποιείται στη θέση με την ανταλλαγή Ε(β) + Ε(γ) = Ε(α). Η ιδιοκτησία (3) τακτοποιείται στη θέση με την ανταλλαγή Ε(δ) = Ε(γ). 26 Τα σχεδιαγράμματα όπως και το λεκτικό προέρχονται από Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής. 119

121 Ευεργετικές διατάξεις Μεσοτοιχίες Αναγκαστική συνένωση μη αρτίων ιδιοκτησιών οικοπέδων σε άρτιο Παραδοχές: Η προσκύρωση οικοπέδου αποκλείεται εάν, συνυπολογιζομένου κατά κανόνα. του εμβαδό των μεσοτοιχιών (που υφίστανται ή θεωρητικά μπορούν να Παραδοχές: Υπάρχουν πολλά παρακείμενα μη άρτια οικόπεδα, τα οποία ανεγερθούν), το μη άρτιο οικόπεδο πληροί το ελάχιστο απαιτούμενο εμβαδόν. εάν συνενωθούν δημιουργούν ένα οικόπεδο άρτιο κατά τον κανόνα. Το πάχος των μεσοτοιχιών υπολογίζεται σε 0,60μ. Το θεωρητικό αυτό εμβαδόν Η ιδιοκτησία που προκύπτει από αυτή την αναγκαστική συνένωση Των μεσοτοιχιών υπολογίζεται ως το γινόμενο των πλευρικών διαστάσεων μπορεί στη συνέχεια να τακτοποιηθεί με ανταλλαγές με τα όμορα του μη αρτίου οικοπέδου (εκτός του προσώπου) επί του μισού πάχους του οικόπεδα. Η επίκοινη ιδιοκτησία ανήκει εξ αδιαιρέτου στους επιμέρους μεσότοιχου, ίσου με 0,30μ. και δεν πρέπει να είναι μεγαλύτερο από 30τ.μ. ιδιοκτήτες κατά ποσοστό ανάλογο του εμβαδού της αρχικής ιδιοκτησίας, Αντίστοιχα, η διάταξη εφαρμόζεται και για το πρόσωπο του οικοπέδου με το με την οποία αυτοί συμμετέχουν στη συνένωση. Συνένωση μη αρτίων προστιθέμενο θεωρητικό μήκος ίσο με 0,60μ. οικοπέδων σε ένα κατά παρέκκλιση άρτιο οικόπεδο δεν επιτρέπεται παρά μόνο εφόσον αυτά έχουν καταστεί μη άρτια κατόπιν τροποποίησης ρυμοτομίας. Επίσης, δε δημιουργείται επίκοινη ιδιοκτησία μεταξύ μη άρτιων και άρτιων οικοπέδων. Τέλος, δεν επιτρέπεται όταν μεταξύ μη άρτιων οικοπέδων που σε αυτά εμπεριέχονται κτίσματα μόνιμα ούτε σε μη άρτια οικόπεδα προερχόμενα από κατάτμηση. Ελάχιστα όρια αρτιότητας: Πρόσωπο: 10μ. Εμβαδόν: 200τ.μ. Το οικόπεδο (1) δεν είναι άρτιο ως προς το εμβαδόν. Με τη χρήση της μεσοτοιχίας προσαυξάνει το εμβαδόν του κατά (10+19,5) x 0,30 = 8,85 τ.μ. αγγίζοντας τα 202,5τ.μ. που πληρούν το ελάχιστο όριο εμβαδού αρτιότητας. (203,85>200). Ο ΣΔ το ποσοστό κάλυψης και οι λοιποί όροι δόμησης θα εφαρμοστούν στο πραγματικό εμβαδόν των 195τ.μ. και όχι στο θεωρητικό των 203,85τ.μ. Το οικόπεδο (4) δεν είναι άρτιο ως προς το πρόσωπό του. Με τη μεσοτοιχία προσαυξάνει το μήκος προσώπου του κατά 0,30 + 0,30 = 0,60μ. αγγίζοντας τα 10,4τ.μ. που πληρούν το ελάχιστο όριο προσώπου αρτιότητας (10,4>10). Ελάχιστα όρια αρτιότητας: Πρόσωπο: 15μ. Εμβαδόν: 400τ.μ. Το οικόπεδο (2) είναι άρτιο καθώς πληροί τα ισχύοντα ελάχιστα όρια αρτιότητας. Τα υπόλοιπα, μη άρτια οικόπεδα θα τακτοποιηθούν με τη δημιουργία επικοίνων ιδιοκτησιών: 120

122 Moνομερής προσκύρωση Παραδοχές: Εφαρμόζεται μόνο σε όμορα οικόπεδα από τα οποία το ένα να υπολείπεται κατά 25% του αρτίου εμβαδού του κανόνα και το γειτονικό ή τα γειτονικά του το υπερβαίνουν κατά 50%. Επιτρέπεται λοιπόν στην περίπτωση αυτή να αφαιρεθεί από τη μεγαλύτερη ιδιοκτησία τόση έκταση όση χρειάζεται να προσκυρωθεί στη μικρότερη για να αποκτήσει αυτή τα ελάχιστα όρια αρτιότητας. Προφανώς η ιδιαιτερότητα της τακτοποίησης αυτής είναι ότι δεν υπάρχει ανταλλαγή εδαφικών τμημάτων. Η διάταξη ισχύει και στην περίπτωση συνένωσης μη αρτίων οικοπέδων, εάν το άθροισμα του εμβαδού τους υπολείπεται κατά 25% του κατά κανόνα άρτιου εμβαδού. Είναι απαραίτητο να εξασφαλίζεται ότι η προσκύρωση αυτή δεν εμποδίζεται από υπάρχουσες οικοδομές και δεν μειώνει τον ακάλυπτο χώρο, τα ελάχιστα όρια της κατά κανόνα αρτιότητας και τις αποστάσεις των κτιρίων όπως αυτά προβλέπονται από τις κείμενες διατάξεις. Τα παραπάνω εφαρμόζονται μόνον προκειμένου οι μη άρτιες ιδιοκτησίες να αποκτήσουν το από τον Νόμο απαιτούμενο κατά κανόνα άρτιο εμβαδόν και όχι το κατά παρέκκλιση. Διάθεση καταργούμενων κοινόχρηστων χώρων Οι καταργούμενες από το σχέδιο ρυμοτομίας παλαιές οδοί και γενικά κοινόχρηστοι χώροι διατίθενται στο σύνολό τους ή μερικώς με προσκύρωση, έστω και αν το εμβαδόν τους έχει το εμβαδόν αρτίου οικοπέδου, πρωτίστως για να καταστούν άρτια τα οικόπεδα και ακολούθως για να τακτοποιηθούν τα άρτια οικόπεδα, που χρήζουν τακτοποίησης. Η σειρά διάθεσης των καταργούμενων κοινόχρηστων χώρων ορίζεται: 1.για την αρτιοποίηση μη αρτίων οικοπέδων και κυρίως των μη αρτίων λόγω ρυμοτομίας, 2.για την τακτοποίηση οικοπέδων, που χρήζουν τακτοποίησης, 3.για τα οικόπεδα, που θίγονται από την κατάργηση του υπόψη κοινόχρηστου χώρου (προκειμένου να τηρηθεί η προ της κατάργησης πραγματική κατάσταση αυτών), 4.για τα λοιπά όμορα οικόπεδα.κατά την κατάργηση κοινόχρηστου χώρου ελέγχεται πρωτίστως εάν μπορούν να καταστούν άρτιες οι γειτονικές μη άρτιες ιδιοκτησίες αρχικά κατά τον κανόνα και έπειτα, εφόσον αυτό δεν είναι δυνατόν, κατά την παρέκκλιση. Εάν η κοινόχρηστη έκταση είναι αρκετά μεγάλη τότε διατίθεται στις ιδιοκτησίες, που χρήζουν τακτοποίησης και το τυχόν υπόλοιπο προσκυρώνεται στις άρτιες. Ελάχιστα όρια αρτιότητας: Πρόσωπο: 10μ. Εμβαδόν: 250τ.μ. Τα οικόπεδα (3), (4) και (5) είναι άρτια καθώς πληρούν τα ελάχιστα όρια αρτιότητας. Το οικόπεδο (1) δεν πληροί τα ελάχιστα όρια αρτιότητας και θα έπρεπε να προσκυρωθεί στις όμορες ιδιοκτησίες. Το οικόπεδο (1) μπορεί να τακτοποιηθεί με μονομερή προσκύρωση από το όμορο με αριθμό (2) οικόπεδο καθώς το οικόπεδο (2) έχει εμβαδόν 505τ.μ. που είναι μεγαλύτερο από μιάμιση φορά το εμβαδόν αρτιότητας, δηλαδή: 505τ.μ.>250+(250*50%)=375τ.μ., ενώ το οικόπεδο (1) έχει εμβαδόν 195τ.μ. που είναι μεγαλύτερο από τα τρία τέταρτα του εμβαδού αρτιότητας, δηλαδή: 195τ.μ.>250-(250*25%)=187,5τ.μ. Όλες οι ιδιοκτησίες είναι άρτιες ενώ η παλαιά οδός από την οποία αυτές επικοινωνούσαν δε χρειάζεται να διατηρηθεί. Συνεπώς η παλαιά οδός προσκυρώνεται στις παρακείμενες ιδιοκτησίες και ένας τρόπος για να πραγματοποιηθεί αυτό είναι όπως φαίνεται στο σχήμα: φέροντας τον άξονα της καταργούμενης οδού και υλοποιώντας τα τμήματα προς προσκύρωση μέσω των καθέτων ή των προεκτάσεων προς τον άξονα από τα όρια των παρακείμενων οικοπέδων. 121

123 Παράρτημα VI. Παραδείγματα (διαγραμματικά) πράξεων αναλογισμού οικοπέδων 27 Διάνοιξη οδού πλάτους μέχρι 30μ. Διαπλάτυνση οδού άνω των 30μ. (διασταυρώσεις) Oδός πλάτους 30 μέτρων, η οποία διανοίγεται για πρώτη φορά, περικλείεται από το πρόσωπό της, τις καθέτους, που φέρονται από τα άκρα του προσώπου της στον άξονα της οδού και από τον άξονα της οδού. Σε κάθε περίπτωση το πλάτος των 30 μέτρων και το υπολειπόμενο τοποθετείται σχηματικά σε θέση που να εξυπηρετεί τους υπολογισμούς και μπορεί ακόμη και να ληφθεί τμηματικά ανάλογα με τη διαδρομή της παλαιάς υφιστάμενης οδού. Η ιδιοκτησία (1) είναι άρτια κατά το εμβαδόν, όμως στερείται προσώπου στον εγκεκριμένο δρόμο. Αποκτά το απαιτούμενο πρόσωπο με την προσκύρωση του τμήματος (θ ) της (14) ιδιοκτησίας. Μετά την τακτοποίηση υποχρεώνεται να αποζημιώσει το τμήμα (α) της (14) ιδιοκτησίας. Η ιδιοκτησία (2) υποχρεώνεται για το τμήμα (γ), που ανήκει στην ίδια (αυτοαποζημίωση), για το τμήμα (δ) της (12) ιδιοκτησίας και για το τμήμα (β) της (14) ιδιοκτησίας. Η ιδιοκτησία (4) υποχρεώνεται να αυτοαποζημιώσει το τμήμα (ι), που ανήκει στην ίδια και επιπλέον να αποζημιώσει για το τμήμα (κ) τη (10) ιδιοκτησία και για το τμήμα (λ) την (9) ιδιοκτησία. Η ιδιοκτησία (6) υποχρεώνεται για το τμήμα (ρ) της ιδίας αυτοαποζημιουμένης, για το τμήμα (ο) της (5), για το τμήμα (π) της (8) και για το τμήμα (σ) της (7) ιδιοκτησίας. Υποχρεώνουμε την (3) ιδιοκτησία: Για το τμήμα (α) της ιδίας αυτοαποζημιουμένης. Για το τμήμα (β) της (4) ιδιοκτησίας. Για το ½ του τμήματος (η)+(ι) της ιδίας αυτοαποζημιουμένης. Για το ½ του τμήματος (κ) της (7) ιδιοκτησίας. Για το ½ του τμήματος (λ) της (6) ιδιοκτησίας. Για το ¼ του τμήματος (γ) της ιδίας αυτοαποζημιουμένης. Για το ¼ του τμήματος (δ) της (4) ιδιοκτησίας. Για το ¼ του τμήματος (ε) της (5) ιδιοκτησίας. Για το ¼ του τμήματος (στ) της (6) ιδιοκτησίας. Υπόχρεος για την αποζημίωση των ρυμοτομούμενων τμημάτων (ζ) και (θ) της (3) είναι ο οικείος Δήμος. Για την αποζημίωση του άλλου ½ των τμημάτων (η) & (ι) υποχρεούνται οι ιδιοκτησίες (7) & (6) αντίστοιχα. Για την αποζημίωση των λοιπών ¾ του τμήματος (γ) υποχρεούνται εξίσου οι ιδιοκτησίες (4), (5) & (6). 27 Γίνεται αντιληπτό ότι, δεν είναι εφικτό να αναλυθούν στο σύνολο τους οι πράξεις αναλογισμού και έτσι επιλέχτηκαν προς αναπαράσταση και διατύπωση δύο εξ αυτών. Τα σχεδιαγράμματα όπως και το λεκτικό προέρχονται από Φαρμάκη 2012: Διάλεξη Ε8-Ε2 Ρυμοτομικά σχέδια-πράξεις εφαρμογής. 122

124 Παράρτημα VΙΙ. Έντυπο Πίνακα Πράξης Εφαρμογής (Έντυπο Πίνακας Π_1 Πράξης εφαρμογής στήλες 1-16 και περιεχόμενο επεξήγηση αυτών) 123